Định hướng về việc sử dụng giá trị hợp lý trong kế toán doanh nghiệp Việt Nam

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM






LÊ V NGC THANH














LUN VN THC S KINH T

TP. H Chí Minh – Nm 2005


1
M U
Tính cp thit ca đ tài
Mt trong nhng vn đ quan trng ca công tác k toán là đnh giá nhm xác
đnh giá tr bng tin ca các đi tng k toán đ phc v cho công vic ghi chép
và lp báo cáo tài chính. Qua quá trình phát trin ca đnh giá đã có nhiu loi giá
khác nhau đc s dng, trong đó giá tr hp lý ngày càng đóng vai trò quan trng,
vi mc đích trình bày thông tin trên báo cáo tài chính mt cách trung thc và hp
lý hn. Mc dù cha có chun mc c th v vn đ này, nhng giá tr hp lý đã
đc tha nhn và áp dng  nhiu nc trên th gii cách đây rt lâu.
Ti Vit Nam giá tr hp lý cng đã xut hin đ đnh giá các đi tng k
toán. Tuy nhiên, do còn khá mi m nên vic áp dng cha đc rng rãi và cha
đt đc mc đích ca giá tr hp lý.
Vì vy vic “đnh hng v vic xác đnh giá tr hp lý trong k toán doanh
nghip Vit Nam” là mt vn đ cn thit trong giai đon hin nay nhm:
- Làm rõ bn cht ca giá tr hp lý và khng đnh mt công c đnh giá mi
phc v cho công tác k toán  Vit Nam.
- Mang đn s phù hp v đnh giá gia Vit Nam và quc t đ rút ngn
khong cách trong quá trình hi nhp.
Mc đích nghiên cu ca lun vn
Mc đích nghiên cu ca lun vn là nhm đnh hng v v vic s dng giá
tr hp lý trong k toán doanh nghip Vit Nam, bng cách tip cn nhng nghiên
cu trên th gii và thc t áp dng giá tr hp lý trong k toán doanh nghip  Vit
Nam.
i tng nghiên cu
 tài ch gii hn  k toán tài chính doanh nghip Vit Nam, không đ cp

đn k toán qun tr cng nh các lnh vc k toán khác.

2
 tài tp trung nghiên cu và gii quyt nhng vn đ ch yu sau đây:
- Nghiên cu v h thng đnh giá trong k toán; lch s hình thành, bn cht
và ni dung ca giá tr hp lý, cng nh thc trng áp dng giá tr hp lý trên
th gii.
- Nghiên cu v h thng đnh giá trong k toán Vit Nam; nghiên cu v đc
đim ca giá tr hp lý trong lý thuyt cng nh kho sát thc t áp dng giá
tr hp lý trong k toán doanh nghip Vit Nam, đ t đó bàn v vai trò hin
ti và tng lai cng nh nhng điu kin đ nâng cao vai trò ca giá tr hp
lý.
- nh hng v vic s dng giá tr hp lý cho phù hp vi đc đim ca
Vit Nam và thông l ca quc t trong giai đon trc mt cng nh là lâu
dài.
Phng pháp nghiên cu
Lun vn đc thc hin trên c s phân tích thc tin theo quan đim lch s
và toàn din, gn s phát trin ca giá tr hp lý vi điu kin kinh t xã hi ca
Vit Nam trong xu th chung ca th gii.  đánh giá thc trng, lun vn s dng
mt s công c phân tích đnh lng nh: phân tích, tng hp, so sánh, đi chiu.
Nhng đóng góp ca lun vn
Nhng đóng góp chính là:
- H thng hoá v đnh giá trong k toán, nêu lên bn cht và ni dung c bn
ca giá tr hp lý.
- H thng hoá vn đ đnh giá trong k toán Vit Nam. Khái quát các yêu cu
v giá tr hp lý trong chun mc k toán, phân tích và đánh giá bn cht, vai
trò ca giá tr hp lý trong k toán Vit Nam. Nhn đnh nhng thun li và
khó khn trong vic nâng cao vai trò ca giá tr hp lý trong k toán doanh
nghip.
- nh hng v vic s dng giá tr hp lý:

3
Trong giai đon trc mt, lun vn đ xut nhng kin ngh đ hoàn thin các
chun mc hin có, vi mc đích tip tc nghiên cu th nghim giá tr hp lý
V lâu dài: lun vn đ ngh điu chnh Lut k toán, chun mc chung, và đ
xut ban hành mt s chun mc mi vi mc đích phát trin giá tr hp lý
đng hành cùng h thng k toán Vit Nam.
B cc ca lun vn
Lun vn gm 64 trang, 7 bng biu, 1 s đ và 9 ph lc. Ni dung lun vn
ngoài phn m đu và phn kt lun gm 3 chng:
Chng 1: Tng quan v giá tr hp lý
Chng 2: Thc trng áp dng giá tr hp lý ti Vit Nam và nhng vn đ đt
ra xung quanh vic s dng giá tr hp lý.
Chng 3: nh hng v vic s dng giá tr hp lý trong k toán doanh
nghip Vit Nam.













4
CHNG 1:

TNG QUAN V GIÁ TR HP LÝ

Xác đnh giá tr có vai trò quan trng trong công tác k toán nhm cung cp nhng
thông tin hu ích cho ngi s dng báo cáo tài chính. Hin nay, giá tr hp lý là
mt xu hng mi đ đnh giá các đi tng k toán. Phn này s trình bày các vn
đ v đnh giá nói chung và sau đó làm rõ hn v quá trình phát trin, bn cht cng
nh ni dung ca giá tr hp lý đ hiu rõ hn v xu hng này.
1.1. VN  NH GIÁ TRONG K TOÁN
1.1.1. Khái nim đnh giá trong k toán
nh giá (còn gi là đánh giá, tính giá) là “xác đnh giá tr bng tin t cho các
đi tng hoc s kin liên quan đn doanh nghip”
1
. nh giá din ra thng
xuyên trong hot đng kinh t ca doanh nghip nh khi giao dch, mua bán, sn
xut.
nh giá trong k toán
Trong k toán, vi chc nng “thu thp, x lý, kim tra, phân tích và cung cp
thông tin kinh t tài chính di hình thc giá tr, hin vt và thi gian lao đng”
2
thì
đnh giá trong k toán là xác đnh giá tr tin t khi phn ánh các đi tng và các
nghip v ca k toán. Do đ tài ch tp trung vào vic đnh giá trong k toán tài
chính, đi tng ca đnh giá trong k toán tài chính là đi tng phn ánh ca k
toán, bao gm: tài sn, n phi tr, doanh thu, chi phí …
Xét trong mi quan h vi nghip v và giao dch thì đnh giá trong k toán
bao gm hai loi :
- nh giá ban đu : là xác đnh giá tr ca đi tng k toán ngay khi nghip
v kinh t phát sinh đ ghi nhn vào s sách k toán.

1
Eldon S. Hendriksen, Accounting theory, xut bn ln th t, trang 75
2
Lut K toán Vit Nam, nm 2003, điu 4.

5
- nh giá sau ghi nhn ban đu: là xác đnh li giá tr ca các đi tng k
toán sau mt k nht đnh, xut phát t s thay đi giá tr ca các đi tng
này nh hao mòn, đánh giá li…
1.1.2. Tm quan trng ca đnh giá trong k toán
nh giá là mt công vic quan trng trong k toán tài chính bi vì :
(1). nh giá là mt phng pháp c bn ca k toán
Thông qua đnh giá, giá tr ca các đi tng k toán ca doanh nghip đc
biu hin di hình thái tin t, xác đnh đc giá tr tài sn, ngun vn, cng nh
kt qu hot đng kinh doanh ca doanh nghip.
Trong h thng các phng pháp k toán, đnh giá đóng vai trò quan trng
trong vic kt hp vi các phng pháp k toán khác nh tài khon, ghi s kép,
tng hp và cân đi… đ thc hin các mc đích và nhim v ca k toán.
(2). nh giá nh hng đn quyt đnh ca ngi đc báo cáo tài chính
nh giá nh hng đn tt c các khon mc ca báo cáo tài chính, t đó nó
nh hng đn các ch tiêu c bn đ đánh giá tình hình tài chính, tình hình kinh
doanh ca doanh nghip.
Ví d, nu tài sn đc đánh giá cao hn giá tr ca nó s dn đn ch s v
kh nng thanh toán cao làm cho nhà đu t, ch n k vng vào kh nng tr n
ca doanh nghip. Hoc nu đánh giá không đúng tình hình hot đng kinh doanh
s làm nh hng đn t sut sinh li, s vòng quay vn, s vòng quay hàng tn
kho… Nh vy, đnh giá nh hng rt ln đn quyt đnh ca ngi đc báo cáo
tài chính.
Chính vì tm quan trng này mà các chun mc k toán thng dành mt phn
ln ni dung đ bàn v vn đ đnh giá các khon mc trên báo cáo tài chính.

1.1.3. Các gi thit, nguyên tc k toán hng đn vic đnh giá
Do k toán tài chính phc v cho vic lp báo cáo tài chính và phi đm bo
tính cht trung thc, hp lý, vic đnh giá trong k toán phi đm bo nhng nguyên

6
tc nht đnh đ tránh s tu tin hoc ch quan ca ngi k toán. Phn này s
trình bày nhng nguyên tc k toán có nh hng rõ rt đn đnh giá da trên khuôn
mu lý thuyt ca y ban chun mc k toán quc t (di đây gi là IAS
framework)

IAS framework đ cp đn hai gi đnh (c s dn tích, hot đng liên tc) và
bn đc đim cht lng (có th hiu đc, có th so sánh đc, thích hp và đáng
tin cy). Trong đó nhng gi đnh và các đc đim cht lng có nh hng rõ rt
đn đnh giá là:
Gi đnh v tính hot đng liên tc
Báo cáo tài chính đc lp trên gi đnh rng doanh nghip đang hot đng và
s không có ý đnh ngng hot đng trong mt tng lai gn.
Gi đnh này nh hng quan trng đn vic đnh giá. Nó là c s cho phép
giá gc đc s dng đ đánh giá và trình bày các yu t ca báo cáo tài chính. Nu
gi đnh này b vi phm thì tt c tài sn ca doanh nghip phi đc trình bày theo
giá tr thun có th thc hin.
c đim có th so sánh đc
Thông tin cn đc trình bày trên báo cáo tài chính sao cho ngi đc có th
so sánh chúng vi báo cáo tài chính ca doanh nghip khác, hoc vi các k trc
ca chính doanh nghip đó.
c đim này chính là lý do đ thông tin đc trình bày theo hình thc tin t.
Không nhng th, nó còn chi phi đn phng pháp đnh giá : các cách đnh giá
khác nhau s dn đn tình hình tài chính và tình hình kinh doanh ca doanh nghip
khác nhau, vì vy yêu cu các phng pháp đnh giá phi đc s dng nht quán
gia các k.

c đim đáng tin cy
Thông tin ch hu ích khi nào chúng đáng tin cy. Thông tin đc gi là đáng
tin cy khi chúng không b sai sót hay thiên lch mt cách trng yu.

7
Trong đc đim đáng tin cy, nguyên tc khách quan và nguyên tc thn trng
có nh hng rõ rt đn đnh giá.
- Nguyên tc khách quan
Thông tin trên báo cáo tài chính phi khách quan, không b sai lch mt cách
c ý.
Nguyên tc khách quan nh hng ln đn đnh giá. Nguyên tc này yêu cu
các loi giá đc s dng phi có th xác đnh đc và có th kim chng đc.
ây cng chính là lý do khin cho h thng k toán da trên giá gc đc chp
nhn  hu ht các nc trên th gii. Cùng vi s phát trin ca h thng thông tin
làm cho yêu cu có th có đc và có th kim chng đc tr nên d dàng làm
xut hin nhiu loi giá khác đc s dng: giá thay th, giá th trng, giá tr hp
lý…
- Nguyên tc thn trng
Nguyên tc thn trng yêu cu phi trình bày ni dung v các s kin, tình th
không chc chn khó có th tránh đc, chng hn nh kh nng thu hi các khon
n khó đòi, thi gian hu dng ca tài sn, kh nng xy ra các khon n phi tr…
Nguyên tc thn trng nhm mc đích tránh thi phng giá tr tài sn, nhng cng
không có ngha là giu bt giá tr thc ca tài sn.
Nguyên tc này nh hng đn vic đnh giá  ch : yêu cu giá đc s dng
không làm thi phng giá tr tài sn, có ngha là tài sn đc ghi nhn không đc
vt khi giá tr thun có th thc hin.
1.1.4. Các loi giá đc s dng
Quá trình phát trin các lý thuyt và thc tin hot đng k toán đã dn đn s
ra đi nhiu loi giá khác nhau, chúng đc phân thành các loi nh sau:
a. Giá đu vào

- Giá gc (historical cost): là s tin hoc tng đng tin đã thanh toán đ
có mt tài sn hoc thanh toán mt khon n phi tr.

8
Giá gc còn đc gi là giá phí lch s, giá phí, giá thc t.
- Giá thay th (replacement cost)- chi phí thay th: là s tin hoc tng
đng tin s đc chi tr đ nhn đc tài sn tng đng có cùng giá tr
hu dng còn li.
Giá thay th đc c tính da vào giá th trng, hoc ch s giá đc bit,
hoc s c lng ca nhà qun lý.
b. Giá đu ra
- Giá tr thun có th thc hin (net realizable value): là s tin hoc tng
đng tin thun s thu đc khi bán tài sn hoc s phi tr đ thanh toán
n hin ti. Giá tr thun có th thc hin là giá bán c tính trong điu kin
kinh doanh bình thng tr chi phí c tính cho vic hoàn thành và tiêu th.
Giá tr thun có th thc hin cng đc c tính t mc giá th trng và
điu chnh theo giá bán c lng (tc là giá th trng cng thêm lãi mong
mun), hoc đc c lng da vào ch s giá đc bit và s đnh giá.
- Hin giá (present value): là giá tr hin ti ca dòng tin thun s nhn đc
t vic s dng tài sn hoc s tr đ thanh toán n.
 tính toán hin giá ph thuc vào: dòng tin mong mun, thi gian ca
dòng tin mong mun, s nm còn li ca tài sn hoc n phi tr, lãi sut
chit khu phù hp.
c. Các loi giá khác
- Giá th trng (market value): là giá ca tài sn hoc n phi tr đc xác
đnh trên th trng hot đng.
iu kin đ giá th trng phn ánh đúng giá c ca tài sn, n phi tr là
phi có th trng hot đng, trong đó ngi mua và ngi bán phi có đy
đ s hiu bit v giao dch, mua bán không có bt c s cng ép nào. Vì
vy vn đ khó khn gp phi khi s dng giá th trng là trong nhiu

9
trng hp không có th trng hot đng đ có th xác đnh đc giá th
trng.
- Giá tr hp lý (fair value): “là giá mà ti đó tài sn và n phi tr có th đc
trao đi trong mt giao dch hin ti gia nhng ngi t nguyn, thông
tho, không có mi quan h”
3
Giá tr hp lý là giá trao đi mà đc c tính da vào hot đng ca nhng
ngi tham gia trên th trng trong mt giao dch gi đnh. Trong trng
hp có giá th trng thì giá tr hp lý chính là giá th trng. Trong các
trng hp khác thì giá tr hp lý đc xác đnh da vào vic c tính.
Giá tr hp lý và giá th trng là cùng mt loi giá da trên các th trng
hot đng, tuy nhiên chúng không đng nht hoàn toàn. Trong nhng trng
hp không có th trng hot đng thì không th xác đnh giá th trng,
nhng giá tr hp lý vn đc xác đnh da trên các c tính.
d. Ngoài ra mt s khon mc đc đánh giá theo s la chn gia mt
trong hai loi giá:
- Giá thp hn gia giá gc và giá th trng (LCM – lower of cost and
market value).
LCM thng đc áp dng trong h thng k toán ca M đ trình bày
khon mc hàng tn kho.
Giá th trng trong LCM là giá thay th nm trong phm vi giá trn và giá
sàn. Giá trn là giá tr thun có th thc hin; giá sàn là giá tr thun có th
thc hin tr li nhun c tính.
- Giá thp hn gia giá gc và giá tr thun có th thc hin
Giá này đc đ cp trong chun mc k toán quc t đ trình bày khon
mc hàng tn kho.

3
FASB, Fair Value Measurements, d tho, nm 2004, trang 2

10
1.1.5. Các h thng đnh giá k toán
H thng đnh giá k toán xut hin t lý lun v vn và bo toàn vn. Trong
mi h thng k toán, các loi giá khác nhau đc s dng phi hp đ đnh giá các
đi tng k toán.
1.1.5.1. Khái nim v vn và bo toàn vn
Lý lun v vn và bo toàn vn làm nn tng cho vic xây dng h thng giá
trong k toán. Phn này s trình bày khái nim v vn và nhng nh hng ca nó
đn vic đnh giá.
Khái nim v vn :
Theo khái nim tài chính vn là tin đu t hoc sc mua ca vn đã đu t,
vn đng ngha vi tài sn thun hoc vn ch s hu.
Theo khái nim vt cht vn nh là nng lc hot đng, nng lc sn xut ca
mt doanh nghip.
Khái nim bo toàn vn
Da trên hai khái nim v vn làm ny sinh hai khái nim v bo toàn vn:
bo toàn vn tài chính và bo toàn vn vt cht.
Khái nim bo toàn vn tài chính: li nhun là phn vt ca giá tr tài sn
thun cui k so vi đu k sau khi loi tr nh hng ca các khon góp vn hoc
chia lãi cho c đông.
Nh vy li nhun ch xy ra khi có s tng lên ca giá tr tài sn thun trong
nhng điu kin trên. Theo IAS framework có hai phng pháp đ xác đnh bo
toàn vn tài chính :
- Theo đn v tin t danh ngha : li nhun là khon gia tng vn danh ngha
trong k. Nh vy khon gia tng v giá c ca tài sn hin có trong k đc coi là
li nhun, tuy nhiên chúng cha đc ghi nhn cho đn khi tài sn đó đc bán

hoc trao đi.

11
- Theo đn v sc mua n đnh : li nhun là khon gia tng sc mua ca vn
trong k. Nh vy ch có phn gia tng giá c ca tài sn vt quá phn tng ca
sc mua chung thì mi đc coi là li nhun.
Khái nim bo toàn vn vt cht: li nhun là phn vt ca nng lc sn xut
vt cht cui k so vi đu k sau khi tr đi khon góp vn và chia lãi cho các c
đông.
Khái nim bo toàn vn v mt vt cht yêu cu báo cáo da trên c s giá
hin hành.
1.1.5.2. Các h thng đnh giá k toán
Các khái nim v vn và bo toàn vn ra đi xut phát t bin đng giá trong
nn kinh t và nó đa ra cách thc đ gii thích mt cách có h thng vic áp dng
các loi giá trong nn kinh t. Tng ng vi hai quan đim bo toàn vn tài chính
và vt cht đã có bn h thng đnh giá k toán :
- H thng đnh giá k toán da trên giá gc: ghi nhn và lp báo cáo tài chính
da trên c s giá gc. Bo toàn vn v mt tài chính theo đn v tin t
danh ngha. H thng này s dng giá gc là ch yu và kt hp vi các loi
giá khác: giá tr hp lý, giá tr thun có th thc hin, hin giá.  ghi nhn
ban đu ch yu là s dng giá gc. Sau ghi nhn ban đu, giá gc ca mt
s khon mc đc điu chnh da trên nguyên tc thn trng (ch cho phép
điu chnh gim) hoc đánh giá li (điu chnh cho c tng và gim)
- H thng đnh giá k toán da trên giá gc đã đc điu chnh giá theo sc
mua ca tin t: giá gc đc điu chnh theo ch s giá trc khi lp báo cáo
tài chính, nhm bo toàn vn tài chính theo sc mua n đnh.
- H thng đnh giá k toán da trên giá hin hành: vi mc đích bo toàn
nng lc sn xut, h thng k toán này đánh giá các đi tng k toán vào
cui k theo hin giá, chi phí thay th, giá tr thun có th thc hin, hoc kt
hp gia các loi giá.

12
- H thng đnh giá k toán da trên giá hin hành điu chnh theo sc mua
chung: s dng nh giá hin hành và điu chnh theo ch s giá trc khi lp
báo cáo tài chính, nhm bo toàn nng lc sn xut và sc mua chung.
1.1.6. nh giá mt s khon mc theo chun mc quc t và theo k toán
M, k toán Anh
 thy đc vai trò ca các loi giá, chúng tôi đã so sánh đnh giá mt s
khon mc theo chun mc k toán quc t (IAS), theo k toán M (US GAAP) và
theo k toán Anh (UK GAAP) trong bng 1.1
Hin nay h thng đnh giá k toán da vào giá gc là h thng đnh giá k
toán ch yu ca tt c các quc gia trên th gii. Trong h thng này, ch yu s
dng giá gc đ đánh giá các đi tng k toán, bên cnh đó, mt s loi giá khác
đc s dng trong tng trng hp c th. u đim ca h thng giá gc là khách
quan, thn trng, có th kim soát đc, tuy nhiên thng b lc hu vì giá c bin
đi, vì vy làm cho tính hu ích ca thông tin không cao.
Trong nhng nm 70 – 80 ca th k hai mi, h thng đnh giá k toán da
trên giá hin hành đc cho phép. H thng giá này khc phc đc nhc đim
ca h thng k toán da vào giá gc, nó bo toàn đc nng lc sn xut vt cht,
tuy nhiên nó phc tp vì phi điu chnh li doanh thu, giá vn hàng bán, khu
hao… nên phi điu chnh li các báo cáo tài chính.
Trong bi cnh đó, giá tr hp lý dn dn đc quan tâm và đc s dng
trong nhiu lnh vc, trong nhiu trng hp.

13
Bng 1.1 nh giá mt s khon mc theo chun mc quc t (IAS) và theo k
toán M (US GAAP), k toán Anh (UK GAAP)
(Ngun: Tng hp t tài liu ca PricewaterhouseCoopers và chun mc k toán quc t)
Khon mc IAS US GAAP UK GAAP
Nguyên tc k toán S dng giá gc,
nhng nhng tài
sn tng giá có th
đc đánh giá li
Nguyên tc giá
gc. Không cho
phép đánh giá li
tài sn, ngoi tr
mt s chng
khoán và công c
phái sinh xác đnh
ti giá tr hp lý
Ging IAS
Nhà xng và thit
b
Trình bày theo giá
gc tr khu hao
tr gim giá hoc
theo giá tr hp lý
S dng giá gc,
không cho phép
đánh giá li
Ging IAS
Tài sn c đnh vô
hình

Trình bày theo giá
gc tr hao mòn tr
gim giá hoc theo
giá tr hp lý
S dng giá gc Ging IAS
Bt đng sn đu t Hoc xem nh là
đu t hoc xem
nh là bt đng sn
và thit b. Xác
đnh theo giá gc
tr khu hao ly k
tr gim giá; hoc
theo giá tr hp lý.
Tng t nh bt
đng sn khác, s
dng giá gc
Ghi nhn ti giá
th trng công
khai tr cho khu
hao.

14
Công c tài chính Ghi nhn da vào
phân loi đu t:
- Gi đn k: ghi
nhn theo giá tr
hoàn dn bng giá
gc tr phn thanh
toán gc tr giá tr
hoàn dn lu k.

- Chng khoán
thng mi hoc
chng khoán có th
bán ghi nhn ti giá
tr hp lý.
Ging IAS Ghi nhn đu t
dài hn ti chi phí
(giá gc), giá th
trng hoc giá
thích hp khác ví
d nh giá tr tài
sn thun.
Ghi nhn đu t
ngn hn ti giá
thp hn gia giá
gc và giá tr
thun có th thc
hin hoc giá hin
hành.
Hàng tn kho Trình bày theo giá
thp hn gia giá
gc và giá tr thun
có th thc hin.
Ghi nhn theo giá
thp hn gia giá
gc và giá th
trng.
Phù hp vi IAS

1.2. S HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIN CA GIÁ TR HP LÝ

1.2.1. Lc s v s hình thành và phát trin ca giá tr hp lý
S hình thành và phát trin ca giá tr hp lý có th đc chia làm 2 giai đon:
Giai đon 1960 đn 1990: Giá tr hp lý bt đu xut hin và m rng phm
vi s dng.
Trên th gii, giá tr hp lý xut hin ln đu tiên  M, đc đ cp đn trong
báo cáo ca y ban nguyên tc k toán (APB). S hình thành giá tr hp lý là mt
quá trình lâu dài:

15
- T nm 1962 – 1969: là giai đon tin đ, trong giai đon này giá th
trng đc s dng, nhng trong mt s trng hp không có th trng hot
đng đ có th xác đnh đc giá th trng.
- n nm 1970 : giá tr hp lý chính thc xut hin, đc đ cp đn đu
tiên trong Ý kin ca APB s 16 (APB Opinion 16), s 17, đ ghi nhn li th
thng mi, ghi nhn giá tr ca tài sn có đc do hp nht:
APB Opinion 16 - Hp nht doanh nghip “Tt c tài sn, n phi tr
có đc trong hp nht doanh nghip nên đc ghi nhn ti giá tr hp lý ca
chúng ti ngày mua”
APB Opinion 17 – Tài sn vô hình – “S khác nhau gia giá tr hp lý
và chi phí s đc coi nh li th thng mi”
Sau khi xut hin, giá tr hp lý tip tc đc tha nhn và phm vi s dng
ca giá tr hp lý dn dn đc m rng hn. Giá tr hp lý bt đu đc s quan
tâm và áp dng ca nhiu nc cng nh ca y ban chun mc k toán quc t
(IASB), đc s dng trong nhiu lnh vc: du khí, truyn hình, ngân hàng, bo
him…Và cng đã có nhng hng dn hn ch v cách xác đnh và trình bày giá
tr hp lý trên báo cáo tài chính.
Nhìn chung, trong giai đon này giá tr hp lý xut hin đ áp dng cho li th
thng mi và tài sn có đc do hp nht, sau đó giá tr hp lý đc m rng đ
áp dng cho mt s chng khoán và giao dch phi tin t, công c tài chính, thuê tài

sn.
Giai đon 1991 đn nay: Giá tr hp lý phát trin mnh m cùng vi s hình
thành và phát trin ca các th trng hot đng.
ây là giai đon phát trin nht ca giá tr hp lý, nó đc khng đnh qua hai
giai đon:
- T nm 1991 đn 2000: s phát trin đc đánh du bng hàng lot các
chun mc ca M : FASB Statement 107 (nm 1991) công b v giá tr hp lý ca
công c tài chính, FASB Statement 141 - hp nht doanh nghip, FASB Statement

16
142 li th thng mi và tài sn vô hình … các chun mc này đã đa ra đc
nhng hng dn rõ ràng hn v giá tr hp lý.
Lúc này chun mc ca M cng nh chun mc quc t đã bt đu
s dng giá tr hp lý cho vic đánh giá sau ghi nhn ban đu.
Trong giai đon này, giá tr hp lý đc áp dng rng rãi trong nhiu
ngành, nhiu khon mc làm xut hin s lo lng v kh nng ca giá tr hp lý do
nhng hng dn v giá tr hp lý vn cha đt đc s thng nht chung và có
nhiu mâu thun trong các công b.
- T nm 2000 đn nay
Bt đu t nm 2000 đ gii quyt nhng lo lng v giá tr hp lý,
FASB và IASB đã bt tay vào nghiên cu sâu hn v lý thuyt ca giá tr hp lý.
Nm 2004 s phát trin mnh m ca giá tr hp lý đc chng minh
bng D tho Chun mc v giá tr hp lý ca FASB – giá tr hp lý bt đu đc
nghiên cu vào nm 2003, và sau nhiu ln tin hành tho lun D tho đc công
b chính thc vào tháng 6 nm 2004. Bên cnh đó, chun mc kim toán quc t s
545 - Kim toán xác đnh và công b giá tr hp lý hng dn kim toán giá tr hp
lý cho các báo cáo tài chính bt đu t nm 2004 cng đã cho thy s phát trin ca
giá tr hp lý.
1.2.2. Ni dung ca giá tr hp lý
Hin nay, h thng chun mc k toán quc t cha ban hành chun mc v

giá tr hp lý. Phn vit di đây da vào d tho chun mc v giá tr hp lý ca
FASB.
1.2.2.1. Khái nim giá tr hp lý
Giá tr hp lý là giá mà ti đó tài sn và n phi tr có th đc trao đi trong
mt giao dch hin ti gia nhng ngi tham gia t nguyn, không có mi quan h,
có đy đ s hiu bit v trao đi.
Các khái nim trong đnh ngha này đc hiu nh sau:

17
- Nhng ngi tham gia t nguyn: là nhng ngi mua bán không có mi
quan h vi nhau, có kh nng tài chính và kh nng pháp lut đ thc hin
giao dch, t nguyn tham gia giao dch, không có s ép buc.
- Có đy đ s hiu bit: nhng ngi tham gia giao dch phi có trình đ
chung ca s hiu bit v nhng nhân t, nhng đc đim ca tài sn và n
phi tr đang giao dch, có s hiu bit v giao dch.
1.2.2.2. nh ngha th trng và nhng thông tin có th ly đc t th
trng
Trong quá trình xác đnh giá tr hp lý cn phi tham kho nhng thông tin và
nhng d liu đc ly t th trng. Nhng th trng có th là:
- Th trng hi đoái (exchange market): th trng này cung cp s rõ ràng
và minh bch cao đ trao đi công c tài chính. Trên th trng này thì giá
đóng (giá thc hin giao dch) đc xác đnh d dàng và thng xuyên. Ví
d : th trng chng khoán
- Th trng bán buôn (dealer market): trên th trng này ngi mua s dng
vn ca h đ gi hàng tn kho nào đó và sau đó thì bán li, giá tr và giá
chào thì có đc d dàng và thng xuyên hn giá đóng. Ví d th trng
hàng hoá, tài sn …
- Th trng môi gii (brokered market): trên th trng này nhng ngi môi
gii không s dng vn ca h đ gi tài sn, hàng hoá, mà ch c gng kt
hp nhng ngi mua và nhng ngi bán. Trên th trng này thì thng

có sn giá giao dch đã thc hin. Ví d th trng bt đng sn thng mi,
th trng nhà  …
- Th trng trc tip (principal – to principal market): là nhng ni giao dch
trc tip, đc tho thun đc lp, không qua trung gian. Các thông tin trên
th trng này thì ít công khai.



18
Nhng thông tin có th ly đc t th trng:
Khi c tính giá tr hp lý doanh nghip phi da vào các thông tin hin ti, có
ngun gc t các ngun đc lp ca doanh nghip. Nhng thông tin mà doanh
nghip có th ly đc t th trng là:
- Giá tham chiu
4
: là giá tr, giá chào, giá đóng – giá giao dch…các giá đc
niêm yt trên th trng, có đc d dàng và thng xuyên, nhng giao dch
thì xy ra thng xuyên đ đ cung cp thông tin v giá, nhng thông tin v
giá này s dng đc trong hin ti,
- Thông tin v lãi sut, kh nng thanh toán tin mt, t giá hi đoái, dòng tin
theo hp đng, nhng điu khon trong hp đng…nhng thông tin này
đc la chn s dng trong c tính giá tr hp lý.
- ánh giá tn tht và ri ro tín dng, đc s dng đ c tính lãi sut cho
vay, lãi sut khi mua tr chm …
- Các d liu tín dng đc bit và các bng thng kê thích hp khác mà đc
công khai (ví d các d liu trong các ngành đc bit…).
1.2.2.3. Phng pháp xác đnh giá tr hp lý
 có th đa ra phng pháp xác đnh giá tr hp lý thích hp, ngi đnh giá
cn xem xét nhng vn đ sau :
(1) Tin đ đnh giá

Tin đ đnh giá cung cp mc đích ca đnh giá đ t đó la chn phng
pháp cho thích hp. Tin đ đnh giá bao gm:
- Tin đ đnh giá hot đng liên tc hoc đang s dng: áp dng đ xác đnh
giá tr hp lý ca tài sn và n phi tr khi: doanh nghip hot đng liên tc
hoc tài sn đc xác đnh là đ s dng cho hot đng ca doanh nghip.


4
Giá tham chiu: là giá mà có nhng d liu đáng tin cy ca th trng hot đng, hoc đc công b chính
thc t th trng hot đng.

19
- Tin đ đnh giá trong trao đi: tài sn đc xác đnh không nhm mc đích
s dng mà đ bán, trao đi.
(2) Cp đ xác đnh giá tr hp lý
Cn c vào nhng thông tin và nhng gi đnh đang có, ngi đnh giá s xem
xét xem có th xác đnh giá tr hp lý  cp đ nào. Cp đ càng cao thì c tính
càng đáng tin cy. FASB đã đa ra ba cp đ (trong đó cp đ 1 là cp đ cao nht):
- Cp đ 1: áp dng trong trng hp có giá tham chiu trên th
trng ca tài sn và n phi tr y ht nh tài sn và n phi tr đang đc đnh giá.
Giá tr hp lý s là giá tham chiu đó.
Y ht có ngha là: đi vi tài sn: có cùng đc đim, cùng tính
cht, cùng tình trng c - mi, cùng nc sn xut, cùng nm sn xut. i vi n
phi tr: có cùng nhng điu khon trong hp đng, cùng thi gian, s tin, s đánh
giá tình trng tín dng…
Nu không đt đc cp đ 1 thì s xem xét sang cp đ 2.
- Cp đ 2: áp dng trong trng hp có giá tham chiu trên th
trng ca tài sn hoc n phi tr tng t nh tài sn hoc n phi tr đang đc
đnh giá. Giá tr hp lý s là giá tham chiu điu chnh cho nhng khác bit.
Nu không đt đc cp đ 2 thì s xem xét sang cp đ 3.

- Cp đ 3: áp dng trong trng hp không có giá tham chiu ca
tài sn hoc n phi tr tng t, hoc có nhng mc đ khác bit thì không đánh
giá đc rõ ràng. Giá tr hp lý s đc c tính da vào các phng pháp: phng
pháp tip cn th trng, phng pháp tip cn thu nhp, phng pháp tip cn chi
phí. Phng pháp nào s dng nhiu d liu và gi đnh t th trng thì phng
pháp đó s cho kt qu đáng tin cy nht. Nu không có nhng gi đnh và d liu
t th trng thì s c tính giá tr hp lý da vào nhng gi đnh và nhng c tính
ni b ca doanh nghip.


20
(3) Phng pháp xác đnh giá tr hp lý
Tùy thuc vào tng cp đ s áp dng phng pháp xác đnh phù hp. i vi
c tính cp đ 1 và cp đ 2 thì ch cn s dng 1 phng pháp (phng pháp tip
cn th trng), đi vi c tính cp đ 3 thì cn phi s dng c 3 phng pháp.
Các phng pháp đc mô t nh sau:
- Phng pháp tip cn th trng: áp dng khi có giá tham chiu trên th
trng. Giá tr hp lý da vào giá tham chiu, điu chnh nu cn thit.
Nhng trng hp phi điu chnh giá tham chiu:
+ Giá tham kho không ly t th trng hin ti mà là giá c, do vy
doanh nghip nên xem xét thi gian ca giao dch thc t, nhng thay
đi trong điu kin tín dng, lãi sut, nhng nhân t khác… đ điu
chnh cho phù hp.
+ S khác nhau ca tài sn có giá tham chiu trên th trng và tài sn
đang đc đnh giá thì không th xác đnh rõ ràng, vì vy cn phi
điu chnh giá tham chiu.
+ Nhng giá mà không đi din cho các giao dch trên th trng, ví d
nh giá đc ly t giao dch b cng ép, giao dch gia các bên có
liên quan …
+ Có s khác bit trong đn v tính toán, hoàn cnh, khu vc, hp đng…

- Phng pháp tip cn chi phí: theo phng pháp này giá tr hp lý đc c
tính da vào s tin c tính đ có đc tài sn thay th.
- Phng pháp tip cn thu nhp: theo phng pháp này, giá tr hp lý đc
c tính da vào dòng thu nhp mong ch. Hay nói cách khác giá tr hp lý
chính là hin giá ca dòng thu nhp mong ch bng cách s dng lãi sut đ
quy đi dòng tin mong ch tng lai v hin ti. (Xem ph lc s 3).
Phng pháp xác đnh giá tr hp lý đc khái quát li qua s đ phng
pháp xác đnh giá tr hp lý trong hình 1.1 di đây.

21
Hình 1.1: Phng pháp xác đnh giá tr hp lý
S  PHNG PHÁP XÁC NH GIÁ TR HP LÝ














Bt đu
có
g
iá th


t
r


n
g
tham chiu
c tính
cp đ 1
PP tip cn
th trng
giá tham
chiu
c tính
cp đ 2
PP tip cn
th trng
giá tham
chiu đã
điu chnh
không
có giá
th
trng
tham
chiu,
hoc có
giá th
trng

nhng
không
xác
đnh
đc
mc đ
khác
bit







PP tip cn th
trng
c tính
cp đ 3
PP tip cn
thu nhp
L
a chn
kt qu
đáng tin
cy nht
phù hp
vi tin
đ đnh
giá

PP tip cn
chi phí

22
1.2.3. Bn cht ca giá tr hp lý
1.2.3.1. Bn cht ca giá tr hp lý
Vic xem xét quá trình hình thành và phát trin ca giá tr hp lý trong toàn b
h thng đnh giá k toán cho phép rút ra mt s nhn xét sau nhm làm sáng t bn
cht ca giá tr hp lý:
So sánh vi h thng giá gc:
H thng giá gc đc s dng hin nay là h thng giá gc da trên đn v
tin t danh ngha, có điu chnh đ khc phc nhng yu kém ca giá gc.
Tuy nhiên, trong điu kin s phát trin ca nn kinh t th trng hin ti, h
thng này bc l mt s nhc đim. Giá tr hp lý đã khc phc các nhc
đim này ch yu thông qua vic phát trin các công c đnh giá sau ghi nhn
ban đu bao gm:
(1) Giá tr hp lý thu hp phm vi áp dng nguyên tc thn trng trong vic s
dng giá tr thun có th thc hin khi tài sn b gim giá. Theo nguyên tc
thn trng, trong các tình hung cha rõ ràng, các phng pháp k toán
đc s dng theo khuynh hng thn trng, ngha là tránh thi phng tài
sn và thu nhp. Khi các th trng hot đng phát trin, kh nng đnh giá
theo th trng vi các thông tin đáng tin cy tng lên, vic áp dng thn
trng nh trên không còn hoàn toàn thích hp. Do đó, đi vi nhng loi
tài sn đã có th trng hot đng phát trin, giá tr hp lý có th s dng
đ phn ánh s thay đi ca giá gc, bao gm c s tng lên hay gim đi
ca giá tr tài sn mà không đe do yêu cu đáng tin cy ca báo cáo tài
chính.
(2) Giá tr hp lý cung cp mt c s lý thuyt và thc tin cho vic đánh giá
li tài sn. Trc đây, mt s nc và ngay c IAS cho phép đánh giá li
tài sn dài hn nhng cha đa ra mt khuôn kh chung cho quá trình này.

Giá tr hp lý đã gii quyt bng cách cung cp mt c s lý lun và h
thng phng pháp đy đ.

23
Ngoài ra trong nhng trng hp không có giá gc, giá tr hp lý đc s
dng đ đnh giá trong ghi nhn ban đu. Thí d các trng hp trao đi tài
sn.
So sánh vi h thng giá hin hành
H thng giá hin hành da trên c s s dng hin giá, giá thay th hoc giá
tr thun có th thc hin đa ra mt phng pháp điu chnh có h thng toàn
b báo cáo tài chính, không ch điu chnh giá tr tài sn và n phi tr mà còn
điu chnh tt c các ch tiêu trên báo cáo kt qu hot đng kinh doanh (xem
ph lc s 1). Do thay đi trit đ giá gc, h thng này mc dù đa ra mt
phng pháp gii quyt có h thng nhng li quá phc tp trong quá trình
thc hin. Chính vì th, khi nn kinh t th gii đã kim soát đc lm phát
trong mc đ nht đnh, h thng giá hin hành đã không còn đc s dng.
So sánh vi h thng giá hin hành, giá tr hp lý không ph nhn giá gc mà
vn đm bo vic đnh giá hng v th trng. Khi s dng giá tr hp lý,
nhng tài sn nào có giá tr thay đi so vi giá th trng mi cn điu chnh
và quá trình điu chnh này cng làm phát sinh thu nhp và chi phí khi đánh
giá li nhng không làm thay đi d liu hot đng kinh doanh bình thng
ca doanh nghip (doanh thu, chi phí…)
T nhng nhn xét trên, chúng tôi cho rng: Bn cht ca giá tr hp lý là
mt phng pháp b sung cho giá gc ch yu tp trung vào vic đnh giá sau
ghi nhn ban đu trên c s giá th trng và các thông tin có đc t th
trng. Trong mt s trng hp, giá tr hp lý có th s dng cho đánh giá
ban đu ca tài sn khi không có giá gc.
1.2.3.2. Nhng tranh lun v giá tr hp lý
Mc dù giá tr hp lý đc công nhn và áp dng  nhiu nc, ngay c trong
các chun mc k toán quc t nhng vn còn nhiu tranh lun xung quanh nó.

Nhng ngi ng h giá tr hp lý thì cho rng: giá tr hp lý là mt giá thích
hp vì nó đánh giá thng xuyên nhng nh hng ca s vn đng ca th trng
cho tài sn và n phi tr ca công ty. Giá tr hp lý thì thích hp hn cho nhà đu

24
t: “không ai quan tâm đn giá tr hp lý ca máy móc c, nhng phn ln h mun
bit giá tr hp lý ca mt công ty”
5
. H cho rng giá gc ch thích hp và tin cy
ngay ti ngày chúng đc ghi nhn, giá gc thì nhn mnh tính đáng tin cy, còn
giá tr hp lý nhn mnh tính thích hp.
Nhng ngi cha ng h giá tr hp lý thì cho rng: liu giá tr hp lý có th
đc xác đnh đáng tin cy. Giá tr hp lý là mt c tính da vào giá th trng,
trong trng hp không có giá th trng thì nó đc c tính da vào nhng gi
đnh ch quan ca ch doanh nghip, ca nhng ngi đinh giá, vy nó có đáng tin
cy? Giá tr hp lý có b lm dng trong nhng trng hp không có giá th trng?
Tip theo na, giá tr hp lý phn ánh s thay đi ca th trng làm cho báo cáo tài
chính d thay đi, liu nó có làm các nhà đu t lo lng?
Tuy nhiên nhng tranh lun này đc mt s nhà nghiên cu
6
đa ra nhng
kt lun sau:
- Xét v mt lý thuyt thì giá tr hp lý rt thích hp, vì nó phn ánh nhng
thay đi ca th trng. Vn đ đc tranh lun nhiu nht đó là tính đáng tin cy
và cách xác đnh giá tr hp lý. FASB và IASB đang c gng n lc đ ban hành
các chun mc đ lý thuyt nhanh chóng bt kp thc t đang ng dng rng rãi.
- c tính giá tr hp lý cha đng nhng gi đnh, tuy nhiên nhng gi đnh
này đc yêu cu công b, chính vì vy mà kh nng lm dng giá tr hp lý cng
s b hn ch.
- Ngày nay vi s phát trin ca h thng thông tin và s phát trin ca các th

trng chuyên ngành thì giá tr hp lý có th đc xác đnh và kim chng d dàng,
và nhng gi đnh ngày càng mang tính khách quan hn nên tính đáng tin cy ca
giá tr hp lý tng lên rt nhiu. Mt khác, các mô hình đnh giá cho nhng trng


5
David Tweedie, ch tch ca IASB  Luân ôn, Phát biu trên tp chí CFO - A Faiwell to History ngày
1/2/2003
6
Phát biu trên tp chí CFO – A fairwell to history ngày 1/2/2003 ca các nhà nghiên cu:
Paul Pacter - Ch tch ca Deloitte  Hng Kông
Pearl Tân - ging viên k toán trng Nanyang – Singapore
Rebecca Mc Enally - Ch tch ca AIMR (Association for Investment Management and Research)
Robert H. Herz - K toán  M