Luận văn Kiểm định các nhân tố tác động đến lạm phát Việt Nam

i
MC LC
Danh mc ký hiu các ch vit tt iii
Danh mc các bng iv
TÓM TT (ABSTRACT) 1
PHN 1. GII THIU 2
PHN 2. TNG QUAN CÁC KT QU NGHIểN CU TRC ỂY 5
2.1 Các nghiên cu  nc ngoài 5
2.2 Các nghiên cu  Vit Nam 8
PHN 3. PHNG PHÁP NGHIểN CU 12
3.1 Khung lý thuyt v lm phát 12
3.1.1 nh ngha Lm phát 12
3.1.2 Cách tính ch s lm phát 13
3.2 Mô hình t hi quy vector (VAR) 18
3.2 Mô hình nghiên cu lm phát Vit Nam 19
3.3 Phng pháp c lng mô hình t hi quy vector VAR 22
3.4 Mô t d liu 22
PHN 4. NI DUNG VÀ KT QU NGHIểN CU 25
4.1 Kim đnh tính dng ca d liu 25
4.2 Xác đnh đ tr ti u 26
4.4 Kt qu c lng 27
4.4.1 Kt qu mô hình VAR 27
4.4.2 Kt qu hàm phn ng 29



ii
4.4.3 Kt qu phân rã phng sai 31

4.5 Kim đnh phn d mô hình VAR 33
PHN 5. KT LUN 34
5.1. Kt qu nghiên cu chính 34
5.2 Tho lun chính sách 34
5.3 Hn ch ca lun vn 36
TÀI LIU THAM KHO 37
PH LC 39
Ph lc 1. Cách tính ch s Laspeyres, Paachase, Fisher 39
Ph lc 2. Chi tit d liu nghiên cu 40
Ph lc 3. Kt qu phân rã phng sai các bin 45



iii
Danh mc ký hiu các ch vit tt
ADB Ngân hàng phát trin Châu Á (Asia develop bank)
CPI Ch s giá tiêu dùng
EIA C quan Thông tin Nng lng M (Energy Information
Administration)
GDP Tng sn phm quc ni (Gross Domestic Product)
GNP Tng sn phm quc giá (Gross National Product)
GSO Tng cc Thng kê (General statistics office)
IFS Thng kê Tài chính th gii (International Financial Statistics)
IMF Qu Tin t quc t (International Monetary Fund)
M2 Bao gm: Tng lng tin mt do NHNN phát hành đang đc
lu thông (M0) + Tin mà các ngân hàng thng mi gi ti
ngân hàng trung ng + tin gi tit kim, tin gi có k
hn… ti các t chc tín dng
NHNN Ngân hàng Nhà nc Vit Nam
NHTW Ngân hàng Trung ng

OLS Phng pháp bình phng bé nht thông thng (Ordinary least
square)
USD ng đô la M
VND ng Vit Nam



iv
Danh mc các bng
Bng 3.1 Quyn s dùng tính ch s giá tiêu dùng Vit Nam thi k 2009-
2014 ca toàn quc 17
Bng 3.2 Gii thiu ngun s liu và k vng du tác đng đn CPI 23
Bng 4.1 Kt qu kim đnh nghim đn v các bin 25
Bng 4.2 Xác đnh đ tr ti u 26
Bng 4.3 Kim đnh t tng quan phn d 27
Bng 4.4 Kt qu mô hình VAR 28
Bng 4.5 H s co gin ca lm phát đi vi các cú sc ca các bin 30
Bng 4.6 Kt qu phân rã phng sai bin DGCPI 32
Bng 4.7 Kt qu kim đnh phn d mô hình VAR 33
Danh mc các hình
Hình 4.1 HƠm phn ng ca gcpi đi vi cú sc các bin trong mô hình 31
1



KIM NH CÁC NHỂN T
TÁC NG N LM PHÁT VIT NAM
TÓM TT (ABSTRACT)
Lun vn xây dng mô hình nghiên cu lm phát gm 5 bin: T giá,
cung tin M2, lãi sut, giá du th gii, tc đ tng trng sn lng công

nghip trong giai đon tháng 11 nm 2001 đn tháng 7 nm 2012, dùng
phng pháp c lng mô hình t hi quy vector (VAR) đ xác đnh mc
đ tác đng ca các nhân t đn lm phát  nc ta. Kt qu nghiên cu cho
thy lm phát quá kh đóng vai trò quan trng trong trong vic gia tng lm
phát hin ti, tng t giá có tác đng đáng k làm gia tng lm phát trong ngn
hn nhng vi đ tr 2 tháng, tng cung tin M2 có tác đng đáng k đn lm
phát trong ngn vi đ tr 1 tháng, tc đ tng trng sn lng công nghip
và lãi sut c bn không tác đng đn lm phát c trong ngn hn và trung
hn, mc chuyn ca giá du th gii vào mc giá trong nc trong ngn hn
là đáng k.

Key words: Lm phát, t hi quy vector VAR

2



PHN 1. GII THIU
Lm phát là vn đ thi s, đc mi ngi quan tâm, vì nh hng
ca lm phát đn đi sng kinh t, xã hi là rt ln. Nhiu nghiên cu thc
nghim v lm phát cho thy hu ht các nghiên cu đu khng đnh vai trò
ca cung tin, lm phát quá kh, t giá hi đoái, thâm ht ngân sách, tng sn
lng GDP/GNP đi vi lm phát.
Tuy nhiên nguyên nhân lm phát ti các nc là khác nhau cng nh
vai trò và mc đ tác đng ca nhân t tin t, t giá, giá nc ngoài là khác
nhau đi vi lm phát. Chhibber (1991) cho rng tác đng ca phá giá đi
vi lm phát ti các nc Châu Phi ph thuc vào mc đ linh hot t giá hi
đoái, s ci m ca tài khon vn và mc đ kim soát giá c. Lim và Papi
(1997) khng đnh cung tin, t giá và sn lng GNP là nhân t quan trng
nht quyt đnh lm phát Th Nh K. McCarthy (2000) cho rng t giá có

nh hng không đáng k đn lm phát giá c trong nc  mt s nn kinh
t công nghip hóa trong khi giá nhp khu có tác đng mnh m hn.
Lougani and Swagel (2001) ch ra rng hai phn ba s thay đi trong lm phát
ca 53 nc đang phát trin là do tng cung tin và dch chuyn t giá. Ngoài
ra, h cng phát hin ra rng lm phát k vng đóng vai trò cc k quan trng
tác đng đn lm phát. Ramakrishnan và Vamvakidis (2002) khng đnh t
giá hi đoái và lm phát nc ngoài là yu t then cht nh hng lm phát
trong nc  Indonesia, cung tin ch có ý ngha thng kê còn mc tác đng
thì ít. Akinboade và cng s (2004) ch ra rng trong dài hn lm phát tng
quan ngc chiu vi lãi sut và cùng chiu vi tng cung tin.
Jongwanich
và Park (2008) cho rng lm phát din ra ti Châu Á gia tng ch yu do tng
cu và lm phát k vng mà không b nh hng nhiu bi nhân t chi phí
đy.
3



Các nghiên cu thc nghim  Vit Nam đã đa ra nhng bng chng
thc nghim góp phn làm sáng t vn đ lm phát ti Vit Nam. Tuy nhiên,
do mc tiêu nghiên cu, cách tip cn và khon thi gian ly s liu khác
nhau nên các nghiên cu này cho thy kt qu khác nhau v vai trò tác đng
và mc đ tác đng ca các nhân t v mô lên lm phát nh: cung tin, t giá,
giá quc t…. Nghiên cu ca Nguyn Th Thu Hng và Nguyn c Thành
(2010) cho rng t giá có tác đng đáng k làm tng áp lc lm phát. Trong
khi các nghiên cu khác đu cho rng t giá không có tác đng hoc mc tác
đng rt nh. Dng Th Thanh Mai (2002) cho rng t giá không có tính
hiu báo trc cho lm phát. Còn Trng Vn Phc và Chu Hoàng Long
(2005) cho rng có mi quan h dài hn gia CPI, t giá, M
2

, giá xng du,
mc cung ng tin t có tác đng đn CPI tuy vi cng đ rt nh và vi đ
tr 6 tháng. Phm Th Anh (2009) khng đnh vai trò ca yu t lm phát
trong quá kh, sn lng và tc đ tng cung tin (sau 3 quý) đn lm phát,
riêng giá du quc t không có nh hng đn lm phát hin ti.
Vi mc tiêu xác đnh chính xác nguyên nhân lm phát  Vit Nam và
mc đ tác đng ca các nhân t v mô đn lm phát nên tác gi la chn đ
tài ắKim đnh các nhân t tác đng đn lm phát Vit Nam” làm đ tài
nghiên cu.
Da trên mô hình nghiên cu làm phát ca Bhattacharya (2013), d
liu v mô Vit Nam v tc đ tng CPI, t giá VN/USD, tc đ tng cung
tin M2, lãi sut c bn, giá du th gii và tc đ tng trng sn lng công
nghip trong giai đon tháng 12 nm 2001 đn tháng 7 nm 2012, s dng
phng pháp c lng mô hình t hi quy vector VAR đ chy mô hình
thc nghim di s h tr ca phn mm eview.
D liu th cp đc tác gi thu thp tng hp t các ngun đáng tin
cy. Mt s kim đnh có liên quan đn mô hình gm: kim đnh tính dng d
4



liu, kim đnh phn d mô hình. T kt qu mô hình VAR, tác gi thc hin
phân rã phng sai Choleski ca Sim và kho sát hàm phn ng xung nhm
xác đnh phn ng ca CPI trc các cú sc các bin. Nhng bng chng thu
đc góp phn cng c thêm nhng nhn đnh v nguyên nhân gây ra lm
phát ti Vit Nam. ng thi gi m nhng đnh hng chính sách trong vic
điu hành nn kinh t trong giai đon hin nay.
Kt cu ca lun vn gm 5 phn:
- Phn 1. Gii thiu
- Phn 2. Tng quan các nghiên cu trc đây

- Phn 3. Phng pháp nghiên cu
- Phn 4. Ni dung và các kt qu nghiên cu
- Phn 5. Kt lun
5



PHN 2. TNG QUAN CÁC KT QU NGHIểN CU TRC ỂY
2.1 Các nghiên cu  nc ngoƠi
Hu ht các nghiên cu thc nghim đu khng đnh vai trò quan trng
ca nhân t tin đi vi lm phát, các yu t nh lm phát quá kh, thâm ht
ngân sách, tng sn lng GDP/GNP và t giá hi đoái là nhng nhân t quan
trng gây áp lc lên lm phát. Trong đó nhiu nghiên cu cho thy vai trò ca
tin t và t giá, giá nc ngoài có tác đng khác nhau đn lm phát.
Chhibber (1991), nghiên cu lm phát các nc Châu Phi. Xây dng
mô hình lm gm: lm phát hàng hóa thng mi và lm phát hàng hóa phi
thng mi. Trong đó lm phát phát hàng hóa thng mi đc mô phng
theo cách tip cn ngang bng sc mua - purchasing power parity (PPP). Lm
phát hàng hóa phi thng mi đc mô phng da trên các nhân t chi phí
đy và cu kéo ca lm phát. Nghiên cu cho thy rng tác đng ca phá
giá đi vi lm phát ph thuc vào mc đ linh hot t giá hi đoái, s
ci m ca tài khon vn và mc đ kim soát giá c.
Lim và Papi (1997) nghiên cu lm phát Th Nh K giai đon 1970-
1995, xây dng mô hình lm phát gm 4 nhóm nhân t: th trng hàng hóa,
th trng tin t, th trng lao đng và th trng bên ngoài. Kt qu khng
đnh cung tin, t giá và sn lng GNP là nhân t quan trng nht quyt đnh
lm phát.
Callen và Chang (1999) nghiên cu mô hình lm phát ca n . Vi
mc đích m rng mc tiêu tin t sang các công c khác đ xây dng chính
sách tin t ca Ngân hàng trung ng n , nhóm tác gi đã xây dng mô

hình kinh t lng đ xác đnh xem công c nào cung cp thông tin có ích
nht cho lm phát tng lai. Các tác gi đã s dng kim đnh dài hn
(cointegration) và mô hình hiu chnh sai s ECM đ phân tích quan h dài
hn, ngn hn gia các bin lm phát, cung tin, lãi sut danh ngha, t giá hi
6



đoái, lm phát nc ngoài. Các tác gi đã kt lun giá sn xut, giá nhp, t
giá hi đoái cng cung cp nhng thông tin tt v lm phát tng lai.
McCarthy (2000) kim đnh s chuyn giá ca các nhân t bên ngoài
và giá nhp khu vào lm phát trong nc  mt s nn kinh t công nghip
hóa. Bng cách s dng mô hình VAR kt hp mt chui phân phi giá, tác
gi tìm thy có s chuyn giá bên ngòai vào tng giá tiêu dùng, phn ng thúc
đy cho thy t giá có nh hng không đáng k đn lm phát giá c trong
nc trong khi giá nhp khu có tác đng mnh m hn.
Lougani and Swagel (2001) nghiên cu d liu ca 53 nc đang phát
trin bng cách s dng phng pháp VAR vi sáu bin gm: tng trng
tin lng, c tính khong chênh lch sn lng so vi sn lng tim nng
(output-gap), s thay đi trong t giá hi đoái, giá du, giá ca các hàng hóa
không phi là du và lm phát. Kt qu nghiên cu ch ra rng hai phn ba s
thay đi trong lm phát là do tng cung tin và dch chuyn t giá. Ngoài ra,
h cng phát hin ra rng lm phát k vng đóng vai trò cc k quan trng
tác đng đn lm phát, nó nh hng t 10-20% s thay đi lm phát trong
tng lai.
Ramakrishnan và Vamvakidis (2002) xây dng mô hình nghiên cu
lm phát giá tiêu dùng  Indonesia gm: cung tin, lng ti thiu, nng sut
lao đng, khong chênh lch sn lng so vi sn lng tim nng, lãi sut, t
giá, lm phát nc ngoài. Kt qu khng đnh t giá hi đoái và lm phát
nc ngoài là yu t then cht nh hng lm phát trong nc, cung tin ch

có ý ngha thng kê còn mc tác đng thì ít.
Akinboade và cng s (2004) nghiên cu v mi quan h gia lm phát
 Nam Phi vi th trng tin t, th trng lao đng và th trng ngoi hi.
Nghiên cu ch ra rng chi phí lao đng và tng cung tin có tng quan cùng
chiu vi t l lm phát, trong khi t giá li có tng quan ngc chiu vi
7



lm phát trong ngn hn. Trong dài hn, h nhn thy lm phát tng quan
ngc chiu vi lãi sut và cùng chiu vi tng cung tin.
Jongwanich và Park (2008) nghiên cu lm phát  9 nc đang phát
trin  Châu Á (trong đó có Vit Nam) đã s dng mô hình kt hp gia các
nhân t do ắchi phí đy” (giá du quc t và ch s giá lng thc) và các
nhân t do ắcu kéo” (tng cu, s truyn dn t giá, giá nhp khu, ch s giá
sn xut và CPI ch s giá tiêu dùng). Tác gi đã nhn thy rng t 2007-2008
lm phát din ra ti Châu Á gia tng ch yu do tng cu và lm phát k vng
mà không b nh hng nhiu bi nhân t ắchi phí đy” mc dù khong thi
gian đó, lm phát gia tng cùng vi giá du quc t và giá lng thc. Cu
quá mc cùng vi chính sách tin t lng lo đã khin cho k vng lm phát
gia tng càng làm trm trng hn tình hình lm phát  nhng nc này.
Nghiên cu ca nhóm tác gi Fadli Fizari Abu Hassan Asari, Nurul Syuhada
Baharuddin, Nurmadihah Jusoh, Zuraida Mohamad, Norazidah Shamsudin and
Kamaruzaman Jusoff (2011) nghiên cu mi quan h gia lãi sut, lm phát và s
bin đng ca t giá ti Malaysia giai đon 1999-2009. Nghiên cu s dng mô
hình VECM.

Kt qu kim đnh quan h nhân qu Granger-cause cho thy lm phát nh
hng đn lãi sut, sau đó lãi sut tác đng đn t giá. Nhng trong dài hn lãi sut
nh hng tích cc còn lm phát nh hng tiêu cc đn bin đng t giá 

Malaysia. H qu ca nghiên cu này ch ra rng s gia tng lãi sut có hiu qu
hn ch s bin đng ca t giá.

8



2.2 Các nghiên cu  Vit Nam
Da theo nhng lý thuyt đã có v lm phát, các nghiên cu v lm
phát  Vit Nam cng kt hp nhiu yu t t phía cung, cu trong nc và
giá c nc ngoài nhm gii thích nhng bin đng ca lm phát. Nhng
nghiên cu gn đây v lm phát  Vit Nam xoay quanh các nhân t: lm
phát quá kh, cung tin, lãi sut, t giá, thu nhp, giá xng du và giá go th
gii.
Dng Th Thanh Mai (2002) xây dng mô hình lm phát  các nc
đang phát trin ph thuc vào ba yu t: cung tin, thu nhp, t giá. Vi chui
d liu t nm 1997-2000, tác gi đi đn các kt lun t giá không có tín hiu
báo trc cho lm phát. Khi kim đnh mô hình trong ba giai đon t nm
1989-1992, 1993-1996, 1997-2000, tác gi cng cho kt lun là t giá không
có tín hiu báo trc cho lm phát. Vi các kt qu nh trên tác gi khuyên
các nhà làm chính sách có th điu hành chính sách t giá linh hot mà không
phi quan tâm đn lm phát.
Trng Vn Phc và Chu Hoàng Long (2005) c lng trc tip
phng trình kinh t lng cho ch s CPI ca Vit Nam giai đon tháng 7
nm 1994 đn tháng 12 nm 2004 gm các bin: t giá trung bình USD/VND,
mc cung ng tin t, mc d cu, giá xng th gii, giá go th gii. Kt qu
cho thy các nhân t quyt đnh lm phát trong giai đon này ch yu do là
lm phát thi k trc. Nghiên cu cng cho thy có mi quan h dài hn
gia CPI, t giá, M
2

, giá xng du, giá go th gii và mc d cu. Tác đng
ca t giá đn CPI ln hn so vi giá xng du và giá go quc t nhng mc
chuyn ca t giá vào lm phát là rt thp. Mc cung ng tin t có tác đng
đn CPI tuy vi cng đ rt nh và vi đ tr 6 tháng.
Phm Th Anh (2008) ng dng mô hình SVAR trong vic xác đinh
hiu ng ca chính sách tin t và d báo lm phát  Vit Nam. S liu đc
9



s dng theo dng d liu tháng t tháng 01 nm 1994 đn tháng 8 nm 2008.
Các bin s dng gm: 4 bin ni sinh: sn lng công nghip, ch s giá tiêu
dùng, cung tin và lãi sut tin gi k hn 3 tháng; bin ngoi sinh là giá du
th gii. Kt qu ch ra rng hu ht các bin nghiên cu trong quá kh có vai
trò gii thích cho hu ht các bin đc nghiên cu, trong đó sc cung tin
M2 và lãi sut đóng vai trò rt nh đi vi lm phát.
Vng Th Tho Bình (2008) s dng mô hình đng Phillips giai
đon 1995Q1-1998Q3 đ phân tích đng thái giá c - lm phát. Kt qu cho
thy lm phát b nh hng nhiu bi lm phát tr hay lm phát k vng.
Khong chênh lch sn lng so vi sn lng tìm nng có tác đng đáng k
đn s thay đi lm
phát. Trong khi tng cu danh ngha và giá du có tác
đng cùng chiu đn bin đng lm phát, nhng không nhiu.
Phm Th Anh (2009) xây dng mô hình lm phát giai đon quý 1 nm
1995 đn quý 4 nm 2008 ph thuc vào s thay đi ca giá hàng hóa thng
mi, giá hàng hóa phi thng mi. Dùng phng pháp c lng mô hình
hiu chnh sai s (ECM). Các bin s dng gm: CPI, cung tin, lãi sut, t
giá, sn lng công nghip và sai s ECM t kim đnh t tng quan mi
quan h v cu tin. Mô hình cho thy không có mi quan h đng tích hp
gia các bin giá c trong nc, giá c quc t, và t giá hi đoái hay còn gi

là điu kin ngang bng sc mua. Kt qu c lng khng đnh vai trò ca
yu t lm phát trong quá kh, sn lng và tc đ tng cung tin (sau 3 quý)
đn lm phát. Riêng giá du quc t không có nh hng đn lm phát hin
ti.
Phm Th Thu Trang (2009) s dng mô hình hi quy chuyn tip trn
đ phân tích 4 nhóm yu t nh hng ti lm phát  Vit Nam gia đon t
tháng 1 nm 2000 đn tháng 10 nm 2008 gm: Cung tin, giá du, giá tr sn
xut công nghip, giá go, giá tr tr ca t l lm phát. Kt qu cho rng tng
10



cung tin ngay lp tc làm cho lm phát tng và tác đng mnh nht ti lm
phát, nh hng ca nó còn kéo dài ti 3 tháng sau đó. Tng cu tng ngay
lp tc làm lm phát tng và tip tc tng  3 tháng tip theo. Tng cu tác
đng ti lm phát mnh nht sau 1 tháng. T l lm phát bin đng cùng
chiu vi bin đng giá go xut khu vi đ tr tác đng là 1, 2 và 3 tháng.
Giá du th gii tác đng ti lm phát vi đ tr tác đng là 1 tháng. Lm
phát trong quá kh có nh hng ti lm phát hin ti. Lm phát k vng hay
lm phát do tâm lý là hin tng thng thy  Vit Nam. ây là yu t tác
đng yu nht ti lm phát.  tr tác đng là 1 và 3 tháng.
Nguyn Th Thu Hng và Nguyn c Thành (2010) xây dng mô
hình lm phát giai đon (2000-2010) ph thuc vào s thay đi ca giá hàng
hóa thng mi, giá hàng hóa phi thng mi và giá đc kim soát. Kt qu
nghiên cu trái ngc vi nhng nghiên cu v vai trò ca t giá, c th là
vic phá giá, có tác đng đáng k làm tng áp lc lm phát. S khác bit trong
kt qu này có th đc gii thích mt phn là do các nghiên cu trc đây
ch yu nghiên cu trong các giai đon t giá đc gi tng đi cng nhc.
Các kt qu khác cng cho rng k vng lm phát là nhân t quan trng quyt
đnh lm phát hin ti. Cung tin và lãi sut có tác đng đn lm phát nhng

vi đ tr. Mc chuyn giá quc t đn mc giá ni đa trong ngn hn có vai
trò nht đnh.
Bhattacharya (2013) nghiên cu tác đng ca chính sách tin t đi vi
lm phát ti Vit Nam và các nc mi ni  Châu Á. Xây dng mô hình
nghiên cu lm phát Vit Nam giai đon quý 1 nm 2004 đn quý 2 nm
2012 gm 5 nhân t: Tc đ phát trin GDP, lãi sut tái cp vn, t giá hiu
dng danh ngha, giá nhp khu, tc đ phát trin tín dng. Kt qu khng
đnh trong ngn hn t giá hi đoái danh ngha là nhân t tác đng chính đn
lm phát. Tc đ phát trin tín dng có tác đng cùng chiu vi lm phát
11



trong trung hn vi đ tr t 2 đn 10 quý. S truyn dn ca sc phát trin
tín dng lên tc đ GDP là cùng chiu và có khuynh hng làm tng áp lc
lên lm phát sau 4 quý và kéo dài ti 5 quý tip theo. Trong khi đó sc lãi sut
có khuynh hng nh hng đn tc đ phát trin GDP và tc đ phát trin
tín dng trong ngn hn. Phn ng ca lm phát đi vi tng lãi sut ch có ý
ngha trong 2 quý đu.
Tóm li, vic xem xét tng quan các nghiên cu đã có v các nhân t
quyt đnh lm phát  Vit Nam cho thy:
- Các kt qu nghiên cu thc nghim v vai trò ca tin t, t giá, mc
chuyn ca giá quc t là trái ngc nhau có th là do các giai đon nghiên
cu khác nhau, tn sut ly s liu khác nhau và phng pháp c lng khác
nhau.
- Mt khác, các nghiên cu đu khá đng nht v vai trò quan trng ca
lm phát trong quá kh và tng sn lng GDP/tc đ tng trng sn
lng công nghip đi vi lm phát hin ti.
Xut phát t thc trng trên, trong nghiên cu  phn sau, tác gi s
làm rõ vai trò tác đng ca các yu t này.

12



PHN 3. PHNG PHÁP NGHIểN CU
3.1 Khung lý thuyt v lm phát
3.1.1 nh ngha Lm phát
Lm phát (inflation) là s tng lên ca mc giá c chung theo thi gian.
nh ngha này bao hàm mt s ni dung quan trng sau:
Th nht, lm phát là s tng lên ca mt bng giá nói chung ch
không phi ca tng loi giá riêng bit. Nu ch có giá ca mt hoc mt s
rt ít loi hàng hóa tng lên thì cha chc đã phi là lm phát vì giá ca đông
đo các loi hàng hoá và dch v khác không thay đi, thm chí có th gim
đi.
Th hai, đnh ngha này không ch nói v tình trng tng lên hin ti
ca mt bng giá (lm phát m) mà còn bao hàm c s tng lên tim nng ca
mt bng giá (lm phát b kìm hãm). Thc t không ít chính ph trong bi
cnh lm phát cao đã thc hin các bin pháp qun lý hành chính nghiêm ngt
đ duy trì s n đnh ca giá, nhng li dn đn nhiu mâu thun khác trong
nn kinh t. nh ngha này bao gm c trng hp lm phát trên; Trong đó
giá mc dù n đnh, nhng do áp dng các bin pháp ắđông cng” giá mt
cách hành chính và nu không áp dng các bin pháp này thì giá s tng lên.
Th ba, s tng lên (hin ti hoc tim nng) ca mt bng giá phi có
tính dai dng. Nh vy nu s tng giá ch din ra trong mt s khong thi
gian và do mt s nguyên nhân khách quan rõ ràng ri li gim xung khi
nhng nguyên nhân này chm dt thì đây cha phi là lm phát. Hoc nu ti
mt thi đim nào đó mà giá tt c các loi hàng hoá đu đng lot tng lên,
nhng tip đn li n đnh trong mt khong thi gian dài (nhiu tháng là đ),
thì đây cng không phi là tình trng lm phát.
Lm phát c bn (core inflation) hay lm phát c s (underlying

inflation) đc các nhà thng kê tìm cách loi tr đi các bin đng nht thi
13



nh các cú sc v giá du, yu t thi tit …đ thy đc xu hng c bn và
n đnh ca giá c.
3.1.2 Cách tính ch s lm phát
V mt tính toán, lm phát là phn trm thay đi ca ch s giá chung
trong nn kinh t theo tng giai đon, nó có th là tháng, quí hoc nm.
T l lm phát cho thi k t đc tính theo công thc sau:

Trong đó:
t: t l lm phát ca thi k t (có th là tháng, quí, hoc nm)
Pt: mc giá chung ca thi k t
Pt-1: mc giá chung ca thi k trc đó
 đo lng mc giá chung này, các nhà thng kê xây dng hai ch s
giá đ đo lng. Th nht là ch s giá tiêu dùng (CPI) và th hai là
GDP điu chnh (GDP deflator). C hai ch s này đu tính toán mc giá
trung bình (có trng s) ca toàn b hàng hoá và dch v trong nn kinh t. S
khác bit duy nht gia hai loi ch s này là quan đim ca r hàng hoá làm
trng s tính toán. CPI là mt t s phn ánh giá ca mt r hàng hoá trong
nhiu nm so vi chính giá ca r hàng đó  mt nm nào đó. Thng kê
gi đó là nm c s hay nm gc (based year). Ngha là, r hàng hoá đc
la chn đ tính giá là không thay đi trong nhiu nm. Ch s giá này ph
thuc vào nm đc chn làm gc và s la chn r hàng hoá tiêu dùng. CPI
có mt s nhc đim c bn. Th nht, mc đ bao ph ca ch s giá này
ch gii hn đi vi mt s hàng hoá tiêu dùng và do vy không phn nh
bin đng giá ca hàng hoá t bn. Th hai, trng s c đnh da vào t phn
chi tiêu đi vi mt s hàng hoá c bn ca ngi dân thành th mua vào nm

gc và do vy nó không phi nh đúng và đy đ nhng c cu chi tiêu khác
14



nhau trong toàn xã hi, đc bit  nhng xã hi có s phân tán nông thôn ậ
thành th. Th ba, bi vì trng s ca r hàng hoá là c đnh  mt nm
ắgc”, do vy không phn ánh s bin đi trong c cu hàng hoá tiêu dùng
cng nh s thay đi trong phân b chi tiêu ca ngi tiêu dùng cho nhng
hàng hoá khác nhau theo thi gian.
GDP deflator, thì ngc li vi CPI, là mt t s phn ánh giá ca mt
r hàng hoá trong nhiu nm so vi giá ca chính r đó nhng vi giá ca
nm gc. Nh vy, r hàng hoá đc la chn đ tính giá là có s khác bit
trong giai đon tính toán. V c bn, s khác bit gia các r hàng hoá trong
các thi đim tính giá là không nhiu bi vì c cu tiêu dùng ca dân chúng
thng mang tính n đnh trong ngn hn. GDP deflator là loi ch s có mc
bao ph rng nht. Nó bao gm tt c các hàng hoá và dch v đc sn xut
trong nn kinh t và trng s tính toán đc điu chnh tu thuc vào mc đ
đóng góp tng ng ca các loi hàng hoá và dch v vào giá tr gia tng. V
mt khái nim, đây là ch s đi din tt nht cho vic tính toán t l lm phát
trong nn kinh t. Tuy nhiên, ch s giá này không phn ánh trc tip s bin
đng trong giá hàng nhp khu cng nh s bin đng ca t giá hi đoái.
Nhc đim chính ca ch s giá này là không th hin đc s thay đi ca
cht lng hàng hoá khi tính toán t l lm phát. Hn na, v mt thng kê
ch s giá này thng đc tính toán chm hn so vi CPI và có th phn nh
tr din bin giá ca nn kinh t vì nó đc tính toán cn c vào GDP thc và
GDP danh ngha, mà kt qu thng kê ca hai loi GDP này trong nn kinh t
thng đc công b tr t mt quí đn mt nm (tu vào c quan thng kê
ca tng quc gia). Bi vì tính cht khác bit nh trên, v mt lý thuyt, CPI
thng phóng đi mc giá sinh hot. Còn đi vi GDP deflator thì ngc li,

ngha là có khuynh hng đánh giá thp mc giá này.
15



Chính vì s thiu hoàn ho ca c hai ch s, mt ch s trung bình
nhân ca c CPI và GDP deflator đc đ ngh và gi là ch s Fisher (Fisher
Index) theo tên ca nhà kinh t hc Irving Fisher.
Ba ch s trên
1
là giá tr c s, các c quan thng kê ca các nc có
th c tính ch s giá theo mt s đc đim khác nhau nhm phc v cho
nhng phân tích khác nhau ca nn kinh t. Ví d nh ch s giá tiêu dùng 
nông thôn, thành th, ch s giá bán buôn, ch s giá công nghip, ch s giá
nhp khu,…
Ngoài ra các quc gia trên th gii còn áp dng ch s lm phát c bn
(core inflation) hay lm phát thc (underlying inflation) là mt dng ch s
biu hin sc mua thc s ca đng tin vì lm phát c bn đã tìm cách loi
tr bin đng giá c có ngun gc không xut phát t bn thân ni ti ca nn
kinh t; chng hn nh nhng bin đng khách quan và thng xuyên xy ra
trong giá st thép, xng du, hoc nhng bin đng tht thng nh thm ha
dch gia cm, gia súc, nhng nhân t vn đã tác đng rt nhiu đn CPI nc
ta thi gian qua. ây là phng pháp tính ph bin đang s dng hin nay ti
nhiu nc. Khi tính ch s lm phát c bn, các nhà kinh t phi loi b các
loi hàng hoá mà giá c ca chúng phn ánh sai lch s bin đng thc ca
mc giá chung. Các tiêu chí loi b các hàng hoá là:
- Các hàng hoá có s bin đng ln v giá c;
- Các hàng hoá mà giá c hình thành ch yu do các nhân t cung;
- Các loi hàng hoá mà giá c hình thành do các quy đnh hành chính;
- Nhng thay đi giá c gây nhiu cho ngân hàng trung ng.

So vi CPI ban đu, CPI sau khi loi b đi các yu t trên có th phn
ánh chính xác hn sc mua thc s ca đng tin và cho phép có đc mt

1

Xem Ph lc 1- Ch s giá Laspeyres, Paachase, fisher


16



d báo đáng tin cy hn v xu hng bin đng giá chung dài hn ca nn
kinh t. Tuy nhiên, vic s dng CPI mi này làm thc đo lm phát cng có
nhng hn ch nht đnh, đó là khi loi tr hoàn toàn nh hng ca mt nhân
t nào đó ra khi CPI thì thông tin v nhân t đó s b trit tiêu và nh vy
thông tin phn hi t các tín hiu th trng phn ánh trên giá nhân t đó cng
b loi tr. Hn na, CPI tính theo cách này cng không th khc phc đc
hoàn toàn đ lch c cu và đ lch thay th ca CPI. Chính vì vy mà hin
nay ngi ta tìm các phng pháp khác đ xây dng các thc đo lm phát c
bn da trên c s lý thuyt vng chc hn.
Lm phát c bn cng ch là mt ch tiêu nh các ch tiêu đo lng lm
phát khác. Chúng b sung cho nhau ch không phi thay th, loi tr nhau.
Hin ti  Vit Nam cha tính toán và công b các ch s lm phát c bn.
Thc đo lm phát tng th  Vit Nam đc tính toán theo s thay đi ca
ch s giá tiêu dùng (CPI). CPI là mt ch tiêu thng kê phn ánh mc đ bin
đng qua thi gian v giá c ca các loi hàng hoá và dch v tiêu dùng. R
hàng hóa đc s dng đ tính CPI ca Vit Nam hin nay bao gm 11 nhóm
hàng chính. Vic xây dng r hàng hóa này đc da trên trên kt qu kho
sát th trng ti các tnh và thành ph trc thuc trung ng, kt qu kho sát

mc sng h gia đình và điu tra quyn s CPI do Tng cc Thng kê thc
hin trong nm 2008. Theo k hoch, r hàng hóa này đc s dng trong
giai đon 2009-2014. Chi tit v r hàng và các tính ch s thng kê đc
trình bày trong Bng 3.1
17



Bng 3.1 Quyn s dùng tính ch s giá tiêu dùng Vit Nam thi k 2009-
2014 ca toƠn quc
Mã
Các nhóm hàng và dch v
Quyn s (%)
C
Tng chi cho tiêu dùng cui cùng
100,00
01
I- Hàng n và dch v n ung
39,93
011
1. Lng thc
8,18
012
2. Thc phm
24,35
013
3. n ung ngoài gia đình
7,40
02
II.  ung và thuc lá¸

4,03
03
III- May mc, m nón, giy dép
7,28
04
IV- Nhà , đin, nc, cht đt và
VLXD
10,01
05
V- Thit b và đ dùng gia đình
8,65
06
VI- Thuc và dch v y t
5,61
07
VII- Giao thông
8,87
08
VIII- Bu chính vin thông
2,73
09
IX- Giáo dc
5,72
10
X- Vn hoá, gii trí và du lch
3,83
11
XI- Hàng hoá và dch v khác
3,34

(Trích Thông cáo báo chí ca GSO v mt s ni dung cp nht trong phng
án tính ch só giá tiêu dùng thi k 2009-2014)
Bên cnh khái nim lm phát, cn chú ý phân bit mt s khái nim
khác đc s dng khá ph bin trong nghiên cu lm phát, nh gim phát và
thiu phát.
Gim phát (disinflation) là quá trình chuyn đng dai dng theo hng
gim xung ca t l lm phát mc dù lm phát vn din ra;
Thiu phát (deflation) là quá trình chuyn đng dai dng theo hng
gim xung ca mt bng giá chung ca nn kinh t.
Tóm li, vi mt đnh ngha đn gin, song v thc nghim thì có nhiu
cách đ đo lng lm phát và tu thuc vào ch s giá chung nào ca nn kinh
18



t đc áp dng. Cho dù bng phng pháp nào đi chng na thì vn có
nhng hn ch hoc v phng pháp lun ln thc hành
3.2 Mô hình t hi quy vector (VAR)
Mô hình VAR là mô hình đng ca mt s bin thi gian. Mô hình này
v cu trúc gm nhiu phng trình (vector) và gm các tr ca các bin s
(autoregressive).
Mô hình tng quát đi vi hai chui thi gian Y
1
và Y
2







p
i
titit
p
ii
it
uYYY
1
12111

(3.1)





p
i
titit
p
ii
it
uYYY
1
22112

(3.2)
Mô hình này gm mt véc t hai bin Y
1

, Y
2
và yu t t hi quy, trong
mi phng trình các bin đc lp là các bin ph thuc tr.
Trong mô hình hai bin trên, mi phng trình đu cha p tr ca mi
bin. Vi hai bin mô hình có 2
2
p h s góc và hai h s chn. Nu mô hình
có m bin thì h s là m
2
p+m. Nh vy khi s bin tng lên, thì h s c
lng khá ln. iu này đòi hi quan sát phi nhiu thì kt qu c lng
mi có ý ngha.
* Mô hình Var c lng mô hình sau:
- Mô hình Var là mt h phng trình đng thi, trong đó tt c các
bin là các bin ni sinh
- Bin đc lp là các bin ni sinh  các thi k tr.
- Nu các phng trình đu cha cùng mt s bin, tc là đ dài tr
ca các bin trong các phng trình đu ging nhau, thì dùng OLS
đ c lng phng trình.
* Hn ch ca phng pháp Var:
- Mô hình Var không thích hp cho phân tích chính sách
19



- Mô hình Var thích hp nu các bin là dng. Trong trng hp các
chui không dng thì bin đi đ đc chui dng.
-  dài ca tr là vn đ khó khn trong thc hành
- Do s quan sát là có gii hn, nu tng đ dài ca tr s làm cho bc

t do b gim, do vy nh hng đn cht lng các c lng.
- Trong mt s trng hp, gii thích du ca các h s không phi d
dàng. Có th cùng mt bin s nhng  các tr khác nhau li có du
khác nhau.
3.2 Mô hình nghiên cu lm phát Vit Nam
Mô hình nghiên cu đc s dng da trên nghiên cu ca
Bhattacharya (2013). Lý thuyt kinh t cho chúng ta bit, ti mt thi đim
bt kì, mc giá chung ca nn kinh t (th hin qua ch s giá tiêu dùng CPI)
là trung bình có trng s ca giá c các hàng hóa thng mi và giá c hàng
hóa phi thng mi.
NT
t
T
tt
ppp  )1(

(3.3)
Trong đó: p
t
là mc giá chung,
T
t
p
là giá c hàng hóa thng mi,
NT
t
p
là
giá c hàng hóa phi thng mi và


là t trng ca hàng hóa thng mi
trong gi hàng tiêu dùng.
Giá c hàng hóa thng mi ca mt nn kinh t nh m đc quyt
đnh bi th trng th gii và ph thuc vào giá c  nc ngoài
W
t
p
và t giá
hi đoái
t

. S gia tng ca giá c nc ngoài và t giá s dn đn s gia
tng giá c hàng hóa thng mi trong nc do vy ta có:
W
tt
T
t
pp 

(3.4)
Giá c ca hàng hóa phi thng mi ph thuc vào cung tin vt tri
so vi cu tin (EC) và t giá hi đoái.
tt
NT
t
ECp


1
(3.5)

20



Trong đó

: nh hng ca giá đô la đi vi hàng hoá phi thng mi
EC có đ tr là 01 k là do cung tin vt tri so vi cu tin  đu k
s nh hng đn cu tin t và gây áp lc lên lm phát  cui k.
Thay phng trình (3.4) và (3.5) vào phng trình (3.3) ta đc
 
1
)1()1(


T
W
ttt
ECpp

(3.6)
Ta có th vit gn phng trình (3.6) li nh sau
1321 

T
W
ttt
ECpp

(3.7)

Theo nghiên cu thc nghim ca Nguyen, Cavoli và Wilson (2012)
xác đnh hàm cu tin ph thuc vào tng cu/sn lng và lãi sut. Do đó kt
qu mô hình lm phát đc xác đnh li nh sau:
tttt
W
ttt
rYMpp


54321
(3.8)
Trong đó: M: cung tin, Y: tng cu/sn lng thc,

: t giá danh
ngha hiu dng và r: lãi sut danh ngha.
Do hn ch d liu v sn lng GDP ch  dng quý nên tác gi thay
th bin GDP thc bng tc đ tng trng sn lng công nghip, vic thay
th này đc đã đc Phm Th Thu Trang (2009) và Phm Th Anh (2008)
và Nguyn Th Thu Hng và Nguyn c Thành (2010) thc hin. Các bin
khác đc s dng trong mô hình t hi quy vector VAR  phn sau gm:
CPI, cung tin M2, t giá hi đoái danh ngha VN/USD, giá du đi din
cho bin lm phát giá hàng hoá nc ngoài, lãi sut c bn đi din cho bin
lãi sut danh ngha.
Do đó mô hình phn tích lm phát Vit Nam đc vit li nh sau:
ttttttt
irindgMgoilexCPIg


54321
_2__

(3.9)
Trong đó: g_CPI là lm phát (tc đ tng CPI so vi cùng k), oil là giá
du th gii, g_M2 là tc đ tng cung tin trong nc, g_ind là tc đ tng
21



sn lng công nghip, ir là lãi sut c bn, ex t giá chính thc VN/USD;
t

là phn d.
Vic xác đnh th t thích hp ca các bin ni sinh là quan trng đ
xác đnh nhng cú sc v mt cu trúc ca các nhân t v mô lên lm phát, tác
gi xây dng th t phân tích Cholesky t c lng mô hình VAR theo th
t các bin nh sau: oil, ir, g_ind, g_M2, ex, g_CPI bi vì:
- S thay đi giá du đc đt v trí đu tiên bi vì giá du không b
nh hng bi bt k cú sc nào khác ngoi tr chính nó trong khi bin đng
giá du nh hng đn tt c các bin trong mô hình mt cách đng thi do
Vit Nam không phi là nhà sn xut xng du có nh hng trên th trng
du th gii.
- Bin lãi sut c bn đc đt lên v trí th hai sau giá du có ngha
rng lãi sut có nh hng đn tt c các bin ni sinh khác trong mô hình
ngoi tr bin giá du.
- Bin tc đ tng trng sn lng công nghip đi din cho sn lng
đu ra đc đt  v trí th ba bi vì nó không nh hng lên bin lãi sut và
giá du nhng nó có th đc xem xét là có nh hng đng thi lên 3 bin
còn li là: t cung tin, t giá và lm phát.
- Bin tc đ tng cung tin M2 đc đt  v trí th t ch có nh
hng đng thi lên bin t giá và lm phát trong ngn hn.
- Bin t giá đc đt  v trí th nm ch có nh hng đng thi lên

bin lm phát trong ngn hn.
- Bin lm phát đc đt  v trí cui nên chu nh hng đng thi ca
tt c các bin khác trong khi s bin đng giá c không có nh hng đng
thi lên các bin khác.