ĐẶC ĐIỂM CỦA CƠ QUAN HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚC

1. KHÁI NIỆM CƠ QUAN HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚC
“Cơ quan hành chính nhà nước là bộ phận cấu thành của bộ máy nhà nhà nước,
trực thuộc trực tiếp hoặc gián tiếp cơ quan quyền lực nhà nước cùng cấp có phương diện
hoạt động chủ yếu là hoạt động chấp hành và điều hành, có cơ cấu tổ chức và phạm vi
thẩm quyền do pháp luật qui định”.
Như vậy, cơ quan hành chính nhà nước là một bộ phận cấu thành của bộ máy nhà
nước. Cũng như các cơ quan nhà nước khác, cơ quan hành chính nhà nước cũng được
thành lập và hoạt động theo những nguyên tắc và trình tự nhất định, có cơ cấu tổ chức
chặt chẽ và được giao những quyền lực nhà nước nhất định để thực hiện một phần
những nhiệm vụ, quyền hạn của nhà nước.
Trong hệ thống các cơ quan hành chính nhà nước, Chính phủ là cơ quan hành
chính nhà nước điển hình, là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất, đứng đầu trong hệ
thống các cơ quan hành chính nhà nước.
2. ĐẶC ĐIỂM CỦA CƠ QUAN HÀNH CHÍNH NHÀ NƯỚC
2.1. Đặc điểm chung
Cơ quan nhà nước là bộ phận cấu thành của bộ máy nhà nước nên cũng mang
những đặc điểm chung của các cơ quan nhà nước:
Thứ nhất, cơ quan hành chính nhà nước có quyền nhân danh nhà nước khi tham
gia vào các quan hệ pháp luật nhằm thực hiện các quyền và nghĩa vụ pháp lí với mục
đích hướng tới lợi ích công. Cơ quan hành chính nhà nước là một trong bốn hệ thống cơ
quan cấu thành nên bộ máy nhà nước, được thành lập theo qui định pháp luật. Vì vậy,
khi thực hiện chức năng nhiệm vụ của mình, cơ quan hành chính nhà nước phải nhân
danh nhà nước với mục đích hướng tới lợi ích công. Ví dụ: Chính phủ ban hành “Nghị
quyết 30A/2008/NQ-CP về Chương trình hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền vững đối với
61 huyện nghèo” nhằm cải thiện đời sống vật chất và tình thần cho người nghèo, thu hẹp
khoảng cách về trình độ phát triển giữa các vùng, địa bàn và giữa các dân tộc, nhóm dân
cư.
Thứ hai, hệ thống cơ quan hành chính nhà nước có cơ cấu tổ chức phù hợp với
chức năng, nhiệm vụ quyền hạn do pháp luật quy định. Trong hệ thống các cơ quan
hành chính nhà nước có rất nhiều cơ quan khác nhau, mỗi cơ quan đều có chức năng,
nhiêm vụ, quyền hạn riêng. Vì vậy các cơ quan đều phải có cơ cấu tổ chức chặt chẽ, phù

1
hợp với chức năng nhiệm vụ quyền hạn do pháp luật quy định. Ví dụ: số lượng thành
viên trong UBND các cấp tỉ lệ thuận với phạm vi lãnh thổ quản lí của UBND cấp đó:
UBND cấp tỉnh có từ 9 đến 11 thành viên, cấp huyện có từ 7 đến 9 thành viên, cấp xã chỉ
có từ 3 đến 5 thành viên.
Thứ ba, các cơ quan hành chính nhà nước được thành lập và hoạt động dựa trên
những quy định của pháp luật, có chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền riêng và có những
mối quan hệ phối hợp trong thực thi công việc được giao. Ví dụ: Chính phủ, Các Bộ và
cơ quan ngang bộ do quốc hội trực tiếp biểu quyết quyết định thành lập, bãi bỏ, Uỷ ban
nhân dân các cấp được thành lập ở các đơn vị hành chính – lãnh thổ. Cơ quan thuộc
chính phủ, tổng cục, cục, vụ, viện, sở, phòng, ban. Các cơ quan thành lập trên cơ sở hiến
pháp có vị trí pháp lý khá ổn định. Các cơ quan thành lập trên cơ sở các đạo luật và các
văn bản dưới luật thường ít ổn định, nhưng có tính năng động hơn, phù hợp với những
thay đổi của sự quản lý hành chính nhà nước.
Thứ tư, nguồn nhân sự chính của cơ quan hành chính nhà nước là đội ngũ cán bộ,
công chức được hình thành từ tuyển dụng, bổ nhiệm hoặc bầu cử theo quy định của
Pháp lệnh cán bộ, công chức.
Việc bầu cử các chức danh trong hệ thống các cơ quan nhà nước được thực hiện
theo quy định của Hiến pháp, Luật tổ chức Chính phủ, Luật tổ chức Hội đồng nhân dân
và Uỷ ban nhân dân và các văn bản pháp luật khác
Những cán bộ, công chức được tuyển dụng phải có phẩm chất đạo đức tốt, có
năng lực nghiệp vụ. Trước khi được tuyển dụng vào cơ quan hành chính nhà nước phải
qua thời gian tập sự. Hết thời gian tập sự người đứng đầu cơ quan đánh giá phẩm chất
đạo đức và kết quả công việc của người đó, nếu đạt yêu cầu thì đề nghị cơ quan, tổ chức
có thẩm quyền quản lý cán bộ, công chức quyết định bổ nhiệm chính thức vào ngạch.
2.2. Đặc điểm riêng
Bên cạnh những đặc điểm chung của các cơ quan nhà nước, cơ quan hành chính
nhà nước còn có những đặc trưng cơ bản sau:
Thứ nhất, cơ quan hành chính nhà nước là cơ quan có chức năng quản lý hành
chính nhà nước. Tất cả các cơ quan nhà nước đều tiến hành hoạt động quản lí hành

chính nhà nước nhưng hoạt động này chủ yếu là do cơ quan hành chính nhà nước thực
hiện. Hoạt động này phản ánh chức năng cơ bản của các cơ quan hành chính nhà nước.
2
Quản lí hành chính nhà nước là một hình thức hoạt động của nhà nước được thực
hiện trước hết và chủ yếu bởi các cơ quan hành chính nhà nước có nội dung là đảm bảo
sự chấp hành luật, pháp lệnh, nghị quyết của các cơ quan quyền lực nhà nước nhằm tổ
chức và chỉ đạo một cách trực tiếp và thường xuyên công cuộc xây dựng kinh tế, văn
hóa – xã hội và hành chính – chính trị. Nói cách khác, quản lí hành chính nhà nước là
hoạt động chấp hành - điều hành của nhà nước.
Cơ quan hành chính nhà nước thực hiện hoạt động chấp hành và điều hành trên
mọi lĩnh vực của đời sống xã hội nhằm chức năng quản lý hành chính nhà nước. Như
vậy, hoạt động chấp hành – điều hành hay còn gọi là hoạt động quản lí hành chính nhà
nước là phương diện hoạt động chủ yếu của cơ quan hành chính nhà nước. Trong khi
đó, các cơ quan nhà nước khác cũng tham gia vào hoạt động quản lý nhà nước nhưng đó
không phải là phương diện hoạt động chủ yếu mà chỉ là hoạt động nhằm hướng tới hoàn
thành chức năng cơ bản của cơ cơ quan nhà nước đó trong phạm vi, lĩnh vực nhất định.
Các cơ quan hành chính nhà nước thực hiện hoạt động quản lý nhà nước trên tất
cả các lĩnh vực: quản lý nhà nước về kinh tế, quản lý nhà nước về văn hoá, quản lý nhà
nước về trật tự an toàn xã hội, quản lý xã hội. Chỉ các cơ quan hành chính nhà nước khi
thực hiện hoạt động quản lý hành chính nhà nước cũng chính là để nhằm hoàn thành
chức năng quản lý hành chính nhà nước.
Thứ hai, hệ thống các cơ quan hành chính nhà nước được thành lập từ trung ương
đến cơ sở, đứng đầu là chính phủ tạo thành một chỉnh thể thống nhất, được tổ chức theo
hệ thống thứ bậc, có mối quan hệ mật thiết với nhau về tính chất và hoạt động nhằm
thực thi quyền lực nhà nước.
Cơ quan hành chính ở trung ương gồm Chính phủ, bộ, cơ quan ngang bộ. Đây là
những cơ quan hành chính nhà nước có chức năng quản lí hành chính nhà nước trên
toàn bộ lãnh thổ, đóng vai trò quan trọng, chỉ đạo các cơ quan hành chính nhà nước ở
cấp dưới. Cơ quan hành chính ở địa phương gồm UBND cấp tỉnh, UBND cấp huyện,
UBND cấp xã: những cơ quan này có chức năng quản lí hành chính nhà nước trên phạm

vi lãnh thổ tương ứng được giới hạn trên cơ sở phân chia địa giới hành chính.
Các cơ quan hành chính nhà nước được thành lập theo hệ thống thứ bậc, có mối
quan hệ mật thiết với nhau về tính chất, hoat động nhằm thực thi quyền lực nhà
nước. Đứng đầu là chính phủ trực tiếp lãnh đạo và chỉ đạo các bộ, cơ quan ngang bộ và
3
UBND các cấp. Tiếp đó là các bộ và cơ quan ngang bộ - cơ quan hành chính có thẩm
quyền chuyên môn quản lí hành chính trên một ngành một lĩnh vực nhất định cùng
chỉ đạo phối hợp với UBND các cấp trong việc thực hiện công tác ngành, lĩnh vực quản
lí. UBND các cấp là cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương có vai trò quan trọng
trong bộ máy chính quyền ở địa phương. Sự hoạt động của các cơ quan hành chính
cấp dưới phụ thuộc vào cơ quan hành chính cấp trên ví dụ như việc các cơ quan hành
chính cấp dưới khi ban hành các văn bản pháp luật không được trái với văn bản pháp
luật của các cơ quan hành chính cấp trên. Sự phụ thuộc lẫn nhau của các cơ quan hành
chính sẽ tạo ra một sự nhất quán trong công tác quản lí và lãnh đạo, thống nhất với nhau
theo một chỉnh thể chung nhất nhằm thực thi quyền quản lí hành chính nhà nước một
cách hiệu quả nhất.
Thứ ba, thẩm quyền của các cơ quan hành chính nhà nước được pháp luật quy
định trên cơ sở lãnh thổ, ngành hoặc theo lĩnh vực chuyên môn mang tính tổng hợp. Đó
là những quyền và nghĩa vụ pháp lí hành chính chỉ giới hạn trong phạm vi hoạt động
chấp hành - điều hành. Việc qui định thẩm quyền của các cơ quan hành chính trên cơ sở
lãnh thổ, ngành hoặc theo lĩnh vực chuyên môn nhất định là việc chuyên môn hóa hoạt
động của các cơ quan nhà nước, phân cấp quản lí của các cơ quan nhà nước, nâng cao
hiệu quả hoạt động của các cơ quan nhà nước nhằm tránh tình trạng lạm quyền, chồng
chéo… Tuy nhiên những quyền và nghĩa vụ pháp lí của các cơ quan hành chính nhà
nước vẫn chỉ giới hạn trong phạm vi hoạt động chấp hành và điều hành (hoạt động quản
lí hành chính nhà nước), điều này càng cho thấy chức năng quản lí hành chính nhà nước
là chức năng cơ bản nhất của các cơ quan nhà nước.
Thứ tư, các cơ quan hành chính nhà nước đều trực tiếp hoặc gián tiếp trực thuộc
cơ quan quyền lực nhà nước cùng cấp, chịu sự giám sát và báo cáo công tác trước cơ
quan quyền lực nhà nước. Điều này được thể hiện như sau:

Trước hết, Các cơ quan quyền lực nhà nước có những quyền hạn nhất định trong
việc thành lập, sát nhập, thay đổi, bãi bỏ hay giải thể các cơ quan hành chính nhà nước
cùng cấp. Ở Trung ương Quốc hội thành lập ra Chính phủ và trao cho nó quyền hành
pháp. Ở địa phương, các ủy nhân dân do hội đồng nhân dân cùng cấp bầu ra và thực
hiện các hoạt động quản lí hành chính nhà nước ở địa phưong. Các cơ quan khác trong
hệ thống cơ quan hành chính nhà nước như bộ, cơ quan ngang bộ… đều do cơ quan
4
quyền lực nhà nước trực tiếp hay gián tiếp quyết định việc thành lập, thay đổi hay bãi
bỏ. Ví dụ như: Để thành lập hoặc các bộ, cơ quan ngang bộ thì thủ tướng chính phủ đề
nghị Quốc hội xem xét thành lập hoặc bãi bỏ các bộ, cơ quan ngang bộ. Trên cơ sở đề
nghị của Thủ tướng chính phủ thì Quốc hội có thể ra quyết định thành lập hoặc bãi bỏ
các bộ và cơ quan ngang bộ.
Tiếp đến, trong hoạt động các cơ quan hành chính nhà nước luôn chịu sự chỉ đạo,
giám sát của hệ thống cơ quan quyền lực nhà nước và chịu trách nhiệm báo cáo hoạt
động của mình trước cơ quan quyền lực nhà nước cùng cấp. Ví dụ như: ủy ban nhân dân
( cơ quan hành chính nhà nước) là cơ quan chịu trách nhiệm chủ yếu trong việc trển
khai, tổ chức thực hiện các nghị quyết của hội đồng nhân dân (cơ quan quyền lực nhà
nước), biến những quy định trong các nghị định đó thành hiện thực.
Ngoài ra, các cơ quan hành chính nhà nước không chỉ là cơ quan chấp hành của
cơ quan quyền lực mà các cơ quan hành chính còn được xác định là cơ quan hoạt động
thường xuyên (cơ quan thường trực) của hệ thống các cơ quan quyền lực nhà nước.
Cuối cùng, cơ quan hành chính nhà nước có hệ thống đơn vị cơ sở trực thuộc.
Các đơn vị cơ sở thuộc bộ máy hành chính nhà nước là nơi trực tiếp tạo ra của cải vật
chất và tinh thần cho xã hội. Hầu hết các cơ quan có chức năng quản lý hành chính đều
có các đơn vị cơ sở trực thuộc. Ví dụ: các trường đại học trực thuộc bộ giáo dục và đào
tạo; các tổng công ty, công ty nhà máy trực thuộc bộ công nghiệp; các bệnh viện trực
thuộc bộ y tế… Các UBND cũng có các phòng ban trực thuộc giúp việc cho UBND…..
Qua việc phân tích khái niệm và các đặc điểm của cơ quan hành chính nhà nước
cho thấy, cơ quan hành chính là một bộ phận cấu thành của bộ máy nhà nước, mang đầy
đủ các đặc điểm của cơ quan nhà nước. Tuy nhiên, cơ quan hành chính nhà nước cũng

mang những đặc trưng riêng khác biệt với hệ thống các cơ quan khác trong bộ máy nhà
nước mà đặc trưng cơ bản nhất là cơ quan hành chính nhà nước là chủ thể quản lí hành
chính quan trọng nhất.
5