PHƯƠNG HƯỚNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NGÀNH TỈNH BÌNH DƯƠNG ĐẾN NĂM 2020
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (817.9 KB, 98 trang )
B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM
NGUYN TH PHNG KIU
LUN VN THC S KINH T
THÀNH PH H CHÍ MINH NM 2008
MC LC
Mc lc
Danh mc các bng, đ th Trang
M U …………………………………………………………………………… 01
Chng 1: C S LÝ LUN V C CU KINH T VÀ CHUYN DCH
C CU KINH T …………………………………………………… 04
1.1. C CU KINH T ………………………………………………………………04
1.1.1. Khái nim v c cu kinh t ……………………………………………………04
1.1.2. c trng ca c cu kinh t ……………………………………………… …05
1.1.3. Các yu t c bn ca c cu kinh t ……………………………………… …07
1.2. CHUYN D
CH C CU KINH T …………………………… ………….09
1.2.1. Chuyn dch c cu kinh t ……………………………………………………09
1.2.2. Mt s yêu cu khách quan đ xây dng mt c cu kinh t ti u …… ……12
1.2.3. Mi quan h gia chuyn dch c cu kinh t và phát trin kinh t ………… 13
1.2.4. Các nhân t nh hng đn quá trình chuyn dch c cu kinh t ………….…15
1.3. CÁC MÔ HÌNH CHUYN DCH C CU KINH T …………….………… 18
1.3.1. Chuyn dch c c
u theo mô hình hng ngoi ……………………………… 18
1.3.2. Chuyn dch c cu kinh t theo mô hình hng ni ………………………….19
1.3.3. Chuyn dch c cu kinh t theo xu hng kt hp ……………………………20
Chng 2: THC TRNG CHUYN DCH C CU KINH T NGÀNH
TNH BÌNH DNG N NM 2010 22
2.1. KHÁI QUÁT V TNH BÌNH DNG ……………………………………….22
2.1.1. V trí đa lý …………………………………………………………………….22
2.1.2. Tài nguyên thiên nhiên ………………………………….…………………… 23
2.1.3. Dân s và lao đng …………………………………… …………….……….25
2.1.4. Tng trng kinh t …………………………………… ………… ……….25
2.1.5. C cu kinh t ……………… ………….…………………27
2.1.6. GDP/ngi ………………………………………………… ……………… 28
2.2. THC TRNG CHUYN DCH C CU KINH T NGÀNH
TNH BÌNH DNG N NM 2010 …… 28
2.2.1. Ngành nông, lâm thy sn (KV1) … ………………………………… …… 30
2.2.1.1. Ngành nông nghip ………………………………………………… 30
2.2.1.2. Ngành lâm nghip ……………………………………………………34
2.2.1.3. Ngành thy sn ………………………………………………………35
2.2.2. Ngành công nghip, xây dng (KV2) …………………… ……………… 36
2.2.2.1. Ngành công nghip …………………………………… …………….37
2.2.2.2. Ngành xây dng. ……………………………………… ……………39
2.2.3. Ngành dch v (KV3) ……………………………… ……………………….41
2.2.3.1. Ngành thng m
i ……………………………………… ………….42
2.2.3.2. Ngành du lch …………………………………………………….… 43
2.2.3.3. Ngành kinh doanh nhà hàng, khách sn………………… ………… 43
2.2.3.4. Ngành dch v khác ……………………………………….………… 44
2.3. NHNG U IM VÀ HN CH TRONG CHUYN DCH
C CU KINH T NGÀNH TNH BÌNH DNG ………………………….45
2.3.1. u đim ……………………………………………………………….……… 45
2.3.2. Hn ch ……………………………………………………………… ………46
2.4. KT LUN CHNG 2 …………………………………………………… …48
Chng 3: PHNG HNG CHUYN DCH C CU KINH T NGÀNH
TNH BÌNH DNG N NM 2020 ……… …………………….49
3.1. BI CNH TRONG NC VÀ QUC T TÁC NG N
CHUYN DCH C CU KINH T NGÀNH TNH BÌNH DNG ………49
3.1.1. Bi cnh quc t ………………………………………………………….……49
3.1.2. Bi cnh trong nc ………………………………………………………… 49
3.1.3. ánh giá thun li và khó khn ca tnh Bình Dng ………………… ……51
3.2. QUAN IM PHÁT TRIN KINH T XÃ HI
TNH BÌNH DNG N NM 2020 …………………………… …… 53
3.3. MC TIÊU PHÁT TRIN KINH T XÃ HI
TNH BÌNH DNG N NM 2020 ……………………………….……54
3.4. CHUYN DCH C CU KINH T ………………………………….…… 56
3.4.1. Tng trng kinh t ……………………………………………………… … 56
3.4.2. C cu kinh t …………………………………………………………………58
3.5. PHNG HNG CHUYN DCH C CU CÁC NGÀNH KINH T .…61
3.5.1.
Ngành nông, lâm thy sn (KV1) …. …………………………………… ….61
3.5.1.1. Phng hng chuyn dch c cu…… ………………………….….61
3.5.1.2. Gii pháp thc hin …………………………………………… ……62
3.5.2. Ngành công nghip, xây dng (KV2)….………………………………… ….63
3.5.2.1. Phng hng chuyn dch c cu ………………………………… 63
3.5.2.2. Gii pháp thc hin ……………………………………………….… 65
3.5.3. Ngành dch v (KV3) ……………………….……………………………… 65
3.5.3.1. Phng hng chuyn dch c cu …………………………… ……65
3.5.3.2. Gii pháp thc hin ………………………………………… ……….67
3.6. MT S GII PHÁP CHUNG ……………………………………… …… 68
3.6.1. Gii pháp v vn đu t …………………………………………………… 68
3.6.2. Gii pháp v đào to, phát trin ngun nhân lc ………………………………69
3.6.3. Gii pháp v th trng, tiêu th sn phm ……………………………………70
3.6.4. Gii pháp v ng dng khoa hc công ngh ……………………………….….71
3.7. KT LUN CH
NG 3 …………………………………………… ………72
KT LUN ………………………………………………… ……………… ……74
CÁC BNG S DNG TRONG LUN VN
Trang
Bng 2.1: C cu GDP ca mt s tnh thành trên c nc .…… ………………….27
Bng 2.2: GDP bình quân đu ngi ca tnh Bình Dng…… ………………….28
Bng 2.3: C cu GDP ca tnh Bình Dng (theo giá hin hành) ………………… 29
Bng 2.4: C cu GTSX KV1 (theo giá hin hành) ………………………….……….30
Bng 2.5: C cu GTSX ngành Nông nghip (theo giá hin hành) ………… ……31
Bng 2.6: C cu GTSX ngành Trng trt (theo giá hin hành) ……………………31
Bng 2.7: C cu GTSX ngành Lâm nghip (theo giá hin hành) ……………… 34
Bng 2.8: C cu GTSX ngành Thy s
n (theo giá hin hành) ………………… ….35
Bng 2.9: C cu GTSX KV2 (theo giá hin hành) ………………………………… 37
Bng 2.10: C cu GTSX ngành Công nghip (theo giá hin hành) ……… … ……37
Bng 2.11: C cu GTSX ngành Xây dng (theo giá hin hành) ……….…… …….39
Bng 2.12: C cu doanh thu khu vc 3 (theo giá hin hành) ……………………… 41
Bng 2.13: Kim ngch xut nhp khu tnh Bình Dng …………………………….42
Bng 3.1: Mt s ch tiêu ch yu ca Vit Nam …………………………………….50
Bng 3.2: C cu kinh t ngành ca Vit Nam đn nm 2007…………………….….51
Bng 3.3: C c
u và tc đ tng trng GDP đn nm 2020 ………………….………55
Bng 3.4: Phng án 1 – Tng trng GDP (theo giá so sánh 1994) ……………… 56
Bng 3.5: Phng án 2– Tng trng GDP (theo giá so sánh 1994) ……….……… 57
Bng 3.6: Phng án 3 – Tng trng GDP (theo giá so sánh 1994) ……………… 57
Bng 3.7: Phng án 1 – C cu kinh t (theo giá hin hành) …… ………… 58
Bng 3.8: Phng án 2 – C cu kinh t (theo giá hin hành) …… ………… 59
Bng 3.9: Phng án 3 – C cu kinh t (theo giá hin hành) …… ………… 59
Bng 3.10: Mt s ch tiêu ch yu ca phng án đã chn … ……………… … 60
Bng 3.11: C cu GDP KV1 (theo giá hin hành) …… … …… 62
Bng 3.12: C cu GDP ngành Nông nghip (theo giá hin hành) …… …… … 62
Bng 3.13: C cu GDP KV2 (theo giá hin hành) …… ……… 64
Bng 3.14: C cu GDP ngành Công nghip (theo giá hin hành) …… …… 64
Bng 3.15: C cu GDP KV3 (theo giá hin hành) …… ………… 66
CÁC TH S DNG TRONG LUN VN
Trang
th 2.1: C cu đt tnh Bình Dng …………………………………………… 24
th 2.2: Tc đ tng trng GDP ca các khu vc…… ……………………… 26
th 2.3: C cu GDP qua các nm ……… ……………………………… …… 28
th 2.4: Vn đu t xây dng c bn…………………………………………… 40
1
M U
1. Lý do chn đ tài
Trong xu th toàn cu hóa, Vit Nam vi t cách là thành viên th 150 ca
WTO đang chuyn mình tng ngày đ hòa vào dòng chy thng mi th gii. phát
trin nhanh và bn vng, Vit Nam cn phi có nhng chính sách thích hp nhm phát
huy li th so sánh ca mình, s dng và khai thác hiu qu các ngun lc trong và
ngoài nc, nht là phi có mt c cu kinh t hp lý. Ngh quyt i hi ng toàn
quc ln th IX đã nêu rõ: “Phát trin kinh t nhanh, có hiu qu và bn vng, chuyn
dch c cu kinh t, c cu lao đng theo hng công nghip hóa, hin đi hóa”. 23
Chuyn dch c cu kinh t là mt tt yu khách quan trong quá trình công
nghip hóa, hin đi hóa. Chuyn dch c cu kinh t to nên s chuyn đi cn bn v
kinh t - xã hi, chuyn dch các ngun lc trong quá trình sn xut, gia tng nng lc
sn xut, tng sn phm xã hi, góp phn tha mãn nhu cu ngày càng tt hn.
Chuyn dch c cu kinh t Vit Nam din ra trên nhiu lnh vc nh: c cu
vùng, lãnh th, c cu thành phn, c cu ngành. Trong đó chuyn dch c cu ngành
là quan trng nht. Chuyn dch c cu ngành đ phân b hp lý tài nguyên, sp xp li
lao đng phù hp vi các mc tiêu phát trin kinh t - xã hi.
K t khi tái lp tnh đn nay (01/01/1997), Bình Dng đã có bc bt phá
ngon mc, tr thành mt trong nhng đa phng có tc đ tng trng kinh t mnh
ca c nc. Cùng vi chính sách “Tri thm đ mi gi đu t”, Bình Dng đã có s
chuyn dch mnh m c cu ngành, c cu đu t theo hng công nghip hóa, hin
đi hóa da trên c s phát huy li th so sánh ca tnh, gii quyt vic làm, thúc đy
sn xut phát trin, tng sc cnh tranh, gn vi nhu cu th trng… Vic xác đnh c
cu nh th nào là hp lý đ to điu kin cho tnh s dng hiu qu tài nguyên ca
mình, phát huy đc th mnh, đm bo đc các mc tiêu trc mt và lâu dài. ó là
mt vic rt cp thit không nhng có ý ngha lý lun khoa hc mà còn là đòi hi bc
2
xúc ca thc tin. góp phn làm sáng t nhng vn đ trên, tôi la chn đ tài:
“Phng hng chuyn dch c cu kinh t ngành tnh Bình Dng đn nm
2020” làm Lun vn Thc s Kinh t, chuyên ngành Qun tr Kinh doanh.
2. Mc tiêu nghiên cu
Trên c s nghiên cu lý lun c bn v chuyn dch c cu kinh t và thc
tr
ng chuyn dch c cu kinh t ngành ca tnh Bình Dng đ xác đnh phng
hng chuyn dch c cu kinh t ngành ca tnh đn nm 2020 mt cách hp lý, hiu
qu và phù hp vi xu hng phát trin ca thi đi.
3. i tng và phm vi nghiên cu
i tng nghiên cu: Lun vn nghiên cu chuyn dch c cu kinh t c
a các
ngành kinh t đng thi nghiên cu chuyn dch c cu ni b các ngành kinh t ca
tnh Bình Dng .
Phm vi nghiên cu: Gii hn trong đa bàn tnh Bình Dng k t ngày tái lp
tnh 01/01/1997 đn nm 2007 và c thc hin đn nm 2010 đ đánh giá thc trng
kinh t ngành t đó nghiên cu và đ xut phng hng chuyn dch c cu kinh t
ngành đn nm 2020 ca tnh Bình Dng.
4. Phng pháp nghiên cu
Phng pháp nghiên cu đc s dng trong lun vn là: phng pháp phân
tích h thng, phng pháp thng kê, phng pháp so sánh, tng hp và các phng
pháp khác. Trong tính toán dùng giá c đnh và giá thc t.
Da vào s liu, các báo cáo, tài liu ca các s, ban, ngành, đc bit là s K
hoch và u t Bình Dng, cc Thng kê tnh Bình Dng đ tng hp, x lý phân
tích, đánh giá chuyn dch c cu kinh t nhm đm bo tính khách quan và thc tin
cho các nhn xét, đánh giá. Ngoài ra, đ tài cng k tha các kt qu nghiên cu ca
các b, ngành và đa phng có liên quan đn đ tài.
3
5. Ý ngha khoa hc và thc tin ca đ tài nghiên cu
Khái quát hóa nhng vn đ lý lun c bn v c cu kinh t, c cu kinh t
ngành. T đó xác đnh ni dung, yêu cu trong quá trình chuyn dch c cu kinh t
ngành ca tnh Bình Dng.
Phân tích, đánh giá thc trng c cu kinh t và chuyn dch c cu kinh t
ngành ca tnh. Trên c
s đó rút ra nguyên nhân và bài hc kinh nghim cho quá trình
chuyn dch c cu kinh t ngành ca tnh trong thi gian ti.
Xác đnh nhng quan đim, mc tiêu làm c s đ ra phng hng chuyn
dch c cu kinh t ngành tnh Bnh Dng mt cách hp lý và hiu qu.
6. Kt cu ca lun vn
Ngoài phn m đu, kt lun, tài liu tham kho, ph lc; ni dung c bn ca
lun vn đc trình bày trong 03 chng, gm 74 trang. Trong đó:
Chng 1: C s lý lun v c cu kinh t và chuyn dch c cu kinh t
(18 trang).
Chng 2: Thc trng chuyn dch c cu kinh t ngành tnh Bình Dng đn
nm 2010 (27 trang).
Chng 3: Phng hng chuyn dch c cu kinh t ngành tnh Bình Dng
đn nm 2020 (25 trang).
4
Chng 1
C S LÝ LUN V C CU KINH T
VÀ CHUYN DCH C CU KINH T
1.1. C CU KINH T
1.1.1. Khái nim v c cu kinh t
C cu: C cu có ngun gc ch Latinh “structure” có ngha là xây dng, là
cu trúc. Xét v mt trit hc, c cu là mt phm trù phn ánh cu trúc bên trong ca
mt s đi tng, là tp hp nhng mi liên h c bn tng đi n đnh gia các yu
t cu thành đi tng đó, trong mt thi gian, không gian nht đnh. Trong khi phân
tích quá trình phân công lao đng chung, Kark Marx đã nói: “c cu là s phân chia v
cht lng theo mt t l v s lng ca quá trình sn xut xã hi”.
C cu kinh t: Trong các tài liu kinh t có nhiu cách tip cn khác nhau v
khái nim c cu kinh t:
Theo t đin Bách khoa Vit Nam: “c cu kinh t là tng th
các ngành, lnh
vc, b phn kinh t có quan h hu c tng đi n đnh hp thành. Có các loi c
cu kinh t khác nhau: c cu nn kinh t quc dân, c cu theo ngành kinh t, c cu
theo vùng, c cu theo lãnh th, c cu theo thành phn kinh t. Trong đó c cu theo
ngành kinh t là quan trng nht”
Mt cách tip cn khác cho rng: c cu kinh t hiu mt cách đy đ là mt
tng th h thng kinh t bao gm nhiu yu t có quan h cht ch vi nhau, tác đng
qua li vi nhau trong nhng không gian và thi gian nht đnh, trong nhng điu kin
kinh t xã hi nht đnh, đc th hin c v mt đnh tính ln đnh lng, c v s
lng và cht lng, phù h
p vi mc tiêu đc xác đnh ca nn kinh t. 7
Nhìn chung, các cách tip cn trên đã phn ánh đc bn cht ca c cu kinh
t, đó là: (1) tng th các nhóm ngành, các yu t cu thành h thng kinh t quc dân;
5
(2) s lng và t trng ca các nhóm ngành, ca các yu t cu thành h thng kinh t
trong tng th nn kinh t; (3) các mi quan h tng tác ln nhau gia các nhóm
ngành, các yu t… hng vào các mc tiêu đã xác đnh.
Nh vy, c cu kinh t là mt tng th bao gm nhiu yu t mang tính đnh
tính và đnh lng, có quan h cht ch vi nhau, tác đng qua li ln nhau trong mt
khong không gian và thi gian nht đnh trong nhng điu kin kinh t và xã hi nht
đnh. Nó th hin v c hai mt s lng và cht lng phù hp vi mc tiêu đã xác
đnh v phát trin kinh t và xã hi. S hình thành c cu kinh t thng b chi phi
bi các nhân t ch yu nh: đa lý – t nhiên; chính tr; kinh t - xã hi bên trong đt
nc; đi ngoi và phân công lao đng quc t.
Nh vy, mc tiêu phát trin kinh t và xã hi ca mt nn kinh t trong tng
thi k s quyt đnh vic hình thành các yu t, các b phn cu thành v c hai mt
s lng và cht lng. Trong đó mt cht lng quy đnh vai trò, v trí ca các yu t,
các b phn, còn mt s
lng th hin quan h t l ca các b phn phù hp vi mt
cht lng đã đc xác đnh. Khi s lng thay đi s to ra kh nng thay đi v cht,
lúc đó s dn đn s thay đi v c cu kinh t. Do vy, khi nói đn chuyn dch c cu
kinh t là nói đn s thay đi v cht lng và s lng tng ng vi cht lng đó.
T nhng khái nim trên tác gi cho rng: c cu kinh t phi đm bo tính liên
kt trong ni b nn kinh t và tác đng qua li ln nhau đ cùng nhau phát trin, làm
c s cho quá trình chuyn dch c cu trong nn kinh t.
1.1.2. c trng ca c cu kinh t
C cu kinh t mang tính khách quan: C
cu kinh t đc hình thành mt
cách khách quan do trình đ phát trin lc lng sn xut và phân công lao đng xã
hi. Mt c cu kinh t nh th nào và xu hng chuyn dch ra sao ph thuc vào
nhng điu kin hoàn cnh khách quan v th ch chính tr, điu kin t nhiên, xã hi
nht đnh ch không tùy thuc vào ý mun ch quan ca con ngi.
6
Khác vi quy lut t nhiên, quy lut kinh t vn đng và phát huy tác dng
thông qua hot đng ca con ngi. Vì vy, trong quá trình hình thành và chuyn đi
c cu kinh t luôn chu s tác đng nht đnh ca con ngi, tuy nhiên s tác đng
ch quan này phi phù hp vi quy lut khách quan. iu này có ngha là mi giai
đon nht đnh, vi trình đ nht đnh ca sn xut s cn thit và có kh nng tn ti
khách quan mt c cu kinh t thích hp. Phát trin kinh t trên mt c cu kinh t hp
lý thì nn kinh t s phát trin thun li ngc li thì nn kinh t s gp khó khn.
Vic nghiên cu c cu kinh t đòi hi phi xác đnh đúng c cu kinh t ca
giai đon hin ti và d báo chính xác c cu kinh t trong tng lai. Vic k tha
nhng tinh túy hoc khc phc nhng nhc đim ca c cu kinh t hin ti đ phát
trin đúng đn c cu cu kinh t tng lai là ht sc quan trng. 16
C cu kinh t mang tính lch s v thi gian và không gian: C cu kinh t
th hin trình
đ phát trin ca vùng, quc gia. S dch chuyn c cu kinh t th hin
chiu hng phát trin kinh t. C cu kinh t luôn có tính k tha có ngha là c cu
kinh t mi trong tng thi k ca tng đa phng và trong c nc bao gi cng
chuyn dch theo hng ngày càng hoàn thin và phù hp hn trên c s c cu kinh t
thi k trc đ li. S khác nhau v điu kin t nhiên, hoàn cnh lch s c th, hot
đng các quy lut kinh t đc thù ca các phng thc sn xut s quyt đnh s khác
bit v c cu kinh t mi vùng, mi quc gia. C cu kinh t phn ánh tính quy lut
chung ca quá trình phát trin (chuyn t c cu bt hp lý sang mt c cu hp lý
hn) nhng s biu hin c th phi thích ng đc thù ca mi quc gia, mi vùng kinh
t, t nhiên, lch s. Không có mu c cu chung cho tt c các phng thc sn xut,
các vùng kinh t, các nc khác nhau. Mi quc gia, mi vùng cn thit la chn cho
mình mt c cu kinh t phù hp vi điu kin t nhiên, kinh t - xã hi ca mi giai
đon phát trin lch s.
C cu kinh t luôn bin đi theo hng ngày càng hoàn thin: S bin đi
đó gn lin vi s bin đi và phát trin không ngng ca tin b khoa hc k thut,
7
cách mng công ngh thông tin C cu kinh t luôn vn đng, phát trin và chuyn
hóa cho nhau. C cu kinh t c dch chuyn dn và hình thành c cu kinh t mi. C
cu kinh t mi này ra đi và thay th c cu kinh t c. Sau đó c cu kinh t mi này
li tr nên không phù hp và đc thay th bng c cu kinh t mi trình đ cao hn,
hoàn thin hn. C nh th, c cu kinh t vn đng và bin đi không ngng t đn
gin đn phc tp, t đn điu đn đa dng, t ít hoàn thin đn hoàn thin hn. S vn
đng bin đi đó do tác đng ca các quy lut kinh t xã hi, do yêu cu phát trin vn
minh nhân loi. C cu kinh t không ch gii hn các mi quan h gia các ngành
và có tính n đnh mà nó luôn thay đi phù hp vi yêu cu phát trin ca nn kinh t
trong tng thi k.
1.1.3. Các yu t c bn ca c cu kinh t
Trong khi xem xét v c cu ca mt nn kinh t, có 3 yu t c bn cn đc
chú ý, đó là: c cu kinh t theo ngành, theo vùng lãnh th và theo thành phn kinh t.
C cu kinh t theo ngành: là t hp các ngành hp thành, các ngành quan h
gn bó vi nhau theo nhng t l nht đnh. Ngành có th hiu là tng th các đn v
kinh t cùng thc hin mt chc nng trong h thng phân công lao đng xã hi, phn
ánh trình đ phát trin ca lc lng sn xut và khoa hc công ngh ca nn kinh t.
C cu kinh t ngành biu hin mi quan h kinh t gia các ngành trên c s phân
công lao đng xã hi. C cu ngành là b phn then cht ca nn kinh t quc dân vì
c cu ngành quyt đnh trng thái chung và t l đu vào, đu ra ca nn kinh t. Thay
đi mnh m c cu ngành là nét đc trng ca các nc đang phát trin.
Colin Clark, nhà kinh t hc Anh đã đa ra phng pháp phân loi toàn b hot
đng ca nn kinh t thành ba ngành:
- Ngành th I: sn phm đc sn xut ra có ngun gc t nhiên.
- Ngành th II: gia công các sn phm đc sn xut ra có ngun gc t nhiên.
- Ngành th III: là ngành sn xut ra ca ci vô hình.
8
thng nht tiêu chun phân loi ngành gia các nc, Liên hip quc đã ban
hành “hng dn phân loi ngành theo tiêu chun quc t đi vi toàn b các hot
đng kinh t”. Tiêu chun này cng đc gom li thành ba b phn nên nó trùng hp
vi phng pháp phân loi ca Colin Clark.
- Nhóm ngành nông nghip: bao gm các ngành nông, lâm, ng nghip.
- Nhóm ngành công nghip: bao gm các ngành công nghip và xây dng.
- Nhóm ngành dch v: bao gm th
ng mi, bu đin, du lch, vn ti
C cu kinh t theo vùng lãnh th: nu c cu ngành kinh t hình thành t quá
trình phân công lao đng xã hi và chuyên môn hóa sn xut thì c cu vùng lãnh th
li đc hình thành ch yu t vic b trí sn xut theo không gian đa lý. C cu lãnh
th là s phân hóa lãnh th thành các vùng chuyên môn hóa sn xut mt s sn phm
có li th, nhm đt đc hiu qu kinh t - xã hi cao. C cu kinh t vùng lãnh th là
chnh th liên kt các ngành sn xut trong mt vùng theo mt cu trúc hp lý, mà nh
đó có th to ra kh nng tng trng kinh t trong quá trình vn hành ca nó.
C cu lãnh th và c cu ngành kinh t thc cht là hai mt ca mt th thng
nht và đu biu hin s phân công lao đng xã hi. C cu lãnh th hình thành gn
lin vi c cu ngành và thng nht trong vùng kinh t. Trong c cu lãnh th có s
xut hin ca c cu ngành trong điu kin c th ca không gian lãnh th. Xu hng
phát trin kinh t lãnh th thng là phát trin nhiu mt, tng hp, có u tiên mt vài
ngành và gn lin vi s phân b dân c phù hp vi các điu kin, tim nng phát
trin ca lãnh th. Vic chuyn dch c cu lãnh th phi đm bo s hình thành và
phát trin có hiu qu ca các ngành kinh t, các thành phn kinh t theo lãnh th và
trên phm vi c nc, phù hp vi đc đim t nhiên, kinh t xã hi, phong tc tp
quán, truyn thng ca mi vùng, nhm khai thác trit đ th mnh ca tng vùng.
C cu kinh t theo thành phn kinh t: Theo t đin Bách khoa Vit Nam:
“c cu nn kinh t quc dân gm nhiu thành phn vi nhiu hình thc s hu khác
9
nhau. Các hình thc s hu hn hp và đan xen nhau, hình thành các t chc kinh t đa
dng”. Ch đ s hu là c s hình thành c cu thành phn kinh t. C cu thành
phn biu hin t l s hu trong nn kinh t quc dân. Mi nc, mi vùng kinh t và
mi ngành kinh t s có mt c cu s hu khác nhau, cùng mt quc gia, mt vùng
kinh t, mt ngành kinh t cng s có mt c cu s hu khác nhau các thi k lch
s. Mt c cu thành phn kinh t hp lý phi da trên h thng t chc kinh t vi ch
đ s hu có kh nng thúc đy s phát trin ca lc lng sn xut, thúc đy phân
công lao đng xã hi… Theo ngha đó, c cu thành phn kinh t cng là mt nhân t
tác đng đn c cu ngành kinh t và c cu lãnh th. S tác đng đó là mt biu hin
sinh đng ca mi quan h gia các loi c cu kinh t.
Trong ba yu t c bn hp thành c cu kinh t thì c cu ngành kinh t có vai
trò quan trng hn c. C cu ngành và thành phn kinh t ch có th đc dch chuyn
đúng đn trên phm vi không gian lãnh th. Mt khác, vic phân b không gian lãnh
th mt cách hp lý có ý ngha quan trng thúc đy phát trin các ngành và thành phn
kinh t trên lãnh th.
1.2. CHUYN DCH C CU KINH T
1.2.1. Chuyn dch c cu kinh t
Chuyn dch c cu kinh t là “quá trình ci bin kinh t xã hi t tình trng lc
hu, mang nng tính cht t cp t túc tng bc vào chuyên môn hóa hp lý, trang b
k thut, công ngh hin đi, trên c s đó, to ra nng sut lao đng cao, hiu qu
kinh t cao và nhp đ tng trng mnh cho nn kinh t nói chung. Chuyn dch c
cu kinh t bao gm vic ci bin kinh t theo ngành, theo vùng lãnh th và c cu các
thành phn kinh t. Chuyn dch c cu kinh t là vn đ mang tính tt yu khách quan
và là mt quá trình đi lên tng bc da trên s kt hp mt thit các điu kin ch
quan, các li th v kinh t xã hi, t nhiên trong nc, trong vùng, trong đn v kinh
t vi các kh nng đu t, hp tác, liên kt, liên doanh v sn xut, dch v, tiêu th
sn phm ca các nc, các vùng và đn v kinh t khác nhau…”. 16
10
Quá trình phát trin, hot đng kinh t ca các ngành, các vùng và các thành
phn kinh t không phi lúc nào cng đng đu và nhp nhàng vi nhau do có nhiu
yu t tác đng đn xu hng phát trin ca mi ngành. Ngoài ra c cu kinh t s thay
đi theo tng thi k phát trin bi các yu t hp thành c cu kinh t không c đnh.
ó là s thay đi v s lng các ngành hoc s thay đi v quan h t l gia các
ngành và tc đ tng trng gia các yu t cu thành c cu kinh t không đng đu.
S thay đi c cu kinh t t trng thái này sang trng thái khác cho phù hp vi môi
trng phát trin đc gi là s chuyn dch c cu kinh t.
ây không phi đn thun là s thay đi v trí, mà là s bin đi c v cht và
lng trong ni b c cu. Vic chuyn dch c cu kinh t phi da trên c s mt c
cu kinh t hin có, do đó ni dung ca chuyn dch c cu là ci to c cu c lc hu
hoc cha phù hp đ xây dng c cu mi tiên tin, hoàn thin và b sung c cu c
thành c cu mi hin đi và phù hp hn.
Nh vy, chuyn dch c cu kinh t v thc cht là s điu chnh c cu trên ba
mt biu hin ca c cu nh đã trình bày nhm hng s phát trin ca toàn b nn
kinh t theo các mc tiêu kinh t - xã hi đã xác đnh cho tng thi k phát trin. Cho
dù có s bin đi trong ni b c cu kinh t, song nu c cu kinh t vn còn thích ng,
cha gây tr ngi ln cho s phát trin ca tng b phn và c tng th thì cha đòi hi
phi xác đnh li c cu kinh t. Chuyn dch c cu kinh t s din ra khi:
- Có nhng thay đi ln v điu kin phát trin;
- Có nhng kh nng và gii pháp mi làm thay đi phng thc khai thác
các điu kin hin ti;
- Trong quan h phát trin gia các b phn ca c cu kinh t có nhng tr
ngi dn đn hn ch ln nhau, làm nh hng đn phát trin chung.
11
1.2.1.1. Chuyn dch c cu kinh t là mt quá trình
Không phi c cu kinh t mi đc hình thành ngay mt lúc và lp tc thay th
c cu c. Quá trình chuyn dch c cu trc tiên phi là mt quá trình tích lu v
lng, thay đi v lng đn mt mc nào đó s dn đn thay đi v cht. Quá trình
chuyn dch c cu kinh t din ra nhanh hay chm tùy thuc vào nhiu yu t trong đó
có s tác đng trc tip rt quan trng ca ch th lãnh đo và qun lý.
S chuyn dch kinh t nht thit phi là mt quá trình, nhng không phi là
mt quá trình t phát vi các bc tun t theo khuôn mu nào đó mà ngc li, con
ngi bng nhn thc vt trc và am hiu thc t sâu sc hoàn toàn có th to ra
nhng tin đ, tác đng làm cho quá trình đó din ra nhanh hn theo hng đúng, hoàn
thin hn. Vn đ quan trng là khi xng t đâu, dùng bin pháp nào đ m đu và
to nên hiu ng lan truyn trong tng th nn kinh t đ chuyn dch c cu kinh t có
hiu qu. 3
1.2.1.2. C cu kinh t hiu qu và hp lý
Mt c
cu kinh t hiu qu, hp lý đc biu hin thông qua:
C cu kinh t đó cho phép khai thác ti đa nhng u th và nhng thun li v
các ngun lc chung nh: v th, đt đai, khí hu, truyn thng và các tim nng vn có
v xã hi, lao đng. Bo đm và to điu kin thúc đy s phát trin ca mi ngành,
mi vùng và mi thành phn kinh t.
C cu kinh t đó to đc nhng điu kin thun li cho các ngành kinh t phát
trin vi s lng và chng loi sn phm đc trng, đa dng, phong phú, đm bo tiêu
dùng ca dân c và xut khu.
To tích ly ti u cho nn kinh t quc dân, xut phát t vic phi to đc kh
nng tích ly cao nhng ngành, nhng vùng có nhiu li th so sánh đ chúng va có
kh nng t bù đp cho mình, đng thi có kh nng h tr cho các ngành, các vùng
khác và góp phn làm tng tích ly cho toàn b nn kinh t.
12
Xây dng c cu kinh t hp lý s nh hng mnh m, trc tip đn nhp đ
tng trng và quy mô tng trng kinh t, to ra nhng tin đ vt cht đ phát huy có
hiu qu hn nn kinh t quc dân. n lt nó, s tng trng kinh t, to điu kin
thc hin các mc tiêu kinh t - xã hi, khai thác và phát huy nhng ngun lc trong
vùng, trong quc gia có hiu qu. 12 +16
1.2.2. Mt s yêu cu khách quan đ xây dng mt c cu kinh t ti u
Mt c cu kinh t đc đánh giá là ti u khi đáp ng đc các yêu cu sau:
Phn ánh đc và đúng các quy lut khách quan bao gm các quy lut t nhiên,
kinh t - xã hi, nht là các quy lut kinh t nh: quy lut quan h sn xut phi phù
hp vi tính cht và trình đ phát trin ca lc lng sn xut, quy lut giá tr, quy lut
cung cu, quy lut cnh tranh, quy lut lu thông tin t; các quy lut ca tái sn xut
nh: quy lut nng sut lao đng, quy lut tích ly, quy lut phân phi tng sn phm
xã hi và thu nhp quc dân.
m bo khai thác ti đa tim nng ca đt nc, nht là đi vi nhng nc
cha qua giai đon phát trin t bn ch ngha vi c s vt cht k thut lc hu chm
phát trin, ngun lc còn rt di dào.
S dng ngày càng nhiu li th tuyt đi và li th so sánh gia các nc, các
vùng và các khu vc. Vai trò này gn lin vi vic hình thành “c cu kinh t m”.
góc đ v mô, chuyn dch c cu kinh t ngành phi gn vi vic xây dng chin lc
hng mnh v xut khu, nhp khu thay th nhng mt hàng trong nc sn xut
không hiu qu; gn vi s phân công lao đng và thng mi quc t.
Phn ánh đc xu hng phát trin ca cách mng khoa hc công ngh, xu th
quc t hóa, toàn cu hóa hi nhp kinh t quc t.
Chuyn dch c cu kinh t ngành phi ly hiu qu kinh t - xã hi làm thc
đo kt qu cui cùng ca mt c cu kinh t ti u.
13
1.2.3. Mi quan h gia chuyn dch c cu kinh t và phát trin kinh t
C cu kinh t là c s cho nhng nhân t quyt đnh phúc li ca nhân dân,
cách thc thay đi c cu cho phù hp vi quá trình phát trin ca nn kinh t là mt
vn đ quan trng thu hút s quan tâm nghiên cu ca các nhà kinh t. Bt đu bng
nhng thay đi ca c cu phát sinh trong quá trình phát trin, sau đó đi sâu vào nghiên
cu nhiu khía cnh khác ca quá trình chuyn đi c cu có s can thip ca Nhà
nc và Chính ph.
Cho ti nay, nhiu công trình nghiên cu đã đa ra bng chng chc chn là có
nhng quy lut phn ánh phng thc thay đi ca c cu kinh t khi thu nhp bình
quân đu ngi tng lên. S phát trin các ngành kinh t trong mt nn kinh t cha
đng mt c cu kinh t nht đnh, và ngc li, vic quyt đnh đu t tp trung các
ngun lc đ phát trin mnh mt s ngành kinh t trong toàn b nn kinh t s nh
hng ln đn s phát trin ca nn kinh t. Quyt đnh chn ngành đúng đ đu t
ngun lc s to đng lc đ thúc đy nn kinh t phát trin mnh hn và ngc li, s
làm gim tc đ ca nn kinh t. [21]
C s giúp ta thy đc mi liên h gia quá trình phát trin kinh t và thay đi
c cu là cách thc tính toán GDP theo các bin s kinh t v mô.
Hàm sn xut Y=ƒ(K, L, R, A) có th đc s dng đ xem xét s nh hng
ca mt s yu t đi vi mt ngành, t
đó suy rng ra đi vi tng sn phm quc gia.
Có th nói các yu t nh hng đn sn lng sn xut cng s có nh hng đn c
cu kinh t, t đó nh hng đn s chuyn dch c cu kinh t trong tng th nn kinh
t. T hàm sn xut, có th chuyn đi thành hàm đo lng mc đ nh hng ca
tng yu t đn tc đ phát trin ca sn lng quc dân nh sau: [27]
G
y
= a + W
k.gk
+ W
l.gl
Trong đó:
g: Tc đ tng ca các s.
14
W: T l ca các yu t đu vào trong tng thu nhp quc dân.
y: Tng thu nhp quc dân.
k: Vn đu t.
l: Tng lao đng tham gia.
a: Bin s đo lng mc hiu qu ca hàm sn xut t vic tng nng
sut lao đng và ci tin công ngh.
Trc ht, nu xét v phía cung, chúng ta phi phân tích c c
u sn xut đc
tính theo các ngành sn xut. Ngoài các ngành có th d quan sát nh nông nghip,
công nghip, h thng tài chính là ngành có tm quan trng đc bit trong c cu ca
mt nn kinh t. Mt s kt qu quan sát cho thy rng, khi thu nhp bình quân đu
ngi tng lên, thì t trng trong sn phm quc dân ca ngành nông nghip cng gim
cùng vi s lao đng s dng và t trng ca ngành công nghip, trong đó ch yu là
ngành khai khoáng và ngành ch bin tng lên cùng vi s lao đng s dng. [26]
c bit ngành ch bin ban đu có xu hng tp trung vào sn xut các mt
hàng tiêu dùng gin đn nh lng thc, thc phm và qun áo, sau này chuyn dn
sang sn xut các mt hàng t liu sn xut thuc ngành công nghip nng và sau cùng
là các sn phm vi đin t và các sn phm có công ngh cao. Vai trò ca các ngành
dch v có xu hng tng lên tng đi rõ rt. Do kt qu m rng ca nn kinh t
quc dân khi quá trình phát trin din ra nên s ph thuc vào ngoi thng gim dn
cùng vi t trng ca sn phm khai thác trong tng kim ngch xut nhp khu.
Mt điu đáng quan tâm na là quá trình tng trng có liên h cht ch vi s
đa dng hóa sn xut. Mt hàng ch bin và dch v ngày càng đa dng hn s có tác
dng m rng c cu sn xut mà trc đây ch yu là nông nghip. Trình đ chuyên
môn hóa trong sn xut và phân phi s tng lên khi nhu cu trong nn kinh t tr nên
đa dng hn. Tng t nh vy trong ni b các ngành sn xut. Vì th, trong ni b
khu vc kinh t nông thôn, các ngh ph, phi nông nghip cng s tr thành các ngun
15
thu nhp và công n vic làm ngày càng quan trng hn so vi thu nhp trc tip t
nông nghip ngha là khu vc không chính thc trong nn kinh t s gim đi.
Tóm li, quá trình phát trin tng trng kinh t ca mt quc gia thng đc
xem xét nh mt quá trình làm thay đi thu nhp bình quân đu ngi. Mc dù có
nhiu thay đi trong quan nim v phát trin và tng trng nhng ch tiêu trên vn
đc coi trng và làm th
c đo cho s phát trin v kinh t. Mt xu hng mang tính
quy lut là cùng vi s phát trin ca nn kinh t, cng din ra mt quá trình làm thay
đi v c cu kinh t tc là mt s thay đi tng đi v vai trò mc đóng góp, tc đ
phát trin ca tng thành phn, tng yu t riêng v cu thành nên toàn b nn kinh t.
Mt trong nhng c cu kinh t đc quan tâm và nghiên cu nhiu nht trong mi
liên h vi quá trình tng trng và phát trin nn kinh t là c cu ngành. C cu đó
v phn mình li đc th hin trong quá trình sn xut tiêu dùng và ngoi thng. Mi
quan h gia c cu và s phát trin kinh t có vai trò rt quan trng vì gn vi nó là c
mt đng thái v s phân b các ngun lc hn hp ca nn kinh t mt cách ti u
trong nhng thi đim nht đnh cho các ngành sn xut khác nhau. C cu ngành
trong quan h ngoi thng cng th hin li th tng đi và kh nng cnh tranh ca
mt quc gia trong toàn cnh nn kinh t th gii có bin đng. Quá trình chuyn dch c
cu là mt quá trình tt yu gn vi s phát trin kinh t. ng thi nhp đ phát trin, tính
bn vng ca quá trình tng trng li ph thuc vào kh nng chuyn dch c cu linh
hot, phù hp vi nhng điu kin bên ngoài và các li th tng đi ca mt nn kinh t.
1.2.4. Các nhân t nh hng đn quá trình chuyn dch c cu kinh t.
Th
trng và trình đ phát trin ca kinh t th trng: S ra đi và phát
trin các mô hình kinh t mà nhân loi đã tri qua đn nay khng đnh: kinh t th
trng có tác đng to ln đn s phát trin khoa hc công ngh, đi vi s phát trin
c cu ngành, vùng kinh t, vic tng nng sut lao đng xã hi, vic phát trin lc
lng sn xut. Nhng tác đng này đòi hi s đi mi và chuyn dch c cu kinh t.
Trong nn sn xut hàng hóa, th trng là khâu trung gian gia sn xut và tiêu dùng,
16
là đim tp trung hàng hóa đ đm bo s vn đng không ngng ca quá trình tái sn
xut xã hi. Do đó, th trng luôn là yu t quyt đnh s phát trin kinh t, nh
hng mnh m đn s hình thành và bin đi ca c cu kinh t. Mt khác, th trng
phn ánh nhu cu cn đc tha mãn ca con ngi. tha mãn nhu cu ca con
ngi li ph thuc vào nn kinh t, c cu kinh t đc xây dng và chuyn dch nh
th nào, tr li đc nhng câu hi do th trng đt ra: sn xut cái gì, sn xut cho ai,
sn xut nh th nào và sn xut bng công ngh gì?
Trình đ phát trin ca th trng t l thun vi trình đ phát trin và chuyn
dch c cu kinh t theo hng công nghip hóa, hin đi hóa nn kinh t.
Vn và đu t: Vn là yu t quan trng nht đi vi tng trng (Maddison
1995, kaliswal 1995). Vn là mt yu t sn xut trong quá trình sn xut. Vn đc
tích t khi mt phn ca thu nhp hin hành đc tit kim và đem tái đu t đ tng
sn lng và thu nhp tng lai (Torado 1992). Vn không ch đóng góp trc tip nh
mt yu t đu vào mà còn gián tip thông qua s ci tin k thut. Thông qua ci tin
k thut, đu t s giúp nâng cao k nng ca ngi lao đng, làm tng nng sut lao
đng, làm cho quá trình sn xut hiu qu hn, góp phn làm tng trng kinh t. 25
H s s d
ng vn (ICOR): Trong mô hình Harrod Dorma, sn lng tng
trng ca mt ngành nói riêng hay ca mt nn kinh t nói chung còn ph thuc rt
ln vào h s s dng vn (Increamental Capital Output Ratio – ICOR: đ tng thêm
mt đng sn lng s cn phi đu t bao nhiêu đng vn). Tp trung đu t vn vào
ngành có h s ICOR thp s mang li hiu qu cao hn ngành có h s ICOR cao,
đ
iu này nh hng đn c cu kinh t ca ngành đc tp trung đu t. 6
Lao đng và vn nhân lc: Tuy mi quan h gia tc đ tng dân s vi tc đ
tng trng kinh t còn khá phc tp, có th thy đc s nh hng ca lc lng lao
đng ti tc đ tng trng kinh t và chuyn dch c cu kinh t. Lao đng là yu t
sn xut trc tip liên quan đn quá trình sn xut. Mt lc lng lao đng di dào có
17
th tác đng tích cc đn tng trng kinh t thông qua ngun nhân lc sn xut nhiu
hn cng nh tim nng tiêu th ca th trng ni đa.
Vic gia tng và ci thin cht lng lao đng hay vn nhân lc có tác dng
kích thích tng trng kinh t. Vn nhân lc ngha là k nng, kin thc mà ngi lao
đng tích ly đc trong quá trình lao đng, hc hi, nghiên cu, giáo dc… Theo
Alfred Mashall: “… kin thc là đng c sn xut mnh nht, nó cho phép chúng ta có
th chinh phc đc thiên nhiên và tha mãn nhng mong mun ca chúng ta…”. 25
Tin b công ngh: Trong mt s mô hình tng trng, đc bit là trong hàm
sn xut tân c đin, tin b công ngh đc gi đnh là phn còn li gia tc đ tng
tr
ng có trng s ca các yu t sn xut khác, vì vy nó đi din cho tt c nhân t
đóng góp cho tng trng, ngoi tr s gia tng trong nhng yu t sn xut chính nh
lao đng và vn; hay nói cách khác nó đi din cho tt c các yu t sn xut đóng góp
cho tng nng sut, bao gm li th tng dn theo qui mô và s chuyên môn hóa.
Ngi ta lp lun rng tin b công ngh rt quan trng đi vi tng trng vì nó làm
tng nng sut các yu t sn xut. Theo truyn thng tân c đin, sn phm biên ca
các yu t gim dn nên tng trng bn vng ch có th thc hin đc thông qua
vic thay đi công ngh; và thay đi công ngh cng bao gm nhiu cách làm gim
chi phí thc t. Trong nghiên cu ca Nafziger 1990, tích ly vn và tin b công ngh
là nhng nhân t chính gii thích cho s tng trng phi thng ca các nc châu Âu
trong 150 nm tr li đây. 25
Tng trng và thay đi c cu hàng xut khu: Xut khu có th tác đng
trc tip đn tng trng kinh t vì nó là mt phn ca tng sn phm. Xut kh
u làm
tng nhu cu trong nn kinh t, m rng th trng cho sn xut ni đa, góp phn làm
tng trng kinh t. Ngoài ra, xut khu còn tác đng đn tng trng thông qua vic
gim bt ràng buc v cán cân thng mi. Vic hng v xut khu và ci m thng
mi làm ci thin quá trình tái phân b ngun lc, làm tng nng lc s dng và cnh
tranh. Xut khu có th kích thích tit kim và làm tng đu t trong nc cng nh
18
thu hút vn đu t nc ngoài. Xut khu còn thúc đy thay đi công ngh và ci thin
ngun vn nhân lc, qua đó làm tng nng sut.
S thay đi c cu hàng xut khu cng có nhng nh hng tích cc đn tng
trng. S phát trin cn phi đc kt hp vi quá trình chyn đi nn kinh t theo
hng công nghip hóa, hin đi hóa. Công nghip hóa là cn thit cho tng trng vì
ngành công nghip ch bin có nhng đc trng sau: (1) đ co dãn cu ca ngành công
nghip ch bin so vi thu nhp tng đi cao; (2) hàng công nghip có tính kh
thng cao nhng vi mc đ kh nng thay th khác nhau gia hàng ni đa và hàng
nhp khu; (3) vic thành lp các ngành công nghip ng vi li th so sánh cho phép
tái phân b lao đng và vn đn nhng ngành có nng sut cao hn và khai thác đc
nhng li th tim nng t vic chuyên môn hóa cng nh li th tng dn theo quy
mô; (4) tng trng trong ngành công nghip ch bin là mt trong nhng ngun chính
cho vic thay đi công ngh. 25
Tóm li: Các yu t nh hng đn chuyn dch c cu kinh t có mi quan h
mt thit vi nhau. Trong tng hoàn cnh c
th ca tng ni, tng lúc, các yu t trên
s tác đng làm nh hng đn chuyn dch c cu kinh t.
1.3. CÁC MÔ HÌNH CHUYN DCH C CU KINH T
Chuyn dch c cu kinh t là mt đc trng vn có ca quá trình phát trin kinh
t dài hn. Mt nn kinh t có c cu linh hot s đt đc mt s phát trin nhanh
chóng,
đó là mt nn kinh t mà trong đó các mc tiêu và công c đc điu chnh mt
cách hp lý đ thích ng vi s thay đi ca gii hn và c hi kinh doanh.
1.3.1. Chuyn dch c cu theo mô hình hng ngoi
Mô hình hng ngoi vi chính sách chuyn dch c cu đa nn kinh t phát
trin theo hng m ca nhiu hn, có th thúc đy thng m
i và các lung t bn đ
vào, khuyn khích li nhun gia vic xn xut cho th trng trong nc hay th
trng ngoài nc, to kh nng sinh lãi cao hn vic sn xut hàng xut khu. Qua
