Nghiên cứu một số đặc điểm hình thái và sinh học loài bọ xít hút máu (triatoma rubrofasciata (de geer, 1773) (heteroptera reduviidae)) trong phòng thí nghiệm

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA SINH - KTNN
*************



PHẠM HỒNG MINH




NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM
HÌNH THÁI VÀ SINH HỌC LOÀI BỌ XÍT HÚT MÁU
(Triatoma rubrofasciata (De Geer, 1773)
(Heteroptera: Reduviidae))
TRONG PHÒNG THÍ NGHIỆM


KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Chuyên ngành: Động vật học






HÀ NỘI - 2014


Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng MinhK36B - CN Sinh

LỜI CẢM ƠN

Hoànthànhkhóaluậnnày,emxingửilờicảmơnchânthànhvàsâusắc
tớithầygiáo,PGS.TSTrươngXuânLam-TrưởngphòngCôntrùnghọcthực
nghiệm - Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật - người đã luôn tận tình
hướngdẫn,địnhhướngvàtạođiềukiệnchoemtrongsuốtquátrìnhthựchiện
đềtài.
EmxingửilờicảmơntớitậpthểcánbộnghiêncứutrongphòngCôn
trùnghọcthựcnghiệm-ViệnsinhtháivàTàinguyênsinhvậtđãcónhững
gópýbổíchchoemkhithựchiệnkhóaluậnnày.
Emxinchânthànhcảmơncácthầy,côgiáođãnhiệttìnhgiảngdạyvà
giúpđỡemtrongquátrìnhhọctập.
Emxincảmơngiađình,bạnbèđãgiúpđỡ,độngviênemhoànthành
khóaluậnnày.
Bàiviếtkhótránhkhỏinhữngthiếuxót,emmongnhậnđượcsựgópý
củathầy,cô giáocũngnhưtoànthểcác bạnđể khóa luậnđượchoànthiện
hơn.
 Emxinchânthànhcảmơn!
Hà Nội, ngày 19 tháng 5 năm 2014
Sinh viên


Phạm Hồng Minh

Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng MinhK36B - CN Sinh

LỜI CAM ĐOAN

TêntôilàPhạmHồngMinh,sinhviênlớp36B-CửnhânSinh-Đại
họcSưphạmHàNội2.Tôixincamđoannhữngkếtquảnghiêncứutrong
khóa luận tốt nghiệp là kết quả thu được trong quá trình thực hiện đề tài
nghiêncứudướisựhướngdẫncủaPGS.TS.TrươngXuânLam-ViệnSinh
thái và Tài nguyên Sinh vật. Nếucó gian dốiem xinchịu hoàntoàntrách
nhiệmtrướcNhàtrườngvàBộGiáodụcvàĐàotạo.

Hà Nội, ngày tháng năm 2014
Sinh viên


Phạm Hồng Minh

Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng MinhK36B - CN Sinh

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng3.1.KíchthướctrứngcủaloàibọxíthútmáuT.rubrofasciatanuôi
đẻtrongphòngthínghiệm 10
Bảng3.2.KíchthướccủathiếutrùngbọxíthútmáuT. rubrofasciata 17
Bảng3.3.KíchthướctrưởngthànhloàibọxíthútmáuT.rubrofasciata 18
Bảng3.4.ThờigianphátdụcvàtỉlệnởcủatrứngT.rubrofasciata 19
Bảng3.5.Thờigianphátdụcvàtỉlệlộtxáccủathiếutrùngloàibọxíthút
máuT. rubrofasciata 22
Bảng3.6.Thờigianhútmáucủathiếutrùngtuổi1,tuổi2vàtrưởngthành
T.rubrofasciatatrêngàtrongphòngthínghiệm 24


Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng MinhK36B - CN Sinh

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 3.1. Đặc điểm hình thái của trứng loài bọ xít hút máu Triatoma
rubrofasciata 11
Hình3.2.Đặcđiểmhìnhtháicủathiếutrùngcáctuổiloàibọxíthútmáu
Triatoma rubrofasciata 13
Hình3.3.Đặcđiểmhìnhtháicủathiếutrùngvàtrưởngthànhloàibọxít
hútmáuTriatoma rubrofasciata 19
Hình3.4.SựphátdụccủatrứngloàibọxíthútmáuT.rubrofasciatatrong
điềukiệnphòngthínghiệm. 20
Hình3.5.Sựphátdụccủacácthiếutrùngtuổi1vàtuổi2loàibọxíthút
máuT.rubrofasciatatrongđiềukiệnphòngthínghiệm 21
Hình3.6.ĐặcđiểmhútmáucủaloàiBXHMT.rubrofasciata 24

Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng MinhK36B - CN Sinh

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BXHM:Bọxíthútmáu
T. rubrofasciata: Triatoma rubrofasciata


Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng MinhK36B - CN Sinh

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU 1
1.Lídochọnđềtài 1
2.Mụcđíchnghiêncứu 2
3.Nộidungnghiêncứu 2
CHƯƠNG 1.TỔNG QUAN TÀI LIỆU 3
1.1. Tình hình nghiên cứu của loài BXHM Triatoma rubrofasciata ở
nướcngoài 3

1.2. TìnhhìnhnghiêncứucủaloàiBXHMTriatoma rubrofasciataởViệt
Nam  4
CHƯƠNG 2.ĐỊA ĐIỂM VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 6
2.1.Địađiểmnghiêncứu. 6
2.2.Thờigiannghiêncứu 6
2.3.Đốitượngnghiêncứuvàvậtliệunghiêncứu 6
2.4.Phươngphápnghiêncứu 6
2.4.1.Phươngphápnghiêncứuhìnhthái 6
2.4.2.Nghiêncứumộtsốđặcđiểmsinhhọc 7
2.4.3.Làmtiêubảnvàphântíchmẫu 8
2.4.4.Xửlýsốliệuvàcôngthứctínhtoán 8
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 11
3.1.MộtsốđặcđiểmhìnhtháicủaloàiBXHMTriatoma rubrofasciata 11
3.1.1.Đặcđiểmhìnhtháiphatrứng 11
3.1.2.Đặcđiểmhìnhtháicủacáctuổithiếutrùng 12
3.1.3.Đặcđiểmhìnhtháicủatrưởngthành 18
3.2. Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học của loài Triatoma
rubrofasciata trongđiềukiệnphòngthínghiệm. 20
3.2.1Sựphátdụccủatrứng 20
3.2.2Sựphátdụccủacácthiếutrùngtuổi1vàtuổi2 22

Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng MinhK36B - CN Sinh

3.2.3.Khảnăngđẻtrứngcủaconcáitrưởngthành. 23
3.2.4.ĐặcđiểmhútmáucủaloàibọxítT.rubrofasciata 24
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 27
TÀI LIỆU THAM KHẢO 29




Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng Minh1K36B - CN Sinh
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Loài bọ xít hút máu Triatoma rubrofasciata (De Geer, 1773) thuộc
phânhọTriatominae,họBọxítănsâuRediviidae,bộCánhkhácHeteroptera,
làloàicôntrùngsốngbằngmáucủađộngvậtcóxươngsốngtrongđócócon
người.Nguyhiểmhơnchúngcóthểhútmáungườiđểsinhsốngvàlàvectơ
lâytruyềnnhiềuloạikísinhtrùngtrongđócókísinhtrùngbệnhChagas,một
loại bệnh cực kì nguy hiểm, gây tắc nghẽn mạch máu, làm xơ tim, nhiễm
trùngmáu,vàlànguyênnhândẫnđếncáichếtcủa20.000 ngườimỗinăm,
bệnhcónguồngốctừkhuvựcMỹLaTinh.
CácloàiBXHMsốnggắnbókháchặtchẽvớicácvậtchủcủachúng,vì
vậythườngbắtgặpchúngởgầnhang,ổcủachim,thú,đặcbiệtlàđộngvậtgặm
nhấm.Mộtsốloàisốngtrongnhàcửacủaconngườihoặctrongchuồngtrạichăn
nuôigiasúc,giacầmquanhnhàở.Chínhvìvậy,nhómBXHMthườngcótập
tínhsốngởsinhcảnhgắnvớiđộngvậthoangdã(trongtựnhiên)hoặcgắnvới
giasúc,giacầm,đặcbiệtlànơiởcủaconngười(trongkhudâncư)nhiềuloàilà
vectơtruyềnbệnhnguyhiểmchoconngườivàgiasúc[17].
Loài BXHM Triatoma rubrofasciata thường sống ở vùng trung du,
nhưnggầnđâybắtgặprấtnhiềuổbọxítởcácthànhphốlớn.Tậptínhthích
nghinàycókhảnănglàmtăngnguồnlâynhiễmkýsinhtrùngchoconngười,
dosựgiatăngcủaquầnthểloàiBXHMTriatoma rubrofasciata(Fuentesand
et al., 1971) [13]. Các thử nghiệm về tính chống chịu và sự thiếu thức ăn
trongđiềukiệnnhiệtđộtrungbình29±1
o
Cvàẩmđộ70%vớithiếutrùngcác

tuổicủaTriatoma rubrofasciatađãđượctiếnhànhởnhiềunướctrênthếgiới.
Tuynhiên,ởViệtNamchođếnnaymớichỉcómộtsốtácgiảtrongvàngoài
nướcghinhậnsựcó mặtcủaloàiBXHMTriatoma rubrofasciatanhưLent
andWygodzinsky(1979)đãghinhậnmộtloàiTriatoma rubrofasciatavàđã
môtả,minhhọa.HsiaovàREN(1981)ghinhậnvàmôtảmộtloàiTriatoma

Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng Minh2K36B - CN Sinh
rubrofasciatacó vùngphânbốở Trung QuốcvàViệt Nam. TrươngXuân
Lam(2004)cũngđãghinhậnvàmôtảloàiTriatoma rubrofasciatathuđược
ởTamĐảo-VĩnhPhúcvàHàTâycũ.
ỞViệtNam,loàibọxíthútmáuxuấthiệnkhắpcáckhudâncưvàở
mộtsốthànhphốlớncủanướctanhưHàNội,thànhphốHồChíMinhgây
ảnhhưởngđếnsứckhỏecủangườidânkhichúngtấncôngvàđốtngười.Với
xuthếhộinhậpvớithếgiớicủaViệtNamhiệnnay,kísinhtrùngChagascó
thểdi nhập vào nướcta, kếthợp vớiloài BXHMđịaphương gây nêndịch
bệnhlớn,khócóthểkiểmsoát.ThôngtinvềcácloàiBXHMchođếnnayvẫn
cònítỏi,chưađượcquantâmnghiêncứu.Hiệnnay,ởViệtNamđãghinhận
2loàibọxíthútmáuvànhữngdẫnliệuvềhìnhthái,sinhhọc,sinhtháivàtập
tínhcủachúngcũngđãđượcnghiêncứu.Tuynhiêncácnghiêncứunàycòn
chưa hệ thống và đầy đủ, nhất là các số liệu về loài BXHM Triatoma
rubrofasciata(DeGeer,1773).
Xuấtpháttừlýdotrên,chúngtôitiếnhành: “Nghiên cứu một số đặc
điểm hình thái và sinh học của loài bọ xít hút máu (Triatoma rubrofasciata
(Heteroptera: Reduviidae)) trong phòng thí nghiệm”.
2. Mục đích nghiên cứu
NghiêncứuhìnhtháivàmộtsốđặcđiểmsinhhọccủaloàiBXHMmáu
Triatoma rubrofasciata ởtrongphòngthínghiệm,nhằmtạocơsởkhoahọc
đểnhậnbiếtvàphòngtrừloàiBXHMnàybảovệsứckhỏechocộngđồng.
3. Nội dung nghiên cứu

 -Nghiêncứumộtsốđặcđiểmhìnhtháicủathiếutrùngvàcontrưởng
thànhcủaloàiBXHMTriatoma rubrofasciata.
 - Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học của loài BXHM Triatoma
rubrofasciatavềđặc điểmphátdụccủatrứng,thiếutrùng vàtrưởngthành,
khảnăng đẻtrứngcủaconcáitrưởngthành,đặcđiểmhút máu của loài T.
rubrofasciata.

Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng Minh3K36B - CN Sinh
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. Tình hình nghiên cứu của loài BXHM Triatoma rubrofasciata ở nước
ngoài
Trênthếgiới,họBọxítănsâuReduviidaelàmộttrongnhữnghọlớncủa
bộCánhkhácHeteroptera,tổngbộRhynchota,củalớpCôntrùngInsecta.Về
mặtphânloạihọbọxítănsâuđượcchiathành32phânhọ,tuynhiênmộtsố
tác giả khác chỉ chia họ này thành từ 21- 28 phân họ (Maldonado, 1990,
RandallandJames,1995)[18,19].
Triatoma rubrofasciata (DeGeer,1773)làloàiBXHMđầutiênđượcmô
tả và là loài làm lây truyền loài ký sinh trùng Trypanosoma lewisi và
Trypanosoma conorrhiniởchuột(Emmanuelandetal.,1943)[12].Ởngoàitự
nhiênloàiBXHMTriatoma rubrofasciatatruyềnkýsinhtrùngTrypanosoma
cruzi đãđượcpháthiệnbởiDiasvàNeves(1943)[11],LucenaandMarques
(1955)[16],Fuentesetal. (1971)[13],SherlockandSerafim(1974)[20],Brasil
and Silva (1983)[7] và Brasil (1986)[8]. Gần đây tại Brazil, Fundacao
Nacional theSaude (FNS)đãphát hiện T. rubrofasciata dichuyển vàocác
vùngnôngthôncùngvớicácloàigặmnhấm.Tậptínhthíchnghinàycókhả
nănglàmtăngnguồnlâynhiễmsinhtrùngT. cruzichoconngười,dosựgia
tăngcủaquầnthểloàiBXHMT. rubrofasciata (Fuentesandetal.1971)[13].

Đâylàloàiphânbốrộngvàđãđượcmôtảhìnhtháiconthiếutrùng(Lentand
Wygodzinsky,1979)[17].
Caietal.(2001)[9]đãghinhậnloàiBXHMTriatoma rubrofasciata(De
Geer,1773)làloàicôntrùngdịchtễtrongdanhmụccácloàicôntrùngcóý
nghĩatrongthếkỉXXIởTrungQuốc.
CácdẫnliệuvềđặcđiểmsinhhọccủaloàiBXHMTriatoma rubrofasciata
đãđượcnghiêncứuvàthuđượcnhiềukếtquảnhư:cấutrúctrứng,thờigianđẻ

Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng Minh4K36B - CN Sinh
trứngcủaconcáitừ10-30ngàysaukhigiaophối,tổngsốlượngtrứngđẻđược
chocảđời(trungbìnhkhoảng500quả,nhiềunhất1000quả).Cấutrúchìnhthái
của thiếutrùngcáctuổi,thờigiannởcủatrứng(khoảng17-30ngày),thiếu
trùngtuổi1sau48đến72giờbắtđầuhútmáu.
CácnghiêncứuvềđặcđiểmsinhhọccủacủaloàiT. rubrofasciata trong
phòngthínghiệmcònít.Mộtsốnghiêncứuđãđượctiếnhànhvàthuđượckết
quả:VòngđờiloàiTriatoma rubrofasciatađãđượcnghiêncứutrongđiềukiện
phòngthínghiệm(nhiệtđộ20,5-33
0
Cvàđộẩm85%)vàtrongtủnuôi(nhiệtđộ
29
0
C,độẩm:80%)vòngđờikéodàitừ315-667ngàyvàtrongtủnuôi(nhiệtđộ:
29
0
C,độẩm80%)vòngđờikéodàitừ283-376ngàytùythuộcvàokhoảngthời
gian choănkhácnhau(Viannaandetal.,1998)[21].VòngđờicủaTriatoma
rubrofasciata nuôitrongđiềukiệnnhiệtđộ20,5-33
0
C,ẩmđộ85%±5%dao

độngtừ83đến206ngày,vàtrongđiềukiệnnhiệtđộ29
0
C,ẩmđộ80%±5%
daođộngtừ115tới385ngày(Lucenaandetal.,1955,1959)[15,16].
Cácthửnghiệm vềtínhchốngchịuvàsựthiếuthứcăntrongđiềukiện
nhiệtđộtrungbình29±1°Cvàẩmđộ70%với300thiếu trùngcáctuổicủa
Triatoma rubrofasciata  đã được tiến hành. Các dẫn liệu về vòng đời của
Triatoma rubrofasciataở Braziltrongđiềukiện nhiệt độ20.5-33°C,ẩm độ
85%±5vànhiệtđộ29°C,ẩmđộ:80%±5%tươngứngvòngđờitừ83tới206
vàtừ115tới307ngày(LucenaandMarques,1955)[16].Cácvùngchứacác
dịchtuyếnliênthôngvớicơquansinhdụccủaconđựcTriatoma rubrofasciata
đãđượcmôtảvàminhhọachitiết(ChristianeWeirauch,2003)[10].
1.2. Tình hình nghiên cứu của loài BXHM Triatoma rubrofasciata ở Việt
Nam
ỞViệtNam,chođếnnaychưaquantâmnghiêncứuchuyênsâuvềcác
loàiBXHMthuộcphânhọTriatomae.Tuynhiênmộtsốtácgiảđãghinhận
sựtồntạicủachúngởViệtNamnhư:LentandWygodzinsky(1979)đãghi
nhậnvàminhhọa[17].

Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng Minh5K36B - CN Sinh
 TạHuyThịnhvàcs(2002)[3]cũngghinhậnloàiTriatoma rubrofasciata
cóởVĩnhPhúc.HisaoandREN(1981)ghinhậnvàmôtảmộtloàiTriatoma
rubrofasciatacóvùngphânbốởTrungQuốcvàViệtNam[14].TrươngXuân
Lam(2004)đãxâydựngkhóađịnhloạicácloàithuộcgiốngTriatomavàmô
tả hình thái của hai loài Triatoma rubrofasciata và Triatoma bouvieri thu
đượctạiTamĐảo(VĩnhPhúc)[4].
TrươngXuânLam(2004)[2]đãxâydựngkhóađịnhloạicácloàithuộc
giống Triatoma đã biết ở Việt Nam và mô tả hình thái của loài Triatoma
bouvieriLarrousse,1924.

TrươngXuânLamvàPhạmHuyPhong(2011)[5]nghiêncứumộtsố
đặcđiềmhìnhtháivàphátdụccủatrứngvàấutrùngloàiBXHMTriatoma
rubrofasciataởtrongphòngthínghiệm.
Nguyễn Thị Hạnh, Trương Xuân Lam, Nguyễn Quang Cường và
PhạmHuyPhong(2011)nghiêncứuvềcấutrúcổvàsinhcảnhtạoổgần
khu dân cư của loài BXHM Triatoma rubrofasciata ở Từ Liêm và Long
Biên,HàNội[1].
Chođếnnay,2loàithuộcgiốngTriatoma đãđượcghinhậnvàmôtả
tómtắthìnhtháicontrưởngthành.Tuyvậy,cácnghiêncứuvềcácphaphát
triểnđặcbiệtlàphatrứng,thiếutrùngvàsựghinhậntrongcáckhudâncưở
thànhphố,cũngnhưcácnghiêncứuvềsinhhọc,sinhtháihọcvàtậptínhhút
máucủachúngcònbịbỏngỏvàchưađượcquantâmnghiêncứu.


Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng Minh6K36B - CN Sinh
CHƯƠNG 2
ĐỊA ĐIỂM VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Địa điểm nghiên cứu
Nghiêncứu đượctiếnhành tạiPhòngCôntrùngthực nghiệm-Viện
SinhtháivàTàinguyênsinhvật-Viện HànLâmKhoahọcvàCôngnghệ
ViệtNam.
2.2. Thời gian nghiên cứu
 Từtháng6/2012đếntháng3/2014
2.3. Đối tượng nghiên cứu và vật liệu nghiên cứu
 - Đối tượng nghiên cứu là loài BXHM Triatoma rubrofasciata (De
Geer,1773).
 - Vậtliệu nghiên cứu: vật chủ hút máu là gà, tủ nuôi, đĩa petri, hộp
nhựanuôi,môitrườngnuôi,hộpchobọxítănvàốngchoăn,lọđựngmẫu,

hóachất(cồn,grycerin,chấtnhuộm vv).
2.4. Phương pháp nghiên cứu
ThínghiệmnghiêncứuvềloàiBXHMTriatoma rubrofasciatađượctiến
hànhnghiêncứutạiphòngCôntrùnghọcthựcnghiệm-ViệnSinhtháivàTài
nguyênsinhvật.Bọxíthútmáuđượcnuôitạiphòngthínghiệmtrongcáchộp
nhựacóđườngkính10-20cm,trongđiềukiệnphòngthínghiệm.
2.4.1. Phương pháp nghiên cứu hình thái
Nghiêncứuhìnhtháiloàiđượcthựchiệntrêncácmẫubảoquảntrong
cồntạiPhòngCôntrùngthựcnghiệm-ViệnSinhtháivàTàinguyênsinhvật
-ViệnHànLâmKhoahọcvàCôngnghệViệtNam,gồmcácmẫuvàxáclột
củaloàitừgiaiđoạntuổi1đếngiaiđọantrưởngthành.
Đo kích thước mẫubằngkính Olympus SZX7, trong đó có một mắt
kínhcóchiađộdài,ghilạiđộphóngđạivàkíchthướcquakính.Kíchthước
thậtcủamẫuđượctính:
Kíchthướcmẫu=Kíchthướcquakínhxđộphóngđại

Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng Minh7K36B - CN Sinh
Cácchỉtiêuđođạcgồm:chiềudàithân(từđỉnhđầuđếnhếtcơthể),
chiềurộng.
Cơsởđểphânloạilàdựatrêncácđặcđiểmvềhìnhtháicủacácphần
đầu(antenna,anteocular,ocelli,eyes,rostrum),phầnngực(anteriorpronotum
lobe,posteriorofpronotumlobe,legs…),scutellum,bụng(Abdomen),cánh
(wing), các gai trên cơ thể và đặc biệt là cấu tạo của cơ quan sinh dục
(pygophore, right clasper, phallus, phallobase, phallosoma) để xác định tới
loài.Tiếnhànhphântíchhìnhtháilượng(morphometrics)haycòngọilàsố
đokíchthước,sốđokíchthướccầnđủvềsốlượng(>10cáthể)vàcầncảđực
vàcái.Việcphântíchhìnhtháivàhìnhtháilượngđượctiếnhànhvớikínhlúp
OlympusSZX7.
2.4.2. Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học (Ambrose, 1999) [6]

Cácmẫusốngvàtrứngcủaloàibọxítđượcđưavàotrongcáchộpnuôi
cóđườngkính10-20cmvàcao20-30cmhoặcchovàotrongcácốngnuôi
10 20mm  
,điềukiệnnhânnuôiphảiđảmbảoantoànvệsinh.
Nghiêncứumộtsốđặcđiểmsinhhọccủabọxíthútmáutheophương
pháp nuôi cá thể bằng thức ăn là máu của gà trong điều kiện phòng thí
nghiệm.Sốlượngtheodõitừ25cáthểtrởlên.Cáccáthểnuôitrongcáchộp
nuôitốitừtuổi1-5vàtrưởngthành.
Trứngnởtáchcácấutrùngtuổi1(mỗicáthể1hộp)vàsau48giờthì
bắtđầuchoănmáucủagàbằngphươngphápsửdụngốngăn(ф=10mm)
hoặcchohútmáutrựctiếptừvậtchủđãcốđịnh.Thờigianchoănkhoảngtừ
1-2giờ,cứsau48giờthìchoăn1lầnvàobuổitối.Cácthiếutrùngtuổi2-5
cũngđược nuôi táchrời nhau và choăn như ấu trùng tuổi 1 bằngphương
phápchoănmáutrựctiếptừvậtchủđãcốđịnhhoặcchoănquaốngăngắn
vớivậtchủcốđịnh.Hàngngàytheodõibọxíthútmáu,thayhộpnuôi,theo
dõithờigianlộtxáccủathiếutrùng,thuxácđãlột(đểxácđịnhtuổi)thường
xuyênghilạinhiệtđộvàđộẩmtrongphòngnuôi.

Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng Minh8K36B - CN Sinh
Trưởngthành,saukhilộtxáclầncuốiđược2-3ngàybắtđầughépđôi
từngcặpriêngrẽnuôitrongcáchộpnuôivàchohútmáu.Hằngngàythường
xuyêntheodõiđểxácđịnhsốtrứngđẻđượccủamỗiconcái.
Cácchỉtiêutheodõi:đặcđiểmhìnhtháicủatrứng,thiếutrùngtuổi1-5
vàtrưởngthành,tỷlệtrứngnở,sốtrứngđẻđượccủamỗiconcái.
2.4.3. Làm tiêu bản và phân tích mẫu
Làmtiêubảnvàphântíchmẫutheohướng dẫncủaSteyskalandetal.
(1986).Saumỗiđợtthumẫu,tiếnhànhxửlýmẫuvàphânloạisơbộmẫu.Mẫu
đượccốđịnhbằngcáchngâmcồn,mỗicáthểđượcgắnvớietyketghinhậncác
thôngtinvềmẫu.Mẫungâmcồn96-99%đượctáchratừngtuổicủathiếutrùng

vàtrưởngthànhdựavàokíchthướcmảnhđầu,cơthểvàmầmcánh.Dựavàocác
điềukiệnđómàphânracáctuổi1,2,3,4,5vàtrưởngthành.
Trongquátrìnhnhânnuôi,nghiêncứukếthợpmôtảsơbộvềhìnhthái
của loài qua các giai đoạn, sau đó tổng kết, bổ sung, hoàn thiện khi hoàn
thànhnghiêncứu.
2.4.4. Xử lý số liệu và công thức tính toán
Các sốliệuđược xử lý vàtính toántrênmáytính,phântíchkếtquả
điềutratheocáccôngthứctínhtoánvàphươngpháptoánhọcứngdụngtrong
sinhhọcvớimứcxácsuấtP=0.95bằngchươngtrìnhExcelltrongwindows
vớicáccôngthứctínhtoánsau:
* Kích thước trung bình của loài qua các giai đoạn
-Chiềudàithântrungbình(mm):
x
tb t
S
K K 
n
 

Trongđó:K
t
=
1
i
n
i
K
n




K
t
:chiềudàithâncủaloàiquacácgiaiđoạn
K
tb
:Kíchthướctrungbìnhcủaloài

Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng Minh9K36B - CN Sinh
n:tổngsốcáthểđođạc
K
i
:kíchthướcchiềudàithânđođượcquakínhcủacáthểi.
S
x
:Độlệchchuẩn
-Chiềurộngtrungbìnhđượctínhtươngtự.
* Tỷ lệ nở của trứng (%):
C=
B
A
x100%
A:sốlượngtrứngnở
B:sốlượngtrứngđẻcủa1concái
* Thời gian phát dục của trứng:
X
etb
(ngày)=X
e

±
n
Sx

Trongđó:X
e
=
1
i
n
i
i
n
X t



X
e
:Thờigianphátdụccủatrứng(ngày)
X
etb
:Thờigianphátdụctrungbìnhcủatrứng(ngày)

X
i
:Thờigianphátdụccủatrứngtheodõingàythứi
t
i
:Sốlượngtrứngphátdụcngàythứi

n:Tổngsốtrứngtheodõi
 S
x
:Độlệchchuẩn
* Thời gian phát dục thiếu trùng:
X
ltb
(ngày)=X
l
±
n
Sx

Trongđó:X
l
=
1
i
n
i
i
n
X t



X
1
:Thờigianphátdụccủathiếutrùng(ngày)
 X

1tb
:Thờigianphátdụctrungbìnhcủathiếutrùng(ngày)
X
i
:Thờigianphátdụccủathiếutrùngtheodõingàythứi
t
i
:Sốlượngthiếutrùngphátdụcngàythứi

Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng Minh10K36B - CN Sinh
n:Tổngsốthiếutrùngtheodõi
S
x
:Độlệchchuẩn

Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng Minh11K36B - CN Sinh
Chương 3
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN

3.1. Một số đặc điểm hình thái của loài BXHM Triatoma rubrofasciata
3.1.1. Đặc điểm hình thái pha trứng
 Trứngcủa loàibọxít hút máuT. rubrofasciata mớiđẻcó màu vàng
nhạt,hìnhbầudục,mộtđầucónắpđậygiốngnắpấm.Trứngcóbềmặtnhẵn,
khôngcóchấtdínhbám,trênbềmặttrứngcócácvânxếphìnhlụcgiácđều,
các hình lục giác này xếp kế tiếp nhau liên tục tạo thành hình mạng lưới.
 Trongquátrìnhphátdục,trứngcủaloàibọxítnàyqua3lầnđổimàu,
trứngmớiđẻcómàutrắngtrongnhưgạo,sau24giờtrứngchuyểnmàuvàng
nhạtvàkhitrứngchuẩnbịnởchuyểnsangmàuhồngvàđỏnhạt.Khithiếu

trùngđượcnở,vỏtrứngcònlạicómàutrắng.Chiềudàitrungbìnhcủatrứng
là1,68±0,02mm(biênđộ1-2mm),chiềurộngtrungbình0,89±0,01mm
(biênđộ0,8-1mm).
Bảng 3.1. Kích thước trứng của loài bọ xít hút máu T.rubrofasciata nuôi
đẻ trong phòng thí nghiệm

Lần nhắc lại
Kích thước trung bình của trứng
Chiều dài (mm) Chiều rộng (mm)
Lần1
(N=50)
1,70±0,01 0,90±0,01
Lần2
(N=50)
1,65±0,01 0,88±0,01
Lần3
(N=50)
1,68±0,01 0,90±0,01
Biênđộ 1–2 0,80-1
Trungbình 1,68±0,02 0,89±0,01
Ghi chú:N-sốtrứngđokíchthước

Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng Minh12K36B - CN Sinh
(a)
(b)
(c)
(d)
Hình 3.1. Đặc điểm hình thái của trứng loài bọ xít hút máu Triatoma
rubrofasciata (a,b-trứngmớinở,c-trứngchuẩnbịnở,d-vỏtrứng)

3.1.2. Đặc điểm hình thái của các tuổi thiếu trùng
Thiếu trùng tuổi 1 (hình 3.2, 3.3a):Thiếutrùngtuổi1cơthểcómàuđỏ
nhạtởphầnbụngvàmộtphầnmặtlưngởđốtthứ3củangực,từđốtngựcthứ
2trởlênphíađầucómàuhungđỏ.Đầuthuôn,màunâuđỏ,đỉnhđầukéodài
vượt qua mắtcó nhiều lôngcứng. Đầumang1 đôirâuđầu,1đôi mắt kép,
khôngcómắtđơn.Kíchthướcphầntrướcmắtdàihơnsovớiphầnsaumắt.
Râugồm4đốt:Đốt1:Màuvàngnâu,nhiềuusần,ngắn.Chiềudàiđốt2,3và
4giảmdần.Đốt4chiathành2phầnkhácbiệt,1/3chiềudàiđốt4(đoạntiếp
giápvớiđốt3)cómàunâuđậm,phầncònlại(2/3đốt4)cómàutrắngtrong.
Cácđốtrâucóhìnhtrụ,bênngoàiđượcbaophủbởicáclôngcảmgiác.Mắt
képrộng,nhôraở2bênhộpsọ.Vòicó3đốtvớikíchthướckhácnhau,đốt3

Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng Minh13K36B - CN Sinh
ngắn.Phầnngựcmàunâuđỏ,gồm3đốt:đốttrướcngực,đốtngựcgiữavàđốt
ngựcsau.Mỗiđốtcó1đôichânmangtêntươngứng(đôichânngựctrước,đôi
chânngựcgiữa,đôichânngựcsau).Nhìntừmặtlưngthìphầnngựccủathiếu
trùngtuổi1đượcphânchiarõràngbởi1rãnhnhỏthành2phần(tấm lưng
ngựctrênvàtấmlưngngựcdưới).Tấmlưngngựctrêndàihơntấmlưngngực
dưới.Phíatrướctấmlưngngựctrêncó2gaidàinhôcao.Trêncáctấmlưng
ngựcnàycórấtíthoavănvàđượcphủkínbởicáclôngcứng.Mỗiđốtngực
mang2đốtchânvớicấutạocủamỗichânbằng5đốt.Ởthiếutrùngtuổi1,
mầmcánhchưahìnhthành.Bụngcủathiếutrùngtuổi1có màuhồngnhạt,
gồm9đốt,đốtbụngbịphầnngựcchekhuất1phần.Cácđốtbụngcolại,rìa
bụngcủamỗiđốtcó1khoảngđậmmàuđen.Rìabụngcócácchấmsáng,diện
tíchchấmsángtăngdầntừđốt1đếnđốt3,đốt4,sauđógiảmdần.Cơquan
sinhdụccólông.Khichưađượchútmáuthìbụngchúngxẹpxuống,khihútno
máubụngcủachúngcănglên,hầunhưtoànkhoangbụngchứamáu,bụngcủa
cáthểhútmáunothườnggiãnrahếtcỡ,căngvàmọng,khilộtxácchuyểntuổi

cómộtđườngdọcmặtlưngtừgầnđốtbụngcuốicùngđếngầnđỉnhđầu.Thiếu
trùngmớilộtxáccơthểyếu,cómàuvàngnhạt,xáclộtcómàunâunhạtnhẹ.
Thiếu trùng tuổi 1 có chiều dài trung bình 2,24 ± 0,0 mm (biên độ 1,9 -
2,8mm),chiềurộngtrungbìnhlà0,86±0,02mm(biênđộ0,7-1,45mm).

Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng Minh14K36B - CN Sinh

Hình 3.2. Đặc điểm hình thái của thiếu trùng các tuổi loài bọ xít hút máu
Triatoma rubrofasciata ( Nguồn: Trương Xuân Lam, 2012)

Thiếu trùng tuổi 2 (hình 3.2, 3.3b): Cơthể cũng có màu đỏ nhạt ở
phầnbụngvàmộtphầnmặtlưngởđốtthứ3củangực,2đốtngựctrởlênphía
đầucómàuhungđỏ.Đầuthuôn,màuvàngnâuđỉnhđầukéodàivượtquamắt
cónhiềulôngcứng.Đầumang1đôirâuđầu,1đôimắtkép,khôngcó mắt
đơn.Kíchthướcphầntrướcmắtdàihơnphầnsaumắt.Râugồm4đốt.Đốt1
cómàuvàngnâu,nhiềuusần,ngắn.Chiềudàiđốt2,3và4giảmdần.Đốt4
chiathành2phầnkhácbiệt,1/3chiềudàiđốt4(đoạntiếpnốivớiđốt3)có
màu nâuđậm,phầncòn lại(2/3đốt4)có màu trắngtrong.Các đốtrâucó
hìnhtrụ,bênngoàiđượcbaophủbởicácrâucảmgiác.Mắtképrộng,nhôra
khỏihộpsọ.Vòicóđốt3ngắnvànhọn.Phầnngựccủathiếutrùngtuổi2gồm

Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng Minh15K36B - CN Sinh
2đốt:đốttrướcngực,đốtngựcgiữavàđốtngựcsau.Mỗiđốtđềucómộtđôi
chânmangtêntươngứng(đôichântrướcngực,đôichânngựcgữa,đôichấn
ngựcsau).Nhìntừmặtlưngthìphầnngựccủathiếutrùngtuổi2đượcphân
chiarõràngbơimộtrãnhnhỏthành2phần.Tấmlưngngựctrêndàihơntấm
lưngngựcdưới.Phíatrướctấmlưngngựctrêncó2gaidàinhôcao.Trêncác
tấmlưngngựcnàycórấtnhiềuhoavănvàđượcphủkínbởicáclôngcứng.Ở

thiếutrùngtuổi2,mầmcánhvẫnchưahìnhthành.Mỗiđốtngựcmang2đốt
chânvớicấutạocủamỗichânbằng5đốt.Bụngcủathiếutrùngtuổi2cómàu
vàngnhạt,gồm9đốt,đốtbụng1bịphầnngựcchekhuất1phần.Rìabụng
dướicủamỗiđốtcó1khoảngđậmmàuđen.Bụngcómộtkhoảngđenrộng
kéodàitừgiữađốt3tớihếtđốtbụngcuốicùng.Rìabụngtrêncócácchấm
sáng,diệntíchchấmsángtăngdầntừđốt1đếnđốt3,đốt4,sauđógiảmdần.
Khichưađượchútmáuthìbụngchúngxẹpxuống,nhìntừphíamặtbụngtrông
rấtrõnộitạngbêntrongmàuđen.Khihútnomáu,bụngcủachúngcănglên,
hầunhưtoànkhoangbụngchứamáu,bụngtiếpxúcgiãnra hếtcỡ,căngvà
mọng.Khilộtxácchúngnứtmộtđườngdọcmặtlưngtừgầnđốtbụngcuối
cùngđếngầnđỉnhđầu.Thiếutrùngmớilộtxáccơthểyếu,cómàuvàngnhạt
toànthânvànhìnrấtrõnộitạngphíamặtbụng.Xáclộtcóhìnhthùgầnnhư
banđầu,vỏxáccómàunâunhạt.Sosánhvớithiếutrùngtuổi1thìởtuổi2
chưacósaikhácđángkểvềhìnhdạngbọxítngoàikíchthướccủachúng.Kích
thướccủathiếutrùngtuổi2cóchiềudàitrungbình4,31±0,10mm(biênđộ
3,2-5,6mm),chiềurộngtrungbình1,72±0,06mm(biênđộ0,9-2,7mm).
Thiếu trùng tuổi 3 (hình 3.2, 3.3c):Cơthểcómàunâuởhầunhưtoàn
cơthể,riêngchỉcóphầnnhữngtấmlưngcómàunâuđen.Cònlạivềhình
tháikhôngcógìthayđổinhiềusovớithiếutrùngtuổi1và2.Đầuthuôndài,
hẹp,màuvàngnâu,đỉnhđầukéodàivượtquamắt.Đầumangmộtđôirâu
đầu,1đôimắtkép,khôngcómắtđơn.Kíchthướcphầntrướcmắtdàihơnso
vớiphầnsaumắt.Râugồm4đốt,đốt1cómàuvàngnâu,nhiềuusần,ngắn.

Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng Minh16K36B - CN Sinh
Chiềudàiđốt2,3và4giảmdần.Đốt4chiathành2phầnkhácbiệt,1/3chiều
dàiđốt4(đoạnnốitiếpvớiđốt3)cómàunâuđậm,phầncònlại(2/3đốt4có
màutrắngtrong.Cácđốtrâucóhìnhtrụ,bênngoàiđượcbaophủbởicácrâu
cảmgiác.Mắtképrộng,nhôrakhỏihộpsọ.Vòicóđốt3ngắnvànhọn.Phần
ngựccủathiếutrùngtuổi3đượcphânchiarõbởimộtrãnhnhỏthành2phần.

Phíatrướctấmlưngngựctrêncó2gaidàinhôcao.Trêncáctấmlưngngực
nàycórấtnhiềuhoavănvàđượcphủkínbởicáclôngcứng.Ởthiếutrùng
tuổi3, mầmcánhbắtđầuđược hìnhthành.Bụngcủathiếutrùng tuổi3có
màuvàngnhạt,gồm9đốt,đốtbụng1bịphầnngựcchekhuất1phần.Rìa
bụngdướicủamỗiđốtcó1khoảngđậmmàuđen.Bụngcómộtkhoảngđen
rộngkéodàitừgiữađốt3tớihếtđốtbụngcuốicùng.Rìabụngtrêncócác
chấmsáng,diệntíchchấmsángtăngdầntừđốt1đếnđốt 3,đốt4,sauđó
giảmdần.Cơquansinhdụccónhiềulôngxungquanh.Xáclộtcóhìnhthù
gầnnhưbanđầu,vỏxáclộtcómàuvàngnhạt.Tuynhiên,hìnhthứclộtxác
cóphầnhơikhácmộtchútsovớithiếutrùngtuổi1và2làvếtnứtchỉchủyếu
ởtấmlưngngựcvàkéodàimộtítxuốngđốtbụngthứtưvàthứ5.Chiềudài
thântrungbình6,10±0,13mm(biênđộ4,5-7,5mm).Chiềurộngtrungbình
2,44±0,08mm(biênđộ1,6-3,7mm).
Thiếu trùng tuổi 4 (hình 3.2, 3.3d):Cơ thểmàu đen hoặc nâusẫm,
mầmcánhđãxuấthiện.Đầuthuôndàivàhẹp,màuvàngnâuđỉnhđầukéodài
vượtqua mắt.Đầumang 1đôirâu đầu,1đôi mắtkép,khôngcó mắtđơn.
Kíchthướcphầntrướcmắtdàihơnsovớiphầnsaumắt.Râugồm4đốtvới
đốtmàuvàngnâu,nhiềuusần,ngắn.Chiềudàiđốt2,3và4giảmdần.Đốt4
chiathành2phầnkhácbiệt,1/3chiềudàiđốt4(đoạnnốitiếpvớiđốt3)có
màu nâuđậm,phầncòn lại(2/3đốt4 có màutrắngtrong).Các đốtrâucó
hìnhtrụ,bênngoàidượcbaophủbởicácrâucảmgiác.Mắtképrộng,nhôra
ở2bênhộpsọ.Vòicó3đốtvớikíchthướckhácnhau,đốt3ngắnvàgọn.

Trường ĐHSP Hà Nội 2 Khoa Sinh - KTNN
Phạm Hồng Minh17K36B - CN Sinh
Phầnngựccủathiếutrùngtuổi4đượcphânchiarõbởimộtrãnhnhỏthành2
phần.Phíatrướctấmlưngngựctrêncó2gaidàinhôcao.Trêncáctấmlưng
ngựcnàycórấtnhiềuhoavănvàđượcphủkínbởicáclôngcứng.Thiếutrùng
tuổi4thìmầmcánhhìnhthànhnhưngchưaphủkínhếttấmlưngsau.Bụng
củathiếutrùngtuổi4gồm9đốt,đốtbụng1bịphầnngựcchekhuất1phần.

Rìabụngdướicủamỗiđốtcó1khoảngđậmmàuđen.Bụngcómộtkhoảng
đenrộngkéodàitừgiữađốt3tớihếtđốtbụngcuốicùng.Rìabụngtrêncó
cácchấmsáng,diệntíchchấmsángtăngdầntừđốt1đếnđốt3,đốt4,sauđó
giảmdần.Cơquansinhdụccónhiềulôngxungquanh.Chiềudàithântrungbình
9,48±0,13mm(biênđộ8,0-10,67mm).Chiềurộngtrungbình3,71±0,11mm
(biênđộ2,56-4,60mm).
Thiếu trùng tuổi 5 (hình 3.2, 3.3e):Cómàuđenkháchẳnsovớicác
thiếutrùngtuổi1,2,3,4,mầmcánhcũngdàihơnvàlộrấtrõ.Viềnmầmcánh
kéodàicungvớitấmlưngngựctạothànhhìnhchữV.Đầuthuôndài,hẹp,dải
màuvàngnâutừđỉnhđầukéodàivượtquamắt.Đầumangmộtđôirâuđầu,
1đôimắtkép,khôngcómắtđơn.Kíchthướcphầntrướcmắtdàihơnsovới
phầnsaumắt.Râucó1đốtmàuvàngnâu,chiềudàiđốt2,3và4giảmdần.
Đốt4chiathành2phầnkhácbiệt,1/3chiềudàiđốt4(đoạnnốitiếpvớiđốt3)
cómàunâuđậm,phầncònlại(2/3đốt4cómàutrắngtrong).Cácđốtrâucó
hìnhtrụ,bênngoàidượcbaophủbởicácrâucảmgiác.Mắtképrộng,nhôra
2bênhộpsọ.Vòi3đốtvớikíchthướckhácnhau,đốt3ngắnvànhọn.Phía
trướctấmlưngngựctrêncó2gaidàinhôcao.Trêncáctấmlưngngựcnàycó
rấtnhiềuhoavănvàđượcphủkínbởicáclôngcứng.Thiếutrùngtuổi5mầm
cánhđãhìnhthànhkéodàiđếnđốtbụng2.Bụngthiếutrùngtuổi5gồm9đốt,
đốtbụng1bịphầnngựcchekhuất1phần.Rìabụngdướicủamỗiđốtcó1
khoảngđậmmàuđen.Bụngcómộtkhoảngđenrộngkéodàitừgiữađốt3tới
hếtđốtbụngcuốicùng.Rìabụngtrêncócácchấmsáng,diệntíchchấmsáng