TỔ CHỨC LÀNG XÃ SAU THÁNG 8 - 1945

1
LỜI MỞ ĐẦU

Xã là đơn vị căn bản trong hệ thống tổ chức quốc gia, và tuy nhỏ nhưng
tầm quan trọng lại rất lớn vì đây là đơn vị nòng cốt để kết hợp và tổ chức dân
chúng. Làng là đơn vị nhỏ nhất, nhưng là đơn vị cốt cán của quốc gia và là đơn
vị căn bản tổ chức của xã hội Việt Nam. Tuy nhiên không phải ngay từ lúc hình
thành làng đã là một đơn vị thành phần để hợp thành quốc gia, và làng cũng
không phải là một đơn vị cuối cùng, nghĩa là không phải không phân chia làm
nhiều đơn vị nhỏ. Lúc đầu có thể làng chỉ là một xóm, một ấp hoặc một thôn, rồi
sau nhiều xóm, nhiều thôn nhiều ấp họp lại thành một làng, hoặc một xóm, một
thôn hoặc một ấp mới thành lập được sát nhập vào một làng đã có. Nói như vậy
tức là làng gồm nhiều thon xóm, và mỗi thôn, mỗi xóm là một đơn vị của làng.
Tổ chức làng xã sau cách mạng tháng Tám 1945 đến 1975 tác động lớn đến bộ
máy chính trị.
1. TỔ CHỨC LÀNG XÃ SAU THÁNG 8 - 1945
Chính quyền Pháp bị lật đổ, nhưng việc tổ chức làng xã Việt Nam vẫn
được duy trì trong khi người Nhật thay thế người Pháp tại Đông Dương.
Mãi cho tới tháng 8-1945, Việt Minh nắm quyền, việc tổ chức làng xã
mới được sửa đổi lại.
Việc tổ chức làng xã tại Việt Nam, Việt Minh căn cứ vào bản Hiến pháp
năm 1946 chia nước Việt Nam thành kỳ, tỉnh thị xã tại các vùng đô thị, huyện và
xã tại các vùng quê. Không có tổng, đơn vị giữa làng và huyện như trước.
Mỗi xã bất kể Trung, Nam, Bắc, có cơ quan đại diện là Hội đồng nhân
dân và Ủy ban Hành chính. Hội đồng nhân dân do phổ thông đầu phiếu bầu lên,
và hội đồng này lại tự bầu lấy Uỷ ban Hành chính.
Tùy theo dân số, Uỷ ban nhân dân xã gồm từ 18 đến 25 nhân viên với từ
năm tới bảy nhân viên dự khuyết.
Những điều kiện ứng cử và bầu cử đều nhất loạt thay đổi. Bất cứ ai, 18
tuổi trở lên đều được ứng cử và bầu cử. Điều kiện cư trú cũng rút, ứng cử thì sáu

tháng, bầu cử thì ba tháng.
THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN

2
U ban Hnh chớnh xó gm mt Ch tch, mt Phú Ch tch, mt th qu,
mt th ký, mt y viờn ph trỏch vic duy trỡ an ninh v hai y viờn d khuyt.
Theo nguyờn tc, ai iu kin cng c ng c vo U ban nhõn dõn.
Cuc bu c U ban Hnh chớnh xó phi c y ban cp tnh chp thun
mi cú hiu lc.
Cng nh di thi Phỏp thuc, mi quyt nh ca Hi ng nhõn dõn
xó phi c phờ chun ca cp tnh mi cú giỏ tr, tuy rng nhõn dõn theo
nguyờn tc cú quyn ph b Hi ng nhõn dõn ũi bu c li.
2. T CHC LNG X TRONG THI K PHP TR LI
CHIM ễNG NAM K
Ngay sau khi tr li Nam K, ngi Phỏp thnh lp Chớnh ph lõm thi
Nam k, Bỏc s Ngueyn Vn Thinh cm u Chớnh ph ny mnh danh l
Chớnh ph t tr Nam k. Di Chớnh ph t tr Nam k, ti xó cú ban Hi t
gm tỏm hi viờn do ph thụng u phiu bu lờn. Ban Hi t t phõn lm hai
y ban do v Hng c ng u ph trỏch cỏc vic hnh chớnh t phỏp v cỏc
cụng tỏc xó hi, v mt y ban do v Hng ch ng u ph trỏch cỏc vn
ti chớnh, kinh t v nghi l.
Ban Hi t ny khụng tn ti bao lõu, vỡ sau ú, Chớnh ph Nam K t tr
khụng cũn na, c thay th bng Chớnh ph Lõm thi Vit Nam do Tng
Nguyn Vn Xuõn lm Th tng, k ú Bo i tr li Vit Nam.
Th tng Nguyn Vn Xuõn trc tỡnh th ri bi ca t nc ó trao
cho cỏc tnh trng quyn b nhim cỏc Hi ng xó iu khin cụng vic
hnh chớnh trong lng, v cỏc chc dch trong lng xó ng nhiờn tr thnh
mt b phn ca ton b h thng hnh chớnh tp quyn.
Vic b nhim hng chc lng xó c tn ti cho n nm 1953. Sc
lnh ngy 19-3-1953 c ban hnh t chc li nn hnh chớnh xó.

Theo sc lnh ny mi lng cú mt Hi ng hng chỏnh gm ti a l
chớnh ngi ú dõn chỳng bu lờn bng li ph thụng v trc tip u phiu, ba
nhõn viờn ng u l Ch tch, Phú Ch tch v Chỏnh th k.
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

3
Vi t chc mi ny, t chc lng xó ó tr li khuụn mu Hi ng xó
c trong mt phn no nhng vn cú s giỏm sỏt ca c quan cp tnh.
Thc ra Sc lnh 1953 ó ra i vi ý mun c gng th tỏi lp mt nn
hnh chớnh ca thi k Phỏp ụ h vi s m rng quyn kim soỏt ca cỏc cp
trờn, song song vi vic gi gỡn li mt vi tp tc c truyn v nn t tr xó
thụn.
3. T CHC LNG X DI CHNH QUYN NGễ èNH DIM
Hi ngh Gennốve kt thỳc vi s phõn ụi nc Vit Nam.
Min Nam Ngụ ỡnh Din ó trut ph Bo i t chc bu c a
mỡnh lờn ngụi v Tng Thng.
Lm Tng thng, Ngụ ỡnh Dim ó ci t nn hnh chớnh Vit Nam,
trong ú t chc hnh chớnh xó.
Ngy 18-6-1956, Ph Tng Thng ó gi thụng t cho cỏc Tũa Tnh
trng thay th Hi ng Hng chớnh bng mt U ban Hnh chớnh, gm
mt Ch tch, mt Phú ch tch ph trỏch nhng vn ti chớnh, xó hi v kinh
t v mt y viờn Cnh sỏt. Nhng lng ln cú th cú thờm hai ph tỏ trụng coi
vic hnh chớnh v ti chớnh. Nhng nhõn viờn ca y ban hnh chớnh ny do
Tnh trng la chn trong nhng ngi a phng cú lũng trung thnh vi ch
.
Ngy 24-10-1956. U ban Hnh chớnh li c i thnh Hi ng xó,
vi t ba n nm nhõn viờn do Tnh trng vn la chn nh trờn, nhng xó
ln cú th cú thờm mt s ph tỏ. Cỏc Tnh trng phi kim soỏt v theo dừi
cỏc Hi ng xó ngn cm mi hot ng t hnh vi n ngụn ng thiu
trung thnh vi ch .

Chớnh quyn Ngụ ỡnh Dim sau ú, vi o d ngy 24-10-1956, ó
chớnh thc t cho lng xó mt phỏp ch, nhng tt c mi t chc v hnh
chớnh ca Ngụ ỡnh Dim ó sp cựng vi ch vo ngy 1-11-1963.
4. T CHC LNG X MIN NAM SAU NGY 1-11-1963
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

4
Ch Ngụ ỡnh Dim sp kộo theo nhiu c cu trc õy c thit
lp phng s ch , v trong nhng c cu ny phi k cỏc t chc hnh
chớnh ti lng xó.
Chớnh quyn Si Gũn sau ngy 1-11-1963, mun ti cỏc lng xó, ngi
a phng lo liu cụng vic a phng. Hnh chớnh a phng gm nhng
nh chc trỏch, xut thõn ti mi a phn, ng ra gỏnh vỏc nhng cụng vic
riờng ny phỏt sinh t nhng c tớnh ca mi a phn, t nhng nhu cu riờng
ca dõn chỳng trong vựng.
thc hin ý mun trờn, ngy 31-5-1964, chớnh quyn Si Gũn ó ban
hnh Sc lnh thay th Hi ng xó duy nht ca ch Ngụ ỡnh Dim
bng 2 c quan, mt c quan quyt ngh l Hi ng nhõn dõn xó v mt c
quan chp hnh l y Ban hnh chớnh chớnh xó. y ban nhõn dõn xó do nhõn dõn
bu lờn, y ban nhõn dõn c y ban hnh chớnh lờn chớnh quyn tnh chp
thun.
Sc lnh 164 t chc lng xó vi mc tiờu:
Phõn quyn cho nhõn dõn xó quyn quyt ngh v cỏc vn ca xó.
Dõn ch húa h tng c s qua vic ph thụng u phiu bu Hi ng
nhõn dõn xó, cỏc Trng p v Phú trng p.
Giỳp xó thụn phỏt trin ng u vi phng tin chung do ngõn sỏch
quc gia cung ng.
Vi cuc thớ nghim, nhiu khuyt im ó c cỏc c quan cp trờn nờu
ra.
Hi ng nhõn dõn xó thng ch cú hỡnh thc m khụng cú thc quyn.

Vic gii quyt cỏc vn ca xó thng tựy thuc c quan chp hnh xó, di
s kim soỏt cht ch ca tnh, qun.
Tớnh cỏch i din ca Hi ng b thu hp vỡ iu kin c trỳ ch l sỏu
thỏng, khin nhiu ngi cha hiu bit rừ v lng xó cng c bu vo Hi
ng ny, v nh vy, s hin din ca h khụng cú li cho cụng vic lng xó.
Hn na, vic bu c theo tng p cú th cú s hiu lm l cỏc hi viờn i din
cho p thay vỡ cho xó.
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

5
Nhiệm kỳ của Hội đồng q ngắn, chỉ có hai năm. Hội đồng chưa đủ thì
giờ để thực heiẹn những chương trình hoạch định, lại thêm dân xã ln ln bị
bận tâm về bầu cử.
Còn về Uỷ ban Hành chính, những khuyết điểm cũng khơng phải là ít.
Theo tài liệu huấn luyện viên chức xã ấp của Tổng Bộ Xây dựng (Sài Gòn)
1967, có các khuyết điểm dưới đây:
Thiếu thuần nhất nội bộ và thống nhất chỉ huy.
1. Các ủy viên được đặt dưới sự bảo trợ trực tiếp của các bộ chun mơn
về phương diện cơng tác cũng như về phương diện thù lao khiến cho các đương
sự trở thành viên chức chun mơn và có khuynh hướng thốt ra ngồi sự chỉ
huy của Chủ tịch Uỷ ban Hành chính xã.
2. Sự đãi ngộ giữa các ủy viên có sự chênh lệch (trường hợp ủy viên Cảnh
sát và An ninh được tuyển dụng và hưởng lương theo chế độ cơng nhật CI/1).
Khơng có lực lượng cơ hữu xa.
Chủ tịch Uỷ ban Hành chính xã khơng thể sử dụng dân vệ trong khi thi
hành nhiệm vụ về phòng thủ và an ninh.
- Chủ tịch Uỷ ban Hành chính xã khơng đủ quyền lực bảo đảm sự tự trị
của ngân sách xã.
- Thành phần ủy ban chưa đầy đủ.
1) Chủ tịch Uỷ ban Hành chính xã kiêm nhiệm chức vụ ủy viên Hộ tịch

nhưng khơng có người giúp đỡ về các cơng việc vật chất.
2) Thiếu hẳn các chức vụ ủy viên canh nơng và ủy viên Xã hội, để phục
vụ chương trình cải cách điền địa, cải tiến xã hội.
- Thiếu bảo đảm trong tình trạng cơng vụ.
Sự bổ nhiệm các viên chức xã ấp phường dựa vào tình cảm nhiều hơn khả
năng, khiến các đương sự dễ bị sa thải.
- Sự đãi ngộ khơng tương xứng.
Giá biểu tối thiểu phụ cấp viên chức xã ấp (trừ ủy viên Cảnh sát và An
ninh) còn thấp kém, chưa đem lại đủ yếu tố khích lệ trong năng suất cơng tác và
giữ được tính liêm chính.
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN