Phân tích chỉ số tài chính để phát hiện gian lận, sai sót trong báo cáo tài chính của các doanh nghiệp niêm yết trên thị trường chứng khoán việt nam

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM








TRN NGC PHÚC






PHÂN TÍCH CH S TÀI CHÍNH
 PHÁT HIN GIAN LN, SAI SÓT
TRONG BÁO CÁO TÀI CHÍNH CA
CÁC DOANH NGHIP NIÊM YT TRÊN
TH TRNG CHNG KHOÁN VIT NAM







LUN VN THC S KINH T

TP.HCM NM 2013

B GIÁO DC VÀ ÐÀO TO
TRUNG ÐI HC KINH T TP.HCM







TRN NGC PHÚC





PHÂN TÍCH CH S TÀI CHÍNH
Ð PHÁT HIN GIAN LN, SAI SÓT
TRONG BÁO CÁO TÀI CHÍNH CA

CÁC DOANH NGHIP NIÊM YT TRÊN
TH TRUNG CHNG KHOÁN VIT NAM




Chuyên ngành: K toán
Mã s: 62.34.30.01




LUN VN THC S KINH T




NGUI HUNG DN KHOA HC: PGS.TS NGUYN VIT








TP.HCM NM 2013


MC LC

Trang ph bìa
LI CAM OAN
DANH MC CÁC KÝ HIU, CH VIT TT
DANH MC CÁC BNG BIU
MC LC
PHN M U 1
1. Tính cp thit ca đ tài: 1
2. Mc tiêu nghiên cu: 3
3. i tng và phm vi nghiên cu: 4
4. Phng pháp nghiên cu: 4
5. Kh nng ng dng (tính thc t) ca đ tài: 5
6. Kt cu đ tài: 5
CHNG I: GIAN LN BÁO CÁO TÀI CHÍNH VÀ KHAI PHÁ D
LIU TRÊN T S TÀI CHÍNH 6
1.1. Gian ln và t s tài chính: 6
1.1.1 Các phng pháp gian ln ph bin: 6
1.1.2 T s tài chính và ý ngha: 12
1.1.3 Công c mi nhm hoàn thin quy trình kim toán đi vi gian ln, sai sót:.15
1.1.4 Xác đnh t s tài chính phát hin gian ln sai sót trong BCTC: 16
1.2. Phân loi lnh vc doanh nghip niêm yt: 19
1.3. Các công trình nghiên cu v s dng t s tài chính đ phát hin gian
ln sai sót trong BCTC: 22
1.4. K thut khai phá d liu: 26
1.4.1. Khai phá d liu (Data mining) là gì? 26
1.4.2. Quá trình khai phá d liu: 27
1.4.3 Công c khai phá d liu: 29
1.4.4. Phng pháp khai phá d liu: 29
1.4.5. Tóm tt v khai phá d liu - vai trò và ý ngha: 34
Kt lun chng 1: 36

CHNG II. THC TRNG GIAN LN VÀ PHÂN TÍCH CH S TÀI
CHÍNH   PHÁT HIN GIAN LN TRÊN CÁC BÁO CÁO TÀI
CHÍNH CA CÁC DOANH NGHIP NIÊM YT TI VIT NAM : 37
2.1. Thc trng gian ln và sai sót trên BCTC ti các công ty niêm yt: 37
2.1.1 Các phng pháp gian ln trên BCTC ti các công ty niêm yt  Vit Nam
thng gp: 37
2.1.2 Thc trng s dng ch s tài chính/thc hin th tc phân tích trong các
công ty kim toán: 42
2.2. S dng k thut khai phá d liu đ phát hin gian ln trong trình bày
báo cáo tài chính: 43
2.2.1 Môi trng thc nghim: 43
2.2.1.1 La chn công c h tr cho khai phá d liu: 44
2.2.1.2 Tin x lý d liu: 45
2.2.1.3 Mô hình hóa công vic: 48
2.2.2 Tính hu ích khi s dng t s tài chính phân tích BCTC gian ln: 49
2.2.2.1 S dng mô hình Bayesian Network: 49
2.2.2.2 S dng mô hình cây quyt đnh 51
2.2.2.3 S dng mô hình Multilayer Perceptron 60
2.2.3 Áp dng các lut phân lp tìm đc đ phân lp báo cáo tài chính mi: 64
Kt lun chng 2: 67
CHNG III: GII PHÁP NÂNG CAO TÍNH HU ÍCH KHI VN
DNG T S TÀI CHÍNH  PHÁT HIN GIAN LN, SAI SÓT
TRONG BCTC 69
3.1. Gii pháp nâng cao tính hu ích khi vn dng t s tài chính đ phát
hin gian ln, sai sót trong BCTC:: 69
3.1.1 Tng cng, b sung công c cho các th tc kim toán tiêu chun truyn
thng: 69
3.1.2 S dng hiu qu ngun c s d liu ngày càng nhiu đ cnh tranh: 70
3.1.3 ng dng khoa hc công ngh, nâng cao trình đ kim toán viên: 72
3.1.4 Khai phá d liu h tr thêm cho dch v, ngành ngh mi: 74

3.1.5 Nghiên cu v kh nng d báo gian ln: 76

3.1.6 Qun tr công ty: 77
3.1.7 Qun lý cht lng dch v kim toán: 78
3.2. Hiu đính, b sung và hng dn chi tit các chun mc kim toán: 79
3.2.1 Nâng cao trách nhim ca kim toán viên: 79
3.2.2 Ban hành hng dn chi tit v th tc phân tích: 81
3.2.3 Khai thác d liu – s cn thit mt khung pháp lý: 84
3.3. Hn ch và đ xut nghiên cu sâu hn: 85
3.3.1 Hoàn thin mu d liu: 85
3.3.2 Phân tích các bin s (t s tài chính và phi tài chính): 87
3.3.3 S “vn dng ngc”: 89
3.3.4 Nâng cao kin thc phn mm và lý thuyt v kim toán gian ln: 91
KT LUN 94
TÀI LIU THAM KHO
Tài liu ting Vit
Tài liu ting Anh
Ph lc
Bng P.1d liu s dng mô hình khai phá d liu vi Weka trong đ tài i
Bng P.2 Kt qu ca mô hình hc máy cây quyt đnh J4.8 ngành công
nghip ii
Bng P.3: Kt qu ca mô hình hc máy cây quyt đnh J4.8 ngành CNTT iiv
Bng P.4: Kt qu ca mô hình hc máy cây quyt đnh J4.8 ngành DVTD iv
Bng P.5: Kt qu ca mô hình hc máy cây quyt đnh J4.8 ngành HTD v
Bng P.6: Kt qu ca mô hình hc máy cây quyt đnh J4.8 ngành nng
lng vii
Bng P.7: Kt qu ca mô hình hc máy cây quyt đnh J4.8 ngành NVL viii
Bng P.8: Kt qu ca mô hình hc máy cây quyt đnh J4.8 ngành Y t ix
Kt qu ca lut kt hp xi
Bng câu hi kho sát xviii

Bng tng hp kt qu kho sát xxii
1

PHN M U
1. Tính cp thit ca đ tài:
Báo cáo tài chính (BCTC) là mt công c nhm duy trì tính minh bch trong các
hot đng kinh doanh, là mt b phn bt buc phi công khai đi vi công ty niêm
yt và công ty đi chúng.
Tm quan trng ca báo cáo tài chính đi vi ngi qun lý, nhà đu t, nhà cung
cp, ngân hàng hay bt k bên tham gia th trng vn nào là quá rõ. Tuy nhiên, mt
vn đ tn ti t lâu trên th gii cng nh Vit Nam, đó là các Báo cáo tài chính
công b có nhng gian ln, sai sót, đây là mt vn đ nghiêm trng ca xã hi và
nh hng ln ti nn kinh t. Nhiu trng hp gian ln báo cáo tài chính đã làm
suy yu nim tin vào các th trng vn ca Vit Nam cng nh th gii. c bit là
hàng lot các công ty hàng đu trên th gii b phá sn hoc b đy đn b vc phá
sn do các bê bi k toán, gian ln trong công b thông tin trên Báo cáo tài chính
trong thi gian gn đây nh: AIG, BusinessWeek, Lucent, Xerox, Rite Aid, Waste
Management, Micro Strategy, Raytheon, Sunbeam, Enron, Worldcom, Global
Crossing, Adelphia, Qwest, Satyam (n ).
Gian ln luôn là mt nguy c ln đi vi các doanh nghip trên toàn th gii.
Không có cách nào đ d đoán nhng ngi s gian ln. Hn na, vì gian ln là
hành vi c ý che du bi các th thut thông minh và tinh vi nên nó thng rt khó
phát hin trong mt thi gian. Gian ln làm tiêu tn rt nhiu chi phí ca xã hi.
Theo thng kê ca Hip hi kim tra chng nhn gian ln (ACFE) trong nm 2009-
2010, các t chc mt trung bình 5% doanh thu vì gian ln. Và trong đó gian ln báo
cáo tài chính là loi gian ln chim chi phí cao nht (86,3% trên tng chi phí ca
gian ln trong nm 2010 theo ACFE). Cuc kho sát gian ln toàn cu ln th 11 ca
Ernst&Young tin hành cng trong thi gian này đã phát hin rng, v tng th, các
gian ln trng yu trong 2 nm đã tng lên 3% (16% tr li có gian ln nm 2009, s
liu này ca nm 2008 là 13%).

2

Ti Vit Nam, Công ty Bông Bch Tuyt (BBT), Công ty C phn Dc Vin
ông (DVD) có th không phi là nhng trng hp duy nht thiu minh bch dn
đn thit hi cho nhà đu t.
Trong mùa công b BCTC nm 2011, tính đn đu tháng 04/2012 thì đã có đn
khon 8% doanh nghip niêm yt trên S giao dch chng khoán TP.HCM có sai
lch vi báo cáo kim toán. Cùng vi tình hình kinh t khó khn, khng hong, tình
trng sai lch này din ra ngày càng đáng quan ngi. Vic phát sinh gian ln trên
Báo cáo tài chính  nhng công ty có tm vóc ln đã làm phát sinh s quan tâm
ngày càng nhiu v tính trung thc, hp lý ca Báo cáo tài chính, thm chí gây nghi
ng v cht lng báo cáo kim toán. Nó cng là thách thc ln đi vi ngi qun
lý công ty cng nh đi vi kim toán viên. Do đó, gian ln luôn là ch đ đc
nhiu nhà nghiên cu và nhiu ngh nghip khác nhau quan tâm.
Tính trung thc trong báo cáo tài chính có ý ngha đc bit quan trng nên các
nc trên th gii đu có nhng đng thái tích cc nh là ban hành các đo lut
nhm tht cht công vic ca kim toán, các lut bo v nhà đu t đ ngn chn
gian ln và sai sót trên báo cáo tài chính (o lut Sarbanes-Oxley).
Kim toán đc đòi hi yêu cu và nhim v cao hn khi mà càng ngày càng có
nhiu bng chng cho thy s sách k toán b “xào nu” đc áp dng rng rãi.
T lâu đã có nhiu nghiên cu trên th gii v vic s dng ch s tài chính đ
phát hin gian ln trên báo cáo tài chính. Thc s vic này có hu ích hay không khi
áp dng vào Vit Nam? Gn đây các nghiên cu tp trung vào vic kim tra s hu
dng ca vic thng kê và các thut toán khác nhau trên máy tính, ví d nh thng
kê hi quy và mng n-ron chng gi mo (artificial neural networks) đ tng cng
phát hin gian ln BCTC. Các phng pháp này da trên nn tng là ch s tài chính.
Ch s tài chính vn d đc s dng đ phân tích vào nhiu khía cnh khác nhau,
và khá quan trng (chim 33% trong tng tính đim xp hng tín nhim) khi thc
hin xp hng tín dng doanh nghip ca Ngân hàng nhà nc, nh hng rt ln ti
cht lng tín dng ca h thng ngân hàng, quyt đnh đu t ca các nhà đu t và

3

nhà phân tích chng khoán, quyt đnh ca doanh nghip có nên phá sn sm đ
không gây tác đng tiêu cc đn nn kinh t - đc bit là trong điu kin nn kinh t
bt n (lm phát và chi phí vay) nh hin nay.
Báo cáo tài chính gian ln có th khó đ phát hin nhng không phi là không th,
vì vy vic hoàn thin các tiêu chun đ phát hin gian ln, sai sót trong báo cáo tài
chính là mt yêu cu cp thit, đc bit là  các doanh nghip niêm yt. Các công ty
kim toán ca Vit Nam đa phn là các công ty nh, nng lc nhân s và vic s
dng phn mm có hn ch. Các nghiên cu này nu hu hiu đ áp dng trong th
trng niêm yt  Vit Nam s giúp ích rt nhiu cho kim toán.
Tuy nhiên bn thân ngi vit nhn thy vic phân tích trên có nên ph thuc quá
nhiu vào các ch s này và có còn chính xác không khi mà thi gian gn đây, gian
ln trong báo cáo tài chính ngày càng b phát hin nhiu; và nh hng nh th nào
nu s dng chính nhng ch s này đ phát hin gian ln, sai sót trong các báo cáo
tài chính.
Ngi vit mong mun áp dng các phng pháp đã đc thc nghim trong các
nghiên cu trên th gii vào th trng Vit Nam – mà tp trung vào các doanh
nghip niêm yt – đ xem tính hu ích khi áp dng, t đó phát hin nhng kinh
nghim và bài hc cho vic phân tích ch s tài chính đ phát hin gian ln, sai sót
trong BCTC nhm nâng cao hiu qu ca cht lng Báo cáo kim toán.
2. Mc tiêu nghiên cu:
Trên phng din nghiên cu, khai phá d liu và ng dng ca nó vào lnh vc
kinh t và kim toán vn còn là mt ni dung cha đc quan tâm nhiu. Trong
nghiên cu này, tác gi tp trung nghiên cu đánh giá vic ng dng khai phá d
liu s dng ch s tài chính đ phát hin gian ln trong Báo cáo tài chính. C th
hn, lun vn s gii quyt các mc tiêu nghiên cu sau:
1. Kh nng ng dng khai phá d liu trong phát hin gian ln trong Báo
cáo tài chính.
4

2. La chn mô hình, phng pháp khai phá d liu phù hp trong phát
hin gian ln Báo cáo tài chính.
3. Tìm ra nhóm bin (là các t s tài chính)có kh nng khai phá d liu đ
phát hin gian ln sai sót trong báo cáo tài chính trên th trng chng
khoán  Vit Nam.
Gii thiu, áp dng và đánh giá vic s dng các phng pháp khai thác d liu,
mc đích là t đó s đóng góp cho các nghiên cu liên quan đn vic phát hin qun
lý gian ln bng cách áp dng thng kê và mng trí tu nhân to da trên
khai thác
d liu báo cáo tài chính công b công khai.
3. i tng và phm vi nghiên cu:
i tng nghiên cu: Các ch s tài chính đc kim toán viên và các nhà
nghiên cu s dng đ phát hin gian ln trong BCTC và các phng pháp khai thác
d liu (Data Mining).
Phm vi nghiên cu: mu bao gm các ch s tài chính thu đ
c t 202 BCTC
(ngha là Bng cân đi và báo cáo kt qu hot đng kinh doanh) ca các công ty
niêm yt trên th trng Vit Nam t nm 2009 đn nm 2011. Các công ty này
đc phân thành 8 lnh vc công nghip ch yu trong nn kinh t.
4. Phng pháp nghiên cu:
+ Câu hi nghiên cu:
Quan đim và bng chng thc nghim trong vic ng dng khai phá d liu
trong phát hin gian ln trong Báo cáo tài chính?
Kh nng ng dng khai phá d liu trong phát hin gian ln, sai sót trong BCTC
trneen th trng chng khoán Vit Nam?
T s tài chính nào hu ích khi dùng đ phát hin gian ln trong BCTC trên th
trng chng khoán Vit Nam?
Phân tích, khai phá d liu nh th nào thì hu hiu nht đ phát hin BCTC có
gian ln?

+ Các phng pháp thc hin:
5

 gii quyt các ni dung nghiên cu nêu trên, tác gi đã s dng phng pháp
đnh tính nh kho sát thc tin và phng vn trc tip các kim toán viên hành
ngh, k toán nhm đánh giá thc trng và thu thp thông tin phc v nghiên cu.
ng thi tác gi s dng phng pháp đnh lng da trên s dng Data mining
vi các k thut khai thác d liu đc th nghim ng dng đ phát hin gian ln
qun lý: cây quyt đnh, Neural Networks và Bayesian Belief Networks đ có đc
nhng kt qu tài chính các mô hình. Vic trin khai quá trình ng dng Data
mining trong phát hin gian ln trong BCTC trên th trng chng khoán Vit Nam
đc da trên quy trình đ xut 6 bc ca nhà nghiên cu R Gupta. Ngoài ra quá
trình th nghim Data mining đc thc hin da trên phn mm h tr x lý d
liu Weka 3.7.
5. Kh nng ng dng (tính thc t) ca đ tài:
Có th ng dng hng đn vic áp dng Data mining trong kim toán: quá trình
mô hình hóa d liu đ phát hin gian ln trong báo cáo tài chính bng thng kê
(statistical), máy hc (machine learning), mng n ron (neural network) đ suy din
v các đ tng quan khi có gian ln trong báo cáo tài chính xy ra.
Kt qu này là nn tng đ giúp phát trin các công c đ giúp vic kim toán
hiu qu hn. Ngoài ra, kt lun ca lun vn cng giúp các nhà nghiên cu, chính
ph xây dng chun mc kim toán phù hp
6. Kt cu đ tài:
Chng 1: Gian ln Báo cáo tài chính và khai phá d liu trên t s tài chính:
Chng 2: Thc trng gian ln và s dng ch s tài chính dùng
k thut khai phá
d liu đ phát hin gian ln trên các báo cáo tài chính ca các doanh nghip niêm
yt ti Vit Nam:
Chng 3: Gii pháp nâng cao tính hu ích khi vn dng ch s tài chính đ phát
hin gian ln, sai sót trong BCTC

Ngoài ra lun vn còn đính kèm thêm mt s ph lc.
6

CHNG I: GIAN LN BÁO CÁO TÀI CHÍNH VÀ KHAI PHÁ D LIU
TRÊN T S TÀI CHÍNH
1.1. Gian ln và t s tài chính:
Vic yêu cu tính toán t s tài chính là bt buc khi lp Báo cáo tài chính  Vit
Nam. Mt vài nghiên cu trc đây nói rng t s này là “vô dng” trong vic xác
đnh gian ln báo cáo tài chính [Kathleen et al. (2004)], trong khi mt s ngi thì
nói ngc li [Spathis (2002), Persons (1995)]. Nhng xung đt trong nghiên cu
này cho thy cuc tranh lun vn còn. Bài vit này nhm xem xét liu các t l tài
chính hin nay có th phát hin gian ln khi áp dng vào Vit Nam. Nu nghiên cu
xác nhn điu này đúng thì vic s dng các t s khuyn cáo trong nghiên cu này
s có ích cho Kim toán viên, Chính ph và các bên quan tâm khác.
1.1.1 Các phng pháp gian ln ph bin:
SAS 99 phân loi các sai sót liên quan đn gian ln thành hai loi: mt là các
gian ln liên quan đn báo cáo tài chính, hai là các gian ln liên quan đn vic bin
th tài sn.
Trong chun mc kim toán VN s 240 “ Gian ln và sai sót”, gian ln và sai sót
đc đnh ngha trong đon 4 nh sau : Gian ln là nhng hành vi c ý làm sai lch
thông tin kinh t, tài chính do mt hay nhiu ngi trong Hi đng qun tr, BG,
các nhân viên hoc bên th ba thc hin làm nh hng đn BCTC. Gian ln có th
đc biu hin di các hình thc tng quát sau :
- Xuyên tc, làm gi chng t, tài liu liên quan đn BCTC
- Sa đi chng t, tài liu k toán làm sai lch BCTC
- Bin th tài sn
- Che du hoc c ý b sót các thông tin, tài liu hoc nghip v kinh t làm
sai lch BCTC
- Ghi chép các nghip v kinh t không đúng s tht
- C ý áp dng sai các chun mc, nguyên tc, phng pháp và ch đ k

toán, chính sách tài chính
- C ý tính toán sai v s hc.
7

Sai sót là nhng li không c ý làm nh hng đn BCTC nh:
- Li v tính toán s hc hoc ghi chép sai
- B sót hoc hiu sai, ghi chép sai các khon mc, các nghip v kinh t
- Áp dng sai các chun mc, nguyên tc, phng pháp và ch đ k toán,
chính sách tài chính nhng không c ý.
Trong chun mc k toán VN s 29 v “Thay đi các chính sách k toán, c
tính k toán và các sai sót”, khái nim v sai sót đc trình bày trong đon 22 ca
chun mc “sai sót có th phát sinh t vic ghi nhn, xác đnh giá tr, trình bày và
thuyt minh các khon mc trên BCTC. BCTC đc coi là không phù hp vi
chun mc k toán và ch đ k toán nu có các sai sót trng yu hoc các sai sót
không trng yu nhng c ý trình bày tình hình tài chính, kt qu hot đng kinh
doanh hay các lung tin theo mt hng khác”. Nh vy, sai sót là hành vi vi
phm không phi do c ý nhng có th gây thit hi cho ngi s dng BCTC nu
đó là sai sót trng yu.
Theo chun mc kim toán Vit Nam mi (đc áp dng t ngày 01/01/2013),
vic xem xét ri ro gian ln trc ht thuc v trách nhim ca ban qun tr và ban
giám đc đn v đc kim toán. i vi trách nhim ca kim toán viên, kim
toán viên phi đt đc s đm bo hp lý v vic có nhng sai sót trng yu do
gian ln hoc nhm ln hay không, xét trên phng din tng th.
Vi nhng mc đích khác nhau, không ít các công ty dùng các th thut gian ln
trên báo cáo tài chính. Ví d nh là đ phát hành thêm c phiu mi, đ đ điu
kin niêm yt c phiu ti S Giao dch/ Trung tâm giao dch, đ thu hút các nhà
đu t, đ làm cho giá c phiu tng, nhiu công ty đã “che du” nhng thua l
trong kinh doanh.  trn thu và các khon phi np cho Ngân sách Nhà nc,
mt s công ty đã che giu li nhun.
Vào nm 1996, ACFE đã tin hành môt cuc kho sát trên phm vi toàn Hoa K

vi mc đích tìm ra nguyên nhân, nh hng, cách thc thc hin gian ln. T chc
này đã kho sát trên 10.000 trng hp các doanh nghip cho là có gian ln. Mc dù
cuc kho sát cha đc hoàn chnh nhng đây là cuc kho sát có quy mô ln nht
8

t trc đn nay trong lnh vc v gian ln. Cn c vào kt qu phân tích, nm 1996
ACFE đã cho ra đi Báo cáo v gian ln và s lm dng trên toàn quc - “Report to
Nation on Occupational Fraud and Abuse”. n cui nm 2001 đu nm 2002,
ACFE tip tc trin khai mt cuc kho sát mi vi quy mô nh hn, ch tin hành
trên 663 trng hp nhng li tp trung nghiên cu các vn đ nh gian ln đc
thc hin nh th nào, và các phng pháp ngn nga gian ln. Sau đó c mi hai
nm, ACFE tip tc kho sát nghiên cu và thng kê. T báo cáo ca ACFE cho
thy có 3 loi hành vi gian ln là gian ln BCTC (khong 10% tr xung), tham ô
(khong 30%) và bin th tài sn (xp x 90%), và mc dù luôn chim t l thp qua
các nm nhng tn tht ca loi gian ln BCTC gây ra li ln nht. Nm 2010, quy
mô kho sát ca ACFE đc m rng ra các quc gia trên toàn th gii. Tht thú v,
 Hoa K, thit hi trung bình cho tt c ba loi gian ln đáng chú ý đu nh hn
trong nm 2010 so vi nm 2008.
Bng1.1: Tng hp kt qu cuc nghiên cu ca ACFE t 2004-2012:
Loi
gian
ln
Nm 2004 Nm 2006 Nm 2008 Nm 2010 Nm 2012
Nm
2010
(d liu bao gm các trng hp gian ln  Hoa K)
(
trên

th


gii)
%

gian
ln
Thit hi
(USD)
%

gian
ln
Thit hi
(USD)
%

gian
ln
Thit hi
(USD)
%

gian
ln
Thit hi
(USD)
%

gian
ln

Thit hi
(USD)
Thi
t hi

(18 t
USD)
Bi
n
th
92.7% 93.000 91,5% 150.000 88,7% 150.000 86,3% 135.000 86% 120.000 20,7%
Tham ô 30,1% 250.000 30,8% 538.000 26,9% 375.000 32,8% 250.000 33,4% 250.000 11,3%
Gian
ln trên
BCTC
7,9%
1.000.000
10,6% 2.000.000 10,3% 2.000.000 4,8% 4.100.000 7,6% 1.000.000 68%
(Tng t l phn trm trong bng xp hng này vt quá 100% vì mt s trng
hp có liên quan đn nhiu hn mt loi gian ln).
Kt qu nghiên cu v gian ln theo công trình nghiên cu ca ACFE
Có ba loi gian ln nh sau:
- Bin th tài sn: Xy ra khi nhân viên bin th tài sn ca t chc (ví d đin
hình là bin th tin, đánh cp hàng tn kho, gian ln v tin lng).
9

- Tham ô: Xy ra khi ngi qun lý li dng trách nhim và quyn hn ca h
tham ô tài sn ca công ty hay hành đng trái ngc vi các ngha v h đã cam kt
vi t chc đ làm li cho bn thân hay mt bên th ba.
- Gian ln trên Báo cáo tài chính: Là trng hp các thông tin trên Báo cáo tài

chính b bóp méo, phn nh không trung thc tình hình tài chính mt cách c ý
nhm la gt ngi s dng thông tin.
Kt qu nghiên cu ca ACFE cho thy, trong các trng hp kho sát, gian ln
liên quan đn tài sn tuy chim khong 90% trng hp nhng mc thit hi cho
nn kinh t là thp nht. Trong khi đó, các gian ln trên Báo cáo tài chính, tuy
chim t l thp nht nhng hu qu gây ra cho nn kinh t là ln nht.

Biu đ 1.1: Tn tht do các gian ln gây ra
c tính ca 1.843 chuyên gia chng gian ln rng trung bình mi t chc mt
5% doanh thu ca nó vào gian ln. Tuy nhiên con s này ch là c tính mà không
da trên bt k d liu c th hoc quan sát thc t, do không có cách nào đ tính
toán chính xác thit hi ca gian ln trên toàn cu, tuy nhiên c tính ca các
chuyên gia chng gian ln đc xem là tt nht và tiên phong mà chúng ta có th tin
cy.

10

Mc đ gian ln  loi các t chc
42.1%
32.1%
16.3%
9.6%
39.1%
28.4%
18.1%
14.3%
0.0% 10.0% 20.0% 30.0% 40.0% 50.0%
Doanh nghip t
nhân
Công ty niêm

yt
Chính ph
T chc phi li
nhun
2008
2010

Biu đ 1.2: Tn tht do gian ln gây ra phân theo khu vc doanh nghip
(Ngun: ACFE. (2010). Report to the Nation on occupational Fraud & abuse)
Dù công trình nghiên cu v gian ln ca ACFE đã đa ra nhng s liu thng kê
v nhng thit hi ca vic gian ln trên Báo cáo tài chính b phát hin, tuy nhiên,
h vn cho rng khó mà xác đnh đc thit hi thc s bi l không phi tt c
nhng gian ln đu b phát hin và không phi tt c các gian ln đc phát hin
đu đc báo cáo và không phi tt c gian ln đã báo cáo đu b khi t theo đúng
pháp lut. Bên cnh đó, nhng công trình nghiên cu trên ch thng kê thit hi v
kinh t trc tip do gian ln trên Báo cáo tài chính, trong khi còn rt nhiu thit hi
vô hình không th biu hin bng con s c th ví d nh chi phí kin tng, phí bo
him, s st gim nim tin và tác đng xu đn th trng chng khoán.
iu đó càng cho thy mc tiêu phi phát hin đc gian ln trên báo cáo tài
chính nhanh chóng, đáng tin cy và vi chi phí thp là rt quan trng.
Mt trong nhng đóng góp rt ln ca ACFE là vic thng kê các phng pháp
thc hin gian ln ph bin trên Báo cáo tài chính. Di đây là thng kê các loi
gian ln ph bin trên BCTC.
11

Biu đ 1.3: Các cách thc gian ln trên BCTC theo ACFE:

T góc đ k toán, doanh thu, li nhun, hoc các tài sn thng phóng đi,
trong khi tn tht, chi phí, hoc n phi tr thng b bt đi. Phóng đi doanh thu,
li nhun, hoc các tài sn nhm mô t tài chính công ty mnh hn. Gim bt tn
tht, chi phí, và trách nhim pháp lý đ mô t s gia tng giá tr tài sn và vn ch
s hu. Gim bt doanh thu hoc phóng đi chi phí ch khi các công ty, nhng
ngi qun lý mun gim ngha v thu ca h. Và t các trng hp gian ln đc
bit thì doanh thu không đc công nhn, bao gm c doanh thu h cu và s khác
bit thi gian, chim khong mt na trong s tt c các gian ln báo cáo tài chính.
Mc dù không có trng hp gian ln nào là hoàn toàn ging nh nhau, nhng
tu chung li s có các loi gian ln nêu trên, t đó có th xác đnh đc mt phn
các t s tài chính nào cn quan tâm khi phân tích.
Tài liu ngoài
Tham ô Bin th tài sn
Gian ln trên BCTC
Tài chính Phi tài chính
ánh giá sai
tài sn

Doanh thu
không có th
t

Che gi
u chi
phí, công n


Công b

không đy đ
Khai kh
ng
doanh thu, tài sn
Sai thi khóa
Khai thi
u
doanh thu, tài sn
Tài liu ni b
Phân công phân
nhim
Gian ln
12

1.1.2 T s tài chính và ý ngha:
Phân tích t s tài chính là mt khái nim, mt k thut lâu đi nh là khái nim
k toán.
Phân tích t s tài chính là quá trình tính toán, xác đnh và trình bày mi quan h
ca các khon mc liên quan và các nhóm khon mc ca các báo cáo tài chính.

Phân tích t s tài chính s cung cp mt bn báo cáo tóm tt và ngn gn v tình
hình tài chính ca mt đn v. T s tài chính có th cung cp cho ngi k toán các
đu mi và các triu chng ca tình trng tài chính c bn. Mt t s ca mt công
ty cho mt nm tài chính s có ý ngha khi đc so sánh vi (1) ch s nm trc đ
kim tra xu hng, (2) vi tiêu chun ngành, và (3) là vi các công ty cnh tranh.
ó là mt công c cho phép các ch ngân hàng hoc ngi cho vay xem xét các
yu t sau ca ngi đi vay (doanh nghip) trc khi cho vay nhm đm bo an
toàn và an ninh cho các khon vay ca h
1
:
- Xác đnh tính thanh khon
- Li nhun
- Kh nng thanh toán
- n đnh tài chính
- Cht lng qun lý
Chúng là công c quan trng đ phân tích tài chính nhm thm đnh giá tr thc
s ca doanh nghip, hiu qu hot đng ca doanh nghip đó trong mt khong
thi gian và kh nng mà nó phá sn, gii thích ca báo cáo tài chính da vào mi
liên h liên gia các t s tài chính khác nhau. c bit trong c ch th trng hin
nay, PTTC phát trin nhanh chóng do nhiu nguyên nhân: nhu cu qun lý doanh
nghip và tp đoàn tng lên, s phát trin ca tp đoàn tài chính, các hot đng v
tái c cu vn, s thành lp các tp đoàn quc gia và đa quc gia…
Trong các k thut phân tích tài chính  Vit Nam hin nay, k thut phân tích t
s tài chính đc s dng nhiu nht. Tuy không là ngun thông tin mang tính
quyt đnh, nhng vn là k thut phân tích cn bn và quan trng nht, k thut

1
RK Mohanty-Ratio analysic
13

này da vào các t s tài chính đ đo lng, đánh giá tình hình và hot đng tài
chính ca công ty. Có 2 cách phân loi t s tài chính:
Da vào cách thc s dng s liu:
- T s tài chính xác đnh t bng cân đi k toán: T sut đu t tng quát,
T sut t tài tr, H s hao mòn, H s c cu n, Tc đ tng trng vn, T
l n, T l vn ch s hu, T sut ngun vn thng xuyên, T l thanh toán
n ngn hn
- T s tài chính xác đnh t báo cáo kt qu hot đng kinh doanh: T s chi
tr c tc
- T s tài chính xác đnh t c hai báo cáo va nêu.
- T s tài chính xác đnh t báo cáo lu chuyn tin t: T s hot đng , T
s đu t, T trng lu chuyn tin t hot đng kinh doanh chính
Da vào mc tiêu phân tích: kh nng thanh khon, c cu tài chính (qun lý n),
t s hot đng (qun lý tài sn), hiu qu sinh li, T s tng trng, t s giá th
trng, Mô hình Dupoint và h s ri ro Z’score.
T 1988, Vin k toán công chng công Hoa K (AICPA) đã ban hành Chun
mc kim toán SAS s 56 quy đnh v s dng th tc phân tích d liu trong quy
trình kim toán đ phát hin ra các mi quan h bt thng, ví d, các giao dch bt
thng c th hoc s kin, thay đi k toán, kinh doanh thay đi, bin đng ngu
nhiên, hoc sai sót trng yu. [on 2].
Nm 2009, Chun mc kim toán quc t IAS 520 “Th tc phân tích” (va
đc chnh sa) đa ra hng dn c th s dng th tc phân tích trong c ba giai
đon ca cuc kim toán: lp k hoch, kim tra, đánh giá tng th. AICPA cng đã
cung cp n phm hng dn thc t và các ví d minh ha cho vic áp dng các
th tc phân tích.
Chun mc kim toán Vit Nam ban hành da theo h thng chun mc quc t,
cng đã ban hành chun mc VAS s 520 (ban hành ngày 29/12/2000 da theo IAS
520 c), trình bày rõ “quy trình phân tích trong kim toán BCTC là vic phân tích
các s liu, thông tin, các t sut quan trng, qua đó tìm ra nhng xu hng, bin
14

đng và tìm ra nhng mi quan h có mâu thun vi các thông tin khác hoc có s
chênh lch ln so vi giá tr đã d kin”. Trình t phân tích ca KTV trong giai
đon làm quen vi hot đng ca doanh nghip thng bao gm các đng tác sau:
- So sánh s liu hin hành vi s liu ca k trc;
- So sánh s liu thc hin vi s liu k hoch hoc d đoán;
- So sánh s liu thc hin vi s đnh mc (hoc tiêu chun ti u);
- So sánh s liu thc t vi s bình quân chung hoc bình quân ca ngành.
Nh vy, th tc phân tích ch s dng đ đánh giá s hp lý ch không s dng
đ đánh giá s chính xác ca các ch tiêu. Mc đích ca vic áp dng trình t phân
tích nh trên là xác đnh nhng hin tng bt thng trong hot đng và trong báo
cáo ca doanh nghip. Nh vy, nu nh vic xem xét đánh giá tng quát trc tình
hình tài chính ca doanh nghip đc t chc đúng đn thì s làm gim đ sai sót
ca KTV trong quá trình kim toán.
Th tc phân tích không nhng không dng li  vic giúp kim toán viên tìm
hiu tình hình ca khách hàng mà còn dùng đ phát hin ra nhng s liu có kh
nng b sai lch. Th tc này giúp tìm kim và phát hin các gian ln sai sót trng
yu trong BCTC thông qua vic phân tích các thông tin tài chính và thông tin phi tài
chính.
Ngoài ra, phân tích tài chính cng đã tr thành mt trong các dch v ch yu ca
KTV và các công ty kim toán, dch v này chim t trng ngày càng tng trong
tng doanh thu ca các công ty kim toán và PTTC chính là mt trong các công c
h tr đc lc nht cho lnh vc kim toán.
Nm nay (2012), t kt qu ca d án Clarity, phiên bn hng dn ca AICPA
đy đ hn, có kt hp các chun mc kim toán quc t mi vào tt c các ni
dung hng dn, do đó, kim toán viên cn phi hiu rõ v các chun mc kim
toán. Nghiên cu trng hp minh ha vic s dng các th tc phân tích trong vic
lp k hoch và kim tra ni dung, s dng phân tích xu hng, phân tích t l,
kim tra tính hp lý, và phân tích hi quy. Các ph lc bao gm mt lot các ví d
15

v các t s tài chính và so sánh các chìa khóa quan trng ca các tiêu chun đánh
giá ri ro. Tuy nhiên phi sau 15/12/2012 thì chun mc mi này mi có hiu lc.
1.1.3 Công c mi đ phát hin gian ln nhm hoàn thin quy trình kim
toán BCTC:
Kh nng ca kim toán viên trong vic phát hin mt gian ln ph thuc vào các
yu t nh s khéo léo ca th phm, tn s và mc đ ca các thao tác, mc đ
thông đng, s lng cá nhân và thâm niên tham gia trong vic gian ln.
Nhân t chính đ phân bit gia gian ln và sai sót là s c tình hay vô ý. Vì vy
kh nng xét đoán là yu t then cht trong vic phát hin các gian ln tim n và
các Chun Mc Kim toán chung đc tha nhn GAAS (Generally Accepted
Auditing Standards) đa ra nhng hng dn c th trong vic phát hin gian ln.
Trong nhng nm gn đây, khi lng và s phc tp ca các giao dch k toán
trong các t chc ln đã tng lên đáng k.  kim toán các t chc nh vy, kim
toán viên phi thng xuyên đi phó vi các d liu đ s vi cu trúc d liu khá
phc tp. Do đó, kim toán viên không th ch da vào báo cáo hoc các công c
truyn thng trong quá trình kim toán. Thay vào đó, các công c b sung, chng
hn nh k thut khai thác d liu có th t đng ly thông tin t mt s lng ln
các d liu đ phân tích li đc chng minh là rt hu ích trên các nghiên cu trên
th gii v kh nng phát hin gian ln hay ít nht là phát hin các sai sót trng yu
– là mt minh chng h tr cho kh nng xét đoán ca kim toán viên.
Thng kê và phng pháp khai thác d liu đã đc áp dng thành công đ phát
hin nhng hot đng nh ra tin, thng mi đin t, th tín dng la đo, gian
ln vin thông, gian ln bo him, và xâm nhp máy tính, v.v… Các thut toán khai
thác d liu cng đã đc nghiên cu phát trin cho phép đ trích xut nhng kin
thc có liên quan t mt s lng ln các d liu nh báo cáo gian ln tài chính đ
phát hin gian ln báo cáo tài chính. (K. Fanning and K.Cogger, 1998)
Mc dù áp dng các k thut khai thác d liu trong quá trình kim toán là mt
lnh vc tng đi mi, khai thác d liu đã đc chng minh là hiu qu v chi phí
trong các ng dng liên quan đn kim toán nh phát hin gian ln, k toán điu tra.

16

1.1.4 Nhng t s tài chính đc s dng đ xác đnh phát hin gian ln sai
sót trong BCTC:
Vic chun b mt c s d liu đ thc hin khai phá đóng mt vai trò tiên
phong quan trng. Tuy nhiên vn đ then cht là phi xác đnh đc các trng
phân tích – chính là các ch s tài chính, nhm đa ra kt lun c th và hiu qu
nht, làm sáng t kh nng ng dng thc t to ln đng thi vi nhng thách thc
đi vi k thut phát hin tri thc và khai phá d liu trong bài toán phát hin gian
ln trên BCTC.
Hi đng liên hip tín dng Th Gii (WOCCU) cui nhng nm 1980 da trên
kinh nghim tng cng và hin đi hóa lnh vc tín dng đã đ ra PEARLS.
PEARLS là mt tp hp các ch tiêu tài chính thng đc s dng trong phân tích
hoc các ch s tiêu chun hóa thut ng gia các t chc. Tng cng, có 44 ch tiêu
đnh lng tài chính to điu kin thun li cho mt phân tích toàn th các điu kin
tài chính ca bt k t chc tài chính nào. Mi ch s có mt tiêu chun bo đm an
toàn hoc mc tiêu liên quan. Ngoi tr mt s ch s s dng chuyên bit cho các
t chc tài chính, tác gi đã s dng mt s ch s đ phân tích.
Theo các nghiên cu trc đây cho thy mt s tài khon trên báo cáo tài chính
có nhiu kh nng là đi tng b thao túng bi ngi qun lý. Nhng tài khon
này bao gm doanh thu, tài khon phi thu, các tài khon d phòng và hàng tn kho
(Schilit 1993; Green 1991; Loebbecke et al. 1989; Wright and Ashton 1989; Hylas
and Ashton 1982). Bn cht ch quan ca s đánh giá liên quan đn các tài khon
này làm khó khn hn trong vic kim toán.
Các gian ln ca hot đng ghi chép doanh s bán hàng trc khi nó đc thu
đc có th hin th nh là mt tài khon phi thu b sung. (Green 1991; Daroca
and Holder 1985) đã th nghim bng cách so sánh tài khon và t l các khon
phi thu vi doanh thu và (Stice 1991) so sánh các khon phi thu vi tng tài sn.
H thy có mt mi tng quan t nhiên gia các khon phi thu chim t l cao
tng tài sn và các khon phi thu trên doanh thu bán hàng.

17

Persons (1995), Spellmire et al. (1993), Schilit (1993), Crain (1992), Stice
(1991), và Simunic (1980) cng cho rng ngi qun lý có th thao tác trên hàng
tn kho. Công ty có th có s không phù hp trong phân b gia chi phí tng ng
vi doanh thu hàng bán (COGS). iu này làm tng tng li nhun, thu nhp ròng
và cng c bng cân đi k toán. Mt loi thao túng khác liên quan đn quá trình
báo cáo hàng tn kho là ghi hàng tn kho thp hn chi phí hoc giá c th
trng. Công ty có th chn không ghi s tin đúng ca hàng tn kho li thi. Vì
vy, các nhà nghiên cu này đã kim tra liu các công ty vi Báo cáo tài chính có
gian ln có nhiu kh nng đ cho t l hàng tn kho trên tng tài sn cao lên, nh
hng đn giá vn và li nhun. H cng điu tra liu các công ty phát hành FFS có
th có t l li nhun cao hn tng t l phn trm so vi nhóm có kim soát. Mt
khon mc na là c cu n cao cng có th làm tng kh nng ca FFS, nht là k
t khi thay đi ngi qun lý các khon n. Ngi qun lý có th thao tác các báo
cáo tài chính theo nhu cu ca h đ đáp ng giao c n. iu này cho thy rng
mc đ n cao có th làm tng xác sut ca FFS.
Phân tích xu hng đã thành công trong vic tìm kim các bt thng vt cht và
các li (Blocker 1993; Green 1991; McKee 1989; Knechel 1986; Blocher and
Willingham 1985). Kim toán viên và các nhà phân tích thng s dng mt
ngng là mt s thay đi 10% cho mt s thay đi vt cht trong tài khon hoc t
l (Green 1991; Loebbecke and Steinbart 1987; Kinney 1987). K. Fanning and
K.Cogger (1998) ghi nhn bin có kh nng bt thng nu các tài khon phi thu
hoc tng li nhun ca công ty có t l phn trm chênh lch vt quá 110% ca
giá tr nm trc. Nhng kt qu này cng c tm quan trng ca vic s dng t l
và phân tích xu hng nh các th tc phân tích.
T các khon mc trên có th thy các t l tài khon phi thu / doanh thu, tài
khon phi thu / tng tài sn, hàng tn kho / doanh s bán hàng, hàng tn kho / tng
tài sn, tài sn ròng nhà máy và thit b / tng tài sn, n / vn ch s hu, n phi
thu/ n phi tr, doanh thu / tng tài sn, li nhun/ tng tài sn có th là các t l

thng kê có ý ngha đáng k. Ngoài ra còn các t s tim nng đ phát hin các báo
18

cáo tài chính gian ln nh: T s Dòng tin t hot đng / Tng n, T s Dòng
tin t hot đng / Tng n dài hn, Ch s xp hng tín dng,
2
…
T các công trình nghiên cu trên đây, tác gi s dng các tài liu tham kho này
đ làm c s cho nghiên cu và phân tích v các phng pháp phát hin gian ln
trên báo cáo tài chính hay v mi quan h ca qun tr, kim toán viên và gian ln
da vào h thng t s bao gm các nhóm t s sau:
Nhóm t s: Vit tt:
KH NNG THANH KHON
1. T s thanh toán ngn hn (Tài sn ngn hn/ N phi tr ngn hn) CACL
2. T s thanh toán nhanh (Tài sn kh dng ngn hn/ N phi tr ngn
hn)
QACL
HIU SUT S DNG TÀI SN
3. T s đu t TSC (TSC/ Tng tài sn) NFATA
4. T s đu t tài chính dài hn (TS tài chính dài hn/ Tng tài sn) B1
5. T s Doanh thu/ Tng tài sn SALTA
6. T s Giá vn / Tng tài sn B2
C CU VN VÀ KH NNG LUÂN CHUYN VN
7. T s Tin mt/ Tài sn CASHTA
8. T s N phi tr/ Vn ch s hu DEBTEQ
9. T s TSC/ Vn ch s hu FAEQ
10.

T s c cu n (N phi thu/ N phi tr) RECLIB
11.

T s N phi tr/ Tài sn TDTA
12.

T s N dài hn/ Tài sn LTDTA
13.

T s Vn lu đng/ Tài sn WCTA
14.

T s Tn kho/ Doanh thu INVSAL
15.

T s Tn kho/ Tng tài sn INVTA
16.

Z'score (1,2xA1+1,4xA2+3,3xA3+0,6xA4+1,0xA5) Z score
A1 (=Vn lu đng (Tài sn ngn hn - N ngn hn)/ Tng tài sn)
A2 (=Li nhun cha phân phi (li nhun sau thu)/ Tng tài sn)
A3 (=EBIT (Li nhun trc lãi vay và thu)/ Tng tài sn)
A4 (=(Giá th trng ca c phiu*Slng CP lu hành)/ Tng n)

2
Michael J. Cerullo and M. Virginia Cerullo -2006-Using Neural Network Software as a Forensic
Accounting Tool- Information Systems Control Journal, www.isaca.org
19

Nhóm t s: Vit tt:
A5 (=Doanh thu/ Tng tài sn)
T L LI NHUN

17.

T s li nhun gp (=Li nhun gp/ Doanh thu thun) COSAL
18.

T s li nhun ròng (=Li nhun ròng/ Doanh thu thun) NPSAL
19.

T s Li nhun/ Tài sn c đnh NIFA
20.

T s Li nhun gp/ Tài sn GPTA
21.

T s Li nhun/ Tài sn NPTA
22.

T s sinh li trên vn dài hn (=Tng EBIT/ Tng tài sn – Tng N
ngn hn)
ROCE
23.

S vòng quay khon phi thu (=Khon phi thu/ Doanh thu) RECSAL
CH TIÊU TNG TRNG
24.

T s tng trng bn vng (=Li nhun gi li (li nhun sau thu -
c tc + LNCPP đu k)/ Vn ch s hu)
REINV
25.

T s tng trng khon phi thu (=Khon phi thu/ Khon phi thu 2
nm liên tip)
RETREND
26.

T s Tng trng doanh thu (=Doanh thu trung bình k này - Doanh
thu trung bình k trc đã điu chnh/ Doanh thu trung bình k trc
đã điu chnh)
B3
27.

T s tng trng li nhun (=LNST trung bình k này - LNST trung
bình k trc đã điu chnh/ LNST trung bình k trc đã điu chnh)
GMTREND

(Bng 1.2: T s tài chính s dng đ khai phá d liu dùng phn mm Weka)
Mt s t s tài chính trên đc ch ra là hu ích khi dùng đ phát hin gian ln
trên BCTC  các th trng đã có nghiên cu. Trong nghiên cu này, tác gi s s
dng li toàn b các t s tài chính trên đ xét tính hu ích trên th trng niêm yt
ti Vit Nam.
1.2 Phân loi lnh vc doanh nghip niêm yt:
Theo các nghiên cu t thc tin trc đây, các nh hng ca nn kinh t đn
mi ngành ngh, lnh vc gây nhng tác đng khác nhau. Mi lnh vc ngành ngh
khác nhau cng có nhng đc đim riêng, dn đn gian ln xy ra  mi lnh vc
ngành ngh cng khác nhau.
ACFE đánh giá ri ro và xác đnh kh nng gian ln xy ra da trên vn hóa
doanh nghip và đc đim ngành công nghip, hai điu này nh hng đáng k đn
20

kh nng gian ln xy ra. Các phng pháp đ xut không th đm bo phát hin tt
c 100% gian ln. Tuy nhiên, nó cung cp mt li th hn các mô hình nguy c
truyn thng vì nó tp trung vào nhng nguyên nhân c bn cho gian ln, nên h tr
kim toán viên trong c phòng nga và phát hin gian ln bng cách xác đnh các
du hiu cnh báo sm.
i vi các ngành ngh khác nhau, các hình thc gian ln báo cáo tài chính
thng gp cng khác nhau. Ví d nh trong ngành ngân hàng th thut hay đc
s dng là phân loi sai các khon vay theo mc đ ri ro nhm gim chi phí d
phòng và tng thu nhp t tin lãi. Th thut th hai là không lp hoc lp d phòng
không đ cho các khon đu t chng khoán, đc bit là chng khoán trên th
trng t do và nhng khon đu t dài hn vào các công ty. Mt th thut na là
bán nhng khon đu t cho các bên liên quan vi giá cao hn giá th trng nhm
đt ch tiêu li nhun.
i vi các công ty sn xut, gian ln báo cáo tài chính ph bin là đy chi phí
sn xut vào sn phm d dang nhm tng giá tr hàng tn kho, gim giá vn hàng
bán và tng li nhun; lp d phòng không đy đ đi vi hàng hng và hàng chm
luân chuyn; kéo dài thi gian khu hao ca tài sn c đnh. Chia tách công ty đ
tng giá tr tài sn thông qua vic đánh giá li tài sn theo giá tr th trng cng là
mt cách gian ln.
i vi doanh nghip bán l, hình thc gian ln thng gp là không lp đ d
phòng cho hàng chm luân chuyn và li thi; không ghi nhn các khon chit khu
đc hng t nhà cung cp; không ghi nhn đ doanh s bán hàng bng tin mt.
3

H thng ngành kinh t ca Vit Nam (Ban hành kèm theo Quyt đnh s
10/2007/Q-TTg ngày 23 tháng 01 nm 2007 ca Th tng Chính ph) phân loi
thành 21 ngành ngh (bao gm tt c các ngành kinh t, hành chính, hot đng
ng, tr giúp xã hi,…). Theo H thng ngành này: các doanh nghip đang niêm
yt trên sàn xp vào 47 mã ngành cp 2 và 69 mã ngành cp 3. H thng mã ngành
cp 1 cng da trên tiêu chun ngành toàn cu. Và nhm mc đích đn gin, tác gi

3
Lê Minh Thy - Công ty T vn Tài chính Capstone - Ni nim mùa báo cáo tài chính – nhipcaudautu.com