CHƯƠNG 6 SINH LÝ HÔ HẤP

3/29/2010
Nguyễn BáMùi 1
Ch−¬ng6 Sinhlýh«hÊp
* Kháiniệm
•Cơ quanhôhấpchínhc
acálàmangvàmts cơ
quanhôhấpphụ khác.
•Mangvàcơquanhôhấpphụñềucóchungmộtñặc
tínhlàcólướimaoquảnphânbố
pchoquátrình
trao ñổikhígiữamáuvànướcdiễnradễdàng
• Đốivớigiápxá
ở giai ñoạn ấutrùngthìhôhấp
qua bề mặtcơthể
ñếngiai ñoạntrưởngthànhthìcơ
quanhôhấpñãñượcchuyênmônhoáthànhmang.
Mang(ngoµi)
M«bµo (trong)
H«hÊp
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
•Sựcungcấpôxychocơthểñượclấytừmôi
trườngng
ñồngthờiCO2 thảiramôitrường
ngoàitrựctiếpqua bề mặtcơthể hoặcqua cơ quan
hôhấpñãñượcchuyênhóanhư mang.
• Đâylàquátrìnhtraoñổikhíngoàiñượcthựchiện
qua bề mặttrao ñổikhí.
•Bềmặttrao ñổikhínhỏ hay lớntùythuộcvào
mức ñộ hoạt ñộngcủacơthể
•Cácnhóm ñộngvậtcónhucầunănglượng
hoạt ñộngsốngcàngcaothì

3/29/2010 Nguyễn BáMùi
I. MÔI TRƯỜNG HÔ HẤP
•Nướclàmôitrườnghôhấpchủ yếucủacá
vàgiápxác
•Oxy trướckhi ñượccáhấpthuphải ñược
hoàtan trongmôitrườngnước.
•Vìthế ngoàicácchấtkhíhoàtan trongnước
cóliênquantrựctiếp ñếnhôhấpthìcác
nhântốkháccóliênquan ñếnsựhoàtan
củaoxy ñềucó ảnhhưởng ñếnhôhấpcủa
cá.
3/29/2010
Nguyễn BáMùi 2
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
1, Oxy
•Oxy cótrongnướcdo s quangh pc athựcv t
thu
sinhhoặcdo khôngkhíkhuếchtánvào.
•Oxy từ khôngkhíkhuếchtánvàonướcyêntĩnh
rấtchậm.
•Theo mộtsốnghiêncứuthấyrằn
ong ñiềukiện
nhiệt ñộ nhất ñịn
ừ mặtnướchồhoàtan
xuốngtầngsấu
phảimất42 năm.
•Nhưngnhờ cótácdụngcủasónggióvàdòngñối
lưulàmchooxy hàotan ở tầngnướctrênnhanh
chóngchuyểnxuốngcáctầngnướcsâu.
•Hàmlượngoxy trongnướcthường ñượctínhbằng

các ñơnvị
àápsuấtriêngphần
củaoxy (P
O2
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
Sự hoàtan củaoxy vàonướcphụ thuộcrất
nhiềuvàonhiệt ñộ. Nhiệt ñộ càngcaothìsự
bãohoàoxy củanướccànggiảm.
Hàmlượngoxy trongnước
14,64 mg/l
12,31 mg/l
11,35 mg/l
10,18 mg/l
9,19 mg/l
8,37 mg/l
7,67 mg/l
Nhiệt ñộ
0
o
C
5
o
C
10
o
C
15
o
C
20

o
C
25
o
C
30
o
C
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
•Như vậ inhiệt ñộ thấpsẽcólợichohô
hấpcủacávà ñộngvậtthuỷ sinh. Trong
thựctếcáxứlạnhcầnnhiềuoxy hơncáxứ
nóng.
•Khinhiệt ñộ tă ường ñộ trao ñổichất
củacơthể cátă
ñòihỏinhiềuoxy hơn.
•Nhưnglúcnày ñộ bãohoàoxy củanướclại
thấ
ả năngkếthợpvớioxy của
Hemoglobin sẽ giả
vậycárấtnhạy
cảmvớinhiệt ñộ
ấtlàcábiển.
•Sựchênhlệchápsuấtoxy trongmáuvà
trongnước ñượcthể hiệnbằngphương
trình:
3/29/2010
Nguyễn BáMùi
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
•Sự chênhlchápsuấtoxy trongmáuvàtrongnước

ñượcthể hiệnbằngphươngtrình:
∆PO2 = 1/2 ( PIO2 + PEO2) –1/2 (PaO2 + PvO2)
+ ( PI + PE) làáp lực oxy ñi vào và ñi ra của nước
+ (Pa + Pv) làáp lực oxy ở ñộng mạch vàtĩnh mạch
2, Cacbonic
•CO2 hòa tan trong nước lớn hơn trong không khí.
•Trong không khíCO2 chỉ chiếm 0,04 % thể tích.
•Trong ñiều kiện bình thường CO2 hoà tan trong
nước là0,3 cm3/l.
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
•Trong thực tế lượng CO2 trong nước còn cao hơn
nhiều, vìCO2 tồn tại trong nước dưới dạng tự do,
dạng muối cacbonat, và axit cacbonic.
•Trong nước ngọt nếu CO2 nhiều sẽ làm biến ñổi
lớn ñộ pH của nước làm ảnh hưởng ñến hô hấp
của cá.
•Nước biển tuy hấp thụ CO2 nhiều hơn nước ngọt,
nhưng ñộ pH của chúng lại tương ñối ổn ñịnh, do
trong nước biển cónhiều yếu tố cóthể kết hợp với
CO2.
• Động thực vật thuỷ sinh vàcác chất hữu cơ trong
vùng nước ñều có ảnh hưởng ñến hô hấp của cá
•Hệsốhoàtan của CO2 trong nước lớn hơn 25 lần
so với oxy trong ñiều kiện bình thường
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
II. C CHẾ HÔ HẤP
1, Cấu tạo của mang
3/29/2010
Nguyễn BáMùi 4
3/29/2010 Nguyễn BáMùi

•Mang là cơ quan hô hấp chủ yếu của cá.
•Mỗi mang cótừ 4
ñôi cung mang. Mỗi cung
mang (láma
ónhiều tơ mang.
•Lámang do vô số các sợi mang hợp thành. Sợi
mang xếp cạnh nhau rất chặt làm cho lámang có
hình dạng như một cái lược.
•Hai bên các sợi mang lại phát triển nhiều tơ mang.
Mỗi tơ mang córất nhiều mạng lưới mao mạch
dày ñặc bao phủ
nơi tiến hành trao ñổi khígiữa
cơ thể với môi trường.
•Diện tích tiếp xúc của các sợi mang nhỏ và tơ
mang của cárất lớ
ádiế khối lượng 10 g
códiện tích mang lên tớ
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
•Máu chảy vào mang theo DM vào man
vào tơ mang ñến mao mạch ở cánh mang con.
•Sau khi thực hiện quátrình trao ñổi khí(hấp thụ
oxy vàthải CO2 vào nước
ở mao mạc ập
trung lại trong DM tơ mang ñến DM ra mang.
•Máu chảy từ DM vào mang ñến DM ra mang
ngược chiều với dòng nước chảy qua tơ mang ở
trong xoang ma
ạo ñiều kiện thuận lợi cho quá
trình trao ñổi khígiữa máu và nước.
•Sự trao ñổi khívới môi trường phụ thuộc vào bề

mặt tiếp xúc của mang (cánh mang con
ới nước.
Diện tích bề mặt tiếp xúc càng lớn thì lượng chất
khí trao ñổi càng nhiều
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
C quan hô hấp ở cácon
• Ở cá con ước khi mang chính thức phát triể
xuất hiện một cấu tạo giống lámang gọi làmang
cá con
ñólàcác núm bắt nguồn từ mang chính
thức.
•Phôi cásụn cómang ngoài dạng sợ
hi cálớn
mang ngoài tiêu biến. Cácon của một số loài cá
xươ
ũng cómang ngoài dạng sợ ưởng
thành thìtiêu biến.
•Khi chưa cóma
ácon hô hấp nhờ lưới mao
mạch ở trên lớp
ang ngoài vàtúi hoàng
3/29/2010
Nguyễn BáMùi
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
2, V n ñộng hô hấp của mang vàhiện
tượng súc rửa
• Ở cám m tròn vàcásụn do không cónp mang
nên ñộng tác hô hấp tương ñối ñơn giản. Nước vào
miệng rồi qua khe mang ra ngoài
• Đối với cá xương do ñã cónắp mang hoàn chỉnh

nên ñộng tác hô hấp cũng phức tạp hơn
• Động tác thở bắt ñầu làmàng nắp mang ñóng lạ
miệng và xương nắp mang mở rộng
•do ñóáp lực trong xoang miệng vàxoang mang
giảm xuố
nước từ bên ngoài sẽ tràn vào xoang
miệng vàxoang mang
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
•Sau ñócángậm miệng lạ ương nắp mang ép lạ
thể tích xoang miệng vàxoang mang giảm xuố
do ñóáp lực tăng lê ñẩy nước tràn qua các tơ
ma
này màng nắp mang bị ñẩy mở ra ước
chảy ra ngoài qua cửa mang
•Quan ñiểm k
áhô hấp hình thành dòng nước
qua xoang mang chủ yếu làdo vận ñộng nâng lên
vàép lại của nắp ma thay ñổi áp lực trong
xoang mang tạo nên.
•Tác dụng cuả miệng ñóng hay mở không lớn. Vì
ñặt một ống cao su vào mồ
ávẫn hô hấp ñược
khábình thường.
•Tuy nhiê
ếu cắt bỏ xương nắp mang của cá
xương ñ
ặc cátầm xương nắp mang rất ngắ
chúng vẫn hô hấp bình thường
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
•Như vậ ếu chỉ nhấn mạnh tác dụng của một bộ

phận nào ñấy cũng sẽ không toàn diện.
•Quátrình hô hấp xảy ra ở hai khu vực làphần
trước làxoang miệ
ần sau làxoang nắp
mang.
•Sựhô hấp còn cósựtham gia của các van gọi là
màng (gồm cómàng miệng vàmàng nắp man
• Hiện tượng súc rửa: Hoạt ñộng hô hấp bình
thường của cá ñôi khi bị phávỡdo sự di chuyển
ngược lại của dòng nước (nước từ miệng chảy ra
ngoà
•Ta gọi làhiện tượng súc rử átrình này xảy ra
nhằm rửa sạch các chất ngoại lai bám trên bề mặt
mang ra ngoà
cho quátrình trao ñổi khídiễn
ra dễ dàng hơn
3/29/2010
Nguyn BỏMựi 6
3. Sựkếthợpvàvậnchuyểnkhítrongho h p
Mnag(
P.
O2 cao)
Hb+ O
2
HbO
2
(Fe luônhoátrị2, dễk/h vàphân ly)
T/c (PO2 thấp)
+ Độbão hoàO
2

củaHbtỷlệvớiphân áp O
2
:
Sựphân lycủaHbO
2
T
0
, [H
+
], P
CO2
. Khicác y/tố
này
phân lyvàngợclại (phùhợpTĐC)
3.1. SựkếthợpvàvậnchuyểnO
2
+ O
2
vào máu ở2 dạng: hoàtan (0,3%), kếthợpHb(99,7%)
+ SựkếthợpvàvậnchuyểnO
2
Nhậnxét:
+ ở tổchứcPo
2
thấp 45% HbO
2
+ ở mangPo
2
cao có92% Hbởdạng HbO
2

+ Po
2
phổi từ100-80 mmHg HbO
2
tạo rachỉgiảmtừ92
90% do đó vẫnđảm bảo đủO
2
90
92
80
100
Mang
0
55
72
84
0
10
20
40
Tổchức
%HbO
2
(độbão
hoàO
2
củaHb)
P.O
2
(mmHg)

10 0 40 70 80 90 100
100
90
80
70
60
40
20
10
0
mmHg
%Hb
3/29/2010 Nguyn BỏMựi
ng cong cõn b ng oxy
S lng O2 ủc mang bi Hb cú liờn quan ủn
PO2
Phng trỡnh ủng cong cõn bng O2 l
100 (P/P50)n 100 HbO2
Y = =
1 + (P/P50)n Hb + HbO2
Y l% Hb kt hp vi O2
P lỏp sut riờng phn ca O2 tớnh bng mmHg
P50, P95 lỏp sut riờng phn m ni ủúcú50
hoc 95% HbO2
Hb cúP50 thỡỏi lc cao v ngc li
3/29/2010
Nguyễn BáMùi 7
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
Các yếu tốảnh hưởng ñến ñường cong
cân bằng oxy

CO2
• Khi CO2 trong máu tng làm cho ñường cong cân bằng
O2 dời về phía bên phả
cónghĩa khả năng bão hoàO2
của Hb bị giảm
• Những cácóái lực oxy thấp dễ bị chết ngạt khi hàm lượng
CO2 trong nước tăng lên
làm cho Co2 khóthải vào nước
vàlàm giảm liên kết của Hb với O2.
• VD; Ở cáShiner bị chết trong mt cóPCO2 = 80 mmHg
pH
• Khi pH mt tăng thì ñường cong cân bằng oxy dời về bên
trái
tức làkhả năng mang O2 tăng. pH hạ thìkhả năng
mang O2 giảm
• Khi CO2 tăng làm cho pH giảm (do H2O
CO2 
H2CO
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
Nhiệt ñộ
• Khi nhiệnhieetjmooi trường tăng ñường cong cân bằng O2
dời về bên phả
ức làkhả năng mang O2 giảm và ngược
lại
vìcálà ñộng vật biến nhiệt
• Giáp xác:
• Hemocyanine làprotein cóH/C của giáp xác
• Hcy
O2 > HcyO2 phản ứng theo hai chiều tuỳ
thuộc vào Po2

• Khả năng mang O2 của Hemocyanine thấp hơn của
Hemoglobi
số lượng này chỉ bằng 1/ so với máu của cá
• Ở cá xương tiến hoá
1 g HbO2 cóthể mang 1 4 mlO2. Ở
giáp xác thì1 g HcyO2 chỉ mang ñược 0
26 mlO2
• Khi CO2 tăng làm gaimr khả năng liên kết với oxy của
ảnh hưởng của CO2 ñối với Hcy lớn hơn ñối với Hb
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
pH có ảnh hưởng 2 mặt:
• Ảnh hưởng ñến thời gian kết hợp giữa
Hemocyanine với O2
• Ảnh hưởng ñến khả năng mang O2 của Hcy
•Nhìn chu ảm thìthời gian kết
hợp Hcy vớ
ũng như giảm khả
năng liên kết O2 của Hcy.
•Khi pH tăng thìkhông ảnh hưởng ñến thời
gian kết hợ àm tăng khả năng liên kết với
O2 của Hcy
• Đối với nhiệt ñộ tương tự Hb
3/29/2010
Nguyn BỏMựi 8
3.2. KếthợpvàvậnchuyểnCO
2
: t/chức máu, 2 dạng:
+ Hoàtan 2,7%
(bicacbonat) (cacbamin)
+ Kếthợp (cònlại): trongđó 80% KHCO

3
+ 20% HbNHCOOH
b. Kếthợpvàvậnchuyểngiántiếp:
-TĐC tạo CO
2
Khuyếchtán vào h/c
H
2
O Anhydrazacacbonic
H
2
CO
3
H
+
HCO
3
-
P o
2
thấp
a. KếthợpvàvậnchuyểnCO
2
trựctiếpdạng cacbamin
-CO
2
kếthợptrựctiếpnhómNH
2
củaHb
T/chức(

P.C
O2 cao)
HbNH
2
+ CO
2
HbNHCOOH
Mang
(P.CO2 thấp)
-Mặtkhác: ởt/chứcKHbO
2
KHb + O
2
+ Do H
2
CO
3
mạnh hơn HHbcớpgốckiềmcủaKHb:
K
+
+ HCO
3
-
KHCO
3
H
+
+ Hb
-
HHb

Do P.O
2
mangcao HHb + O
2
HHbO
2
Do HHbO
2
mạnh hơn H
2
CO
3
cớpgốckiềmKHCO
3
= p/ứ:
HHbO
2
+ KHCO
3

KHbO
2
+ H
2
CO
3
H
2
O CO
2

+ H
2
O + CO
2
chỉxảy ratrongh/c?
H
2
CO
3
+ KHb KHCO
3
+ HHb
T/chứcCO
2
k/hợpgiántiếp KHCO
3
đếnmang
máu ởmangcócảKHCO
3
vàHHb.
3/29/2010 Nguyn BỏMựi
4, S trao ủi khớgia nc vmỏu
P
O2
trong nc cao s khch tỏn vo mỏu
P
CO2
trong mỏu cao s khuch tỏn vo nc
Cng ủ trao ủi khớ ủc biu th bng
R = Vw.Sw(Twin

Hay R = Vb.Sb(TbinTbou
R lcng ủ trao ủikhớ

blth tớchnctrao ủivith tớchmỏu
ủntrongmtthigian
Sb/wlhshotan oxy trongmỏ
ongnc
T lỏplckhớO2 trongnchoctrongmỏu
I
ủi ủnhay dikhimang
3/29/2010
Nguyễn BáMùi 9
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
•Cường ñộ trao ñổikhíthựcsựnàysẽñượcso sánh
vớicường ñộ lýthuyết
•Rmax= Vmáu.Smáu(Twin –Tbin
•Do nước ñếnmangcóhàmlượng
ñếnmangcóhàmlượngO2 thấp. Ngườitaxác
ñịnhRmaxbằngmáy.
•Tínhhiệuquả R
E =
100
Rmax
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
5, Tầnsốhôhấp
• Đơnvịlàlần/phút
• Xác ñịnhbằngcáchñếmtrựctiếpcửñộngcủaxươngnắp
mang
• VD: ở
C cáchépcỡ8 cm tầnsốhôhấplà14 lần/ph

cádiếccỡ 8 cm thở 1 20 lần/ph
• Tầnsốhôhấpcómốiliênhệvớikíchthướccơthể: cálớn
cótầnsốhôhấpthấp
cánhỏ cótầnsốhôhấpcao;
• Tầnsốhôhấpcũngliênquanñếntậptínhsốngcủaloài:
cácloàicásống ở tầng ñáycótầnsốhôhấpthấphơn
nhữngloàicásống ở tầngmặt. Do cườngñộ TĐC củacá
sống ở tầngmặtcaohơncásống ở tầng ñáy.
• Vxmvàxoangnắpmangcủacátầngmặtnhỏ hơncá ở
tầng ñáy. Cáở tầng ñáycóphahútchậmnênnước ñược
nhiềuvàlưuởtrongmanglâ
nênhấpthụñượcnhiềuoxy
hơncásốngtầngmặt.
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
III. MỘT SỐ CHỈ Ề HÔ HẤP CỦA CÁ
VÀCÁC NHÂN TỐẢNH HƯỞNG
1. Mộtsốchỉ tiêuvềhôhấpcủacá
• ượngtiêuhaooxy
• Làlượngoxy ñượccơthể sử dụngtrongquátrìnhhoạt
ñộngsống. Đơnvịtính: mgO2/kg/h. Vậylượngtieuhao
O2 làsốmg oxy (cũngcóthể dùng
màmỗiñơnvị
khốilượng(kg
êuhaotrongquátrình TĐC trong1 giờ
• Lượngtiêuhaooxy cơ sở làlượngoxy ñượctiêuhaokhi
cátiếnhànhtraoñổichấttrong ñiềukiệncơsở: cásống
yêntĩnh
khôngvậnñộng khôngtiêuho khôngbịảnh
hưởngbởinhiệt ñộ
khôngbịcăngthẳngvềthầnkinh.

Trongthựctếñiềunàykhóñạt ñược.
3/29/2010
Nguyễn BáMùi 10
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
(2) Ngưỡngoxy
•Làn ng ñọ oxy trongnướcthấpnhấtcácóthể
sống ñượ
thấphơnbắtñầugâychocáchếtngạt
•Ngưỡngoxy cóliênquanvớicường ñộ trao ñổi
chấ
ácócường ñôtrao ñổichấtlớnthìngưỡng
oxy cũngcao.
•Ngưỡngoxy cònphụ thuộcvàohàmlượngoxy
củamôitrườngnướcmàcásốngtrước ñómộtthời
gian. VD: cáJaponicussống ở nướcbãohoàoxy
0% haituầncóngưỡngoxy là1,1 ml/l. Nếu
sống ở nướcbãohoàoxy chỉ 10-15% haituầnthì
ngưỡngoxy là0,57ml/l
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
(3) Mức ñộ sử dụngoxy trongnướccủacá
•Hiệusốcủahàmlượngoxy trongnướclúc ñiqua
mangvớilúcrakhỏimanglàmứcsửdụngoxy
trongnướccủacá.
•So vớinhiềuloại ñộngvậtthuỷ sinhkhácthìcácó
mức ñộ sử dụngoxy tương ñốicao, trungbìnhñạt
62% (46-82%)
•Trong ĐK bìnhthường, mức ñộ sử dụngoxy phụ
thuộcvàohiệuquả làmviệccủahệthốngtổchức
hôhấp.
• ở nơinướcchảynóphụ thuộcvàolưutốccủa

nước.
•Nướcchảycàngnhanhthìmứcñộ sử dụngoxy
cànggiảmvàngượclại
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
2, Cácnhântốcủamôitrường ảnhhưởng
ñếnhôhấpcủacá
(1) Nhiệt ñộ môitrường(T)
•T khôngnhững ảnhhưởngrõrệtñếntầnsốhô
hấp, ngưỡngoxy, sự tiêuhaooxy củacámàcòn
ảnhhưởngmạnhmẽñếnsựbãohoàoxy củaHb
giảm, mặcdùápsuấtriêngphầncủaO2 không
thay ñổi
•KhiT tăng, ñể thoả mãnnhucầuoxy cáphải: tăng
cường ñưanướcqua mang, bằngcáchtăngtầnsố
hôhấp, tănglượngmáu ñếnmang, huy ñộnghồng
cầutừkhodựtrữ vàohệthốngtuầnhoàn
•Khinhiệt ñộ tăngquácaothìcáchếtvìkhônglấy
ñủ oxy
3/29/2010
Nguyễn BáMùi 11
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
àCO2
•Trong ñiềukiệncácnhântốkhác ñều ổn ñịn nếu
PO2 trongmôitrườngcàngcaothìkhả năngbão
hoàoxy củaHbcàngtăngvàngượclại.
•Lượngoxy bãohoàtăngvàkéodàicũngcóhại
chocá
•TN vớicáchéptrong
ờ khităngnồng ñộ oxy
trongnướclênrấtnhanhthìcábắtñầukhóchị

tăngnhịpthở ñóbơinghiêngngử ấtthăng
bằngrồingừnghoạt ñộ
ắtthở rồichết.
•Cámèhươngtrắngchỉ sống ñược72 giờ trong
nướcbãohoàoxy 100%.
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
CO
2
•SựtồntạicủaCO2 trongnướccaothìcàngtrở ngại
chosựhợpO2 vớiHb
•Trong ñiềukiệnPO2 khôngñổi(PO2=60 mmHg), nếu
PCO2 =0,7 mmHg thìgần100% Hbbãohoàoxy, nếu
PCO2 =10 mmHg thìcòn70% Hbbãohoàoxy. Nếu
PCO2=40mmHg thìchỉ có40% Hbbãohoàoxy.
•Nếutrongnướccónồngñộ CO2 tươngñôicao, thì
CO2 trongmáuTM ñượcchuyểntớimangrấtkhó
thoátrangoài, sẽ tíchtụnhiềutrongmáu
•CO2 trongnướcquánhiềusẽlàmchocábịtrúng ñộc.
•Biểuhiện ñầutiên ở cácloàicáxươnglàtăngnhịp
thở, nếuCO2 tiếptụctăngthìcásẽmêman
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
(3) Mộtsốchấthoáhọc
• Mộtsốñộctốhoáhọcnhư axit, thuốctrừ sâu, kimloại
nặng tồntạivớimộthàmlượngnhất ñiịnhsẽgâyhạicho
ñộngvậtthuỷ sinh ở cácmứcñộ khácnhau:
• Cácchất ñộccóthể làmtổnthươngcáctếbàothượngbì ở
mang, hoặcaxitcóthể gâybỏngmang
• Mộtsốchấtkháccóthể làm ñông ñặcchấtnhàyvàtạo
thànhmộtmàngbaobọcbềmặthôhấp
• Như vậy, cácchất ñộclàmngăncảnquátrìnhtraoñổikhí

giữanướcvàmáucásẽbịchếtngạt
• Ngoàira, cácchất ñộccóthể làmtổnthươngnhữngcơ
quanhôhấpphụ, như davàcơquantrênmang, ruột, phá
huỷ quátrìnhtraoñổikhícủacáccơquannày.
3/29/2010
Nguyễn BáMùi 12
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
IV. C QUAN HÔ HẤP PHỤ
• Manglàcơquanhôhấpchủ yếucủacánóichung. Nhưng ĐK MTS củacá
rấtphứctạp
nồng ñộ O2 vàCO2 trongnướcbiến ñộng
nhiều.
• CQ hôhấpphụñềucóñặc ñiểmchunglàcólướimaoquản
dày ñặcbaophủñể thuậnlợichoviệctrao ñổikhí(lấyO2
từ khítrờivàthảiCO
• Cóngườigọihiệntượngthở bằnghôhấpphụởcálà“hô
hấpcưỡngbức’. Hiệntượngnàycóhaitrườnghợp:
• Do C oxy hoàtan trongnướcquáthấp
khôngñủ cungcấp
chocá
• Do nồng ñộ CO2 trongnướcquácao.
• MộtsốloàicácóCQ hôhấpphụ
thườngsửdụngCQ này
khinồngñộ O2 trongnướcgiảmvàCO2 tăng.
• Cầnphânbiệthiệntượngnổiñầucủacákhithiếuoxy
trongnướcvớiviệccásửdụngcơquanhôhấpphụ ngoi
lênmặtnước ñể lấyoxy
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
1, Hôhấpbằngruột
• Mộtsốloàicánhư chạc họ cáNheo…khiO2 trongnước

giả
ăngthìcásẽngoilênmặtnước ñớplấykhôngkhí
rồinuốtvàoruột. Khôngkhílưulạitrongruộtmộtthờigianvà
tiếnhànhsựtrao ñổikhívới
íthừatheohậumônra
ngoài.
• Đặc ñiểmruộtcủacácloàicáthở bằngruộtnàylà ñoạntrướccó
tácdụngtiêuh
còn ñoạnruộtsaucótácdụnghôhấp thường
xuyênkhôngchứathức ănhoặcphân.
• Thànhruột ởñoạnnàycónhiềumaomạchphânbố
ngoàira
còncónhiềutếbàoniêmmạctiếtdịchnhờn ñể tránhtổnthương
chocáctếbàohôhấp.
• Số lầncángoilênmặtnước ñểñớpkhôngkhí€vào
ếutố:
•
ucầuoxy củacơthể
•
mlượngoxy trongnước
•
ệt ñộ củanước
• VídụT nướclà10oC thìcáMisgurnus ñớpkhí2
ần/h khiT
là
oC thìcá ñớptới19 lần/h
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
2, Hôhấpbằngda
• Thở bằngdalàhìnhthứchôhấpnguyênthuỷ.
• cákhôngvẩy

ítvẩyhoặccác ĐV thuỷ sinhkhác ñềuhôhấptheo
phươngthứcnày.
• Dacócấutạobởilớptếbàothượngbìmỏng
ónhiềumaoquảnphân
bố
nviệctrao ñổikhídiễnradễdàng. Căncứvàomúc ñộ thở bằng
dacóthể chiacálàm
loại:
• Hôhấpbằngdachiếm17
32%, ñốivớinhữngloàicásốngnơithường
xuyênthiếuoxy, cónhiềuchấthữucơphânhuỷ như cátrê, cáchình,
cádiếc, lươn.
• Hôhấpbằngdachiếm9-12%, ñốivớicácloàicásốngởñáyaohồ
tương ñốinghèooxy như cáTầm
• Hôhấpbằngdachiếm3-9%, ñốivớicásống ởñầy ñủ oxy như cáhồi,
cávược
• Để hôhấpbằngdathuậnlợi, thìdaphảiluôn ẩm ướt. Khivậnchuyển
cácloạicánàynênvậnchuyểnkhô, tránh ñể trongbaonylon ñóngkín.
Thở bằngda ổn ñịnhhơnthở bằngmang.
3/29/2010
Nguyễn BáMùi
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
3, Hôhấpbằngcơquantrênmang
•Mt số loài cácó cơ quan trên mang như cá
quả á áchọi.
•Cơ quan hô hấp trên mang cũng ña dạng về hình
thức.
•Cóthể làtúi thừa của hầu (cá
thừa của
xoang mang (cát

á óthể hô hấp bổ sung
(phụ
trong không khí.
•Các loài cánày không thể hoàn toàn dựa vào cơ
quan trên mang ñể thở bằng không khímàsống
ñược.
•Vídụcárô ra khỏi nướ
ờ làchết. Ngưỡng
oxy của cơ quan hô hấp phụ thấp hơn cơ quan hô
hấp chính
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
4, Hô hấp bằng phổi
• Cánhiều vây Polypterus vàcáphổi Dipnoi có cơ quan hô
hấp phụ ñặc biệt là“phổ
do bong bóng biến hoáthành.
• Thành bên của xoang chính giữa hình thành nhiều ống
ngắn cùng với các phế bào vàtiểu phế bào. Vách của phổi
này không cókết cấu của phế na
song cónhiều nếp
nhăn xếp dọc
cónhiều mao quản phân bố.
• Khi trong nước có ñầy ñủ oxy các loại cánày HH bằng
mang.
• Khi nước cạn
hoặc oxy thiếu thìchúng tiến hành thở bằng
phổi. Vídụcáphổi Úc cứ khoảng 4
0 phút lại ngoi lên
mặt nước ñể thở.
• Cáphổi Mỹ thìchui vào trong bùn
bao mình trong một

lớp màng n
tiến hành một thời kỳ “ngủ”vàlúc này
chúng hoàn toàn thở bằng phổi.
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
Cáphổi
3/29/2010
Nguyễn BáMùi 14
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
5, Hô hấp bằng bong bóng (bóng hơi)
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
• Đa số các loài cá xương ñều cóbóng hơi.
•Bóng hơi làmột khoảng trống nằm nằm giữa ống
tiêu hoávàthậ
ong ñóchứa ñầy một hỗn hợp
khí
2 2 với những tỷ lệ khác với trong
không khí.
•Bóng hơi phát triển như một túi thừ
ừ trong các
vách giữa lưng hay vách bên của ống tiêu hoá.
Ống nối từ bóng hơi với ống tiêu hoácóthể tồn tại
hoặc mất khi cá trưởng thành.
•Bóng hơi cóhai loại
óng hơi hở ống thông
với thực quả
thường thấy ở bộ cátrích vàchép
•
óng hơi kí không có ống thông với thực
quả
thường thấy ở bộ cá vược

3/29/2010 Nguyễn BáMùi
•Bóng hơi hở muốn ñưa khívào bong bóng chỉ
cần ñớp không khívào mồm rồi nuốt qua thực
quản vào túi hơi. Lúc ñưa khíra cáép bóng hơi
lại
ồn khíqua thực quản rồi ñẩy ra miệng.
• Đối với loại bong bóng kín thìviệc trao ñổi khí
với bên ngoài phức tạp hơn. Bong bóng kín có
một bộ phận cócấu tạo ñặc biệ
ñólàtuyến ñỏ
còn gọi làtuyế
•Tuyến ñỏ cókhả năng tiết enzym carboanhydraza
cótác dụ
ng TM phân giải
thành CO2 vàH2O. CO2 này ñược ñưa vào bóng
hơi. Mặt khác PO2 ở DM tuyến ñỏ tương ñối ca
nên O2 cũng ñược thấm vào bóng hơi.
3/29/2010
Nguyễn BáMùi
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
•Chất khítrong bóng hơi kín ñược ñưa ra ngoài qua
cửa bầu “dụ
ñưa CO2 vào DM. Cũng có quan ñiểm
cho rằng việc giải phóng khíCO2 làdo phân giải của
muố
dưới tác dụng của một số axit. VD:
 
•T/P chất khítrong bóng hơi ở các loài cákhông giống
nhau. Cásống ở biển sâu thìO2 trong bóng hơi nhiều
hơn so với cásống ở tầng mặt.

•VD: cáSerrvanus cabrilla bắt ñược ở ñộ sâu 60 m, có
thành phần oxy trong bóng hơi chiếm 80%, cáConger
vulgaris bắt ñược ở ñộ sâu 175 m thành phần oxy
trong bóng hơi chiếm 87,7%. Trong khi ñónhững loài
cásống ở tầng mặt như Tinca trong bóng hơi chỉ có
8% oxy.
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
5.1 Cơ quan thuỷ tĩnh
1. Điều tiết tỷ trọng
• Tỷ trọng của cálớn hơn nước một chút. Khi trong bóng
hơi chứa ñầy khíthìtỷtrọng của cángang bằng với nước
hoặc nhẹ hơn một chút.
• Nhờ ñiều chỉnh lượng khítrong bóng hơi, cácóthể ñiều
tiết tỷ trọng của bản thân khi lên tầng mặt hay xuồng tầng
sâu, hoặc giữ thăng bằng ñể yên một tầng nước nào ñódễ
dàng K phải tiêu hao nhiều năng lượng.
• Loài trong họ cáchép bóng hơi có hai ngăn, do ñóchúng
cóthể giữ tư thế hơi ngẩng ñầu hoặc chúc ñầu xuống ở
trong nước một thời gian khádài.
• VD trong nước thiếu oxy, cáchép phải ngoi lên mặt nước
ñể ñớp khímột thời gian nào ñó, thì ngăn trước của bóng
hơi ñầy khí, làm cho tỷ trọng của phần ñầu nhẹ hơn phần
ñuôi. Ngược lại lúc trú ñông, ñầu thường chúc xuống ñất.
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
5.2 Chức năng hô hấp
•Nhiều loài cácóbong bóng, song tác dụng hô hấp
của nókhông rõ lắm. VídụcáTinca, bình thường
trong bóng hơi có8% O2, khi cábịchết ngạt kiểm
tra lượng O2 trong bóng hơi không thấy bị hao
hụt.

•Chỉ cóloài cáthuộc các họ Ossteoglossida
Characinidae làbóng hơi cócâu tạo ñặc biệt, có
khả năng hấp thụ oxy rõ rệt, các loài cánày cứ
cách một thời gian nhất ñịnh lại phải ñớp khívào
bóng hơi.
•Tác dụng như một láphổi, ngoài ra bóng hơi còn
giữ chức năng dự trữ oxy, tuy nhiên lượng oxy dự
trữ so với nhu cầu của cơ thể không lớn.
3/29/2010
Nguyễn BáMùi 16
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
5.3 Tác d ng c m giác
• Các sóng âm than sự thay ñổi tầng nướ thay ñổi áp suất
khíquyển ñều cóthể thay ñổi áp lực của nước.
• Từ ñócó ảnh hưởng ñến sự co lại hoặc căng ra của chất
khítrong bóng hơi
kích thích các cơ quan nhận cảm của
vách bóng hơi.
• Rất nhiều loài cá xương bóng hơi cóchức năng cảm giác
với sự liên kết với tai trong.
• Vídụcáchép có cơ quan Weber nối tiếp với tai trong.
• Sự co giãn của bóng hơi sẽ tác ñộng ñến các các xương
nhỏ của cơ quan Weber rồi ảnh hưởng ñến tai trong
nhờ
ñócótác dụng ñiều chỉnh sự thăng bằng của cá
3/29/2010 Nguyễn BáMùi
5.4 Ch c năng phát ra âm thanh
•Bóng hơi cóvai trò quan trọng trong việc tạo ra
âm thanh của cá.
•Cóý nghĩa quan trọng trong mùa sinh sản.

•Ngoài ra cũng cóý nghĩa trong việc tấn công hay
phòng ngự.
•Các loài cákhác nha
óthể tạo tần số âm thanh
khác nhau
•Cátạo ra âm thanh bằng các
ự rung ñộng
của bóng hơi hoặc thải ra bọt khí.