Vận dụng phương pháp dạy học khám phá trong dạy học một số kiến thức chương động lực học chất điểm vật lí 10
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.49 MB, 134 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
MAI VĂN TIẾN
VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC KHÁM PHÁ
TRONG DẠY HỌC MỘT SỐ KIẾN THỨC CHƯƠNG
“ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” VẬT LÝ 10
LUẬN VĂN THẠC SỸ SƯ PHẠM VẬT LÝ
Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Vật lý.
Mã số: 60 14 01 11
Hà nội - 2014
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC
MAI VĂN TIẾN
VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC KHÁM PHÁ
TRONG DẠY HỌC MỘT SỐ KIẾN THỨC CHƯƠNG
“ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” VẬT LÝ 10
LUẬN VĂN THẠC SỸ SƯ PHẠM VẬT LÝ
Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Vật lý
Mã số: 60 14 01 11
Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS Nguyễn Văn Biên
HÀ NỘI – 2014
LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành luận văn này tơi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình từ nhiều
phía, tơi xin cảm ơn những người đã giúp đỡ tôi trong suốt q trình tơi hồn
thành luận văn.
Trước hết tơi xin cảm ơn TS Nguyễn Văn Biên, người đã tận tình hướng
dẫn tơi hồn thành luận văn này.
Cảm ơn trường Đại học giáo dục, khoa sau đại học và các thầy cơ trong
khoa đã tạo điều kiện để tơi hồn thành luận văn.
Cảm ơn ban giám hiệu trường THPT Thạch Thành 3, nơi tôi đang công tác
đã tạo điều kiện để tơi thực nghiệm trong q trình làm luận văn.
Cảm ơn gia đình, các đồng nghiệp và bạn bè đã giúp đỡ tơi trong q trình
tơi hồn thành luận văn.
i
DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
GV:
Giáo viên
HS:
Học sinh.
PP:
Phương pháp
DHKP: Dạy học khám phá
TN:
Thực nghiệm
ĐC:
Đối chứng
PPDHKP: Phương pháp dạy học khám phá.
THPT: Trung học phổ thông.
NLST: Năng lực sáng tạo.
PPDH: Phương pháp dạy học
NVKP: Nhiệm vụ khám phá
THCS: Trung học cơ sở.
THPT: Trung học phổ thông.
ii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1: Các mức độ của dạy học khám phá.....................................................10
Bảng 1.2: Bảng thống kê kết quả khảo sát thực trạng dạy học khám phá trong
dạy
học
vật
lý...............................................................................................................28
Bảng
1.3:
Mẫu
giáo
án
tổ
chức
dạy
học
theo
PPDHKP........................................41
Bảng
2.1:
Các
thơng
số
đo
tính
tích
lực
sáng
cực................................................................65
Bảng
2.2:
Bảng
thơng
số
đo
năng
tạo.....................................................66
Bảng
2.3:
Thống
kê
điểm
kiểm
tra.........................................................................67
Bảng
2.4:
Thống
kê
%
học
sinh
đạt
điểm
xi
trở
xuống..........................................68
Bảng
2.5:
Các
tham
số
thống
kê............................................................................68
Bảng
2.6:
Bảng
nhận
xét
tổng
thể.........................................................................69
Bảng
3.1:
Tiêu
chí
đánh
giá
và
đối
chứng.............................................................71
Bảng
3.2:
Bảng
thống
kê
điểm
Newton”......................81
iii
kiểm
tra
bài
“Định
luật
II
Bảng
3.3:
Bảng
thống
kê
điểm
kiểm
tra
bài
“Lực
đàn
kê
điểm
kiểm
tra
bài
“Lực
ma
hồi”...................................81
Bảng
3.4:
Bảng
thống
sát”....................................82
Bảng 3.5: Bảng đánh giá tính tích cực của học sinh bài “Định luật II Newton”
..............................................................................................................................82
Bảng 3.6: Bảng đánh giá tính tích cực của học sinh bài “Lực đàn
hồi”................83
Bảng 3.7: Bảng đánh giá tính tích cực của học sinh bài “Lực ma
sát”.................84
Bảng 3.8: Bảng đánh giá năng lực sáng tạo của học sinh bài “Định luật II
Newton”...............................................................................................................85
Bảng 3.9: Bảng đánh giá năng lực sáng tạo của học sinh bài “Lực đàn
hồi”.......86
Bảng 3.10: Bảng đánh giá năng lực sáng tạo của học sinh bài “Lực ma
sát”.......88
Bảng 3.11: Bảng tần suất luỹ tích hội tụ lùi bài “Định luật II
Newton”................89
Bảng
3.12:
Bảng
tần
suất
luỹ
tích
hội
tụ
lùi
bài
“Lực
đàn
hồi”.............................90
Bảng 3.13: Bảng tần suất luỹ tích hội tụ lùi bài bài “Lực ma
sát”.........................90
Bảng
3.14:
Bảng
các
tham
số
Newton”.......................91
iv
thống
kê
bài
“Định
luật
II
Bảng
3.15:
Bảng
các
tham
số
thống
kê
bài
“Lực
đàn
tham
số
thống
kê
bài
“Lực
ma
hồi”....................................91
Bảng
3.16:
Bảng
các
sát”.....................................91
Bảng
3.17:
Bảng
đánh
giá
DHKP........................................93
v
chung
phương
pháp
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Sơ
đồ
1.1:
Chu
trình
sáng
tạo
khoa
học
của
học
khám
V.G.Razumopxki...............................23
Sơ
đồ
1.2:
Các
bước
xây
dựng
tiến
trình
dạy
phá...............................…34
Sơ
đồ
2.1:
Sơ
đồ
kiến
thức
điểm”..........................…45
vi
chương
“Động
lực
học
chất
MỤC LỤC
Lời
cảm
ơn………………………………………………………………………..i
Danh mục các kí hiệu, các chữ viết tắt...............................................................ii
Danh
mục
các
bảng……………………………………………………………..iii
Danh
mục
các
biểu
đồ…………………………………………………………...v
Mục lục………………………………………………………………………….vi
MỞ ĐẦU...............................................................................................................1
1.
Lý
do
chọn
đề
tài...............................................................................................1
1.1. Tính cấp thiết..................................................................................................1
1.2.
Ý
nghĩa
lý
luận................................................................................................1
1.3.
Ý
nghĩa
thực
tiễn.............................................................................................2
2. Mục đích nghiên cứu........................................................................................2
3.
Nhiệm
vụ
nghiên
cứu........................................................................................2
4.
Khách
thể
và
đối
tượng
nghiên
cứu.................................................................3
5.
Vấn
đề
nghiên
...........................................................................................3
vii
cứu.
6.
Giả
thuyết
khoa
học..........................................................................................3
7.
Giới
hạn
và
phạm
vi
nghiên
cứu.......................................................................3
8.
Ý
nghĩa
khoa
học
và
thực
tiễn
của
đề
tài..........................................................4
8.1.
Ý
nghía
lý
luận
của
đề
của
đề
tài................................................................................4
8.2.
Ý
nghĩa
thực
tiễn
tài.............................................................................4
9.
Phương
pháp
nghiên
cứu
.................................................................................4
9.1.
Nhóm
Phương
pháp
nghiên
cứu
lý
luận........................................................4
9.2.
Phương
pháp
nghiên
cứu
thực
lý
thơng
tiễn................................................................4
9.3.
Nhóm
giải
pháp
xử
tin.......................................................................5
10.
Cấu
trúc
luận
văn
...........................................................................................5
CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA PHƯƠNG PHÁP
“DẠY HỌC KHÁM PHÁ”..................................................................................6
1.1.
Cơ
sở
luận...................................................................................................6
viii
lý
1.1.1.
Lịch
sử
nghiên
cứu
đề
tài.............................................................................6
1.1.2.
Các
khái
niện
cơ
bản....................................................................................7
1.1.3. Những ưu điểm của phương pháp dạy học khám phá trong việc phát
huy tính tích cực sáng tạo của học sinh và nâng cao hiệu quả giảng
dạy............................................................................................................................
..13
1.1.4. Phương pháp “dạy học khám phá” phát huy tính tích cực, sáng tạo của
học
sinh
và
nâng
cao
hiệu
quả
giảng
dạy...........................................................15
1.2.
Cơ
sở
thực
tiễn..............................................................................................27
1.2.1.
Dạy
học
khám
phá
trong
dạy
học
Vật
lý:
..................................................27
1.2.2.
Dạy
học
khám
phá
chương
“Động
lực
học
chất
điểm”
............................30
Kết luận chương I...............................................................................................41
CHƯƠNG II.XÂY DỰNG TIẾN TRÌNH DẠY HỌC MỘT SỐ KIẾN
THỨC CHƯƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” THEO PHƯƠNG
PHÁP
DẠY
HỌC
KHÁM
PHÁ....................................................................................42
2.1.
Nội
dung
kiến
thức
thành................................................42
ix
kĩ
năng
cần
hình
2.1.1. Kiến thức về cơ học học sinh đã có ở chương I và ở
THCS.......................42
2.1.2.
Kiến
thức
chương
“Động
lực
học
chất
điểm”
..........................................42
2.2. Mục tiêu kiến thức ,kĩ năng học sinh cần đạt khi học chương “Động lực
học
chất
điểm”
....................................................................................................43
2.2.1.
Kiến
thức
cần
đạt.......................................................................................43
2.2.2.
Kĩ
năng
cần
đạt
được.................................................................................44
2.3.
Sơ
đồ
kiến
thức
chương
“Động
lực
học
chất
điểm”
học
chương
“Động
lực
học
chất
điểm”
...................................45
2.4.
Tổ
chức
dạy
.................................46
2.5. Tổ chức dạy học theo phương pháp “dạy học khám phá”
........................46
2.6.
Cơng
cụ
đánh
giá
trong
dạy
tính
tích
cực:
năng
lực
sáng
học.................................................................65
2.6.1.
Cơng
cụ
đo
..........................................................................65
2.6.2.
Cơng
cụ
đo
tạo....................................................................66
2.6.3.
Cơng
cụ
đo
tính
dạy.................................................67
x
hiệu
quả
trong
giảng
Kết
luận
chương
II..............................................................................................69
CHƯƠNG
III:
THỰC
NGHIỆM
SƯ
PHẠM...................................................70
3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm.................................................................70
3.2.
Nội
dung
thực
nghiệm
sư
nghiệm
sư
nghiệm
sư
phạm..................................................................70
3.3.
Đối
tượng
thực
phạm.................................................................70
3.4.
Phương
pháp
thực
phạm...........................................................70
3.4.1. Phương pháp thăm dị...............................................................................70
3.4.2.
Phương
pháp
đối
chứng............................................................................71
3.5.
Thời
gian
thực
nghiệm
sư
phạm:................................................................71
3.6.
Các
bước
tiến
hành
thực
nghiệm.................................................................72
3.6.1.
Chọn
lớp,
nhóm
thực
nghiệm
và
nhóm,
thập
thơng
lớp
đối
chứng.............................72
3.6.2.
Q
trình
thực
nghiệm
và
thu
số
đánh
giá..............................72
3.7.
Kết
quả
nghiệm....................................................................................75
xi
thực
3.7.1.
Phân
tích
diễn
biến
giờ
học........................................................................75
3.7.2.
Kết
quả
bài
kiểm
tra...................................................................................80
3.8.
Đánh
giá
kết
quả
thực
nghiệm.....................................................................82
3.8.1.
Mục
đích
đánh
giá:
...................................................................................82
3.8.2.
Đánh
giá
kết
quả
thu
được
theo
mục
đích
đề
ra........................................82
3.9. Đánh giá chung về kết quả thực hiện dạy học theo phương pháp khám
phá
.......................................................................................................................93
Kết
luận
chương
3...............................................................................................94
KẾT
LUẬN
VÀ
KIẾN
NGHỊ............................................................................95
1.
Kết
luận............................................................................................................95
2.
Hướng
nghiên
cứu
tiếp...................................................................................95
3.
Kiến
nghị..........................................................................................................96
TÀI
LIỆU
KHẢO..................................................................................97
xii
THAM
PHỤ LỤC............................................................................................................98
Phụ lục 1:PHIẾU KHẢO SÁT SỐ 1(Dành cho cán bộ quản lí và GV
THPT)................................................................................................................. 98
Phụ
lục
2:PHIẾU
KHẢO
SÁT
SỐ
2(Dành
cho
HS
THPT)..........................100
Phụ lục 3: BẢNG GHI SỐ LIỆU VÀ XỬ LÍ KẾT QUẢ KHẢO SÁT VỀ
ĐỊNH
LUẬT
II
NEWTON...............................................................................102
Phụ lục 4: BẢNG GHI SỐ LIỆU VÀ XỬ LÍ KẾT QUẢ THÍ NGHIỆM VỀ
ĐỊNH
LUẬT
HÚC............................................................................................104
Phụ lục 5: BẢNG GHI SỐ LIỆU VÀ XỬ LÍ KẾT QUẢ THÍ NGHIỆM VỀ
LỰC MA SÁT...................................................................................................105
Phụ
lục
6
:
ĐỀ
KIỂM
TRA...............................................................................106
Phụ
lục
7.
MỘT
NGHIỆM...................................................115
xiii
SỐ
ẢNH
THỰC
MỞ ĐẦU
1.Lý do chọn đề tài.
1.1. Tính cấp thiết.
Chúng ta đang sống trong thời kì bùng nổ thơng tin với dung lượng ngày
một tăng nhanh. Các thông tin khoa học ấy đã can thiệp vào mọi mặt của đời
sống xã hội, Để làm chủ được thiên nhiên, xã hội và bản thân con người phải
nắm bắt được những thông tin khoa học ấy. Trong khi đó chúng ta khơng thể kéo
dài thời gian học tập trong ngày, không thể kéo dài thời gian học tập của người
học. Do đó yêu cầu đặt ra là chúng ta phải thay đổi phương pháp dạy học để sao
cho trong một thời gian ngắn nhất người học có thể tiếp nhận được những thơng
tin cơ bản nhất, thiết thực nhất đáp ứng được nhu cầu của xã hội và thời đại.
Các phương pháp dạy học truyền thống có hình thức đọc chép khơng cịn
phù hợp, khơng phát huy được tính chủ động của người học
Nghị quyết trung ương 4 khóa VII đã chỉ rõ nhiệm vụ quan trọng của ngành
giáo dục và đào tạo là: “Phải khuyến khích tự học, phải áp dụng những phương
pháp dạy học hiện đại để bồi dưỡng cho sinh viên những năng lực tư duy sáng
tạo, năng lực giải quyết vấn đề…”. Định hướng trên được pháp chế hóa tại điều
5.2, Luật Giáo dục năm 2005: “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích
cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học; bồi dưỡng cho người học
năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên.”
1.2.Ý nghĩa lý luận.
Củng cố được tính đúng đắn của phương pháp dạy học khám phá là một
pháp dạy học đáp ứng được yêu cầu đổi mới của giáo dục khi được vận dụng
vào những trường hợp cụ thể môn học Vật lý trung học phổ thơng một cách có
hiệu quả.
1
Từ việc vận dụng phương pháp “Dạy học khám phá”vào trường hợp cụ thể
là dạy một số nội dung chương “Động lực học chất điểm”, những giáo viên
khác có thể xây dựng được những giải pháp cụ thể cho việc vận dụng phương
pháp này vào dạy các chương, bài, hay nội dung khác nhằm nâng cao hiệu quả
giảng dạy.
1.3. Ý nghĩa thực tiễn.
Việc vận dụng phương pháp “Dạy học khám phá” hồn tồn có thể mang
lại khơng khí học tập mới cho học sinh mà ở đó học sinh có hứng thú hơn,tích
cực,chủ động và sáng tạo hơn. Và do đó hiệu quả của cơng tác dạy học được
nâng lên rõ rệt.
Kết quả của nghiên cứu là động lực thúc đẩy hoạt động đổi mới phương
pháp dạy học trong trường phổ thơng , qua đó hoạt động dạy và học ở trường
được cải thiện theo hướng tích cực hơn, giáo viên chú tâm tới phương pháp dạy
học hiệu quả hơn,học sinh chủ động và tích cực và sáng tạo hơn trong hoạt động
học của bản thân.
2.Mục đích nghiên cứu.
Vận dụng phương pháp “dạy học khám phá”vào thiết kế hoạt động dạy học
một số nội dụng chương “Động lực học chất điểm” vật lý 10 nhằm phát huy tính
tích cực, sáng tạo của học sinh, nâng cao hiệu quả giảng dạy.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu.
Thứ nhất:Cơ sở lý luận của đề tài.Trong phần này,đề tài sẽ hệ thống những
lí luận về tâm lí học để làm cơ sở xây dựng những biện pháp sư phạm nhằm nâng
cao tích tích cực, sáng tạo của học sinh.Hệ thống các quan điểm dạy học hiện
đại, quan điểm về dạy học phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Đặc biệt
là nghiên cứu cơ sở lí luận về dạy học khám phá.
2
Thứ hai: Đánh giá thực trạng dạy học kiến thức chương “Động lực học
chất điểm” của trường THPT Thạch Thành 3, tìm hiểu về năng lực tư duy hiện
tại của các em học sinh khối 10 của trường.
Thứ ba: Xây dựng tiến trình dạy học theo phương pháp “Dạy học khám
phá”kiến thức chương “Động lực học chất điểm trong chương trình Vật lý 10 sao
cho phát huy được tính tích cực, sáng tạo, và nâng cao hiệu quả dạy học.
4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu.
Khách thể nghiên cứu là học sinh lớp 10 trường THPT Thạch Thành 3 –
Huyện Thạch Thành – Tỉnh Thanh Hoá.
Đối tượng nghiên cứulà vậndụng phương pháp “dạy học khám phá”trong
dạy học một số kiến thức chương “Động lực học chất điểm”.
5. Vấn đề nghiên cứu.
Đề tài tập trung nghiên cứu vào hai vấn đề cơ bản sau:
- Cơ sở lý luận và thực tiễn của phương pháp dạy học khám phá.
- Vận dụng phương pháp “dạy học khám phá”vào xây dựng tiến trình dạy
học một số kiến thức chương “Động lực học chất điểm” như thế nào để phát huy
được tính tích cực, sáng tạo của học sinh và nâng cao hiệu quả giảng dạy.
6. Giả thuyết khoa học.
Nếu xây dựng tiến trình và tổ chức dạy học về một số kiến thức chương
“Động lực học chất điểm” trong chương trình Vật lý 10 theo phương pháp “dạy
học khám phá” thì sẽ góp phần phát huy được tính tích cực, sáng tạo của học
sinh và nâng cao hiệu quả giảng dạy.
7. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu.
Nghiên cứu khảo sát được tiến hành trên phạm vi học sinh lớp 10 trường
THPT Thạch Thành 3, huyện Thạch Thành, tỉnh Thanh Hoá năm học 20142015.
3
8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài.
8.1. Ý nghía lý luận của đề tài.
Hệ thống hố được cơ sở lí luận về phương pháp dạy học khám phá.
8.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài.
Xây dựng được tiến trình dạy học theo phương pháp dạy học khám phá một
số kiến thức chương “Động lực học chất điểm” trong chương trình vật lý 10.
Bổ sung vào tài liệu tham khảo cho giáo viên , đề tài có thể làm nền tảng
cho giáo viên THPT cũng thiết kế bài giảng cho các phần khác, các chương
khác, các khối lớp khác theo phương pháp dạy học khám phá.
Kết quả nghiên cứu góp phần thúc đẩy cơng tác đổi mới phương pháp dạy
học vật lý THPT.
9. Phương pháp nghiên cứu.
Luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau:
9.1. Nhóm Phương pháp nghiên cứu lý luận.
Sưu tầm, đọc các tài liệu về lý luận dạy học nói chung và lí luận dạy học vật
lí nói riêng và đặc biệt là tài liệu lý luận về phương pháp “dạy học khám phá”
Đọc và tìm hiểu các lí luận từ sách, báo, tạp chí,mạng internet, các nghị
quyết để làm sáng tỏ quan điểm của đề tài.
Nghiên cứu các tài liệu, các kết quả tâm lí học của lứa tuổi 10, những khó
khăn mà các em thường gặp phải khi mới chuyển cấp học từ các trang mạng,
sách, báo.
9.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn.
Điều tra khảo sát: Tìm hiểu việc dạy học của giáo viên THPT về nội dung
chương “ Động lực học chất điểm”, lấy phiếu điều tra khảo sát nhằm đánh giá
tình hình dạy và học hiện tại ở trường theo những phương pháp khác.
4
Thực nghiệm sư phạm: Tiến hành thiết kế bài giảng, thực thi bài giảng tại
lớp 10 THPT Thạch Thành 3 theo phương pháp “dạy học khám phá”.Phân tích
kết quả thu được để khẳng định tính khả thi của đề tài.
9.3. Nhóm giải pháp xử lý thơng tin.
Định lượng, định tính, thống kê, phân tích thống kê, so sánh.
10. Cấu trúc luận văn.
Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục,
luận văn dự kiến được trình bày theo 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của phương pháp “Dạy học khám
phá”.
Chương 2: Xây dựng tiến trình dạy học một số kiến thức chương “Động
lực học chất điểm” theo phương pháp “dạy học khám phá”.
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.
5
CHƯƠNG 1.
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA PHƯƠNG PHÁP “DẠY HỌC
KHÁM PHÁ”
1.1. Cơ sở lý luận.
1.1.1. Lịch sử nghiên cứu đề tài.
Việc nghiên cứu vận dụng phương pháp “Dạy học khám phá” vào trong
giảng dạy đã là đề tài luận văn của nhiều học viên cao học tại nhiều trường,
nhiều bộ mơn khác nhau, thậm chí trong cùng một bộ môn nhưng vận dụng ở các
chương, các phần kiến thức khác nhau. Cụ thể như một số đề tài sau đây:
- “Vận dụng phương pháp dạy học khám phá có hướng dẫn trong dạy học
bất đẳng thức ở trường THPT” của Đặng Khắc Quang, Đại học sư phạm Thái
Nguyên năm 2009.
- “Vận dụng phương pháp dạy học khám phá chương “Chất khí” (Vật lí 10
cơ bản) Nhằm phát triển tư duy của học sinh” của Nguyễn Minh Trí, Đại học sư
phạm Thành Phố Hồ Chí Minh năm 2010
- “Vận dụng phương pháp dạy học khám phá để rèn luyện năng lực giải
tốn hình học khơng gian lớp 11 cho học sinh THPT” của Phạm Đức Hạnh, Đại
học sư phạm Vinh năm 2010.
- “Vận dụng phương pháp dạy học khám phá trong phép biến hình lớp 11
THPT” của Nguyễn Thị Hạnh Thuý, Đại học Giáo Dục năm 2011.
- “Vận dụng phương pháp dạy học khám phá vào dạy một số khái niệm liên
quan đến véc tơ”của Hoàng Thị Thu Nga, Đại học Cần thơ khoa sư phạm năm
2011.
- “Tổ chức dạy học khám phá trong dạy học các quy luật di truyền sinh học
12” của Thân Thị Lan, đại học sư phạm Thái Nguyên Năm 2012.
6
- Đi sâu nghiên cứu về lý luận phương pháp dạy học tích cực đã có nhiều
nhà sư phạm đưa ra các quan niệm, các thuật ngữ khác nhau nhưng thống nhất
nhau về mặt bản chất như: “Dạy học tự phát hiện” cả các tác giả Đỗ Đình Hoan,
Nguyễn Hữu Hợp, Nguyễn Tuyết Nga; “Phương pháp phát hiện lại” của tác giả
Nguyễn Kỳ; “ Kiến tạo- tìm tịi” của tác giả Đặng Thành Hưng, Lê Nguyên
Long; “Dạy học khám phá”, “Dạy học khám phá có hướng dẫn”, “Dạy học bằng
các hoạt động khám phá” của Trần Thúc Trình, Trần Bá Hồnh, Bùi văn Nghị,
Lê Võ Bình, Nguyễn Văn Hiếu.
Mặc dù đã có nhiều đề tài nghiên cứu của các học viên cao học về việc vận
dụng phương pháp dạy học khám phá và trong quá trình tổ chức dạy học, song
chưa có đề tài nào nghiên cứu việc vận dụng phương pháp dạy học khám phá
vào quá trình giảng dạy một số nội dung chương “Động lực học chất điểm” với
mục tiêu phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh và nâng cao hiệu quả
giảng dạy. Do đó đề tài: Vận dụng phương pháp khám phá trong dạy học một số
nội dung chương “Động lực học chất điểm” vật lý 10 được triển khai lần này là
lần đầu tiên. Các nghiên cứu về lý luận của các giáo sư, tiến sĩ là cơ sở góp phần
xây dựng cơ sở lý luận cho luận văn này.
1.1.2. Các khái niện cơ bản.
1.1.2.1. Khái niệm về phương pháp dạy học khám phá.
a. Hoạt động học tìm tịi, khám phá.
Theo J. Richard Suchman, cha đẻ của chương trình học tập tìm tịi ở Mỹ thì
học tập tìm tịi (Inquiry – based learning) là sự tìm hiểu tích cực những ý nghĩa
liên quan đến các quá trình tư duy giúp biến những kinh nghiệm thành vốn kiến
thức.
Các nhà khoa học giáo dục của đại học Alberta lại quan niệm: Học tập tìm
tịi là một q trình, trong đó người học tham gia tích cực vào việc học tập, đưa
7
ra các câu hỏi, điều tra rộng rãi, từ đó xây dựng nên kiến thức mới. Kiến thức đó
là mới với người học và họ có thể sử dụng nó giải quyết một số vấn đề nhất định,
đưa ra một giải pháp trước một vấn đề cần giải quyết hoặc ủng hộ một quan
điểm.
Ở Việt Nam tác giả Trần Thúc Trình giải thích về học tập tìm tịi dựa trên
mối quan hệ với khai phá (disscovery) và khám phá ( Investigation) đó là q
trình học sinh sử dụng những mối quan hệ giữa hiểu biết của mình về khoa học
và logic để xác minh ý tưởng mới.
Như vậy, Hoạt động học tập tìm tịi, khám phá là q trình trong đó người
học tham gia tích cực vào việc học tập, đặt ra các câu hỏi, dựa vào các hành động
có tính chất thực nghiệm, tương tác với các đối tượng học tập để trả lời các câu
hỏi, phát hiện, xây dựng kiến thức mới.
b. Dạy học khám phá.
Có rất nhiều quan niệm về dạy học tìm tịi, khám phá đã được đưa ra:Dạy
học tìm tịi là một q trình dựa trên nền tảng tìm tịi, trong đó người học được
định hướng các vấn đề, đặt ra các câu hỏi có ý nghĩa về chúng, quyết định làm
thế nào để tìm ra câu trả lời phù hợp cho những câu hỏi, giao tiếp trao đổi kiến
thức mới. (Draft New Zealand Curriculum, 2006).
Theo tác giả Đặng Thành Hưng (2002), thì dạy học kiến tạo tìm tịi là kiểu
dạy học trong đó học sinh dựa vào các hành động có tính chất thực nghiệm,
tương tác với đối tượng mà tìm hiểu, thu thập, sử lý các sự kiện, lĩnh hội kỹ
năng, tức là học ngay trong quá trình thực hiện các thao tác, các thí nghiệm, vừa
hành động vừa học.[8,TR. 68]
Như vậy, tổng hợp từ các quan niệm về dạy học tìm tịi khám phá thì tơi
cho rằng: Dạy học tìm tịi khám phá là dạy học mà trong đó giáo viên đề xuất
các vấn đề thông qua các câu hỏi, các bài tập định hướng mà học sinh sẽ tiến
8
hành trao đổi, suy nghĩ, tự đề ra các giải pháp nghiên cứu, các thực nghiệm và
tiến hành thực hiện để giải quyết các vấn đề đó.
Bản chất của dạy học khám phá có tính tương đồng với dạy học giải quyết
vấn đề, song điểm nỏi bật của phương pháp này là chú trọng tới vai trò định
hướng của giáo viên để học sinh tự tìm tịi, tự khám phá kể cả việc đề xuất giải
pháp, lên phương án và thực thi việc giải quyết vấn đề.
c. Các mức độ của dạy học khám phá.
Theo Carl J. Wenning, Chuyên viên Vật lý Sở Giáo dục Vật lý Illinois State
University Normal thì một hoạt động dạy học được chia thành nhiều cấp độ, và
vai trò tổ chức hoạt động học của học sinh sẽ đạt hiệu quả tốt khi người giáo viên
biết nắm vững được kiến thức bài học và đặt ra nhiệm vụ học tập phù hợp với
đối tượng học sinh. Dựa theo mức độ tham gia của hoạt động tư duy và vai trò
chủ động của học sinh và chủ đạo của giáo viên Wenning đã chia hoạt động dạy
học khám phá theo các mức độ từ thấp đến cao như sau.
Mức độ
1.Thuyết trình và trao
đổi
Nội dung
Bằng những định hướng của
giáo viên từ các kinh nghiệm
các em có,các em sẽ trao đổi,
(Interative
demonstration)
thảo luận để tìm ra kiến thức
mới
2. Khám phá có
HS đi khám phá cái mới của
hướng dẫn (Guided
kiến thức theo các câu hỏi định
discovery)
hướng của GV
3.Khám phá có
HS được tiến hành các hoạt
hướng dẫn(Guided
động tìm tịi có sự tham gia
9
Vai trò
Vai trò
của GV
của HS
inquiry)
hướng dẫn của giáo viên trong
q trình tìm tịi của HS
Học sinh tự thực hiện các hoạt
động học khám phá trước một
4.Khám phá trong
số vấn đề mà giáo viên đưa
giới hạn (Bounded
ra.Trong hoạt động này, học
Inquiry)
sinh tự đề xuất giải pháp và
thực hiện giải pháp mình đưa
ra.
Bằng một câu hỏi tổng qt(Ví
dụ như:Vì sao lại coa vật nổi
vật chìm khi được thả vào
nước?)Học sinh sẽ tự đề xuất
5.Khám phá mở
giả thiết, thực hiện việc loại bỏ
(open inquiry)
giải thiết không phù hợp, tiến
hành thí nghiệm kiểm tra và
cuối cùng là cho kết quả về việc
có lực Ác xi mét và biểu thức
cụ thể về lực này.
(Bảng 1.1: Các mức độ của dạy học khám phá)
Tuy nhiên, sẽ rất khó có thể xác định rằng có một mức độ học tập phù hợp
cho một đơn vị kiến thức nào. Nói cách khác, với một đơn vị kiến thức, tuỳ theo
độ khó của kiến thức và khả năng của học sinh để giáo viên có thể đưa ra
phương pháp tổ chức hoạt động học khám phá với mức độ phù hợp. Thông
thường sẽ là một câu hỏi lớn, có hàm chứa nội dung kiến thức rộng, sau đó giáo
viên sẽ có những câu hỏi gợi ý bổ sung làm thu hẹp dần phạm vi kiến thức cần
10
