Cách xác định thể loại báo chí

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA BÁO CHÍ
===========
TIỂU LUẬN

Đề tài: Cách xác định thể loại báo chí


Giảng viên: PGS.TS Dương Xuân Sơn
Sinh viên: Nguyễn Anh Tú
Lớp k49 Chính quy


Hà Nội - 2007
Tiểu luận: Xác định thể loại báo chí -Nguyễn Anh Tú – K49 Báo chí
===============================================================

Lời nói đầu
Việc xác định thể loại báo chí là một nhiệm vụ vô cùng quan trọng,
hiểu được từng thể loại giúp phóng viên cũng như biên tập viên có thể xử lý
nhanh chúng và dễ dàng hơn cả về mặt nội dung cũng như hỡnh thức của bài
viết. Đối với người làm báo thỡ việc nắm chắc lý luận thể loại là rất quan
trọng. Bởi xỏc định được thể loại sẽ là giúp cho họ biết cách sử dụng những tư
liệu cần thiết, vừa và đủ để xây dựng một tác phẩm báo chí. Mặt khác, khi một
tác phẩm được thực hiện đúng theo những yêu cầu của nội dung và hỡnh thức
thể loại sẽ tăng thêm tính hấp dẫn đối với người đọc, vỡ thế khả năng tác động
của tác phẩm sẽ tăng lên, mang lại kết quả tốt hơn cho công tác thông tin.
Chuyện một phóng viên trẻ sau khi đi cơ sở về, mặc dù ghi chép
thông tin hết sức cẩn thận nhưng không thể hoàn thành bài viết của mỡnh. Khi

tổng biờn tập hỏi tại sao, người phóng viên cũng trỡnh bày rất lưu loát về
những gỡ mỡnh đó nghe, đó phỏng vấn được. Khi ấy tổng biên tập mới
khuyên anh ta với những dữ liệu như vậy chỗ nào anh có thể viết thành bài dài,
chỗ nào để bài phỏng vấn, chỗ nào chỉ nên viết một tin ngắn... Một câu chuyện
nhỏ cũng phần nào giúp chúng ta hiểu được tầm quan trọng cảu việc xác định
thể loại.
Các thể loại báo chí chính luận nghệ thuật
2
Tiểu luận: Xác định thể loại báo chí -Nguyễn Anh Tú – K49 Báo chí
===============================================================
Thể loại và thể loại bỏo chớ
a, Khỏi niệm
Trước đây thể loại báo chí ở nước ta hỡnh thành khụng phải do yờu
cầu nội tại của quỏ trỡnh phỏt triển kinh tế xó hội nước ta mà chủ yếu do cách
vận dụng cách làm báo của người nước ngoài như Pháp hay Liên Xô. Khoảng
trống về lý luận bỏo chớ của nước ta kéo dài từ khi báo chí tiếng Việt xuất
hiện (1865) cho đến những năm 60- 70 của thế kỷ 20. Chúng ta chưa có khái
niệm thể loại báo chí một cách hệ thống và chính xác.
Trong cuốn “Tác phẩm báo chí” tác giả Tạ Ngọc Tấn đó đưa ra cách
phân chia thể loại: “Trong thể loại tác phẩm thông tấn có các thể loại: tin,
tường thuật, phỏng vấn, bài báo, ghi nhanh, điều tra, phóng sự. Loại tác phẩm
chính luận bao gồm các thể loại: bỡnh luận, xó luận, chuyờn luận. Loại tỏc
phẩm thụng tấn văn nghệ bao gồm các thể loại: bút ký, ký sự, nhật ký phúng
viờn, tiểu phẩm”.
Tác giả Đức Dũng trong cuốn “Các thể ký báo chí” lại chia các thể
loại thành ba nhúm: loại thể thụng tấn bỏo chớ, loại thể chớnh luận, loại thể
ký bỏo chớ. Nhỡn chung cỏc tỏc giả núi trờn đều có quan niệm thống nhất là
thể loại báo chí đang tồn tại trong 3 nhóm chủ yếu, dù mỗi tác giả có cách gọi
khác nhau.
Báo chí Việt Nam hiện nay đang sử dụng hầu hết các thể loại như:

tin, phóng sự, phỏng vấn, tường thuật, bài phản ánh, xó luận, điếu tra… Có thể
nói tin là thể loại xuất hiện sớm nhất. Lịch sử báo chí đó chỉ ra rằng, bỏo chớ
xuất hiện là do nhu cầu thụng tin kinh tế của con người. Vỡ vậy thể loại đầu
tiên của báo chí là tin, thường đăng các tin tức về tỡnh hỡnh thị trường giả cá
Các thể loại báo chí chính luận nghệ thuật
3
Tiểu luận: Xác định thể loại báo chí -Nguyễn Anh Tú – K49 Báo chí
===============================================================
hàng hóa…Nhưng ở nước ta sự xuất hiện báo chí tiếng Việt lại là do người
Pháp tổ chức và báo chí gắn liền với tham vọng chính trị thực dân của họ, vỡ
vậy ngay trờn những tờ bỏo đầu tiên đó đăng tải những tin tức chính để phục
vụ cho chế độ “bảo hộ” của chúng.
Cho đến nay báo chí vẫn tiếp tục phát triển và hoàn thiện các thể loại,
làm phong phú thêm bằng những nhân tố và phẩm chất mới để phục vụ tốt
hơn chức năng của mỡnh. Khi bàn về những nhõn tố và phẩm chất mới để
phục vụ tốt hơn chức năng của mỡnh.
Khi bàn về khả năng và nhiệm vụ của từng phúng viờn trong quỏ
trỡnh sỏng tạo tỏc phẩm bỏo chớ, C.Mỏc đó viết rằng: người phóng viên chỉ
có thể coi mỡnh là một bộ phận của cơ cấu phức tạp, trong đó anh ta tự do lựa
chọn chức năng xác định cho mỡnh. Dĩ nhiờn khụng phải lỳc nào cỏc thể loại
bỏo chớ cũng tồn tại “trong một dạng thuần tỳy”; trong mỗi thể loại cú thể dễ
dàng tỡm thấy ớt nhiều dấu hiệu của thể loại khỏc.
Từ sừ phân tích trên đây, chúng ta có thể đưa ra với lời giải thích của
Từ điển “Bách khoa Toàn thư” (Liên Xô): “Thể loại là khái quát hóa những
đặc điểm của một nhóm lớn các tác phẩm có cùng thuộc tính về nội dung,
hỡnh thức, cỏch biểu hiện tỏc phẩm của một thời đại, một giai đoạn, một dân
tộc hay một nền nghệ thuật thế giới”.
b .Sự khỏc nhau giữa thể loại – tỏc phẩm – bài bỏo
Từ việc khảo cứu thể loại báo chí trong thời gian qua chúng ta có thể
đưa ra một số lưu ý để phân biệt thể loại – thể loại – bài bỏo.

Các thể loại báo chí chính luận nghệ thuật
4
Tiểu luận: Xác định thể loại báo chí -Nguyễn Anh Tú – K49 Báo chí
===============================================================
Thứ nhất không phải bất kỳ tác phẩm nào đăng tải trên báo chí cũng
là tác phẩm báo chí. Mà điển hỡnh nhất là thơ ca, truyện, tiểu thuyết, ký văn
học… mặc dù được đăng tải rất nhiều trên báo chí nhưng đó là các tác phẩm
văn học, báo chí chỉ là công cụ chuyển tải mà thôi.
Trong cuốn “Cách viết một bài báo” đưa ra quan điểm: “Bài báo là
một trong những thể loại báo chí có lâu nhất. Cách đây hàng trăm năm các
chính khách, các học giả và các nghệ sĩ đó bắt đầu viết ra những học thuyết,
những châm ngôn chính trị hoặc những nguyên lý thẫm mỹ của mỡnh dưới
hỡnh thức những bài bỏo…”; “Bài bỏo đề cập đến một loạt vấn đề phải xem
xét từ nhiều góc độ”.
Nhưng trong cuốn “Tác phẩm báo chí” các tác giả lại cho rằng: “Bài
báo là một thể loại báo chí phản ánh, phân tích, đánh giả tương đối toàn diện
một sự kiện, hiện tượng trong đời sống hiện thực của con người”. Cùng một
đối tượng nghiên cứu nhưng các tác giả đó cú những quan niệm rất khỏc nhau,
cú người coi bài báo chỉ phản ánh một sự kiện, cũn cú người lại cho rằng bài
báo phải đề cập đến một loạt vần đề.
Tuy nhiờn những khỏc biệt trong quan niệm lý luận trờn đây hoàn
toàn không ảnh hưởng đến định hướng chính trị của báo chí Việt Nam hiện
nay.
Chuyờn mục cũng khỏc với thể loại bỏo chớ, vỡ rằng tựy theo từng
chuyờn mục, người ta có thể sử dụng các thể loại báo chí, các tác phẩm văn
học khác nhau nhằm phát huy tác dụng cao nhất của thông tin.
Mức độ và tần suất thể hiện các thể loại trên các loại hỡnh bỏo chớ cú
khỏc nhau ( do đặc điểm loại hỡnh bỏo chớ chi phối, chẳng hạn cũng là tin
Các thể loại báo chí chính luận nghệ thuật
5

Tiểu luận: Xác định thể loại báo chí -Nguyễn Anh Tú – K49 Báo chí
===============================================================
nhưng khi viết cho báo in có khác so với viết và đọc trên đài phát thanh hay
truyền hỡnh. Hoặc bỏo in sử dụng hầu hết cỏc thể loại bỏo chớ, cũn phỏt
thanh, truyền hỡnh… sử dụng chủ yếu tin, phỏng vấn, ghi nhanh, phản ỏnh,
tường thuật, câu chuyện truyền thanh… Đó là chưa kể “khẩu vị” của từng báo,
vùng miền cũng ảnh hưởng ít nhiều đến cách thể hiện thể loại.
Trên thực tế hiện nay ranh giới giữa một số thể loại rất mong manh.
Và hiện nay xu hướng viết một cách tự do, phóng khoáng, không chịu sự gũ
ộp hay bài bản nào. Sự đan xen hũa quyện và chuyển húa giữa cỏc nhúm và
cỏc thể loại. Đây là xu hướng chung của thể loại bỏo chớ hiện nay.
Quỏ trỡnh này thể hiện rừ trong nhúm thụng tấn cú yếu tố của nhúm
chớnh luận, trong nhúm chớnh luận – nghệ thuật cú yếu tố của nhúm chỡnh
luận và thụng tấn. Và giữa cỏc thể loại cũng diễn ra xu hướng như thế. Xu
hướng này cũng phù hợp với sự sáng tạo và sử dụng linh hoạt các thể loại của
các nhà báo trong giai đoạn đổi mới.
Tuy nhiờn quỏ trỡnh này diễn ra cú mức độ, do vậy không làm nhũa
đi hoặc thay đổi bản chất của từng thể loại, mà góp phần tạo nên sự phong
phú, đa dạng và sinh động của thể loại báo chí nói chung.
Tóm lại, thể loại báo chí là một hiện tượng phức tạp của hoạt động
báo chí. Công việc này phải được xem xét, đánh giá thường xuyên dưới góc độ
lý luận, khoa học và thực tiễn bỏo chớ để không ngừng đổi mới và sử dụng
chỳng một cỏch hiệu quả nhất.
Dấu hiệu xác định thể loại
Đây vẫn là vấn đề hiện chưa có sự phân giải rừ ràng và thấu đáo. Có
thể nêu ra đây một số tiêu chí để nhận diện thể loại báo chí.
Các thể loại báo chí chính luận nghệ thuật
6