Nghèo đói ở nông thôn tỉnh Thái Nguyên Các nhân tố ảnh hưởng và giải pháp

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH



NGUYN TH HNH




NGHÈO ÓI  NÔNG THÔN TNH THÁI NGUYÊN:
CÁC NHÂN T NH HNG VÀ GII PHÁP








LUN VN THC S KINH T






THÀNH PH H CHÍ MINH, NM 2011
B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC KINH T THÀNH PH H CHÍ MINH

NGUYN TH HNH


NGHÈO ÓI  NÔNG THÔN TNH THÁI NGUYÊN:
CÁC NHÂN T NH HNG VÀ GII PHÁP




LUN VN THC S KINH T



Chuyên ngành : Kinh t phát trin
Mã s : 60.31.05


Ngi hng dn khoa hc:
PGS.TS. INH PHI H


THÀNH PH H CHÍ MINH, NM 2011


1

LI CAM OAN

Tôi xin cam đoan lun vn này hoàn toàn do tôi thc hin. Các s liu điu tra
là trung thc , các đon trích dn và s liu s dng trong lun vn đu đc dn
ngun và có đ chính xác cao nht trong phm vi hiu bit ca tôi. Các kt qu
nghiên cu là trung thc và cha tng đc công b trong bt kì nghiên cu nào
trc đây.


Tp. H Chí Minh, ngày 18 tháng 12 nm 2011
Tác gi



Nguyn Th Hnh



2

LI CM N

 hoàn thành lun vn này , tôi xin đc bày t lòng bit n chân thành và
s cm kích sâu sc đn Quý Thy Cô thuc trng i hc Kinh t TP. H Chí
Minh nói chung và Khoa Kinh t phát trin nói riêng đã tham gia ging dy, h tr
nghiên cu và giúp đ tôi hoàn thành lun vn này.
c bit cm n thy inh Phi H, ngi đã hng dn khoa hc cho tôi
trong sut quá trình nghiên cu và thc hin lun vn này.
Cui cùng, xin đc gi li cm n đn gia đình, bn b̀ và đng nghip ca
tôi, nhng ngi đã luôn đng viên và giúp đ tôi trong sut quá trình thc hin.

3

MC LC

CHNG I: GII THIU NGHIÊN CU
8
1.1. t vn đ
8
1.2. Mc tiêu nghiên cu
8
1.3. Nhim v
9
1.4. i tng và phm vi nghiên cu
9
1.5. Phng pháp nghiên cu
10
CHNG II: C S LÝ LUN
12
2.1. C S LÝ THUYT
12

2.1.1. Nhng vn đ chung v phát trin kinh t
12

2.1.1.1. Khái nim v phát trin kinh t
12

2.1.1.2. Phát trin kinh t bn vng
13

2.1.1.3. Con đng phát trin theo quan đim tng trng và phát
trin kinh t
14
2.1.2. Mt s lý thuyt v tng trng và phát trin kinh t
16
2.1.2.1. Mô hình David Ricardo (1772-1823)
16
2.1.2.2. Lý thuyt tng trng kinh t ca Harrod – Domar
16
2.1.2.3. Lý thuyt v vai trò nông nghip đi vi tng trng kinh t
17
2.1.3. Mi quan h gia phát trin kinh t và phát trin xã hi
19
2.1.4. Nhng vn đ c bn v đói nghèo
20
2.1.4.1. Khái nim, chun mc đánh giá đói nghèo ca th gii
21
2.1.4.2. Khái nim, chun mc đánh giá h nghèo  Vit Nam
22
2.1.4.3. c đim xóa đói gim nghèo trong điu kin vùng Núi và
Trung du Bc B nc ta
24
2.2. LÝ LUN, GI THIT KHOA HC
27
CHNG III: TNG QUAN V KINH T XÃ HI VÀ TÌNH
TRNG NGHÈO ÓI TI TNH THÁI NGUYÊN
29


4

3.1. THC TRNG KINH T XÃ HI
29
3.1.1. Kinh t
30
3.1.2. c đim v vn hóa - xã hi
33
3.2. ánh giá nhng li th, khó khn thách thc trong vic phát
trin kinh t - xã hi ca tnh Thái Nguyên
35
CHNG IV: KT QU NGHIÊN CU TI THÁI NGUYÊN
37
4.1. Phng pháp ly mu, kho sát
37
4.2. Kt qu kho sát
37
4.2.1. Phân tích gia tình trng thu nhp và 8 bin đc lp
39
4.2.1.1. Tình trng nghèo phân theo ngh nghip ca ch h
39
4.2.1.2. Tình trng nghèo phân theo trình đ vn hóa ca ch h
42
4.2.1.3. Tình trng nghèo phân theo gii tính ca ch h
45
4.2.1.4. Tình trng nghèo phân theo quy mô h
47
4.2.1.5. Tình trng nghèo phân theo s ngi ph thuc
48
4.2.1.6. Tình trng nghèo phân theo din tích đt
51

4.2.1.7. Tình trng nghèo phân theo kh nng h có th vay tin t
đnh ch chính thc
53
4.2.1.8. Tình trng nghèo phân theo dân tc ca ch h
55
4.2.2. Kt qu ca mô hình hi quy
57
4.2.3. Xây dng kch bn
61
4.3. GI Ý MT S GII PHÁP XÓA ÓI GIM NGHÈO 
THÁI NGUYÊN
63
4.3.1. Nhóm gii pháp tác đng đn ngh nghip ca h
63
4.3.2. Nhóm gii pháp tác đng làm tng trình đ vn hóa ca ch h
64
4.3.3. Nhóm gii pháp tác đng làm gim s ngi sng ph thuc
64
4.3.4. Nhóm gii pháp đi vi Dân tc ca ch h
65
4.3.5. Nhóm gii pháp khác
66


5

CHNG V: KT LUN VÀ KIN NGH
68
TÀI LIU THAM KHO
70

PH LC
72


6

DANH MC BNG BIU

Bng 1.1: Bin ph thuc và bin đc lp trong mô hình nghiên cu 10
Bng 2.1: T l ngh̀o và khong cách ngh̀o 26
Bng 3.1. C cu kinh t tnh Thái Nguyên qua các nm 32
Bng 3.2. C cu kinh t theo thành phn kinh t 32
Bng 4.1: Phân b mu kho sát thu đc trên đa bàn tnh Thái Nguyên 37
Bng 4.2: Thng kê mô t bin thu nhp 38
Bng 4.3: Phân tích thu nhp bình quân đu ngi hàng nm  Thái Nguyên 39
Bng 4.4: Ngh nghip ca ch h phân theo nhóm chi tiêu ca h 40
Bng 4.5: Quy mô đt và tình trng vay phân theo ngh nghip ca ch h 41
Bng 4.6: Trình đ vn hóa trung bình ca ch h 42
Bng 4.7: Trình đ vn hóa phân theo ngh nghip và gii tính ca ch h, tình trng vay
tin t đnh ch chính thc 43
Bng 4.8: Trình đ hc vn ca ch h phân theo gii tính 44
Bng 4.9:Ngh̀o đói và trình đ hc vn ti Thái Nguyên 44
Bng 4.10: Gii tính ca ch h phân theo nhóm thu nhp 46
Bng 4.11: Quy mô h gia đình chia theo nhóm thu nhp bình quân 47
Bng 4.12: Quy mô h trung bình và s ngi ph thuc trung bình phân theo nhóm thu
nhp 49
Bng 4.13: T l ph thuc theo nhóm thu nhp và thành phn dân tc 50
Bng 4.14: Din tích đt trung bình ca h theo nhóm thu nhp 52
Bng 4.15: Tình hình vay vn ca các h gia đình  Thái Nguyên chia theo nhóm thu nhp

54
Bng 4.16: Quy mô đt và trình đ hc vn trung bình phân theo thành phn dân tc 56
Bng 4.17: Kt qu hi quy 58
Bng 4.18: Kt qu hi quy 60
Bng 4.19: Kim đnh mc đ phù hp 60
Bng 4.20: Kt qu mô hình 60
Bng 4.21: Bng thng kê(a) 61
Bng 4.22: c lng xác sut ngh̀o ca h theo tác đng biên ca tng nhân t 62


7

DANH MC  TH

Hình 2.1: Vòng lun qun ca ngh̀o đói 17
Hình 4.1: Mô t d liu kho sát v thu nhp bình quân đu ngi 38
Hình 4.2:  th tng quan gia TNBQ và ngh nghip ca ch h 41
Hình 4.3:  th tng quan gia TNBQ và trình đ vn hóa ca ch h 45
Hình 4.4:  th tng quan gia TNBQ h và gii tính ca ch h 46
Hình 4.5:  th tng quan gia TNBQ h và quy mô h 48
Hình 4.6:  th tng quan gia TNBQ h và s ngi ph thuc trong h 51
Hình 4.7:  th tng quan gia TNBQ h và din tích đt 53
Hình 4.8:  th tng quan gia TNBQ h và vay tin t đnh ch chính thc 55
Hình 4.9:  th tng quan gia TNBQ h và dân tc ca ch h 57


8

CHNG I
GII THIU NGHIÊN CU

1.1. t vn đ.
Hin nay, đói ngh̀o vn là vn đ có tính toàn cu, đc bit là đi vi các
nc ngh̀o và các nc đang phát trin. Mt bc tranh tng th là th gii vi gn
mt na s dân sng di mc 2USD/ngày và c 8 trong s 100 tr em không sng
đc đn 5 tui, chính vì vy vic đy lùi ngh̀o đói là mt nhim v cp thit và
đang đc tin hành ti nhiu quc gia. Trong nhng nm gn đây, Vit Nam đc
đánh giá là mt trong nhng nc có công tác xóa đói gim ngh̀o tt nht theo tiêu
chun và phng pháp xác đnh đng ngh̀o kh ca WB, t l ngh̀o  Vit Nam
gim t 58,1% nm 1993 xung còn 37,4% nm 1998 và hin nay còn khong 10%.
Vi nhng s liu trên có th thy quy mô đói ngh̀o ca toàn quc gim nhanh
nhng thc trng cho thy Vit Nam vn là mt nc ngh̀o, con s các h tái
ngh̀o là rt ln do h qu ca bão lt, điu kin t nhiên, xã hi …
So vi các vùng trong c nc, khu vc Trung du min núi phía Bc trong
đó có tnh Thái Nguyên vn là mt trong nhng vùng có t l h ngh̀o cao nht c
nc, nhim v mang tính quc gia hin nay là gim bt bình đng xã hi thông qua
gim ngh̀o, đc bit là vùng nông thôn.  làm đc điu này, vn đ quan trng
nht là phi xác đnh đc nhng nguyên nhân chính dn đn đói ngh̀o đ đm bo
đc hiu qu lâu dài ca các bin pháp can thip, chính vì vy đ tài: “Nghèo đói
 nông thôn tnh Thái Nguyên: Các yu t nh hng và gii pháp” đc tác gi
la chn làm lun vn nghiên cu thc s vi hy vng góp phn đánh giá li tình
trng ngh̀o đói ti nông thôn Thái Nguyên hin nay t đó đa ra đc nhng gii
pháp hiu qu nhm xóa đói gim ngh̀o ti quê hng mình.
1.2. Mc tiêu nghiên cu.
Mc tiêu tng th:
Vi mt t l không nh s dân đang sng trong cnh cùng cc, đc bit là
ngi dân khu vc min núi phía Bc, Vit Nam s khó thc hin đc tin trình


9

Công nghip hóa – Hin đi hóa đt nc, đng thi s làm gia tng bt bình đng
xã hi. Mc tiêu ln nht đt ra là phi làm sao đ gim t l ngh̀o đói, nhng
mun có nhng chính sách, bin pháp xóa đói gim ngh̀o hiu qu thì nht thit
phi tìm ra đc nhng nguyên nhân nào dn đn tình trng ngh̀o đói và mc đ
nh hng ca chúng.
Mc tiêu c th:
Nhn thc đc yêu cu phi tìm ra các nguyên nhân nh hng ti ngh̀o
đói đ đa ra các chính sách xóa đói gim ngh̀o hiu qu, vi tng vùng khác nhau
vi đc đim kinh t - xã hi – điu kin t nhiên khác nhau s có nhng nhân t
nh hng ti ngh̀o đói vi mc đ khác nhau, nghiên cu s tp trung đi sâu vào
thc trng ngh̀o đói ti Thái Nguyên vi chn mu đc tin hành ti hai huyn là
nh Hóa và Phú Lng – ni điu kin kinh t còn khó khn và t l ngh̀o đói
cao, t đó tìm ra các nhân t nh hng đn Ngh̀o đói và đ xut các gii pháp
nhm xóa đói gim ngh̀o ti khu vc.
1.3. Nhim v
 đt đc mc tiêu nghiên cu ca đ tài, lun vn phi làm sáng t đc
các câu hi sau:
- ói ngh̀o là gì?
- Các ch tiêu và chun mc đ xác đnh và đánh giá đói ngh̀o?
- Thc trng đói ngh̀o ca Vit Nam nói chung và ca tnh Thái Nguyên nói
riêng trong nhng nm gn đây?
- Nhng yu t chính nào tác đng đn tình trng ngh̀o đói ti tnh Thái
Nguyên?
- Các gii pháp ch yu nhm gim ngh̀o đói ti Thái Nguyên?
1.4. i tng và phm vi nghiên cu.
Nghiên cu này s ch ra tng quan v tình trng ngh̀o đói trên th gii, các
yu t chính nh hng ti ngh̀o đói ti Vit Nam và tp trung phân tích các nhân
t nh hng đn ngh̀o đói ti Thái Nguyên. i tng nghiên cu chính là các h
dân sng ti hai huyn là nh Hóa và Phú Lng ti tnh Thái Nguyên, h là ai và

10

mc đ ngh̀o đói ca h đn đâu, cn phi làm gì cho cuc sng ca h tt đp
hn. Thông qua các ngng ngh̀o, các ch tiêu đánh giá đói ngh̀o và các nhân t
nh hng đn đói ngh̀o chúng ta có th đa ra các đánh giá chung và đánh giá chi
tit v tình trng ngh̀o đói ti Thái Nguyên, t đó tìm ra các gii pháp nhm ci
thin tình trng ngh̀o đói. Các yu t chính bao gm: Thu nhp ca h; Ngh
nghip ch h; Trình đ vn hóa ch h; Gii tính ch h; Quy mô h; S ngi
sng ph thuc; Din tích đt; H có vay tin t đnh ch chính thc hay không;
Hn ch ca ngi dân tc thiu s…
1.5. Phng pháp nghiên cu
Ngh̀o đói đc xác đnh là do nhiu nguyên nhân khác nhau, da vào lý
thuyt, kinh nghim thc tin ca các nc và các công trình nghiên cu trong
nc, ta có th nhn dng các tác nhân chính nh hng đn tình trng ngh̀o đói ti
Thái Nguyên. S dng mô hình hi quy Binary Logistic đ phân tích các nhân t
nh hng đn tình trng đói ngh̀o ti Thái Nguyên thông qua các bin nh sau:
Bng 1.1: Bin ph thuc và bin đc lp trong mô hình nghiên cu
Bin
nh ngha
K vng tng quan
Ph
thuc
(Xác
sut
nghèo)
P = 1, H ngh̀o (tng ng vi h có mc thu
nhp bình quân di 200.000đ/ngi/tháng)
P = 0, H khác (tng ng vi h có mc thu

nhp bình quân là t 200.000đ/ngi/tháng tr
lên)

X
1
Ngh nghip (Bin gi)
X
1
= 0, Ch sn xut nông nghip
X
1
= 1, Có làm vic khu vc phi nông nghip
(-)
X
2
Trình đ vn hóa: T 1 – 12
(Lp 1 đn lp 12)
(-)
X
3
Gii tính ca ch h (Bin gi)
X
1
= 0, Ch h là n
X
1
= 1, Ch h là nam
(-)

11

X
4

Quy mô h: S ngi trong h
(Ngi)
(+)
X
5

S ngi ph thuc trong h
(Ngi)
(+)
X
6

Quy mô din tích đt nông nghip
(m
2
)
(-)
X
7

Vay tin t đnh ch chính thc (Bin gi)
X
1
= 0, Không vay
X

1
= 1, Có vay
(-)
X
8

Dân tc ca ch h (Bin gi)
X
1
= 0, Dân tc khác
X
1
= 1, Dân tc Kinh
(-)

* Mô hình hi quy
δβββββββββ
+++++++++=








88776655443322110
)(
)(
XXXXXXXX

P
P
Ln
khôngnghèo
nghèo

Trong đó P là bin ph thuc và X
1
, X
2
, , X
8
là các bin đc lp.



12

CHNG II
C S LÝ LUN

2.1. C S LÝ THUYT
2.1.1. Nhng vn đ chung v phát trin kinh t
2.1.1.1. Khái nim v phát trin kinh t
Tng trng kinh t đc xem là mt trong nhng vn đ ct lõi nht ca lý
lun kinh t và ngày càng đc hoàn thin hn. Các nhà kinh t đu thng nht cho
rng, tng trng kinh t là s tng thêm hay gia tng v thu nhp ca nn kinh t
trong mt khong thi gian nht đnh (thng là 1 nm) [18]. S gia tng  đây
đc th hin  quy mô và tc đ. Quy mô tng trng phn ánh s gia tng nhiu
hay ít, còn tc đ tng trng đc s dng vi ý ngha so sánh tng đi và phn

ánh s gia tng nhanh chm gia các thi k. Thu nhp ca nn kinh t có biu hin
di dng hin vt hoc giá tr. Thu nhp bng giá tr phn ánh các ch tiêu GDP,
GNP và đc tính cho toàn th nn kinh t hoc tính bình quân trên đu ngi.
Nh vy, bn cht ca tng trng là phn ánh s thay đi v lng ca nn
kinh t. Ngày nay, yêu cu tng trng kinh t đc gn lin vi tính bn vng hay
vic bo đm cht lng tng trng ngày càng cao. T khía cnh này, điu đc
nhn mnh nhiu hn là s gia tng liên tc, có hiu qu ca ch tiêu quy mô và tc
đ tng thu nhp bình quân đu ngi. Hn th na, quá trình y phi đc to nên
bi nhân t đóng vai trò quyt đnh là khoa hc, công ngh và vn nhân lc trong
điu kin mt c cu kinh t hp lý [18].
V khái nim phát trin kinh t, hin nay có nhiu quan đim khác nhau v
s phát trin, nhng nhìn chung các ý kin đu nht trí cho rng, phm trù ca s
phát trin là phm trù vt cht, phm trù tinh thn, phm trù v h thng giá tr
trong cuc sng con ngi. Mc tiêu chung ca s phát trin là nâng cao các quyn
li v kinh t, chính tr, vn hóa, xã hi và quyn t do ca mi công dân [19]. Hiu
theo cách chung nht, phát trin kinh t là mt quá trình ln lên hay tng tin v
mi mt ca nn kinh t trong mt thi k nht đnh trong đó bao gm c s gia


13

tng v thu nhp và s tin b v c cu kinh t, xã hi. Nh vy, phát trin kinh t
đc xem nh là quá trình bin đi c v lng và cht, nó là s kt hp mt cách
cht ch quá trình hoàn thin ca hai vn đ v kinh t và xã hi  mi quc gia
[18]. Nh vy, phát trin là mt quá trình lâu dài và do các nhân t ni ti ca nn
kinh t quyt đnh. Ni dung ca phát trin kinh t đc khái quát theo ba tiêu thc:
- Mt là: S gia tng tng mc thu nhp ca nn kinh t và mc gia tng thu
nhp bình quân trên mt đu ngi. ây là tiêu thc th hin quá trình bin
đi v lng ca nn kinh t, là điu kin cn đ nâng cao mc sng vt cht
ca mt quc gia và thc hin nhng mc tiêu khác ca phát trin [18].

- Hai là: S bin đi theo đúng xu th ca c cu kinh t. ây là tiêu thc
phn ánh s bin đi v cht ca nn kinh t mt quc gia.  phân bit các
giai đon phát trin kinh t hay so sánh tc đ phát trin kinh t gia các
nc vi nhau ngi ta thng da vào du hiu v dng c cu ngành kinh
t mà quc gia đt đc [18].
- Ba là: S bin đi ngày càng tt hn trong vn đ xã hi. Mc tiêu cui cùng
ca s phát trin kinh t trong các quc gia không phi là tng trng hay
chuyn dch c cu kinh t mà là vic xóa b ngh̀o đói, suy dinh dng, s
tng lên ca tui th bình quân, kh nng tip cn đn các dch v y t, nc
sch, trình đ dân trí giáo dc ca đa s qun chúng nhâ dân …Hoàn thin
các tiêu chí trên là s thay đi v cht xã hi ca quá trình phát trin [18].
2.1.1.2. Phát trin kinh t bn vng
T nhng thp niên 70, 80 ca th k trc, khi tng trng kinh t ca
nhiu nc trên th gii đã đt đc mt tc đ khá cao, ngi ta bt đu có nhng
lo ngh đn nh hng tiêu cc ca s tng trng nhanh đó đn tng lai con
ngi và vn đ phát trin bn vng đc đt ra. Theo thi gian, quan nim v phát
trin bn vng ngày càng đc hoàn thin. Nm 1987, vn đ v phát trin bn
vng đc Ngân hàng Th gii đ cp ln đu tiên, theo đó hats trin bn vng là
s phát trin đáp ng các nhu cu hin ti mà không làm nguy hi đn kh nng đáp
ng nhu cu ca các th h tng lai. Quan nim đu tiên v phát trin bn vng


14

ca Ngân hàng th gii ch yu nhn mnh khía cnh s dng có hiu qu ngun tài
nguyên thiên nhiên và đm bo môi trng sng cho con ngi trong quá trình phát
trin [18].
Ngày nay, quan nim v phát trin bn vng đc đ cp mt cách đy đ
hn, bên cnh yu t môi trng tài nguyên thiên nhiên, yu t môi trng xã hi
đc đt ra vi ý ngha quan trng. Hi ngh Thng đnh th gii v Phát trin bn

vng t chc  Johannesbug (Nam Phi) nm 2002 đã xác đnh: Phát trin bn vng
là quá trình phát trin có s kt hp cht ch, hp lý, hài hòa gia 3 mt ca s phát
trin gm tng trng kinh t, ci thin các vn đ xã hi và bo v môi trng.
Tiêu chí đ đánh giá s phát trin bn vng là s tng trng kinh t n đnh; thc
hin tt tin b và công bng xã hi; khai thác hp lý, s dng tit kim tài nguyên
thiên nhiên, bo v và nâng cao cht lng môi trng sng [18].
2.1.1.3. Con đng phát trin theo quan đim tng trng và phát trin kinh t
Lch s phát trin kinh t cho thy, mi quc gia, tùy theo quan nim khác
nhau ca các nhà lãnh đo đã la chn nhng con đng phát trin khác nhau. Nhìn
chung có th h thng s la chn y theo ba con đng: Nhn mnh tng trng
nhanh; Coi trng vn đ bình đng, công bng xã hi và Phát trin toàn din [18].
Các nc phát trin theo khuynh hng t bn ch ngha trc đây thng
la chn con đng nhn mnh tng trng nhanh. Theo cách la chn này, Chính
ph đã tp trung ch yu vào các chính sách đy nhanh tc đ tng trng kinh t
mà b qua các ni dung xã hi. Các vn đ v bình đng, công bng xã hi và nâng
cao cht lng cuc sng dân c ch đc đt ra khi tng trng thu nhp đã đt
đc mt trình đ khá cao. Thc t cho thy, nhiu quc gia thc hin theo mô hình
này đã làm cho nn kinh t rt nhanh khi sc, tc đ tng trng thu nhp bình
quân nm rt cao. Tuy vy, con đng này s có nhiu h qu xu:
Mt mt, cùng vi quá trình tng trng nhanh, s bt bình đng v kinh t,
chính tr, xã hi ngày càng gay gt, các ni dung v nâng cao cht lng cuc sng
thng không đc quan tâm, mt s giá tr vn hóa, lch s truyn thng ca dân
và đo đc, thun phong m tc tt đp ca nhân dân b phá hy [18].


15

Mt khác, vic chy theo mc tiêu tng trng nhanh trc mt đã nhanh
chóng dn đn s cn kit ngun tài nguyên quc gia, hy hoi môi trng sinh
thái, cht lng tng trng kinh t không đm bo và vi phm nhng yêu cu phát

trin bn vng. Chính nhng hn ch này đã to ra lc cn cho s phát trin kinh t
 giai đon sau [18].
Mô hình nhn mnh vào bình đng và công bng xã hi li đa ra yêu cu
gii quyt các vn đ xã hi ngay t đu trong điu kin thc trng tng trng thu
nhp  mc đ thp. Các ngun lc phát trin, phân phi thu nhp cng nh chm
sóc sc khe, giáo dc, vn hóa đc quan tâm và thc hin theo phng thc dàn
đu, bình quân cho mi ngành, mi vùng và các tng lp dân c trong xã hi. ây
là mô hình khá ni bt ca các nc đi theo con đng Ch ngha xã hi trc đây,
trong đó có c Vit Nam. Theo mô hình này, các nc đã đt đc mt mc đ khá
tt v các ch tiêu xã hi. Tuy vy, nn kinh t thiu các đng lc cn thit cho s
tng trng nhanh, mc thu nhp bình quân đu ngi thp, nn kinh t lâu khi
sc và ngày càng tr nên tt hu so vi mc chung ca th gii. Các ch tiêu xã hi
thng ch đt cao v mt s lng mà có th không đm bo v cht lng [18].
Hin nay, khi nn kinh t m ca, hi nhp cho phép nhiu nc đang phát
trin tn dng li th đ thc hin mt s la chn ti u hn bng con đng phát
trin toàn din. Theo mô hình này:
- Chính ph các nc đa ra các chính sách đ thúc đy tng trng nhanh,
khuyn khích dân c làm giàu, phát trin kinh t t nhân và thc hin phân phi thu
nhp theo s đóng góp ngun lc [18].
- Chính ph đng thi đt ra vn đ bình đng, công bng và nâng cao cht
lng cuc sng dân c. Hàn Quc, ài Loan là nhng nc đã thc hin theo s
la chn này [18].
- Cùng vi s phát trin ca th gii, Chính ph Vit Nam đã thc hin s
la chn theo hng phát trin toàn din, thc hin mc tiêu tng trng nhanh đi
đôi vi vic gii quyt công bng xã hi ngay t đu và trong sut quá trình phát
trin.


16

2.1.2. Mt s lý thuyt v tng trng và phát trin kinh t
2.1.2.1. Mô hình David Ricardo (1772-1823)
Lun đim c bn: Ricardo tranh lun rng đt đai sn xut nông nghip là
ngun gc tng trng kinh t [3].
Th nht, gii hn ca đt nông nghip làm cho li nhun ca ngi sn xut
có xu hng gim:
- Li nhun ca ngi sn xut nông nghip: Sn xut nông nghip cn có
đt mà đt sn xut li có gii hn, trong khi dân s ngày càng tng dn đn đòi hi
lng thc tng.  đáp ng nhu cu lng thc, ngi sn xut phi m rng din
tích trên đt xu hn đ sn xut và nh vy chi phí đu t trên đt xu s ngày
càng tng do đó li nhun thu đc ngày càng gim [3].
- Li nhun nhà t bn công nghip có xu hng gim: Do chi phí sn xut
lng thc – thc phm cao, giá bán hàng hóa này tng.  đm bo đi sng công
nhân  khu vc công nghip, tin lng danh ngha tng và nh vy li nhun ca
nhà t bn công nghip gim [3].
Th hai, gii hn ca đt làm cho nng sut lao đng thp: Do đt nông
nghip có gii hn trong khi dân s tng nhanh, tình trng d tha lao đng trong
nông nghip xut hin. D tha lao đng cng đng ngha vi tht nghip, bán tht
nghip hoc tht nghip trá hình trong nông thôn. Do đó hiu sut s dng lao đng
thp và nh hng đn nng sut lao đng vì vy mà nh hng ti tng trng
kinh t.
2.1.2.2. Lý thuyt tng trng kinh t ca Harrod – Domar
Các trng phái Keynes thay th trng phái tân c đin đã b sung thêm
nhiu vn đ lý thuyt kinh t quan trng. Mô hình đu tiên và ni ting hn c ca
h là mô hình Harrod – Domar. Lý thuyt này đã trình bày mi quan h tng trng
kinh t và nhu cu v t bn. Hai ông cho rng, khi nghiên cu nn kinh t đang m
rng cn xem xét mi tng quan gia ba nhân t c bn là sc lao đng, quy mô t
bn và lng sn phm đc sn xut ra. Vic xác đnh khi lng t bn cn thit
đ làm cho hai yu t kia phát huy tác dng là điu quan trng bc nht [19].

17

2.1.2.3. Lý thuyt v vai trò nông nghip đi vi tng trng kinh t
 tng trng kinh t đòi hi phi đm bo 4 nhân t chính là nhân lc, tài
nguyên thiên nhiên, c cu t bn và k thut. Nhìn chung, hu ht các nc đang
phát trin, 4 nhân t trên là khan him, vic kt hp chúng đang gp nhiu tr ngi
và phn ln ri vào cái by ca tình trng “vòng lun qun ca ngh̀o kh”.
Hình 2.1: Vòng lun qun ca nghèo đói
1












Khía cnh xã hi Khía cnh kinh t
Các nc đang phát trin thng la chn vic thay đi thu nhp làm c s
đ phá v vòng lun qun này, đc bit đi vi các nc có u th v tim nng t
nhiên gn vi nông nghip thì nông nghip đc s dng nhm kích thích s tng
trng và đóng góp vào mc tng trng GDP ca nn kinh t.
2.1.2.4. Lý thuyt tng trng nông nghip và s nghèo đói  nông thôn
Rao CHH và Chopra K (1991) tranh lun v mi quan h này nh sau:
Trong quá trình tng trng nông nghip, hai phng thc ch yu đc thc hin

là qung canh (tng sn lng do m rng din tích) và thâm canh (tng nng sut


1
TS.inh Phi H (2003), Kinh t nông nghip: Lý thuyt và thc tin, Nhà xut bn Thng kê [3]

Sinh đ
Bnh
tt
Dinh
dng
t
ông
con
Tích ly
Thu
nhp
u t
Nng
sut


18

trên đn v din tích bng cách tng cng s dng các yu t đu vào do ngành
công nghip hóa cht sn xut).
- Phng thc qung canh, do bóc lt cht dinh dng t nhiên trong đt, m
rng din tích bi phá rng, tng trng nông nghip có th đt trong ngn hn,
nhng khi môi trng t nhiên b suy thoái, sn lng và thu nhp s st gim trong
khi dân s tng và h qu là tht nghip và s ngh̀o đói xut hin.

- Phng thc thâm canh, đ đáp ng nhu cu tng trng nhanh nông
nghip, tình trng lm dng các hóa cht s dng vào sn xut nông nghip ngày
càng tng làm suy thoái tài nguyên đt và nc. Khi s suy thoái này bt đu gây
nh hng thì nng sut và thu nhp gim dn, trong khi dân s tng, nông thôn
không thu hút đc vic làm và cng có h qu là tht nghip và s ngh̀o đói xut
hin.
Shepherd A (1998) cho rng ngay c vic đm bo không suy thoái tài
nguyên môi trng bng k thut tt cng xut hin s ngh̀o đói, do đc đim t
nhiên khác nhau theo vùng, hiu qu áp dng tin b k thut cng đem li kt qu
khác nhau. Giai đon đu áp dng k thut mi, do đòi hi tng nhanh đu t v
ging, phân bón, thuc sâu, làm đt nên cng gn vi ri ro cao, và nh vy ch các
h giàu  vùng nông thôn mi có kh nng thc hin và hng li ích ln t vic
tiên phong. Sau khi tiên phong mô hình này s đc nhân rng bi s h tr ca
nhà nc cho đn khi đi b phn nông dân đc thc hin mô hình này, sn lng
s tng nhanh và giá s rt xung làm gim hiu qu đu t ca nông dân vi quy
mô nh. Nu quá trình này tip tc h s b ri vào gánh nng n nn, t b vic
đu t, trong khi dân s tng, làm tng tht nghip và tình trng ngh̀o đói s trm
trng.
Vic gia tng ngh̀o đói  nông thôn, đòi hi các h ngh̀o đói phi đáp ng
đc nhu cu hin ti ca h. Trong bi cnh đó, h s sn sàng đáp ng nhu cu
tiêu dùng hàng hóa t nhiên ca b phn dân c có thu nhp cao bng cách khai
thác ngun lc t nhiên (hàng hóa công) nh sn bn, phá rng đ tng thu nhp.
H qu là môi trng t nhiên vn suy thoái, thu nhp ngi dân gim, và li ri


19

vào vòng ln qun ca ngh̀o đói. Nh vy, mt h thng nông nghip mà không
đm bo sinh k bn vng trên mc ngh̀o đói cho ngi dân nông thôn thì không
th nào là h thng nông nghip bn vng đc, hay phi đòi hi tng trng nông

nghip bng phng thc sn xut tin b nhng không làm suy thoái môi trng
và mt cân bng t nhiên, đm bo đc sinh k bn vng trên mc ngh̀o đói cho
nông dân. Biu hin ca nông nghip bn vng trên khía cnh này có th đo lng
bi các ch tiêu: t l h ngh̀o đói; t l lao đng tht nghip  nông thôn.
2.1.3. Mi quan h gia phát trin kinh t và phát trin xã hi
Bên cnh khái nim v phát trin kinh t, phát trin xã hi có th đc hiu
là quá trình bin đi v lng và cht ca đi sng con ngi. Quá trình bin đi xã
hi ch yu cng th hin  hai mt: S tng trng v mc sng, cht lng điu
kin sng ca con ngi và s tin b v mi quan h gia các b phn đc cu
trúc trong xã hi nh quan h gia các dân tc, các tng lp dân c, các vùng dân
c, đng cp gii tính, gia đình và cng đng, gia vn hóa truyn thng vi hin
đi, gia con ngi vi môi trng sng… Tt c nhng điu đó đu hng ti mc
tiêu xã hi giàu đp, công bng, vn minh [1].
Phát trin kinh t và phát trin xã hi có mi quan h bin chng, gn bó hu
c vi nhau. Kinh t - xã hi trong nghiên cu, trong nhn thc, trong phng
hng và gii pháp phát trin có th tách ra làm hai quá trình, song thc ra phát
trin kinh t và xã hi gn bó, hòa quyn vào nhau, nh hai mt ca mt chnh th
thng nht. Phát trin kinh t và xã hi có th xem nh là quá trình nâng cao kinh t
và công bng, tin b xã hi. S thng nht gia phát trin kinh t và gii quyt các
vn đ xã hi đu có chung mt mc tiêu ch yu là phát trin nhân t con ngi,
đó là s thng nht gia vn đ kinh t và vn đ xã hi. Ch chm lo phát trin
kinh t không gii quyt đc mi vn đ ca s phát trin, vì vt cht không th t
nó dn đn tin b và công bng xã hi [1].
Phát trin kinh t và phát trin xã hi có nhiu vn đ có quan h h tr nhau
và không th thay th nhau. S phát trin này va mang tính cht đc lp va mang
tính cht xen k vi nhau, song nm trong cùng mt h thng. S phát trin này


20

không c đnh mà bin đi tùy theo nhng bin đi ca điu kin kinh t - xã hi
trong tng thi k. Phát trin kinh t  mt mc đ nào đó có th thúc đy phát trin
xã hi vì phát trin kinh t còn phi qua quá trình phân phi mi đa các phúc li
đn vi con ngi, quá trình phân phi này th hin tính tin b xã hi, có ngha là
mt cht lng ca phát trin xã hi [1].
Phát trin kinh t và phát trin xã hi cng có nhng tác đng to nên nhng
mâu thun. Phát trin kinh t, nâng cao hiu qu kinh t, sn xut kinh doanh vi
các chi phí ít nht v ngun lc, vì vy mà nh hng đn các vn đ xã hi nh
vic làm, tht nghip, t nn xã hi… S phát trin kinh t cng nh hng đn môi
trng sinh thái, làm nh hng đn cuc sng ca con ngi, đòi hi phát trin
kinh t - xã hi phi có nhng chin lc, nhng đnh hng, nhng mc tiêu,
nhng gii pháp ti u phù hp đ điu chnh quá trình phát trin đó mi có th
phát trin hp lý và hiu qu. Cùng vi quá trình đi mi c ch kinh t, i hi
ng Cng Sn Vit Nam ln th IX đã đánh giá vic thc hin chin lc đó và
quyt đnh chin lc phát trin kinh t - xã hi 10 nm đu th k 21 (2001-2010)
– Chin lc đy mnh Công nghip hóa – Hin đi hóa theo đnh hng XHCN,
xây dng nn tng đ đn nm 2020 nc ta c bn tr thành nc công nghip [6].
Bn chin lc này có s hoàn thin hn v mt phng pháp lun, đáp ng đc
nhng đòi hi ca thi k mi là xây dng nn tng ca mt nc công nghip hóa,
đa đt nc ta khi dnah sách các nc ngh̀o và tng bc cnh tranh hi nhp
thng li, có v trí xng đáng trong khu vc và cng đng quc t.
2.1.4. Nhng vn đ c bn v đói nghèo
Có nhiu quan nim khác nhau v đói ngh̀o. Quan nim chung cho rng, đói
ngh̀o là tình trng mt b phn dân c không có đ nhng nhu cu c bn ti thiu
ca cuc sng nh n, mc, , v sinh, y t, giáo dc, đi li, giao tip xã hi… Tình
trng đói ngh̀o  mi quc gia đu có s khác nhau v mc đ và s lng, thay
đi theo không gian và thi. Ngi ngh̀o ca quc gia này có th có mc sng cao
hn mc sng trung bình ca quc gia khác. Bi vy, đ nhìn nhn và t chc thc
hin xóa đói gim ngh̀o mt cách có cn c cn tham kho kinh nghim xóa đói

21

gim ngh̀o ca th gii và nm vng thc t  Vit Nam đ có h thng gii pháp
thích hp vi điu kin và hoàn cnh  Vit Nam trong tng giai đon lch s nht
đnh [2].
2.1.4.1. Khái nim, chun mc đánh giá đói nghèo ca th gii
a. Khái nim v đói nghèo ca th gii
Th gii thng dùng khái nim “ngh̀o kh” và nhn đnh ngh̀o kh theo 4
khía cnh v thi gian, không gian, gii và môi trng [2].
- V thi gian: Phn ln ngi ngh̀o kh là nhng ngi có mc sng di
“chun” trong mt thi gian dài đ phân bit vi s ngi ngh̀o kh “tình th”,
chng hn nh nhng ngi tht nghip, nhng ngi mi ngh̀o do suy thoái kinh
t hoc do thiên tai, đch ha, t nn xã hi, ri ro…
- V không gian: Ngh̀o đói din ra ch yu  nông thôn, ni có đông dân s
sinh sng. Tuy nhiên, tình trng đói ngh̀o  thành th, trc ht là  các nc đang
phát trin cng có xu hng gia tng.
- V gii: Ngi ngh̀o là ph n đông hn nam gii. Nhng h gia đình ngh̀o
nht là nhng h do ph n là ch h. Trong các h ngh̀o đói do đàn ông làm ch
h thì ph n kh hn nam gii.
- V môi trng: Phn ln ngi ngh̀o đu sng  nhng vùng sinh thái khc
nghit mà  đó tình trng đói ngh̀o và s xung cp v môi trng đu đang ngày
càng trm trng hn.
T đó, Liên hp quc đa ra hai khái nim chính v đói ngh̀o nh sau:
- Ngh̀o tuyt đi: Là tình trng mt b phn dân c không đc hng nhng
nhu cu c bn ti thiu. Nhu cu c bn ti thiu cho cuc sng là nhng bo đm
 mc ti thiu v n, mc, , giao tip xã hi, v sinh, y t và giáo dc. Ngoài
nhng nhu cu c bn nêu trên, cng có ý kin cho rng nhu cu ti thiu bao gm
có quyn đc tham gia vào các quyt đnh ca cng đng. Tùy mc đ đm bo
nhu cu ti thiu mà s ngh̀o kh ca dân c đc chia thành ngh̀o hoc rt

ngh̀o hay ngh̀o bc I hoc ngh̀o bc II [2].


22

- Ngh̀o tng đi: Là tình trng mt b phn dân c có mc sng di mc
sng trung bình ca cng đng  mt thi k nht đnh. Ngh̀o tng đi phát trin
theo không gian và thi gian nht đnh, tùy thuc vào mc sng chung ca xã hi.
Nh vy, ngh̀o tng đi gn lin vi s chênh lch v mc sng ca mt b phn
dân c so vi mc sng trung bình ca đa phng  mt thi k nht đnh [2].
T nhng đánh giá trên, nhiu nhà nghiên cu cho rng vic xóa dn ngh̀o
tuyt đi là công vic có th làm, còn ngh̀o tng đi là hin tng thng có
trong xã hi và vn đ cn quan tâm là rút ngn khong cách chênh lch giàu ngh̀o
và hn ch s phân hóa giàu ngh̀o.
b. Chun mc đói nghèo ca th gii
Có 2 cách đánh giá chun mc đói ngh̀o ca th gii
Cách 1: Nói chung quan nim ca nhiu nc cho rng, h ngh̀o có mc thu
nhp di 1/3 mc thu nhp trung bình ca toàn xã hi. Vi quan nim này, hin
nay trên th gii có khong 1,12 t ngi (20%) đang sng trong tình trng ngh̀o
kh, tc là sng di mc 420 USD/nm hoc 35 USD/tháng mà World Bank đã n
đnh  tng nc khác nhau, có quy đnh khác nhau [2].
- Các nc phát trin: Ly M làm đi đin, nm 1992 M ly chun mt ngi
trong h có thu nhp bình quân tháng di 71 USD là ngh̀o kh (285 USD/nm)
[2].
- Các nc đang phát trin: Mi nc có mt chun mc khác nhau: Pakitsan và
Indonexia tng ly 6 USD/ngi/tháng, Philipin 7USD/ngi/tháng [2].
Cách 2: Cng có nc dùng ch tiêu Kalory/ngi/ngày nh quy đnh bình quân
mt ngi trong gia đình  Bnglađét di 1650 Kalory/ngi/ngày là h ngh̀o
[2].
2.1.4.2. Khái nim, chun mc đánh giá h nghèo  Vit Nam

 Vit Nam, có nhiu ý kin khác nhau xung quanh khái nim, ch tiêu và
chun mc đánh giá đói ngh̀o nhng nhng ý kin sau đây là đáng quan tâm nht.




23

a. Khái nim nghèo
Là tình trng mt b phn dân c ch có điu kin tha mãn mt phn các
nhu cu ti thiu c bn ca cuc sng và có mc sng thp hn mc sng trung
bình ca cng đng, xét trên mi phng din [2]. Trong khái nim ngh̀o li chia
ra:
- Ngh̀o tuyt đi: Là tình trng mt b phn dân c không có kh nng tha
mãn các nhu cu ti thiu nhm duy trì cuc sng. Nhu cu ti thiu là nhng bo
đm  mc ti thiu, nhng nhu cu thit yu v n, mc,  và nhu cu sinh hot
hàng ngày gm vn hóa, y t, giáo, đi li, giao tip [2].
- Ngh̀o tng đói: Là tình trng mt b phn dân c có mc sng di mc
sng trung bình ca cng đng ti đa phng đang xét [2].
b. Khái nim đói
Là tình trng mt b phn dân c ngh̀o có mc sng di mc ti thiu và
thu nhp không đ bo đm nhu cu v vt cht đ suy trì cuc sng. ó là nhng
h dân c hàng nm thiu đt ba t 1 đn 2 tháng, thng vay n ca cng đng
và thiu kh nng chi tr [2]
c. Chun mc xác đnh h đói nghèo ca Vit Nam
* H ngh̀o: Trc đây  nc ta đ đo tình trng ngh̀o đói, có nhiu cách
tính h ngh̀o. Mt s đa phng ly tiêu chun thu nhp bình quân mt khu trong
1 nm. Mt s nhà kinh t ly tiêu thc lng thc bình quân nhân khu, gia đình
nào có mc thu nhp bình quân di 30kg go/khu/tháng đc coi là ngh̀o. Theo
Tng cc thng kê, đ xác đnh h nông dân ngh̀o cn c vào thu nhp tính bình

quân đu ngi, nu đt di 13kg go/tháng (156 kg go/ngi/nm) s là h
ngh̀o. Có ý kin đ ngh ly mc ti thiu do Nhà nc quy đnh làm chun. Ngi
có mc sng di mc ngh̀o kh là ngi có thu nhp bình quân mt tháng thp
hn mc ti thiu Nhà nc quy đnh. Các chun mc trên có th đúng trên tng th
song không th áp dng cho tng đi tng, tng vùng c th đc. Nu ly mc
bình quân làm tiêu chun xác đnh h ngh̀o  thành ph H Chí Minh thì có th li
là h giàu ti các vùng nông thôn min núi. Vì vy, đ chn và phân tích h đói