Hoàn thiện quy trình đánh giá và đối phó rủi ro trong kiểm toán báo cáo tài chính tại các Công ty kiểm toán độc lập vừa và ở Việt Nam Luận văn thạc sĩ

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP.HCM











NÉ HIU TUN



HOÀN THIN QUY TRÌNH ÁNH GIÁ I PHÓ
RI RO TRONG KIM TOÁN BÁO CÁO TÀI
CHÍNH TI CÁC CÔNG TY KIM TOÁN C LP
VA VÀ NH  VIT NAM


Chuyên ngành : K toán
Mã s : 60.34.03.01



LUN VN THC S KINH T

NGI HNG DN KHOA HC:
PGS.TS. TRN TH GIANG TÂN








TP. H CHÍ MINH – NM 2014


LI CAM OAN

Tôi xin cam đoan lun vn này là kt qu nghiên cu ca riêng tôi, không sao chép
ca bt k ai. Ni dung ca lun vn có tham kho và s dng tài liu, thông tin
đc đng ti trên các tác phm, tp chí theo danh mc tài liu ca lun vn.


TP. H Chí Minh, tháng 12 nm 2014



Né Hiu Tun

MC LC
TRANG PH BÌA
LI CAM OAN
MC LC
DANH MC CÁC T VIT TT
DANH MC CÁC BNG BIU, S 
LI M U 1
CHNG 1: TNG QUAN V ÁNH GIÁ VÀ I PHÓ RI RO TRONG
KIM TOÁN BCTC CA KIM TOÁN C LP 11
1.1 Ri ro, đánh giá và đi phó ri ro trong kim toán BCTC 11
1.1.1 Khái nim v ri ro kim toán 11

1.1.2 Phân loi ri ro trong kim toán 11

1.1.2.1 Ri ro tim tàng 11

1.1.2.2 Ri ro kim soát 12

1.1.2.3 Ri ro phát hin 13

1.1.3 Mi quan h gia các loi ri ro 13

1.1.3.1 Mô hình ri ro kim toán 13

1.1.3.2 Mi quan h gia các loi ri ro 14


1.1.4 Khái nim đánh giá ri ro và tip cn kim toán da trên ri ro 15
1.1.4.1 Khái nim đánh giá ri ro 15
1.1.4.2 Tip cn kim toán da trên ri ro 16
1.1.5 Các mô hình tip cn kim toán da trên ri ro 16
1.1.5.1 Mô hình ri ro tài chính 16
1.1.5.2 Mô hình ri ro kinh doanh 16

1.2 ánh giá và đi phó ri ro kim toán theo yêu cu chun mc kim toán
quc t 19

1.3.1 Lch s phát trin v đánh giá và đi phó ri ro theo chun mc kim
toán quc t 20



1.3.2 Các chun mc kim toán quc t hin hành liên quan đn đánh giá và
đi phó ri ro 24

1.3.2.1 Chun mc kim toán quc t ISA 315 24

1.3.2.2 Chun mc kim toán quc t ISA 330 26

1.3. Các quy đnh hin hành liên quan đn đánh giá và đi phó ri ro trong
chun mc kim toán hin hành ti Vit Nam 27

CHNG 2: THC TRNG ÁNH GIÁ VÀ I PHÓ RI RO TRONG
KIM TOÁN BCTC TI CÁC CÔNG TY KIM TOÁN VA VÀ NH 
VIT NAM. 31
2.1 c đim các công ty kim toán va và nh  Vit Nam 31
2.1.1 Khái nim và đc đim công ty nh và va  Vit Nam 31
2.1.2 Ri ro và đc thù ca các công ty kim toán nh và va ti Vit Nam 31

2.2 . Thc trng đánh giá và đi phó ri ro trong kim toán báo cáo tài chính ti các
công ty kim toán va và nh  Vit Nam hin nay 32

2.2.1 Phng pháp kho sát 32
2.2.2 Quy trình kho sát, x lý s liu và kt qu nghiên cu 33

2.2.2.1 ánh giá ri ro chp nhn hp đng kim toán 37

2.2.2.2 Tìm hiu khách hàng và đánh giá ri ro kim toán 40

2.2.2.3 Bin pháp x lý đi vi các ri ro đã đánh giá 46

2.2.2.4 ánh giá cht lng ca quy trình đánh giá và đi phó ri ro 48

2.2.2.5 Xác đnh các nhân t nh hng đn tính hu hiu ca vic thit lp
quy trình đánh giá và đi phó ri ro 50

2.3 ánh giá chung vic thc hin đánh giá và đi phó ri ro trong các công ty
kim toán va và nh ti Vit Nam 57

Chng 3: GII PHÁP HOÀN THIN QUY TRÌNH ÁNH GIÁ VÀ I
PHÓ RI RO TRONG KIM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH TI CÁC
CÔNG TY KIM TOÁN C LP NH VÀ VA TI VIT NAM 63
3.1 Quan đim v xác lp gii pháp 63



3.2 Gii pháp hoàn thin quy trình đánh giá và đi phó ri ro trong kim toán
BCTC ti các công ty kim toán nh và va  Vit Nam 64

3.3 Các kin ngh cho các c quan có liên quan 74

KT LUN 77
TÀI LIU THAM KHO
PH LC

DANH MC CÁC T VIT TT
STT Tên vit tt Tên đy đ
1 AR Ri ro kim toán
2 BCTC Báo cáo tài chính
3 CR Ri ro kim soát
4 DR Ri ro phát hin
5 IR Ri ro tim tàng
6 IFAC Liên đoàn k toán quc t
7 ISA Chun mc kim toán quc t
8 HTKSNB H thng kim soát ni b
9 KTL Kim toán đc lp
10 KTNB Kim toán ni b
11 KTV Kim toán viên
12 VACPA Hi kim toán viên hành ngh Vit Nam
13 VSA Chun mc kim toán Vit Nam

DANH MC CÁC BNG BIU, S 
Danh mc bng, biu
Bng s Tên bng Trang
Bng 1.1 Ri ro phát hin 15
Bng 2.1 Tiêu chí đánh giá các công ty nh và va theo N
56/2009
31
Bng 2.2 Tiêu chí xác đnh các công ty KTL nh và va 32
Bng 3.1 Xp loi cht lng quy trình đánh giá và đi phó ri
ro kim toán
49
Bng 3.2 Bng Ma trn nhân t đã xoay trong kt qu EFA ln 1 51

Danh mc s đ
S đ s Tên s đ Trang

S đ 1.1 Trình t đánh giá và đi phó ri ro 17
S đ 1.2 Mi quan h gia các chun mc liên quan đn đánh
giá ri ro
22

1

LI M U
Cùng vi s hi nhp vào nn kinh t th gii, báo cáo tài chính đc kim toán
ngày càng đóng vai trò quan trng trong đi sng tài chính ca hu ht các doanh
nghip. Trong nn kinh t th trng, các đi tng khác nhau s dng kt qu kim
toán vi nhiu mc đích khác nhau. i vi ngân hàng, nhng đi tng cho vay
vn, h cn bit rng s v
n h cho vay có đc s dng đúng mc đích hay không,
tình hình tài chính ca đn v có cho thy kh nng hoàn tr hay không. i vi ch
s hu doanh nghip, các c đông, h cn bit mt cách đy đ, đúng đn v kt
qu kinh doanh ca doanh nghip… Tóm li, kim toán mang li s tha mãn cho
nhng ngi s dng kt qu kim toán s tin c
y, mc đ trung thc ca các thông
tin tài chính mà h đc cung cp.
Tuy nhiên, bt k mt hot đng hay ngành ngh nào cng tn ti ri ro và kim
toán cng không phi là ngoi l. Hn na, kim toán đc lp là mt ngành ngh rt
đc bit, nu nh nhng ngành ngh khác ch phc v cho đi tng là khách hàng
thì đi vi các công ty kim toán và kim toán viên, đi tng ph
c v không ch là
khách hàng mà còn là công chúng.  nâng cao cht lng ca cuc kim toán, các
công ty kim toán và kim toán viên phi s dng các k thut đánh giá và đi phó
ri ro mt cách hiu qu.
“ánh giá ri ro” là mt trong nhng th tc kim toán đc chun mc kim toán
xác đnh là vô cùng quan trng và cn thit trong mt cuc kim toán hin nay.

Theo đó, cuc kim toán đc thc hin da trên ti
p cn ri ro s cung cp đc
mt tm nhìn tng quát tt nht cho toàn b hot đng ca doanh nghip, nh
hng đn tính hiu qu trong công tác kim toán, giúp tit kim chi phí, tng
cng s bo đm… Vic đánh giá ri ro mt các phù hp đ t đó đa ra nhng
phng hng đi phó vi ri ro s giúp nâng cao tính hiu qu trong cuc ki
m
toán.
Vic đánh giá và đi phó ri ro là mt phn rt quan trng mang tính sng còn cho
mi cuc kim toán đc th hin trong mi giai đon kim toán:

2

Trong giai đon lp k hoch kim toán: đánh giá ri ro kim toán nhm giúp cho
các các kim toán viên có th xác đnh đc phm vi, quy mô cuc kim toán, cng
nh có th xác đnh đc các th tc kim toán cn thc hin cho mi phn hành.
Trong giai đon thc hin kim toán: Vic đánh giá ri ro kim toán s giúp cho các
kim toán viên có th tit kim thi gian vì đã h đã xác
đnh đc nhng khon
mc, phn hành có mc đ ri ro cao đ tp trung thc hin cng nh xác đnh các
th tc kim toán cn thit. Nh vy, tránh tình trng thc hin các th tc kim
toán không cn thit đi vi nhng khon mc có đ ri ro thp gây lãng phí thi
gian cng nh chi phí thc hin.
Tuy nhiên hin nay, mt s công ty kim toán v
a và nh và mt s kim toán viên
thng tp trung đi vào th nghim c bn mà b sót hoc không thc hin th tc
đánh giá ri ro kim toán mt cách đy đ theo nh quy trình kim toán và không
nhn thc đc nh hng cng nh tm quan trng ca th tc đánh giá ri ro
kim toán đi vi th nghim c bn.
Vi các lý do nêu trên, vi

c “Hoàn thin quy trình đánh giá và đi phó ri ro
trong kim toán báo cáo tài chính ti các công ty kim toán đc lp va và nh
 Vit Nam” là mt vn đ cn thit, nhm góp phn phát trin và hoàn thin dch
v kim toán trong tin trình hi nhp và th gii.
Mc tiêu nghiên cu
Mc đích ca đ tài nhm gii quyt nhng vn đ sau:
Th nht, kho sát thc tr
ng quy trình đánh giá và đi phó ri ro kim toán trong
kim toán báo cáo tài chính ti các công ty kim toán va và nh  Vit Nam hin
nay.
Th hai, tìm ra các nhân t nh hng đn cht lng ca quy trình đánh giá và đi
phó ri ro kim toán cng nh nguyên nhân sâu xa nh hng đn cht lng ca
quy trình.
Th ba, đ xut các phng hng và gii pháp c th nhm nâng cao hiu qu ca
quy trình đánh giá và đi phó ri ro trong ki
m toán Báo cáo tài chính.
Câu hi nghiên cu

3

Các công ty kim toán đc lp va và nh  Vit Nam có tuân th yêu cu các
chun mc kim toán v đánh giá và đi phó ri ro trong kim toán báo cáo tài
chính?
Nhân t nào nh hng đn cht lng ca quy trình đánh giá và đi phó ri ro?
Các phng hng và gii pháp c th nhm nâng cao hiu qu và nh hng ca
vic áp dng quy trình đánh giá và đi phó ri ro trong kim toán báo cáo tài chính?
i tng và phm vi nghiên c
u
i tng nghiên cu công tác đánh giá và đi phó ri ro trong kim toán báo cáo
tài chính áp dng ti các công ty kim toán đc lp va và nh ti Vit Nam.  tài

không nghiên cu các loi ri ro khác hay các loi hình kim toán khác nh kim
toán Nhà nc, kim toán ni b cng nh không nghiên cu quy trình này  các
công ty Kim toán đc lp có quy mô ln.
Phm vi nghiên cu ch tp trung vào kim toán kim toán Báo cáo tài chính, không
tp trung vào kim toán nhà nc và kim toán ni b
.
Phm vi nghiên cu ca đ tài gii hn trong vn đ đánh giá và đi phó ri ro
trong kim toán báo cáo tài chính ca các công ty kim toán đc lp ti Vit Nam.
Tng quan v các nghiên cu trc
Các nghiên cu trên th gii:
Trên th gii, đánh giá và đi phó ri ro trong kim toán BCTC là mt ch đ đc
khá nhiu nhà nghiên cu thc hin. Có nhiu nghiên cu v s phát trin k thut
đ
ánh giá ri ro đã đc đúc kt trong các giáo trình đi hc. Các nghiên cu v
đánh giá ri ro tp trung vào các hng sau:
- Nghiên cu v s hình thành và phát trin ca đánh giá ri ro. Tiêu biu cho dòng
nghiên cu này là nghiên cu “S phát trin đánh giá ri ro” ca Jeffrina Prinsloo
(2008). Theo đó, nghiên cu này đã ch ra s hình thành và phát trin kim toán qua
các giai đon da trên đánh giá và đi phó ri ro,
- Nghiên cu “nh hng ca đánh giá ri ro kinh doanh đ
n vic lp k hoch
kim toán” cng nh thc hin th tc kim toán phù hp vi ri ro đc đánh giá.
Tiêu biu cho dòng nghiên cu này là nghiên cu ca Natalia Kotchetova, Ed O’

4

Donnel, Alan Webb (i hc Waterloo, i hc Kansas) nm 2008. Tác gi đã đa
ra mô hình nh hng ca vic đánh giá ri ro kinh doanh gm c xét đoán ca
KTV, thu thp thông tin v khách hàng, phân chia nhim v đn các th tc kim
toán. Nghiên cu cng cho thy th tc phân tích là th tc kim toán rt hu hiu

giúp đánh giá và đi phó ri ro có sai sót trng yu trên BCTC.
- Mt dòng nghiên cu khác tp trung vào nhng khó khn mà ki
m toán viên gp
phi trong vic áp dng đánh giá và đi phó ri ro trong kim toán BCTC cng nh
áp dng mô hình ri ro kinh doanh trong tip cn ri ro đ t đó đ xut bin pháp
ci thin. Các nghiên cu cho rng:
+ Th nht, cn phi xét đoán nh hng ri ro đn th tc kim toán. W. Robert
Knechel (2006) đã phát hin nhng khó khn mà kim toán viên gp phi trong vic
áp dng đánh giá r
i ro, đó là phi hiu đc nh hng ca vic đánh giá ri ro
đn nhng trình t và k thut kim toán s dng (Pentland, 1993, p. 607). Mc dù
vic đánh giá ri ro giúp ci thin cht lng kim toán và đem li mc đ đm bo
cao hn, tuy nhiên kim toán viên cn phi đm bo đc tính hiu qu và hu
hiu, đc bit khi kim toán viên cha có nhi
u kinh nghim trong vic đánh giá ri
ro kinh doanh nhm tránh s mt tín nhim ca khách hàng đc kim toán.
+ Th hai, vic áp dng đánh giá ri ro kinh doanh có nguy c bin kim toán thành
mt hình thc khác ca t vn: ánh giá ri ro kim toán có th b xem nh là dch
v làm tng giá tr cho doanh nghip, tc có th gây nhm ln rng liu phng
pháp đánh giá ri ro kim toán có th to nên nh
ng c hi t vn. Vic các nhà
qun lý suy din rng vic kim toán làm tng giá tr cho công ty. Vic nhìn nhn
kim toán làm tng giá tr ca doanh nghip có th làm gim tính đc lp v mt
hình thc, đng thi kim toán viên có th gp mâu thun làm nh hng đn cht
lng ca vic kim toán, ví d: làm cho kim toán viên ít sn lòng đa ra ý kin
trái ngc khi báo cáo còn các sai sót trng y
u (Zeff, 2003b).
+ Th ba, vic kim soát thông tin t các giám đc tài chính: Mc dù các công ty
khách hàng có th cm thy thích ý tng ca vic làm tng giá tr ca cuc kim
toán, tuy nhiên h không d dàng tip nhn nhng n lc ca kim toán viên trong

5

vic m rng mc đ đm bo vt hn phm vi k toán đn thun. Các nhà qun
tr k toán cp cao (Giám đc tài chính và kim soát tài chính) thng quen vi vic
qun lý lung thông tin cung cp cho kim toán viên bi vì hu ht các thông tin
theo phng pháp tip cn này đu liên quan đn vic tip cn h s và d liu.
Nhng cuc phng vn vi nhân s ca khách hàng th
ng là nhng ngi liên
quan đn quy trình lp báo cáo tài chính. Do đó, “bc tranh” mà kim toán viên
nhìn thy đc có th đc “kim soát” bi phòng k toán. Vi phng pháp da
trên đánh giá ri ro kinh doanh, kim toán viên phi bt đu thu thp nhng thông
tin khác – nhng thông tin thng là bên ngoài quy trình lp báo cáo tài chính và
không nm di s điu hành trc tip ca các giám đc tài chính. iu này có th
gây nên s bt tin ni khách hàng kim toán. Tuy nhiên, đó là m
t nhân t quan
trng trong vic áp dng phng pháp kim toán đánh giá ri ro kinh doanh, ví d:
vic các nhà qun tr kim soát thông tin cung cp cho kim toán viên có th ch ra
là mt trong nhng nguyên nhân chính ca tht bi ca vic kim toán trong v
Enron (Morrison, 2004, p.366).
+ Th t, liên quan đn nhu cu cn thu thp thông tin ngoài phm vi k toán t
nhng ngun ch yu trong doanh nghip. Kim toán viên phi tip cn vi nhân
viên c
a doanh nghip khác b phn k toán, nh là nhân viên  b phn sn xut,
nghiên cu phát trin và b phn nhân s. iu này to ra nhng th thách mi bi
vì nhng d liu này không thuc v kinh nghim trc đó ca kim toán viên
(Humphrey et al., 2004; Power, 2003). Kt qu là, mt cách rõ ràng và lô-gíc vic
m rng quy trình kim toán thì không d dàng đ thc hin.
+ Th nm, liên quan đn nng l
c đi vi phng pháp tip cn mi - các kim

toán viên đc đào to đ thc hin theo quy trình kim toán (Pentland, 1993, p.
608). Phng pháp kim toán tip cn theo đánh giá ri ro kinh doanh làm thay đi
phng pháp kim toán ca các kim toán viên, làm cho các kim toán viên gp
khó khn khi không tin hành thc hin tng bc theo quy trình kim toán. Kim
toán viên, đc bit là các ch nhim kim toán s cm thy áp lc vi phng pháp
ti
p cn kim toán mi bi vì h b áp lc phi hoàn thành công vic trc thi hn

6

và trong phm vi d toán chi phí. Tuy nhiên, vic áp dng mô hình mi vn là
phng pháp ti u đ đem li nhng li ích (Fischer, 1996; Lemon et al., 2000, p.
22). Mt s th thách bao gm:
Kim toán viên có th không nm rõ v quy trình: phng pháp đánh giá ri ro kinh
doanh to ra nhng s thay đi, câu hi thông thng t các kim toán viên là
“Chúng ta nên bt đu t đâu?” Phng pháp đánh giá ri ro kinh doanh đc tin
hành khác vi quy trình kim toán trong quá kh và mt trong nh
ng mc tiêu ca
vic thit k li quy trình kim toán là gim bt thi gian cho các kim toán kim
toán viên cho công vic sau khi kt thúc nm. Vi phng pháp đánh giá ri ro kinh
doanh, thi gian đánh giá ri ro tr thành mt kt thúc m. Tht vy, ri ro kinh
doanh ca mt t chc thay đi liên tc vì vy nhng đánh giá đc thc hin trc
đó có th không đáng tin cy trong tng lai, vì vy c
n thit phi thc hin cp
nht liên tc đi vi đánh giá ri ro. Ví d, liu kim toán viên có nên điu chnh
th tc kim toán vi nhng ri ro trng yu đc xác đnh trong tháng Nm cho dù
chúng không còn trng yu trong tháng Mi Hai? Hoc liu kim toán viên có nên
ch quan tâm đn nhng ri ro đc xác đnh vào cui nm?”
Không sp xp đc nhân s: Mt khi k
 hoch đã đc sp xp thì câu hi tip

theo thng là “Ai s làm?”. Sp xp nhân s thng theo đng thng trong quá
kh: tr lý kim toán kim tra nghip v và thc hin th nghim chi tit, kim toán
viên chính và ch nhim kim toán soát xét li h s kim toán và thc hin mt s
th tc kim tra đi vi nhng phn phc tp, ch
phn hùn thì chu toàn b trách
nhim cho cht lng ca cuc kim toán. Mt câu hi cp thit là làm th nào đ
tr lý kim toán viên có th đánh giá ri ro kinh doanh mt cách hiu qu. Quy trình
mi (đánh giá ri ro kinh doanh) đòi hi nhiu kinh nghim hn là nhng th tc
kim toán c bn thông thng đc giao cho tr lý kim toán viên. Liu tr lý
kim toán viên có đy đ kin th
c và kinh nghim đ tin hành phng vn vi
nhân s ca nhng phòng ban khác. Có cn thit phi có mt cu trúc mi cho đi
kim toán? Qua đó, xác đnh rng vic sp xp nhân s liên quan đn đánh giá ri
ro kinh doanh là mt vn đ mang tính cht xét đoán và phc tp.

7

Không nhn đc s đào to và h tr: Không có tài liu sn có đ kim toán viên
có th da trên đó đánh giá ri ro kinh doanh (Humphrey et al, 2004). Khi phng
pháp đánh giá ri ro kinh doanh ln đu tiên áp dng, tài liu h tr thì rt ít và vic
đào to thì s sài. Quy trình thc hin th nghim có th không hiu qu nh mong
mun và nhng c gng đ áp dng k thut kim toán mi th
ng b tht bi bi
s thiu ht v đào to và tài liu h tr (Fischer, 1996.).
Không hiu rõ ý ngha ca bng chng thu thp đc:  mt s đim ca quy trình
kim toán, kim toán viên hi rng liu điu này có ý ngha gì? Vic chuyn nhng
đánh giá ri ro kinh doanh thành bng chng h tr cho ý kin ca báo cáo kim
toán thng là th thách khó kh
n nht mà kim toán viên phi đi mt (Bell &
Solomon, 2002; Bell, Solomon, & Peecher, 2005).

V kh nng thu thp chng c thông qua phng vn: Mt vn đ quan trng ca
phng pháp đánh giá ri ro kinh doanh là s cn thit phi phng vn mt s
lng ln nhng cá nhân trong t chc ca khách hàng đ đt đc s kt lun v
s hiu bit và s th
ng thn ca nhng ngi đc phng vn. Hu ht kim toán
viên cm thy d dàng hn trong vic xem xét các tài liu bng giy. Vì s lng
bng chng kim toán đn t vic phng vn gia tng trong phng pháp đánh giá
ri ro kinh doanh, nên cn thit phi có nhng đánh giá thn trng bi kinh nghim
và s hiu bit trong vic tng tác vi khách hàng (Power, 2003).
Ngoài các nghiên c
u đc lp nêu trên, còn có các nghiên cu v đánh giá và đi
phó ri ro ca các công ty kim toán ln trên th gii (đc gi là Big 4). T các
nghiên cu này, các công ty kim toán đã xây dng quy trình kim toán cng nh
chng trình kim toán cho công ty mình. Chng han, PWC Audit Guide ca Công
ty PriceWaterhouse Coopers, tài liu KAM ca Công ty KPMG, trong đó đã c th
hóa các công vic cn thc hin đ đánh giá và đi phó ri ro trc khi IAASB ban
hanh chun mc kim toán quc t v
đánh giá ri ro da trên ri ro kinh doanh.
Các nghiên cu ti VN:
Ti Vit Nam, cùng vi s phát trin ca kim toán đc lp, các nghiên cu v kim
toán nói chung và đánh giá và đi phó ri ro nói riêng cng đã có nhng thành công

8

ban đu. V mt lý lun, các công trình đã bám sát nguyên lý hin đi trên th gii
và đc đúc kt trong giáo trình kim toán ca các trng đi hc nh i hc kinh
t HCM, Hc vin tài chính, i hc kinh t quc dân. Bên cnh đó cng có mt s
công trình nghiên cu ca các Lun án Tin s và Thc s liên quan đn vn đ đánh
giá và đi phó ri ro nh:
Lun án ti

n s ca oàn Thanh Nga v “Nghiên cu đánh giá trng yu và ri ro
kim toán nhm nâng cao cht lng hot đng trong các công ty kim toán ti Vit
Nam” (2011) nghiên cu mi quan h gia đánh giá trng yu, ri ro kim toán vi
vic nâng cao cht lng kim toán trên c s lý lun ca chun mc kim toán
quc t và chun mc kim toán Vit Nam hin hành và tin hành đ
iu tra, kho sát
ti hn 20 công ty kim toán đc lp  Vit Nam cng nh gn 20 đn v đc
kim toán. Nghiên cu đã đa ra nhng đóng góp hu ích nhm hoàn thin quy
trình đánh giá trng yu và ri ro kim toán đ ngày càng nâng cao cht lng dch
v nh nhu cu hi nhp vi các nc trong khu vc và trên th gii, to môi
trng pháp lý cho hot đng ki
m toán theo thông l quc t, tin hc hóa công tác
k toán kim toán, m rng quy mô đi tng khách hàng cho các công ty kim
toán đ ci thin chng trình kim toán, nâng cao cht lng.
Lun vn thc s “Hoàn thin th tc đánh giá ri ro nhm nâng cao cht lng ca
cuc kim toán báo cáo tài chính ti các Công ty kim toán đc lp nh và va ti
Vit Nam” ca Nguyn Th Thùy Linh (nm 2013); trên c s nghiên c
u chun
mc kim toán quc t và thc trng đánh giá ri ro trong kim toán báo cáo tài
chính ti Vit Nam t đó đa ra gii pháp hoàn thin th tc đánh giá ri ro trong
kim toán báo cáo tài chính ti các Công ty kim toán đc lp có quy mô va và
nh ti Vit Nam.
Lun vn thc s “Gii pháp hoàn thin đánh giá ri ro trong kim toán BCTC ti
các công tu kim toán Vit Nam” ca Hoàng Th Thu Trang (nm 2008); trên c s

nghiên cu các chun mc kim toán quc t và công tác đánh giá ri ro ca các
nc trên th gi, tiêu biu là Hoa K, đa ra nhng bài hc kinh nghim cho Vit

9

Nam nh hoàn thin hóa h s đánh giá ri ro, áp dng mô hình ri ro kinh doanh
trong tip cn ri ro.
Nhìn chung, các nghiên cu đã cho thy đc tình hình thc t trong vic vn dng
các chun mc kim toán trong công tác kim toán ti Vit Nam. Tuy nhiên, cha
có công trình nào đi sâu vào các nhân t nh hng đn cht lng ca quy trình
đánh giá và đi phó ri ro kim toán, cng nh các nguyên nhân sâu xa ca vic
thiu hiu qu trong vic áp d
ng đánh giá và đi phó ri ro kim toán trong kim
toán BCTC ti công ty kim toán va và nh.
Phng pháp nghiên cu
Phng pháp nghiên cu chính đc s dng trong bài lun vn là phng pháp
nghiên cu đnh lng, trên c s vn dng các k thut nh điu tra thng kê, phân
tích thc tin ng dng các mô hình đ x lý d liu.
D liu đc s dng trong Lun v
n bao gm c d liu s cp và d liu th cp.
D liu s cp đc thu thp ch yu qua phng pháp điu tra kt hp vi phng
vn. Hot đng điu tra đc tin hành  30 Công ty KTDL đc xác đnh là có
quy mô nh và va  Vit Nam, trong đó, tác giá tp trung vào các công ty  khu
vc TP.HCM. i tng tr li là các cá nhân làm vic
 các công ty KTL nh và
va vi kinh nghim trên 2 nm.
V phng pháp điu tra: ngi vit gi bng câu hi đn cá nhân đ thu thp thông
tin. Bng câu hi đc xây dng da trên yêu cu ca chun mc kim toán v
đánh giá và đi phó ri ro và đc tính đim theo thang đo Likert, ngi tr li s
la chn tng ng t rt không đng ý đ
n rt đng ý cho tng câu hi. Ngoài ra,
ngi vit cng thc hin phng vn mt s cá nhân v mt s ni dung trng yu,
có s khác bit gia ngi tr li trong bng câu hi. Bên cnh d liu s cp,
ngi vit cng s dng ngun d liu th cp, đc thu thp ch yu t các tài liu
nghiên c

u trc, các tài liu kim toán, các thng kê, đánh giá ca các c quan có
liên quan đn hot đng kim toán đc lp.



10

Kt cu ca bài nghiên cu
Ngoài li m đu, kt lun, tài liu tham kho và ph lc, lun vn đc kt cu
theo ba chng chính sau:
Chng 1: Tng quan v đánh giá và đi phó ri ro trong kim toán báo cáo tài
chính ca kim toán đc lp;
Chng 2: Thc trng đánh giá và đi phó ri ro trong kim toán Báo cáo tài chính
ti các công ty kim toán va và nh  Vit Nam;
Chng 3: Gii pháp hoàn thin quy trình đ
ánh giá và đi phó ri ro trong kim
toán Báo cáo tài chính ti các công ty kim toán đc lp nh và va ti Vit Nam.

11

CHNG 1: TNG QUAN V ÁNH GIÁ VÀ I PHÓ RI RO TRONG
KIM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CA KIM TOÁN C LP
1.1 Ri ro, đánh giá và đi phó ri ro trong kim toán BCTC
1.1.1 Khái nim v ri ro kim toán
Trong kim toán nói chung và kim toán báo cáo tài chính nói riêng, ri ro kim
toán là khái nim quen thuc gn lin vi trách nhim ca kim toán viên. Vì vy,
vic hiu rõ và qun lý tt ri ro kim toán là yu t quyt đnh trong vic hn ch

ri ro kinh doanh ca các công ty kim toán.
Theo t đin ting vit, “Ri ro là thut ng đ ch vic không may xy ra” hoc “ri ro
là điu không lành, không tt bt ng xy đn”. Nh vy ri ro là điu không mong
mun. Trong các lnh vc khác nhau thì ri ro li có nhng đc trng riêng. Trong lnh
vc kim toán ri ro kim toán đã đc đnh ngha trong các vn b
n hng dn kim
toán và chun mc kim toán nh sau:
Theo chun mc kim toán Vit Nam s 200 “Ri ro kim toán: Là ri ro do kim
toán viên đa ra ý kin kim toán không phù hp khi báo cáo tài chính đã đc
kim toán còn cha đng sai sót trng yu. Ri ro kim toán là h qu ca ri ro có
sai sót trng yu
(gm ri ro tim tàng, ri ro kim soát)
và ri ro phát hin;. Ví d,

KTV có th đa ra ý kin chp nhn toàn b v mt BCTC mà không bit rng các
báo cáo này có nhng sai phm trng yu”. Ri ro kim toán xut phát t các sai
lch tim n trong BCTC mà HTKSNB cng nh các th nghim c bn ca kim
toán viên không phát hin đc.
1.1.2 Phân loi ri ro trong kim toán
1.1.2.1 Ri ro tim tàng
VSA 200 đã đnh ngha “Ri ro tim tàng là kh n
ng c s dn liu ca mt nhóm
giao dch, s d tài khon hay nhng thông tin thuyt minh có th cha đng sai sót
trng yu, khi xét riêng r hay tng hp li, trc khi xem xét đn bt k kim soát
nào có liên quan”.
Ri ro tim tàng ch yu đn t các yu t ni ti ca doanh nghip, chng hn nh
vic tính toán phc tp có th sai sót nhiu hn các tính toán đ
n gin, khon mc

12

tin thng gp ri ro mt cp hn các khon mc khác, nhng tài khon bao gm
các giá tr phát sinh t các c tính k toán s có ri ro sai phm cao hn các nghip
v thông thng… Tuy nhiên, các nhân t bên ngoài đôi khi cng nh hng đn
ri ro tim tàng, ví d nh s phát trin v công ngh có th dn đn vic li thi
ca mt s sn ph
m c th, làm cho hàng tn kho có kh nng ghi nhn khng trên
BCTC ca doanh nghip.
Tùy thuc vào bn cht ngành ngh, điu kin kinh doanh cng nh mt s nhân t
khác liên quan đn hot đng ca doanh nghip, mi doanh nghip s có nhng ri
ro tim tàng khác nhau, KTV ch có th đánh giá ch không th tác đng vào ri ro
tim tàng.
Ri ro tim tàng đc đánh giá trong sut giai đon l
p k hoch và cp nht trong

sut quá trình kim toán.
1.1.2.2 Ri ro kim soát (CR)
VSA 200 đã đnh ngha “Ri ro kim soát là ri ro xy ra sai sót trng yu trong
tng nghip v, khi xét riêng l hay tng hp li, đi vi c s dn liu ca mt
nhóm giao dch, s d tài khon hay thông tin thuyt minh mà kim soát ni b ca
đn v không th ngn chn hoc không phát hi
n và sa cha kp thi”
Nh vy, kim soát là vic thit k, vn hành và duy trì kim soát ni b ca Ban
giám đc nhm hn ch ri ro đã xác đnh có th cn tr vic hoàn thành các mc
tiêu ca đn v. Tuy nhiên, bt k HTKSNB nào cng có nhng hn ch tim tàng,
chng hn nh kh nng ngi thc hin gây ra nhng nhm l
n, sai sót, hoc mt
s kim soát có th b vô hiu do có s thông đng hay lm dng quyn ca ngi
qun lý. iu này làm cho ri ro kim soát luôn luôn tn ti, và do đó, không th
loi tr hoàn toàn ri ro có sai sót trng yu trên BCTC.
Cng ging nh ri ro tim tàng, KTV không th can thip vào ri ro kim soát mà
ch có th đánh giá mc đ nh hng ca chúng đn BCTC đ t
đó xác đnh ni
dung, lch trình, phm vi ca các th nghim c bn.
1.1.2.3. Ri ro phát hin (DR)

13

VSA 200 đã đnh ngha “Ri ro phát hin là ri ro mà các th tc mà KTV thc
hin nhm làm gim ri ro kim toán xung ti mc thp có th chp nhn đc
nhng vn không phát hin đc ht các sai sót trng yu khi xét riêng hoc tng
hp li. Vi mt mc ri ro kim toán xác đnh trc, mc đ ri ro phát hin đc
chp nhn có quan h t
 l nghch vi ri ro có sai sót trng yu đc đánh giá 
cp đ c s dn liu. Ví d nh, nu KTV xác đnh có ri ro sai sót trng yu 

mc đ càng cao thì ri ro phát hin có th chp nhn đc càng thp, và cn thu
thp nhiu bng chng kim toán có tính thuyt phc cao hn.
Ri ro tim tàng và ri ro kim soát khác bit vi r
i ro phát hin vì chúng tn ti
đc lp vi cuc kim toán, trong khi ri ro phát hin li liên quan đn các th tc
ca KTV và có th thay đi theo s xem xét ca KTV. Ri ro phát hin có mi quan
h t l nghch vi ri ro tim tàng và ri ro kim soát. Ri ro tim tàng và ri ro
kim soát càng thp, ri ro phát hin có th chp nhn đc s càng cao, và ngc
li, càng nhiu ri ro tim tàng, và r
i ro kim soát đc KTV tin là có tn ti, thì
ri ro phát hin có th chp nhn đc là càng thp.
1.1.3 Mi quan h gia các loi ri ro
 tìm hiu mi quan h gia các loi ri ro, trc ht ta tìm hiu v mô hình ri ro
kim toán.
1.1.3.1 Mô hình ri ro kim toán
AR = IR x CR x DR
Trong đó: AR: Ri ro kim toán
IR: Ri ro tim tàng
CR: Ri ro kim soát
DR: Ri ro phát hin
Vi 3 b phn ca ri ro kim toán: ri ro tim tàng, ri ro kim soát và ri ro phát
hin, mô hình ri ro kim toán có th chia ri ro thành 2 thành phn chính: Mt
phn ph thuc vào doanh nghip (ri ro tim tàng, ri ro kim soát), mt phn ph
thuc vào KTV (ri ro phát hin).

14

Tm quan trng ca vic đánh giá ri ro tim tàng và ri ro kim soát đc phn
ánh bng nhng nh hng ca chúng đn ri ro phát hin. Nhng nh hng này
có th đc mô t di hình thc toán hc nh phng trình nêu trên. KTV gim

thiu mc đ ri ro đc đánh giá bng cách thit k và thc hin nhiu hn các th
tc kim toán, bao gm v
 c ni dung, phm vi, lch trình ca các th tc đó.
Do ri ro tim tàng và ri ro kim soát không th b tác đng mà ch có th đánh
giá, chúng tn ti đc lp khách quan vi các th nghim kim toán. Ngc li,
KTV có th gim thiu ri ro phát hin bng cách điu chnh ni dung, phm vi và
thi gian ca th nghim c bn. Do đó, trong giai đo
n lp k hoch kim toán,
KTV thng n đnh mc ri ro kim toán mong mun, đng thi đánh giá ri ro
tim tàng và ri ro kim soát da trên tình hình ca doanh nghip, đ t đó xác đnh
ri ro phát hin, làm c s cho vic thit k các th nghim kim toán. Do đó, công
thc có th đc s dng di dng:
DR =
AR
IR x CR
Nh vy, mô hình ri ro kim toán cho thy mi quan h cht ch gia các loi ri
ro. Trong mi quan h này, ri ro phát hin t l nghch vi ri ro tim tàng và ri
ro kim soát.
1.1.3.2 Mi quan h gia các loi ri ro
Qua nghiên cu các loi ri ro và mô hình ri ro kim toán, chúng ta thy rng ri
ro tim tàng, ri ro kim soát, ri ro phát hin và ri ro kim toán có mi quan h
ch
t ch vi nhau.
Ri ro phát hin có mi quan h t l nghch vi ri ro tim tàng và ri ro kim
soát. Khi ri ro tim tàng và ri ro kim soát đc đánh giá cao thì ri ro phát
hin có th đc đánh giá  mc đ thp đ gim ri ro kim toán  mc thp
nht có th chp nhn đc. Ngc li, khi ri ro tim tàng và ri ro kim soát
đ
c đánh giá là thp thì có th chp nhn mc đ ri ro phát hin cao hn
nhng vn phi đm bo ri ro kim toán xung thp  mc có th chp nhn

đc

15

S bin đng ca ri ro phát hin da theo đánh giá ca kim toán viên v ri ro
tim tàng và ri ro kim soát đc th hin trong bng sau đây:
Bng 1.1: Ri ro phát hin


ánh giá ca kim toán viên v ri ro kim soát
Cao Trung bình Thp
ánh giá ca
kim toán viên
v ri ro tim
tàng
Cao
Thp nht Thp Trung bình
Trung bình Thp Trung bình Cao
Thp Trung bình Cao Cao nht
Trong đó:
 Mi loi ri ro tim tàng, ri ro kim soát đu đc chia thành ba
mc: cao, trung bình, thp
 Vùng tô đm th hin mc đ ri ro phát hin
 Ri ro phát hin đc chia thành nm mc: cao nht, cao, trung bình,
thp, thp nht
1.1.4 Khái nim đánh giá ri ro và tip cn kim toán da trên ri ro
1.1.4.1 Khái nim v đánh giá ri ro
Theo chun mc kim toán qu
c t ISA 315 v “Xác đnh và đánh giá ri ro có sai
sót trng yu thông qua hiu bit v đn v đc kim toán và môi trng ca đn

v” thì “ánh giá ri ro là mt th tc kim toán đc thc hin đ tìm hiu v đn
v đc kim toán và môi trng ca đn v, trong đó có kim soát ni b, nhm
xác đnh và đánh giá và đi phó ri ro có sai sót trng y
u do gian ln hoc nhm
ln  cp đ BCTC hoc cp đ c s dn liu”.
Mc đích ca vic đánh giá ri ro kim toán là xác đnh ri ro phát hin làm c s
cho vic thit k các th nghim c bn.
Nh vy, đánh giá và đi phó ri ro là mt quá trình tích hp bao gm vic xác đnh
và đánh giá tng thành phn ca r
i ro kim toán đ t đó thit k các th nghim
c bn gm thi gian, lch trình, phm vi phù hp nhm mc tiêu đt đc mc ri
ro kim toán nh k vng.

16

1.1.4.2 Tip cn kim toán da trên ri ro
Tip cn kim toán là cách thc mà KTV và đn v kim toán da trên các hiu bit
ca đn v đc kim toán, đ t đó thit k chng trình kim toán phù hp vi
tng hoàn cnh c th ca đn v đó nhm thu thp đy đ các bng chng kim
toán thích hp nhm minh chng cho ý kin c
a KTV.
1.1.5 Các mô hình tip cn kim toán da trên ri ro
1.1.5.1 Mô hình ri ro tài chính
Mô hình ri ro tài chính là phng pháp tip cn ri ro da trên mi quan tâm chính
yu là ri ro v mt s liu trên BCTC. Mô hình này đc đa vào sm nht trong
chun mc kim toán quc t t nhng nm 1990. Mô hình này có đc đim:
-  lp k hoch mt cách có h thng, đòi hi KTV phi có nhng hiu bi
t
chung v hot đng kinh doanh ca khách hàng.
- ánh giá HTKSNB di góc đ nh hng đn báo cáo tài chính

- Th tc phân tích đc áp dng trong mi giai đon ca cuc kim toán đ
xác đnh xem liu các xu hng và các mi quan h tài chính hay hot đng
có hp lý không
- Theo mô hình ri ro tài chính, trình t đánh giá và đi phó ri ro đc th
hin nh s đ sau:
S đ 1.1: Trình t
đánh giá và đi phó ri ro










Xác đnh mc ri ro
kim toán mong mun
Tính toán ri ro phát hin
ánh giá và đi
phó ri ro tim
tàng
ánh giá ri ro
kim soát
Thit k th nghim c bn

17

Cách tip cn này đòi hi KTV phi xem xét mt cách thn trng nhng vn đ v
ri ro có nh hng trng yu đn Báo cáo tài chính trong quá trình lp k hoch và
xây dng chng kim toán cho tng chu trình nghip v ca doanh nghip.
Chng trình kim toán phi nhn mnh vào nhng khu vc có ri ro cao và các
khon mc trng yu trong cuc kim toán.
1.1.5.2 Mô hình ri ro kinh doanh
ng trc sc ép v
 vic gìn gi khách hàng, yêu cu gia tng giá tr kim toán, áp
lc ct gim các th nghim c bn trong vic kim soát chi phí ngày càng gia tng
ti các công ty kim toán, mô hình ri ro tài chính đã không còn phù hp. Vì vy,
đòi hi phi có mt phng thc tip cn mi nhm tha mãn đc s k vng t
khách hàng, va đm bo s phát trin ca công ty kim toán. Cui nhng n
m
1990, phng thc tip cn ri ro tài chính đc nâng cp bng cách tp trung
nhiu hn vào các ri ro kinh doanh mà khách hàng đang gp phi. KTV phi hiu
bit v các ri ro kinh doanh chin lc mà khách hàng đang gp phi bên cnh
nhng hiu bit v ri ro tác đng đn vic x lý và ghi chép các nghip v. Sau s
kin Enron, Worldcom ti M, hay Parnalat ti châu Âu, ngh kim toán gp phi
nhng ch
 trích gay gt và đng trc áp lc phi thay đi cách tip cn kim toán,
mô hình ri ro kinh doanh đã ra đi. im tin b ca phng thc này chính là
va nhn mnh đc vào các ri ro kinh doanh chin lc ca đn v nhng không
mâu thun vi mô hình ri ro tài chính, do đó, nó vn đáp ng đc các yêu cu ca
chun mc quy đnh. Mô hình ri ro kinh doanh chính là phn m rng c
a mô hình
ri ro tài chính nhm giúp vic kim toán đt hiu qu hn. Kt qu là dn đn vic
IAASB ban hành các chun mc v đánh giá và đi phó ri ro kim toán, c th là
chun mc ISA 240, 315, và 330, trong đó đã chuyn t mô hình ri ro tài chính
sang ri ro kinh danh nhm gia tng hiu qu và cht lng kim toán.
Theo cách tip cn này, KTV đa ra ý kin v BCTC bng cách thu thp và đánh

giá các bng ch
ng kim toán đ có s bo đám hp lý rng BCTC có trung thc
hp lý trên các khía cnh trng yu hay không, theo các khuôn mu v BCTC đc

18

áp dng.  đt đc các bng chng kim toán thích hp hu hiu đ đa ra ý
kin, KTV phi thc hin các th tc đánh giá và đi phó ri ro, đ cung cp mt c
s cho vic xác đnh và đánh giá nhng ri ro có sai phm trng yu trên BCTC và
 mc đ c s dn liu. Th tc đánh giá và đi phó ri ro là nhng th tc ki
m
toán đc thc hin đ thu thp hiu bit v đn v đc kim toán và môi trng
ca nó, bao gm c kim soát ni b, đ xác đnh và đánh giá và đi phó ri ro các
sai phm trng yu, gm sai sót và gian ln, trên BCTC và  cá góc đ c s dn
liu, làm c s cho vic thit k và thc hin các th tc kim toán tip theo, tc là
xác
đnh ni dung, thi đim và phm vi ca các th tc kim toán tip theo s đc
thc hin.
Nhng thay đi cho phng pháp kim toán da trên ri ro đã nh hng đn các
vn đ ct lõi ca công tác kim toán, mô hình này cung cp mt tin trình đánh giá
và đi phó ri ro mt cách có h thng, nhn mnh đn hn vai trò ca qun tr ri
ro, chng h
n nh vic xác đnh, đánh giá, và ng phó vi các ri ro.
Theo ISA 315, “Ri ro kinh doanh là ri ro phát sinh t các điu kin, s kin, tình
hung, vic thc hin hay không thc hin các hành đng có nh hng đáng k mà
có th dn đn nh hng bt li ti kh nng đt đc mc tiêu và thc hin chin
lc ca đn v, hoc là r
i ro phát sinh t vic xác đnh mc tiêu và chin lc
không phù hp”.
Mô hình ri ro kinh doanh yêu cu trc tiên KTV phi đánh giá ri ro kinh doanh

ca đn v đc kim toán trong hoàn cnh c th ca đn v đó, chng hn nh
tình hình kinh t v mô, s thay đi trong chính sách kinh t, các quy đnh pháp lut
tác đng tích cc hay tiêu cc đn ngành ngh kinh doanh ca đn v v.v. Cn c
trên đánh giá ri ro v
 tình hình kinh doanh ca đn v đc kim toán, KTV đánh
giá ri ro có sai lch trng yu do sai sót, gian ln hoc hành vi không tuân th
trong doanh nghip. Sau đó, KTV mi xác đnh phân tích các nhân t nh hng
đn tng loi ri ro (ri ro tim tàng, ri ro kim soát) và xác đnh ri ro phát hin
tng ng vi tình hình ca đn v.