Nghiên cứu chọn tạo một số dòng tạm bội ở cây ăn quả có múi

B󰗙 GIÁO D󰗥C VÀ ÀO T󰖡O
B󰗙 NÔNG NGHI󰗇P VÀ PTNT
VI󰗇N KHOA H󰗍C NÔNG NGHI󰗇P VI󰗇T NAM
LÊ QU󰗑C HÙNG
NGHIÊN C󰗩U CH󰗍N T󰖡O M󰗙T S󰗑 DÒNG TAM B󰗙I 󰗟 CÂY N
QU󰖣 CÓ MÚI
CHUYÊN NGÀNH DI TRUY󰗁N VÀ CH󰗍N GI󰗑NG CÂY TR󰗓NG
Mã s󰗒: 62. 62. 01.11
TÓM T󰖯T LU󰖭N ÁN TI󰖿N S NÔNG NGHI󰗇P
Hà N󰗚i - 2015
Công trình 󰗤c hoàn thành t󰖢i
VI󰗇N KHOA H󰗍C NÔNG NGHI󰗇P VI󰗇T NAM
Ng󰗞i h󰗜ng d󰖬n khoa h󰗎c: 1. GS.TS. 󰗘 Nng V󰗌nh
2. TS.Hà Th󰗌 Thúy
Ph󰖤n bi󰗈n 1:
Ph󰖤n bi󰗈n 2:
Ph󰖤n bi󰗈n 3:
Lu󰖮n án d󰗲 ki󰗀n s󰖾 󰗤c b󰖤n v󰗈 tr󰗜c h󰗚i 󰗔ng ch󰖦m lu󰖮n án ti󰗀n
s c󰖦p Vi󰗈n, h󰗎p t󰖢i Vi󰗈n Khoa h󰗎c Nông nghi󰗈p Vi󰗈t Nam vào
ngày tháng nm 󰜧
Có th󰗄 tìm hi󰗄u lu󰖮n án t󰖢i:
Hà N󰗚i - 2015
1
M󰗟 󰖧U
* Tính c󰖦p thi󰗀t c󰗨a 󰗂 tài
Cây n qu󰖤 có múi (Citrus) là lo󰖢i cây n qu󰖤 có giá tr󰗌 dinh d󰗢ng và kinh t󰗀
cao. T󰗖ng s󰖤n l󰗤ng qu󰖤 có múi trên th󰗀 gi󰗜i 󰖢t 85,6 tri󰗈u t󰖦n niên v󰗦 2012/2013,
trong ó cam chi󰗀m 50% t󰗖ng s󰖤n l󰗤ng (USDA, 2013). S󰖤n xu󰖦t qu󰖤 có múi v󰖬n
ang ti󰗀p t󰗦c tng do thu nh󰖮p c󰗨a ng󰗞i dân 󰗠 m󰗚t s󰗒 qu󰗒c gia tng nhanh nh
Trung qu󰗒c, Hàn Qu󰗒c, Nga, 󰖥n 󰗚, các n󰗜c ông Âu, các n󰗜c ASEAN 󰗟
Trung Qu󰗒c, t󰗖ng l󰗤ng hoa qu󰖤 ti tiêu th󰗦 tng r󰖦t nhanh, trong ó tiêu th󰗦 qu󰖤

có múi tng nhanh hn c󰖤. Trung Qu󰗒c vn lên chi󰗀m v󰗌 trí th󰗪 2 v󰗂 s󰖤n l󰗤ng qu󰖤
có múi ch󰗊 sau Brasil (Deng, 2008).
N󰗜c ta n󰖲m 󰗠 trung tâm phát sinh c󰗨a r󰖦t nhi󰗂u gi󰗒ng cây n qu󰖤 có múi (Võ
Vn Chi, 1997), (Ph󰖢m Hoàng H󰗚, 1992). Di󰗈n tích cây n qu󰖤 có múi 󰗠 n󰗜c ta nm
2011 󰖢t 138.200 ha, chi󰗀m kho󰖤ng 18% di󰗈n tích cây n qu󰖤 c󰖤 n󰗜c v󰗜i s󰖤n l󰗤ng
hàng nm là 1,35 tri󰗈u t󰖦n (C󰗦c tr󰗔ng tr󰗎t, B󰗚 NN và PTNT, 2013). Tuy nhiên, hàng
nm n󰗜c ta v󰖬n ph󰖤i nh󰖮p kh󰖪u m󰗚t l󰗤ng l󰗜n cam quýt t󰗬 n󰗜c ngoài. S󰖤n xu󰖦t cây
n qu󰖤 có múi 󰗠 n󰗜c ta còn g󰖸p r󰖦t nhi󰗂u khó khn do b󰗈nh d󰗌ch và ch󰖦t l󰗤ng
gi󰗒ng. H󰖨u h󰗀t các gi󰗒ng tr󰗔ng ph󰗖 bi󰗀n 󰗠 n󰗜c ta là các gi󰗒ng ch󰖦t l󰗤ng th󰖦p, nhi󰗂u
h󰖢t, cha áp 󰗪ng 󰗤c yêu c󰖨u n ti và ch󰗀 bi󰗀n. Trong khi ó, tính tr󰖢ng không
h󰖢t có vai trò r󰖦t quan tr󰗎ng 󰗒i v󰗜i s󰖤n xu󰖦t qu󰖤 có múi ch󰖦t l󰗤ng cao. Tính tr󰖢ng
có h󰖢t và nhi󰗂u h󰖢t làm gi󰖤m giá tr󰗌 thng m󰖢i c󰗨a công nghi󰗈p ch󰗀 bi󰗀n qu󰖤 có múi
(Saunt J, 1990).
Hi󰗈n nay, h󰖨u h󰗀t các nghiên c󰗪u ch󰗎n t󰖢o gi󰗒ng cây n qu󰖤 có múi không h󰖢t
󰗠 các n󰗜c trên th󰗀 gi󰗜i ang 󰗤c th󰗲c hi󰗈n theo các phng pháp nh gây 󰗚t bi󰗀n,
lai t󰖢o gi󰗰a các gi󰗒ng nh󰗌 b󰗚i, t󰖢o dòng gi󰗒ng tam b󰗚i b󰖲ng lai h󰗰u tính gi󰗰a các dòng
gi󰗒ng nh󰗌 b󰗚i v󰗜i các dòng gi󰗒ng t󰗪 b󰗚i (Roose và Williams, 2000), nuôi c󰖦y n󰗚i nh
h󰖢t non (Gmitter và c󰗚ng s󰗲, 1990), ch󰗎n các phôi tam b󰗚i hình thành t󰗲 nhiên (Esen
và c󰗚ng s󰗲, 1971), c󰗪u phôi tam b󰗚i 󰗠 các h󰖢t lép, h󰖢t nh󰗐 (Ollitrault và c󰗚ng s󰗲,
1996), dung h󰗤p t󰗀 bào tr󰖨n nh󰗌 b󰗚i v󰗜i t󰗀 bào tr󰖨n n b󰗚i (Ollitraul và c󰗚ng s󰗲,
2000). 󰗩ng d󰗦ng các phng pháp công ngh󰗈 sinh h󰗎c trong t󰖢o gi󰗒ng không h󰖢t nh
c󰗪u phôi, dung h󰗤p t󰗀 bào tr󰖨n, ch󰗎n bi󰗀n d󰗌 t󰗀 bào soma (Froelicher và c󰗚ng s󰗲,
2003); (Grosser và c󰗚ng s󰗲, 2000); (Juárez và c󰗚ng s󰗲, 1990); (Ollitrault và c󰗚ng s󰗲,
1998).
Các gi󰗒ng cây n qu󰖤 có múi ang tr󰗔ng ph󰗖 bi󰗀n 󰗠 n󰗜c ta là cam Xã oài,
cam Vân Du, cam Sành, cam Bù, b󰗠i Phúc Tr󰖢ch, b󰗠i Di󰗆n, b󰗠i oan Hùng,
󰗂u là gi󰗒ng nhi󰗂u h󰖢t. Trong khi ó, công tác nghiên c󰗪u ch󰗎n t󰖢o gi󰗒ng không h󰖢t
m󰗜i 󰗤c các vi󰗈n trong n󰗜c tri󰗄n khai m󰖦y nm g󰖨n ây, tuy v󰖮y, còn nhi󰗂u v󰖦n 󰗂
ph󰖤i nghiên c󰗪u ti󰗀p. Do ó, 󰗄 phát huy th󰗀 m󰖢nh ngu󰗔n gen cây có múi và th󰗌
tr󰗞ng tiêu th󰗦 qu󰖤 có múi, n󰗜c ta c󰖨n t󰖮p trung cho nghiên c󰗪u c󰖤i t󰖢o các gi󰗒ng

cây có múi 󰖸c s󰖤n, có u th󰗀 phát tri󰗄n nh cam Sành, b󰗠i Phúc Tr󰖢ch, b󰗠i
Di󰗆n, theo h󰗜ng t󰖢o các gi󰗒ng không h󰖢t t󰗬 các gi󰗒ng này v󰗜i yêu c󰖨u gi󰗒ng
không h󰖢t, u th󰗀 lai, thích nghi t󰗒t và ch󰗒ng ch󰗌u sâu b󰗈nh. Xu󰖦t phát t󰗬 các phân
tích trên ây, chúng tôi ã th󰗲c hi󰗈n 󰗂 tài: 󰜝Nghiên c󰗪u ch󰗎n t󰖢o m󰗚t s󰗒 dòng tam
b󰗚i 󰗠 cây n qu󰖤 có múi󰜞.
* M󰗦c ích nghiên c󰗪u:
2
(i) M󰗦c ích nghiên c󰗪u c󰗨a chúng tôi là t󰖢o ra s󰗒 l󰗤ng l󰗜n các dòng b󰗠i và cam
Sành tam b󰗚i làm v󰖮t li󰗈u ban 󰖨u cho công tác ch󰗎n t󰖢o gi󰗒ng cây n qu󰖤 có múi
không h󰖢t, ít h󰖢t.
(ii) Kh󰖤o nghi󰗈m, ánh giá và ch󰗎n l󰗎c các dòng b󰗠i và cam Sành tam b󰗚i nh󰖲m
b󰗜c 󰖨u xác 󰗌nh 󰗤c m󰗚t s󰗒 dòng tri󰗄n v󰗎ng và các phng pháp ch󰗎n t󰖢o gi󰗒ng
tam b󰗚i không h󰖢t.
* Tính m󰗜i c󰗨a 󰗂 tài:
(i) L󰖨n 󰖨u tiên 󰗠 n󰗜c ta, 󰗂 tài ã t󰖢o ra s󰗒 l󰗤ng l󰗜n các dòng cây n qu󰖤 có múi
tam b󰗚i b󰖲ng phng pháp lai gi󰗰a các gi󰗒ng b󰗠i, cam Sành b󰖤n 󰗌a nh󰗌 b󰗚i v󰗜i các
gi󰗒ng t󰗪 b󰗚i (2x 󽞵 4x) và cam Sành lai t󰗲 nhiên (2x 󽞵 2x). 󰗂 tài ã góp ph󰖨n t󰖢o ra
󰗤c 92 dòng b󰗠i tam b󰗚i và 22 dòng cam Sành tam b󰗚i làm v󰖮t li󰗈u ban 󰖨u cho
công tác ch󰗎n t󰖢o gi󰗒ng cây n qu󰖤 có múi không h󰖢t.
(ii) K󰗀t qu󰖤 󰗄 tài ã ch󰗎n 󰗤c 2 dòng cam Sành và 6 dòng b󰗠i tam b󰗚i có sinh
tr󰗠ng kh󰗐e, ít nhi󰗆m sâu b󰗈nh, trong ó có 2 dòng b󰗠i tam b󰗚i ghép m󰖰t lên cây
b󰗠i chua 5 tu󰗖i ã ra hoa k󰗀t qu󰖤 không h󰖢t. Qu󰖤 có d󰖢ng tròn, 󰖺p, v󰗐 vàng, kh󰗒i
l󰗤ng trung bình 494,16 g/qu󰖤, múi qu󰖤 󰗂u, tép qu󰖤 vàng, m󰗎ng n󰗜c, v󰗌 ng󰗎t,
không the 󰖰ng.
(iii) L󰖨n 󰖨u tiên 󰗠 n󰗜c ta 󰗂 tài ã kh󰖴ng 󰗌nh 󰗤c kh󰖤 nng t󰖢o dòng gi󰗒ng b󰗠i
không h󰖢t tam b󰗚i b󰖲ng phng pháp lai t󰖢o cây. Phng pháp ghép m󰖰t non lên cây
b󰗠i chua 5 tu󰗖i ã cho phép rút ng󰖰n 󰗤c th󰗞i gian ra hoa k󰗀t qu󰖤 c󰗨a các dòng tam
b󰗚i m󰗜i ch󰗎n l󰗎c so v󰗜i ghép m󰖰t trên g󰗒c Ch󰖦p non 7 󰗀n 8 tháng.
* Nh󰗰ng óng góp c󰗨a 󰗂 tài
+ Ý ngha khoa h󰗎c: L󰖨n 󰖨u tiên 󰗠 n󰗜c ta, 󰗂 tài ã t󰖢o 󰗤c s󰗒 l󰗤ng l󰗜n

các dòng cây n qu󰖤 có múi tam b󰗚i t󰗬 các ngu󰗔n gi󰗒ng cây n qu󰖤 b󰖤n 󰗌a. Trong ó
có các dòng b󰗠i tam b󰗚i sinh tr󰗠ng t󰗒t và hai dòng ã ra qu󰖤 không h󰖢t. 󰖸c bi󰗈t 󰗂
tài ã góp ph󰖨n xây d󰗲ng h󰗜ng nghiên c󰗪u t󰖢o gi󰗒ng b󰗠i, cam Sành không h󰖢t tam
b󰗚i. 󰗂 tài ã xây d󰗲ng và 󰗪ng d󰗦ng thành công các quy trình công ngh󰗈 t󰖢o gi󰗒ng
cây n qu󰖤 có múi tam b󰗚i. Quy trình ã 󰗤c 󰗪ng d󰗦ng thành công v󰗜i 8 c󰖸p lai gi󰗰a
2 m󰗪c b󰗚i th󰗄 2x 󽞵 4x và ã t󰖢o ra nhi󰗂u dòng tam b󰗚i khác nhau. 󰗂 tài cng ã ph󰗒i
h󰗤p gi󰗰a các phng pháp ch󰗎n t󰖢o gi󰗒ng truy󰗂n th󰗒ng (t󰖢o dòng t󰗪 b󰗚i th󰗄, lai gi󰗰a
2 m󰗪c b󰗚i th󰗄 khác nhau) v󰗜i các phng pháp Công ngh󰗈 Sinh h󰗎c nh c󰗪u phôi in
vitro, k󰗺 thu󰖮t rút ng󰖰n th󰗞i gian ch󰗎n gi󰗒ng thông qua k󰗺 thu󰖮t ghép m󰖰t non lên cây
b󰗠i chua 5 tu󰗖i. Các dòng tam b󰗚i, các quy trình công ngh󰗈 ch󰗎n t󰖢o gi󰗒ng tam b󰗚i
và các d󰗰 li󰗈u khoa h󰗎c thu 󰗤c có th󰗄 làm tài li󰗈u tham kh󰖤o có giá tr󰗌 cho gi󰖤ng
d󰖢y và nghiên c󰗪u khoa h󰗎c 󰗠 cây n qu󰖤 có múi.
+ Ý ngha th󰗲c ti󰗆n: 󰗂 tài ã cung c󰖦p s󰗒 l󰗤ng l󰗜n các dòng tam b󰗚i (3x) t󰗬
lai gi󰗰a các gi󰗒ng có m󰗪c b󰗚i th󰗄 khác nhau ph󰗦c v󰗦 cho công tác ch󰗎n t󰖢o gi󰗒ng cây
n qu󰖤 có múi không h󰖢t 󰗠 n󰗜c ta. B󰗜c 󰖨u 󰗂 tài ã tuy󰗄n ch󰗎n 󰗤c 2 dòng b󰗠i
tam b󰗚i không h󰖢t t󰗬 b󰗠i 󰖸c s󰖤n Vi󰗈t Nam và m󰗚t s󰗒 các dòng b󰗠i và cam Sành
tam b󰗚i tri󰗄n v󰗎ng khác ang 󰗤c ti󰗀p t󰗦c kh󰖤o nghi󰗈m. 󰗂 tài m󰗠 ra tri󰗄n v󰗎ng 󰗪ng
d󰗦ng các k󰗺 thu󰖮t ch󰗎n t󰖢o gi󰗒ng không h󰖢t vào th󰗲c ti󰗆n n󰗜c ta.
* 󰗒i t󰗤ng và ph󰖢m vi nghiên c󰗪u
󰗒i t󰗤ng: Cây b󰗒 cho ph󰖦n là các gi󰗒ng b󰗠i Phúc Tr󰖢ch, b󰗠i Di󰗆n, cam
Sành, cam Vân Du t󰗪 b󰗚i ch󰗎n t󰖢o 󰗤c t󰗬 x󰗮 lý colchicine các gi󰗒ng nh󰗌 b󰗚i thu󰗚c
󰗂 tài 󰜝Nghiên c󰗪u t󰖢o gi󰗒ng cây có múi không h󰖢t có ngu󰗔n g󰗒c b󰖤n 󰗌a󰜞 giai o󰖢n
3
t󰗬 nm 2001 󰗀n 2005 và 󰗤c tr󰗔ng t󰖢i Tr󰖢i th󰗲c nghi󰗈m Vn Giang - Hng Yên
c󰗨a Vi󰗈n Di truy󰗂n Nông nghi󰗈p. Các gi󰗒ng t󰗪 b󰗚i ã 󰗤c C󰗦c tr󰗔ng tr󰗎t, B󰗚 Nông
nghi󰗈p và Phát tri󰗄n Nông thôn c󰖦p b󰖲ng b󰖤o h󰗚 gi󰗒ng cây tr󰗔ng m󰗜i theo Quy󰗀t 󰗌nh
s󰗒 515/Q-TT-VPBH, ngày 12 tháng 11 nm 2013. Cây m󰖺 (2x) 󰗤c ch󰗎n t󰗬 nh󰗰ng
cây kho󰖼 m󰖢nh, hoa n󰗠 t󰖮p trung 󰗠 các gi󰗒ng b󰗠i Nm Roi, Phúc Tr󰖢ch, b󰗠i Di󰗆n,
cam Sành. Các dòng b󰗠i tam b󰗚i t󰖢o 󰗤c t󰗬 các c󰖸p lai gi󰗰a b󰗠i t󰗪 b󰗚i v󰗜i b󰗠i
nh󰗌 b󰗚i và các dòng cam Sành tam b󰗚i ch󰗎n t󰖢o 󰗤c t󰗬 c󰗪u phôi h󰖢t nh󰗐 h󰖢t lép in

vitro t󰗬 󰗂 tài 󰜝Nghiên c󰗪u t󰖢o gi󰗒ng b󰗠i và cam, quýt không h󰖢t b󰖲ng công ngh󰗈
sinh h󰗎c󰜞 giai o󰖢n t󰗬 nm 2006 󰗀n 2010.
Ph󰖢m vi nghiên c󰗪u: 󰗂 tài nghiên c󰗪u và s󰗮 d󰗦ng các ngu󰗔n v󰖮t li󰗈u ban 󰖨u
g󰗔m gi󰗒ng b󰗠i, cam Sành, cam Vân Du nh󰗌 b󰗚i và t󰗪 b󰗚i. Các phng pháp ch󰗎n
t󰖢o gi󰗒ng tam b󰗚i b󰖲ng lai gi󰗰a hai m󰗪c b󰗚i th󰗄 và c󰗪u phôi in vitro, các phng
pháp o m󰗪c b󰗚i th󰗄 và kh󰖤o nghi󰗈m, ánh giá các dòng tam b󰗚i ã 󰗤c s󰗮 d󰗦ng
trong nghiên c󰗪u.
󰗂 tài 󰗤c tri󰗄n khai t󰖢i Phòng Thí nghi󰗈m Tr󰗎ng i󰗄m Công ngh󰗈 t󰗀 bào
Th󰗲c v󰖮t, Vi󰗈n Di truy󰗂n Nông nghi󰗈p, Tr󰖢i th󰗲c nghi󰗈m Vn Giang - Hng Yên,
Tr󰖢i th󰗲c nghi󰗈m Vi󰗈n Nghiên c󰗪u Rau qu󰖤 và m󰗚t s󰗒 v󰗞n 󰗠 các 󰗌a phng nh
Cao Phong - Hòa Bình, Hàm Yên - Tuyên Quang.
* B󰗒 c󰗦c c󰗨a lu󰖮n án
Lu󰖮n án dày trang, g󰗔m 3 chng v󰗜i 47 b󰖤ng, 27 hình 󰖤nh và 4 ph󰗦 l󰗦c. Có
129 tài li󰗈u tham kh󰖤o 󰗤c s󰗮 d󰗦ng.
CHNG 1
T󰗕NG QUAN TÀI LI󰗇U
1. Các phng pháp nghiên c󰗪u ch󰗎n t󰖢o cây n qu󰖤 có múi không h󰖢t trên th󰗀
gi󰗜i
Nghiên c󰗪u t󰖢o gi󰗒ng cây n qu󰖤 có múi trên th󰗀 gi󰗜i t󰖮p trung theo h󰗜ng
c󰖢nh tranh v󰗂 nng su󰖦t, ch󰖦t l󰗤ng và kh󰖤 nng kháng b󰗈nh, trong ó u tiên hàng
󰖨u là t󰖢o gi󰗒ng không h󰖢t (Esen và Soost, 1971; Ollitrault và c󰗚ng s󰗲, 1998;
Ollitrault và c󰗚ng s󰗲, 2000; Ollitrault và c󰗚ng s󰗲, 2006; Koltunow và c󰗚ng s󰗲, 1998;
Ray, 2002; Deng X.X, 2006; Grosser và c󰗚ng s󰗲, 2006; Jean Baptiste Bassenet và
c󰗚ng s󰗲, 2009). T󰖢o gi󰗒ng quýt theo h󰗜ng d󰗆 bóc v󰗐, không h󰖢t, giàu dinh d󰗢ng,
d󰗆 b󰖤o qu󰖤n và kháng b󰗈nh (Ollitrault và c󰗚ng s󰗲, 2000; Roose và Williams, 2000).
Nghiên c󰗪u t󰖢o gi󰗒ng lai, gi󰗒ng a b󰗚i th󰗄, lai t󰗀 bào tr󰖨n và bi󰗀n d󰗌 t󰗀 bào soma t󰖢o
dòng gi󰗒ng không h󰖢t, ch󰗒ng ch󰗌u b󰗈nh ph󰗦c v󰗦 công nghi󰗈p ch󰗀 bi󰗀n n󰗜c qu󰖤 và n
ti (Guo và c󰗚ng s󰗲, 2004; Grosser và Gmitter, 2005; Gmitter và c󰗚ng s󰗲, 2007;
Febres và c󰗚ng s󰗲, 2009). Nghiên c󰗪u t󰖢o gi󰗒ng chuy󰗄n gen kháng b󰗈nh và ch󰖦t
l󰗤ng qu󰖤 (Gmitter và c󰗚ng s󰗲, 2007).

1.2. T󰖢o gi󰗒ng không h󰖢t b󰖲ng phng pháp 󰗚t bi󰗀n chi󰗀u x󰖢 và ch󰗎n l󰗎c các
bi󰗀n d󰗌 t󰗲 nhiên
Trong 10 nm qua Trung Qu󰗒c ã công nh󰖮n 17 gi󰗒ng Citrus m󰗜i, các gi󰗒ng
m󰗜i ch󰗨 y󰗀u ã 󰗤c t󰖢o ra b󰖲ng 2 phng pháp: ch󰗎n l󰗎c các 󰗚t bi󰗀n t󰗲 nhiên và
gây 󰗚t bi󰗀n b󰖲ng chi󰗀u x󰖢. Trong s󰗒 các gi󰗒ng m󰗜i có 3 gi󰗒ng quýt không h󰖢t, m󰗚t
gi󰗒ng ít h󰖢t. Trong s󰗒 4 gi󰗒ng cam m󰗜i 󰗤c công nh󰖮n, có 3 gi󰗒ng không h󰖢t, m󰗚t
gi󰗒ng ít h󰖢t. Gi󰗒ng b󰗠i Pummelos m󰗜i g󰗔m 5 gi󰗒ng, trong ó có 2 gi󰗒ng không h󰖢t.
4
Ngoài ra, các gi󰗒ng 󰗚t bi󰗀n còn có các 󰖸c tính khác nh chín mu󰗚n hn, 2 gi󰗒ng
chín s󰗜m, các gi󰗒ng 󰗂u có ch󰖦t l󰗤ng và nng su󰖦t t󰗒t hn 󰗒i ch󰗪ng (Deng, 2000).
1.3. T󰖢o gi󰗒ng tam b󰗚i th󰗄 không h󰖢t b󰖲ng lai gi󰗰a m󰗪c b󰗚i th󰗄 nh󰗌 b󰗚i v󰗜i t󰗪 b󰗚i
(2x × 4x)
M󰗚t chi󰗀n l󰗤c t󰖢o gi󰗒ng không h󰖢t quan tr󰗎ng là t󰖢o ra và tuy󰗄n ch󰗎n các
gi󰗒ng tam b󰗚i th󰗄 t󰗬 các phép lai gi󰗰a các gi󰗒ng t󰗪 b󰗚i v󰗜i các gi󰗒ng nh󰗌 b󰗚i (Soost
và Cameron, 1975), (Starrantino và Recupero, 1981). Ví d󰗦, thành công i󰗄n hình
trong t󰖢o gi󰗒ng tam b󰗚i th󰗄 b󰖲ng phng pháp lai gi󰗰a các m󰗪c b󰗚i th󰗄 là 2 gi󰗒ng
b󰗠i chùm tam b󰗚i Oroblanco, Melagold (Soost và Cameron, 1980, 1985). Nhng t󰖢o
gi󰗒ng không h󰖢t có ch󰖦t l󰗤ng cao g󰖸p nhi󰗂u khó khn do thi󰗀u ngu󰗔n gen t󰗪 b󰗚i th󰗄
thích h󰗤p.
Trong ki󰗄u lai này, gi󰗒ng nh󰗌 b󰗚i có h󰖢t n phôi th󰗞ng 󰗤c dùng làm cây
m󰖺 và cây t󰗪 b󰗚i dùng làm cây b󰗒. Phôi tam b󰗚i thu 󰗤c sau lai th󰗞ng b󰗌 kìm hãm
phát tri󰗄n do tng quan phôi/n󰗚i nh b󰗌 phá v󰗢. Áp d󰗦ng k󰗺 thu󰖮t c󰗪u phôi tam b󰗚i
in vitro trong tr󰗞ng h󰗤p này là r󰖦t c󰖨n thi󰗀t (Gmitter, 1995). Phôi tam b󰗚i 󰗤c nuôi
c󰖦y và tái sinh thành công trong 󰗒ng nghi󰗈m (Gmitter và c󰗚ng s󰗲, 1990).
V󰗜i vi󰗈c th󰗦 ph󰖦n nhân t󰖢o, s󰗒 h󰖢t tam b󰗚i có s󰗪c s󰗒ng thu 󰗤c nói chung là
r󰖦t ít, giao 󰗚ng t󰗬 d󰗜i 2 h󰖢t 󰗀n kho󰖤ng 10 h󰖢t/100 hoa 󰗤c th󰗦 ph󰖦n. M󰗚t s󰗒 c󰖸p
lai 2x × 4x cho nhi󰗂u qu󰖤 nh󰗐 v󰗜i h󰖢t tam b󰗚i có s󰗪c s󰗒ng. Tuy nhiên, các qu󰖤 nh󰗐
th󰗞ng b󰗌 r󰗦ng hàng lo󰖢t vào tháng 6, làm gi󰖤m áng k󰗄 s󰖤n l󰗤ng cây tam b󰗚i. Các
nhà khoa h󰗎c 󰗠 bang California (M󰗺) ã phát tri󰗄n k󰗺 thu󰖮t c󰗪u các phôi tam b󰗚i t󰗬
các qu󰖤 non r󰗦ng b󰖲ng tách nuôi các phôi này trên môi tr󰗞ng không có ch󰖦t i󰗂u hoà

sinh tr󰗠ng nhng có hàm l󰗤ng 󰗞ng cao k󰗀t h󰗤p v󰗜i axít citric. K󰗀t qu󰖤 ã làm
tng s󰗒 cây thu 󰗤c lên 3 l󰖨n (Williams và Roose, 2000).
1.4. T󰖢o gi󰗒ng t󰗪 b󰗚i th󰗄 làm v󰖮t li󰗈u lai t󰖢o gi󰗰a cây t󰗪 b󰗚i và cây nh󰗌 b󰗚i
Ch󰗎n t󰖢o dòng t󰗪 b󰗚i có th󰗄 th󰗲c hi󰗈n b󰖲ng nhi󰗂u phng pháp khác nhau. Các
d󰖢ng t󰗪 b󰗚i xu󰖦t hi󰗈n t󰗲 nhiên v󰗜i t󰖨n s󰗒 khá cao 󰗠 cây n qu󰖤 có múi. Cameron và
Frost (1968) ã nh󰖮n 󰗤c 2,5% s󰗒 cây t󰗪 b󰗚i th󰗄 trong t󰗖ng s󰗒 3600 cây t󰗬 phôi tâm
󰗠 các gi󰗒ng khác nhau. Tachikawa và c󰗚ng s󰗲, (1961) ã s󰗮 d󰗦ng colchicine 󰗄 t󰖢o
cây quýt t󰗪 b󰗚i th󰗄 và sau ó lai cây t󰗪 b󰗚i v󰗜i cây nh󰗌 b󰗚i 󰗄 t󰖢o gi󰗒ng quýt tam b󰗚i
không h󰖢t. G󰖨n ây, các d󰖢ng t󰗪 b󰗚i ã 󰗤c t󰖢o ra b󰖲ng x󰗮 lý colchicine in vitro
(Gmitter và Ling, 1991). Các d󰖢ng d󰗌 t󰗪 b󰗚i lai ã 󰗤c t󰖢o ra hàng lo󰖢t thông qua lai
t󰗀 bào tr󰖨n (Grosser và c󰗚ng s󰗲, 2000). Nh󰗞 v󰖮y, các nhà t󰖢o gi󰗒ng ã có thêm s󰗒
l󰗤ng l󰗜n ngu󰗔n v󰖮t li󰗈u di truy󰗂n b󰗖 sung cho ch󰗎n t󰖢o gi󰗒ng tam b󰗚i. Có 3 ba
phng pháp t󰖢o gi󰗒ng t󰗪 b󰗚i ch󰗨 y󰗀u nh sau: (1) Ch󰗎n các t󰗪 b󰗚i th󰗄 t󰗲 nhiên. (2)
X󰗮 lý a b󰗚i hóa b󰖲ng colchicine. (3) Dung h󰗤p t󰗀 bào tr󰖨n c󰗨a 2 gi󰗒ng nh󰗌 b󰗚i th󰗄
t󰖢o ra dòng lai t󰗪 b󰗚i.
1.5. Nghiên c󰗪u các quy trình công ngh󰗈 nuôi c󰖦y mô và t󰗀 bào in vitro ph󰗦c v󰗦
cho ch󰗎n t󰖢o gi󰗒ng cây n qu󰖤 có múi tam b󰗚i th󰗄
a. Quy trình k󰗺 thu󰖮t c󰗪u phôi in vitro
M󰗦c tiêu là c󰗪u các phôi tam b󰗚i th󰗄 t󰗬 các t󰗖 h󰗤p lai 2x × 4x và t󰗬 các phép
lai 2x × 2x. Tu󰗖i phôi khi c󰗪u phôi có th󰗄 󰗠 các giai o󰖢n phát tri󰗄n khác nhau c󰗨a
phôi. Starrantino và Redupero (1981) ã nh󰖮n 󰗤c cây tam b󰗚i lai t󰗬 t󰗖 h󰗤p lai 2x ×
4x b󰖲ng c󰗪u phôi 󰗠 tu󰗖i t󰗬 3 󰗀n 4 tháng sau khi hoa th󰗦 ph󰖦n. C󰗪u phôi có th󰗄 󰗠 giai
5
o󰖢n qu󰖤 chín b󰖲ng nuôi c󰖦y phôi c󰗨a các h󰖢t nh󰗐 kém phát tri󰗄n (Froelicher và c󰗚ng
s󰗲, 2003).
Môi tr󰗞ng nuôi c󰖦y c󰗪u phôi 󰗤c s󰗮 d󰗦ng ph󰗖 bi󰗀n nh󰖦t là môi tr󰗞ng MT
(Murashige và Tucker, 1969): M󰗚t s󰗒 ch󰖦t b󰗖 sung vào môi tr󰗞ng ã có tác d󰗦ng
tích c󰗲c 󰗒i v󰗜i tái sinh cây t󰗬 phôi non ho󰖸c h󰖢t kém phát tri󰗄n. Ví d󰗦: (1) Thêm
Adenine Sulfate (25 mg/l) và Malt extract (500 mg/l) có tác d󰗦ng t󰗒t 󰗒i v󰗜i c󰗪u
phôi. (2) Thêm m󰗚t s󰗒 hormones có th󰗄 h󰗘 tr󰗤 phôi n󰖤y m󰖨m và kéo dài ch󰗔i, ví d󰗦

thêm GA
3
: 1 mg/l, thêm t󰗸 l󰗈 cân 󰗒i gi󰗰a các hormones BAP (0,5 mg/l) + Kinetin
(0,5 mg/l) + 0,1 mg/l NAA khi s󰗲 n󰖤y m󰖨m g󰖸p khó khn.
Quy trình c󰗪u phôi tam b󰗚i ã 󰗤c ã 󰗤c các nhà khoa h󰗎c CIRAD -
INRA xây d󰗲ng (Froelicher và c󰗚ng s󰗲, 2003). Môi tr󰗞ng c󰗪u phôi là: MT
(Murashige và Tulecker, 1969) + 30 g/l Sucrose + 25 mg/l Adenine Sulfate + 500
mg/l Malt extract + 1 mg/l GA
3
+ 8 g/l Agar, pH = 5,7.
b. C󰗪u phôi tam b󰗚i (3x) in vitro t󰗬 phép lai (2x × 4x)
Vi󰗈c t󰖢o các cây có múi tam b󰗚i t󰗬 phép lai gi󰗰a cây m󰖺 l󰗢ng b󰗚i v󰗜i h󰖢t ph󰖦n
c󰗨a cây b󰗒 t󰗪 b󰗚i ã 󰗤c nghiên c󰗪u (Esen và Soost, 1972). Tuy nhiên, s󰗲 phát tri󰗄n
không 󰖨y 󰗨 c󰗨a phôi tam b󰗚i là hi󰗈n t󰗤ng ph󰗖 bi󰗀n trong phép lai này. S󰗒 l󰗤ng
h󰖢t phát tri󰗄n bình th󰗞ng th󰖦p (Cameron và Frost, 1968; Tachikawa và c󰗚ng s󰗲,
1961; Esen và Soost, 1972). Nhi󰗂u báo cáo ã ch󰗊 ra r󰖲ng, s󰗲 phát tri󰗄n không hoàn
ch󰗊nh c󰗨a h󰖢t t󰗬 nh󰗰ng phép lai gi󰗰a các b󰗒 m󰖺 có m󰗪c 󰗚 b󰗚i th󰗄 khác nhau liên
quan ch󰖸t ch󰖾 v󰗜i hi󰗈n t󰗤ng không t󰖢o n󰗚i nh hay phát tri󰗄n b󰖦t th󰗞ng c󰗨a n󰗚i
nh. V󰖦n 󰗂 v󰗂 s󰗲 phát tri󰗄n không hoàn ch󰗊nh c󰗨a phôi trong các phép lai 2x 󽞵 4x là
h󰖢n ch󰗀 l󰗜n nh󰖦t 󰗒i v󰗜i t󰖢o cây tam b󰗚i t󰗬 phng pháp này. Ta có th󰗄 t󰖢o ra nhi󰗂u
cây tam b󰗚i k󰗀t h󰗤p 󰗤c nh󰗰ng 󰖸c i󰗄m mong mu󰗒n c󰗨a các cây b󰗒 m󰖺 l󰗢ng b󰗚i
và t󰗪 b󰗚i n󰗀u 󰜙c󰗪u󰜚 󰗤c phôi tam b󰗚i b󰖲ng phng pháp nuôi c󰖦y mô. Vi󰗈c c󰗪u phôi
tam b󰗚i 󰗠 nh󰗰ng qu󰖤 non và qu󰖤 chín t󰗬 phép lai 2x 󽞵 4x ã 󰗤c báo cáo.
Starrantino và Recupero (1981) ã nuôi c󰖦y 585 phôi ch󰗎n l󰗎c t󰗬 các phép lai gi󰗰a 3
dòng m󰖺 l󰗢ng b󰗚i n phôi v󰗜i 6 dòng t󰗪 b󰗚i trên môi tr󰗞ng MS (1962) + 500 mg/l
d󰗌ch chi󰗀t malt + 25 mg/l adenine sulfate. H󰗎 ã thu 󰗤c 211 cây con tam b󰗚i và 89
cây con có s󰗒 l󰗤ng nhi󰗆m s󰖰c th󰗄 cha xác 󰗌nh. H󰗎 th󰖦y r󰖲ng, khi nuôi c󰖦y in vitro
các phôi 󰗤c tách ra sau khi th󰗦 ph󰖦n t󰗬 3 󰗀n 4 tháng s󰖾 làm phát sinh các phôi
ph󰗦. T󰗬 nh󰗰ng phôi này, h󰗎 ã thu 󰗤c nhi󰗂u cây con.
Theo Oiyama và Kobayashi (1993) ã thông báo v󰗂 vi󰗈c thu các cây tam b󰗚i

nh󰗞 c󰗪u phôi t󰗬 nh󰗰ng h󰖢t lép trong các phép lai gi󰗰a hai gi󰗒ng có h󰖢t l󰗢ng b󰗚i n
phôi là quýt 󰜙Clementin󰜚 (Citrus reticulata) và Miyauchi Iyokan (Citrus natsudaidai
Hayata) v󰗜i h󰖢t ph󰖦n c󰗨a cây t󰗪 b󰗚i 󰜙Kawano Natsudaidai󰜚 (Citrus natsudaidai
Hayata). Phôi lép 󰗤c nuôi c󰖦y trên môi tr󰗞ng MT + 500 mg/l d󰗌ch chi󰗀t malt
(ME) + 40 mg/l adenin sulfate sau th󰗦 ph󰖦n 7 tháng. Ngoài ra, Oiyama cng thu 󰗤c
t󰗸 l󰗈 cao c󰗨a cây tam b󰗚i b󰖲ng cách nuôi c󰖦y phôi nh󰗐 cha bi󰗈t hóa hình thành t󰗬
các h󰖢t kém phát tri󰗄n trong qu󰖤 chín trên môi tr󰗞ng MT + 1 mg/l GA. Quýt
Clementin 󰗤c s󰗮 d󰗦ng làm cây m󰖺 và cây b󰗒 là con lai soma t󰗪 b󰗚i th󰗄 (lai gi󰗰a
cam ng󰗎t (Citrus sinensis) v󰗜i cam ba lá (Poncirus trifoliata).
1.6. Các phng pháp ki󰗄m tra m󰗪c b󰗚i th󰗄 󰗠 cây n qu󰖤 có múi
Xác 󰗌nh m󰗪c 󰗚 b󰗚i th󰗄 b󰖲ng máy FC là m󰗚t phng pháp m󰗜i, hi󰗈u qu󰖤 cho
phép xác 󰗌nh nhanh m󰗪c b󰗚i th󰗄 c󰗨a các v󰖮t li󰗈u di truy󰗂n khác nhau 󰗠 nhi󰗂u loài
6
sinh v󰖮t a d󰖢ng. B󰖲ng cách s󰗮 d󰗦ng m󰗚t cây 󰗒i ch󰗪ng 2x, phng pháp FC cho
phép xác 󰗌nh các cây có múi a b󰗚i m󰗚t cách nhanh chóng. Ollitrault và Michaux-
Ferriere (1992) l󰖨n 󰖨u tiên ã thi󰗀t l󰖮p 󰗤c quy trình phát hi󰗈n nhanh cây a b󰗚i
trong s󰗒 các cây con tái sinh t󰗬 phôi tâm 󰗠 cây có múi. Ngày nay, Phng pháp này
ã tr󰗠 nên vô cùng h󰗰u hi󰗈u trong ch󰗎n t󰖢o gi󰗒ng cây có múi a b󰗚i.
CHNG 2
V󰖭T LI󰗇U, N󰗙I DUNG VÀ PHNG PHÁP NGHIÊN C󰗩U
2.1. V󰖮t li󰗈u và th󰗞i gian nghiên c󰗪u
Cây b󰗒 cho ph󰖦n là các gi󰗒ng b󰗠i Phúc Tr󰖢ch, b󰗠i Di󰗆n, cam Sành, cam Vân
Du t󰗪 b󰗚i ch󰗎n t󰖢o 󰗤c t󰗬 x󰗮 lý colchicine các gi󰗒ng nh󰗌 b󰗚i thu󰗚c 󰗂 tài 󰜝Nghiên
c󰗪u t󰖢o gi󰗒ng cây có múi không h󰖢t có ngu󰗔n g󰗒c b󰖤n 󰗌a󰜞 giai o󰖢n t󰗬 nm 2001
󰗀n 2005 ã 󰗤c nghi󰗈m thu và tr󰗔ng t󰖢i Tr󰖢i th󰗲c nghi󰗈m c󰗨a Vi󰗈n Di truy󰗂n Nông
nghi󰗈p 󰗠 huy󰗈n Vn Giang, t󰗊nh Hng Yên. Các gi󰗒ng t󰗪 b󰗚i ã 󰗤c C󰗦c tr󰗔ng tr󰗎t,
B󰗚 Nông nghi󰗈p và Phát tri󰗄n Nông thôn c󰖦p b󰖲ng b󰖤o h󰗚 gi󰗒ng cây tr󰗔ng m󰗜i theo
Quy󰗀t 󰗌nh s󰗒 515/Q-TT-VPBH, ngày 12 tháng 11 nm 2013. Cây m󰖺 (2x) 󰗤c
ch󰗎n t󰗬 nh󰗰ng cây kho󰖼 m󰖢nh, hoa n󰗠 t󰖮p trung 󰗠 các gi󰗒ng b󰗠i Nm Roi, Phúc
Tr󰖢ch, b󰗠i Di󰗆n, cam Sành.

Các dòng b󰗠i và cam Sành tam b󰗚i ch󰗎n t󰖢o 󰗤c t󰗬 󰗂 tài 󰜝Nghiên c󰗪u t󰖢o
gi󰗒ng b󰗠i và cam, quýt không h󰖢t b󰖲ng công ngh󰗈 sinh h󰗎c󰜞 giai o󰖢n t󰗬 nm 2006
󰗀n 2010 ã 󰗤c nghi󰗈m thu nm 2011. Th󰗞i gian nghiên c󰗪u t󰗬 nm 2011 󰗀n
2014
2.2. N󰗚i dung nghiên c󰗪u
2.2.1. T󰖢o v󰖮t li󰗈u ban 󰖨u cho công tác ch󰗎n t󰖢o gi󰗒ng cây n qu󰖤 có múi không
h󰖢t, ít h󰖢t
(i) Lai h󰗰u tính gi󰗰a các c󰖸p lai cùng gi󰗒ng và khác gi󰗒ng
(ii) T󰖢o v󰖮t li󰗈u kh󰗠i 󰖨u b󰖲ng c󰗪u phôi
(iii) ánh giá 󰖸c i󰗄m nông sinh h󰗎c c󰗨a các dòng tam b󰗚i t󰖢o 󰗤c
2.2.2. ánh giá 󰖸c i󰗄m nông sinh h󰗎c các dòng cam Sành, b󰗠i tam b󰗚i trong
nhà l󰗜i
(i) ánh giá 󰖸c i󰗄m nông sinh h󰗎c các dòng cam Sành tam b󰗚i trong nhà l󰗜i
(ii) ánh giá 󰖸c i󰗄m nông sinh h󰗎c các dòng b󰗠i tam b󰗚i trong nhà l󰗜i
2.2.3. B󰗜c 󰖨u kh󰖤o nghi󰗈m các dòng cam Sành và b󰗠i tam b󰗚i
(i) Kh󰖤o nghi󰗈m các dòng cam Sành tam b󰗚i 󰗤c ghép trên g󰗒c ghép Ch󰖦p
(ii) Kh󰖤o nghi󰗈m các dòng b󰗠i tam b󰗚i 󰗤c ghép trên g󰗒c ghép Ch󰖦p
(iii) ánh giá k󰗀t qu󰖤 ghép dòng b󰗠i tam b󰗚i lên g󰗒c ghép cây b󰗠i chua 5 tu󰗖i và
xác 󰗌nh m󰗚t s󰗒 dòng b󰗠i tam b󰗚i tri󰗄n v󰗎ng
2.3. Phng pháp nghiên c󰗪u
2.3.1. T󰖢o v󰖮t li󰗈u ban 󰖨u cho công tác ch󰗎n t󰖢o gi󰗒ng cây n qu󰖤 có múi không
h󰖢t, ít h󰖢t
Mô t󰖤 v󰖮t li󰗈u nghiên c󰗪u các gi󰗒ng cây n qu󰖤 có múi nh󰗌 b󰗚i và t󰗪 b󰗚i s󰗮
d󰗦ng phng pháp ánh giá các 󰖸c i󰗄m nông sinh h󰗎c 󰗄 phát hi󰗈n và tuy󰗄n ch󰗎n
các cá th󰗄 có nh󰗰ng 󰖸c tính di truy󰗂n có l󰗤i trong s󰖤n xu󰖦t 󰗄 lai t󰖢o.
TT
C󰖸p lai
Gi󰗜i tính cây
1
󰵁 PT2x × 󰵃 PT4x

󰵁 Phúc Tr󰖢ch (2x) × 󰵃 Phúc Tr󰖢ch (4x)
7
2
󰵁 BD2x × 󰵃 PT4x
󰵁 B󰗠i Di󰗆n (2x) × 󰵃 Phúc Tr󰖢ch (4x)
3
󰵁 NR2x × 󰵃 PT4x
󰵁 B󰗠i Nm Roi (2x) × 󰵃 Phúc Tr󰖢ch (4x)
4
󰵁 PT2x × 󰵃 BD4x
󰵁 Phúc tr󰖢ch (2x) × 󰵃 B󰗠i Di󰗆n (4x)
5
󰵁 BD2x × 󰵃 BD4x
󰵁 B󰗠i Di󰗆n (2x) × 󰵃 B󰗠i Di󰗆n (4x)
6
󰵁 NR2x × 󰵃 BD4x
󰵁 B󰗠i Nm Roi (2x) × 󰵃 B󰗠i Di󰗆n (4x)
7
󰵁 CS2x × 󰵃 CS4x
󰵁 Cam Sành (2x) × 󰵃 Cam Sành (4x)
8
󰵁 CS2x × 󰵃 VD4x
󰵁 Cam Sành (2x) × 󰵃 Cam Vân Du (4x)
9
󰵁 CS2x × 󰵃 CS2x
󰵁 Cam Sành (2x) × 󰵃 Cam Sành (2x)
Phng pháp lai: Ch󰗎n hoa c󰗨a cây m󰖺 s󰗮 d󰗦ng lai t󰖢o c󰖨n ph󰖤i ch󰗎n hoa 󰗠
󰗊nh cành, ch󰗎n nh󰗰ng hoa kh󰗐e n󰗠 s󰗜m nh󰖦t. Tr󰗜c khi hoa n󰗠 1 󰗀n 2 ngày ti󰗀n
hành kh󰗮 󰗲c lo󰖢i b󰗐 bao ph󰖦n cha n󰗠 c󰗨a hoa. V󰗜i hoa có nh󰗦y chín thu󰖨n th󰗦c c󰖨n
ph󰖤i th󰗦 ph󰖦n kh󰖪n trng r󰗔i cách ly hoa b󰖲ng túi chuyên d󰗦ng 󰗄 tránh s󰗲 xâm

nh󰖮p c󰗨a h󰖢t ph󰖦n l󰖢 nh󰗞 gió ho󰖸c côn trùng. Có th󰗄 th󰗦 ph󰖦n b󰖲ng cách quét bao
ph󰖦n ã m󰗠 c󰗨a hoa cây b󰗒 lên 󰖨u nh󰗦y hoa cây m󰖺. V󰗜i nh󰗰ng lo󰖢i hoa có kích
th󰗜c nh󰗐 c󰖨n ph󰖤i dùng ch󰗖i lông 󰗄 th󰗦 ph󰖦n. Sau khi th󰗦 ph󰖦n xong ti󰗀n hành lo󰖢i
b󰗐 nh󰗰ng hoa cùng m󰗚t chùm hoa còn l󰖢i nh󰖲m tránh s󰗲 c󰖢nh tranh dinh d󰗢ng. Sau
khi hoa 󰗤c th󰗦 ph󰖦n t󰗬 2 󰗀n 3 tu󰖨n, ti󰗀n hành tháo b󰗐 túi cách ly và ánh d󰖦u hoa
ã 󰗤c lai. 󰗒i v󰗜i c󰖸p lai 󰗒i ch󰗪ng th󰗦 ph󰖦n t󰗲 nhiên 󰵁 CS2x × 󰵃 CS2x, ánh d󰖦u
30 hoa 󰗄 theo dõi kh󰖤 nng th󰗦 ph󰖦n và ánh giá t󰗸 l󰗈 󰖮u qu󰖤.
Khi qu󰖤 ã chín, thu ho󰖢ch qu󰖤 v󰗂 󰗄 ánh giá kh󰖤 nng 󰖮u qu󰖤 và ánh giá s󰗒
h󰖢t trên qu󰖤 c󰗨a các c󰖸p lai khác nhau. Các h󰖢t lai c󰗨a các c󰖸p lai bao g󰗔m các h󰖢t
bình th󰗞ng, h󰖢t kém phát tri󰗄n có phôi 󰗠 các c󰖸p lai b󰗠i và các h󰖢t nh󰗐, h󰖢t lép có
phôi 󰗠 các c󰖸p lai cam Sành s󰖾 󰗤c kh󰗮 trùng và a vào nuôi c󰖦y trên môi tr󰗞ng
c󰗪u phôi. Môi tr󰗞ng c󰗪u phôi 󰗤c ch󰗎n t󰗬 công th󰗪c môi tr󰗞ng c󰗪u phôi thích
h󰗤p nh󰖦t trong nghiên c󰗪u v󰗂 c󰗪u phôi tam b󰗚i h󰖢t nh󰗐, h󰖢t lép (Hà Th󰗌 Thuý và c󰗚ng
s󰗲, 2009); MT: môi tr󰗞ng c b󰖤n (Murashige và Tucker, 1969) có b󰗖 sung 1,0 mg/l
GA3, 15% n󰗜c d󰗬a, 30 g/l 󰗞ng sucrose và 5,0 g/l th󰖢ch.
Xác 󰗌nh m󰗪c b󰗚i th󰗄 b󰖲ng máy o a b󰗚i Flow Cytometry: Quy trình 󰗤c
th󰗲c hi󰗈n theo Ollitrault và c󰗚ng s󰗲 (1992) và h󰗜ng d󰖬n c󰗨a hãng Partec, 󰗪c. Các
gi󰗒ng cây có múi ã bi󰗀t tr󰗜c m󰗪c 󰗚 b󰗚i th󰗄 (b󰖲ng 󰗀m nhi󰗆m s󰖰c th󰗄 󰗠 gi󰗒ng Phúc
Tr󰖢ch nh󰗌 b󰗚i, cam Sành nh󰗌 b󰗚i) làm 󰗒i ch󰗪ng. Dung d󰗌ch tách và nhu󰗚m m󰖬u nhân
t󰗀 bào do hãng Partec, 󰗪c cung c󰖦p.
2.3.2. Phng pháp ánh giá 󰖸c i󰗄m nông sinh h󰗎c các dòng cam Sành và b󰗠i
tam b󰗚i trong nhà l󰗜i và ngoài 󰗔ng ru󰗚ng
Nghiên c󰗪u 󰖸c i󰗄m hình thái theo tài li󰗈u h󰗜ng d󰖬n c󰗨a Vi󰗈n Tài nguyên Di
truy󰗂n th󰗲c v󰖮t qu󰗒c t󰗀 (IPGRI) k󰗀t h󰗤p v󰗜i quy ph󰖢m kh󰖤o nghi󰗈m gi󰗒ng cam quýt
b󰗠i c󰗨a B󰗚 Nông nghi󰗈p và Phát tri󰗄n Nông thôn (10TCN - 2007). Các ch󰗊 tiêu theo
dõi g󰗔m: Hình d󰖢ng tán, 󰗞ng kính g󰗒c, 󰗚 phân cành, m󰖮t 󰗚 gai, hình thái lá,
nghiên c󰗪u 󰖸c i󰗄m sinh tr󰗠ng các 󰗤t l󰗚c, nghiên c󰗪u v󰗂 hình thái, th󰗞i gian ra
hoa và 󰖮u qu󰖤, các y󰗀u t󰗒 c󰖦u thành nng su󰖦t và nng su󰖦t.
V󰗂 hình thái, c󰖦u trúc hoa g󰗔m 󰗚 cng, màu s󰖰c c󰗨a bao ph󰖦n, h󰖢t ph󰖦n 󰗤c
quan sát b󰖲ng m󰖰t th󰗞ng và d󰗜i kính hi󰗄n vi Leica DM LS2 󰗠 v󰖮t kính 40 x 0,65 và

100 x 1,25. ánh giá s󰗪c s󰗒ng c󰗨a h󰖢t ph󰖦n hoa và t󰗸 l󰗈 n󰖤y m󰖨m c󰗨a h󰖢t ph󰖦n hoa.
ánh giá s󰗪c s󰗒ng h󰖢t ph󰖦n v󰗜i 10 l󰖨n nh󰖰c l󰖢i/m󰗘i dòng, gi󰗒ng. Hoa 󰗤c thu hái
8
tr󰗜c khi hoa n󰗠 t󰗬 1 󰗀n 2 ngày, b󰖤o qu󰖤n trong a petri 󰗄 tránh l󰖬n t󰖢p ph󰖦n. Khi
hoa n󰗠, ph󰖦n hoa 󰗤c nhu󰗚m b󰖲ng aceto carmine theo phng pháp tham kh󰖤o c󰗨a
(Domingues và c󰗚ng s󰗲, 1999), (Yin Min và c󰗚ng s󰗲, 1981) và soi trên kính hi󰗄n vi
󰗄 ánh giá s󰗪c s󰗒ng c󰗨a h󰖢t ph󰖦n. Xác 󰗌nh t󰗸 l󰗈 n󰖤y m󰖨m c󰗨a h󰖢t ph󰖦n trên môi
tr󰗞ng nhân t󰖢o v󰗜i 5 l󰖨n nh󰖰c l󰖢i. Ph󰖦n hoa 󰗤c th󰗮 s󰗪c m󰖤y m󰖨m theo (Shivanna,
K.R, 2003).
2.4. X󰗮 lý s󰗒 li󰗈u thí nghi󰗈m v󰗜i ph󰖨n m󰗂m 󰗪ng d󰗦ng Excell
CHNG 3
K󰖿T QU󰖣 NGHIÊN C󰗩U VÀ TH󰖣O LU󰖭N
3.1. T󰖢o v󰖮t li󰗈u ban 󰖨u cho công tác ch󰗎n t󰖢o gi󰗒ng cây n qu󰖤 có múi không
h󰖢t, ít h󰖢t
3.1.1. Lai h󰗰u tính c󰗨a các c󰖸p lai cùng gi󰗒ng, khác gi󰗒ng và khác loài gi󰗰a 2 m󰗪c
b󰗚i th󰗄 khác nhau
K󰗀t qu󰖤 nghiên c󰗪u ánh giá t󰗸 l󰗈 󰖮u qu󰖤 thu 󰗤c 󰗠 các c󰖸p lai cho th󰖦y: c󰖸p
lai c󰖸p lai 󰵁 CS2x × 󰵃 CS4x cho t󰗸 l󰗈 󰖮u qu󰖤 cao nh󰖦t 36,6%, c󰖸p lai 󰵁 BD2x × 󰵃
BD4x cho t󰗸 l󰗈 󰖮u qu󰖤 cao th󰗪 hai 󰖢t 33,3% và c󰖸p lai 󰵁 NR2x × 󰵃 BD4x cho t󰗸 l󰗈
󰖮u qu󰖤 th󰖦p nh󰖦t 󰖢t 10,0%, còn các c󰖸p lai khác 󰵁 NR2x × 󰵃 BD4x, 󰵁 PT2x × 󰵃
BD4x, 󰵁 NR2x × 󰵃 PT4x, 󰵁 BD2x × 󰵃 PT4x, 󰵁 PT2x × 󰵃 PT4x, 󰵁 CS2x × 󰵃
VD4x, 󰵁 CS2x × 󰵃 CS2x cho t󰗸 l󰗈 󰖮u qu󰖤 t󰗬 13,3% 󰗀n 23,3%.
Chúng tôi ti󰗀n hành tách h󰖢t c󰗨a qu󰖤 lai 󰗠 các c󰖸p lai b󰗠i (2x × 4x) và (2x ×
2x) 󰗠 th󰗞i i󰗄m qu󰖤 chín. K󰗀t qu󰖤 cho th󰖦y c󰖸p lai 󰵁 BD2x × 󰵃 BD4x có s󰗒 h󰖢t/qu󰖤
th󰖦p nh󰖦t là 19,1 h󰖢t và cao nh󰖦t 󰗠 c󰖸p lai 󰵁 NR2x × 󰵃 PT4x có s󰗒 h󰖢t/qu󰖤 là 64,3
h󰖢t so sánh v󰗜i b󰗠i di󰗆n nh󰗌 b󰗚i có s󰗒 h󰖢t/qu󰖤 là 76,0 h󰖢t, b󰗠i Phúc Tr󰖢ch nh󰗌 b󰗚i
có s󰗒 h󰖢t/qu󰖤 là 118,0 h󰖢t cao g󰖨n g󰖦p 2 l󰖨n. Ngoài ra, s󰗒 h󰖢t có phôi r󰖦t th󰖦p, th󰖦p
nh󰖦t trung bình 2 h󰖢t/qu󰖤 󰗠 c󰖸p lai 󰵁 BD2x × 󰵃 BD4x và cao nh󰖦t là 5,5 h󰖢t/qu󰖤 󰗠
c󰖸p lai 󰵁 NR2x × 󰵃 PT4x, trong khi ó 󰗠 b󰗠i Di󰗆n và b󰗠i Phúc Tr󰖢ch nh󰗌 b󰗚i t󰖦t
c󰖤 các h󰖢t 󰗂u có phôi phát tri󰗄n bình th󰗞ng, các h󰖢t này có kh󰖤 nng n󰖤y m󰖨m

100% (󰗘 Nng V󰗌nh, 2008). T󰗬 k󰗀t qu󰖤 này chúng tôi nh󰖮n th󰖦y trong qu󰖨n th󰗄 h󰖢t
lai t󰗬 6 c󰖸p lai b󰗠i cùng gi󰗒ng, khác gi󰗒ng và 󰗠 2 m󰗪c b󰗚i th󰗄 khác nhau a s󰗒 là h󰖢t
r󰗘ng, không có phôi chi󰗀m t󰗸 l󰗈 l󰗜n t󰗬 89,5% 󰗀n 91,4%, nh󰗰ng h󰖢t r󰗘ng, không có
phôi này s󰖾 b󰗌 lo󰖢i b󰗐. Trong khi ó, h󰖢t m󰖪y và h󰖢t kém phát tri󰗄n có phôi chi󰗀m t󰗸
l󰗈 th󰖦p t󰗬 8,6% 󰗀n 10,5%, nh󰗰ng h󰖢t m󰖪y và h󰖢t kém phát tri󰗄n có phôi này sau ó
󰗤c kh󰗮 trùng, a vào môi tr󰗞ng c󰗪u phôi 󰗄 tái sinh cây và xác 󰗌nh m󰗪c b󰗚i th󰗄
c󰗨a cây tái sinh thu 󰗤c.
Cam Sành là gi󰗒ng thng m󰖢i 󰗤c tr󰗔ng nhi󰗂u 󰗠 các t󰗊nh phía B󰖰c và 󰗔ng
b󰖲ng Sông C󰗮u Long n󰗜c ta. Tuy nhiên, ây cng là gi󰗒ng có nhi󰗂u h󰖢t và cng là
nh󰗤c i󰗄m l󰗜n nh󰖦t c󰗨a h󰖨u h󰗀t các gi󰗒ng cây có múi 󰖸c s󰖤n n󰗜c ta. K󰗀t qu󰖤 cho
th󰖦y s󰗒 h󰖢t trung bình trên qu󰖤 th󰖦p nh󰖦t 󰗠 c󰖸p lai 󰵁 CS2x × 󰵃 VD4x là 18,7 h󰖢t/qu󰖤
và cao nh󰖦t 󰗠 c󰖸p lai th󰗦 ph󰖦n t󰗲 nhiên 󰗒i ch󰗪ng 󰵁 CS2x × 󰵃 CS2x là 22,1 h󰖢t/qu󰖤,
Tuy nhiên, khi so sánh s󰗒 h󰖢t trung bình trên qu󰖤 c󰗨a các c󰖸p lai cam Sành cùng
gi󰗒ng và 󰗠 2 m󰗪c b󰗚i th󰗄 khác nhau so v󰗜i s󰗒 h󰖢t trung bình trên qu󰖤 c󰗨a lai t󰗲 nhiên
trong qu󰖨n th󰗄 tr󰗔ng thu󰖨n cùng gi󰗒ng 󰵁 CS2x × 󰵃 CS2x thì s󰗒 h󰖢t trên qu󰖤 c󰗨a các
c󰖸p lai này tng ng nhau, ch󰗊 riêng có c󰖸p lai c󰖸p lai khác gi󰗒ng và 󰗠 2 m󰗪c b󰗚i
th󰗄 khác nhau 󰵁 CS2x × 󰵃 VD4x cho s󰗒 h󰖢t trung bình trên qu󰖤 th󰖦p nh󰖦t. S󰗒 h󰖢t
trên qu󰖤 c󰗨a các c󰖸p lai h󰖨u h󰗀t là h󰖢t bình th󰗞ng và h󰖢t lép không phôi, nhng t󰗸 l󰗈
9
h󰖢t nh󰗐 c󰗨a các c󰖸p lai r󰖦t th󰖦p, c󰖸p lai khác gi󰗒ng 󰵁 CS2x × 󰵃 VD4x cao nh󰖦t 󰖢t
trung bình 3,88 h󰖢t/qu󰖤, lai t󰗲 nhiên trong qu󰖨n th󰗄 tr󰗔ng thu󰖨n cùng gi󰗒ng 󰵁 CS2x ×
󰵃 CS2x 󰖢t trung bình 2,75 h󰖢t/qu󰖤 và c󰖸p lai cùng gi󰗒ng gi󰗰a 󰵁 CS2x × 󰵃 CS4x
th󰖦p nh󰖦t 󰖢t trung bình 2,72 h󰖢t/qu󰖤.
K󰗀t qu󰖤 phân lo󰖢i cho th󰖦y, trong qu󰖨n th󰗄 h󰖢t bình th󰗞ng (h󰖢t trung bình)
chi󰗀m t󰗸 l󰗈 cao dao 󰗚ng t󰗬 72,03% 󰗀n 76,13% 󰗠 c󰖤 hai c󰖸p lai 󰵁 CS2x × 󰵃 CS4x,
c󰖸p l󰖢i 󰵁 CS2x × 󰵃 VD4x và lai t󰗲 nhiên trong qu󰖨n th󰗄 tr󰗔ng thu󰖨n cùng gi󰗒ng 󰵁
CS2x × 󰵃 CS2x.
(1) Nhóm h󰖢t nh󰗐 có phôi chi󰗀m t󰗸 l󰗈 th󰖦p nh󰖦t 7,36% 󰗠 c󰖸p lai 󰵁 CS2x × 󰵃
CS4x và cao nh󰖦t chi󰗀m 15,47% 󰗠 c󰖸p l󰖢i khác gi󰗒ng và 󰗠 2 m󰗪c b󰗚i th󰗄 khác nhau
󰵁 CS2x × 󰵃 VD4x.

(2) Nhóm h󰖢t lép có phôi cng ch󰗊 chi󰗀m m󰗚t t󰗸 l󰗈 nh󰗐, th󰖦p nh󰖦t 󰖢t 3,40% 󰗠
c󰖸p lai t󰗲 nhiên 󰗒i ch󰗪ng trong qu󰖨n th󰗄 tr󰗔ng thu󰖨n cùng gi󰗒ng 󰵁 CS2x × 󰵃 CS2x
và cao nh󰖦t cng 󰖢t 5,36% 󰗠 c󰖸p l󰖢i cùng gi󰗒ng và 󰗠 2 m󰗪c b󰗚i th󰗄 khác nhau 󰵁
CS2x × 󰵃 VD4x.
(3) Nhóm h󰖢t lép không có phôi chi󰗀m t󰗸 l󰗈 cao nh󰖦t 15,25% 󰗠 c󰖸p lai cùng
gi󰗒ng và 󰗠 2 m󰗪c b󰗚i th󰗄 khác nhau 󰵁 CS2x × 󰵃 CS4x và chi󰗀m t󰗸 l󰗈 th󰖦p nh󰖦t ch󰗊
󰖢t 3,57% 󰗠 c󰖸p l󰖢i khác gi󰗒ng và 󰗠 2 m󰗪c b󰗚i th󰗄 khác nhau 󰵁 CS2x × 󰵃 VD4x. T󰗬
k󰗀t qu󰖤 nghiên c󰗪u này chúng tôi nh󰖮n th󰖦y a s󰗒 h󰖢t cam Sành lai thu 󰗤c là h󰖢t
m󰖪y, trong khi ó h󰖢t nh󰗐, h󰖢t lép chi󰗀m t󰗸 l󰗈 khá th󰖦p và chúng tôi chia lo󰖢i h󰖢t thu
󰗤c thành các nhóm d󰗲a trên k󰗀t qu󰖤 trên nh sau: nhóm h󰖢t bình th󰗞ng, nhóm h󰖢t
nh󰗐, nhóm h󰖢t lép có phôi, nhóm h󰖢t lép không có phôi. Nh󰗰ng h󰖢t nh󰗐 và h󰖢t lép có
phôi sau ó 󰗤c kh󰗮 trùng 󰗄 a vào môi tr󰗞ng c󰗪u phôi 󰗄 tái sinh cây và xác
󰗌nh m󰗪c b󰗚i th󰗄 c󰗨a cây tái sinh thu 󰗤c.
3.1.2. T󰖢o v󰖮t li󰗈u kh󰗠i 󰖨u b󰖲ng c󰗪u phôi
Môi tr󰗞ng c󰗪u phôi 󰗤c ch󰗎n t󰗬 công th󰗪c môi tr󰗞ng c󰗪u phôi thích h󰗤p
nh󰖦t trong nghiên c󰗪u v󰗂 c󰗪u phôi h󰖢t nh󰗐, h󰖢t lép (Hà Th󰗌 Thúy và c󰗚ng s󰗲, 2009):
MT (môi tr󰗞ng c b󰖤n c󰗨a Murashige và Tucker, 1969) có b󰗖 sung 1,0 mg/l GA3,
15% n󰗜c d󰗬a, 30 g/l 󰗞ng sucroza và 5,0 g/l th󰖢ch. K󰗀t qu󰖤 nghiên c󰗪u cho th󰖦y
s󰗪c s󰗒ng 󰗠 h󰖢t m󰖪y và h󰖢t kém phát tri󰗄n có phôi 󰗠 các c󰖸p lai gi󰗰a các gi󰗒ng b󰗠i
cùng gi󰗒ng, khác gi󰗒ng (2x × 4x) r󰖦t khác nhau.
T󰗸 l󰗈 n󰖤y m󰖨m c󰗨a h󰖢t m󰖪y, h󰖢t kém phát tri󰗄n 󰗠 c󰖸p lai c󰖸p lai khác gi󰗒ng và
󰗠 2 m󰗪c b󰗚i th󰗄 khác nhau (󰵁 BD2x × 󰵃 PT4x) th󰖦p nh󰖦t 󰖢t 81,8% s󰗒 h󰖢t gieo có
kh󰖤 nng s󰗒ng sót. Trong khi ó, t󰗸 l󰗈 n󰖤y m󰖨m 󰗠 5 c󰖸p lai cùng gi󰗒ng, khác gi󰗒ng và
󰗠 2 m󰗪c b󰗚i th󰗄 khác nhau l󰖢i cao hn trên 90% h󰖢t gieo n󰖤y m󰖨m.
󰗒i v󰗜i c󰖸p lai cam Sành cùng gi󰗒ng, khác gi󰗒ng và 󰗠 2 m󰗪c b󰗚i th󰗄 khác nhau
(2x × 4x) và lai t󰗲 nhiên trong qu󰖨n th󰗄 tr󰗔ng thu󰖨n cam Sành (2x × 2x) cho th󰖦y s󰗪c
s󰗒ng 󰗠 h󰖢t nh󰗐 và h󰖢t lép r󰖦t khác nhau. T󰗸 l󰗈 n󰖤y m󰖨m c󰗨a các h󰖢t lép 󰗠 c󰖸p lai 󰵁
CS2x × 󰵃 CS4x, 󰵁 CS2x × 󰵃 VD4x và lai t󰗲 nhiên trong qu󰖨n th󰗄 tr󰗔ng thu󰖨n cam
Sành (2x × 2x) l󰖢i r󰖦t th󰖦p ch󰗊 󰖢t t󰗬 33,3% 󰗀n 44,4% s󰗒 h󰖢t gieo có kh󰖤 nng s󰗒ng
sót, 󰗠 các h󰖢t nh󰗐 t󰗸 l󰗈 cao g󰖨n g󰖦p ôi 󰖢t t󰗬 75,0% 󰗀n 88,9% s󰗒 h󰖢t 󰗤c gieo n󰖤y

m󰖨m.
K󰗀t qu󰖤 c󰗪u phôi c󰗨a 188 h󰖢t lai ã thu 󰗤c 157 cây con sau in vitro. Trong
ó: (1) S󰗒 h󰖢t c󰗪u phôi t󰗬 c󰖸p lai cùng gi󰗒ng và 󰗠 2 m󰗪c b󰗚i th󰗄 khác nhau (2x × 4x)
c󰗨a các c󰖸p lai 󰵁 PT2x × 󰵃 PT4x thu 󰗤c 24 cây và c󰖸p lai 󰵁 BD2x × 󰵃 BD4x thu
10
󰗤c 18 cây, c󰖸p lai 󰵁 CS2x × 󰵃 CS4x thu 󰗤c 21 cây và lai t󰗲 nhiên trong qu󰖨n
th󰗄 tr󰗔ng thu󰖨n cam Sành (2x × 2x) thu 󰗤c 7 cây tái sinh in vitro. (2) S󰗒 h󰖢t c󰗪u
phôi t󰗬 c󰖸p lai gi󰗰a 2 gi󰗒ng b󰗠i khác nhau và 󰗠 2 m󰗪c b󰗚i th󰗄 khác nhau (2x × 4x)
c󰗨a các c󰖸p lai 󰵁 BD2x × 󰵃 PT4x thu 󰗤c 9 cây, c󰖸p lai 󰵁 NR2x × 󰵃 PT4x thu
󰗤c 20 cây, c󰖸p lai 󰵁 PT2x × 󰵃 BD4x thu 󰗤c 17 cây, c󰖸p lai 󰵁 NR2x × 󰵃 BD4x
thu 󰗤c 15 cây tái sinh in vitro. (3) S󰗒 h󰖢t c󰗪u phôi t󰗬 c󰖸p lai khác loài và 󰗠 2 m󰗪c
b󰗚i th󰗄 khác nhau gi󰗰a 󰵁 CS2x (Citrus nobilis: con lai gi󰗰a Citrus sinensis × Citrus
reticulata) × 󰵃 VD4x (Citrus sinensis) thu 󰗤c 26 cây tái sinh in vitro.
Cây con sau m󰗚t tháng nuôi c󰖦y 󰗠 i󰗂u ki󰗈n in vitro (cây 󰖢t 󰗤c chi󰗂u cao
2,5 󰗀n 4,0 cm và có r󰗆 th󰗪 c󰖦p) s󰖾 󰗤c em r󰗮a s󰖢ch r󰗆 và chuy󰗄n ra tr󰗔ng trên giá
th󰗄 cát s󰖢ch. Giá th󰗄 󰗤c 󰗲ng trong các khay, m󰗘i khay có 72 l󰗘, các l󰗘 có kích
th󰗜c 2,5 x 2,5 cm. Trong th󰗞i gian 󰖨u (kho󰖤ng 15 ngày sau tr󰗔ng) các khay này
󰗤c che b󰖲ng n󰖰p nh󰗲a, có 󰗄 khe h󰗠 nh󰗐 󰗄 cây có th󰗄 trao 󰗖i không khí. Sau 15
ngày n󰖰p nh󰗲a 󰗤c b󰗐 ra. Sau m󰗚t tháng k󰗄 t󰗬 ngày tr󰗔ng, chúng tôi th󰗒ng kê s󰗒 cây
con s󰗒ng 󰖢t t󰗸 l󰗈 cao trên 80% 󰗠 các dòng b󰗠i và trên 42,8% 󰗠 dòng cam Sành.
Cây tr󰗜c khi c󰖦y chuy󰗄n ra b󰖨u 󰖦t s󰖾 󰗤c ki󰗄m tra m󰗪c b󰗚i th󰗄.
K󰗀t qu󰖤 ki󰗄m tra m󰗪c b󰗚i th󰗄 c󰗨a 121 cây tái sinh ã thu 󰗤c 114 cây tam b󰗚i
(3x), 2 cây t󰗪 b󰗚i (4x) và 5 cây nh󰗌 b󰗚i (2x). T󰖦t c󰖤 các cây tam b󰗚i thu 󰗤c t󰗬 8 c󰖸p
lai (2x × 4x) và lai t󰗲 nhiên trong qu󰖨n th󰗄 tr󰗔ng thu󰖨n cam Sành (2x × 2x) nh sau:
(1) S󰗒 cây tam b󰗚i thu 󰗤c t󰗬 nuôi c󰖦y c󰗪u phôi h󰖢t m󰖪y, h󰖢t kém phát tri󰗄n
t󰗬 3 c󰖸p lai cùng gi󰗒ng và 󰗠 2 m󰗪c b󰗚i th󰗄 khác nhau (2x × 4x) 󰗠 c󰖸p lai 󰵁 PT2x × 󰵃
PT4x thu 󰗤c 21 cây tam b󰗚i, c󰖸p lai 󰵁 BD2x × 󰵃 BD4x thu 󰗤c 15 cây tam b󰗚i
và 2 cây t󰗪 b󰗚i. 󰗒i v󰗜i nuôi c󰖦y c󰗪u phôi t󰗬 h󰖢t nh󰗐, h󰖢t lép t󰗬 c󰖸p lai 󰵁 CS2x × 󰵃
CS4x thu 󰗤c 9 cây tam b󰗚i, c󰖸p lai t󰗲 nhiên trong qu󰖨n th󰗄 tr󰗔ng thu󰖨n cam Sành
(2x × 2x) thu 󰗤c 1 cây tam b󰗚i.

(2) S󰗒 cây tam b󰗚i thu 󰗤c t󰗬 nuôi c󰖦y c󰗪u phôi h󰖢t m󰖪y, h󰖢t kém phát tri󰗄n
t󰗬 4 c󰖸p lai gi󰗰a 2 gi󰗒ng b󰗠i khác nhau và 󰗠 2 m󰗪c b󰗚i th󰗄 khác nhau (2x × 4x) c󰗨a
c󰖸p lai 󰵁 BD2x × 󰵃 PT4x thu 󰗤c 9 cây tam b󰗚i, c󰖸p lai 󰵁 NR2x × 󰵃 PT4x thu
󰗤c 18 cây tam b󰗚i, c󰖸p lai 󰵁 PT2x × 󰵃 BD4x thu 󰗤c 15 cây tam b󰗚i, c󰖸p lai 󰵁
NR2x × 󰵃 BD4x thu 󰗤c 14 cây tam b󰗚i.
(3) S󰗒 cây tam b󰗚i thu 󰗤c t󰗬 nuôi c󰖦y c󰗪u phôi h󰖢t nh󰗐, h󰖢t lép t󰗬 c󰖸p lai
khác loài và 󰗠 2 m󰗪c b󰗚i th󰗄 khác nhau gi󰗰a 󰵁 CS2x (Citrus nobilis: con lai gi󰗰a
Citrus sinensis × Citrus reticulata) × 󰵃 VD4x (Citrus sinensis) thu 󰗤c 12 cây tam
b󰗚i.
S󰗒 l󰗤ng 114 cây tam b󰗚i và 2 cây t󰗪 b󰗚i thu 󰗤c t󰗬 8 c󰖸p lai (2x × 4x) và lai
t󰗲 nhiên trong qu󰖨n th󰗄 tr󰗔ng thu󰖨n gi󰗒ng cam Sành (2x × 2x) s󰖾 là ngu󰗔n v󰖮t li󰗈u di
truy󰗂n vô cùng a d󰖢ng cho ch󰗎n t󰖢o gi󰗒ng cây có múi không h󰖢t. Do h󰖨u h󰗀t cây n
qu󰖤 là gi󰗒ng lai t󰗲 nhiên (d󰗌 h󰗤p t󰗮 v󰗂 di truy󰗂n) và 󰗤c ch󰗎n l󰗎c nhân t󰖢o, nên các
dòng b󰗠i tam b󰗚i s󰖾 là các cá th󰗄 khác bi󰗈t có ki󰗄u gen (genotype) 󰖸c thù và sau khi
nhân lên b󰖲ng con 󰗞ng vô tính s󰖾 tr󰗠 thành dòng tam b󰗚i khác bi󰗈t v󰗜i các dòng
khác (t󰗬 cùng m󰗚t c󰖸p lai) v󰗂 di truy󰗂n và các tính tr󰖢ng nông sinh h󰗎c.
11
S 󰗓 NGHIÊN C󰗩U T󰖡O DÒNG GI󰗑NG CITRUS TAM B󰗕I TH󰗃
2
3
1
M󰖬u qu󰖤 c󰗨a Lai gi󰗰a 2 m󰗪c b󰗚i th󰗄 (2x × 4x) ã 󰗤c ti󰗀n hành trên 8 c󰖸p
lai 󰗠 mùa hoa nm 2011 s󰗮 d󰗦ng trong nghiên c󰗪u:
1. Thu ho󰖢ch khi qu󰖤 lai t󰗲 nhiên ã chín 󰗠 c󰖸p lai cam Sành (2x × 2x)
2. Thu ho󰖢ch khi qu󰖤 lai ã chín 󰗠 các c󰖸p lai b󰗠i (2x × 4x)
3. Thu ho󰖢ch khi qu󰖤 lai ã chín 󰗠 các c󰖸p lai cam Sành (2x × 4x)
MT + 1,0mg/l GA3 + 15%ND + 30g/l
sucrose + 5,0g/l th󰖢ch
Tr󰗔ng cây con trên giá th󰗄 cát
Phân lo󰖢i h󰖢t

Tách b󰗐 v󰗐 c󰗪ng và v󰗐 l󰗦a
3X
Ki󰗄m tra m󰗪c b󰗚i th󰗄
Cây tam b󰗚i thu 󰗤c và ghép lên g󰗒c ghép Ch󰖦p
12
3.1.3. ánh giá 󰖸c i󰗄m nông sinh h󰗎c c󰗨a các dòng b󰗠i và cam Sành tam b󰗚i
t󰖢o 󰗤c nm 2011
K󰗀t qu󰖤 ánh giá 󰖸c i󰗄m nông sinh h󰗎c c󰗨a các dòng cam Sành và b󰗠i tam
b󰗚i, chúng tôi ã ch󰗎n l󰗎c và xác 󰗌nh 󰗤c 8 dòng cam Sành tam b󰗚i CS.11.02,
CS.11.06, CS.3x.11.01, CSV.11.02, CSV.11.05, CSV.11.08, CSV.11.11, CVS.11.12
và 9 dòng b󰗠i tam b󰗚i PT.3x.11.08, PT.3x.11.14, DT.3x.11.03, NT.3x.11.17,
BD.3x.11.13, ND.3x.11.01, ND.3x.11.03, PD.3x.11.02, PD.3x.11.15. ây là các
dòng cam Sành và b󰗠i tam b󰗚i có u th󰗀 lai v󰗂 v󰗂 sinh tr󰗠ng, phát tri󰗄n kh󰗐e, phân
cành 󰗂u, a d󰖢ng v󰗂 ki󰗄u hình, m󰖮t 󰗚 gai t󰗬 trung bình 󰗀n dày so v󰗜i các gi󰗒ng
b󰗠i Di󰗆n, b󰗠i Phúc Tr󰖢ch, cam Sành nh󰗌 b󰗚i và t󰗪 b󰗚i 󰗒i ch󰗪ng
3.2. ánh giá 󰖸c i󰗄m nông sinh h󰗎c các dòng cam Sành tam b󰗚i, b󰗠i tam b󰗚i
trong nhà l󰗜i
3.2.1. ánh giá 󰖸c i󰗄m nông sinh h󰗎c các dòng cam Sành tam b󰗚i trong nhà l󰗜i
K󰗀t qu󰖤 ánh giá 󰖸c i󰗄m nông sinh h󰗎c cho th󰖦y, trong s󰗒 22 dòng cam Sành
tam b󰗚i có 󰖸c i󰗄m phân cành theo nhi󰗂u d󰖢ng khác nhau và 󰗤c chúng tôi phân
làm ba d󰖢ng chính: (1) D󰖢ng th󰗪 nh󰖦t theo chi󰗂u 󰗪ng, góc 󰗚 phân cành h󰖺p, d󰖢ng
tán hình dù tng 󰗒i gi󰗒ng v󰗜i gi󰗒ng CS2x 󰗒i ch󰗪ng là các dòng cam sành tam b󰗚i
CS.05.03, CS.05.04, CS.05.05, CS.06.01, CS.06.03, CS.06.05, CS.06.07, CS.06.11,
CS.07.04. (2) D󰖢ng th󰗪 hai phân cành theo chi󰗂u ngang, 󰗚 phân cành l󰗜n, d󰖢ng tán
hình mâm xôi, khác h󰖴n so v󰗜i gi󰗒ng CS2x 󰗒i ch󰗪ng là các dòng cam Sành tam b󰗚i
CS.05.01, CS.05.06, CS.06.02, CS.06.04, CS.06.09, CS.06.12. (3) D󰖢ng th󰗪 ba g󰗎i là
d󰖢ng trung gian, d󰖢ng phân cành theo chi󰗂u 󰗪ng, góc 󰗚 phân cành h󰖺p, d󰖢ng tán
hình tr󰗦, hình elip, không gi󰗒ng v󰗜i gi󰗒ng CS2x 󰗒i ch󰗪ng là các dòng CS.05.02,
CS.06.06, CS.06.08, CS.07.01, CS.07.02, CS.07.03.
M󰖮t 󰗚 gai c󰗨a các dòng cam Sành tam b󰗚i có m󰖮t 󰗚 gai tha khác h󰖴n so v󰗜i

gi󰗒ng 󰗒i ch󰗪ng CS2x không có gai. 󰗟 các gi󰗒ng cam Sành bình th󰗞ng 󰗤c gieo t󰗬
h󰖢t có r󰖦t nhi󰗂u gai, tr󰖤i qua nhi󰗂u l󰖨n nhân gi󰗒ng b󰖲ng phng pháp vô tính (ghép
ho󰖸c chi󰗀t cành), s󰗲 xu󰖦t hi󰗈n c󰗨a gai trên thân s󰖾 gi󰖤m d󰖨n và trong nhi󰗂u tr󰗞ng
h󰗤p gai s󰖾 không còn xu󰖦t hi󰗈n, v󰗜i cây cam Sành 󰗒i ch󰗪ng ã qua nhân gi󰗒ng vô
tính nhi󰗂u l󰖨n nên không có gai. 󰗒i v󰗜i các dòng cam Sành tam b󰗚i 󰗤c ch󰗎n t󰖢o
b󰖲ng phng pháp lai h󰗰u tính và gieo h󰖢t 󰗄 ch󰗎n l󰗎c, do v󰖮y, h󰖨u nh v󰖬n gi󰗰
nguyên 󰖸c tính c󰗨a cây gieo h󰖢t là có nhi󰗂u gai, thí nghi󰗈m là m󰗚t minh ch󰗪ng v󰗂
phng pháp ch󰗎n t󰖢o các dòng cam Sành tam b󰗚i b󰖲ng lai h󰗰u tính.
Các cây cam Sành tam b󰗚i 8 tu󰗖i (2013) 󰖢t t󰗬 2,0 󰗀n 6 cành c󰖦p I và 6 󰗀n 14
cành c󰖦p II. 󰗞ng kính cành c󰖦p I nh󰗐 nh󰖦t 󰗠 dòng CS.05.06 (1,30 cm) và 󰖢t cao
nh󰖦t t󰖢i dòng cam Sành tam b󰗚i CS.05.05 (2,90 cm). Các dòng cam Sành tam b󰗚i
CS.05.06, CS.05.01, CS.05.03 có kh󰖤 nng phân cành cao. Chi󰗂u cao cây cao nh󰖦t là
dòng cam Sành tam b󰗚i CS.05.06 (210,4 cm), th󰖦p nh󰖦t là dòng CS.05.04 (142,8 cm).
󰗞ng kính g󰗒c c󰗨a các dòng cam Sành tam b󰗚i có s󰗲 sai khác nhi󰗂u, 󰗞ng kính
g󰗒c cao nh󰖦t là dòng cam Sành tam b󰗚i CS.05.01 (5,0 cm) và th󰖦p nh󰖦t là dòng cam
Sành tam b󰗚i CS.05.04 (2,9 cm). 󰗞ng kính tán có s󰗲 chênh l󰗈ch gi󰗰a các dòng,
th󰖦p nh󰖦t là dòng cam Sành CS.05.04 (70,0 cm), cao nh󰖦t 󰖢t (165,6 cm) dòng cam
Sành CS.05.06.
Các cây cam Sành tam b󰗚i 7 tu󰗖i (2013) 󰖢t t󰗬 2,0 󰗀n 6 cành c󰖦p I và 6 󰗀n 14
cành c󰖦p II. 󰗞ng kính cành c󰖦p I nh󰗐 nh󰖦t 󰗠 dòng cam Sành tam b󰗚i CS.06.01
13
(1,30 cm) và 󰖢t cao nh󰖦t là dòng cam Sành tam b󰗚i CS.05.10 (3,5 cm). Các dòng
cam Sành tam b󰗚i CS.06.04, CS.06.11, CS.06.02, CS.06.10, CS.06.12 có kh󰖤 nng
phân cành cao. Chi󰗂u cao cây cao nh󰖦t là dòng cam Sành tam b󰗚i CS.06.04 (222,8
cm), th󰖦p nh󰖦t là dòng cam Sành CS.06.12 (90,7 cm). 󰗞ng kính g󰗒c c󰗨a các dòng
cam Sành tam b󰗚i có s󰗲 sai khác nhi󰗂u 󰗞ng kính g󰗒c cao nh󰖦t là dòng cam Sành
tam b󰗚i CS.06.10 (6,5 cm) và th󰖦p nh󰖦t là dòng cam Sành tam b󰗚i CS.06.01 (2,5 cm).
󰗞ng kính tán có s󰗲 chênh l󰗈ch gi󰗰a các dòng, th󰖦p nh󰖦t là dòng cam Sành tam b󰗚i
CS.06.01 (60,7 cm), cao nh󰖦t 󰖢t (164,7 cm) dòng cam Sành tam b󰗚i CS.06.04.
Cây cam Sành tam b󰗚i 6 tu󰗖i (2013) 󰖢t t󰗬 2,0 󰗀n 5 cành c󰖦p I và 6 󰗀n 9

cành c󰖦p II. 󰗞ng kính cành c󰖦p I nh󰗐 nh󰖦t 󰗠 dòng cam Sành tam b󰗚i CS.07.03 (1,0
cm) và 󰖢t cao nh󰖦t t󰖢i dòng cam Sành tam b󰗚i CS.07.04 (2,5 cm). Các dòng cam
Sành tam b󰗚i CS.07.02, CS.07.01, CS.07.04 có kh󰖤 nng phân cành cao. Dòng cam
Sành tam b󰗚i CS.07.04 co chi󰗂u cao cây cao nh󰖦t (192,6 cm), th󰖦p nh󰖦t là dòng cam
Sành tam b󰗚i CS.07.02 (112,3 cm). 󰗞ng kính g󰗒c c󰗨a các dòng cam Sành tam b󰗚i
có s󰗲 sai khác nhi󰗂u 󰗞ng kính g󰗒c cao nh󰖦t là dòng cam Sành tam b󰗚i CS.07.04
(4,4 cm) và th󰖦p nh󰖦t là dòng cam Sành tam b󰗚i CS.07.01 (2,5 cm). 󰗞ng kính tán
có s󰗲 chênh l󰗈ch gi󰗰a các dòng, th󰖦p nh󰖦t là dòng cam Sành tam b󰗚i CS.07.02 (90,4
cm), cao nh󰖦t 󰖢t (147,3 cm) dòng cam Sành tam b󰗚i CS.06.03.
K󰗀t qu󰖤 nghiên c󰗪u v󰗂 hình thái lá 󰗠 các dòng cam Sành tam b󰗚i cho th󰖦y có 4
d󰖢ng lá chính là d󰖢ng lá hình ôvan gi󰗒ng v󰗜i d󰖢ng lá c󰗨a gi󰗒ng cam Sành nh󰗌 b󰗚i và
t󰗪 b󰗚i, còn d󰖢ng lá hình b󰖨u d󰗦c, elips, hình mác l󰖢i khác hoàn toàn so v󰗜i gi󰗒ng cam
Sành nh󰗌 b󰗚i và t󰗪 b󰗚i. Màu s󰖰c phi󰗀n lá c󰗨a các dòng cam Sành tam b󰗚i có xanh 󰖮m
gi󰗒ng hoàn toàn v󰗜i màu s󰖰c phi󰗀n lá c󰗨a gi󰗒ng cam Sành nh󰗌 b󰗚i và t󰗪 b󰗚i. Chi󰗂u
dài phi󰗀n lá các dòng cam Sành tam b󰗚i t󰗬 7,16 cm (dòng cam Sành tam b󰗚i
CS.05.04) 󰗀n 10,42 cm (dòng cam Sành tam b󰗚i CS.05.01), chi󰗂u r󰗚ng phi󰗀n lá dao
󰗚ng t󰗬 4,82 cm (dòng cam Sành tam b󰗚i CS.05.03) 󰗀n 6,38 cm (dòng cam Sành
tam b󰗚i CS.05.01) còn các dòng khác n󰖲m 󰗠 gi󰗰a giá tr󰗌 trên. Cánh lá hình trái tim, eo
lá th󰗞ng nh󰗐 v󰗂 chi󰗂u dài và chi󰗂u r󰗚ng nên s󰗲 sai khác gi󰗰a các dòng cam Sành
tam b󰗚i cng không rõ r󰗈t.
Các dòng cam Sành tam b󰗚i 8 tu󰗖i (2013) có chi󰗂u dài phi󰗀n lá t󰗬 7,16 cm
(dòng cam Sành tam b󰗚i CS.05.04) 󰗀n 10,42 cm (dòng cam Sành tam b󰗚i CS.05.01),
chi󰗂u r󰗚ng phi󰗀n lá dao 󰗚ng t󰗬 4,82 cm (dòng cam Sành tam b󰗚i CS.05.03) 󰗀n 6,38
cm (dòng cam Sành tam b󰗚i CS.05.01) còn các dòng khác n󰖲m 󰗠 gi󰗰a giá tr󰗌 trên.
Hình thái lá 󰗠 các cây cam Sành tam b󰗚i 7 tu󰗖i (2013) có chi󰗂u dài phi󰗀n lá các dòng
cam Sành t󰗬 7,56 cm (dòng cam Sành tam b󰗚i CS.06.05) 󰗀n 9,96 cm (dòng cam
Sành tam b󰗚i CS.06.08), chi󰗂u r󰗚ng phi󰗀n lá dao 󰗚ng t󰗬 4,04 cm (dòng cam Sành
tam b󰗚i CS.06.04) 󰗀n 5,58 cm (dòng cam Sành tam b󰗚i CS.06.10) còn các dòng
khác n󰖲m 󰗠 gi󰗰a giá tr󰗌 trên. Hình thái lá c󰗨a các dòng cam Sành tam b󰗚i 6 tu󰗖i
(2013) có chi󰗂u dài phi󰗀n lá các dòng cam Sành t󰗬 5,84 cm (dòng cam Sành tam b󰗚i

CS.07.02) 󰗀n 8,58 cm (dòng cam Sành tam b󰗚i CS.07.04), chi󰗂u r󰗚ng phi󰗀n lá dao
󰗚ng t󰗬 3,58 cm (dòng cam Sành tam b󰗚i CS.07.01) 󰗀n 5,66 cm (dòng cam Sành
tam b󰗚i CS.07.04) còn các dòng khác n󰖲m 󰗠 gi󰗰a giá tr󰗌 trên.
* Mô t󰖤 󰖸c i󰗄m, hình thái c󰗨a hoa, chùm hoa
󰖸c i󰗄m hoa cam Sành nh󰗌 b󰗚i (Citrus nobilis): N󰗦 hoa tròn hi b󰖨u d󰗦c, màu
tr󰖰ng, cánh hoa l󰗜n hi cu󰗒n; kích th󰗜c dài x r󰗚ng = 18 - 20 x 7 mm; ài hoa 5 cánh,
14
bé (3 󰗀n 4 mm), màu xanh, cánh ài cân 󰗒i, mút nh󰗎n và có lông t, cu󰗒ng hoa bé,
󰗞ng kính 1 mm, nh󰗌 󰗲c 20 cái, tách d󰗞i, túi ph󰖦n hình b󰖨u d󰗦c, màu vàng, dính
lng, b󰖨u nh󰗦y hình c󰖨u hi lõm, tuy󰗀n m󰖮t bé, mùi thm nh󰖺, nh󰗌 󰗲c dài hn nh󰗦y
cái.
󰖸c i󰗄m hoa cam Sành tam b󰗚i (3x): N󰗦 hoa tròn hi b󰖨u d󰗦c, màu tr󰖰ng,
cánh hoa l󰗜n hi cu󰗒n, ài hoa 5 cánh, bé (3 󰗀n 4 mm), màu xanh, cánh ài cân 󰗒i,
mút nh󰗎n và có lông t, cu󰗒ng hoa bé, nh󰗌 󰗲c 24 󰗀n 26 cái, dài 8,2 mm, tách d󰗞i,
túi ph󰖦n hình b󰖨u d󰗦c, màu vàng, dính lng, b󰖨u nh󰗦y hình c󰖨u hi d󰖺t, vòi nh󰗦y dài
9,5 mm hi cong, 󰖨u nh󰗦y hình c󰖨u hi lõm, mùi thm nh󰖺, nh󰗌 󰗲c ng󰖰n hn nh󰗦y
cái.
󰖸c i󰗄m hoa cam Sành t󰗪 b󰗚i (4x): N󰗦 hoa tròn hi b󰖨u d󰗦c, màu tr󰖰ng, có
mùi thm, ài hoa hình sao 4 󰗀n 5 cánh, màu xanh. Hoa có 4 󰗀n 5 cánh màu tr󰖰ng,
dài kho󰖤ng 1,21 cm, ch󰗊 nh󰗌 màu tr󰖰ng, bao ph󰖦n màu vàng, túi ph󰖦n hình b󰖨u d󰗦c, s󰗒
l󰗤ng ch󰗊 nh󰗌 kho󰖤ng 24 󰗀n 28 nh󰗌/hoa, tách d󰗞i, dài ch󰗊 nh󰗌 là 8,0 mm, chi󰗂u dài vòi
nh󰗦y là 7,0 mm, 󰖨u nh󰗦y hình c󰖨u hi lõm, 󰖨u nh󰗦y hình c󰖨u hi lõm, nh󰗌 󰗲c dài
hn nh󰗦y cái.
Tuy nhiên, so sánh v󰗂 kích th󰗜c và m󰗚t s󰗒 󰖸c i󰗄m khác thì hoa cam Sành
tam b󰗚i l󰗜n hn so v󰗜i hoa cam Sành nh󰗌 b󰗚i và nh󰗐 hn so v󰗜i hoa cam Sành t󰗪 b󰗚i.
Ngoài ra, v󰗂 󰖸c i󰗄m nh󰗌 󰗲c hoa cam Sành nh󰗌 b󰗚i và hoa cam Sành t󰗪 b󰗚i l󰖢i dài
hn nh󰗦y cái còn 󰗒i v󰗜i nh󰗌 󰗲c hoa cam Sành tam b󰗚i l󰖢i ng󰖰n hn nh󰗦y cái. ây là
hai 󰖸c i󰗄m khác bi󰗈t nh󰖦t trong mô t󰖤 v󰗂 hính thái hoa cam Sành nh󰗌 b󰗚i, tam b󰗚i
và t󰗪 b󰗚i. K󰗀t qu󰖤 theo dõi 󰖸c i󰗄m n󰗠 hoa c󰗨a các dòng cam Sành tam b󰗚i cho th󰖦y
th󰗞i i󰗄m các dòng cam Sành tam b󰗚i b󰖰t 󰖨u xu󰖦t hi󰗈n n󰗦 hoa t󰗬 ngày 21 󰗀n 28

tháng 01, giai o󰖢n n󰗠 r󰗚 t󰗬 ngày 14 󰗀n 19 tháng 02 và k󰗀t thúc n󰗠 hoa t󰗬 ngày 19
󰗀n 24 tháng 02.
Tóm l󰖢i, trong 22 dòng cam Sành tam b󰗚i, chúng tôi ã ch󰗎n l󰗎c, ánh giá và
xác 󰗌nh 󰗤c hai dòng cam Sành tam b󰗚i CS.06.02, CS.06.09 ã ra hoa nhng cha
󰖮u qu󰖤 t󰗬 c󰖸p lai cùng gi󰗒ng 󰵁 CS2x × 󰵃 CS2x, ây cng là hai dòng cam Sành tam
b󰗚i có u th󰗀 lai v󰗂 ki󰗄u hình nh 󰖸c i󰗄m phân cành theo chi󰗂u ngang, 󰗚 phân
cành l󰗜n, m󰖮t 󰗚 gai trung bình 󰗀n dày, sinh tr󰗠ng và phát tri󰗄n kh󰗐e, d󰖢ng tán
hình mâm xôi, 󰗞ng kính tán lá l󰗜n hn so v󰗜i gi󰗒ng cam Sành nh󰗌 b󰗚i 󰗒i ch󰗪ng.
Các dòng cam Sành tam b󰗚i tri󰗄n v󰗎ng ang ti󰗀p t󰗦c kh󰖤o nghi󰗈m, ánh giá.
Hình 󰖤nh 3.14. Hình thái c󰗨a hoa c󰗨a các dòng/gi󰗒ng cam Sành nh󰗌 b󰗚i,
tam b󰗚i và t󰗪 b󰗚i nm 2013
(1). Hoa gi󰗒ng cam Sành t󰗪 b󰗚i (4x), (2). Hoa dòng cam Sành tam b󰗚i (3x)
(3). Hoa gi󰗒ng cam Sành nh󰗌 b󰗚i (2x)
1
2
3
15
3.2.2. ánh giá 󰖸c i󰗄m nông sinh h󰗎c các dòng b󰗠i tam b󰗚i trong nhà l󰗜i
K󰗀t qu󰖤 ch󰗎n l󰗎c và ánh giá 44 dòng b󰗠i tam b󰗚i 󰗤c ch󰗎n t󰖢o t󰗬 c󰖸p lai
gi󰗰a 󰵁 BD2x × 󰵃 PT4x khác ngu󰗔n Heterotriploids và khác nhau gi󰗰a hai m󰗪c b󰗚i
th󰗄 cho th󰖦y: các dòng b󰗠i tam b󰗚i có m󰖮t 󰗚 gài dày, 󰖸c i󰗄m phân cành, góc 󰗚
phân cành, hình d󰖢ng tán lá theo nhi󰗂u d󰖢ng khác nhau so v󰗜i gi󰗒ng 󰗒i ch󰗪ng b󰗠i
Di󰗆n, b󰗠i Phúc Tr󰖢ch.
Các dòng b󰗠i tam b󰗚i 7 tu󰗖i (2013) có kho󰖤ng 2,0 󰗀n 5,0 cành c󰖦p I và t󰗬
5,0 󰗀n 19,0 cành c󰖦p II. 󰗞ng kính cành c󰖦p I nh󰗐 nh󰖦t 󰗠 dòng b󰗠i tam b󰗚i
PD.06.16 (3,2 cm) và 󰖢t cao nh󰖦t t󰖢i dòng tam b󰗚i PD.06.09 (7,6 cm). Các dòng
b󰗠i tam b󰗚i PD.06.39, PD.06.28, PD.06.27 có kh󰖤 nng phân cành cao. Chi󰗂u cao
cây cao nh󰖦t là dòng b󰗠i tam b󰗚i PD.06.11 (313,20 cm), th󰖦p nh󰖦t là dòng b󰗠i tam
b󰗚i PD.06.16 (165,5 cm). 󰗞ng kính g󰗒c c󰗨a các dòng b󰗠i không có s󰗲 sai khác
nhi󰗂u. 󰗞ng kính tán có s󰗲 chênh l󰗈ch gi󰗰a các dòng, th󰖦p nh󰖦t là dòng b󰗠i tam

b󰗚i PD.06.16 (96,70 cm), cao nh󰖦t 󰖢t (256,50 cm) dòng b󰗠i tam b󰗚i PD.06.42.
Các dòng b󰗠i tam b󰗚i 6 tu󰗖i (2013) cng r󰖦t a d󰖢ng ki󰗄u hình v󰗂 thân tán,
m󰖮t 󰗚 gai, các d󰖢ng phi󰗀n lá, trung bình các dòng b󰗠i tam b󰗚i có kho󰖤ng t󰗬 2,0 󰗀n
8,0 cành c󰖦p I và t󰗬 6,0 󰗀n 24,0 󰗠 cành c󰖦p II. 󰗞ng kính cành c󰖦p I nh󰗐 nh󰖦t 󰗠
dòng b󰗠i tam b󰗚i PD.07.04 (1,5 cm) và 󰖢t cao nh󰖦t t󰖢i dòng b󰗠i tam b󰗚i PD.07.71
(6,0 cm). Kh󰖤 nng phân cành cao là các dòng b󰗠i tam b󰗚i PD.07.64, PD.07.65,
PD.07.58, Chi󰗂u cao cây cao nh󰖦t là dòng b󰗠i tam b󰗚i PD.07.47 (297,7 cm), th󰖦p
nh󰖦t là dòng b󰗠i tam b󰗚i PD.07.48 (150,0 cm). 󰗞ng kính g󰗒c c󰗨a các dòng b󰗠i
tam b󰗚i có s󰗲 sai khác nhi󰗂u, 󰗞ng kính g󰗒c 󰗠 cây cao nh󰖦t là dòng b󰗠i tam b󰗚i
PD.07.38 (9,3 cm), th󰖦p nh󰖦t là dòng b󰗠i tam b󰗚i PD.07.28 (4,1 cm). 󰗞ng kính
tán có s󰗲 chênh l󰗈ch gi󰗰a các dòng, th󰖦p nh󰖦t là dòng b󰗠i tam b󰗚i PD.07.28 (115,4
cm), cao nh󰖦t 󰖢t (312,4 cm) dòng tam b󰗚i PD.07.53.
K󰗀t qu󰖤 nghiên c󰗪u v󰗂 hình thái lá c󰗨a 44 dòng b󰗠i tam b󰗚i 7 tu󰗖i (2013) cho
th󰖦y 󰗠 hình d󰖢ng 󰖨u lá có 4 d󰖢ng (nh󰗎n, hi nh󰗎n, tù và tròn), hình d󰖢ng phi󰗀n lá có
3 d󰖢ng (b󰖨u d󰗦c, elips và ovan), màu s󰖰c phi󰗀n lá xanh th󰖬m. Chi󰗂u dài phi󰗀n lá các
dòng b󰗠i tam b󰗚i dao 󰗚ng t󰗬 8,36 cm (dòng b󰗠i tam b󰗚i PD.06.43) 󰗀n 11,26 cm
(dòng b󰗠i tam b󰗚i PD.06.10), chi󰗂u r󰗚ng phi󰗀n lá dao 󰗚ng t󰗬 5,00 cm (dòng b󰗠i
tam b󰗚i PD.06.22) 󰗀n 7,26 cm (dòng b󰗠i tam b󰗚i PD.06.10) các dòng b󰗠i tam b󰗚i
còn l󰖢i n󰖲m 󰗠 gi󰗰a giá tr󰗌 trên và 󰗂u to hn so v󰗜i hình thái phi󰗀n lá c󰗨a gi󰗒ng b󰗠i
Di󰗆n 󰗒i ch󰗪ng. Eo lá c󰗨a lá b󰗠i rõ r󰗈t hn so v󰗜i các dòng cam và quýt. Trong thí
nghi󰗈m các dòng b󰗠i tam b󰗚i có chi󰗂u dài eo lá tng 󰗒i l󰗜n và s󰗲 sai khác gi󰗰a
các dòng b󰗠i tam b󰗚i không rõ r󰗈t.
K󰗀t qu󰖤 nghiên c󰗪u v󰗂 hình thái lá c󰗨a 93 dòng b󰗠i tam b󰗚i 6 tu󰗖i (2013) cho
th󰖦y 󰗠 hình d󰖢ng 󰖨u lá có nhi󰗂u d󰖢ng khác nhau, nhng ch󰗨 y󰗀u có 4 d󰖢ng (nh󰗎n,
hi nh󰗎n, tù và tròn), hình d󰖢ng phi󰗀n lá cng có 3 d󰖢ng chính (b󰖨u d󰗦c, elips và
ovan), màu s󰖰c phi󰗀n lá xanh th󰖬m. Chi󰗂u dài phi󰗀n lá các dòng b󰗠i tam b󰗚i dao
󰗚ng t󰗬 7,92 cm (dòng b󰗠i tam b󰗚i PD.07.24) 󰗀n 12,50 cm (dòng b󰗠i tam b󰗚i
PD.07.04), chi󰗂u r󰗚ng phi󰗀n lá dao 󰗚ng t󰗬 5,00 cm (dòng b󰗠i tam b󰗚i PD.07.67)
󰗀n 8,00 cm (dòng b󰗠i tam b󰗚i PD.07.01) các dòng b󰗠i tam b󰗚i còn l󰖢i n󰖲m 󰗠 gi󰗰a
giá tr󰗌 trên và 󰗂u to hn so v󰗜i hình thái lá c󰗨a gi󰗒ng b󰗠i Di󰗆n, b󰗠i Phúc Tr󰖢ch

󰗒i ch󰗪ng. Eo lá cây b󰗠i rõ r󰗈t hn so v󰗜i các dòng cam và quýt. Trong thí nghi󰗈m
16
các dòng b󰗠i tam b󰗚i có chi󰗂u dài eo lá tng 󰗒i l󰗜n và s󰗲 sai khác gi󰗰a các dòng
không rõ r󰗈t.
* Mô t󰖤 󰖸c i󰗄m, hình thái c󰗨a hoa, chùm hoa
󰖸c i󰗄m hoa b󰗠i Di󰗆n nh󰗌 b󰗚i (2x): có mùi r󰖦t thm, có 2 lo󰖢i hoa: hoa n
và hoa chùm. Hoa chùm có 5 󰗀n 7 n󰗦 hoa. ài hoa hình sao 4 󰗀n 5 cánh, màu xanh.
Hoa có 4 󰗀n 5 cánh màu tr󰖰ng, dài kho󰖤ng 20,1 mm, trên cánh có nh󰗪ng túi (󰗒m)
tinh d󰖨u màu xanh vàng nh trên v󰗐 qu󰖤. Ch󰗊 nh󰗌 màu tr󰖰ng, bao ph󰖦n màu vàng cam,
hình b󰖨u d󰗦c, s󰗒 l󰗤ng ch󰗊 nh󰗌 kho󰖤ng 24 󰗀n 26 nh󰗌/hoa, m󰗎c thành t󰗬ng bó, m󰗘i bó
3 󰗀n 5 nh󰗌, ng󰖰n hn nh󰗦y (dài ch󰗊 nh󰗌 là 14,0 mm; vòi nh󰗦y là 14,5 mm). 󰖨u nh󰗦y
hình ph󰗆u màu vàng xanh.
󰖸c i󰗄m hoa b󰗠i Di󰗆n t󰗪 b󰗚i (4x): có mùi r󰖦t thm, có 2 lo󰖢i hoa: hoa n
và hoa chùm. Hoa chùm có 5 󰗀n 7 n󰗦 hoa. ài hoa hình sao 4 󰗀n 5 cánh, màu xanh.
Hoa có 4 󰗀n 5 cánh màu tr󰖰ng, dài kho󰖤ng 25,3 mm, trên cánh có nh󰗪ng túi (󰗒m)
tinh d󰖨u màu xanh vàng nh trên v󰗐 qu󰖤. Ch󰗊 nh󰗌 màu tr󰖰ng, bao ph󰖦n màu vàng cam,
hình b󰖨u d󰗦c, s󰗒 l󰗤ng ch󰗊 nh󰗌 kho󰖤ng 25 󰗀n 26 nh󰗌/hoa, m󰗎c thành t󰗬ng bó, m󰗘i bó
3 󰗀n 5 nh󰗌, ng󰖰n hn nh󰗦y (dài ch󰗊 nh󰗌 là 9,7 mm; vòi nh󰗦y là 14,2 mm). 󰖨u nh󰗦y
hình ph󰗆u màu vàng xanh
󰖸c i󰗄m hoa b󰗠i Phúc Tr󰖢ch (2x): Hoa b󰗠i Phúc Tr󰖢ch có mùi r󰖦t thm, có
2 lo󰖢i hoa: hoa n và hoa chùm. Hoa chùm có 5 󰗀n 7 n󰗦 hoa. ài hoa hình sao 4
󰗀n 5 cánh, màu xanh. Hoa có 4 󰗀n 5 cánh màu tr󰖰ng, dài kho󰖤ng 17,4 mm, trên
cánh có nh󰗪ng túi (󰗒m) tinh d󰖨u màu xanh vàng nh trên v󰗐 qu󰖤. Ch󰗊 nh󰗌 màu tr󰖰ng,
bao ph󰖦n màu vàng cam, hình b󰖨u d󰗦c, s󰗒 l󰗤ng ch󰗊 nh󰗌 kho󰖤ng 24 󰗀n 27 nh󰗌/hoa,
m󰗎c thành t󰗬ng bó, m󰗘i bó 3 󰗀n 5 nh󰗌, ng󰖰n hn nh󰗦y (dài ch󰗊 nh󰗌 là 14,6 mm; vòi
nh󰗦y là 15,0 mm). 󰖨u nh󰗦y hình ph󰗆u màu vàng xanh
󰖸c i󰗄m hoa b󰗠i Phúc Tr󰖢ch (4x): Hoa b󰗠i Phúc Tr󰖢ch có mùi r󰖦t thm, có
2 lo󰖢i hoa: hoa n và hoa chùm. Hoa chùm có 5 󰗀n 7 n󰗦 hoa. ài hoa hình sao 4
󰗀n 5 cánh, màu xanh. Hoa có 4 󰗀n 5 cánh màu tr󰖰ng, dài kho󰖤ng 26,8 mm, trên
cánh có nh󰗪ng túi (󰗒m) tinh d󰖨u màu xanh vàng nh trên v󰗐 qu󰖤. Ch󰗊 nh󰗌 màu tr󰖰ng,

bao ph󰖦n màu vàng cam, hình b󰖨u d󰗦c, s󰗒 l󰗤ng ch󰗊 nh󰗌 kho󰖤ng 24 󰗀n 25 nh󰗌/hoa,
m󰗎c thành t󰗬ng bó, m󰗘i bó 3 󰗀n 5 nh󰗌, ng󰖰n hn nh󰗦y (dài ch󰗊 nh󰗌 là 11,0 mm; vòi
nh󰗦y là 15,3 mm). 󰖨u nh󰗦y hình ph󰗆u màu vàng xanh
󰖸c i󰗄m hoa b󰗠i tam b󰗚i (3x): Hoa có mùi thm, có 2 lo󰖢i hoa: hoa n và
hoa chùm. Hoa chùm có 6 󰗀n 8 n󰗦 hoa. ài hoa hình sao 4 󰗀n 5 cánh, màu xanh.
Hoa có 4 󰗀n 5 cánh màu tr󰖰ng, chi󰗂u dài cánh hoa t󰗬 20,3 mm 󰗀n 24,8 mm, chi󰗂u
r󰗚ng cánh hoa 7,2 mm 󰗀n 9,9 mm. Ch󰗊 nh󰗌 màu tr󰖰ng, bao ph󰖦n màu vàng, hình b󰖨u
d󰗦c, s󰗒 l󰗤ng ch󰗊 nh󰗌 kho󰖤ng 24 󰗀n 27 nh󰗌/hoa, m󰗎c thành t󰗬ng bó, m󰗘i bó 3 󰗀n 5
nh󰗌, ng󰖰n hn nh󰗦y (dài ch󰗊 nh󰗌 t󰗬 10,6 mm 󰗀n 13,2 mm, vòi nh󰗦y 11,4 mm 󰗀n
14,5 mm). 󰖨u nhu󰗶 có màu xanh vàng có ch󰖦t nh󰖨y bao ph󰗨 và có d󰖢ng hính thang
ng󰗤c.
Qua quan sát hoa c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i nh ã phân tích 󰗠 ph󰖨n trên cho
th󰖦y ây là các dòng b󰗠i tam b󰗚i có hoa bình th󰗞ng v󰗜i bao ph󰖦n vàng m có
ch󰗪a r󰖦t nhi󰗂u h󰖢t ph󰖦n. Chúng tôi ã ti󰗀n hành th󰗮 kh󰖤 nng n󰖪y m󰖨m c󰗨a ph󰖦n hoa
in vitro, k󰗀t qu󰖤 cho th󰖦y h󰖢t ph󰖦n c󰗨a các gi󰗒ng b󰗠i Di󰗆n nh󰗌 b󰗚i và t󰗪 b󰗚i n󰖪y
m󰖨m r󰖦t t󰗒t, riêng các dòng b󰗠i tam b󰗚i bao ph󰖦n vàng m có ch󰗪a r󰖦t nhi󰗂u h󰖢t
ph󰖦n nhng không n󰖤y m󰖨m.
17
K󰗀t qu󰖤 theo dõi 󰖸c i󰗄m n󰗠 hoa c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i trong hai v󰗦 hoa
nm 2012 và 2013 cho th󰖦y: Không có s󰗲 khác bi󰗈t nhi󰗂u v󰗂 th󰗞i i󰗄m ra hoa và th󰗞i
gian t󰗬 n󰗠 hoa 󰗀n tàn hoa c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i và 󰗘i ch󰗪ng. Nm 2012, các
dòng b󰗠i tam b󰗚i b󰖰t 󰖨u xu󰖦t hi󰗈n n󰗦 hoa vào kho󰖤ng t󰗬 27/1 󰗀n 03/02 và t󰖰t hoa
trong kho󰖤ng 25/2 󰗀n 02/03. Nm 2013, các dòng b󰗠i tam b󰗚i xu󰖦t hi󰗈u, k󰗀t thúc
hoa s󰗜m hn so v󰗜i nm 2012 kho󰖤ng 3 󰗀n 5 ngày. Nm 2013, nhi󰗂u dòng b󰗠i tam
b󰗚i ã ra hoa, s󰗒 l󰗤ng hoa không nhi󰗂u, t󰗸 l󰗈 hoa n󰗠 tng 󰗒i khá nhng không 󰖮u
qu󰖤 nhng ó là m󰗚t tín hi󰗈u t󰗒t cho th󰖦y các dòng b󰗠i tam b󰗚i tr󰗔ng t󰗬 h󰖢t sau 6
󰗀n 7 nm m󰗜i ra hoa.
Tóm l󰖢i, trong 137 dòng b󰗠i tam b󰗚i 󰗤c ch󰗎n t󰖢o t󰗬 c󰖸p lai 󰵁 BD2x × 󰵃
PT4x khác ngu󰗔n Heterotriploids và khác nhau gi󰗰a hai m󰗪c b󰗚i th󰗄, ã ch󰗎n l󰗎c và
xác 󰗌nh 󰗤c 6 dòng b󰗠i tam b󰗚i tri󰗄n v󰗎ng ó là PD.06.11, PD.06.14, PD.07.33,

PD.07.34, PD.07.57, PD.07.76, ây là nh󰗰ng dòng b󰗠i tam b󰗚i sau 6 󰗀n 7 nm
tu󰗖i m󰗜i ra hoa, nhng cha 󰖮u qu󰖤. Các dòng b󰗠i tam b󰗚i tri󰗄n v󰗎ng có u th󰗀 lai
v󰗂 ki󰗄u hình nh 󰖸c i󰗄m phân cành, 󰗚 phân cành a d󰖢ng, m󰖮t 󰗚 gai dày, d󰖢ng
gai th󰖴ng và dài, sinh tr󰗠ng và phát tri󰗄n kh󰗐e, d󰖢ng cây có xu h󰗜ng phát tri󰗄n
m󰖢nh v󰗂 chi󰗂u cao và cao hn so v󰗜i gi󰗒ng B󰗠i Di󰗆n, b󰗠i Phúc Tr󰖢ch nh󰗌 b󰗚i và t󰗪
b󰗚i 󰗒i ch󰗪ng. Các dòng b󰗠i tam b󰗚i tri󰗄n v󰗎ng ang ti󰗀p t󰗦c kh󰖤o nghi󰗈m, ánh
giá.
3.3. B󰗜c 󰖨u kh󰖤o nghi󰗈m các dòng cam Sành và b󰗠i tam b󰗚i
3.3.1. Kh󰖤o nghi󰗈m các dòng cam Sành tam b󰗚i ghép trên g󰗒c ghép Ch󰖦p
K󰗀t qu󰖤 cho th󰖦y các dòng cam Sành tam b󰗚i ghép trên g󰗒c ghép Ch󰖦p tr󰗔ng
kh󰖤o nghi󰗈m ngoài 󰗔ng ru󰗚ng theo nhi󰗂u d󰖢ng tán khác nhau (hình dù, hình c󰖨u,
hình ch󰗖i x󰗄, hình elip) và chúng tôi phân làm 2 hai d󰖢ng chính: D󰖢ng tán th󰗪 nh󰖦t
phân cành theo chi󰗂u 󰗪ng, góc 󰗚 phân cành h󰖺p, d󰖢ng tán tha hình ch󰗖i x󰗄 tng
󰗒i gi󰗒ng v󰗜i gi󰗒ng cam Sành 2x 󰗒i ch󰗪ng là các dòng cam Sành tam b󰗚i CS.05.03,
CS.05.04, CS.05.05. D󰖢ng tán th󰗪 hai là cây phân cành theo chi󰗂u ngang, 󰗚 phân
cành l󰗜n, d󰖢ng tán hình c󰖨u, khác h󰖴n so v󰗜i gi󰗒ng CS2x 󰗒i ch󰗪ng là các dòng cam
Sành tam b󰗚i CS.05.01, CS.05.02, CS.06.02. M󰖮t 󰗚 gai c󰗨a các dòng cam Sành tam
b󰗚i 󰗠 m󰗪c trung bình khác h󰖴n so v󰗜i gi󰗒ng 󰗒i ch󰗪ng CS2x không có gai.
Các dòng cam Sành tam b󰗚i 3 tu󰗖i (2013) có chi󰗂u cao cây 󰖢t cao nh󰖦t là
dòng cam Sành tam b󰗚i CS.07.03 (231,53 cm), th󰖦p nh󰖦t là dòng cam Sành tam b󰗚i
CS.06.11 (112,47 cm). 󰗞ng kính g󰗒c cây c󰗨a các dòng không có s󰗲 sai khác nhau
nhi󰗂u. 󰗞ng kính tán có s󰗲 chênh l󰗈ch gi󰗰a các dòng, cao nh󰖦t là dòng cam Sành
tam b󰗚i CS.06.02 (198,32 cm), th󰖦p nh󰖦t là (95,06 cm) dòng cam Sành tam b󰗚i
CS.06.11.
Hình 󰖤nh 3.18. Các gi󰗒ng b󰗠i tam b󰗚i ã ra hoa nm 2013
(1, 1, 1). Hoa các dòng b󰗠i tam b󰗚i, (2). Hoa gi󰗒ng b󰗠i Phúc Tr󰖢ch nh󰗌 b󰗚i (2x)
(3) Hoa gi󰗒ng b󰗠i Phúc Tr󰖢ch t󰗪 b󰗚i (4x)
1
1
1

3
2
18
K󰗀t qu󰖤 nghiên c󰗪u sinh tr󰗠ng c󰗨a các dòng cam Sành th󰗄 hi󰗈n qua sinh
tr󰗠ng c󰗨a các 󰗤t l󰗚c. Giai o󰖢n ki󰗀n thi󰗀t c b󰖤n, trong 1 nm cây cam Sành tam
b󰗚i ra 3 󰗀n 4 󰗤t l󰗚c ch󰗨 y󰗀u là l󰗚c xuân, hè, thu và l󰗚c ông th󰗞ng r󰖦t ít. Ph󰖨n l󰗜n
l󰗚c xuân c󰗨a các dòng cam Sành tam b󰗚i th󰗞ng xu󰖦t hi󰗈n t󰗬 10 󰗀n 25 tháng 2 và
k󰗀t thúc vào cu󰗒i tháng 2 󰗀n 󰖨u tháng 3. L󰗚c hè xu󰖦t hi󰗈n t󰗬 16 󰗀n 27 tháng 5 và
k󰗀t thúc t󰗬 10 󰗀n 15 tháng 6. L󰗚c thu xu󰖦t hi󰗈n t󰗬 22 󰗀n 28 tháng 8 và k󰗀t thúc vào
21 󰗀n 23 tháng 9. Sinh tr󰗠ng c󰗨a l󰗚c xuân theo dõi liên t󰗦c trong m󰗚t nm cho
th󰖦y: Trong m󰗚t nm, l󰗚c xuân m󰗎c nhi󰗂u nh󰖦t, l󰗚c xuân c󰗨a các dòng cam Sành tam
b󰗚i (chi󰗀m kho󰖤ng t󰗬 70 󰗀n 75% t󰗖ng s󰗒 l󰗚c c󰖤 nm). i󰗂u này cho th󰖦y, 󰗠 giai
o󰖢n ki󰗀n thi󰗀t c b󰖤n, cây sinh tr󰗠ng r󰖦t m󰖢nh v󰗂 mùa xuân, ph󰖨n l󰗜n l󰗚c trong 1
nm 󰗤c m󰗎c vào mùa xuân. Trên các cây thí nghi󰗈m, ch󰗊 tiêu sinh tr󰗠ng c󰗨a l󰗚c
󰖢t các giá tr󰗌 nh chi󰗂u dài 11,07 cm 󰗀n 26,60 cm, 󰗞ng kính t󰗬 0,40 cm 󰗀n 0,66
cm, s󰗒 lá t󰗬 5,33 lá 󰗀n 11,67 lá, th󰗞i gian sinh tr󰗠ng t󰗬 m󰗎c 󰗀n thu󰖨n th󰗦c t󰗬 30
󰗀n 35 ngày.
Sinh tr󰗠ng c󰗨a l󰗚c hè cho th󰖦y t󰗖ng s󰗒 l󰗚c hè (chi󰗀m t󰗬 5% 󰗀n 9% t󰗖ng s󰗒
l󰗚c c󰖤 nm). L󰗚c hè ra v󰗜i s󰗒 l󰗤ng ít hn so v󰗜i l󰗚c xuân. Có th󰗄, trong mùa xuân,
cây ã t󰖮p trung dinh d󰗢ng và l󰗚c xuân m󰗎c khá nhi󰗂u. Do v󰖮y, trong mùa hè, cây
t󰖮p trung dinh d󰗢ng nuôi cành l󰗚c xuân nên l󰗚c hè ít hn so v󰗜i l󰗚c xuân. Tuy nhiên,
l󰗚c hè sinh tr󰗠ng tng 󰗒i kh󰗐e, th󰗄 hi󰗈n 󰗠 các ch󰗊 tiêu chi󰗂u dài cành 󰖢t giá tr󰗌 t󰗬
16,46 cm 󰗀n 30,56 cm, 󰗞ng kính cành 󰖢t 0,32 cm 󰗀n 0,57 cm, s󰗒 lá trên cành
l󰗚c t󰗬 8,00 lá 󰗀n 16,33 lá, th󰗞i gian t󰗬 m󰗎c 󰗀n thu󰖨n th󰗦c c󰗨a l󰗚c t󰗬 35 󰗀n 40
ngày.
Sinh tr󰗠ng c󰗨a l󰗚c thu: t󰗖ng s󰗒 l󰗚c thu m󰗎c ra trên cây thí nghi󰗈m (chi󰗀m t󰗬
12 󰗀n 14%) t󰗖ng s󰗒 l󰗚c trong nm. Các ch󰗊 tiêu sinh tr󰗠ng c󰗨a l󰗚c thu 󰖢t các giá
tr󰗌 nh chi󰗂u dài cành l󰗚c thu󰖨n th󰗦c 󰖢t t󰗬 12,27 cm 󰗀n 21,67 cm, 󰗞ng kính cành
󰖢t 0,26 cm 󰗀n 0,43 cm, s󰗒 lá/cành 󰖢t 7,00 lá 󰗀n 12,67 lá, th󰗞i gian t󰗬 m󰗎c 󰗀n
thu󰖨n th󰗦c t󰗬 29 󰗀n 32 ngày. Sinh tr󰗠ng c󰗨a l󰗚c ông có t󰗸 l󰗈 th󰖦p nh󰖦t trong t󰗖ng

s󰗒 l󰗚c ra trong 1 nm, chi󰗀m t󰗸 l󰗈 t󰗬 1 󰗀n 4% t󰗖ng s󰗒 l󰗚c trong nm.
Tóm l󰖢i, trong 22 dòng cam sành tam b󰗚i 󰗤c kh󰖤o nghi󰗈m và ánh giá ngoài
󰗔ng ru󰗚ng, chúng tôi ã ch󰗎n l󰗎c và xác 󰗌nh 󰗤c các dòng cam Sành có u i󰗄m
v󰗤t tr󰗚i hn gi󰗒ng cam Sành nh󰗌 b󰗚i 󰗒i ch󰗪ng g󰗔m các dòng cam Sành tam b󰗚i
CS.05.03 có d󰖢ng tán tha hình ch󰗖i x󰗄, dòng cam Sành CS.06.02 có d󰖢ng tán dày
hình c󰖨u, dòng cam Sành CS.06.12 có d󰖢ng tán hình dù, dòng cam Sành CS.07.01 có
d󰖢ng tán dày bán c󰖨u, dòng cam Sành CS.07.03 có d󰖢ng tán dày hình tr󰗦, dòng cam
Sành CS.06.08 có d󰖢ng tán tha hình elip. ây là các dòng cam Sành tam b󰗚i có ki󰗄u
hình r󰖦t a d󰖢ng, sinh tr󰗠ng, phát tri󰗄n kh󰗐e, ít nhi󰗆m sâu b󰗈nh, m󰗚t s󰗒 dòng b󰖰t 󰖨u
ra hoa nm 2014 (cây 3 tu󰗖i) nhng cha 󰖮u qu󰖤 do th󰗞i ti󰗀t 󰖨u nm ma phùn, 󰗚
󰖪m không khí cao và không có n󰖰ng trong th󰗞i gian dài (3 tháng) 󰖨u nm.
Hình 󰖤nh 3.21. Các dòng cam Sành tam b󰗚i ghép lên g󰗒c ghép Ch󰖦p
kh󰖤o nghi󰗈m ngoài 󰗔ng ru󰗚ng cây 3 tu󰗖i ã ra hoa v󰗦 xuân 2014
19
3.3.2. Kh󰖤o nghi󰗈m các dòng b󰗠i tam b󰗚i ghép trên g󰗒c ghép Ch󰖦p
Trong 217 dòng tam b󰗚i 󰗤c t󰖢o ra b󰖲ng phng pháp lai h󰗰u tính, c󰗪u phôi
t󰗬 h󰖢t và 󰗤c nhân gi󰗒ng b󰖲ng phng pháp ghép m󰖰t lên g󰗒c ghép Ch󰖦p tr󰗔ng kh󰖤o
nghi󰗈m, ánh giá và ch󰗎n l󰗎c. K󰗀t qu󰖤 cho th󰖦y 󰖸c i󰗄m phân cành, hình d󰖢ng tán lá
c󰗨a 217 dòng b󰗠i tam b󰗚i r󰖦t a d󰖢ng v󰗂 hình d󰖢ng thân cành, d󰖢ng tán lá, góc 󰗚
phân cành. M󰖮t 󰗚 gai c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i 󰗠 m󰗪c 󰗚 dày so v󰗜i các gi󰗒ng b󰗠i
Nm Roi, b󰗠i Phúc Tr󰖢ch, b󰗠i Di󰗆n nh󰗌 b󰗚i và t󰗪 b󰗚i 󰗒i ch󰗪ng là không có gai.
Cây b󰗠i tam b󰗚i 3 tu󰗖i (2013) có chi󰗂u cao cây 󰖢t cao nh󰖦t là dòng b󰗠i tam
b󰗚i PD.05.10 (290,80 cm), th󰖦p nh󰖦t là dòng b󰗠i tam b󰗚i PD.06.84 (121,47 cm).
󰗞ng kính g󰗒c cây c󰗨a các dòng có s󰗲 sai khác nhau nhi󰗂u, cao nh󰖦t là dòng b󰗠i
tam b󰗚i PD.06.63 (7,03 cm), th󰖦p nh󰖦t là dòng b󰗠i tam b󰗚i PD.05.07 (3,10 cm).
󰗞ng kính tán có s󰗲 chênh l󰗈ch gi󰗰a các dòng, cao nh󰖦t là dòng b󰗠i tam b󰗚i
PD.07.73 (257,23 cm), th󰖦p nh󰖦t là (119,73 cm) dòng b󰗠i tam b󰗚i PD.06.10. 󰗟 giai
o󰖢n cây b󰗠i tam b󰗚i cha cho qu󰖤, có 4 lo󰖢i cành ch󰗨 y󰗀u ti󰗀p nhau là cành v󰗦
xuân, v󰗦 hè, v󰗦 thu và v󰗦 ông. Th󰗞i k󰗴 phát sinh cành xuân c󰗨a các dòng b󰗠i tam
b󰗚i t󰗬 󰖨u tháng 2 và phát r󰗚 vào cu󰗒i tháng 2, sang 󰖨u tháng 3 l󰗤ng cành xuân h󰖨u

nh không áng k󰗄. Cành xuân có th󰗄 phát sinh trên các lo󰖢i cành thu, hè và xuân
nm tr󰗜c song ph󰖨n l󰗜n ra trên cành thu nm tr󰗜c. Th󰗞i k󰗴 phát sinh l󰗚c hè t󰗬 13
󰗀n 20 tháng 5 và k󰗀t thúc t󰗬 1 󰗀n 5 tháng 6. L󰗚c thu xu󰖦t hi󰗈n t󰗬 15 󰗀n 20 tháng 8
và k󰗀t thúc vào 12 󰗀n 15 tháng 9. L󰗚c ông xu󰖦t hi󰗈n t󰗬 25 󰗀n 27 tháng 10 và k󰗀t
thúc t󰗬 16 󰗀n 19 tháng 11.
Sinh tr󰗠ng c󰗨a l󰗚c xuân theo dõi liên t󰗦c trong m󰗚t nm cho th󰖦y: Trong m󰗚t
nm, l󰗚c xuân m󰗎c nhi󰗂u nh󰖦t, l󰗚c xuân c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i thí nghi󰗈m (chi󰗀m
kho󰖤ng t󰗬 70 󰗀n 75% t󰗖ng s󰗒 l󰗚c c󰖤 nm). i󰗂u này cho th󰖦y, 󰗠 giai o󰖢n ki󰗀n thi󰗀t
c b󰖤n, cây sinh tr󰗠ng r󰖦t m󰖢nh v󰗂 v󰗦 xuân, ph󰖨n l󰗜n l󰗚c trong 1 nm 󰗤c m󰗎c vào
v󰗦 xuân. Trên các cây thí nghi󰗈m, ch󰗊 tiêu sinh tr󰗠ng c󰗨a l󰗚c 󰖢t các giá tr󰗌 nh
chi󰗂u dài 13,56 cm 󰗀n 30,96 cm, 󰗞ng kính t󰗬 0,50 cm 󰗀n 1,16 cm, s󰗒 lá t󰗬 6,33
lá 󰗀n 14,00 lá, th󰗞i gian sinh tr󰗠ng t󰗬 m󰗎c 󰗀n thu󰖨n th󰗦c t󰗬 30 󰗀n 35 ngày.
Sinh tr󰗠ng c󰗨a l󰗚c hè cho th󰖦y t󰗖ng s󰗒 l󰗚c hè m󰗎c trên cành trên cành (chi󰗀m
t󰗬 5% 󰗀n 9% t󰗖ng s󰗒 l󰗚c c󰖤 nm). L󰗚c hè ra v󰗜i s󰗒 l󰗤ng tng 󰗒i ít so v󰗜i l󰗚c
xuân. Có th󰗄, trong v󰗦 xuân, cây ã t󰖮p trung dinh d󰗢ng và m󰗎c khá nhi󰗂u l󰗚c, vì
v󰖮y, trong v󰗦 hè, cây t󰖮p trung dinh d󰗢ng nuôi cành l󰗚c xuân 󰗄 t󰖢o b󰗚 khung tán
cho giai o󰖢n 󰖨u tiên trong quá trính s󰗒ng. Tuy nhiên, l󰗚c hè sinh tr󰗠ng tng 󰗒i
kh󰗐e, th󰗄 hi󰗈n 󰗠 các ch󰗊 tiêu chi󰗂u dài cành 󰖢t giá tr󰗌 t󰗬 21,55 cm 󰗀n 50,80 cm,
󰗞ng kính cành 󰖢t 0,50 cm 󰗀n 0,93 cm, s󰗒 lá trên cành l󰗚c t󰗬 12,33 lá 󰗀n 27,00
lá, th󰗞i gian t󰗬 m󰗎c 󰗀n thu󰖨n th󰗦c c󰗨a l󰗚c t󰗬 35 󰗀n 40 ngày.
Sinh tr󰗠ng c󰗨a l󰗚c thu: t󰗖ng s󰗒 l󰗚c thu m󰗎c ra trên cây thí nghi󰗈m (chi󰗀m t󰗬
12% 󰗀n 14% t󰗖ng s󰗒 l󰗚c trong nm). Các ch󰗊 tiêu sinh tr󰗠ng c󰗨a l󰗚c thu 󰖢t các giá
tr󰗌 nh chi󰗂u dài cành l󰗚c thu󰖨n th󰗦c 󰖢t t󰗬 11,45 cm 󰗀n 36,77 cm, 󰗞ng kính cành
󰖢t 0,43 cm 󰗀n 0,83 cm, s󰗒 lá/cành 󰖢t 7,50 lá 󰗀n 17,00 lá, th󰗞i gian t󰗬 m󰗎c 󰗀n
thu󰖨n th󰗦c t󰗬 29 󰗀n 32 ngày. Sinh tr󰗠ng c󰗨a l󰗚c ông có t󰗸 l󰗈 th󰖦p nh󰖦t trong t󰗖ng
s󰗒 l󰗚c ra trong 1 nm, chi󰗀m t󰗸 l󰗈 t󰗬 1 󰗀n 4% t󰗖ng s󰗒 l󰗚c trong nm.
Tóm l󰖢i, trong 217 dòng b󰗠i tam b󰗚i 󰗤c ch󰗎n t󰖢o b󰖲ng phng pháp lai (2x
× 4x) t󰗬 c󰖸p lai b󰗠i Di󰗆n nh󰗌 b󰗚i v󰗜i b󰗠i Phúc Tr󰖢ch t󰗪 b󰗚i 󰗤c ký hi󰗈u là PD,
chúng tôi ã kh󰖤o nghi󰗈m, ánh giá và ã ch󰗎n l󰗎c 󰗤c m󰗚t s󰗒 dòng có u th󰗀 lai v󰗂
20

hình d󰖢ng tán r󰖦t a d󰖢ng, chi󰗂u cao, 󰗞ng kính tán và 󰗞ng kính g󰗒c c󰗨a các dòng
b󰗠i tam b󰗚i có u th󰗀 hn h󰖴n b󰗒 m󰖺 c󰗨a chúng ó là các dòng b󰗠i tam b󰗚i
PP.07.06, D.07.82, PD.06.72, PD.06.48, PD.05.12. Các dòng này ang ti󰗀p t󰗦c kh󰖤o
nghi󰗈m và ánh giá.
3.3.3. ánh giá k󰗀t qu󰖤 ghép dòng b󰗠i tam b󰗚i lên g󰗒c ghép cây b󰗠i chua (5
tu󰗖i) và xác 󰗌nh m󰗚t s󰗒 dòng b󰗠i tam b󰗚i không h󰖢t
Giai o󰖢n t󰗬 2006 󰗀n 2010 nhi󰗂u dòng b󰗠i tam b󰗚i ã 󰗤c ch󰗎n t󰖢o, n󰗀u
em tr󰗔ng các dòng b󰗠i tam b󰗚i ph󰖤i m󰖦t t󰗬 7 󰗀n 10 nm m󰗜i có th󰗄 ánh giá 󰗤c
các ch󰗊 tiêu v󰗂 hoa, qu󰖤. Chính vì v󰖮y, 󰗄 ánh giá nhanh 󰗤c 󰖸c tính không h󰖢t và
ít h󰖢t c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i chúng tôi ti󰗀n hành ghép m󰖰t non lên cây b󰗠i chua
5 tu󰗖i ã ra qu󰖤 󰗤c 2 nm nh󰖲m rút ng󰖰n th󰗞i gian ra hoa, 󰖮u qu󰖤 󰗠 m󰗚t s󰗒 dòng
b󰗠i tam b󰗚i và t󰗬 ó tuy󰗄n ch󰗎n 󰗤c m󰗚t s󰗒 dòng b󰗠i tam b󰗚i không h󰖢t, ít h󰖢t
tri󰗄n v󰗎ng.
Các dòng b󰗠i tam b󰗚i ghép ngày 15 tháng 06 nm 2009, th󰗞i gian t󰗬 ghép 󰗀n
n󰖤y m󰖨m giao 󰗚ng trong kho󰖤ng t󰗬 22 󰗀n 27 ngày sau ghép. H󰖨u h󰗀t các dòng tam
b󰗚i 󰗂u có t󰗸 l󰗈 s󰗒ng 󰖢t trên 95 %. Nm 2011, sau ghép 24 tháng các dòng b󰗠i có
chi󰗂u cao cây t󰗬 113 cm 󰗀n 148 cm, 󰗞ng kính tán t󰗬 79,5 cm 󰗀n 145 cm, 󰗞ng
kính g󰗒c t󰗬 3,8 cm 󰗀n 4,1 cm. Nhìn chung, các dòng b󰗠i tam b󰗚i có kh󰖤 nng sinh
tr󰗠ng khá nhanh. Nm 2013, h󰖨u h󰗀t các dòng b󰗠i tam b󰗚i 󰗂u xu󰖦t hi󰗈n 3 󰗤t l󰗚c:
l󰗚c xuân, l󰗚c hè và l󰗚c thu. L󰗚c xuân c󰗨a h󰖨u h󰗀t các dòng b󰗠i tam b󰗚i ghép lên g󰗒c
ghép b󰗠i chua 5 tu󰗖i xu󰖦t hi󰗈n t󰖮p trung trong kho󰖤ng t󰗬 05 tháng 02 󰗀n 15 tháng
02 s󰗜m hn 6 󰗀n 7 ngày so v󰗜i các dòng b󰗠i tam b󰗚i 7 tu󰗖i xu󰖦t hi󰗈n t󰖮p trung
trong kho󰖤ng t󰗬 24 tháng 01 󰗀n 15 tháng 02. Th󰗞i gian k󰗀t thúc l󰗚c xuân t󰖮p trung t󰗬
23 tháng 02 󰗀n 03 tháng 03 mu󰗚n hn so v󰗜i th󰗞i gian k󰗀t thúc c󰗨a các dòng b󰗠i
tam b󰗚i 7 tu󰗖i t󰗬 14 tháng 02 󰗀n 03 tháng 03.
L󰗚c hè xu󰖦t hi󰗈n t󰖮p trung t󰗬 14 tháng 05 󰗀n 28 tháng 05, k󰗀t thúc t󰗬 01
tháng 06 󰗀n 15 tháng 06 tng ng so v󰗜i th󰗞i gian xu󰖦t hi󰗈n và k󰗀t thúc l󰗚c hè
các dòng b󰗠i tam b󰗚i 7 tu󰗖i. L󰗚c thu xu󰖦t hi󰗈n trong kho󰖤ng t󰗬 17 󰗀n 19 tháng 8,
k󰗀t thúc trong kho󰖤ng 12 󰗀n 15 tháng 09 tng ng so v󰗜i th󰗞i gian xu󰖦t hi󰗈n và
k󰗀t thúc l󰗚c hè các dòng b󰗠i tam b󰗚i 7 tu󰗖i.

Ch󰖦t l󰗤ng c󰗨a các 󰗤t l󰗚c có ý ngha quan tr󰗎ng 󰗒i v󰗜i sinh tr󰗠ng, phát
tri󰗄n cng nh 󰖤nh h󰗠ng tr󰗲c ti󰗀p 󰗀n nng su󰖦t qu󰖤 c󰗨a các dòng, gi󰗒ng. Cành l󰗚c
xuân th󰗞ng là nh󰗰ng cành mang qu󰖤, n󰗀u s󰗒 l󰗤ng nhi󰗂u, kho󰖼 thì s󰗒 l󰗤ng qu󰖤 s󰖾
nhi󰗂u, cành l󰗚c hè là nh󰗰ng cành dinh d󰗢ng nuôi qu󰖤, m󰗚t ph󰖨n s󰖾 là cành m󰖺 c󰗨a
cành qu󰖤 nm sau, cành l󰗚c thu có ch󰗪c nng là cành dinh d󰗢ng nuôi qu󰖤 nhng ch󰗨
y󰗀u s󰖾 là cành m󰖺 c󰗨a cành qu󰖤 nm sau. K󰗀t qu󰖤 theo dõi cho th󰖦y ch󰖦t l󰗤ng cành
l󰗚c xuân c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i ghép lên g󰗒c ghép b󰗠i chua 5 tu󰗖i có chi󰗂u dài
cành l󰗚c t󰗬 16,8 cm 󰗀n 22,7 cm, 󰗞ng kính 󰖢t t󰗬 0,35 cm 󰗀n 0,45 cm và s󰗒 lá t󰗬
7,5 󰗀n 9,4 lá so sánh v󰗜i cành l󰗚c xuân c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i 7 tu󰗖i có chi󰗂u dài
cành l󰗚c t󰗬 16,2 cm 󰗀n 29,43 cm, s󰗒 lá t󰗬 8,0 󰗀n 14,0 và 󰗞ng kính cành 󰖢t t󰗬 0,85
cm 󰗀n 1,16 cm 󰗂u cao hn các dòng b󰗠i tam b󰗚i ghép lên g󰗒c ghép b󰗠i chua 5
tu󰗖i.
Ch󰖦t l󰗤ng cành l󰗚c hè c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i ghép lên g󰗒c ghép b󰗠i chua
5 tu󰗖i có chi󰗂u dài cành l󰗚c t󰗬 19,5 cm 󰗀n 26,8 cm, 󰗞ng kính 󰖢t t󰗬 0,38 󰗀n 0,48
cm và s󰗒 lá t󰗬 7,4 󰗀n 13,2 lá so sánh v󰗜i cành l󰗚c hè c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i 7 tu󰗖i
21
có chi󰗂u dài cành l󰗚c t󰗬 30,26 cm 󰗀n 46,86 cm, 󰗞ng kính cành 󰖢t t󰗬 0,73 󰗀n 1,03
cm và s󰗒 lá t󰗬 15,33 󰗀n 24,0 lá 󰗂u cao hn các dòng b󰗠i tam b󰗚i ghép lên g󰗒c ghép
b󰗠i chua 5 tu󰗖i.
Ch󰖦t l󰗤ng cành l󰗚c thu c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i ghép lên g󰗒c ghép b󰗠i
chua 5 tu󰗖i có chi󰗂u dài cành l󰗚c t󰗬 11,5 cm 󰗀n 19,8 cm, 󰗞ng kính 󰖢t t󰗬 0,30 󰗀n
0,45 cm và s󰗒 lá t󰗬 5,30 󰗀n 10,60 lá so sánh v󰗜i cành l󰗚c thu c󰗨a các dòng b󰗠i tam
b󰗚i 7 tu󰗖i có chi󰗂u dài cành l󰗚c t󰗬 18,73 cm 󰗀n 26,40 cm, 󰗞ng kính cành 󰖢t t󰗬
0,61 󰗀n 0,80 cm và s󰗒 lá t󰗬 9,33 󰗀n 13,33 lá 󰗂u cao hn các dòng b󰗠i tam b󰗚i ghép
lên g󰗒c ghép b󰗠i chua 5 tu󰗖i. Bên c󰖢nh các ch󰗊 tiêu sinh tr󰗠ng, các ch󰗊 tiêu v󰗂 hoa,
q󰗨a luôn 󰗤c 󰖸c bi󰗈t quan tâm. Sau 3 nm, trong 15 dòng b󰗠i tam b󰗚i 󰗤c ghép
lên g󰗒c ghép b󰗠i chua 5 tu󰗖i ã có 4 dòng ra hoa trong v󰗦 hoa nm 2012, trong khi
15 dòng b󰗠i tr󰗔ng t󰗬 h󰖢t, m󰖸c dù cây ã 6 tu󰗖i nhng cây v󰖬n cha ra hoa.
* Mô t󰖤 󰖸c i󰗄m, hình thái c󰗨a hoa, chùm hoa: Hoa b󰗠i tam b󰗚i PT.05.01 và
PD.05.05 có mùi r󰖦t thm, có 2 lo󰖢i hoa: hoa n và hoa chùm. Hoa chùm kho󰖤ng 5

󰗀n 7 n󰗦 hoa. ài hoa hình sao 4 󰗀n 5 cánh, màu xanh. Hoa có 4 󰗀n 5 cánh màu
tr󰖰ng, dài kho󰖤ng 19,6 mm 󰗀n 20,7 mm, trên cánh cng có nh󰗪ng túi (󰗒m) tinh d󰖨u
màu xanh vàng. Ch󰗊 nh󰗌 màu tr󰖰ng, bao ph󰖦n màu vàng cam, hình b󰖨u d󰗦c, s󰗒 l󰗤ng
nh󰗌 kho󰖤ng 24 󰗀n 26 nh󰗌/hoa, m󰗎c thành t󰗬ng bó, m󰗘i bó 3 󰗀n 5 nh󰗌, ng󰖰n hn
nh󰗦y (dài ch󰗊 nh󰗌 11,3 mm 󰗀n 11,6 mm; vòi nh󰗦y là 12,1 mm 󰗀n 12,3 mm). 󰖨u
nh󰗦y hình ph󰗆u, màu vàng xanh
B󰖤ng 3.36. Tính tr󰖢ng 󰖸c trng hoa c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i ghép lên g󰗒c
ghép b󰗠i chua 5 tu󰗖i nm 2012 (32 tháng sau ghép)
Ch󰗊 tiêu
PT.05.01
PD.05.05
B󰗠i Di󰗆n (C)
󰗞ng kính ài hoa
L󰗜n
L󰗜n
L󰗜n
Chi󰗂u dài cánh hoa (cm)
1,96±0,06
2,07±0,05
2,01±0,08
Chi󰗂u r󰗚ng cánh hoa (cm)
0,76±0,04
0,95±0,03
0,92±0,05
T󰗸 l󰗈 dài/r󰗚ng (cm)
2,58±0,08
2,18±0,07
2,18±0,09
Chi󰗂u dài nh󰗌 hoa (cm)
1,13±0,02

1,16±0,04
1,40±0,05
󰗀 nh󰗌 hoa
Có
Có
Có
Màu s󰖰c bao ph󰖦n
Vàng
Vàng
Vàng
S󰗪c s󰗒ng c󰗨a ph󰖦n
Không
Không
Có
Chi󰗂u dài vòi nh󰗦y (cm)
1,21±0,01
1,23±0,03
1,45±0,04
Hình d󰖢ng vòi nh󰗦y
Th󰖴ng
Th󰖴ng
Th󰖴ng
B󰖤ng 3.37. 󰖸c i󰗄m th󰗞i gian ra hoa, n󰗠 hoa c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i ghép
lên g󰗒c ghép b󰗠i chua 5 tu󰗖i
Các dòng Citrus
Th󰗞i k󰗴 xu󰖦t
hi󰗈n n󰗦 hoa
(ngày/tháng)
Th󰗞i k󰗴 b󰖰t
󰖨u n󰗠 hoa

(ngày/tháng)
Th󰗞i k󰗴 n󰗠
r󰗚 hoa
(ngày/tháng)
Th󰗞i k󰗴
cu󰗒i n󰗠
(ngày/tháng)
Nm 2013 (44 tháng sau ghép)
B󰗠i Di󰗆n(C)
20/01-25/01
08/02
14/02
18/02-22/02
PT.05.01
24/01-28/01
10/02
18/02
21/02-25/02
PD.05.01
25/01-29/01
11/02
15/02
20/02-23/02
PD.05.05
28/01-31/01
13/02
19/02
23/02-27/02
22
PN.05.03

23/01-26/01
9/02
16/02
20/02-25/02
K󰗀t qu󰖤 theo dõi 󰖸c i󰗄m n󰗠 hoa c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i trong hai v󰗦 hoa
nm 2012 và 2013 cho th󰖦y: Không có s󰗲 khác bi󰗈t áng k󰗄 v󰗂 th󰗞i i󰗄m ra hoa và
th󰗞i gian t󰗬 n󰗠 hoa 󰗀n 󰗀n tàn hoa c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i và 󰗒i ch󰗪ng. Nm
2012, các dòng b󰗠i tam b󰗚i b󰖰t 󰖨u xu󰖦t hi󰗈n n󰗦 hoa vào kho󰖤ng 27/01 󰗀n 05/02 và
t󰖰t hoa trong kho󰖤ng 25/02 󰗀n 02/03. Nm 2013, th󰗞i i󰗄m các dòng b󰗠i tam b󰗚i
n󰗠 hoa và k󰗀t thúc n󰗠 hoa s󰗜m hn so v󰗜i nm 2012 kho󰖤ng 3 󰗀n 5 ngày (b󰖰t 󰖨u
xu󰖦t hi󰗈n n󰗦 hoa t󰗬 ngày 21 󰗀n 28 tháng 01, giai o󰖢n n󰗠 r󰗚 t󰗬 ngày 14 󰗀n 19 tháng
02 và k󰗀t thúc n󰗠 t󰗬 ngày 19 󰗀n 24 tháng 02). Nguyên nhân chính do nm 2013 th󰗞i
ti󰗀t 󰖦m hn nên th󰗞i gian n󰗠 hoa c󰗨a các dòng b󰗠i ng󰖰n hn nm 2012 (B󰖤ng 3.37).
B󰖤ng 3.38. T󰗸 l󰗈 󰖮u qu󰖤 c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i ghép lên g󰗒c ghép b󰗠i
chua 5 tu󰗖i nm 2013 (46 tháng sau ghép)
Các dòng Citrus
T󰗖ng s󰗒 hoa
trên cây
T󰗖ng s󰗒
qu󰖤 r󰗦ng
S󰗒 qu󰖤
còn l󰖢i
T󰗸 l󰗈 󰖮u
qu󰖤 (%)
B󰗠i Di󰗆n (C)
467
458
9
1,93
PT.05.01

437
429
8
1,83
PD.05.01
312
312
0
0
PD.05.05
406
399
7
1,72
PN.05.03
208
208
0
0
Nm 2013, ã có 4 dòng b󰗠i tam b󰗚i ã ra hoa và 󰖢t t󰗸 l󰗈 󰖮u qu󰖤 t󰗬 (1,72%
󰗀n 1,83%) th󰖦p hn so v󰗜i t󰗸 l󰗈 󰖮u qu󰖤 c󰗨a gi󰗒ng b󰗠i Di󰗆n nh󰗌 b󰗚i 󰖢t t󰗸 l󰗈
(1,92%).
* Nng su󰖦t là y󰗀u t󰗒 th󰗪 hai ph󰖤n ánh kh󰖤 nng thích 󰗪ng v󰗜i i󰗂u ki󰗈n môi
tr󰗞ng sinh thái khí h󰖮u c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i. Các ch󰗊 tiêu v󰗂 qu󰖤 và nng su󰖦t
qu󰖤 c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i th󰗄 hi󰗈n 󰗠 b󰖤ng sau.
B󰖤ng 3.39. M󰗚t s󰗒 ch󰗊 tiêu nng su󰖦t qu󰖤 các dòng b󰗠i tam b󰗚i ghép lên g󰗒c
ghép b󰗠i chua 5 tu󰗖i nm 2013
Các dòng b󰗠i
tam b󰗚i
Kh󰗒i l󰗤ng

(g)/qu󰖤
S󰗒 qu󰖤
TB/cây (qu󰖤)
Nng su󰖦t lý
thuy󰗀t/cây
(kg)
Nng su󰖦t
lý thuy󰗀t
(t󰖦n/ha)
B󰗠i Di󰗆n (C)
271,61
7,00
1,90
0,76
PT.05.01
494,16
8,00
3,95
1,58
PD.05.05
232,18
7,00
1,63
0,65
K󰗀t qu󰖤 ánh giá v󰗂 y󰗀u t󰗒 c󰖦u thành nng su󰖦t cho th󰖦y m󰖸c dù không có s󰗲
Hình 󰖤nh 3.24. Hoa và qu󰖤 c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i ghép lên g󰗒c
ghép b󰗠i chua 5 tu󰗖i t󰖢i Hng Yên nm 2013
23
chênh l󰗈ch nhi󰗂u v󰗂 nng su󰖦t c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i v󰗜i nhau và 󰗒i ch󰗪ng
nhng có s󰗲 khác bi󰗈t khá rõ v󰗂 kh󰗒i l󰗤ng qu󰖤. Dòng b󰗠i PT.05.01 ghép m󰖰t non

lên cây b󰗠i chua 5 tu󰗖i có s󰗒 qu󰖤 trung bình/cây là 8 qu󰖤, kh󰗒i l󰗤ng qu󰖤 trung bình
494,16 g/qu󰖤, nng su󰖦t lý thuy󰗀t là 1,58 t󰖦n/ha, ây là dòng b󰗠i qu󰖤 to. Dòng b󰗠i
PD.05.05 có s󰗒 qu󰖤 trung bình/cây là 7 qu󰖤, kh󰗒i l󰗤ng qu󰖤 trung bình 232,18 g/qu󰖤,
nng su󰖦t lý thuy󰗀t là 0,65 t󰖦n/ha, ây là dòng b󰗠i tam b󰗚i qu󰖤 nh󰗐.
B󰖤ng 3.40. M󰗚t s󰗒 ch󰗊 tiêu v󰗂 hình thái, c󰖦u t󰖢o qu󰖤 c󰗨a các dòng b󰗠i tam b󰗚i
ghép lên g󰗒c ghép b󰗠i chua 5 tu󰗖i nm 2013
Các dòng Citrus
Kh󰗒i
l󰗤ng
qu󰖤
(gr)
K
qu󰖤
(cm)
Chi󰗂u
cao
qu󰖤
(cm)
S󰗒
múi
Dày
v󰗐
(cm)
K
múi
(cm)
K
lõi
(cm)
S󰗒

h󰖢t
B󰗠i Di󰗆n (C)
271,61
9,15
8,26
12,23
0,96
1,37
1,86
67,53
PT.05.01
494,16
10,26
9,87
15,43
1,89
1,13
1,67
0
PD.05.05
232,18
8,66
8,16
14,57
1,62
1,14
1,12
0
K󰗀t qu󰖤 phân tích m󰗚t s󰗒 ch󰗊 tiêu v󰗂 hình d󰖢ng qu󰖤 cho th󰖦y có s󰗲 khác bi󰗈t r󰖦t
rõ r󰗈t v󰗂 hình d󰖢ng, kh󰗒i l󰗤ng trên qu󰖤, s󰗒 múi trên qu󰖤 và s󰗒 h󰖢t trên qu󰖤 gi󰗰a các

dòng b󰗠i tam b󰗚i và các gi󰗒ng b󰗠i 󰗒i ch󰗪ng. Dòng b󰗠i PT.05.01, ch󰗎n 󰗤c t󰗬
c󰖸p lai cùng gi󰗒ng, gi󰗰a B󰗠i Phúc Tr󰖢ch nh󰗌 b󰗚i (2x) và B󰗠i Phúc Tr󰖢ch t󰗪 b󰗚i
(4x). Cây ra qu󰖤 l󰖨n 󰖨u v󰗜i s󰗒 l󰗤ng 8 qu󰖤/cây, ây là dòng qu󰖤 to, kh󰗒i l󰗤ng trung
bình 494,16 gr/qu󰖤, nng su󰖦t lý thuy󰗀t là 1,58 t󰖦n/ha. Qu󰖤 to hình c󰖨u d󰖺t, 󰗞ng
kính qu󰖤 10,26 cm, chi󰗂u cao qu󰖤 9,87 cm, dày v󰗐 1,89 cm, 󰗞ng kính lõi 1,67 cm,
v󰗐 qu󰖤 khi chín màu vàng, không h󰖢t, cùi tr󰖰ng, có trung bình 15,43 múi trên qu󰖤,
vách múi dòn, d󰗆 tách, tép qu󰖤 màu vàng, m󰗎ng n󰗜c, v󰗌 ng󰗎t, không the, 󰖰ng, t󰗸 l󰗈
ph󰖨n n 󰗤c t󰗬 45 󰗀n 55%. Dòng b󰗠i PD.05.05, 󰗤c ch󰗎n t󰖢o t󰗬 c󰖸p lai gi󰗰a 2
gi󰗒ng b󰗠i khác nhau B󰗠i Di󰗆n Nh󰗌 b󰗚i (2x) x B󰗠i Phúc Tr󰖢ch t󰗪 b󰗚i (4x).
PD.05.05 là dòng b󰗠i lai không h󰖢t, có kh󰗒i l󰗤ng qu󰖤 trung bình 232,18 gr/qu󰖤,
nng su󰖦t lý thuy󰗀t 0,65 t󰖦n/ha, qu󰖤 nh󰗐, hình c󰖨u, 󰗞ng kính qu󰖤 8,66 cm, chi󰗂u
cao qu󰖤 8,16 cm, dày v󰗐 1,89 cm, 󰗞ng kính lõi 1,62 cm, v󰗐 qu󰖤 khi chín màu vàng,
không h󰖢t, cùi tr󰖰ng, có trung bình 14,57 múi, vách múi dòn, d󰗆 tách, tép qu󰖤 màu
vàng, m󰗎ng n󰗜c, v󰗌 ng󰗎t, không the, 󰖰ng, t󰗸 l󰗈 ph󰖨n n 󰗤c t󰗬 45 󰗀n 55%. Tuy
v󰖮y, do s󰗒 cây và s󰗒 qu󰖤 󰖮u còn ít nên cha có s󰗒 li󰗈u th󰗒ng kê v󰗂 nng su󰖦t 󰖤m
b󰖤o 󰗚 tin c󰖮y (B󰖤ng 3.40).
Tóm l󰖢i: trong 15 dòng b󰗠i tam b󰗚i 󰗤c ghép m󰖰t non lên cây b󰗠i chua 5
tu󰗖i t󰗬 2009 󰗀n 2013 ã ánh giá và ch󰗎n l󰗎c 󰗤c 2 dòng b󰗠i tam b󰗚i không h󰖢t,
tép qu󰖤 màu vàng, m󰗎ng n󰗜c, v󰗌 ng󰗎t, không the, 󰖰ng, ó là dòng b󰗠i PT.05.01
Hình 󰖤nh 3.24. Hình thái, c󰖦u t󰖢o qu󰖤 dòng b󰗠i PT.05.01 tam b󰗚i
ghép lên g󰗒c ghép b󰗠i chua 5 tu󰗖i nm 2013