Xuất khẩu dịch vụ tài chính ngân hàng (kinh nghiệm quốc tế và những gợi ý đối với việt nam)

Xuất khẩu dịch vụ tài chính ngân hàng (Kinh
nghiệm quốc tế và những gợi ý đối với Việt
Nam)

Nguyễn Quang Đông


Trường Đại học Kinh tế
Luận văn Thạc sĩ ngành: Kinh tế thế giới và quan hệ kinh tế quốc tế
Mã số: 60 31 07
Người hướng dẫn: PGS.TS. Hà Văn Hội
Năm bảo vệ: 2011

Abstract: Hệ thống hóa những vấn đề lý luận chung của hoạt động xuất khẩu dịch vụ
tài chính - ngân hàng trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam. Nghiên
cứu, đánh giá hoạt động xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng của một số nước điển
hình để rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Phân tích và đánh giá thực trạng
xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng của Việt Nam, từ đó làm rõ nguyên nhân của
những tồn tại trong hoạt động xuất khẩu tài chính - ngân hàng trong thời gian qua. Xây
dựng và đề xuất những giải pháp trong ngắn và dài hạn nhằm thúc đẩy hoạt động xuất
khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng của Việt Nam hiện nay.

Keywords: Kinh tế học tài chính; Ngân hàng; Kinh tế quốc tế; Xuất khẩu; Dịch vụ tài
chính

Content
LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Dịch vụ tài chính – ngân hàng ngày càng giữ vai trò quan trọng trong các hoạt động kinh
tế, chi phối tới hoạt động của toàn xã hội. Dịch vụ tài chính – ngân hàng được so sánh như hệ
thống “mạch máu” đi nuôi dưỡng toàn “cơ thể” xã hội. Sự phát triển của dịch vụ tài chính –

ngân hàng cũng kéo theo sự lớn mạnh không ngừng của thương mại dịch vụ tài chính - ngân
hàng cả về quy mô và tốc độ. Xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng đã trở thành một lĩnh
vực kinh tế quan trọng của nhiều quốc gia, đóng góp lớn vào tăng trưởng kinh tế, tạo công ăn
việc làm với tốc độ nhanh chóng hơn bất kỳ lĩnh vực nào khác.
So với các nước trong khu vực và thế giới, ngành dịch vụ tài chính - ngân hàng của Việt
Nam vẫn trong giai đoạn đầu của sự phát triển. Mặc dù đã có sự tăng trưởng với tốc độ rất lớn
trong mấy năm gần đây, đặc biệt trong 2 năm 2007 và 2009, nhưng dịch vụ tài chính - ngân

2
hàng Việt Nam quy mô còn nhỏ, chất lượng chưa cao, thiếu nhân sự cấp cao, khả năng quản
lý rủi ro và quản trị doanh nghiệp còn yếu. Về mặt vĩ mô, Việt Nam vẫn thiếu những chính
sách hoàn chỉnh và đồng bộ về dịch vụ tài chính - ngân hàng cũng như về thương mại dịch vụ
tài chính - ngân hàng. Tỷ trọng xuất khẩu dịch vụ nói chung của Việt Nam còn rất khiêm tốn,
do đó xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng còn rất mới mẻ với nền kinh tế Việt Nam.
Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam đã và đang hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế khu
vực và thế giới, ngành dịch vụ tài chính - ngân hàng của Việt Nam cần có những bước tiến
đột phá, tự nâng cao nội lực thông qua tăng cường chất lượng dịch vụ, đội ngũ nhân sự, kỹ
năng quản lý doanh nghiệp và quản trị rủi ro. Bên cạnh đó, một yêu cầu cũng rất cấp thiết đó
là một chính sách thương mại dịch vụ tài chính - ngân hàng hoàn chỉnh để ngành dịch vụ tài
chính - ngân hàng có thể nắm bắt vận hội mới, vươn lên hội nhập với các nước trong khu vực
và trên thế giới. Chỉ khi khu vực dịch vụ tài chính - ngân hàng phát triển bền vững thì mới có
thể nâng cao chất lượng dịch vụ, tăng nhanh tỷ trọng xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng
trong tổng kim ngạch xuất khẩu dịch vụ nói riêng và kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam nói
chung.
Mặc dù có tầm quan trọng đặc biệt đối với nền kinh tế nhưng việc nghiên cứu, xây dựng
các biện pháp thúc đẩy phát triển ngành tài chính - ngân hàng của Việt Nam nói chung cũng
như hoạt động xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng nói riêng còn rất hạn chế. Chính sách
vĩ mô, khung khổ pháp lý cho hoạt động của ngành tài chính - ngân hàng và hoạt động xuất
khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng còn thiếu và không đồng bộ. Về phía doanh nghiệp trong
ngành tài chính - ngân hàng cũng chưa có một nhận thức đầy đủ và chiến lược rõ ràng về

hoạt động xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng. Trong khi đó, trên thế giới, các nước có
hệ thống tài chính - ngân hàng hiện đại đi cùng với nền kinh tế phát triển là những nước đã có
những chính sách vĩ mô hợp lý khuyến khích phát triển ngành tài chính - ngân hàng và hoạt
động xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng. Với Việt Nam, yêu cầu cấp thiết đặt ra là phải
có sự nghiên cứu nghiêm túc, chuyên sâu về hoạt động xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân
hàng để đưa ra được những biện pháp hiệu quả giúp ngành tài chính - ngân hàng Việt Nam
có sự phát triển đột phá, tạo bước ngoặt trong chiến lược phát triển dài hạn, nhanh chóng bắt
nhịp với sự cạnh tranh ngày càng mạnh mẽ trong một sân chơi toàn cầu. Do đó, việc nghiên
cứu kinh nghiệm quốc tế về xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng, đặc biệt là của các nước
đã đạt được nhiều thành công là một vấn đề có ý nghĩa lý luận và thực tiễn, là gợi ý rất tốt cho
ngành tài chính - ngân hàng Việt Nam. Với mục đích như vậy, tôi chọn đề tài: “Xuất khẩu
dịch vụ tài chính - ngân hàng: Kinh nghiệm quốc tế và những gợi ý đối với Việt Nam” làm
Luận văn Thạc Sỹ ngành Kinh tế thế giới và Quan hệ Kinh tế quốc tế.

3
2. Tổng quan tình hình nghiên cứu
Các công trình nghiên cứu về dịch vụ nói chung và dịch vụ tài chính - ngân hàng trên
thế giới có thể kể đến:
(1) Cuốn sách: “Thương mại Dịch vụ quốc tế trong kỷ nguyên toàn cầu hóa” của hai tác
giả Marshall Reinsdorf và Matthew Slaughter đề cập tới vai trò của ngành dịch vụ đối với nền
kinh tế. Cuốn sách đã tập trung phân tích vai trò quan trọng của thương mại dịch vụ trong nền
kinh tế Mỹ và nhấn mạnh đến vai trò quan trọng của việc phát triển các loại hình dịch vụ
thương mại quốc tế trong cơ cấu sản xuất toàn cầu.
(2) Đề cập tới ngành tài chính - ngân hàng, các tác giả Joe Peek và Eric S.Rosengren đã
có bài viết: Những dấu hiệu toàn cầu hóa lĩnh vực ngân hàng: Trải nghiệm của các nước châu
Mỹ latinh (10/2000), với nội dung chính là: các nước châu Mỹ latinh đã trải qua những đợt
suy thoái kinh tế trầm trọng và liên tục kể từ năm 1970 có liên quan trực tiếp tới khủng hoảng
của hệ thống ngân hàng tại các nước này. Các tác giả đưa ra nhận xét rằng cần những chính
sách để khuyến khích mặt lợi và hạn chế những tác động tiêu cực của sự thâm nhập thị trường
nội địa của các ngân hàng nước ngoài.

(3) Tác giả Fredic S.Mishkin đã có bài viết: Sự bất ổn tài chính toàn cầu: Hệ thống, Sự
kiện và các vấn đề (1999) trong đó định nghĩa rõ về khái niệm bất ổn tài chính và tác động
tiêu cực của nó tới nền kinh tế. Tác giả phân tích cụ thể trường hợp của Mexico và các nước
Đông Á. Tác giả đưa ra các giải pháp nhằm ngăn chặn nguy cơ bất ổn và tăng cường sức
mạnh của hệ thống tài chính toàn cầu.
Nhìn chung các công trình nghiên cứu nước ngoài về ngành dịch vụ và xuất khẩu dịch
vụ rất đa dạng và phong phú. Tuy nhiên, cũng cần phải nhấn mạnh rằng, những công trình
nghiên cứu kể trên chỉ tập trung nghiên cứu về phát triển dịch vụ nói chung mà không đi sâu
nghiên cứu về dịch vụ tài chính - ngân hàng, cũng như hoạt động xuất khẩu dịch vụ này.
Những kinh nghiệm quốc tế cụ thể và những gợi ý đối với Việt Nam trong việc xuất khẩu
dịch vụ tài chính - ngân hàng còn thiếu vắng trong các công trình nghiên cứu kể trên. Đề tài
này đã cố gắng nghiên cứu để bổ sung sự thiếu vắng đó.
Ở Việt Nam, các ngành dịch vụ mới chỉ thực sự được chú ý tới từ đầu những năm 1990.
Do đó thương mại dịch vụ chưa phát triển nhất là dịch vụ tài chính - ngân hàng và kinh
nghiệm về xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng càng thiếu.
Thứ nhất, một số công trình nghiên cứu về dịch vụ nói chung và xuất khẩu dịch vụ:
(1) Báo cáo “Chiến lược tổng thể phát triển ngành dịch vụ tới năm 2020 (CSSSD) và
tầm nhìn tới năm 2025” do nhiều tác giả thuộc dự án Mutrap III thực hiện năm 2010 đã đề cập

4
tới sự cần thiết của chiến lược tổng thể phát triển ngành dịch vụ Việt Nam tới năm 2020 và
vai trò của ngành dịch vụ đối với nền kinh tế Việt Nam.
(2) Đề tài cấp Bộ Thương mại: Cơ sở khoa học xây dựng định hướng mục tiêu và giải
pháp đẩy mạnh xuất nhập khẩu dịch vụ của Việt Nam giai đoạn 2001-2005 (2002) đã nhấn
mạnh đến vai trò của dịch vụ trên các khía cạnh:
i) Vai trò của xuất khẩu dịch vụ trong phát triển kinh tế thị trường.
ii) Xuất khẩu dịch vụ hỗ trợ các ngành kinh tế phát triển.
(3) Về hoạt động xuất nhập khẩu dịch vụ, Đề tài cấp Bộ Công thương (2002), các tác
giả Nguyễn Thanh Hưng & Ngô Chung Khanh đã giới thiệu các hệ thống phân loại dịch vụ
chủ yếu, mối quan hệ giữa khái niệm xuất khẩu, nhập khẩu dịch vụ với khái niệm cư trú. Nêu

ra một số khó khăn trong hoạch định chính sách xuất, nhập khẩu dịch vụ hiện nay. Đồng thời
Đề tài đã tập trung nghiên cứu và làm rõ phương pháp tính xuất khẩu, nhập khẩu trong nhiêu
ngành dịch vụ.
(4) Đề tài: “Xuất khẩu dịch vụ của Việt Nam sau khi gia nhập WTO” của các tác giả
Nguyễn Thị Nhiễu, Nguyễn Duy Nghĩa, Đỗ Thắng Hải (2008) cho rằng: theo cam kết về dịch
vụ trong WTO và các cam kết song phương của nước ta, đối với một số lĩnh vực nhạy cảm
như viễn thông, nghe nhìn, văn hóa, giải trí sẽ không cho phép thành lập doanh nghiệp 100%
vốn nước ngoài, còn lại đa số các lĩnh vực dịch vụ khác, các doanh nghiệp nước ngoài được
phép cạnh tranh bình đẳng với các doanh nghiệp trong nước. Đề tài cũng nhấn mạnh: Nền
kinh tế Việt Nam nói chung và hoạt động xuất khẩu nói riêng đang tăng trưởng với tốc độ khá
nhanh. Tuy nhiên tỷ trọng của dịch vụ trong tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam hiện ở
mức rất thấp, theo tính toán sơ bộ chỉ chiếm khoảng 11% trong năm 2006.
Thứ hai, về lĩnh vực tài chính - ngân hàng:
Báo cáo về lĩnh vực ngân hàng Việt Nam của VinaCapital ngày 15/8/2006 đã đề cập tới
tất cả các khía cạnh của ngành ngân hàng Việt Nam. Nội dung chính như sau: Khả năng xâm
nhập thị trường rất hạn chế; Tốc độ tăng trưởng cho vay và huy động cao hơn tốc độ tăng
GDP đáng kể; Độ tập trung cao nhưng tính chia cắt cũng sâu sắc; Qúa nhiều quy định hạn chế
hoạt động của ngân hàng nước ngoài; Chất lượng cho vay còn thiếu minh bạch; Thiếu vốn
trầm trọng; Số lượng nhiều nhưng quy mô nhỏ, sản phẩm ít; Không có thông tin về nợ xấu.
Tổ chức xếp hạng tín dụng FitchRatings đã có bản báo cáo: Impact of Fiscal Measures
on Vietnamese Banks’ Outlook - Tác động của các biện pháp tài khóa đối với triển vọng của
các ngân hàng Việt Nam (10/6/2009), với nội dung chính đề cập tới tác động đợt phát hành
230 triệu USD trái phiếu của Chính phủ Việt Nam vào tháng 3/2009 tới các ngân hàng thương
mại trong đó Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Việt Nam yêu cầu các ngân hàng thương mai

5
phải đầu tư vào đợt phát hành này.
Bản báo cáo: Banks & Financial Services - Dịch vụ tài chính và ngân hàng, của Tổ
chức Jaccar Equity Research Viet Nam (18/7/2009), đã đề cập tới nội dụng: Đưa ra một bức
tranh tổng thể về hệ thống các ngân hàng Việt Nam thông qua việc so sánh giữa ngân hàng cổ

phần và ngân hàng nhà nước, phân loại các ngân hàng từ đó đưa ra các vị thế thị trường của
các ngân hàng qua các năm 2007, 2008 và 2009. Qua đó cũng cho biết sức mạnh nội tại của
mỗi ngân hàng và chiến lược phát triển.
Tựu chung lại, các công trình nghiên cứu trong nước kể trên mặc dù đề cập đến nhiều
khía cạnh của phát triển ngành và xuất khẩu dịch vụ ở Việt Nam nhưng vẫn chưa đưa ra được
những kinh nghiệm quốc tế phổ cập và đặc thù về xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng và
áp dụng với Việt Nam, đặc biệt kinh nghiệm của các nước phát triển và các tập đoàn tài chính
- ngân hàng hàng đầu trên thế giới.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn
Mục đích nghiên cứu: Phân tích, đánh giá xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng của
một số nước điển hình trên thế giới, trong đó có Mỹ (nước có nền kinh tế phát triển và hệ
thống tài chính - ngân hàng tiên tiến nhất thế giới), Singapore (nước cùng khối ASEAN với
Việt Nam được coi là một trong những con hổ châu Á), Trung Quốc (nước có cùng hệ thống
chính trị và cùng là nước đang phát triển với Việt Nam) từ đó rút ra kinh nghiệm và đề xuất
những gợi ý có tính chất tham khảo cho việc xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng của Việt
Nam.
Nhiệm vụ nghiên cứu: Hệ thống hóa những vấn đề lý luận chung của hoạt động xuất
khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam.
Nghiên cứu, đánh giá hoạt động xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng của một số nước
điển hình để rút ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Phân tích và đánh giá thực trạng xuất
khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng của Việt Nam, từ đó làm rõ nguyên nhân của những tồn
tại trong hoạt động xuất khẩu tài chính - ngân hàng trong thời gian qua. Xây dựng và đề xuất
những giải pháp trong ngắn và dài hạn nhằm thúc đẩy hoạt động xuất khẩu dịch vụ tài chính -
ngân hàng của Việt Nam hiện nay.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn: Đối tượng nghiên cứu của luận văn là hoạt động
xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng của một số nước trên thế giới và của Việt Nam.
Phạm vi nghiên cứu: Về thời gian, luận văn giới hạn thời gian nghiên cứu hoạt động
xuất khẩu dịch vụ của Việt Nam và quốc tế kể từ năm 2000 đến nay. Về nội dung: Luận văn
chỉ giới hạn nghiên cứu hoạt động xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng mà không nghiên

6
cứu hoạt động xuất khẩu của tất cả các ngành dịch vụ. Về kinh nghiệm quốc tế: Luận văn chỉ
tập trung nghiên cứu, tìm hiểu ba quốc gia có những nét nổi bật về lĩnh vực tài chính - ngân
hàng mà Việt Nam có thể học tập, đó là: Trung Quốc, Mỹ và Singapore.
5. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu duy vật biện chứng để phân tích hoạt động
của ngành dịch vụ tài chính - ngân hàng Việt Nam trong sự vận động và phát triển của nó.
Phương pháp duy vật lịch sử, phương pháp thống kê, phân tích - tổng hợp, so sánh, được
sử dụng nhằm phân tích, đánh giá các số liệu để minh chứng cho các vấn đề nghiên cứu.
Bên cạnh đó, phương pháp case study được sử dụng nhằm phân tích hoạt động xuất
khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng của Việt Nam với một số nước điển hình nhằm rút ra bài
học kinh nghiệm cho Việt Nam.
6. Những đóng góp mới của luận văn
- Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của hoạt động xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân
hàng trong nền kinh tế.
- Đánh giá, rút ra một số bài học kinh nghiệm hoạt động xuất khẩu dịch vụ tài chính -
ngân hàng của một số quốc gia tiêu biểu.
- Đánh giá hiện trạng hoạt động xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng ở Việt Nam.
- Đưa ra những gợi ý từ những bài học kinh nghiệm quốc tế đối với hoạt động xuất khẩu
dịch vụ tài chính - ngân hàng của Việt Nam.
7. Bố cục của luận văn:
Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, Luận văn gồm 4 chương:
- Chương 1: Cơ sở lý luận về xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng.
- Chương 2: Kinh nghiệm quốc tế trong xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng.
- Chương 3: Xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng trong bối cảnh Việt Nam gia nhập
WTO.
- Chương 4: Một số biện pháp đẩy mạnh xuất khẩu dịch vụ tài chính - ngân hàng của
Việt Nam.

References
Tiếng Việt
1. Bộ thương mại (2002), Cơ sở khoa học xây dựng định hướng mục tiêu và giải pháp đẩy
mạnh xuất nhập khẩu dịch vụ của Việt Nam giai đoạn 2001-2005, Hà Nội.
2. Doanh nghiệp chứng khoán MHBS (2009), Báo cáo phân tích ngành ngân hàng, Hà Nội.

7
3. Dự án Mutrap III (2010), Chiến lược tổng thể phát triển ngành dịch vụ tới năm 2020
(CSSSD) và tầm nhìn tới năm 2025, Hà Nội.
4. Hồng Hạnh (2010), “Tài chính - Ngân hàng vẫn là ngành đắt giá nhất trong 5 năm tới”, báo
điện tử dantri.com.vn.
5. Michael Porter (2008), Năng lực cạnh tranh quốc gia, Nxb Trẻ, Hà Nội.
6. Ngân hàng ACB (2009), Báo cáo ngành ngân hàng Việt Nam, Hà Nội.
7. Nguyễn Công Nghiệp (2010), “Chiến lược Tài chính đến năm 2020: Tầm nhìn và định
hướng”, Tạp chí Tài chính online tapchitaichinh.vn.
8. Nguyễn Duy Nghĩa, Nguyễn Thị Nhiễu, Đỗ Thắng Hải (2008), Xuất khẩu dịch vụ của Việt
Nam sau khi gia nhập WTO, Hà Nội.
9. Thùy Vinh (2010), “Xu hướng M&A trong lĩnh vực tài chính - ngân hàng và bảo hiểm”,
báo điện tử baodautu.vn.
10. WTO (2006), Báo cáo của Ban công tác về việc Việt Nam gia nhập WTO, Phần II – Biểu
cam kết cụ thể về dịch vụ, WT/ACC/VNM/48/Add. Ngày 27/10/2006.
Tiếng Anh
1. Euromonitor International (2010), Financial Cards and Payments – Vietnam, Viet Nam.
2. Jennifer K.B., Anne F. (2009), U.S. International Services: Cross-Border Trade in 2008
and Services Supplied Through Affiliates in 2007, News York.
3. FitchRatings (2009), The effect of fiscal mearures on prospect of Vietnam Banks, Ha Noi.
4. FitchRatings (2010), Prospect of Vietnam Banks: Report, Ha Noi.
5. Fredic S.M. (1999), Global unstability in finance, News York.
6. Jaccar Equity Research Viet Nam (2009), Banking and Finance Report, Ha Noi.
7. Jensen J. B. (2009), Measuring the effect of service trading: Prospect and challenges,

University of Georgetown, USA.
8. John H., Nick P. (2010), Banking sector in 2050: How big are the emerging markets,
London.
9. Joe P., Eric S.R. (2000), Signs of globalization in banking: Latin - American experiences,
News York.
10. Marshall R., Matthew S. (2006), Trading of International service in globalization era,
Chicago.
11. OECD (2007), Statistics of international service trading, News York.
12. Singapore Department of Statistics (2010), Singapore’s International Trade in Services
2008, Singapore.
13. The US - China Business Council (2007), Financial Services in China, Washington DC.

8
14. UNCTAD (2010), World Investment Report 2010, Geneva.
15. UNCTAD (2009), World Investment Report 2009, Geneva.
16. UNCTAD (2008), World Investment Report 2008, Geneva.
Website
1. (Bộ Kế hoạch và Đầu tư).
2. (Tổng cục Thống kê).
3. (Hiệp hội Bảo hiểm Việt Nam).
4. (Ngân hàng Nhà nước).
5. (Bureau of Economic Analysis - U.S. Department of Commerce).
6. (Mimistry of Commerce People’s Republic of Chian).
7. (Cencus and Statistics Department – The
Government of the Hong Kong Special Administrative Region).
8. (Ministry of Trade and Industry Singapore).