Vận dụng kỹ thuật kiểm toán vào hoạt động thanh tra sai lệch thuế tại cục thuế tỉnh Bình Dương

i



BăGIÁOăDCăVÀăÀOăTO
TRNGăIăHCăKINHăTăTP.ăHăCHệăMINH




NGUYN TH VỂN ANH

VNăDNGăKăTHUTăKIMăTOÁN VÀO
HOTăNGăTHANHăTRAăSAIăLCHăTHU TIă
CCăTHUăTNHăBÌNHăDNG


LUNăVNăTHCăS KINHăT


TP.ăHăCHệăMINHăậ Nmă2011
ii



B GIỄO DC ÀO TO
TRNG I HC KINH T TP. HCM

NguynăThăVân Anh


VNăDNGăKăTHUTăKIMăTOÁNăVÀOă
HOTăNGăTHANHăTRAăSAIăLCHăTHUăTIă
CCăTHUăTNHăBÌNHăDNG


Chuyên ngành: K toán ậ Kim toán
Mƣ s: 60.34.30


LUNăVNăTHCăSăKINHăT



NGI HNG DN KHOA HC:
TS TrnăVnăTho


TP. HăChíăMinhă- Nmă2011
iii


MăU
1. Lý do chnăđ tài
 Vit Nam, s đi mi c ch qun ly thu theo c ch t khai t np ra đi
lƠ bc ci cách th tc hƠnh chính ht sc tích cc. C ch mi đƣ to điu kin
thun li cho ngi np thu tp trung vƠo vic nơng cao hiu qu hot đng ca
đn v sn xut kinh doanh. Tuy nhiên, công tác qun lỦ thu ca Vit Nam còn

nhiu hn ch, hiu qu qun lỦ thu cha cao, tht thu thu còn ln vƠ xy ra 
nhiu lnh vc. Mt trong nhng vn đ quan trng lƠ vn đ nơng cao cht lng
hot đng thanh tra.
Hot đng thanh tra thu đc tin hƠnh nhm kim tra s chính xác ca s
thu phi np. Mt trong nhng vn đ quan trng mƠ cán b thanh tra quan tơm lƠ
mc đ tin cy ca BCTC vì BCTC chính lƠ c s ca vic lp t khai thu TNDN.
Tuy nhiên thc trng sai lch thu phát hin qua thanh tra vn còn nhiu vƠ vi s
thu truy thu rt ln. ca các doanh nghip vn còn tn ti vi th đon ngƠy cƠng
tinh vi, phc tp vƠ kh nng phát hin gian ln qua công tác thanh tra thu còn rt
hn ch. Mt khác, c ch thanh tra theo ri ro đòi hi vai trò ca k thut thanh tra
phi đm bo va tit kim thi gian, ngun lc, va nơng cao hiu qu thanh tra.
Tuy nhiên, các hng dn c th v k thut thanh tra thu cn áp dng cha đc
c th, k thut thanh tra còn mang nng tính kinh nghim.
Xut phát t s cn thc t trên, tác gi chn đ tƠi: ắVn dng k thut kim
toán vƠo hot đng thanh tra sai lch thu ti Cc thu tnh Bình DngẰ lƠm lun
vn tt nghip.
2.ăMcătiêuănghiên cuăca đătƠi:
Tìm hiu thc trng k thut thanh tra thu áp dng theo quy trình thanh tra
thu hin nay ti Cc thu tnh Bình Dng.  xut vn dng mt s k thut kim
toán vƠo thanh tra sai lch thu nhm nơng cao hiu qu vƠ phù hp vi lut pháp
vƠ ngun lc ca Cc thu tnh Bình Dng.
Do vy, đ tƠi đc thc hin nhm gii quyt các cơu hi sau:
iv


 S ging vƠ khác nhau gia kim toán vƠ thanh tra thu lƠ gì?
 Nhng ni dung nƠo ca k thut kim toán có th vn dng vƠo
thanh tra thu?
 Trong ngƠnh thu, cán b thanh tra đƣ s dng k thut thanh tra nƠo?
Kt qu nh th nƠo?

  xut vn dng k thut kim toán vƠo thanh tra nhm phát hin sai
lch thu?
3. iătng,ăphmăviăthuăthpăd liu:
Nhm đt đc mc tiêu nói trên, đ tƠi đc thc hin thông qua
nghiên cu tình hung tnh Bình Dng da trên các h s thanh tra thu các doanh
nghip vƠ kt qu thanh tra thu nm 2008, 2009, 2010 vì đơy đa phng đóng góp
s thu khá ln vƠo NSNN, đa dng v ngƠnh ngh, có nhiu khu công nghip, khu
ch xut, đóng góp ca các doanh nghip đu t nc ngoƠi trong tng trng kinh
t vƠ thu ngơn sách lƠ rt ln so vi nhiu đa phng khác trong c nc. NgoƠi ra,
do bn thơn tác gi đang công tác ti đa phng trên nên s thun li hn trong
vic thc hin đ tƠi nghiên cu. Trên c s đó, tác gi khám phá ra các khía cnh
chính trong cơu tr li cho các cơu hi nghiên cu nêu trên. T kt qu nƠy, tác gi
thit k bng kho sát vƠ tin hƠnh kho sát/phng vn các cán b thanh tra thu.
4. Phngăphápănghiênăcu:
  tƠi thc hin da trên phng pháp lun ca ch ngha duy vt bin
chn kt hp vi phng pháp logic, phng pháp thng kê, phng pháp phơn
tích, phng pháp so sánh, phng pháp phng vn, phng pháp kho sát . C th
nh sau:
 Phng pháp duy vt biu chng xem xét nghiên cu sai lch thu trong
trng thái vn đng thay đi không ngng; vƠ xem xét các k thut thanh tra trong
trng thái vn đng thay đi phát trin không ngng đ đáp ng đòi hi v vai trò
ca thanh tra trong c ch t khai t np.
 Dùng phng pháp thu thp, thng kê vƠ phơn tích nhm đ h thng hóa
nhng vn đ quan đim lỦ lun v ni dung các sai lch thu vƠ k thut kim
v


toán, k thut thanh tra ca mt s tác gi trong vƠ ngoƠi nc. T đó rút ra nhng
ni dung kim toán có th vn dng vƠo hot đng thanh tra trên c s phù hp vi
các đc đim ri ro thanh tra vƠ đc đim ca sai lch thu.

 Dùng phng pháp phng vn, kho sát, thu thp vƠ phơn tích thc trng
sai lch thu vƠ thc trng k thut thanh tra đang áp dng, t đó đa ra kt qu
kho sát vƠ nhn xét v nhng u đim vƠ hn cn khc phc. T thc trng đc
khái quát, tác gi xơy dng h thng các k thut thanh tra nhm phát hin sai lch
thu trên c s vh dng k thut kim toán vƠ phù hp vi đc thù ca hot đng
thanh tra sai lch thu. ng thi đa ra ác gii pháp h tr nhm đáp ng đc
mc tiêu nghiên cu.
ăđtă đcă mcătiêuănghiênăcu,ă đătƠiă đcăthcă hinătheoăquiă trìnhă
sau:
 H thng các lỦ lun c bn v thanh tra thu vƠ kim toán.
 H thng các lỦ lun c bn v sai lch thu.
 Xác đnh nhng ni dung k thut kim toán có kh nng vn dng vƠo
thanh tra nhm phát hin sai lch thu.
 ánh giá thc trng sai lch thu vƠ thc trng áp dng quy trình thanh tra
sai lch thu ti Vit Nam: thông qua thu thp h s thanh tra, các báo cáo thng kê,
báo cáo tng kt vƠ kho sát cán b thanh tra thuc Cc thu tnh Bình Dng.
  xut mt s gii pháp vn dng các k thut ca kim toán đc lp
trong thanh tra thu.
5. GiiăhnăcaăđătƠi: đ tƠi ch nghiên cu đánh giá k thut thanh tra thu
ca cán b thanh tra ti Cc thu tnh Bình Dng.
6. Ktăcuăcaălunăvn:ăNgoƠi phn m đu vƠ kt lun, ni dung
ca lun vn đc b cc theo 3 chng:
Chng 1: Tng quan v kim toán vƠ thanh tra thu, sai lch thu vƠ các k
thut thanh tra sai lch thu.
vi


Chng 2: ánh giá thc trng sai lch thu vƠ thc trng áp dng k thut
thanh tra thu nhm phát hin sai lch thu ti Cc thu tnh Bình Dng.
Chng 3: Vn dng k thut kim toán vƠo thanh tra nhm phát hin sai lch

thu.






vii


MCăLC

MC LC i
DANH MC BNG ix
DANH MC HÌNH ix
DANH MC CÁC T VIT TT x
CHNG 1 - TNG QUAN V KIM TOÁN VÀ THANH TRA THU, SAI
LCH THU VÀ CÁC K THUT THANH TRA NHM PHÁT HIN SAI
LCH THU 1
1.1 Tng quan v thanh tra thu và kim toán thu 1
1.1.1 Tng quan v thanh tra thu 1
1.1.2. Tng quan v kim toán 6
1.1.3. Nhng đim ging và khác nhau gia kim toán và thanh tra thu: 7
1.1.4. Tng quan v sai lch thu và k thut thanh tra thu đ phát hin sai lch thu 13
1.1.5. Các nghiên cu trc đơy v k thut thanh tra sai lch thu 20
1.1.6. Ni dung k thut kim toán có th vn dng vào hot đng thanh tra thu 22
CHNG 2 - ỄNH GIỄ THC TRNG SAI LCH THU VÀ THC TRNG
ÁP DNG K THUT THANH TRA THU NHM PHÁT HIN SAI LCH
THU TI CC THU TNH BỊNH DNG 30
2.1 Thc trng sai lch thu phát hin qua thanh tra ti Cc thu tnh Bình Dng 31

2.1.1 Các khon mc thng phát sinh sai lch thu 31
2.1.2. Kt qu sai lch thu qua thanh tra thu qua các nm 31
2.1.3. Nguyên nhân sai lch thu 33
2.1.4. Phng pháp thc hin gian ln nhm mc đích thu 34
2.1.5 ánh giá thc trng sai lch thu 40
2.2. Thc trng áp dng k thut thanh tra thu nhm phát hin sai lch thu 42
2.2.1 K thut thanh tra nhm phát hin sai lch thu 42
2.2.2. ánh giá thc trng 55
CHNG 3 - VN DNG K THUT KIM TOÁN VÀO THANH TRA THU
NHM PHÁT HIN SAI LCH THU 65
viii


3.1 Quan đim vn dng k thut kim toán vào thanh tra thu 65
3.2 Xây dng k thut thanh tra thu da trên k thut kim toán nhm phát hin sai lch
thu 66
3.2.1. K thut kim toán vn dng trong giai đon phơn tích xác đnh ni dung, phm vi
và thi gian thanh tra 66
3.2.2. K thut kim toán vn dng trong giai đon thanh tra ti đn v 72
3.2.3 Xây dng k thut thanh tra da trên k thut kim toán cho tng khon mc thng
phát sinh sai lch thu 83
3.3. Các gii pháp h tr 99
3.3.1 Hoàn thin môi trng pháp lý cho hot đng thanh tra: 99
3.3.2 Hoàn thin c s d liu lƠm c s đ thc hin k thut phân tích: 99
3.3.3 Nơng cao trình đ đi ng cán b làm công tác thanh tra 100
3.3.4 Hoàn thin c ch giám sát cht lng hot đng thanh tra 101
KT LUN 103
TÀI LIU THAM KHO 104
PH LC 1 106
PH LC 2 107

ix


DANHăMCăBNG
Bng 2.1: Bng kt qu sai lch thu phát hin qua thanh tra 32
Bng 2.2 S thu sai lch bình quân mi v qua thanh tra 32
Bng 2.3. Tình hình x pht trn ln thu qua thanh tra 40


DANHăMCăHÌNH
Hình 1.1 Các bc c bn ca mt cuc thanh tra 17
Hình 2.1 Các khon mc thng xuyên có sai lch thu đc phát hin qua thanh tra. 31
Hình 2.2 Nguyên nhân sai lch thu 34
Hình 2.3 Th đon gian ln nhm mc đích thu 37
Hình 2.4. Th thut gian ln doanh thu nhm mc đích thu thng đc s dng 37
Hình 2.5. Th thut gian ln chi phí nhm mc đích thu thng đc s dng 38
Hình 2.6. Gian ln đánh giá sai tƠi sn 39
Hình 2.7. Mc đ thng xuyên đánh giá ri ro tim tàng 45
Hình 2.8. Mc đ thng xuyên s dng các t sut trong phân tích. 47
Hình 3.1 S đ v mô t h thng k toán vƠ đánh giá HTKSNB 73


x


DANHăMCăCÁCăTăVITăTT
(Xp theo th t bng ch cái)
STT
T vit tt

Thut ng đy đ
1
BCKT
Bng cơn đi k toán
2
BCKQHKD
Báo cáo kt qu hot đng kinh doanh
3
BCTC
Báo cáo tài chính
4
CP
Chi phí
5
CQT
C quan thu
6
DN
Doanh nghip
7
DN TNN
Doanh nghip u t nc ngoài
8
DN NN
Doanh nghip NhƠ nc
9
DN NQD
Doanh nghip Ngoài Quc Doanh
10
DT

Doanh thu
11
GVHB
Giá vn hàng bán
12
HTK
Hàng tn kho
13
HTKSNB
H thng kim soát ni b
14
LG
Lãi gp
15
NNT
Ngi np thu
16
NSNN
Ngơn sách nhƠ nc
17
TS
Tài sn
18
TSC
Tài sn c đnh
1


CHNGă1
TNGăQUANăVăKIMăTOÁNăVÀăTHANHăTRAăTHU,ăSAIăLCHă

THUăVÀăCÁCăKăTHUTăTHANHăTRAăNHMăPHÁTăHINăSAIă
LCHăTHU
1.1 TngăquanăvăthanhătraăthuăvƠăkimătoánăthu
1.1.1ăTngăquanăvăthanhătraăthu
1.1.1.1ăănhănghaăthanhătra
Thanh tra (Inspect) có ngha lƠ ắnhìn vƠo bên trongẰ ch ắ mt s xem xét t
bên ngoƠi vƠo mt đi tng nht đnhẰ. [1]
Theo t đin ting Vit: ắThanh tra (ngi thuc c quan có thm quyn)
kim tra, xem xét ti ch vic lƠm ca đa phng, c quan, xí nghipẰ. Vi ngha
nƠy, thanh tra bao hƠm ngha kim soát nhm: ắxem xét vƠ phát hin, ngn chn
nhng gì trái vi quy đnhẰ. Thanh tra thng đi kèm vi mt ch th nht đnh:
ắNgi lƠm nhim v thanh traẰ ắđoƠn thanh traẰ vƠ đt trong phm vi quyn hƠnh
ca mt ch th nht đnh. [1]
1.1.1.2ăăcăđimăcaăthanhătra
Thanh tra gn lin vi qun lỦ nhƠ nc, lƠ mt giai đon ca chu trình qun
lỦ nhƠ nc. Tt c các giai đon ca chu trình qun lỦ nhƠ nc đu phi thông qua
thanh tra, kim tra đ có thông tin đy đ, chính xác.
Thanh tra luôn mang tính quyn lc nhƠ nc, do đó ch th tin hƠnh thanh
tra luôn lƠ c quan NhƠ nc. LƠ mt chc nng ca qun lỦ nhƠ nc, thanh tra
phi th hin nh mt tác đng tích cc nhm thc hin quyn lc ca ch th qun
lỦ đi vi đi tng qun lỦ. [1]
Thanh tra có tính đc lp tng đi, đơy lƠ đc đim vn có xut t bn cht
ca thanh tra. [1]
V mc đích thanh tra lƠ nhm phát hin s h trong c ch qun lỦ, chính
sách, pháp lut đ kin ngh vi c quan nhƠ nc có thm quyn bin pháp khc
phc; phòng nga, phát hin vƠ x lỦ hƠnh vi vi phm pháp lut; giúp c quan, t
chc, cá nhơn thc hin đúng quy đnh ca pháp lut; phát huy nhơn t tích cc; góp
2

phn nơng cao hiu lc, hiu qu hot đng qun lỦ nhƠ nc; bo v li ích ca
NhƠ nc, quyn vƠ li ích hp pháp ca c quan, t chc, cá nhơn.
1.1.1.3ăKháiănim,ăbnăchtăthu
Thu lƠ mt khon np bng tin mƠ các th nhơn vƠ pháp nhơn có ngha v
bt buc phi thc hin theo lut đi vi nhƠ nc; không hoƠn tr trc tip cho
NNT vƠ dùng đ trang tri cho các nhu cu chi tiêu công cng. [9]
Bn cht ca thu
Thu luôn luôn gn vi s ra đi vƠ phát trin ca NhƠ nc. Bn cht ca
NhƠ nc quy đnh bn cht ca thu. V mt lỦ lun, bn cht ca nhƠ nc vn
mang tính giai cp. Vì vy bn cht ca thu cng mang tính giai cp. [9]
Thu lƠ ngha v c bn ca công dơn đƣ đc quy đnh trong Hin pháp.
Mt khác tính quyn lc NhƠ nc cng th hin  ch NhƠ nc không th thc
hin thu thu mt cách tùy tin mƠ phi da trên nhng c s pháp lut v thu
đc NhƠ nc ban hƠnh.Trng hp đi tng np thu nƠo c tình vi phm pháp
lut thu s b c quan nhƠ nc có thm quyn x lỦ vi phm theo quy đnh ca
pháp lut đ buc h phi lƠm tròn ngha v np thu ca mình theo lut đnh. [9]
1.1.1.4ăKháiănim,ăbnăchtăThanhătraăthu
Thanh tra thu lƠ mt trong bn chc nng c bn ca qun lỦ thu theo mô
hình chc nng. Bên cnh vic tôn trng kt qu t tính, t khai t np thu ca
NNT, c quan thu thc hin các bin pháp giám sát hiu qu va đm bo khuyn
khích s tuơn th t nguyn, va đm bo phát hin ngn nga các trng hp vi
phm pháp lut thu. Thanh tra thu lƠ mt bin pháp hu hiu nhm phát hin ngn
nga vi phm, giúp NNT nhn thy luôn có mt h thng giám sát hiu qu tn ti
vƠ kp thi phát hin các hƠnh vi vi phm ca h.
Thanh tra thu lƠ hot đng giám sát ca c quan thu đi vi các hot đng,
giao dch liên quan đn phát sinh ngha v thu vƠ tình hình thc hin k thut hƠnh
chính thu, chp hƠnh ngha v np thu ca NNT, nhm bo đm pháp lut thu
đc thc thi nghiêm chnh trong đi sng kinh t ậ xƣ hi.
3

Mc đích ca thanh tra thu đc quy đnh c th theo Lut qun lỦ thu, đó
là:
 Phát hin, ngn chn vƠ x lỦ kp thi các hin tng trn thu, gian
ln thu, xơm tiêu tin thu, dơy da n đng thu đi vi NNT vƠ c
quan, t chc, cá nhơn có liên quan.
 Phát hin nhng bt hp lỦ, nhng k h trong các vn bn pháp lut
thu đ kp thi đ xut vi c quan có thm quyn sa đi, b sung
vƠ xác lp các cn c hoƠn thin chính sách thu cng nh c ch
qun lỦ thu.
 iu tra, xác minh đ lƠm sáng t nhng khiu ni v thu, lƠm cn
c cho vic x lỦ kp thi nhng khiu ni v thu.
NgoƠi ra, mc đích hot đng thanh tra thu cng không nm ngoƠi mc đích
ca hot đng thanh tra nói chung, đó lƠ giúp NNT thc hin đúng quy đnh ca
pháp lut thu, mc đích ca hot đng thanh tra lƠ giúp cho NNT hiu đúng chính
sách thuvƠ chp hƠnh nghiêm các quy đnh pháp lut v thu; ngoƠi ra hot đng
thanh tra có mc đích lƠ cho NNT thy rng luôn có mt h thng thanh tra hiu
qu đang hot đng vƠ nu h vi phm pháp lut v thu thì chc chn s b phát
hin vƠ b x pht thích đáng, t đó nơng cao Ủ thc t nguyn tuơn th pháp lut
thu ca NNT.
Qua nhng phơn tích nêu trên, có th rút ra khái nim v thanh tra thu nh
sau:
Thanh tra thu là mt chc nng c bn ca qun lý thu , là vic xem xét,
đánh giá, x lý ca c quan thu đi vi vic thc hin chính sách, pháp lut thu
ca NNT; đc thc hin theo mt trình t, k thut lut đnh, nhm phòng nga,
phát hin và x lý các hành vi vi phm pháp lut v thu, phát hin nhng s h
trong c ch, chính sách, pháp lut thu đ kin ngh vi Nhà nc các bin pháp
khc phc; giúp NNT thc hin đúng quy đnh ca pháp lut thu; phát huy nhng
nhân t tích cc, góp phn nâng cao hiu qu, hiu lc ca hot đng qun lý thu,
bo v li ích ca Nhà nc, các quyn và li ích hp pháp ca NNT.

4


1.1.1.5.ăVaiătròăcaăthanhătraăthuătrongăcăchătăkhai,ătănp
Trong c ch t khai, t np, NNT t tính, t khai vƠ t np đúng hn vƠo
NSNN. C quan thu không can thip vƠo vic t tính, khai np ca NNT. Theo c
ch nƠy, CQT thc hin chc nng tuyên truyn h tr vƠ thanh tra, kim tra vƠ x
lý kp thi các hƠnh vi vi phm pháp lut.
 đm bo thc hin thƠnh công c ch t khai t np đòi hi NNT phi
hiu ngha v thu; th tc phi đn gin; NNT phi thy đc h thng x pht
nghiêm minh nhng công bng đang áp dng; NNT phi tin rng các chng trình
thanh tra có hiu qu đang đc tin hƠnh. [5]
Do đó, vai trò ca hot đng thanh tra trong c ch t khai t np lƠ rt quan
trng trong vic đt đc các mc tiêu ca c quan thu, đó lƠ thu đ các loi thu
qui đnh trong lut trên c s khuyn khích s tuơn th t nguyn ca NNT và duy
trì s tin tng ca công chúng vƠo tính thng nht ca chính sách thu.
Mt chng trình thanh tra hiu qu s tác đng đn nhn thc ca đi tng
np thu rng các trng hp không tuơn th vƠ gian ln v thu s b phát hin vƠ
khi đó s chu các hình thc x pht thích đáng đ bù li các ngun li có th có
đc t vic trn thu.
Mt chng trình thanh tra hiu qu phi đt đc kt qu tt nht v c s
thu tng thêm vƠ kh nng thc hin t ngun lc thanh tra hin có. Nu đi tng
np thu thy đc rng mt chng trình thanh tra hiu qu đang hot đng thì
điu nƠy s mang li nhiu s thu hn vƠ s tuơn th tt hn ca tt c nhng NNT,
k c nhng NNT cha b thanh tra.
1.1.1.6. Ri roăthanhătraăthu
 có đc s đm bo tuyt đi rng NNT np chính xác tt c các loi
thu theo quy đnh, cán b thanh tra cn phi tin hƠnh thanh tra 100% các giao
dch ca NNT, đng thi phi thc hin các quy trình khác đ xác đnh ra nhng
khon mc cha đc ghi chép. Tuy nhiên, CQT không th vƠ s không th có đ

ngun lc đ thc hin thanh tra tt c các đi tng np thu hoc kim tra tt c
các giao dch ca NNT. Chi phí ca phng pháp tip cn nƠy, xét v mt thi gian
5


vƠ nhơn lc, ln hn rt nhiu so vi li ích đt đc vƠ do đó lƠ mt cách thanh tra
không có hiu qu.
Trong bi cnh s lng NNT ngƠy cƠng gia tng c v quy mô vƠ s lng,
cùng vi nó là s ra đi ca c ch qun lỦ t khai t np, vic thit k mt quy
trình thanh tra đem li s đm bo hp lỦ hn lƠ s đm bo tuyt đi rng NNT kê
khai vƠ np đúng s thu thc t phát sinh, lƠ tht s cn thit.
Phng pháp tip cn hp lỦ tha nhn rng luôn luôn có ri ro lƠ có nhng
sai sót đáng k xut hin vƠ không th phát hin ra bng HTKSNB hoc bng thanh
tra [5]. Bi vì nhng ri ro nh vy, còn gi lƠ ri ro thanh tra, không th loi tr,
điu nƠy xut phát t nhng hn ch tim tƠng vn có ca thanh tra trong vic phát
hin các sai phm ca đn v xut phát t nhng nguyên nhơn sau:
 Thanh tra thu theo c ch qun lỦ theo ri ro tha nhn vic chn mu đ
thanh tra. Vic chn mu đ thanh tra din ra trong giai đon la chn đi
tng thanh tra cng nh giai đon xác đnh đ cng (ni dung, phm vi,
thi hn) thanh tra ti đn v. Theo đó, cán b thanh tra thu phi tp trung
vào nhng ngi np thu có kh nng ln nht v khai man thu vƠ các
khon mc có kh nng sai lch thu.
 Bt k HTKSNB nƠo cng đu có nhng hn ch tim tƠng.
 Mc đích ca thanh tra theo ri ro lƠ nhm gim thiu ri ro tht thu thu. Bi
l, vic chng minh s thu phi np tuyt đi chính xác lƠ không thc t v
khía cnh k thut, vƠ do mi quan h gia chi phí vƠ li ích.
Trách nhim ca cán b thanh tra lƠ gim thiu ri ro  mc có th chp nhn
đc. Nh đó, cán b thanh tra s có th qun lỦ đc thi gian thanh tra vƠ đng
thi có th gii quyt thích đáng nhng lnh vc có ri ro dn đn tht thu thu.
Ri ro thanh tra theo phng pháp tip cn hp lỦ, bao gm 3 thƠnh phn vƠ

mi quan h gia các thƠnh phn ri ro th hin qua công thc:
Ri ro thanh tra (AR) = ri ro tim tƠng (IR)  ri ro kim soát (CR)  ri ro phát hin (DR).
Mc dù mô hình c bn mô t ri ro thanh tra lƠ mt hƠm s ca các thƠnh
phn, nhng ri ro thanh tra là ri ro đc cán b thanh tra la chn. cán b thanh
6


tra xác đnh mc đ ri ro thanh tra có th chp nhn đc, đa các giá tr ca ri ro
tim tƠng vƠ ri ro kim soát đƣ đc đánh giá vƠo (cán b thanh tra không th thay
đi đc giá tr nƠo trong 2 giá tr nƠy), vƠ tính ra ri ro phát hin, kt qu nƠy s
quyt đnh khi lng kim tra cn thc hin. Do đó, đ xác đnh ri ro phát hin s
thay đi mô hình ri ro thanh tra nh sau:
Ri ro phát hin
=
Ri ro thanh tra
Ri ro tim tƠng x ri ro kim soát
CRIR
AR
DR



Bi vì cán b thanh tra không kim soát đc ri ro tim tƠng vƠ ri ro kim
soát, cách duy nht đ cán b thanh tra có th gim ri ro thanh tra xung đn mc
có th chp nhn đc lƠ điu chnh ri ro phát hin. Vic nƠy đc thc hin bng
cách điu chnh ni dung vƠ phm vi ca các th tc thanh tra, nh cách thc kim
tra ca cán b thanh tra vƠ mc đ chi tit ca các bc kim tra. Vic kim tra
cƠng chi tit thì ri ro phát hin, tc là ri ro không phát hin đc sai sót trng yu,
cƠng thp.
Cán b thanh tra phi luôn cơn bng gia ri ro vn có [ri ro tim tƠng vƠ

ri ro kim soát], vi ri ro có th kim soát đc [ri ro phát hin]. Mc tiêu lƠ
gi ri ro thanh tra tng th  mc có th chp nhn đc.
1.1.2.ăTngăquanăvăkimătoán
1.1.2.1.ănhănghaăkimătoán
Kim toán lƠ quá trình thu thp vƠ đánh giá bng chng v nhng thông tin
đc kim tra nhm xác đnh vƠ báo cáo v mc đ phù hp gia nhng thông tin
đó vi các chun mc đƣ đc thit lp. Quá trình kim toán phi đc thc hin
bi các kim toán viên đ nng lc vƠ đc lp.
Kt qu kim toán s giúp cho ngi s dng đánh giá đ tin cy ca các
thông tin nƠy. Các chun mc đc thit lp lƠ c s đ đánh giá các thông tin đc
kim tra, chúng thay đi tùy theo thông tin đc kim tra.
7


1.1.2.2.ăBnăchtăcaăkimătoán
Th nht, kim toán lƠ hot đng đc lp, chc nng c bn ca kim toán lƠ
xác minh, thuyt phc đ cung cp thông tin cho nhng đi tng có quan tơm, qua
chc nng xác minh kim toán viên có th bƠy t ý kin ca mình v nhng vn đ
tng ng. Chc nng nƠy quyt đnh s tn ti ca hot đng kim toán.
Th hai, vi bn cht vƠ chc nng trên, kim toán phi thc hin mi hot
đng kim tra, kim soát nhng vn đ có liên quan đn thc trng tƠi chính k toán
vƠ các vn đ khác có liên quan, nhng vn đ nƠy lƠm c s cho vic kim toán
mt cách khoa hc.
Th ba, ni dung ca kim toán phn ánh thc trng tình hình tƠi chính DN
vƠ vì vy kim toán cn có nhng bng chng kim toán trc tip, trng hp thiu
các bng chng trc tip, cn thit, kim toán viên cn áp dng các phng pháp k
thut đ to lp các bng chng kim toán.
Th t, đ thc hin chc nng ca mình trên phm vi hot đng tƠi chính
xét trong quan h tng th các mi quan h, đòi hi kim toán viên phi hình thƠnh
mt h thng phng pháp k thut riêng bao gm các phng pháp: kim toán

chng t, kim toán ngoƠi chng t (điu tra, kho sát, kim kê, th nghim…) đm
bo thích ng vi đi tng ca kim toán vƠ phù hp vi các quy lut vƠ quan h
ca phép bin chng.
Th nm, kim toán lƠ hot đng chuyên sơu, mt khoa hc chuyên ngƠnh do
vy hot đng nƠy đc thc hin bi nhng ngi có trình đ nghip v chuyên
sơu v k toán vƠ kim toán.
1.1.3.ăNhngăđimăgingăvƠăkhácănhauăgiaăkimătoánăvƠăthanhătraăthu:
Kim toán vƠ thanh tra đu lƠ hot đng kim tra, đó lƠ xem xét tình hình
thc t đ đánh giá, nhn xét. Các thao tác nghip v trong mt cuc thanh tra hay
mt cuc kim toán nh kim tra s sách, tƠi liu ca đi tng thanh tra, hay đn
v đc kim toán; so sánh đi chiu, đánh giá tƠi liu, bng chng thu thp đc
đó lƠ kim tra.
8


Kim toán đc lp lƠ loi kim toán đc tin hƠnh bi kim toán viên thuc
t chc kim toán đc lp. H thng thc hin kim toán BCTC. Khi thc hin
kim toán BCTC, kim toán viên kim tra vƠ đa ra ý kin v s trình bƠy trung
thc vƠ hp lỦ ca BCTC ca mt đn v. Do BCTC bt buc phi đc lp theo
các chun mc k toán vƠ ch đ k toán hin hƠnh, nên chun mc vƠ ch đ k
toán đc s dng lƠm thc đo trong kim toán BCTC.
Kim toán đc lp và thanh tra thu có nhiu đim ging nhau, c th:
 Th nht, kim toán đc lp vƠ thanh tra thu đu hng đn khách th lƠ mt
thc th kinh t là DN.
 Th hai, ngi thc hin kim toán hay thanh tra đc lp vi khách th. Tính
đc lp ngha lƠ kim toán viên hay thanh tra viên phi thc s không b chi
phi bi bt k li ích vt cht hoc tinh thn nƠo lƠm nh hng đn s
trung thc khách quan vƠ đc lp ngh nghip ca mình. NgoƠi ra s đc lp
vi khách th đm bo cho kim toán viên hay thanh tra viên không b rƠng
buc, hn ch trong vic thu thp bng chng vƠ đa ra ý kin nhn xét hoc

kt lun.
 Th ba, kim toán vƠ thanh tra đu nhm xác đnh và báo cáo v mc đ phù
hp gia nhng thông tin đc kim tra vi các chun mc đã đc thit lp.
Nu kim toán đc lp thc hin kim tra vƠ đa ra ý kin v s trình bƠy
trung thc vƠ hp lỦ ca BCTC ca mt đn v. Chun mc vƠ ch đ k
toán đc s dng lƠm thc đo. i vi hot đng thanh tra thu, chun
mc đc s dng lƠm c s cho kt lun thanh tra lƠ các quy đnh pháp lut
v thu.
 Th t, hot đng kim toán đc lp vi mc đích lƠ đa ra ý kin v s trình
bƠy trung thc vƠ hp lý ca BCTC ca mt đn v thì đi tng trc tip ca
kim toán lƠ BCTC ca đn v đc kim toán. Hot đng thanh tra vi mc
đích nhm xác đnh chính xác s thu phát sinh ca đi tng thanh tra, mun
vy phi tin hƠnh thanh tra da trên các thông tin kê khai thu bao gm, t
9


khai thu vƠ BCTC ca DN. Nh vy, mc dù mc đích ca cuc kim toán
vƠ thanh tra lƠ khác nhau, xong đi tng trc tip ca kim toán vƠ thanh tra
ch yu lƠ BCTC ca các t chc hay mt thc th kinh t. Nó bao gm các
loi báo cáo nh Bng cơn đi k toán, Báo cáo kt qu hot đng kinh
doanh, Báo cáo lu chuyn tin t vƠ các thông tin có liên quan, ví d nh T
khai thu…
 Da vƠ lỦ thuyt v ri ro, ri ro kim toán vƠ thanh tra đu có 3 thƠnh phn:
ri ro tim tƠng, ri ro kim soát vƠ ri ro phát hin. Vic xác đnh 3 thƠnh
phn ri ro lƠ c s nn tng đ xơy dng k thut thanh tra, kim toán đm
bo đt đc mc tiêu ca hot đng thanh tra, kim toán.
Nhng đim ging nhau c bn nêu trên ca thanh tra vƠ kim toán lƠ nn
tng cho vic vn dng các k thut kim toán vƠo hot đng thanh tra thu. Tuy
nhiên, đ vn dng có hiu qu các k thut kim toán vƠo hot đng thanh tra đòi
hi cn nm rõ nhng khácăbităcăbn gia hai loi hot đng nƠy.

 Th nht là s khác nhau v mc đích: Kim toán nhm mc đích lƠ đa ra ý
kin v s trình bƠy trung thc vƠ hp lỦ ca BCTC ca mt đn v trên c s
chun mc vƠ ch đ k toán hin hƠnh. Thanh tra nhm mc đích xác đnh
chính xác s thu phi np trên c s các s kin thc t, các quy đnh ca
pháp lut thu.
 Th hai, s khác bit v chun mc s dng: thc đo lƠm c s đ đánh giá
ca hot đng kim toán lƠ chun mc vƠ ch đ k toán hin hƠnh. Còn hot
đng thanh tra thu da vƠo các quy đnh ca pháp lut thu. Gia li nhun
k toán vƠ thu nhp chu thu bn thơn nó đƣ có nhng khác bit nht đnh v
các khon chênh lch tm thi vƠ chênh lch vnh vin.
 Th ba, s khác bit v xu hng đánh giá ri ro: i tng s dng thông
tin kim toán lƠ các nhƠ đu t, các ch n đ ra quyt đnh đu t, cho vay…
do đó xu hng đánh giá ri ro trong hot đng kim toán đc lp thng lƠ
xu hng ri ro đn v đc kim toán khai khng li nhun. Ngc li hot
10


đng thanh tra li thng đánh giá ri ro thanh tra theo hng khai thp li
nhun chu thu.
 Hot đng kim toán tp trung vƠo các khu vc ri ro ch yu lƠ khai
khng doanh thu; ghi nhn sai k k toán; đánh giá tƠi sn không hp
lý theo hng thi phng giá tr tƠi sn; khai thiu công n phi tr vƠ
chi phí.
 Hot đng thanh tra tp trung vƠo các khu vc ri ro ch yu lƠ che
giu doanh thu; ghi nhn sai k k toán; khai khng công n phi tr
và chi phí; đánh giá tƠi sn không hp lý theo hng c 2 xu hng
tng/gim giá tr tƠi sn. ánh giá tƠi sn không hp lý theo hng
lƠm tng giá tr tƠi sn nh hng đn gim s thu phi np lƠ trng
hp giá tr hƠng mua b khai khng (giá tr nguyên vt liu, TSC )
dn đn tng khng chi phí tính thu TNDN. ánh giá tƠi sn không

hp lỦ theo hng lƠm gim giá tr tƠi sn nh hng đn gim s
thu phi np lƠ trng hp lp d phòng các khon không điu kin
trích lp d phòng theo quy đnh đi vi các khon hƠng tn kho, n
phi thu giá tr hƠng mua b khai khng (giá tr nguyên vt liu,
TSC ).
 Th t, s khác bit v bng chng thanh tra và bng chng kim toán:
 ụ kin ca kim toán viên v BCTC không phi lƠ s đm bo tuyt
đi mƠ ch lƠ s đm bo hp lỦ rng BCTC nu có sai sót trng yu
thì đƣ đc kim toán viên phát hin vƠ trình bƠy trong Báo cáo kim
toán. m bo hp lỦ lƠ khái nim liên quan đn vic thu thp bng
chng kim toán cn thit giúp kim toán viên kt lun rng BCTC
không còn sai sót trng yu. ụ kin ca kim toán viên ch lƠ s đm
bo hp lỦ vì: Kh nng phát hin ra sai sót trng yu ca kim toán
viên b gii hn do nhng hn ch tim tƠng (do s dng phng
pháp kim toán chn mu, kh nng xy ra thông đng, gi mo
11


chng t ngay trong đn v đc kim toán) vƠ phn ln các bng
chng kim toán thng có tính xét đoán vƠ thuyt phc nhiu hn s
đm bo chc chn;  đa ra Ủ kin kim toán, kim toán viên ch
yu phi da vƠo s đánh giá, xét đoán riêng ca mình, da trên các
bng chng kim toán thu thp đc.
 i vi hot đng thanh tra thu, cán b thanh tra chu trách nhim
kim tra chính xác s thu phi np ca di tng thanh tra da trên
bng chng thu thp đc. Bng chng có vai trò tt yu khách quan
vƠ quan trng trong hot đng ca đoƠn thanh tra, nó quyt đnh cht
lng, hiu qu vic thc hin nhim v ca đoƠn thanh tra. Bng
chng trong hot đng thanh tra không phi mang tính xét đoán, hay
thuyt phc nh trong kim toán, mƠ phi da trên c s bng chng

khách quan, đy đ cùng vi s suy xét, đánh giá các bng chng mt
cách toƠn din, cht ch ca Thanh tra viên thì mi có các kt lun
chính xác đ kin ngh hoc quyt đnh x lỦ đúng chính sách, pháp
lut. c đim ca bng chng trong hot đng thanh tra.
o Tính khách quan: Tt c các bng chng đ lƠm cn c cho các
kt lun, nhn đnh ca đoƠn thanh tra phi lƠ các s kin, tƠi liu
có tht trên thc t, tn ti khách quan.
o Tính liên quan: Các bng chng phi liên quan đn v vic mƠ
đoƠn thanh tra đang xem xét, gii quyt. iu đó có ngha lƠ tt
c các tƠi liu, s kin đc thu thp phi có Ủ ngha cho vic
gii quyt v vic thì mi đc coi lƠ bng chng.
o Tính hp pháp: Tt c các bng chng phi đc thu thp, bo
qun, nghiên cu, kim tra, đánh giá theo đúng th tc, trình t
do pháp lut quy đnh. Nhng s kin, tƠi liu, vt c th đc
thu thp, kim tra, đánh giá không theo đúng các trình t, cách
thc quy đnh trong pháp lut thì không có giá tr pháp lỦ.
12


o NgoƠi ra xác minh, thu thp bng chng, khi tin hƠnh thanh tra,
oƠn thanh tra cng áp dng nhng bin pháp nghip v sơu
hn, đi vƠo thc cht đn tn cùng ca vn đ nh: đi thoi,
cht vn, giám đnh
 Th nm, s khác bit v trách nhim ca kim toán viên và thanh tra viên:
 Theo chun mc k toán vƠ lut k toán Vit Nam thì trách nhim ca
kim toán viên ch lƠ kim tra vƠ xác nhn v s trung thc vƠ hp lỦ
ca BCTC ch không phi chu trách nhim pháp lỦ v BCTC. Mc
tiêu ca kim toán BCTC lƠ giúp cho Kim toán viên vƠ DN kim
toán đa ra Ủ kin xác nhn rng BCTC có đc lp trên c s chun
mc, ch đ k toán hin hƠnh, có phn ánh trung thc vƠ hp lỦ trên

các khía cnh trng yu hay không ? ụ kin ca kim toán viên đa
ra trong Báo cáo kim toán ch lƠm tng s tin cy ca các BCTC ch
không lƠm gim nh trách nhim ca ngi đi din theo pháp lut
ca đn v đc kim toán đi vi BCTC đƣ kim toán. Trong trng
hp b gii hn phm vi kim toán mƠ hu qu ca vic b gii hn
phm vi kim toán lƠ quan trng hoc thiu thông tin liên quan đn
mt s lng ln các khon mc ti mc mƠ kim toán viên không
th thu thp đy đ vƠ thích hp các bng chng kim toán đ có th
cho Ủ kin v BCTC, kim toán viên còn có quyn đa ra Ủ kin t
chi. iu nƠy lƠ s khác bit rt xa gia kim toán vƠ thanh tra thu,
vì trách nhim ca đoƠn thanh tra thu gn lin vi s thu tht thu.
Trong phm vi bng chng thu thp đc, Thanh tra viên phi đm
bo kim tra chính xác ca s tin thu phi np. Nu s thu tht thu
mƠ đoƠn thanh tra không phát hin đc do li ca đoƠn thanh tra thì
đó chính lƠ hƠnh vi vi phm pháp lut. Trong trng hp thiu thông
tin xác đnh s thu phi np, đoƠn thanh tra phi áp dng bin pháp
khác nh: n đnh s thu phi np, thanh tra giá tr tƠi sn ròng…
13


 Trách nhim ca kim toán đc lp rƠng buc bi hp đng dch v
mƠ DN kim toán đƣ kỦ vi khách hƠng. Kim toán viên vƠ DN kim
toán chu trách nhim thc hin dch v kim toán theo các nguyên tc
hot đng kim toán đc lp bao gm: Tuơn th pháp lut, chun mc
kim toán vƠ chun mc đo đc ngh nghip; chu trách nhim trc
pháp lut v hot đng ngh nghip. Trách nhim vƠ thm quyn ca
thanh tra viên ch s điu chnh bi pháp lut thu, các quy đnh pháp
lut v cán b công chc vƠ các quy đnh pháp lut có liên quan.
1.1.4.ăTngăquanăvăsaiălchăthuăvƠăkăthutăthanhătraăthuăđăphátăhinăsaiă
lchăthu

1.1.4.1ăKháiănimăsaiălchăthu
Sai lch thu xy ra khi s thu phát sinh theo kê khai chênh lch so vi s
thu NNT thc phi np vƠo NSNN theo quy đnh ca pháp lut tính trong mt k
tính thu. [4]
Sai lch thu có th do NNT t phát hin vƠ kê khai điu chnh theo quy đnh
ca pháp lut hoc do c quan thu phát hin qua thanh tra, kim tra thu.
1.1.4.2.ăCácănguyênănhơnăsaiălchăthuăvƠăvnăđăđnhăhngătrongăthanhă
tra
Xét di góc đ nguyên nhân sai lch là do hành vi gian ln hoc sai sót:
Gianăln: lƠ nhng hƠnh vi c Ủ lƠm sai lch s thu phi np hay đc khu
tr do mt hay nhiu ngi trong Hi đng qun tr, Ban giám đc, các nhơn viên
hoc bên th ba thc hin. [4]
Gian ln có th biu hin di các hình thc nh: xuyên tc, lƠm gi chng
t, tƠi liu liên quan; sa đi chng t, tƠi liu k toán; che giu hoc c ý b sót
các thông tin, tƠi liu hoc nghip v kinh t; ghi chép các nghip v kinh t không
đúng s tht; c Ủ áp dng sai chun mc, nguyên tc, phng pháp vƠ ch đ k
toán, chính sách tƠi chính, quy đnh v thu; c Ủ tính toán sai v s hc.
Sai sót: LƠ nhng li không c Ủ có nh hng đn s thu phi np hay
đc khu tr [4]. Sai sót bao gm li v tính toán s hc hoc ghi chép sai; b sót
14


hoc hiu sai các khon mc, các nghip v kinh t; áp dng sai các chun mc,
nguyên tc, phng pháp vƠ ch đ k toán, chính sách tƠi chính, quy đnh v thu
nhng không c Ủ.
 phơn bit gian ln vƠ sai sót, ngoƠi vic xem xét có nhng bng chng v
s c Ủ hay vô tình, còn có th da vƠo mt s du hiu sau:
- V li/không v li: Khi mt hƠnh vi không mang li li ích cho ngi sai
phm thì có th đơy không phi lƠ s gian ln. Tuy nhiên, vic đánh giá nƠy không
phi lúc nƠo cng chính xác vì trong mt s trng hp, ngi sai phm nhm mc

đích đt đc mt li ích gián tip, khó nhn đnh.
- Tp trung/Phơn tán v nh hng. Các gian ln thng có khuynh hng tp
trung v mt mc tiêu c th, thí d các gian ln v thu s bao gm hƠng lot các
th thut khác nhau nhng cùng mt đnh hng lƠ lƠm gim s thu phi np.
VnăđăđnhăhngătrongăthanhătraăđiăviăgianălnăvƠăăsaiăsót:ă
Tùy theo sai lch phát hin do sai sót hay gian ln mƠ phng hng tip
theo s khác nhau. Thông thng, đi vi các gian ln, cán b thanh tra phi đánh
giá li đ tin cy ca tòan b bng chng, thông tin thu thp trc đó liên quan đn
nghip v, cá nhơn vƠ thi k có gian ln; các k thut kim tra có th phi b sung
đ phát hin thêm các gian ln khác; xác đnh bin pháp x lỦ phù hp vi các sai
lch nƠy. Trong thc t vic xác đnh mt hƠnh vi lƠ gian ln hay sai sót trong nhiu
trng hp không d dƠng. Mt s trng hp nh gi mo chng t có th nhn rõ
lƠ hƠnh vi gian ln nhng khá nhiu trng hp khác nh áp dng sai các chun
mc, chính sách thu hay tính toán sai v s hc thì rt khó đ xác đnh có phi lƠ
gian ln hay không.
1.1.4.3.ăăCácăloiăgianălnăsaiăsótătrênăBCTC nhmămcăđíchăgimăsăthuă
phiănp:
Các gian ln vƠ sai sót trên BCTC xy ra thông thng lƠ khai khng doanh
thu, ghi nhn doanh thu không đúng k, khai thiu chi phí vƠ n phi tr, đánh giá
sai tƠi sn.
15


Theo xu hng ngc li, hot đng thanh tra ch yu tp trung vƠo các loi
gian ln vƠ sai sót theo li nhun b khai thp. Do đó, các gian ln vƠ sai sót liên
quan đn BCTC ch yu lƠ che giu doanh thu; ghi nhn sai k k toán; đánh giá tƠi
sn không hp lý theo hng c hai xu hng tng/gim giá tr tƠi sn nhm làm
gim thu nhp chu thu, khai khng công n phi tr vƠ chi phí.
a) Che giu doanh thu lƠ hƠnh vi không ghi nhn doanh thu bán hƠng hoc cung
cp dch v.

b) Ghi nhn sai k k toán bao gm:
 Ghi nhn doanh thu không phù hp chi phí: Gian ln, sai sót trên BCTC
có th do vic ghi nhn doanh thu vƠ chi phí không đúng k mƠ nó phát
sinh, nhm dch chuyn doanh thu vƠ chi phí gia các k, mc đích lƠm
tng hoc gim li nhun nh mong mun. Trong trng hp nƠy, ngi
lp BCTC đƣ vi phm nguyên tc phù hp gia doanh thu vƠ chi phí.
 Hoƣn ghi nhn doanh thu đ điu kin ghi nhn theo quy đnh.
 Thi đim ghi nhn chi phí không phù hp
 Vic ghi nhn chi phí không đúng thi k cng s gơy ra nh hng đi
vi BCTC tng t nh vic ghi nhn doanh thu không đúng thi k. Chi
phí đc đy vƠo thi k khác vi thi k thc s phát sinh, không phù
hp vi doanh thu vƠ thu nhp.
c) ánh giá tài sn không hp lý
Các nguyên tc k toán đc chp nhn chung đòi hi tt c tƠi sn phi
đc ghi nhn theo giá gc. VƠo cui k cn lp d phòng nu tƠi sn có du hiu
gim giá. Vic đánh giá tƠi sn không phù hp dn đn ri ro lƠm gim s thu phi
np liên quan đn vic lp d phòng không đ điu kin trích lp đ tng chi phí
trong k, gim giá tr hƠng tn kho hoc n phi thu.
 ánh giá HƠng tn kho:
 Ri ro khai thp s thu phi np liên quan đn hƠng tn kho bao gm c hai
xu hng tng vƠ gim giá tr hƠng tn kho.