Đề án kinh tế phát triển Chuyển dịch cơ cấu lao động nông thôn Đồng Bằng Sông Cửu Long

TRƯ NG ð I H C KINH T QU C DÂN
KHOA K HO CH – PHÁT TRI N

2008

ð ÁN KINH T PHÁT TRI N
Đ tài: “ Chuy n d ch cơ c u lao đ ng nơng thơn
ð ng B ng Sông C u Long”

Giáo viên hư ng d n:
TS. Phan Th Nhi m
Sinh viên th c hi n:
Nguy n Qu c Tu n
L p: Kinh T Phát Tri n B
Khố: 47 - H chính quy


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

M

ð U

1. ð t v n đ :
Nơng nghi p là m t ngành s n xu t v t ch t c a n n kinh t qu c dân và là
m t b ph n tr ng y u c a tái s n xu t xã h i. Phát tri n nông nghi p luôn gi m t
v trí quan tr ng trong chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a m i qu c gia, nh t
là ñ i v i nư c ta. S n xu t nơng nghi p hi n cịn đang chi m 20,9% GDP n n
kinh t , thu hút 56,8% l c lư ng lao đ ng xã h i và đóng góp hơn 30,0% giá tr

xu t kh u c a c nư c.
ð thúc ñ y s n xu t nơng nghi p phát tri n, đ t hi u qu cao và b n v ng,
vi c xác ñ nh và hoàn thi n m t cơ c u kinh t nông nghi p h p lý, phù h p v i
xu hư ng phát tri n chung c a n n kinh t không ch là yêu c u có tính khách
quan, mà cịn là m t trong nh ng n i dung ch y u c a q trình cơng nghi p,
hi n đ i hóa đ t nư c. ði li n v i thay ñ i v cơ c u kinh t trong nông thôn là s
bi n ñ i v cơ c u c a l c lư ng lao ñ ng.
Trong b y vùng kinh t c a c nư c, ð ng B ng Sơng C u Long (ðBSCL)
đư c xem là vùng kinh t quan tr ng, có l i th v s n xu t lương th c, th c
ph m. Ch v i di n tích t nhiên hơn 4 tri u ha [17, ti.li6], chi m 12% di n tích t
nhiên c nư c, nhưng hàng năm nơng nghi p c a vùng đóng góp trên 50% GDP
nơng nghi p và s n lư ng lúa, kho ng 90% s n lư ng g o và 60% s n lư ng th y
s n xu t kh u c a c nư c. Tuy nhiên, xét theo góc ñ vĩ mô, m t v n ñ l n ñang
ñư c ñ t ra là GDP nông nghi p c a vùng trong giai ño n 1996 - 2005 tăng
trư ng khá cao (5,98%/năm) và cơ c u kinh t nơng nghi p chuy n d ch đúng
hư ng, nhưng t c ñ chuy n d ch ch m. Năm 2005 t tr ng khu v c I chi m
47,72% GDP n n tinh t (c nư c là 20,89%), t tr ng tr ng tr t chi m 78,74% giá
tr s n xu t nông nghi p (c nư c là 74,53%) và t tr ng giá tr s n xu t cây lúa
chi m 71,01% giá tr s n xu t tr ng tr t (c nư c là 59,05%), ñ c bi t là chuy n
d ch cơ c u kinh t v i chuy n d ch cơ c u lao đ ng trong nơng nghi p chưa ñ ng
b , t tr ng lao ñ ng trong khu v c nông nghi p năm 2005 chi m 71,8% lao ñ ng
xã h i (c nư c là 56,8%).
H qu là năng su t lao ñ ng khu v c nông nghi p tăng ch m và ch b ng
õ7,5% năng su t lao ñ ng khu v c phi nông nghi p, thu nh p bình qn đ u ngư i
khu v c nơng thơn gi m t 106% (1994) xu ng cịn 97% (2004) so v i m c
bình quân chung c a c nư c; h u h t các tiêu chí ph n ánh v m c s ng c a
ngư i dân nông thôn vùng ðBSCL, nh t là ch tiêu v giáo d c và y t c i thi n
ch m hơn so v i nhi u vùng khác trong c nư c.
V i th c ti n nêu trên địi h i ph i có nh ng nghiên c u mang tính h
th ng nh m tìm ra ñâu là nguyên nhân ch y u d n ñ n cơ c u lao ñ ng nông

nghi p c a vùng chuy n d ch ch m, hi u qu chuy n d ch chưa cao ñ t ñó có th
ñ xu t nh ng gi i pháp mang tính kh thi nh m góp ph n thúc ñ y chuy n d ch
cơ c u lao ñ ng nông nghi p c a vùng nhanh và hi u qu hơn trong th i gian t i.

Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

1

L p Kinh T Phát Tri n B-K47


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

Chính vì v y mà chúng tơi ch n ñ tài "Các y u t tác ñ ng và th c tr ng chuy n
d ch cơ c u lao đ ng nơng thơn đ ng b ng sơng C u Long" ñ nghiên c u v i
mong mu n góp ph n nh bé vào s nghi p phát tri n nông nghi p, nông thôn c a
vùng ðBSCL trong th i gian t i.

2. M c tiêu nghiên c u c a ñ tài:
M c tiêu t ng quát c a nghiên c u là ñánh giá th c tr ng chuy n d ch cơ
c u lao đ ng nơng thơn, ch ra các y u t ngăn c n và thúc đ y q trình chuy n
d ch và ñưa ra các ñ xu t chính sách nh m tác đ ng tích c c t i quá trình chuy n
d ch cơ c u lao đ ng nơng thơn ð ng B ng sơng C u Long.
M c tiêu nghiên c u t ng qt trên đư c chi ti t hóa b ng các m c tiêu c
th sau:
- Mô t th c tr ng và xu th chuy n d ch cơ c u lao đ ng nơng thơn ð ng
B ng sông C u Long: (a) gi a các ngành ngh công nghi p, nông nghi p và d ch
v ; (b) Cơ c u lao ñ ng gi a các hình th c t t o vi c làm và làm th.

- Mơ t q trình chuy n d ch lao đ ng nơng thơn ra thành th (theo l a
tu i, gi i tính, ngh nghi p, trình đ văn hố, chun mơn tay ngh và m c thu
nh p…).
- T ng k t và xem xét tác ñ ng c a các nhóm chính sách liên quan đ n quá
trình chuy n d ch cơ c u lao ñ ng nói chung và cơ c u lao ñ ng nơng thơn nói
riêng.
- Xác đ nh các y u t chính ngăn c n và thúc đ y q trình chuy n d ch cơ
c u lao đ ng nông thôn ð ng B ng sông C u Long: (a) trong n i b nông thôn;
(b) gi a nông thơn và thành th , trong đó t p trung vào tác đ ng c a các chính sách
k trên.
- ð xu t các chính sách c th nh m tác đ ng tích c c đ n q trình
chuy n d ch cơ c u lao đ ng nơng thôn ðB sông C u Long.

3. K t c u c a ñ tài:
ð tài ñư c k t c u b i 3 chương:
- Chương 1: Cơ s lý thuy t chung và kinh nghi m trong và ngoài nư c v
chuy n d ch cơ c u lao ñ ng nông thôn.
- Chương 2: Th c tr ng và xu hư ng c a quá trình chuy n d ch cơ c u lao
đ ng nơng thơn đ ng b ng sông C u Long.
- Chương 3: Các y u t tác ñ ng t i chuy n d ch cơ c u lao đ ng nơng thơn
và các đ xu t chính sách thúc đ y tích c c quá trình chuy n d ch cơ c u lao đ ng
nơng thơn ð ng B ng Sơng C u Long.

Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

2

L p Kinh T Phát Tri n B-K47

Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

Chương 1
CƠ S LÝ LU N CHUNG VÀ KINH NGHI M TRONG VÀ NGOÀI
NƯ C V CHUY N D CH CƠ C U LAO ð NG NÔNG THÔN
I – Cơ s lý lu n chung v chuy n d ch cơ c u lao đ ng nơng thơn.
1.1. M t s khái ni m:
Trong th c t có r t nhi u khái ni m liên quan t i chuy n d ch cơ c u lao
ñ ng, ñ tài ch xin ñư c ñ c p t i m t s khái ni m cơ b n ñ có th hi u m t
cách chính xác và th ng nh t các v n ñ xuyên su t ñ tài.
Cơ c u kinh t : Cơ c u kinh t ñư c hi u là t tr ng giá tr gia tăng c a các
thành ph n c u t o c a n n kinh t . Có nhi u cách phân lo i v cơ c u kinh t , ví
d như phân theo cơ c u ngành, cơ c u vùng, cơ c u theo thành ph n. Cách phân
lo i v cơ c u kinh t ñư c s d ng trong nghiên c u này ch y u t p trung vào cơ
c u ngành. Cơ c u kinh t theo ngành ñư c hi u là cơ c u giá tr gia tăng c a
ngành nông nghi p, công nghi p và d ch v trong t ng GDP c a n n kinh t . Cơ
c u kinh t trong m i ngành ñư c hi u là t tr ng c a giá tr gia tăng c a m i phân
ngành trong ngành đó. Ví d trong ngành nơng nghiêp, cơ c u kinh t nơng nghi p
đư c phân chia làm hai nhóm cơ b n là tr ng tr t và chăn ni.
H at đ ng nơng nghi p và phi nơng nghiêp: H at đ ng nơng nghi p và
khái ni m liên quan t i vi c làm nông nghi p trong nghiên c u này ñư c hi u là
các h at ñ ng liên quan tr c ti p ñ n cây tr ng và v t ni. H at đ ng phi nơng
nghi p là các h at đ ng ngồi các h at ñ ng k trên. Như v y, khái ni m h at
đ ng-vi c làm phi nơng nghi p (non-farm activities) là khá r ng, bao g m toàn b
các h at đ ng s n xu t cơng nghiêp, d ch v t i các cơ s kinh t và h gia đình.
S phân lo i này khơng ñ c p ñ n ñ a ñi m ho t đ ng đó di n ra, quy mơ c a
ho t đ ng, cơng ngh đư c s d ng cũng như li u thành ph n tham gia ch là h
nơng nghi p hay h gia đình có ho t đ ng phi nơng nghi p.

Làm cơng ăn lương và vi c làm t t o (wage employment và selfemployment). các nư c ñang phát tri n, s phân chia gi a làm công ăn lương và
vi c làm t t o nhi u khi khơng rõ. Có m t kho ng trùng l p gi a lao ñ ng ñư c
tr công và lao ñ ng t tr cơng mà đó các ho t đ ng này v a có th đư c xem
là lao đ ng ñư c thuê v a có th là lao ñ ng t thuê. Ví d , nh ng ngư i đóng đ
đ c h ăc th may, đơi khi có th làm công vi c kinh doanh c a h
nhà c a
khách hàng, dư i s giám sát c a khách hàng trong su t quá trình s n xu t cũng
như s a sang các s n ph m cho phù h p v i yêu c u c a khách hàng. Lo i kinh
doanh này có th đư c xem là lao ñ ng làm thuê n u xét theo quan ñi m h b
giám sát b i khách hàng và thu nh p c a h ph thu c vào th i gian lao ñ ng.
Nhưng ho t đ ng này cũng có th đư c xem là vi c làm t t o vì anh ta ph i t
đ u tư vào ngun li u, cơng c s n xu t và t ñi u hành ho t đ ng kinh doanh
c a mình.
Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

3

L p Kinh T Phát Tri n B-K47


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

Lao ñ ng ñ a phương và lao ñ ng di cư: Các ho t ñ ng t i m t đ a
phương có th đư c chia thành 2 lo i ph : (a) t i nhà và (b) khơng t i nhà nhưng
v n t i đ a phương. Các ho t ñ ng xa nhà cũng ñư c chia thành 2 lo i (a) làm t i
các thành ph khác, nư c khác và (b) các vùng nơng thơn khác. Trong nghiên c u
này lao đ ng di cư ñư c hi u là ngư i có th i gian đi ra kh i đ a phương (t nh) t
6 tháng tr lên. Lao ñ ng di cư có th là di cư nơng thơn ra thành th , nông thônnông thôn. M t th c t không rõ ràng trong cách phân lo i hi n nay là lao ñ ng di

cư ra các khu cơng nghi p l n ngo i ơ (ví d lao đ ng di cư t nơng thơn Thái
Bình ra làm vi c t i các khu công nghi p Gia lâm Hà n i) m c dù là ngo i ơ
nhưng l i có đ c thù như nh ng vùng đơ th n u xem xét trên góc ñ ñi u ki n
sinh h at, chi tiêu, d ch v ñ i s ng…Trong nghiên c u này nh ng lao ñ ng di cư
như th ñu c x p vào di cư nông thôn thành th . Như v y lao ñ ng ñ a phương s
là nh ng ngư i cịn l i, khơng di chuy n ra kh i đ a phương ho c có th i gian di
chuy n ít hơn 6 tháng ho c di chuy n nhưng trong n i t nh.
1.2. Các m i liên k t gi a khu v c nơng nghi p và phi nơng nghi p:
Hình dư i đây tóm t t m i liên k t gi a hai khu v c nông nghiêp và phi
nông nghiêp. M i quan h này khơng hồn tồn nơng thơn mà chung cho tồn
n n kinh t . Tuy nhiên, n u như khơng xem xét m c đ m nh, y u c a các m i
quan h thì có th coi như đây là m i quan h gi a khu v c nông nghi p và phi
nơng nghi p khu v c nơng thơn.
Hình 1: Các m i liên k t gi a khu v c nơng nghi p và phi nơng nghi p

Có ba nhóm liên k t chính gi a khu v c nơng nghi p và phi nơng nghi p.
Nhóm liên k t s n xu t th hi n m i liên h ph thu c l n nhau v ñ u vào và c
ñ u ra c a c hai khu v c nông nghi p và phi nông nghi p. Ngư i nông dân c n
các s n ph m c a ngành công nghi p ph c v cho s n xu t nơng nghi p c a mình
như cày, cu c, các d ch v cung c p, phân bón, thu c tr sâu... và nhu c u c a
ngư i nông dân cho vi c ch bi n s n ph m như xay, quay, đóng gói và bán các
s n ph m nông nghi p. Ngư c l i, khu v c s n xu t phi nơng nghi p cũng c n đ u

Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

4

L p Kinh T Phát Tri n B-K47

Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

vào là s n ph m c a nông nghi p cũng như s d ng ñ u ra cho s n xu t nơng
nghi p. Nhóm liên k t th hai ch m i liên h v tiêu dùng, trong đó ngư i nơng
dân mua s n ph m c a khu v c s n xu t phi nông nghi p ph c v cho sinh h at
c a h và ngư c l i ngư i s n xu t phi nông nghi p mua lương th c th c ph m t
nông dân. Chú ý là trong sơ đ này đã đơn gi n hóa quan h s n xu t, ngư i nông
dân ch là ngư i s n xu t các s n ph m nông nghi p và tương t như v y ngư i
s n xu t phi nông nghi p ch s n xu t các s n ph m phi nông nghi p, m c dù
trong th c t có s giao thoa, đa d ng hóa s n xu t c a c hai khu v c.
M t nhóm quan h khác cũng r t đáng quan tâm ñó là các liên k t v v n
và lao ñ ng, lu ng v n có th di chuy n gi a hai khu v c. Ti t ki m c a khu v c
nơng nghi p có th ñư c ñ u tư cho phát tri n công nghi p và ngư c l i. Ngư c
l i, m t th i đi m nào đó thu nh p t phi nơng nghi p có th đư c s d ng cho
nông nghi p. Năng su t lao ñ ng trong nông nghi p tăng lên v a có th gi i phóng
lao đ ng v a có th tăng t l lương trong khu v c phi nơng nghi p do m c thu
nh p trung bình c a khu v c nơng nghi p đư c tăng lên, địi h i m c lương c a
khu v c phi nông nghi p cũng ph i tăng cao m i thu hút ñư c lao ñ ng. Ngư c l i
năng su t lao ñ ng tăng lên trong khu v c phi nơng nghi p có th h n ch dịng
lao đ ng t nơng nghi p chuy n sang do c u v lao ñ ng gi m. ði u này có nghĩa
r ng nó tác đ ng c lên ho t đ ng nơng nghi p và phi nông nghi p.
M i quan h v chia s r i ro cũng r t ñáng ñư c chú ý. Nhi u nhà nghiên
c u cho r ng tham gia vào h at ñ ng phi nơng nghi p là m t hành vi đ chia s r i
ro. Do b n ch t c a h at đ ng nơng nghi p ph thu c vào th i ti t vì v y thư ng
ch a ñ ng nhi u y u t r i ro và ngư i nơng dân thư ng đa d ng hóa h at đ ng
c a mình khơng đơn gi n ch vì năng su t lao đ ng phi nơng nghi p cao hơn mà
cịn là đ r i ro hơn. Vi c chia s r i ro gi a hai khu v c ñư c xem là m t lý do
quan tr ng thúc ñ y s tham gia các ho t đ ng phi nơng nghi p c a ngư i nông

dân. M c dù v y, cũng nhi u nghiên c u ch ra r ng chia s r i ro không ph i là
nguyên nhân chính m c dù nó thư ng đư c nh c ñ n khi xem xét y u t xác đ nh
đ n s đa d ng hóa thu nh p c a ngư i nơng dân, chính h at đ ng phi nơng
nghi p cũng ti m n r t nhi u r i ro.

1.3. Các y u t tác ñ ng t i vi c tham gia ho t đ ng phi nơng nghi p
nơng thơn c a ngư i lao ñ ng:
Trong nh ng năm g n ñây, nhi u nhà nghiên c u chú ý t i m t mơ hình
khác v các y u t tác ñ ng t i quy t ñ nh s chuy n d ch cơ c u lao ñ ng. Mơ
hình này cho r ng h gia đình quy t ñ nh tham gia vào h at ñ ng phi nơng nghi p
là do hai nhóm y u t khác nhau “kéo” và “ñ y” lao ñ ng vào h at đ ng phi nơng
nghi p. Reardon (1997) đưa ra các nhân t “ñ y” sau ñây: (1) tăng trư ng dân s ,
(2) tăng s khan hi m c a đ t có th s n xu t, (3) gi m kh năng ti p c n v i đ t
phì nhiêu, (4) gi m đ màu m và năng su t c a ñ t, (5) gi m các ngu n l c t
nhiên cơ b n, (6) gi m doanh thu đ i v i nơng nghi p, (7) tăng nhu c u ti n trong
cu c s ng, (8) các s ki n và các cú s c x y ra, (9) thi u kh năng ti p c n ñ i v i
các th trư ng đàu vào cho s n xu t nơng nghi p, (10) thi u v ng các th trư ng tài
Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

5

L p Kinh T Phát Tri n B-K47


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

chính nơng thơn. Hơn n a, ơng cũng g i ý các nhân t “kéo” sau ñây: (1) doanh
thu cao hơn c a lao đ ng phi nơng nghi p, (2) doanh thu cao hơn khi ñ u tư vào

lĩnh v c phi nông nghi p, (3) r i ro th p hơn c a khu v c phi nông nghi p so v i
khu v c nông nghi p, (4) t o ra ti n m t ñ ñáp ng các nhu c u chi tiêu c a gia
đình và (5) nhi u cơ h i đ u tư. Tóm l i, nhân t “kéo” đưa ra nh ng s h p d n
c a khu v c phi nơng nghi p đ i v i ngư i nơng dân. Nhân t đ y liên quan đ n
áp l c ho c các h n ch c a khu v c nông nghi p bu c nông dân tìm ki m thu
nh p khác n u h mu n c i thi n các ñi u ki n s ng c a mình.

1.4. Mơ hình kinh t h nơng dân v i ho t đ ng phi nơng nghi p:
Mơ hình h nơng dân đưa ra khung phân tích tương đ i t ng h p cho vi c
phân tích quy t đ nh c a h nơng dân v phân b th i gian, tiêu dùng và s n xu t.

1.5. Tóm t t v khung lý thuy t:
Khung lý thuy t liên quan ñ n ho t đ ng phi nơng nghi p c a h nơng dân
đư c xây d ng d a trên c khung lý thuy t khác nhau: mơ hình liên k t gi a hai
khu v c nông nghi p và phi nông nghi p, các y u t kéo và đ y và mơ hình kinh
t h . Xét v m i liên h gi a nông nghi p và phi nơng nghi p, các nhân t quy t
đ nh c a s tham gia vào khu v c phi nơng nghi p đư c xác đ nh d a trên các m i
quan h và các ch th tham gia vào m i quan h gi a hai khu v c nông nghi p và
phi nông nghi p. Mô hình ti p theo kh ng đ nh r ng c nhân t ñ y và nhân t kéo
ñ u có tác đ ng đ n s tham gia vào h at đ ng phi nơng nghi p. Xét v mơ hình
c a h nơng nghi p, các nhân t quy t ñ nh ñ n ho t ñ ng phi nơng nghi p đư c
ch rõ trên cơ s mơ hình c a h k t h p ch t ch v i khu v c phi nông nghi p.
Mơ hình này cho r ng h nơng dân cung c p lao ñ ng cho khu v c phi nông
nghi p khi và ch khi ti n công c a khu v c phi nông nghi p cao hơn sơ v i giá
bóng (shadow price) c a th i gian trong đó bao g m c th i gian ngh ngơi c a h
gia đình. ðáng chú ý là trong mơ hình kinh t h , khơng ch tiêu dùng s n ph m
v t ch t hay thu nh p xác ñ nh m c ñ th a d ng c a ngư i nông dân, th i gian
ngh ngơi cũng ñư c xác ñ nh là m t đ i lư ng quan tr ng. Nói cách khác khi mà
m c thu nh p m t m c nh t đ nh nào đó, ngư i nơng dân s xác ñ nh th i gian
ngh nghơi cũng có giá như là th i gian lao đ ng. ðây là l p lu n chính đ thi t

l p hàm tham gia vào khu v c phi nông nghi p. Ti n cơng bóng theo th i gian
đư c bi t như là ti n cơng đư c hình thành d a trên ý ch quan c a h mà ch
tham gia vào ho t đ ng nơng nghi p.

Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

6

L p Kinh T Phát Tri n B-K47


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

II – M t s kinh nghi m trong và ngoài nư c v chuy n d ch cơ c u lao
đ ng nơng thơn.
2.1. Kinh nghi m v chuy n d ch cơ c u lao ñ ng nơng thơn c a Vi t
Nam:
Bi u đ lao đ ng đang làm vi c 1/7 ngành nơng
nghi p và l m nghi p
70.00

24000
62.46
60.65
23491.7
23386.6
23500

58.66

23117.1

60.00
55.37

53.61

51.78

50.20
50.00

23026.1

23000

40.00

22800

%

Nghìn ngư i

23173.7

56.98

30.00

22439.3

22500

22176.4

20.00

22000

10.00
0.00

21500
2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Năm
Nơng nghi p và lâm nghi p

T l % so v i c nư c

Ngu n: B nông nghi p và phát tri n nông thơn

- Cơ c u lao đ ng nơng nghi p trong t ng l c lư ng lao ñ ng xã h i ñã
gi m xu ng k t gi a th p k 1990 ñ n nay nhưng hi n v n còn chi m t i g n
58% l c lư ng lao ñ ng c nư c t i th i ñi m năm 2004, gi m 11% so v i năm
1996. Trong khi đó lao đ ng c a các ngành công nghi p và xây d ng ñã tăng t
11% lên 17,3% trong th i kỳ 1996-2004 và lao ñ ng d ch v ñã tăng t 20,1% lên
24,7% trong cùng kỳ.
- Tuy chi m t l cao trong t ng l c lư ng lao ñ ng xã h i, l c lư ng lao
đ ng nơng thơn cịn r t th p v ch t lư ng và còn t n t i m t kho ng cách l n v
trình đ văn hố cũng như trình đ k thu t so v i l c lư ng lao ñ ng thành th .
- T c ñ chuy n d ch cơ c u lao đ ng khơng hồn tồn tương ng v i t c
ñ chuy n d ch cơ c u kinh t . Xu hư ng này s còn ti p t c x y ra trong th i gian
t i do năng su t lao ñ ng nh ng ngành phi nông nghi p thư ng l n hơn trong
khu v c nông nghi p và b n thân l c lư ng lao đ ng nơng thơn chưa ñáp ng t t
ñòi h i v m t ch t lư ng c a th trư ng lao ñ ng c a các ngành khác vì v y kh
năng gia nh p th trư ng lao ñ ng phi nơng nghi p v n s cịn b h n ch .
Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

7

L p Kinh T Phát Tri n B-K47

Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

- Có s chuy n d ch khơng đ ng ñ u v cơ c u lao ñ ng nông nghi p–phi
nông nghi p gi a các vùng c a c nư c trong 10 năm qua. T c ñ thay ñ i cơ c u
lao ñ ng theo hình th c này nhanh nh t các vùng ð ng b ng sông H ng, duyên
h i mi n Trung và ðơng Nam b . Các vùng có t c ñ chuy n d ch ch m ho c
th m chí có nh ng vùng ho c t nh có s “chuy n d ch ngư c” v i t l lao đ ng
nơng nghi p tăng lên như Tây nguyên các t nh Hà giang, Qu ng Ninh, Ngh An,
Qu ng bình, Bình phư c, Trà Vinh, Cà mau v.v....
- Có xu hư ng chuy n d ch di n ra khá m nh theo hư ng t l lao đ ng t
làm phi nơng nghi p tăng lên trong t ng lao ñ ng t t o vi c làm m c dù lao ñ ng
t làm nơng nghi p chi m t l áp đ o so v i lao đ ng t làm phi nơng nghi p
khu v c nông thôn trong 10 năm qua và cho đ n hi n nay. Tính chung c nư c t
l lao đ ng t làm phi nơng nghi p ñã tăng t 11% năm 1997 lên 20,4% năm
2004.
- Cơ c u lao đ ng nơng nghi p và phi nơng nghi p trong s lao đ ng làm
th nơng thơn ít thay đ i trong th p k v a qua nhưng t l lao ñ ng làm thuê
phi nông nghi p luôn chi m ph n áp ñ o (v i 90% năm 2004). ði u này trái
ngư c hoàn toàn v i cơ c u lao đ ng t t o nơng thơn. Tuy nhiên, cơ c u v lao
ñ ng làm thuê khá khác nhau gi a các vùng trong nư c. T l lao đ ng làm th
nơng nghi p các t nh phía B c th p hơn đáng k so v i các t nh phía Nam trong
th i gian 10 năm v a qua.
- Tính trên ph m vi c nư c, s lao ñ ng di cư xu t phát t nơng thơn
chi m t i 73% và tình hình di cu lao đ ng di n ra m nh m trong kho ng 10 năm
qua và ñ c bi t là nh ng năm g n ñây. T l lao ñ ng di cư ñi kh i vùng c a vùng
Duyên h i Nam trung b chi m m t t l cao nh t chi m t i 31% t ng s lao
ñ ng di cư c a c nư c và b ng 3,38% t ng s ngư i ñang làm vi c t i vùng (v i

118 ngàn ngư i) th i ñi m 01/07/2004. Trong khi đó, ðơng Nam b là vùng ti p
nh n nhi u lao ñ ng di cư ñ n nh t chi m t i 67% t ng s lao ñ ng di cư ñ n c a
c nư c và b ng 4,16% l c lư ng lao ñ ng ho t ñ ng kinh t c a c vùng cùng
th i ñi m. N gi i chi m t l cao hơn trong t ng s lao ñ ng di cư v i t l 57%
tính chung cho c nư c. Cơ c u lao ñ ng di cư theo ñ tu i cho th y t l lao ñ ng
tr chi m ña s trong t ng s lao ñ ng di cư ñ n các vùng. G n 70% s lao ñ ng
di cư ñ n các vùng ñ tu i dư i 30.
- Lao ñ ng di cư ñi t ðBSH và vùng ðông b c có trình đ văn hố cao
nh t v i kho ng 42% s lao đ ng này có trình đ t trung h c ph thơng tr lên.
Trong khi đó lao đ ng di cư t Tây ngun và ðBSCL có trình đ văn hố th p
nh t. ða s lao ñ ng di cư t các khu v c này có trình đ t trung h c cơ s tr
xu ng.
- Lao ñ ng di cư t nông thôn ra thành th và các khu công nghi p s còn
ti p t c tăng lên trong th i gian t i khi các vùng công nghi p và đơ th đang đư c
ti p t c m r ng. Di cư n i vùng có th s tăng lên nhi u hơn do q trình CNH và
đơ th hoá ngày càng lan to trong n i b các vùng trong c nư c.

Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

8

L p Kinh T Phát Tri n B-K47


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

2.2. Kinh nghi m v chuy n d ch cơ c u lao đ ng nơng thơn c a m t s
nư c trên th gi i:

2.2.1. Hàn Qu c
Q trình phát tri n các t p đồn kinh t l n Hàn qu c ln đi cùng v i
phát tri n công nghi p quy mô nh theo hình th c v tinh nơng thơn ph c v cho
các t p đồn cơng nghi p. Nh đi b ng c hai chân như v y, Hàn Qu c khơng ch
gi i đư c bài tốn v kinh t mà c bài tốn v cơng b ng xã h i. Nơng thơn Hàn
qu c đã có nh ng thay ñ i r t l n c v kinh t và xã h i do nh hư ng c a tăng
trư ng kinh t nhanh (GDP ñ t m c bình quân trên 8%/năm), phát tri n kinh t
theo hư ng công nghi p, hư ng vào xu t kh u ñã thu hút m t lư ng l n lao đ ng
nơng thơn ra thành th , gi i quy t cơ b n tình tr ng th t nghi p trong nông thôn.
Chi n lư c mà Hàn Qu c áp d ng là t p trung m i ngu n l c cho phát tri n công
nghi p và nh cơng nghi p phát tri n đ tích lu cho n n kinh t . Chính s tích lu
này đã làm ti n đ cho xây d ng cơ s h t ng nông thôn Hàn Qu c.
Rút d n lao ñ ng tr ra kh i nơng nghi p
Trong vịng 25 năm qua, t i Hàn Qu c lao đ ng nơng nghi p gi m bình
qn hàng năm 1,9%, dân s nơng thơn gi m bình qn 2,7% và đã x y ra xu
hư ng ngày càng nhi u ngư i dân t b làm nông nghi p nhưng v n sinh s ng
nông thôn. Q trình cơng nghi p hóa đã thu hút kh i lư ng l n lao đ ng nơng
nghi p ñ c bi t là lao ñ ng tr . Năm 1990 l c lư ng lao đ ng nơng nghi p có
16,4% là thanh niên, đ n năm 1995 ch cịn 13%. Ngun nhân chính là thanh niên
tìm ki m ñư c cơ h i vi c làm trong ngành công nghi p và d ch v . L c lư ng lao
đ ng nơng nghi p ngày m t già đi.
Tu i c a lao đ ng nơng nghi p Hàn Qu c
Cơ c

u tu

i c

a lao ñ

ng

≤20
20-24

( c a n s)
% t g

25

25-29
30-34

20

35-39
15

40-44
45-49

10

50-54
5

55-59
60-64

0

1970

1980

1990

1995

65-69
>=70

Ngu n: Nông nghi p Hàn Qu c, Vi n Kinh t Nông thôn Hàn Qu c, 1999, trang 29

Hàn Qu c ñã th c hi n chính sách ngu n nhân l c trong nông nghi p nh m
nâng cao năng su t lao đ ng nơng nghi p. T đó rút d n lao đ ng tr ra kh i nơng
nghi p. Chính sách này t p trung vào ba chương trình l n đó là: Chương trình h
tr trang tr i gia ñình; Chương trình h tr các doanh nghi p kinh doanh nơng
nghi p và Chương trình h tr giáo d c và ñào t o. M c tiêu c a các chính sách
này là nh m b o v và h tr cho các nhà kinh doanh nông nghi p có trình đ , k
năng canh tác, các cơng ty kinh doanh nơng nghi p, nh ng ngư i có kh năng thúc
ñ y năng su t và qu n lý vi c canh tác m t cách hi u qu và n ñ nh.

Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

9

L p Kinh T Phát Tri n B-K47


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

2.2.2. Trung Qu c
Trung Qu c là là m t nư c l n v nông nghi p, dân s nơng thơn chi m
đ n 80%, gi i quy t v n đ nơng nghi p, nơng thơn và nông dân là m u ch t nh m
th c hi n hi n đ i hố Trung Qu c. Thành t u n i b t trong ñ i m i Trung Qu c
là xu t phát t ñ i m i trong nông nghi p và cơ c u l i kinh t nơng thơn. Hai đ c
trưng quan tr ng nh t trong chuy n d ch cơ c u kinh t nông nghi p và nông thôn
Trung Qu c là Phát tri n công nghi p hương tr n và s n nghi p hóa nơng nghi p.
Phát tri n các h at ñ ng phi nơng nghi p nơng thơn:
Trong nh ng năm đ u c a ñ i m i, c i cách trong nơng nghi p đi kèm v i
phát tri n các h at đ ng phi nơng nghi p, nh t là công nghi p hương tr n Trung
qu c. S dĩ công nghi p Hưng tr n c a Trung qu c phát tri n m nh do trong th i
kỳ ñ u h i ñ các yêu c u v phát tri n và ñ c bi t là có th trư ng tiêu th r ng
l n, tuy nhiên, v sau công nghi p Hưng tr n g p ph i nhi u khó khăn nh t là v
th trư ng tiêu th do yêu c u v ch t lư ng s n ph m trên th trư ng tăng cao
trong khi ñi u ki n v ñ i m i công ngh c a công nghi p nơng thơn khơng đáp
ng k p. Năm 1993 có kho ng 109,5 tri u lao ñ ng ñư c thu hút vào làm vi c t i
khu v c phi nông nghi p nông thôn, tăng 6,24 tri u hay 6% so v i năm 1992,
(Báo cáo Kinh t hàng năm c a Trung Qu c, Green Report, 1994.
Lao ñ ng ñư c thu hút vào lĩnh v c phi nông nghi p

1978
1984
1985
1991
1992
1993

Công nghi p Xây d ng
19,800
2,690
36,561
6,835
41,367
7,900
58,136
13,843
63,364
15,407
66,500
Na

V nt i
1,185
1,293
1,142
7,323
7,969
43,000

nông thôn Trung Qu c
ðVT: tri u ngư i

Thương m i T ng c ng
1,642
25,317
4,553
49,242

16,858
67,267
14,358
93,660
16,523
103,260
na
109,500

Ngu n: Báo cáo Green Report năm 1994, trang 17

Nh phát tri n m nh m các ho t đ ng phi nơng nghi p, lao đ ng nơng
thơn có nhi u cơ h i ti p c n vi c làm, qua đó thay đ i nhanh chóng cơ c u lao
đ ng nơng thơn, c th
Thay ñ i cơ c u GDP và vi c làm

Trung Qu c

GDP

Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

10

20
02

20
01

20
00

19
99

19
98

19
97

19
96

19
95

19
94

19
93

19
92

19
91

19
90

18
99

18
98

18
97

18
96

18
95

Vi c làm
18
90

90
80
70
60
50
40
30
20

10
0

17
98

( )
%

Thay ñ i cơ c u GDP và vi c làm c a h at ñ ng phi nông
nghiêp

L p Kinh T Phát Tri n B-K47


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

Ngu n: Niên giám th ng kê Trung Qu c năm 2001, 2003

S n nghi p hóa nơng nghi p:
S n nghi p hóa nơng nghi p Trung Qu c ñư c hi u là vi c t ch c k t
h p gi a nông h v i công ty ho c nông h k t h p v i t p th , nông h cùng v i
các t ch c kinh t khác ti n hành liên k t s n xu t, tiêu th s n ph m nông
nghi p, k t h p gi a nông nghi p-công nghi p và thương m i, k t n i các khâu
thành m t dây chuy n. T năm 1997 ñ n 2001 s t ch c kinh doanh s n nghi p
hóa nơng nghi p ñã tăng t 11834 lên hơn 66000 v i các lo i hình t ch c này
ngày càng đa d ng. ð n năm 2002 s các t ch c s n nghi p hóa đã lên t i 94000,
trong ñó phân theo ngành g m: tr ng tr t 44,8%, chăn nuôi 24,1%, th y s n 8,2%,

lâm nghi p 10,4% và các lo i hình khác 10,5%. V hình th c liên k t, phương
th c h p ñ ng chi m 51,9%, h p tác 12,6%, c ph n 13,3% và các phương th c
khác kho ng 20%. Các t ch c s n nghi p hóa nơng nghi p đã thu hút đư c 7,2
tri u h nông dân tham gia (chi m 30,5% t ng s h nơng dân tồn qu c).

2.2.3. Thái Lan
V cơ b n Thái Lan v n là nư c nông nghi p, tuy đóng góp c a nơng
nghi p trong GDP dư i 10% nhưng nông nghi p v n là ngành thu hút và t o vi c
làm cho 44% l c lư ng lao đ ng tồn xã h i và khu v c nơng thơn cịn là ñ a bàn
sinh s ng c a g n 70% dân cư. Công nghi p và d ch v tăng nhanh và chi m t
tr ng cơ c u l n trong GDP c a ñ t nư c; ñây là k t qu c a chính sách chuy n
d ch cơ c u kinh t ñư c th c hi n b t ñ u t nh ng năm ñ u c a th p k 60. ði u
ñáng chú ý là ban ñ u chuy n d ch cơ c u kinh t ch trương hư ng vào thay th
nh p kh u, nhưng nhanh chóng đư c thay b ng hư ng v xu t kh u trong nh ng
năm 1970.
Dân s , lao ñ ng c a Thái Lan 2000-2004

Dân s (tr.ngư i)
% dân s nông thơn
L c lư ng lao đ ng (tr. ngư i)
% th t nghi p ngư i trên 15 tu i
Cơ c u phân b lao đ ng (%)
Nơng nghi p
Cơng nghi p
D ch v

2000
62,4
78.4
33,1

3.6

2001
62,9
71.4
34,0
2.4

2002
63,4
68.4
34,5
1.8

2003
63,9
68.0
35,4
1.8

2004
64,4
69.0
36,2
1.5

47.4* 45.1
18.6* 18.9
34.0* 35.2

44.6
19.3
36.1

43.4
20,7
38.0

44.0
21.2
38.9

Ngu n: Niên giám th ng kê ASEAN, 2004, 2005
* S li u năm 1999

ða d ng hóa h at đ ng nơng nghi p gia tăng vi c làm thông qua các
h at ñ ng thương m i
M c d u nh n ñư c s ñ u tư c a c nhà nư c và tư nhân, nhưng do l i nhu n
th p, r i ro cao, nông nghi p và nơng thơn Thái Lan đang phát tri n theo hư ng
đa d ng hóa. Trong chính s n xu t nơng nghi p, vi c đa d ng hóa đư c th c hi n
b t ñ u b ng vi c tr ng nhi u lo i cây thay vì ch tr ng lúa và cao su như trư c

Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

11

L p Kinh T Phát Tri n B-K47


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

ñây; bư c ti p theo là ña d ng hóa trong n i b ngành chăn ni và nuôi tr ng
th y s n sang h th ng canh tác đa d ng, nh đó danh sách hàng nông s n xu t
xu t c a Thái Lan ñư c m r ng t hai hàng hóa truy n th ng là lúa và cao su
sang b t s n, gà đơng l nh, tơm tươi đơng l nh .v.v.
Gia tăng các nhân t nh hư ng tích c c t i vi c làm
Theo m t s phân tích v Thái lan, có hai nhóm nhân t nh hư ng tích c c
và nh hư ng tiêu c c t i cơ h i vi c làm phi nơng nghi p là:
Nhóm các nhân t nh hư ng tích c c g m: (i) nhu c u v hàng hóa và d ch
v phi nơng nghi p tăng; (ii) chi tiêu c a chính ph cho phát tri n nông thôn và cơ
s h t ng trên tồn đ t nư c; (iii) các chương trình xúc ti n phát tri n doanh
nghi p phi nông nghi p, ñ c bi t ñ i v i h at ñ ng s n xu t d t l a và v i bông,
hàng th công m ngh ; (iv) có nhi u đi m thu hút khách du l ch vào Thái Lan,
công tác xúc ti n du l ch khá hi u qu nh đó giúp tăng vi c làm phi nông nghi p.
Bên c nh nh ng nh hư ng tích c c, nhóm các nhân t nh hư ng tiêu c c
t i cơ h i vi c làm phi nông nghi p nông thôn g m: (i) nh hư ng tiêu c c c a
kh ng ho ng kinh t , thiên tai làm cho nhu c u v hàng hóa và d ch v phi nông
nghi p gi m sút; (ii) ngư i lao đ ng nơng thơn thi u các k năng c n thi t cho
h at đ ng phi nơng nghi p, (iii) thi u v n ñ ñ u tư cho các doanh nghi p phi
nông nghi p do t l ti t ki m khu v c nông thôn quá nh .

2.3. M t s bài h c rút ra
2.3.1. V chuy n d ch cơ c u kinh t nông thôn và t o vi c làm
- Chính sách chuy n d ch cơ c u lao ñ ng nông thôn g n li n v i q trình
cơng nghi p hóa n n kinh t , vì v y c n ph i đáp ng các v n đ m i phát sinh c a
q trình cơng nghi p hóa, hi n đ i hóa.
- Chuy n d ch cơ c u lao ñ ng ph i ñ m b o phù h p v i cơ c u kinh t
không ch v s lư ng mà c v ch t lư ng ngu n nhân l c. Chuy n d ch cơ c u

lao ñ ng nơng thơn ph i đáp ng k p các nhu c u v chuy n d ch cơ c u kinh t đó
c v s lư ng, ch t lư ng lao ñ ng bao g m c k năng lao đ ng và tác phong
làm vi c cơng nghi p, cơ c u theo ngành ngh , cơ c u phân b theo vùng, mi n.
Cơng tác đào t o, ñ nh hư ng ngh nghi p ph i đư c quan tâm đ c bi t trong
chính sách phát tri n ngu n nhân l c.
- Chính sách phát tri n ngu n nhân l c ph i hư ng vào ñ y nhanh kh năng
ng d ng ti n b khoa h c k thu t, nâng cao năng su t lao ñ ng. Trong chuy n
d ch cơ c u kinh t nông thôn, c n ñ c bi t chú ý ñ n phát tri n khoa h c cơng
ngh , có chi n lư c phát tri n phù h p v i ñi u ki n c th và trong t ng th i kỳ
c th , có xác đ nh bư c ñi và chi n lư c ñ ñ t m c tiêu đ ra.
- Chính sách phát tri n công nghi p c n chú ý gi a b trí cơng nghi p t p
trung hay phân tán, m c ñ t p trung hay phân tán c a b trí quy ho ch cơng
nghi p nh hư ng m nh t i chuy n d ch cơ c u lao đ ng và dịng dân di cư.
- V cách ti p c n trong phát tri n kinh t ñ a phương, trư c tiên c n nh n
m nh vào xác ñ nh cơ h i r i sau đó m i đưa ra s giúp đ . Chi n lư c vi c làm
c n ph i l ng ghép nhi u chương trình khác nhau. ðào t o g n v i vi c làm; l p
nghi p và m r ng kinh doanh ñi kèm v i v i các d ch v h tr .
Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

12

L p Kinh T Phát Tri n B-K47


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

- Vi c khuy n khích t o vi c làm trong khu v c nơng thơn đư c th c hi n
thơng qua nhi u chương trình, d án c a Chính ph và các nhà tài tr . ð nâng

cao hi u qu thì nh ng h at ñ ng này nên ñư c k t h p v i nhau t trên xu ng
dư i, t c ng đ ng nơng thơn t i thành ph . Nh ng ngư i hư ng l i c n ñư c
nh n th c v cách ti p c n và công c v d ch v vi c làm, khuy n nơng, đào t o
ngh , tài chính vi mơ, phát tri n cơ s h t ng và b o hi m xã h i.
- Khi nơng nghi p cịn đóng vai trị quan tr ng trong n n kinh t thì vi c đ t
v n ñ tăng thu nh p và làm giàu c a nông dân và cư dân nông thôn c n ñ c bi t
chú tr ng trong chi n lư c cơng nghi p hóa đ t nư c.
- Tương t , vi c tăng các h at ñ ng phi nông nghi p nông thôn như ch
bi n nông s n, v n t i, d ch v cung c p ñ u vào và các s n ph m ch t o khác s
tăng s c mua khu v c nông thôn, công nghi p phát tri n s t o thêm nhi u vi c
làm cho khu v c nơng thơn. Q trình cơng nghi p hóa cùng v i tăng năng su t
lao ñ ng cho phép ngư i lao đ ng gi i thốt kh i nơng nghi p nhưng đ ng th i
v n cung c p ñ th c ph m c n thi t v i giá c phù h p ñ ng th i gi m t i thi u
hàng nông s n ph i nh p kh u.

2.3.2. V di chuy n lao ñ ng và qu n lý lao ñ ng di cư
- Kinh nghi m các nư c cho th y h ñ u th a nh n vai trị c a di dân đ i v i
phát tri n kinh t c a ñ t nư c và tôn tr ng quy n t do di chuy n c a ngư i lao
đ ng. Vai trị qu n lý c a cơ quan nhà nư c ñ i v i di dân ñư c xác ñ nh phù h p
nh m hư ng các dòng di dân ph c v cho s nghi p công nghi p hóa. M t s
nư c đã chuy n t các n l c ngăn ch n dòng di dân sang l ng ghép chính sách di
dân v i phát tri n vùng.
- Kinh nghi m v di dân theo hư ng đơ th c a Trung Qu c là bài h c v như c
ñi m cho ho ch ñ nh chính sách h n ch di dân nhưng khơng k t h p ñư c v i
chi n lư c phát tri n kinh t và cơ h i vi c làm. Trung qu c d n d n ñã th a nh n
lao ñ ng di cư vào ñô th là c n thi t cho tăng trư ng kinh t nhanh trong bư c
quá ñ t i m t h th ng kinh t ñ nh hư ng tồn c u theo đi u ti t c a th trư ng.
- Vi c qu n lý lao ñ ng di cư theo hư ng phát tri n m t th trư ng lao ñ ng
th ng nh t, xóa b các phân bi t gi a lao ñ ng ñô th và lao ñ ng nh p cư là ñi u
ki n cơ b n và quy t đ nh đ lao đ ng di cư hịa nh p vào ñ i s ng xã h i nơi đ n

t i đơ th . Tuy nhiên, v m t qu n lý nhà nư c ñ i v i lao đ ng di cư, c n có cơ
quan ñ m nh n trách nhi m này ñ gi i quy t k p th i nhi u v n ñ n i lên c a lao
ñ ng nh p cư và tr thành l h ng c a chính sách đó là, ngư i nghèo nơng thơn,
ngư i nghèo thành th và ngư i nghèo là ngư i di cư ñư c ñ i x khác nhau
- ð ng cơ l n nh t c a di cư nông thôn-thành th là lý do kinh t . Các v n ñ xã
h i x y ra ñ i v i nơi ñ n và nh ng h u qu ñ i v i nơi xu t cư c n đư c xem xét
có chính sách h n ch tác đ ng tích c c, khai thác m t tích c c.
- V v n đ đ t cho s n xu t nông nghi p. C n x lý t t v n ñ phân b và trao
quy n s d ng kèm theo là các quy n năng khác trong qu n lý s d ng ñ t ñai ñ i
v i c ngư i di cư và ngư i ñ a phương ñ tránh nh ng v n đ xã h i có th n y
sinh.

Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

13

L p Kinh T Phát Tri n B-K47


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

Chương 2
TH C TR NG VÀ XU HƯ NG C A QUÁ TRÌNH CHUY N D CH CƠ
C U LAO ð NG NÔNG THÔN ð NG B NG SÔNG C U LONG
I – M t s ch chương, chính sách có m c tiêu tác đ ng t i chuy n d ch
cơ c u lao đ ng nơng thơn.
Có r t nhi u chính sách c a Nhà nư c có nh hư ng tr c ti p và gián ti p
t i chuy n d ch lao ñ ng nông thôn. Th c t , chuy n d ch lao đ ng nói chung và

chuy n d ch lao đ ng nơng thơn nói riêng b nh hư ng tr c ti p ho c gián ti p
b i s bi n ñ ng c a các ho t ñ ng kinh t và c th hơn là chuy n d ch cơ c u
kinh t . ði u đó có nghĩa là t t c các chính sách có m c tiêu cho phát tri n kinh
t và chuy n d ch cơ c u kinh t đ u có th có tác đ ng t i vi c chuy n d ch cơ
c u lao ñ ng.

1.1. Chính sách ñ t ñai
Lu t ð t ñai năm 1993 ñư c s a ñ i b sung năm 1998, 2000 và ñ n Lu t
ñ t ñai 2003 ñã tăng quy n cho ngư i s d ng ñ t t 5 lên 7 và 9 quy n. Các
quy n qui ñ nh m i nh t trong Lu t ð t ñai năm 2003 cho ngư i s d ng ñ t bao
g m: chuy n ñ i, chuy n như ng, cho thuê, cho thuê l i, th a k , t ng cho QSD
đ t, th ch p, b o lãnh, góp v n b ng QSD ñ t. V i các qui ñ nh này và chính sách
giao ñ t lâu dài cho nơng dân, ngư i lao đ ng nơng thơn có đ y đ cơ h i và kh
năng tăng năng su t s d ng ñ t ñai. ði u đó cũng có nghĩa là vi c s d ng ñ t ñai
s thi t th c và hi u qu hơn.

1.2. Các chính sách tài chính tín d ng
Chính sách tài chính tín d ng trong th p k v a qua đã tác đ ng tích c c
đ n phát tri n kinh t nơng thơn nói chung và chuy n d ch cơ c u lao ñ ng nói
riêng. Quy t ñ nh 67/1999/Qð-CP quy ñ nh các h nơng dân đư c vay v n dư i
10 tri u đ ng khơng ph i th ch p tài s n; Ngh ñ nh 17/CP qui ñ nh h nông dân
vay dư i 10 tri u ñ ng ch ph i làm th t c UBND c p xã, khơng ph i cơng
ch ng; Ngh đ nh 178/CP ngày 29/12/1999 cho phép ngân hàng cho vay b ng tín
ch p đ i v i các khách hàng có uy tín (đã t ng vay và tr các món vay trư c ho c
đúng h n) mà không c n b o lãnh b ng tài s n… đã giúp nơng dân ti p c n ngu n
v n ph c v s n xu t d dàng hơn ñ ñ u tư vào phát tri n và m mang các ngành
ngh kinh doanh phi nông nghi p.

1.3. Chính sách đ u tư
Các chính sách khuy n khích đ u tư c khu v c thành th và nơng thơn

đ u có tác đ ng rõ nét ñ n chuy n d ch cơ c u lao ñ ng và gi i quy t vi c làm
khu v c nơng thơn. Lu t Khuy n khích đ u tư trong nư c, Lu t ð u tư nư c ngoài
ngoài vi c tr c ti p khuy n khích đ u tư các vùng nơng thơn cịn t o thêm nhi u
công ăn vi c làm không nh ng khu v c thành th mà cịn có tác d ng thu hút lao
đ ng nơng thơn ra thành th qua đó cũng có tác đ ng đ n chuy n d ch lao ñ ng
Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

14

L p Kinh T Phát Tri n B-K47


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

nông thôn. Cùng v i các lu t này Lu t Doanh nghi p v i vi c ñơn gi n hoá th t
c p phép thành l p doanh nghi p ñã t o m t m t b ng chung cho ho t ñ ng c
các doanh nghi p các khu v c kinh t khác nhau. Vi c hình thành thêm nhi
doanh nghi p m i c
nơng thơn và thành th đã góp ph n t o thêm nhi u vi
làm cho lao đ ng nơng thơn.

c
a
u
c

1.4. Các chính sách v cơng nghi p hóa, đơ th hóa
Các chính sách thúc đ y q trình CNH, HðH và đơ th hố có tác đ ng r t

l n ñ n chuy n d ch cơ c u lao đ ng nơng thơn. Nhu c u lao ñ ng các khu
công nghi p và các thành ph (nh t là lao đ ng ph thơng) là l c hút quan tr ng
kéo lao ñ ng ra kh i nông thôn. Nhi u nghiên c u g n ñây cho r ng s chênh l ch
v thu nh p gi a lao đ ng các khu cơng nghi p, các nhà máy v i thu nh p t s n
xu t nông nghi p là lý do cơ b n nh t c a s d ch chuy n này. Bên c nh đó, các
chính sách khuy n khích phát tri n kinh t
khu v c nơng thơn theo hư ng CNHHðH, ñã thu hút ñư c m t lư ng l n ngu n l c cho phát tri n nông nghi p theo
chi u sâu và m r ng các ho t đ ng phi nơng nghi p, qua đó t o cơ h i cho
chuy n d ch và phân cơng l i lao đ ng nơng thơn. Chính sách phát tri n các
c m, các khu cơng nghi p có nh hư ng t i cơ c u l i lao đ ng nơng thôn theo
hư ng chuy n m t b ph n lao đ ng nơng nghi p sang cơng nghi p nơng thơn và
d ch v nh t là đ i v i nh ng t nh có khu cơng nghi p đưa v vùng nơng thơn.

1.5. ðào t o, phát tri n ngu n nhân l c nông thôn
Nh m nâng cao ch t lư ng lao đ ng nơng thơn đáp ng cho cơng cu c
cơng nghi p hóa, hi n đ i hóa (CNH, HðH), Vi t Nam ñã ñ ra hàng lo t các
chính sách t nh ng ch trương l n cho đ n các chính sách c th . M t trong
nh ng m c tiêu c a CNH, HðH nông nghi p và nông thơn đư c xác đ nh t i ð i
h i ð ng toàn qu c l n th IX là chuy n d ch, phân b l i l c lư ng lao đ ng
nơng nghi p và nơng thơn theo hư ng tăng t tr ng lao đ ng trong công nghi p,
th công nghi p, d ch v nơng thơn và gi m t l lao đ ng nông nghi p xu ng
50% vào năm 2010. M c tiêu và gi i pháp cơ b n v nâng cao ch t lư ng lao
đ ng nói chung ñư c ñ c p t i Ngh quy t H i ngh l n th 5 c a Ban ch p hành
TW ð ng (Khóa IX) “...dành v n ngân sách ñ u tư nâng c p các cơ s d y ngh
c a Nhà nư c, ñ ng th i có cơ ch , chính sách khuy n khích xã h i hóa, phát tri n
các hình th c d y ngh ña d ng, b o ñ m hàng năm ñào t o ngh cho kho ng m t
tri u lao ñ ng, ñưa t l ñư c ñào t o ngh lên kho ng 30% vào năm 2010".

1.6. Các chính sách phát tri n h t ng cơ s nông thôn
Trong th p k v a qua, Nhà nư c ñã chú tr ng r t nhi u ñ n vi c phát tri n

cơ s h t ng nơng thơn v i m c đích tăng giao lưu hàng hoá, gi m d n kho ng
cách gi a nơng thơn và thành th t đó nâng cao tính hàng hố c a s n ph m nơng
s n và thúc đ y s n xu t phát tri n.
ð i v i các vùng mi n núi, Chương trình 135 đư c thi t k theo Quy t
ñ nh 135/1998/Qð-TTg, ngày 31/7/1998, c a Th tư ng Chính ph v Chương
trình phát tri n KTXH các xã đ c bi t khó khăn mi n núi và vùng sâu, vùng xa
nh m nâng cao ñ i s ng v t ch t tinh th n cho ñ ng bào các vùng này, t o ñi u
ki n đưa nơng thơn mi n núi gi m b t nghèo nàn và ch m phát tri n. Chương
Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

15

L p Kinh T Phát Tri n B-K47


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

trình t p trung vào xây d ng m t s cơng trình h t ng thi t y u như đư ng giao
thơng, cơng trình đi n, trư ng h c, tr m xá...

1.7. Các chính sách v di cư
V v n ñ di cư, quan ñi m c a Chính ph Vi t nam là khá rõ ràng th hi n
qua Hi n pháp và các văn b n lu t pháp khác. ði u 16, B Lu t Lao ñ ng quy
ñ nh ngư i lao ñ ng ñư c quy n t do di chuy n đ n nh ng nơi mà pháp lu t
khơng c m. M t s chính sách v di dân g n ñây nh t th hi n trong Quy t đ nh
c a Th tư ng Chính ph s 190/2003/Qð-TTG ngày 16/09/2003 v chính sách di
dân th c hi n qui ho ch, b trí dân cư giai đo n 2003-2010. M c tiêu c a chính
sách này t nay đ n năm 2010 b trí, s p x p, n ñ nh dân cư nh ng nơi c n

thi t nh m khai thác ti m năng lao ñ ng, ñ t ñai phát tri n s n xu t nông, lâm, ngư
nghi p, gi i quy t vi c làm, tăng thu nh p, th c hi n xố đói, gi m nghèo, n đ nh
và nâng cao ñ i s ng ngư i dân, h n ch th p nh t tình tr ng di dân t do, xây
d ng cơ s h t ng thi t y u nh ng nơi dân di cư ñ n.

II – Th c tr ng chuy n d ch cơ c u lao đ ng nơng thơn đ ng b ng
sông C u Long.
2.1. Th c tr ng ngu n lao đ ng nơng thơn ð ng B ng Sơng C u
Long:
ðBSCL là vùng có quy mơ dân s l n. m t ñ dân s cao và phân b ch
y u khu v c nông thôn. Năm 2005, dân s tồn vùng đ t 17,2 tri u ngư i, l n
vào hàng th hai, ch sau vùng ñ ng b ng sông H ng (18 tri u ngư i); t l dân s
nông thôn chi m 79%, cao hơn m c bình quân c nư c (73%) và g p g n 2 l n so
v i vùng ðông Nam B (45%) [2. ti.7]; t l dân s là ñ ng bào dân t c chi m
8,6% (c nư c 12.7%), trong đó đa ph n là đ ng bào Khơmer (trên 1 tri u ngư i.
chi m 82,3% dân s là ñ ng bào dân t c.
Dân s nơng thơn trung bình phân theo đ a phương.

nghìn ngư i
Năm
Vùng
C nư c
ðB Sông H ng
ðông B c
Tây B c
B c Trung B
Duyên h i NTB
Tây Nguyên
ðông Nam B
ðB Sông C u Long

Long An
Ti n Giang
B n Tre
Trà Vinh

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

58863.5
13594.5
7324.3
1995.3
8798.6
4801.4
3101.7
5778.9
13468.8
1109.6
1405.1

1188.6
849.5

59216.5
13674.8
7374.8
2020.9
8839.4
4807.5
3154.1
5833.3
13511.7
1119.4
1409.9
1187.2
855.6

59705.3
13756.6
7438.5
2049.6
8917.2
4856.0
3192.7
5869.5
13625.2
1128.8
1418.2
1195.1
865.0

60032.9
13794.1
7504.8
2080.9
9023.6
4928.9
3312.5
5845.2
13542.9
1159.1
1430.6
1208.3
863.2

60294.5
13463.7
7519.0
2175.1
9075.5
4959.0
3367.5
6113.6
13621.1
1170.4
1432.7
1214.3
869.8

60769.5

13672.0
7549.8
2206.7
9152.9
4942.3
3424.7
6171.1
13650.0
1178.3
1443.8
1219.0
880.4

61344.2
13746.3
7653.3
2241.0
9177.5
4964.5
3506.4
6331.3
13723.9
1187.4
1457.7
1220.8
888.0

Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

16

Sơ b
2007
61784.9
13778.5
7720.9
2277.4
9234.9
4985.7
3563.3
6417.2
13807.0
1192.5
1465.5
1221.7
893.9

L p Kinh T Phát Tri n B-K47


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

Vĩnh Long
ð ng Tháp
An Giang
Kiên Giang

868.1

1346.4
1629.8
1181.0

868.4
1355.8
1638.6
1187.5

874.5
1367.4
1654.4
1199.8

C n thơ

1435.2

1400.7

1409.6

H u Giang
Sóc Trăng
B c Liêu
Cà Mau

973.4
559.3
922.8

988.0
566.9
933.7

883.0
1382.2
1628.5
1236.8

999.0
568.5
944.9

889.9
1393.4
1610.3
1240.9

896.5
1368.2
1577.1
1245.6

899.3
1377.7
1585.8
1245.8

902.9

1383.9
1596.7
1262.1

558.7

563.6

567.9

567.1

572.2

652.3
1006.0
575.7
958.5

662.0
1025.5
586.2
962.3

666.4
1036.0
596.1
974.7

664.2

1040.7
606.0
983.4

666.1
1046.8
611.4
991.3

Kinh t mũi nh n c a ðBSCL là nơng nghi p. Hi n có đ n 80% trong t ng
s 18 tri u dân ðBSCL s ng nông thôn và làm nông nghi p. T tr ng dân s
nông thôn trong t ng dân s có xu hư ng gi m d n, tuy nhiên m c đ gi m cũng
khơng l n (trên 5%). Nguyên nhân ch y u c a vi c gi m t l dân nơng thơn là
do q trình đơ th hóa làm cho các vùng nơng thơn thu h p l i m t m c ñ nh t
ñ nh. Ngồi ra, q trình di cư nơng thơn – thành th cũng góp ph n làm gi m t l
dân s nông thôn trong t ng dân s m c dù t l tăng dân s t nhiên nông thôn
cao hơn thành th . Tuy v y, t l dân s nông thôn t 15 tu i tr lên ho t ñ ng
kinh t trong t ng dân s nơng thơn l i có xu hư ng tăng lên trong kho ng 10 năm
tr l i ñây. T l này ñã tăng t 48,5% năm 1996 lên 50,8% năm 2000 và m c
54% năm 2004.
T l dân s t 15 tu i tr lên ho t ñ ng kinh t
60.0

1996

2000

nông thôn
2004

50.0
40.0
30.0
20.0
10.0
0.0

MNPB

DBSH

B.trung b

N.trung b

Ngu n : Th ng kê lao ñ ng-vi c làm

T.nguyen

DNB

DBSCL

Vi t Nam 1996-2004 (B LðTB-XH)

ð th cho th y t l dân s t 15 tu i tr lên ho t đ ng kinh t
nơng thơn
đ ng b ng sông C u Long là khá cao (>50% năm 2004) và t c ñ gia tăng qua các
năm là khá ñ ng ñ u. S chênh l ch gi a các năm cũng không l n l m.
Ngồi ra t su t dân s ho t đ ng kinh t

ðBSCL cũng r t th p, th p hơn
so v i các vùng khác trong c nư c. ð c bi t là n gi i có t l tham gia kinh t
thu c lo i th p g n nh t trong c nư c.

Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

17

L p Kinh T Phát Tri n B-K47


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

T su t dân s ho t ñ ng kinh t chia theo vùng và gi i tính
Vùng

T ng s

Nam

N

T ng s

71,1

78,2

64,4

ð ng b ng sông H ng

71,6

74,4

68,9

ðông B c

75,9

78,0

73,9

Tây B c

79,4

80,5

78,3

B c Trung b

70,9

74,3

67,8

Duyên h i Nam Trung b

70,8

77,5

64,6

Tây Nguyên

76,8

81,2

72,5

ðông Nam b

66,5

78,7

55,2

ð ng b ng sông C u Long

69,2

83,2

56,2

T l th i gian làm vi c ñư c s d ng c a lao đ ng thì
có t c ñ gia tăng ch m và ñ u.

m c trung bình và

T l th i gian làm vi c ñư c s d ng c a lao ñ ng (đv: %)
1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Sơ b
2006

C nư c

72.28

73.14

71.13

73.56

74.16

74.26

75.42

77.65

79.10

80.65

81.79

ð ng b ng sơng H ng

75.88

72.88

72.51

73.88

75.53

75.36

76.08

78.25

80.21

78.75

80.65

78.30

74.38

67.19

71.72

73.01

73.05

75.32

77.09

78.68

80.31

81.76

66.46

72.62

73.44

72.78

71.08

74.25

77.42

78.44

78.78

B c Trung B

73.43

72.92

69.20

72.28

72.12

72.52

74.50

75.60

76.13

76.45

77.91

Duyên h i NTB

70.93

71.58

72.56

74.02

73.92

74.60

74.85

77.31

79.11

77.81

79.81

Tây Nguyên

75.05

74.05

77.23

78.65

77.04

77.18

77.99

80.43

80.60

81.61

82.70

ðông Nam B

61.83

74.52

74.55

76.20

76.58

76.42

75.43

78.45

81.34

82.90

83.46

ðB sơng C u Long

68.35

71.56

71.40

73.16

73.18

73.38

76.53

78.27

78.37

80.00

81.70

ðơng B c B
Tây B c B

Khó có th hình dung đư c đ n th i ñi m này, t l lao ñ ng chưa qua ñào
t o ðBSCL chi m ñ n 83,25%, ñ ng th 7 trong 8 vùng c a c nư c. Trình đ
th p, kéo theo t l th t nghi p cao và nguy cơ tái nghèo cao. ðBSCL luôn ñư c
ñánh giá là vùng có ngu n nhân l c d i dào, nhưng t l th t nghi p l i cao nh t
nhì c nư c. Dân s ðBSCL hi n chi m 21% nhưng cơ s d y ngh ch chi m
14% c nư c. 77% dân s có trình đ t ti u h c tr xu ng, ngư c l i v i ñ ng
b ng B c b . Có nhi u nguyên nhân d n ñ n b t c p trên.
Hi n ðBSCL có 55,4% s huy n trong vùng có trung tâm d y ngh , cao
hơn m c bình quân c a c nư c (38,4%). Quy mô tuy n sinh d y ngh t i vùng
này tăng 7,4% so v i năm 2005, trong đó d y ngh dài h n tăng 6,5%. Hình th c
d y ngh g n v i vi c làm và th trư ng lao đ ng đã hình thành t i các t nh, t o
ñi u ki n cho ngư i lao đ ng tăng thêm cơ h i tìm vi c làm.
Hình th c d y ngh lưu đ ng, l ng ghép v i các chương trình khuy n nông,
khuy n ngư, khuy n công t i ðBSCL cũng t o cơ h i cho hàng ch c ngàn lao

Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

18

L p Kinh T Phát Tri n B-K47


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

đ ng nơng thơn có ngh và có nhi u ñ ng bào dân t c thi u s t t o ñư c vi c
làm. ð c bi t, ðBSCL hi n có 101 cơ s d y ngh ngồi cơng l p, chi m 36%
t ng s cơ s d y ngh , góp ph n đ c l c trong ñào t o ngu n nhân l c cho các
đ a phương.
Như v y, có th nh n th y ngun nhân chính c a tình tr ng th t nghi p và
lao ñ ng chưa qua ñào t o ðBSCL là thi u tri n khai ñ ng b gi a trư ng ngh
v i các doanh nghi p, các KCN, các làng ngh . Vì v y, đ nâng cao kh năng đào
t o ngh và tuy n d ng lao ñ ng khu v c ðBSCL, B LðTB-XH ñang k t h p
v i các ñ a phương quy ho ch phát tri n các KCN, các doanh nghi p ñ ng b v i
quy ho ch d y ngh và s d ng lao đ ng cho tồn vùng và t ng ñ a phương ñ
ñ m b o cân ñ i cung - c u lao ñ ng.
Phân b ph n trăm s ngư i th t nghi p t 15 tu i tr lên theo c p ñào t o chia theo
gi i tính và vùng
Chưa đi h c

Ph thơng

Cao ñ ng

ð i h c tr lên

T ng s

2,7

90,2

2,0

5,1

- Nam

2,1

91,0

1,9

5,0

-N

3,5

88,9

2,1

5,4

ð ng b ng sông H ng

0,8

89,7

2,6

6,9

ðông B c

2,4

88,8

4,1

4,7

Tây B c

2,3

88,7

5,3

3,7

B c Trung b

0,9

89,1

2,8

7,2

Duyên h i Nam Trung b

1,2

89,8

2,1

6,9

Tây Nguyên

10,0

80,2

2,5

7,3

ðông Nam b

2,6

90,8

1,4

5,2

ð ng b ng sông C u Long

5,4

92,3

0,7

1,6

2.2. Th c tr ng v cơ c u lao ñ ng, vi c làm và chuy n d ch cơ c u lao
đ ng trong nơng thơn đ ng b ng sơng C u Long:
2.2.1. Cơ c u kinh t và chuy n d ch cơ c u lao ñ ng:
K t qu tăng trư ng và chuy n d ch cơ c u GDP (3 khu v c) vùng ðBSCL
th i kỳ 1996 - 2005 ñư c th hi n trong b ng 2.2 cho th y:
GDP, Cơ c u và tăng trư ng GDP ðBSCL

Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

19

L p Kinh T Phát Tri n B-K47


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

T c ñ tăng trư ng GDP vùng ñ t khá cao (9,03%/năm) và tăng c ba
khu v c trong đó: khu v c I tăng 5,98%/năm (c nư c là 4,1%/năm), khu v c II
tăng 14,21%/năm (c nư c là l0,4%/năm) và khu v c III tăng 11,77%/năm (c
nư c là 6,3%/năm). Do GDP khu v c I tăng ch m hơn khu v c II và III d n đ n
cơ c u GDP tồn vùng chuy n d ch theo hư ng t tr ng khu v c I gi m t 62,10%
xu ng 47,42% (gi m 14,68%), t tr ng khu v c II tăng t 14.06% lên 21,76%
(tăng 7,70%) và t tr ng khu v c III tăng t 23,85% lên 30,83% (tăng 6,98%).

2.2.2. Chuy n d ch cơ c u lao ñ ng theo các khu v c
Cơ c u v lao ñ ng c a ðBSCL có nh ng nét khác bi t v i cơ c u kinh t
do ñ c ñi m v nhu c u lao ñ ng và năng su t lao ñ ng c a các ngành khác nhau.
T ng s lao đ ng trong ngành nơng nghi p khá l n m c dù ph n đóng góp c a
khu v c nơng nghi p trong t ng GDP là nh .
C
c u l c lư ng lao đ ng có vi c làm

Ngành
1996 2000 2004
Ngành nông, lâm nghi p, thu s n
68,96 62,61 57,89
Công nghi p và xây d ng
10,88 13,1 17,35
D ch v
20,16 24,28 24,75
L c lư ng lao ñ ng ñã gi m hơn 10% trong khu v c nông nghi p, tuy
nhiên ñây v n là m t ngành thu hút t i g n 60% l c lư ng lao ñ ng. T l lao
ñ ng làm trong các ngành công nghi p và xây d ng trong cùng th i kỳ ñã tăng t
10,88% năm 1996 lên 17,35% năm 2004. T c ñ tăng lao ñ ng trong ngành này
th p hơn t c ñ tăng trư ng v giá tr s n xu t. T tr ng lao ñ ng d ch v cũng
tăng lên trong kho ng th i gian t 1996-2000. T năm 2000-2004, t c ñ tăng c a

l c lư ng lao ñ ng trong ngành d ch v g n như b ng v i t c ñ tăng chung c a
l c lư ng lao đ ng và vì v y t tr ng lao ñ ng trong ngành này g n như khơng
thay đ i, chi m kho ng trên 24% c a tồn b l c lư ng lao đ ng có vi c làm c a
xã h i.
Như v y, có th cho r ng chuy n d ch cơ c u lao đ ng khơng t l hồn
tồn v i chuy n d ch cơ c u kinh t . Cơ c u lao ñ ng chuy n d ch ch m hơn nhi u
so v i cơ c u kinh t . Nguyên nhân c a v n đ này có th là: i) tăng năng su t lao
đ ng nh ng ngành phi nơng nghi p l n hơn trong nông nghi p và “c u” v lao
ñ ng nh hơn t c ñ tăng trư ng nh ng ngành công nghi p, xây d ng và d ch
v ii) l c lư ng lao ñ ng nơng thơn chưa đáp ng đư c địi h i v m t ch t lư ng
c a th trư ng lao đ ng các ngành phi nơng nghi p khác nên t c ñ ñư c thu hút
vào các ngành này cũng chưa cao.
m t góc nhìn khác, tình hình v chuy n d ch lao đ ng nơng thơn các
vùng qua k t qu tính tốn c a nhóm nghiên c u d a trên s li u v ñi u tra m c
s ng dân cư c a T ng c c Th ng kê qua các năm ñư c th hi n trong. Cơ c u này
d a trên t l s gi lao ñ ng th c t cho các ho t ñ ng s n xu t phi nông nghi p
trên t ng s gi làm vi c c a lao ñ ng nông thôn như sau.

Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

20

L p Kinh T Phát Tri n B-K47


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

Cơ c u lao đ ng phi nơng nghi p theo vùng

ðơn v tinh: % c a t ng s gi lao ñ ng

ði u tra VLSS
1997 2001
Mi n Núi phía B c 11.01 34.29
ðBSH
19.35 52.12
B c trung B
20.49 40.85
Nam trung B
22.39 51.62
Tây nguyên
8.54 33.42
ðNB
40.18 53.53
ðBSCL
28.95 48.33
Chung
21.69 45.46

2004
36.31
56.58
45.70
52.93
32.918
55.36
48.02
47.15

ði u tra lao ñ ng vi c làm
1997
2001
2004
12.96

15.75

19.61

26.31

33.54

43.56

24.15

31.58

34.44

31.20

42.67

50.72

19.88

22.29

23.66

45.63

51.56

56.58

33.71

37.88

39.25

27.69

33.61

38.26

T l lao ñ ng phi nơng nghi p khá tương đ ng n u so sánh gi a các vùng
v i nhau. Tuy nhiên s li u này cũng cho th y t l lao đ ng phi nơng nghi p
chung c a c nư c và c a các vùng ñ u th p hơn so v i s li u ñi u tra m c s ng
dân cư. Nói cách khác là cơ c u lao ñ ng n u xét theo ngu n s li u th hai có s
chuy n d ch th p hơn nhi u so v i tính theo ngu n s li u th nh t. S khác nhau
gi a hai s li u này ngồi vi c do m u đi u tra khác nhau, theo chúng tơi cịn do
cách thoe đ u ngư i và theo gi lao ñ ng th c t . Rõ ràng n u tính theo gi lao
đ ng th c t , cơ c u lao ñ ng nơng thơn đã chuy n d ch nhanh hơn so v i các con

s mà thư ng đư c cơng b .

2.2.3. Chuy n d ch cơ c u lao ñ ng c a lao ñ ng làm thuê và t làm
Cơ c u v lao ñ ng t làm (self-employed) và làm th trong nơng thơn
cũng có nhi u thay đ i. Lao đ ng t làm nơng nghi p l n hơn nhi u so v i lao
ñ ng t làm phi nông nghi p khu v c nông thôn. M c dù v y, xu hư ng chuy n
d ch cũng khá rõ theo hư ng t l lao đ ng t làm phi nơng nghi p tăng lên. K t
qu tính tốn t s li u ñi u tra m c s ng các năm 1998, 2002 và 2004 v cơ c u
lao ñ ng t làm cho th y s bi n ñ i v m t này khá nhanh.
Cơ c u lao ñ ng t làm c a các vùng và c nư c

Vùng
Mi n Núi phía B c
ðBSH
B c trung B
Nam trung B
Tây nguyên
ðNB
ðBSCL
Chung

1997
NN
95.62
88.55
88.34
91.42
95.11
77.25
85.75

89.04

Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

2001
PhiNN NN
4.38
91.97
11.45 80.06
11.66 86.03
8.58
76.90
4.89
93.69
22.75 77.22
14.25 78.31
10.96 83.26

21

2004
PhiNN NN
8.03
88.82
19.94 73.50
13.97 80.02
23.10 77.18
6.31
88.71
22.78 67.84

21.69 77.71
16.74 79.62

PhiNN
11.18
26.50
19.98
22.82
11.29
32.16
22.29
20.38

L p Kinh T Phát Tri n B-K47


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

Có th th y r ng cơ c u lao ñ ng t làm ñã chuy n d ch theo hư ng tăng t
tr ng lao ñ ng phi nông nghi p t làm khu v c nông thôn trong th i kỳ 19972004. ði u đó nói lên r ng lao ñ ng t l ngư i lao ñ ng nông nghi p t làm ñã
gi m xu ng. Th c tr ng này th hi n khá rõ vùng đ ng b ng sơng Cưu Long,
m t ph n khơng nh ngư i có ru ng th ngư i làm nông nghi p mà không t
làm. Các ngành ngh phi nông nghi p xu t hi n nhi u hơn ñ c bi t là các ngành
d ch v và trong nhóm ngành này, s ngư i t làm ñã tăng lên r t nhanh ðBSCL
(t 14,25% năm 1997 lên 22,29% năm 2004).
Lao ñ ng làm thuê nơng thơn có cơ c u tương ph n v i cơ c u lao đ ng
t làm nơng thơn.
Cơ c u lao đ ng làm th nơng thơn c a các vùng

Vùng
Nui_p_bac
ðBSH
B_Trungbo
N_Trungbo
T_Nguyen
DNB
ðBSCL
Ca nuoc

1997
NN
2.78
2.67
11.23
9.84
1.89
17.70
6.49
8.87

PhiNN
97.22
97.33
88.77
90.16
98.11
82.30
93.51
91.13

2001
NN
3.19
1.96
11.21
18.38
14.43
35.72
33.17
18.37

PhiNN
96.81
98.04
88.79
81.62
85.57
64.28
66.83
81.63

2004
NN
0.42
0.18
5.65
11.47
8.70
15.95

26.28
10.32

PhiNN
99.58
99.82
94.35
88.53
91.30
84.05
73.72
89.68

Có th th y r ng, th trư ng lao đ ng nơng thơn đã phát tri n m nh theo
hư ng t tr ng lao ñ ng làm thuê phi nông nghi p chi m ph n l n trong t ng s
lao ñ ng làm th nơng thơn. Lao đ ng làm th nơng nghi p nông thôn ch
chi m 10,32% trong t ng s lao đ ng làm th c a tồn khu v c nông thôn năm
2004. Tuy nhiên so v i năm 2001, t l lao đ ng làm th nơng nghi p ñã gi m
ñáng k . T l này cao nh t ðBSCL. Lý do chính là th trư ng chuy n như ng
c m c ñ t ðBSCL khá phát tri n, m t khác cũng còn do t p quán c a ngư i dân
ñây, h r t d ch p nh n bán ñ tt và ñi làm r ng thuê cho ngư i khác.

2.3. Th c tr ng q trình di cư nơng thơn – thành th :
ð ng B ng Sơng C u Long có cơ c u dân s t p chung nông thôn
(79,3%), t l thành th -nơng thơn m c trung bình so v i các vùng trong c nư c
(26).
Ph n trăm thành th , nông thôn và t s dân s thành th - nông thôn chia theo vùng
T tr ng dân s

T s dân s thành

th - nông thôn

Chung

Thành th

Nơng thơn

Tồn qu c

100,0

27,1

72,9

37,2

ð ng b ng sơng H ng

100,0

24,9

75,1

33,2

ðơng B c

100,0

18,9

81,1

23,3

Tây B c

100,0

13,9

86,1

16,2

B c Trung b

100,0

13,7

86,3

15,9

Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

22

L p Kinh T Phát Tri n B-K47


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

Duyên h i Nam Trung b

100,0

30,1

69,9

43,1

Tây Nguyên

100,0

28,1

71,9

39,1

ðông Nam b

100,0

54,7

45,3

120,5

ð ng b ng sông C u Long

100,0

20,7

79,3

26,0

Th i gian g n ñây, ñ c bi t là 10 năm tr l i ñây, s ngư i di cư t do tăng
lên do tác ñ ng c a các quan h kinh t hơn là theo các k ho ch c a nhà nư c.
Các vùng có t c đ cơng nghi p hóa và đơ th hóa nhanh là các vùng thu hút s
lư ng ngư i nh p cư l n, ngồi ra cũng có m t s lư ng ngư i di cư t các vùng
nông thôn t i các vùng nơng thơn khác.
S lao đ ng di cư ñi và ñ n theo vùng trong c nư c
Nơi cư trú vào 1/7/2004

S ngư i
làm vi c
t i vùng

cư trú
41941784
9475979
5027385
1363472
5083529
3375155

S
ngư i
di cư đi

T ng s
ðBSH
ðơng B c
Tây B c
B c Trung b
NamTrung b

T ng
s
lao ñ ng
ñang làm
vi c
42329025
9562557
5050527
1363750
5139119
3493282

T l di
cư
ñi
(%)

T l di cư
ñ n (%)

387241
86578
23142
278
55590
118127

S
ngư i
di cư
ñ n
387241
30615
43623
6817
3725
6756

0,91
0,46
0,02

1,08
3,38

0,32
0,86
0,5
0,07
0,19

Tây Ngun
ðơng Nam b
ðBSCL

2376336
6280582
9062872

2373232
6271785
8971247

3104
8797
91625

26230
261122
8353

0,13

0,14
1,01

1,1
4,16
0,09

Ghi chú: Tính theo s ngư i t ñ 15 tu i tr lên.

T ng s lao ñ ng ñang làm vi c c a ðBSCL r t cao ñ ng th 2 c nư c
(9062872 ngư i), nhưng lư ng lao ñ ng di cư ñi các t nh khác cũng thu c lo i cao
(1,01%) và lư ng lao ñ ng di cư ñ n th p g n nh t (0,09%) do q trình đơ th hóa
c a vùng ch m hơn các vùng khác.
Xem xét cơ c u c a t ng s lao ñ ng di cư c a c nư c theo vùng cho th y
trong t ng s lao ñ ng di cư ñi c a c nư c, vùng Duyên h i mi n Trung chi m
l n nh t v i 31%, ti p ñ n là ðBSCL 24% và ðBSH v i 22%.
Cơ c u lao ñ ng di cư ñi và ñ n c a c nư c phân theo vùng
Di cư ñi

Di cư ñ n
2.16
7.91

DBSH
22.36

23.66

D_Bac

11.27

1.76
0.96

T_Bac
2.27

B.Trungbo

5.98

0.80

0.07
30.50

14.36

1.74
6.77

N.Trungbo
T_Nguyen

67.43

DNB
DBSCL

Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

23

L p Kinh T Phát Tri n B-K47


Nguy n Qu c Tu n

ð án Kinh T Phát tri n

Q trình di cư nơng thơn – thành th di n ra m nh m , T c ñ phát tri n
kinh t , t c ñ CNH và đơ th hóa ngày càng cao m t m t bi n m t s vùng nông
thôn tr thành thành th , m t khác khu v c đơ th ngày càng m r ng cũng t o ra
kh năng s ngư i di chuy n đ n các đơ th ngày càng l n hơn và v i t c ñ nhanh
hơn.

2.4. ð c ñi m chuy n d ch cơ c u lao ñ ng m t s ñ a phương thu c
vùng ñ ng b ng sông C u Long:
Nh ng năm g n đây, nơng thơn đ ng b ng sơng C u Long có nh ng d u
hi u kh i s c ñáng k . ð ng b ng sơng C u Long có nhi u làng quê bao ñ i tr m
l ng trong nghèo khó, nay b ng thay da đ i th t m t cách nhanh chóng. H i nh ng
ngư i dân đây, ai cũng nói r ng:"vì gi đây khơng ai cịn s thi u vi c làm. M i
ngư i đ u đã có ngh , khơng cịn ch bi t bám vào đ ng ru ng, đ r i ph i phó
thác thân phân cho ơng tr i"...
Nh n nh p nh ng l p h c ngh
X Nhơn Th nh (th xã B n Tre), ông Nguy n Ng c Th o, Giám ñ c Trung
tâm DVVLLðLð cho bi t:"Xưa kia, Nhơn Th nh v n là m t làng ngh n i ti ng.
Nhưng r i ngh gia truy n mai m t, h u h t ngư i dân ñ u chuy n sang làm nông,
mùa màng th t bát tri n miên nên ñ i s ng ngư i dân r t khó khăn. T l h nghèo

có lúc lên t i trên dư i 50%". Nhưng m i chuy n ñã ñ i khác khi t nh ch trương
tái ph c làng ngh , m ñ u b ng vi c t ch c các l p d y ngh vào năm 2002.
ð n nay, v i hơn 10 l p ñào t o, hàng trăm lao ñ ng ñã ñư c trang b tay ngh ,
hình hài m t làng ngh ñã d n hi n rõ. Ch sau m t th i gian ng n "chuy n ngh ",
ñ i s ng m t b ph n dân cư ñã có nh ng chuy n bi n rõ r t.
ðó ch là m t trong s hàng trăm đ a phương vùng ðBSCL t o ñư c
bư c ñ t phá v kinh t - xã h i nh Chương trình đào t o ngh nơng thơn do
ngành Lð-TB&XH tri n khai th c hi n. Huy n biên gi i TÂn H ng (t nh ð ng
Tháp) nhi u năm trư c ln g p khó khăn trong các chương trình phát tri n kinh
t . Nguyên nhân là do hi u qu lao ñ ng th p, t l th i gian nông nhàn luôn
m c cao (trên 30%). ð c bi t, lao ñ ng n
ñây, ngoài th i gian làm theo mùa
v , ch y u làm công vi c n i tr . Trư c năm 1999, thu nh p ñ u ngư i ñây
hi m khi vư t quá ngư ng 200.000 ñ ng/tháng. Th nhưng, m i đây có d p tr l i,
chúng tôi không kh i ng c nhiên trư c khung c nh ñ i m i c a làng quê vùng
biên gi i. Hàng trăm ngôi nhà m i m c lên. Nh p s ng tr nên nh n nh p, sơi đ ng
h n. Ơng Nguy n Băng Sơn, Giám ñ c Trung tâm DVVL t nh ð ng Tháp
nói:"Ch trong vịng hơn 2 năm nay, trên đ a bàn huy n có hàng ngàn ngư i ñư c
h c ngh thêu xu t kh u, ñư c t ch c s n xu t t i nhà v i thu nh p trung bình
700.000 - 800.000 đ ng/tháng. Nh đó, đ i s ng nhi u gia đình đư c nâng lên
trong th y". ð ng Tháp, chương trình đào t o ngh nơng thơn ñư c tri n khai
di n r ng, v i ngu n v n l n t ngân sách. Năm 2004, t nh ñã ñ u tư trên 1,5 t
ñ ng vào chương trình này nh m đa d ng hóa các ngành ngh đào t o, phát tri n
các ngành ngh m i, ngh truy n th ng c a t ng ñ a phương, thu hút ñư c trên
9.200 lư t ngư i tham gia - con s k l c t trư c ñ n nay. ðây chính là m t trong

Trư ng ðH Kinh T Qu c Dân

24

L p Kinh T Phát Tri n B-K47