Đánh giá một số dòng, giống lúa thuần có triển vọng ở huyện sông lô tỉnh vĩnh phúc

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I

NGUY N THANH TÙNG

ðÁNH GIÁ M T S DÒNG, GI NG LÚA THU N
CĨ TRI N V NG HUY N SƠNG LƠ T NH VĨNH PHÚC

LU N VĂN TH C SĨ

HÀ N I - 2014


B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I

NGUY N THANH TÙNG

ðÁNH GIÁ M T S DÒNG, GI NG LÚA THU N
CĨ TRI N V NG HUY N SƠNG LƠ T NH VĨNH PHÚC

CHUYÊN NGÀNH

: KHOA H C CÂY TR NG

MÃ S

: 60.62.01.10

NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C:
TS. NGUY N VĂN CƯƠNG

HÀ N I - 2014


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan r ng:
S li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn này là trung th c và chưa
t ng ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào khác.
M i s giúp ñ cho công vi c th c hi n lu n văn này đã đư c cám ơn
và các thơng tin trích d n trong lu n văn đ u đư c ch rõ ngu n g c
Tác gi lu n văn

Nguy n Thanh Tùng

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

i


L I C M ƠN
Có đư c k t qu nghiên c u này, tơi xin đư c bày t lịng bi t ơn sâu
s c đ n:
TS. Nguy n Văn Cương, ngư i ñã tr c ti p, t n tình hư ng d n và t o
m i ñi u ki n t t cho tôi trong su t th i gian h c t p, th c hi n đ tài nghiên
c u và hồn ch nh lu n văn này.
T p th các th y cô giáo b môn Di truy n và ch n gi ng cây tr ng,
Khoa Nông h c, Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i, luôn giúp đ và có
nh ng góp ý sâu s c trong th i gian tôi h c t p và th c hi n ñ tài.
Các b n sinh viên, nh ng ngư i đã ln tích c c cùng tơi tham gia, ti n
hành th c hi n đ tài. Bà con nông dân, nơi tôi ti n hành các thí nghi m,

nghiên c u khoa h c đã ln nhi t tình giúp đ tơi.
Cu i cùng, tơi xin chân thành c m ơn b n bè, ngư i thân và gia đình đã
đ ng viên, giúp đ tơi trong su t q trình h c t p và nghiên c u.
Tác gi lu n văn

Nguy n Thanh Tùng

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

ii


M CL C

L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c t vi t t t

vii

Danh m c b ng

viii

Danh m c hình

x

M ð U

1

1

Tính c p thi t c a ñ tài

1

2

M c tiêu c a ñ tài

1

3

Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài:

2

3.1

Ý nghĩa khoa h c

2

3.2

Ý nghĩa th c ti n

2

4

ð i tư ng nghiên c u và ph m vi nghiên c u:

2

4.1

ð i tư ng nghiên c u :

2

4.2

Ph m vi nghiên c u và ñ a bàn nghiên c u:

3

4.3

Th i gian nghiên c u:

3

CHƯƠNG 1 T NG QUAN TÀI LI U VÀ CƠ S

KHOA H C C A

ð TÀI

4

1.1

Nh ng nghiên c u v cây lúa

4

1.1.1

Ngu n g c phân lo i th c v t c a cây lúa:

4

1.1.2

Phân lo i lúa

5

1.1.3

Giá tr dinh dư ng c a lúa

7

1.2

Tình hình s n xu t và nghiên c u lúa g o trên th gi i.

8

1.2.1

Tình hình s n xu t

8

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

iii


1.2.2

Tình hình nghiên c u ch n t o và s n xu t gi ng lúa ch t lư ng
cao trên th g i

1.2.3

10

nh hư ng c a các bi n pháp k thu t canh tác ñ n năng su t và
ch t lư ng lúa g o

12

1.2.4

Th trư ng g o trên th gi i:

13

1.2.5

Nhu c u g o cho tương lai

15

1.3

Tình hình s n xu t và nghiên c u lúa trong nư c

16

1.3.1

Tình hình s n xu t

16

1.3.2

Tình hình nghiên c u và ch n t o gi ng lúa .

18

1.3.3

nh hư ng c a các bi n pháp k thu t canh tác ñ n năng su t,
ch t lư ng gi ng lúa.

1.3.4

19

Ch t lư ng g o và xu t kh u g o

Vi t Nam

20

CHƯƠNG 2 V T LI U, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN C U

26

2.1

V t li u, ñ a ñi m và th i gian nghiên c u

26

2.1.1

V t li u nghiên c u:

26

2.1.2

ð a ñi m và th i gian nghiên c u:

26

2.2

N i dung nghiên c u:

26

2.2.1

ðánh giá hi n tr ng s d ng ñ t, ñi u ki n t nhiên, ñi u ki n xã
h i, tình hình s n xu t lúa

2.2.2

huy n Sơng Lơ t nh Vĩnh Phúc.

ðánh giá tính thích ng c a các dịng, gi ng lúa thu n có tri n
v ng t i xã Lãng Cơng huy n Sông Lô t nh Vĩnh Phúc.

2.2.3

26
26

Th nghi m s n xu t và ñánh giá hi u qu kinh t c a vi c gieo
tr ng gi ng lúa thu n có tri n v ng.

27

2.3

Phương pháp nghiên c u

27

2.3.1

ðánh giá hi n tr ng s d ng ñ t, ñi u ki n t nhiên, tình hình
s n xu t lúa

huy n Sông Lô t nh Vĩnh Phúc

27

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

iv


2.3.2

Phương pháp b trí thí nghi m trên đ ng ru ng

27

2.4

Phương pháp x lý s li u

36

CHƯƠNG 3 K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N

37

3.1

ð c ñi m c a ñ a bàn nghiên c u

37

3.1.1

ði u ki n t nhiên

37

3.1.2

ði u ki n kinh t - xã h i

41

3.2

Th c tr ng s n xu t lúa g o c a huy n Sông Lơ t nh Vĩnh Phúc

49

3.3.1

Cơ c u cây tr ng

49

3.3.1

Tình hình s n xu t lúa g o c a huy n Sơng Lơ t nh Vĩnh Phúc

50

3.3.2

Khái qt tình hình s n xu t lúa t i Xã Lãng Công và xã ð ng

Th nh huy n Sông Lô t nh Vĩnh Phúc.

3.3

52

K t qu thí nghi m so sánh m t s dòng, gi ng lúa thu n có tri n
v ng gieo tr ng năm 2013 t i xã Lãng Công huy n Sông Lô t nh
Vĩnh Phúc

58

3.3.1

Tình hình sinh trư ng c a các dịng/gi ng lúa giai ño n m :

58

3.3.2

ð ng thái tăng trư ng chi u cao c a các dòng/gi ng lúa nghiên c u

60

3.3.3

S nhánh và ñ ng thái ñ nhánh c a các dòng/gi ng lúa nghiên c u

64

3.3.4

M t s ñ c ñi m sinh trư ng, phát tri n và nông h c c a các
gi ng lúa tham gia thí nghi m:

3.3.5

Kh năng ch ng ch u sâu b nh c a các gi ng lúa tham gia thí
nghi m:

3.3.6

67
70

Năng su t và các y u t c u thành năng su t c a các gi ng lúa
tham gia thí nghi m:

71

3.3.7

K t qu đánh giá ch t lư ng g o c a các gi ng lúa tri n v ng

78

3.4

Xây d ng mơ hình th nghi m s n xu t gi ng lúa tri n v ng t i
x ñ ng Bum xã Lãng Cơng và s đ ng Thi u Xn xã ð ng

Th nh huy n Sông Lô t nh Vĩnh Phúc

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

80
v


3.5.1

ðánh giá k t qu xây d ng mơ hình th nghi m s n xu t hai
gi ng lúa có tri n v ng v Mùa năm 2013

3.4.2

80

Kh năng ch ng ch u c a các gi ng tri n v ng trong mơ hình th
nghi m

3.4.4

82

Hi u qu kinh t :

83

K T LU N VÀ ð NGH

85

1

K t lu n:

85

2

ð ngh :

86

TÀI LI U THAM KH O

87

PH L C

91

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

vi


DANH M C T

VI T T T

BPGð:

B ph n gai ñen

BVTV:

B o v th c v t

CAQCM:

Cây ăn qu có múi

CTV:

C ng tác viên

GðST:

Giai ño n sinh trư ng

IPM:

Intergrated pest management

MðPB:

M c đ ph bi n

MQH:

M i quan h

TB:

Trung bình

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

vii


DANH M C B NG
STT

Tên b ng

Trang

1.1

Các vitamin và ch t vi lư ng c a lúa g o.

7

1.3

Tình hình s n xu t lúa g o c a các nư c trên th gi i năm 2012

9

1.4

Th trư ng g o trên th gi i.

1.5

Tình hình s n xu t lúa g o

1.6

Tình hình xu t kh u g o c a Vi t Nam, giai ño n 2004 –2012

23

3.1

Hi n tr ng s d ng ñ t huy n Sơng Lơ qua 3 năm 2010-2012

42

3.2

Tình hình dân s và lao đ ng huy n Sơng Lơ qua 3 năm 2010-2012

44

3.3

Cơ s h t ng trang thi t b cho huy n Sơng Lơ trong giai đo n

14
Vi t Nam

17

2010 - 2012

46

3.4

K t qu s n xu t kinh doanh huy n Sơng Lơ giai đo n 2010-2012

48

3.3

Cơ c u cây tr ng c a huy n Sông Lô năm 2012

50

3.4

Di n bi n di n tích năng su t s n lư ng lúa c a huy n Sông Lô
51

th i kỳ 2008 - 2012
3.5

Cơ c u gi ng lúa t i các cánh ñ ng xã Lãng Công và xã ð ng
Th nh năm 2012

52

3.6

M t s thơng tin v ho t đ ng s n xu t lúa năm 2012

53

3.7

M t s bi n pháp k thu t áp d ng trong s n xu t lúa

các cánh

đ ng Xã Lãng Cơng, ð ng Th nh

54

3.8

M t s ñ c ñi m sinh trư ng c a m v Xuân 2013

58

3.9

M t s ñ c ñi m sinh trư ng c a m v mùa 2013

59

3.10

ð ng thái tăng trư ng chi u cao c a các dòng/gi ng lúa v
Xuân 2013

61

3.11

ð ng thái tăng trư ng chi u cao c a các gi ng lúa v Mùa 2013

62

3.12

ð ng thái tăng trư ng s nhánh c a các gi ng v Xuân năm 2013

64

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

viii


3.13

ð ng thái tăng trư ng s nhánh c a các gi ng v Mùa năm 2013

3.14

M t s ñ c đi m nơng h c c a các gi ng tham gia thí nghi m
trong v xuân 2013

3.15

66
68

Th i gian sinh trư ng c a các gi ng tham gia thí nghi m trong
v xuân và mùa 2013

69

3.16

M c ñ nhi m sâu b nh c a các gi ng lúa thí nghi m

70

3.17

Năng su t và các y u t c u thành năng su t c a các gi ng lúa
v xuân 2013

3.18

72

Năng su t và các y u t c u thành năng su t c a các gi ng lúa
76

v Mùa 2013
3.19

K t qu ki m tra ch t lư ng m t s dòng, gi ng lúa có tri n v ng
79

tham gia thí nghi m
3.20

K t qu xây d ng mơ hình th nghi m s n xu t hai gi ng lúa có
tri n v ng v Mùa năm 2013

3.21

M c đ nhi m sâu b nh h i và kh năng ch ng đ c a các gi ng
lúa trong mơ hình

3.22

81

v Mùa 2013

82

Hi u qu kinh t c a các gi ng HT6, TBR225 và KD18 tính trên

đơn v 1 ha

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

83

ix


DANH M C HÌNH

STT

Tên hình

Trang

1.1

Sơ đ t tiên c a cây lúa tr ng (O.sativa) [37].

1.2

Di n tích và s n lư ng lúa g o c a các nư c trên th gi i năm 2012

10

3.1

Cơ c u gi ng cây tr ng c a huy n Sông Lô năm 2012

50

3.2

ð th th hi n ñ ng thái tăng trư ng chi u cao cây c a các gi ng
lúa trong v xuân 2013

3.3

67

Bi u ñ th hi n năng su t c a các gi ng lúa thí nghi m trong v
xuân 2013

3.7

65

ð th th hi n ñ ng thái tăng trư ng s nhánh c a các gi ng lúa
trong v Mùa 2013

3.6

63

ð th th hi n ñ ng thái tăng trư ng s nhánh c a các gi ng lúa
trong v xuân 2013

3.5

61

ð th th hi n ñ ng thái tăng trư ng chi u cao cây c a các gi ng
lúa trong v mùa 2013

3.4

5

74

Bi u ñ th hi n năng su t c a các gi ng lúa thí nghi m trong v
mùa 2013

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

77

x


M

ð U

1. Tính c p thi t c a đ tài
Sông Lô là huy n là m t huy n trung du mi n núi thu c t nh Vĩnh
Phúc. T ng diên tích đ t t nhiên năm 2012 là 15.031,77 ha trong đó đ t nơng
nghiêp là 10.213,82 ha ( chi m 68,5% di n tích) ch y u dân s s ng

nông

thôn nên s n xu t nơng nghi p ln đư c HU-UBND huy n xác ñ nh là
nhi m v hàng ñ u và ñư c t p trung ch ñ o trong th i gian t i. [32]
Chính vì v y, vi c xây d ng cơ c u cây tr ng h p lý là nhi m v r t
c n thi t trong giai ño n hi n nay, nh m nâng cao năng su t, ch t lư ng nông
s n, ñ u ra s n ph m, nâng h s s d ng ñ t và cu i cùng là giá tr kinh t
cao trên m t ñơn v di n tích. V i các gi ng lúa truy n th ng như Khang dân
18, Q5 đã đư c nơng dân Sơng Lơ ch n tr ng

nhi u đ a phương ñ ñáp ng

nhu c u lương th c c a ngư i dân. Tuy nhiên, năng su t cũng như ch t lư ng
còn r t th p.
Trong nh ng năm g n ñây nh nh ng thành t u trong công tác ch n
t o gi ng chúng ta có m t t p đồn dịng gi ng lúa ch t lư ng khá phong phú,
ña d ng c v s lư ng ch ng lo i và các tính tr ng. ðây là v t li u quan tr ng
cho vi c khai thác, m r ng di n tích gieo tr ng nâng cao hi u qu kinh t trong
s n xu t lúa. Tuy nhiên vi c m r ng các gi ng trên vào s n xu t d a trên kh
năng thích ng, tính ch ng ch u và phù h p v i t p quán, th trư ng tiêu th . ð
có cơ s m r ng các gi ng lúa m i ch t lư ng cao vào s n xu t nh m nâng cao
giá tr kinh t chúng tơi ti n hành th c hi n đ tài: "ðánh giá m t s dòng, gi ng
lúa thu n có tri n v ng huy n Sơng Lơ t nh Vĩnh Phúc ".
2. M c tiêu c a ñ tài
- Xác đ nh đư c 1-2 gi ng thích ng v i ñi u ki n sinh thái vùng và
khuy n cáo kh năng m r ng phát tri n nh ng dòng gi ng lúa tri n v ng.

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

1


3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài:
3.1. Ý nghĩa khoa h c
- Xác đ nh đ c tính nơng h c, năng su t, ch t lư ng và kh năng ch ng
ch u v i m t s b nh h i chính c a các dịng, gi ng lúa m i ch t lư ng cao.
- T k t qu s n xu t th nghi m các dòng, gi ng trong các thí nghi m
nghiên c u s đánh giá ñư c ñ

n ñ nh v năng su t, ch t lư ng c a các

gi ng lúa m i ch t lư ng cao làm cơ s khoa h c ñ gi i thi u gi ng tri n
v ng ra s n xu t ñ i trà.
- K t qu nghiên c u s giúp cho các nhà ch n t o gi ng và cán b k
thu t xây d ng đư c quy trình canh tác h p lý nh m khai thác t i ña hi u qu
kinh t c a các gi ng lúa m i.
3.2. Ý nghĩa th c ti n
- K t qu c a ñ tài s ch n ra ñư c 1- 2 gi ng lúa thu n ng n ngày, năng
su t, ch t lư ng cao góp ph n làm phong phú thêm b gi ng lúa ch t lư ng
cao ph c v cho công tác quy ho ch vùng s n xu t lúa g o hàng hóa c a
huy n, nâng cao hi u qu kinh t và thu nh p cho ngư i nơng dân.
- Vi c xác đ nh các dịng, gi ng lúa thí nghi m, có kh năng ch ng ch u
t t góp ph n m r ng di n tích các gi ng lúa m i ch t lư ng cao làm tăng
hi u qu kinh t trên m t đơn v di n tích nh m khai thác t i ña l i th ñ a bàn
nghiên c u.
- ða d ng cơ c u gi ng lúa trên ñ a bàn nghiên c u phù h p v i ñi u
ki n t nhiên, kinh t , xã h i và thúc ñ y s n xu t nông nghi p phát tri n theo
hư ng s n xu t hàng hoá.
4. ð i tư ng nghiên c u và ph m vi nghiên c u:

4.1. ð i tư ng nghiên c u :
- Các gi ng lúa tham gia thí nghi m: TBR225, DH18, TBR288,
TBR45, TBR27, TBR36 do công ty c ph n gi ng cây tr ng Thái bình lai t o
H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

2


và ch n l c.
- HT6 ñư c ch n t o t i Vi n Khoa h c Nông nghi p Vi t Nam theo
hư ng phát tri n lúa g o hàng hoá.
- VS1 do Vi n di truy n nông nghi p lai t o và ch n l c.
- Gi ng lúa Khang dân 18 (KD18) ñư c s n xu t r ng rãi t i ñ a
phương, là gi ng lúa ñ i ch ng v năng su t, kinh t , có ngu n g c nh p n i.
4.2. Ph m vi nghiên c u và ñ a bàn nghiên c u:
- Khái quát hi n tr ng s n xu t lúa th c hi n t i ñ a bàn huy n Sông Lô
t nh Vĩnh Phúc theo s li u th c p v ñi u tra ñánh giá tình hình s n xu t lúa
g o t i các xã, th tr n trên ñ a bàn huy n c a Tr m Khuy n nông huy n Sơng
Lơ năm 2012.
- Cơng tác nghiên c u, thí nghi m, ñánh giá kh năng sinh trư ng và
phát tri n c a m t s dòng, gi ng lúa thu n có tri n v ng th c hi n t i xã
Lãng Công c a huy n Sông Lô t nh Vĩnh Phúc.
- L a ch n xây d ng mơ hình tr ng th c a 2 gi ng thu n ưu ñi m nh t
t i xã Lãng Công và xã ð ng th nh so v i gi ng lúa ñ i ch ng (KD18).
4.3. Th i gian nghiên c u:
ð tài ñư c ti n hành trong v Xuân và v Mùa năm 2013.

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

3

CHƯƠNG 1
T NG QUAN TÀI LI U VÀ CƠ S

KHOA H C

C A ð TÀI
1.1 Nh ng nghiên c u v cây lúa
1.1.1. Ngu n g c phân lo i th c v t c a cây lúa:
Ngu n g c xu t x c a cây lúa cũng có nhi u ý ki n khác nhau. Tuy
nhiên, ngư i ta v n cho cây lúa là cây tr ng c , có vai trị quan tr ng trong
đ i s ng và l ch s phát tri n c a hàng ngàn tri u ngư i trên trái ñ t.
Lúa thu c chi Oryza có t 130 tri u năm trư c, t n t i như m t lo i c
d i trên ñ t Gondwana

siêu l c ñ a, sau này v thành Châu á, Châu M ,

Châu úc và Châu Nam C c. Lúa ñư c thu n hoá r t s m kho ng 10.000 năm
trư c công nguyên (Khush và CS, 1994) [36]. Theo Matsuo và CS (1997) [38]
cho r ng lúa tìm th y Trung Qu c cách ñây 7.000 năm.
Vi t Nam, cây lúa cũng ñư c tr ng t hàng ngàn năm trư c ñây và
ñư c coi là bi u tư ng c a n n văn minh lúa nư c. Vi t Nam là m t trong
nh ng nư c thu c trung tâm kh i nguyên c a cây lúa nư c. Vùng ð ng b ng
B c B là m t trong nh ng vùng sinh thái c a c nư c có các ngu n gen ña
d ng và phong phú nh t ( theo Lê Doãn Diên, 1990) [7].
T trung tâm phát sinh, cây lúa theo th i gian ñã ñư c di th c ñi nhi u
vùng sinh thái m i. Qua quá trình ch n l c t nhiên và nhân t o, cây lúa có
kh năng thích nghi ngày càng r ng. Hi n nay, cây lúa ñư c tr ng trong
nh ng đi u ki n sinh thái và khí h u r t khác nhau. Lúa ñư c tr ng

Trung Qu c (500 vĩ ñ B c),

Tây B c

mi n trung Xumatra trên đư ng xích đ o và c

New South Wales, châu Úc (350 vĩ ñ Nam). Lúa cũng ñư c tr ng t nh ng
vùng th p hơn m c nư c bi n,
2000 mét

Kerala ( n ð ) đ n nh ng vùng có đ cao

Kasmia ( n ð ) và có th tr ng trên c n, ñi u ki n nư c sâu t i

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

4


1,5 – 5 mét (Theo Tr n Văn Minh, 2004) [17]
Lúa Châu Phi xu t hi n

mi n Tây phi t

Senegal ñ n mi n b c

Cameroon. Poteres ñưa ra gi thuy t r ng lo i lúa này xu t phát t Châu Th
sơng Niger( Sudan) cách đây kho ng 3.500 năm. Ngồi ra cịn trung tâm xu t
x ph

Nio du Rip trên dịng sơng Gambia và trên núi Guinea (d n theo

Tr n Văn ð t, 2005) [9]
1.1.2 Phân lo i lúa
Cây lúa (Oryza sativa L.) thu c h hào th o (Graminae), có 30.00050.000 gen, ch a 2n v i n = 12NST và có b gen nh nh t trong s các cây
tr ng m t lá m m. Nh ng lo i lúa tr ng hi n nay thu c hai loài ph Indica và
Japonica.
H i nghi v di truy n h c cây lúa (1996) h p t i Vi n Lúa qu c t IRRI
xác đ nh có 19 lồi. Trong đó, lồi Oryza sativa.L và Oryza glaberima là hai
lồi đư c tr ng ph bi n nh t hi n nay. Ch y u là Oryza sativa cịn Oryza
glaberima đư c tr ng

m t s nư c vùng Tây Phi. Có th hi u t tiên c a lúa

tr ng hi n nay theo sơ đ sau:

Hình 1.1: Sơ đ t tiên c a cây lúa tr ng (O.sativa) [37].
Ngày nay, các nhà phân lo i h c ñ u cơ b n nh t trí r ng chi Oryza có
23 lồi trong đó có 21 lồi hoang d i và 2 loài lúa tr ng O.sativa và
O.glaberrima thu c lo i nh b i 2n = 24, có b gen AA. Lồi O.glaberrima

H c vi n Nơng nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

5


ñư c gieo tr ng ch y u

Tây Phi và Trung Phi cịn lồi O.sativa hi n nay

đư c gieo tr ng trên kh p th gi i và ñư c chia thành hai loài ph là Indica
và Japonica.
Trong quá trình ti n hóa c a cây lúa, ngồi hai lồi ph Indica và
Japonica cịn có nhi u lo i hình trung gian như Javanica …(d n theo Tr n
Văn Minh, 2004) [17]
Trên th gi i có kho ng 120.000 gi ng lúa O. sativa, ñư c phân lo i
thành 2 nhóm gi ng - ph (sub-species) chính là Indica và Japonica. Vi c
phân lo i d a theo ñ c tính hình thái và sinh lý, tính kháng h n, như chi u
cao, màu s c lá, ph n ng phenol, v.v., nh t là s khác bi t môi trư ng sinh
s ng (habitat). Indica là lúa vùng ñ t th p có ng p nư c (lowlands) c a vùng
Châu Á nhi t đ i, cịn Japonica là lúa c a vùng ñ t cao (Uplands, lúa r y)
trên ñ i núi c a vùng Nam Trung Qu c, ðông Dương, ðông Nam Á,
Indonesia, và ngay c

Châu Phi và Châu M . Loài ph Japonica l i ñư c

phân lo i thành 2 d ng khác bi t, d ng nhi t ñ i t c Javanica, và d ng ơn đ i
Japonica. Ngồi 2 nhóm chính này, v i phương pháp ñánh d u di truy n
(genetic markers) còn phân bi t thêm nhi u gi ng ph nh khác, trong s này
quan tr ng là nhóm lúa-đ t-cao-kháng-h n-Aus (upland drought-tolerant Aus)
c a n ð và Bangladesh, lúa-ng p-sâu (deep water) Ashina c a Bangladesh,
và lúa-thơm-Basmati c a n ð ( d n theo Vũ Văn Li t, 1995) [14].
Ngoài ra, các nhà khoa h c còn d a vào th i gian sinh trư ng, chi u
cao cây, ph n ng tr bông v i quang chu kỳ,…đã phân lo i lúa theo các
nhóm ñi n hình. Vi n nghiên c u Lúa qu c t (1996) [43] khi căn c vào
chi u cao cây ñã chia lúa ra 3 lo i sau:
+ Gi ng n a lùn có chi u cao cây nh hơn 100 cm;
+ Gi ng cao trung bình có chi u cao cây t 110 – 130 cm;
+ Gi ng lúa cao cây có chi u cao cây l n hơn 130 cm.
H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

6


D a vào th i gian sinh trư ng c a cây lúa đã chia ra thành 3 nhóm:
+ Gi ng lúa ng n ngày có TGST t 100 – 130 ngày;
+ Gi ng lúa trung ngày có TGST t 130 – 140 ngày;
+ Gi ng lúa dài ngày có TGST trên 150 ngày.
Vi n lúa qu c t ñã phân chia các nhóm gi ng theo vùng sinh thái như
lúa có nư c tư i (nhóm ng n ngày, nhóm trung ngày, nhóm dài ngày), lúa nư c
tr i, lúa c n, lúa nư c sâu. Các nhóm lúa cũng ñư c phân chia theo kh năng
ch ng ch u ñi u ki n b t l i như ch u l nh, ch u nóng,…, ch ng ch u sâu b nh
chính như đ o ơn, khơ v n, b c lá, r y nâu,…(IRRI, 1995) [41].
1.1.3. Giá tr dinh dư ng c a lúa
Lúa g o ñ m b o 35 - 59% ngu n năng lư ng, là th c ăn chính c a hơn
3 t ngư i trên th gi i (theo Bùi Chí B u, Nguy n Th Lang, 2000)[4]. Lương
th c là g o ch y u c a nhi u nư c trên th gi i trong đó có Vi t Nam.
B ng 1.1. Các vitamin và ch t vi lư ng c a lúa g o.
α-

Năng

Thia

Ribo

lư ng

min

flavin

(Kcal)

(mg)

(mg)

Lúa

378

0,33

0,11

5,60

2,0

80

G oL t

385

0,61

0,14

5,0

2,5

G o

373

0,11

0,06

2,4

Cám

476

2,40

0,43

Tr u

332

0,21

0,07

Lo i g o

Niacin

Toco

Cacium

(mg)

fherol

(mg)

Phos

Phytin

S t

K m

(g)

(mg)

(mg)

0,39

0,21

6,0

3,1

50

0,43

0,27

5,2

2,8

0,30

30

0,15

0,07

2,8

2,3

49,9

13,30

120

2,50

2,20

43,0

25,8

4,2

-

130

0,07

-

9,5

4,0

Phorus

(mg)

(g)

(Ngu n Juliano, 1993)
Các nhà khoa h c trên th gi i cho r ng lúa g o là ngu n cung c p dinh
dư ng cho con ngư i. Các ch t dinh dư ng chính như protêin, thiamin,
riboflavin và các ch t béo thư ng n m

ph n cám, B ng 1.1.

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

7


1.2. Tình hình s n xu t và nghiên c u lúa g o trên th gi i.
1.2.1. Tình hình s n xu t
Trong nh ng năm g n ñây do di n tích khai hoang đã d n h t, t c ñ
chuy n ñ i cơ c u cây tr ng tăng, đơ th hố di n ra nhanh chóng chính vì th
di n tích lúa trên th g i tăng ch m và có chi u hư ng ch ng l i. Tuy nhiên,
năng su t và s n lư ng lúa l i không ng ng tăng lên. Theo th ng kê c a
FAOSTAT.FAO, năm 2013,

b ng 1.2, di n tích tr ng lúa trên th g i đ n

năm 2012 có xu hư ng gi m d n nhưng năng su t và s n lư ng lúa ngày m t
cao, năm 2003 năng su t (39,40 t /ha), 2012 năng su t là (42,64 t /ha), tăng
(3,24 t /ha) so v i năm 2003.Trên th gi i, Trung Qu c là nư c s n xu t lúa
l n nh t. S n lư ng lúa c a Trung Qu c chi m 35% t ng s n lư ng c a th gi i,
giao ñ ng trong kho ng 171-191 tri u t n vào nh ng năm c a th p k trư c và
B ng 1.2. Tình hình s n xu t lúa g o trên th gi i

Di n tích

Năng su t

S n lư ng

(tri u ha)

(t /ha)

(tri u t n)

2003

151,97

39,40

598,03

2004

147,69

38,40

569,90

2005

148,69

39,3

584,3

2006

150,79

40,3

608,1

2007

154,83

40,83

632,27

2008

155,79

41,18

641,63

2009

155,81

42,33

659,59

2010

154,83

42,35

659,69

2011

155,79

42,13

662,23

2012

164,00

42,68

700

Ch tiêu
Năm

Ngu n: FAOSTAT.FAO, năm 2013
ñ t k l c 40% t ng s n lư ng c a th gi i v i kh i lư ng 215 tri u t n
vào năm 1995 (Juliano, B.O and Hicks, P.A. 1994) [35]. Vùng tr ng lúa c a
H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

8


Trung Qu c t p trung chính

mi n Nam vùng núi Qinling và lưu v c

sơng Hồng Hà kho ng 30 tri u ha. Trung Qu c đã thành cơng trong vi c
c i ti n gi ng lúa, ñ c bi t t o gi ng lúa lai có năng su t cao. Tuy nhiên,
nhu c u lương th c c a nư c này còn ti p t c tăng trong th i gian dài m i
ñáp ng nhu c u dân s ngày càng tăng. Hi n t i Trung Qu c v n d n
ñ u v năng su t và s n lư ng lúa g o s n xu t hàng năm. K t qu ñư c
ch ng minh qua s li u b ng 1.3 th ng kê di n tích, năng su t và s n
lư ng lúa c a 10 nư c s n xu t lúa ñúng ñ u th gi i năm 2012.
B ng 1.3. Tình hình s n xu t lúa g o c a các nư c trên th gi i năm 2012
Ch tiêu

Di n tích

Năng su t

S n lư ng

(tri u ha)

(t /ha)

(tri u t n)

29,17

60,22

187,39

43,77

33,02

144,57

Indonexia

12,47

47,05

57,157

Bangladesh

10,73

41,12

43,05

Thái Lan

10,66

30,08

32,09

Vi t Nam

7,51

53,20

39,98

Myanma

8,20

39,76

32,61

Philippin

4,27

39,76

16,24

Braxin

2,89

38,00

11,06

Nh t B n

1,67

65,11

10,89

Nư c
Trung Qu c
nð

Ngu n: FAOSTAT.FAO, năm 2013

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

9


1%
3% 2%
6%

6%

23%

6%

2%
3% 2%

7%

32%

6%

8%

7%

8%

10%

34%

9%

25%

Trung Qu c
Vi t Nam

nð
Myanma

Indonexia

Bangladesh

Thái Lan

Trung Qu c

Philippin

Braxin

Nh t B n

Vi t Nam

nð

Indonexia

Bangladesh

Thái Lan

Philippin

Myanma

Braxin

Nh t B n

Di n tích s n xu t lúa c a các nư c

S n lư ng lúa g o c a các nư c trên

trên th gi i

th gi i

Hình 1.2. Di n tích và s n lư ng lúa g o c a các nư c
trên th gi i năm 2012
S li u

b ng 1.3 và hình 1.2 cho th y: Trong 10 nư c tr ng lúa có s n

lư ng l n nh t trên th gi i có t i 9 nư c n m

khu v c châu Á, ch có m t

đ i di n c a châu M : Braxin (Nam M ). n ð là nư c có di n tích l n nh t
(chi m 34% trong s 10 nư c tr ng nhi u lúa g o trên th gi i) nhưng s n
lư ng cao nh t l i là nư c Trung Qu c (chi m t i 32% trong s 10 nư c tr ng
nhi u lúa g o trên th gi i )
1.2.2. Tình hình nghiên c u ch n t o và s n xu t gi ng lúa ch t lư ng cao
trên th g i
Trên th gi i các nhà ch n t o gi ng lúa ñã quan tâm ñ n ch t lư ng
n u nư ng ñ i v i các gi ng lúa c i ti n. Tuy nhiên k t qu ch n t o gi ng
gi ng lúa t thơm ch t lư ng thư ng ñ t th p vì h u h t các gi ng mang gen
ch ng ch u sâu b nh đ u có hàm lư ng amylose cao và nhi t hoá h th p (
Nguy n Th Thu Hương, Nguy n Thu Th y.1999)[31]
ðã có nhi u gi ng lúa d ng c i ti n ñư c ch n t o

IRRI. V i chương

trình c i ti n gi ng lúa c a qu c t ngày nay, các gi ng lúa này đã đư c tr ng v i
di n tích kho ng 65 % di n tích lúa trên th gi i. Các nhà khoa h c ñây ñã quan
H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

10


tâm ñ n vi c c i ti n ch t lư ng n u lư ng ñ i v i các gi ng lúa c i ti n. Gi ng
lúa IR64 là gi ng lúa c i ti n ñ u tiên có ch t lư ng g o t t, h t thon dài, trong,
hàm lư ng amylose và nhi t đ hóa h trung bình. IR64 đã nhanh chóng đư c m

r ng di n tích gieo tr ng các nư c Châu Á và ñư c coi như m t gi ng tiêu bi u
cho nhóm gi ng lúa h t thon dài, ch t lư ng g o trung bình (Khush, G.S. and
et,1994) [36]

Vi c ch n t o và s n xu t lúa g o trên th gi i như Vi n lúa Qu c t
(IRRI) quan tâm nhi u ñ n ph m ch t lúa g o tiêu dùng cho n i ñ a và xu t
kh u. Hư ng c i ti n ch t lư ng ch y u t p trung vào ph m ch t xay chà, ñ
b c b ng, ph m ch t cơm và giá tr dinh dư ng. S t n dư c a các hóa ch t
nơng dư c trên các s n ph m nơng nghi p cũng đư c các nư c này quan tâm.
Vi c xâm nh p thu c vào cơ th con ngư i 85% là qua th c ăn và 15% là qua
các con ñư ng khác như khơng khí nư c, qu n áo,v.v…(E.Hill, 2007) [34].
Thái Lan là nư c ñ ng ñ u th gi i v xu t kh u lúa g o v i lo i g o h t
thon dài, tr ng trong, cơm thơm ngon. Hi n nay Thái Lan xu t kh u các gi ng
lúa có ch t lư ng t t như: Khao Dawk Mali 105, RD-15, Thái fragrant, Hawm
Mali, trong đó hai gi ng Khao Dawk Mali 105 và RD-15 là hai gi ng ch l c.
Thái Lan có nhi u gi ng lúa c truy n ch t lư ng cao n i ti ng v i lo i
h t g o dài, tr ng trong, bóng (Khao dawk Mali) và ch y u v n tr ng các
gi ng c truy n ch t lư ng cao nhưng năng su t th p ñ l y g o xu t kh u
(Pingali, M. Hossain, and R.V. Gerpacio, 1997) [39].
Gi ng Khao Dawk Mali 105 là gi ng lúa Indica h t dài, ph n ng ánh
sáng ngày ng n, tr bông vào cu i tháng 10, gieo tr ng thích h p trên đ t a xít
nh vùng B c Thái Lan, năng su t trung bình đ t 2,0-2,2 t n/ha.
Gi ng RD – 15: ð t bi n t gi ng Khao Dawk Mali 105 nhưng ph n
ng v i ánh sáng nh hơn, ch ng ñ t t hơn, năng su t cao hơn 8-10% và v n
gi ñư c ch t lư ng tương t Khao Dawk Mali 105.
Trung Qu c hi n nay, ngoài m c tiêu ch n t o các gi ng lúa siêu cao
H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

11

s n, vi c ch n gi ng lúa c i ti n có năng su t, ch t lư ng t t và các gi ng lúa
lai v a có năng su t cao v a có ch t lư ng t t cũng ñang ñư c chú tr ng. C i
ti n d ng h t và hàm lư ng amylose c a các gi ng lúa lo i Indica và Japonica
hi n là m c tiêu chính c a chương trình t o gi ng lúa ch t lư ng

Trung

Qu c ngày nay. M t s gi ng lúa ch t lư ng t t ñang ñư c gieo tr ng ph
bi n

ñây như: Zhongyouzao3; Zhong-xiang1; Changsi-han; Shengtai1;

Fengbazhan; Nanjing-yuxian. H u h t các gi ng lúa này đ u có d ng h t thon,
ch t lư ng xay xát t t, g o tr ng trong, hàm lư ng amylose t th p ñ n trung
bình, đ b n gel m m (chi u dài gel t 63-100). Trong tương lai, Trung Qu c
s ti n hành chương trình ch n t o gi ng lúa có năng su t siêu cao nhưng
đ ng th i có ch t lư ng t t, d ng h t ñ p (Zhao and Yang, 1993) [41].
1.2.3.

nh hư ng c a các bi n pháp k thu t canh tác ñ n năng su t và

ch t lư ng lúa g o
* nh hư ng c a mùa v :
M t s nghiên c u cho th y gi ng lúa Basmati 370 có ch t lư ng t t
nh t khi nó đư c gieo tr ng

vùng Tây B c n ð và vùng B c Pakistan, nơi

mà gi ng lúa Basmati 370 chín vào tháng 10 khi th i ti t mát m . Gi ng lúa

Basmati c n nhi t ñ mat kho ng 250C vào ban ngày và 120c vào ban ñêm
trong su t giai đo n tr chín. Ddieuf này ch ra r ng chính đi u ki n khí h u
c a vùng là y u t

nh hư ng ñ n năng su t và ch t lư ng c a lúa g o

(Nguy n Quỳnh Uyên,Tr n ðình Nh t Dũng, Bernha R.D.Saal, W.E.Weber
(2006) [33]

ða s các gi ng lúa có năn su t và ch t lư ng g o ngon ñ c bi t là nh ng
gi ng lúa c m quan tr bơng trong đi u ki n ng n ngày khí h u mát (IRRI,1996)
[42].
Theo nghiên c u c a Komoda (1938) ñã nghiên c u kh năng thích
nghi c a các gi ng khác nhau đ i v i th i v gieo c y mu n. K t qu cho
th y s ngày t gieo c y ñ n tr thư ng rút ng n l i n u gieo c y mu n. M c
H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

12


ñ rút ng n th i gian sinh trư ng ph thu c tùy theo gi ng. S khác bi t v
th i gian sinh trư ng b rút ng n ch y u

giai ño n t gieo c y đ n phân hóa

địng. Các nhà khoa h c đ u cho r ng s hình thành và duy trì mùi thơm ñư c
gia tăng n u trong giai ño n h t vào ch c nhi t ñ xu ng th p (trích d n theo
Tr n Văn Minh và CS.2004)[18].
* nh hư ng c a di u ki n ñ t ñai ñ n năng su t ch t lư ng lúa:
Trên các lo i ñ t tr ng khác nhau ch t lư ng h t có s thay ñ i. Theo k t

qu nghiên c u c a Vi n lúa ð ng b ng sông C u Long trên các lo i chân ñ t
khác nhau t thu n l i (pH trung tính, lân d tiêu và ch t h u cơ cao) ñ n khó
khăn (pH th p lân d tiêu và ch t h u cơ th p) cho th y: Trong ñi u ki n ñ t tr ng
thu n l i thì năng su t và ch t lư ng h t có thay đ i theo chi u hư ng t t hơn:
Cơm m m, ngon hơn (amylose gi m nh , ñ b n gel m m hơn)(Bùi Chí B u,
Ki u Th Ng c và CTV ,1999) [6].

* nh hư ng c a phân bón và đ t tr ng ñ n năng su t ch t lư ng lúa
nh hư ng c a li u lư ng và th i kỳ bón phân đ n sinh trư ng, phát
tri n và năng su t lúa trên th gi i ñã ñư c nhi u nhà khoa h c nghiên c u
quan tâm.Nhi u nghiên c u trư c ñây ñã k t lu n r ng ph n năng su t cây
tr ng ñã tăng lên nh bi n pháp bón phân chi m đ n hơn 50% và vai trị c a
phân bón b ng t t c các bi n pháp c ng l i (Mai Văn Quy n, 2001), [26].
1.2.4. Th trư ng g o trên th gi i:
Hi n nay th trư ng g o r t ña d ng và phong phú, g m nhi u ch ng
lo i. Tuy nhiên tuỳ thu c vào th hi u t ng qu c gia, dân t c. Các lo i chính
có trên th trư ng th gi i hi n nay có th li t kê qua b ng 1.4 sau ñây:

H c vi n Nông nghi p Vi t Nam – Lu n văn th c s Khoa h c Nông nghi p

13