Thế giới nghệ thuật trong ngụ ngôn la fontaine và ý nghĩa giáo dục đối với học sinh tiểu học (LV01277)

Bộ giáo dục và đào tạo
Tr-ờng đại học s- phạm hà nội 2





Nguyễn Thị tuyết hạnh




Thế giới nghệ thuật trong ngụ ngôn
la fontaine và ý nghĩa giáo dục
đối với học sinh tiểu học






luận văn thạc sĩ khoa HC GIO DC

Hà Nội, 2014



Bộ giáo dục và đào tạo
Tr-ờng đại học s- phạm hà nội 2





Nguyễn Thị tuyết hạnh




Thế giới nghệ thuật trong ngụ ngôn
la fontaine và ý nghĩa giáo dục
đối với học sinh tiểu học


CHUYÊN NGàNH: GIáO DụC HọC (BậC TIểU HọC)
Mã số: 60 14 01 01



luận văn thạc sĩ khoa HC GIO DC

Ng-ời h-ớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Bích Dung




Hà Nội, 2014
1


Lêi c¶m ¬n
Với tất cả tấm lòng và tình cảm của mình, tôi bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc
đến TS. Nguyễn Thị Bích Dung ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn tôi làm đề tài
này, cảm ơn ban lãnh đạo và các thầy cô giáo trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà
Nội 2 đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập
và nghiên cứu tại trƣờng.
Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy giáo, cô giáo
của trƣờng Tiểu học Tràng An - Hoàn Kiếm - Hà Nội đã giúp đỡ tôi trong quá
trình nghiên cứu, thực hiện đề tài này.
Hà Nội, ngày 30/8/2014
Tác giả




Nguyễn Thị Tuyết Hạnh

2


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này
là trung thực và không trùng lặp với các đề tài khác. Tôi cũng xin cam đoan
rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các
thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ nguồn gốc.
Tác giả luận văn


Nguyễn Thị Tuyết Hạnh

3


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN 1
LỜI CAM ĐOAN 2
MỞ ĐẦU 6
1. Lý do chọn đề tài 6
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 7
3. Mục đích nghiên cứu 10
4. Nhiệm vụ nghiên cứu 10
5. Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi khảo sát 10
5.1 Đối tƣợng nghiên cứu 10
5.2 Phạm vi khảo sát 10
6. Phƣơng pháp nghiên cứu 11
7. Đóng góp mới của luận văn 11
8. Bố cục của luận văn 11
NỘI DUNG 12
CHƢƠNG 1: THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRONG NGỤ NGÔN LA FONTAINE 12
1.1 Khái niệm nhân vật và thế giới nhân vật 12
1.1.1 Khái niệm nhân vật 12
1.1.2 Thế giới nhân vật 13
1.2 Các loại nhân vật trong ngụ ngôn La Fotaine 14
1.2.1 Nhân vật là con ngƣời 14
1.2.2 Nhân vật là loài vật 18
1.2.3 Nhân vật thần thánh 23
1.3 Nghệ thuật xây dựng nhân vật 24

1.3.1 Ngoại hình nhân vật 25
1.3.2 Ngôn ngữ nhân vật 28
1.3.3 Hành động nhân vật 35
4


1.3.4 Hoàn cảnh để nhân vật bộc lộ tính cách 42
1.4 Tiểu kết 44
CHƢƠNG 2: NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG CỐT TRUYỆN TRONG
NGỤ NGÔN LA FONTAINE 46
2.1 Khái niệm cốt truyện 46
2.1.1 Khái niệm 46
2.1.2 Cơ sở chung của cốt truyện 47
2.1.3 Vai trò của cốt truyện và tính cách nhân vật qua các giai đoạn
lịch sử văn học 49
2.1.4 Các thành phần chính của cốt truyện 50
2.2 Vài nét về thể loại ngụ ngôn 53
2.3 Nguồn gốc cốt truyện thơ ngụ ngôn La Fontaine 56
2.4 Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong Ngụ ngôn La Fontaine 60
2.4.1 Nghệ thuật xây dựng những hình tƣợng nhân vật đối lập 60
2.4.2 Lời dẫn chuyện – nét độc đáo của nghệ thuật xây dựng cốt
truyện thơ Ngụ ngôn La Fontaine 68
2.4.3 Mỗi bài thơ ngụ ngôn La Fontaine đƣợc xây dựng giống nhƣ
một vở kịch 72
2.5 Tiểu kết 78
CHƢƠNG 3: NGỤ NGÔN LA FONTAINE TRONG CHƢƠNG TRÌNH
TIẾNG VIỆT TIỂU HỌC VÀ Ý NGHĨA GIÁO DỤC ĐỐI VỚI HỌC SINH
TIỂU HỌC 79
3.1 Các tác phẩm Ngụ ngôn La Fontaine trong chƣơng trình Tiếng Việt
Tiểu học 79

3.1.1 Bảng khảo sát và nhận xét 79
3.1.2 Thiết kế giáo án (một số tác phẩm) 80
3.2 Ý nghĩa giáo dục trong Ngụ ngôn La Fontaine đối với học sinh Tiểu
5


học 88
3.3. Ý nghĩa giáo dục của các bài thơ, truyện phỏng theo Ngụ ngôn La
Fontaine trong chƣơng trình Tiểu học 93
3.4 Tiểu kết 99
KẾT LUẬN 100
TÀI LIỆU THAM KHẢO 102
PHỤ LỤC 104














6

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Văn học là loại hình nghệ thuật vốn gần gũi với lứa tuổi học sinh Tiểu
học. Ngay từ khi còn nằm trong nôi, trẻ đã đƣợc ru bằng những câu chuyện kể
của bà, của mẹ. Đến tuổi cắp sách tới trƣờng, các em lại càng say mê tìm hiểu
thế giới tri thức rộng lớn của con ngƣời qua những bài học, những tác phẩm
văn học đƣợc truyền đạt bằng giọng kể ngọt ngào của cô giáo. Các tác phẩm
văn học góp phần bồi dƣỡng cho các em tình yêu cái đẹp, yêu quê hƣơng đất
nƣớc, hình thành và phát triển nhân cách tốt đẹp của con ngƣời trong thế kỷ
mới.
Do đặc điểm tâm lý lứa tuổi của trẻ không giống với ngƣời lớn, trí
tƣởng tƣợng và ƣớc mơ cùng những cảm xúc, tình cảm trƣớc những điều mới
lạ luôn đặt ra hứng thú, trí tò mò, óc tƣởng tƣợng và lòng ham hiểu biết của
trẻ thơ. Các em tiếp nhận tri thức, đặc biệt là văn học theo cách riêng của
mình. Vì lẽ đó mà có một thể loại văn học đƣợc thiếu nhi rất yêu thích, đó là
văn học dân gian.Với sự phong phú và đa dạng, văn học dân gian đã mang
đến cho mọi ngƣời đặc biệt là trẻ thơ một niềm thích thú. Nó giúp cho mọi
ngƣời hiểu mình, hiểu ngƣời và hiểu cuộc đời hơn. Bên cạnh những câu
chuyện thần thoại li kì, hấp dẫn; những lời tâm tình, chia sẻ và sự cảm thông
của truyện cổ tích; sự ngọt ngào nhƣ dòng sữa mẹ của ca dao thì truyện ngụ
ngôn đến với đời, với mọi ngƣời không ồn ã. Nó dung dị nhƣng thấm thía biết
bao. Khi đọc nó, ngƣời ta không chỉ cảm giác mà họ nghĩ đó chính là những
sự việc đang diễn ra xung quanh mình và với chính bản thân mình.
Những bài học rút ra từ các tác phẩm, các câu chuyện ngụ ngôn luôn
khiến học sinh thích thú, ghi nhớ và vận dụng nhanh hơn. Ngụ ngôn La
Fontaine là nhƣ vậy.
La Fontaine là một tác gia xuất sắc của văn học cổ điển Pháp và thế giới.
7

Thơ của ông giàu kịch tính, đƣợc bạn đọc yêu mến; đặc biệt là các em thiếu
nhi. Thơ ngụ ngôn của ông đã đƣợc dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới và
đƣợc nhiều nƣớc đƣa vào chƣơng trình học của nhà trƣờng. Dƣờng nhƣ mỗi
bài thơ của ông đã đƣa các em đến một thế giới mới, tác động mạnh đến tình
cảm và nhận thức của trẻ, giúp các em biết phân biệt tốt - xấu; đúng - sai, việc
nên làm - không nên làm, dần hoàn thiện bản thân vƣơn tới những giá trị
“chân - thiện - mĩ”.
Chọn đề tài Thế giới nghệ thuật trong Ngụ ngôn La Fontaine và ý
nghĩa giáo dục đối với học sinh tiểu học cho một luận văn thạc sĩ, chúng tôi
mong muốn đƣợc tìm hiểu thêm về ngụ ngôn La Fontaine nhằm nâng cao
năng lực của mình, tích luỹ kiến thức để giảng dạy môn Tiếng Việt tốt hơn.
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Jean De La Fontaine (1621 – 1695), tên tiếng Hán La Phụng Tiên hay
Lã Phụng Tiên, là một nhà thơ ngụ ngôn nổi tiếng của Pháp, những bài thơ
của ông đƣợc biết đến rất rộng rãi vào thế kỷ XVII. La Fontaine sinh ra tại
Château-Thierry trong một gia đình ngƣời quản lý rừng. Mẹ mất sớm, ông
thừa hƣởng sự giáo dục đầy tự do và sâu rộng của bố. Từ bé ông đã sống giữa
thiên nhiên, yêu cảnh rừng núi và thú rừng hoang dã. Học xong ở Paris, ông
trở về quê hƣơng nối nghiệp cha quản lý khu rừng địa phƣơng, sống với
những ngƣời dân lao động nghèo khổ.
Chính cuộc sống chan hòa với thiên nhiên, gần gũi với ngƣời dân thƣờng
đã khiến cho thơ văn của ông giàu tính dân gian, giàu chất thơ của cuộc sống
và sự thực tinh tế, sinh động. Khi ông miêu tả thiên nhiên hay viết về các loài
thú, loài cây, về con cáo, chùm nho, con cừu, cây bắp cải cũng nhƣ thể hiện
lòng nhân ái bao la của ông đói với ngƣời nghèo. Ông có kiến thức uyên bác
về cả thiên nhiên và xã hội, giao thiệp rộng rãi với giới tri thức tự do, sống
phóng túng, không thích gần gũi cung đình nhƣ nhiều nhà văn Cổ điển khác.
8

Có lẽ vì vậy ông không đƣợc vua Louis XIX của Pháp ƣa thích.
La Fontaine sáng tác nhiều tác phẩm với những thể loại khác nhau:
Truyện, thơ (1665), tiểu thuyết (Xise, 1664-1674), kịch, nhƣng ông nổi tiếng
thế giới với tập Ngụ ngôn (1666-1694) gồm 12 quyển ®-îc in thµnh 3 tËp:
Năm 1668, tập 1, từ quyển 1 đến quyển 6, gồm 124 bài.
Năm 1678 – 1679, tập 2, từ quyển 7 đến quyển 11, gồm 87 bài.
Năm 1694, tập 3, quyển 12, gồm 27 bài.
Với thể loại ngụ ngôn, ông đã nâng vị trí của mình lên ngang tầm với
những nhà văn, nhà thơ lớn của thời đại – không chỉ của nƣớc Pháp mà là cả
thế giới. Ông đã có công đƣa thể loại ngụ ngôn vốn bị coi là “hạ đẳng” lên vị
trí xứng đáng, góp thêm vào vƣờn hoa văn học của nhân loại một bông hoa
tƣơi thắm, ngát hƣơng, trải qua hơn 300 năm vẫn giữ nguyên giá trị.
Bàn về La Fontaine và những sáng tác của ông thì từ xƣa đến nay đã có
nhiều nhà văn, nhà lí luận, nhà phê bình văn học trên thế giới cũng nhƣ trong
nƣớc đề cập đến.
Theo khảo sát, ở nƣớc ta tài liệu về La Fontaine cũng nhƣ các tác phẩm của
ông còn hạn chế, chƣa có nhiều công trình nghiên cứu chuyên biệt về thơ Ngụ
ngôn La Fontaine.
Thơ ngụ ngôn của La Fontaine nói chung và Thế giới nghệ thuật trong thơ
Ngụ ngôn La Fontaine nói riêng cho tới thời điểm này dƣờng nhƣ vẫn đang là
khoảng trống cho giới nghiên cứu, phê bình trong cả nƣớc.
Trong các tập thơ dịch hay một số cuốn giáo trình, tác giả La Fotanie
thƣờng chỉ đƣợc giới thiệu sơ lƣợc. Tuy nhiên ý kiến đánh giá tác phẩm của
ông lại rất cao.
Ở đầu quyển 200 Fables – bài ngụ ngôn La Fontaine (song ngữ do Lê
Trọng Bổng chuyển thơ Việt), phần giới thiệu về Jean De La Fontaine có
đoạn: “Về phần nhà thơ, ông tỏ ra khao khát sự hoàn hảo và rất tài ba, bằng
9

nghệ thuật thơ điêu luyện và ngôn ngữ đa dạng, đã mang lại sắc thái tự nhiên
đáng kể cho những bài ngụ ngôn luân lý mà ông viết theo tứ của Ésope, của
Phèdre và đạo lí Ấn Độ. Đạo lí này, La Fontaine dƣờng nhƣ bộc lộ ra vào
cuối đời, khi mà tuy vẫn luôn luôn làm ngƣời triều thần tài giỏi nhƣng kém
say sƣa hơn đối với tự do của bản thân, ông đã phú cho những bài ngụ ngôn
cuối cùng của mình những tƣ duy triết học, và miệt mài dịch thuật các thánh
vịnh và thánh ca. [Viện hàn lâm Pháp, 1684]
Ten-nơ triết gia, nhà phê bình văn học Pháp thế kỷ XVII đã nhận xét: “Ông
là nhà thơ. Tôi tin rằng với ngƣời Pháp chúng ta, ông thực sự là nhà thơ chân
chính. Hãy chú ý đến tính chất độc đáo trong bản chất cốt cách nghệ thuật của
ông. Tác phẩm của ông là những bức tranh sinh động về cuộc đời và xã hội
Pháp cuối thế kỉ XVII” [20; tr.15]
Xanh - tơ Bơ - vơ - nhà phê bình văn học Pháp thế kỉ XIX thì tìm thấy ở La
Fontaine những cảm xúc chân thành, băn khoăn, trăn trở trƣớc những vấn đề
bức xúc trong xã hội đã bật thành lời nhƣng không gay gắt mà nhẹ nhàng, tế
nhị: “Ông suy tƣởng và viết bằng trái tim chân thành, có những nhận xét tinh
tế, vui, dí dỏm, dùng các ngôn ngữ dân gian giỏi, khéo chọn, hàm xúc và có
vần điệu”. [20;tr.17]
Nhận xét chung về La Fontaine cùng những sáng tác của ông, Lơ Sanoa
Lơmơ - nhà phê bình văn học Pháp, nhà sƣ phạm phát biểu: “Có một nhà thơ
đã cống hiến cả đời cho sự làm giàu kho tàng chung của nhân loại bằng sự tìm
tòi, quan sát rất khổ công, bằng trí tƣởng tƣợng tuyệt vời và tài năng độc đáo
của mình, cuối cùng nhà thơ đó đã làm nên một tác phẩm nghệ thuật bất hủ”
[20;tr.20]
Nhƣng không phải ai cũng đánh giá cao giá trị của thơ Ngụ ngôn La
Fontaine. Nhà thơ La Mác – tanh cho rằng thơ Ngụ ngôn La Fontaine là
“khập khiễng, nhố nhăng”. Còn Giăng Giắc Rút – Xô thƣờng chê thơ Ngụ
10

ngôn La Fontaine không có chức năng giáo dục. Ông thƣờng thấy trong tác
phẩm toàn những gƣơng xấu, ích kỉ, cục cằn, vụ lợi và lừa đảo
Tuy vậy trải qua hơn 300 năm tồn tại, thơ Ngụ ngôn La Fontaine vẫn giữ
đƣợc sức hấp dẫn đặc biệt với mọi ngƣời. Những bài học luân lí, đạo đức hay
những câu chuyện cƣời trong các sáng tác của ông luôn khiến ngƣời đọc ngạc
nhiên và thích thú.
Tiếp nhận những gợi ý từ những luận điểm trên, kết hợp với những phạm
trù của thi pháp học hiện đại, trên cơ sở khảo sát các tác phẩm thơ Ngụ ngôn
La Fontaine, chúng tôi sẽ cố gắng phần nào làm sáng rõ thế giới nghệ thuật
trong thơ ngụ ngôn của ông.
3. Mục đích nghiên cứu
Tìm hiểu thế giới nghệ thuật ngụ ngôn La Fontaine để khẳng định giá trị,
sức hấp dẫn của ngụ ngôn La Fontaine với nhân loại nói chung và thế giới trẻ
thơ nói riêng.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
Với mục đích nghiên cứu nhƣ trên, đề tài có nhiệm vụ:
- Mô tả phần nào thế giới nghệ thuật trong Ngụ ngôn La Fontaine.
- Chỉ ra ý nghĩa giáo dục của những tác phẩm ngụ ngôn La Fontaine đƣợc
chọn trong chƣơng trình Tiếng Việt đối với học sinh Tiểu học.
5. Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi khảo sát
5.1 Đối tượng nghiên cứu :
Thế giới nghệ thuật trong ngụ ngôn La Fontaine
5.2 Phạm vi khảo sát:
Để tiện đối chiếu so sánh, chúng tôi chọn hai văn bản:
- Thơ Ngụ ngôn La Fontaine - Nhà xuất bản văn học, Nguyễn Văn Vĩnh biên
dịch.
11


- 200 Fables - bài ngụ ngôn La Fontaine - Nhà xuất bản thế giới, Lê Trọng

Bổng chuyển thơ Việt.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Phƣơng pháp thống kê
- Phƣơng pháp phân tích
- Phƣơng pháp so sánh
- Phƣơng pháp tổng hợp và phƣơng pháp hệ thống
7. Đóng góp mới của luận văn
Thông qua tìm hiểu thế giới nghệ thuật trong ngụ ngôn La Fontaine để
khẳng định giá trị của ngụ ngôn La Fontaine cũng nhƣ ý nghĩa giáo dục của
những tác phẩm ngụ ngôn của ông đƣợc tuyển chọn trong chƣơng trình Tiếng
Việt đối với học sinh tiểu học
8. Bố cục của luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn chia làm 3 chƣơng:
Chƣơng 1: Thế giới nhân vật trong ngụ ngôn La Fontaine
Chƣơng 2: Nghệ thuật xây dựng cốt truyện trong ngụ ngôn La Fontaine
Chƣơng 3: Ngụ ngôn La Fontaine trong chương trình Tiếng Việt và ý
nghĩa giáo dục với học sinh Tiểu học








12


NỘI DUNG
CHƢƠNG 1

THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRONG NGỤ NGÔN LA FONTAINE
1.1 Khái niệm nhân vật và thế giới nhân vật
1.1.1 Khái niệm nhân vật
Hiện nay có rất nhiều cách định nghĩa, nhiều quan niệm về nhân vật của
tác phẩm văn chƣơng.
- Nhân vật văn học “là một đơn vị nghệ thuật đầy tính ƣớc lệ, không thể
đồng nhất nó với con ngƣời có thật trong đời sống. Nó có chức năng cơ bản là
khái quát tính cách của con ngƣời và chức năng này cũng mang tính lịch sử.
Nhân vật văn học còn có khả năng dẫn dắt độc giả vào các thế giới khác nhau
của đời sống, thể hiện quan niệm nghệ thuật và lý tƣởng thẩm mỹ của nhà văn
về con ngƣời ” [10; tr.162]
- Nhân vật văn học “là hình tƣợng nghệ thuật về con ngƣời, một trong
những dấu hiệu về sự tồn tại toàn vẹn của con ngƣời trong nghệ thuật ngôn từ.
Bên cạnh con ngƣời, nhân vật văn học có thể là các con vật, các loài cây, các
sinh thể hoang tƣởng đƣợc gán cho đặc điểm giống nhƣ con ngƣời ” [12;
tr.1254]
- Nhân vật văn học là “con ngƣời đƣợc mô tả, thể hiện trong tác phẩm
bằng phƣơng tiện văn học. Văn học không thể thiếu nhân vật, bởi vì đó là
hình thức cơ bản để văn học miêu tả thế giới một cách hình tƣợng [5; tr.61,
62, 64]
Có thể nói khái niệm nhân vật trong tác phẩm văn học là một khái niệm
mở, vừa cụ thể, vừa ƣớc lệ. Các nhà văn đã lựa chọn những phƣơng tiện nghệ
thuật hữu hiệu để xây dựng những hình tƣợng nghệ thuật điển hình, sinh
động, sống mãi với thời gian.
13


1.1.2 Thế giới nhân vật
Thế giới nhân vật là một tổng thể những nhân vật đƣợc xây dựng theo
quan niệm của nhà văn, và chịu sự chi phối của tƣ tƣởng tác giả. Thế giới ấy

cũng mang tính chỉnh thể của sáng tác nghệ thuật của nhà văn, có tổ chức và
có sự sống riêng, phụ thuộc vào ý thức sáng tạo của nghệ sỹ.
Nằm trong thế giới nghệ thuật, thế giới nhân vật cũng là sản phẩm tinh
thần, là kết quả của trí tƣởng tƣợng sáng tạo của nhà văn và chỉ xuất hiện
trong tác phẩm văn học. Đó là một mô hình nghệ thuật, có cấu trúc riêng, có
quy luật riêng, thể hiện ở đặc điểm con ngƣời, tâm lý, không gian, thời gian,
xã hội gắn liền với một quan niệm nhất định của chúng ta về tác giả. Thế
giới nhân vật bao quát sâu rộng hơn hình tƣợng nhân vật. Con gƣời trong văn
học chẳng những không giống với con ngƣời trong thực tại về tâm lý, hoạt
động mà còn có ý nghĩa khái quát, tƣợng trƣng. Do đó, nghiên cứu thế giới
nhân vật cũng khác với phân tích hình tƣợng nhân vật. Trong lịch sử văn học,
có thể nói, mỗi tác phẩm lớn, mỗi tác giả lớn đều có thế giới nhân vật riêng.
Mỗi thể loại văn học cũng có thế giới nhân vật với quy luật riêng của nó.
Giống nhƣ các tác phẩm tự sự khác, thế giới nhân vật trong Ngụ ngôn La
Fontaine cũng đƣợc sắp xếp, gắn kết theo ý đồ nghệ thuật riêng của nhà văn.
Thế giới nhân vật ấy cũng đƣợc chia thành các tuyến, các kiểu loại: nhân vật
chính diện hay phản diện, nhân vật tƣ tƣởng hay tính cách, chức năng; nhân
vật cõi trần thế (thực) hay nhân vật phi phàm (ảo)… Nhƣng thế giới ấy không
phải là sự cộng lại đơn giản của các hệ thống riêng lẻ, mà là một chỉnh thể
nghệ thuật, một sáng tạo đặc biệt bộc lộ chiều sâu quan niệm về con ngƣời
của nhà văn. Thế giới ấy cũng không đơn giản là một tồn tại khác của thực tại
để mở chiều sâu vô hạn của ý nghĩa, làm thành một thế giới ƣớc lệ tƣợng
trƣng.
Do vậy, khái niệm thế giới nhân vật sẽ cung cấp cơ sở lý luận để khám phá
14


tính sáng tạo độc đáo và toàn vẹn của đối tƣợng nghiên cứu.
1.2 Các loại nhân vật trong Ngụ ngôn La Fontaine
Theo kết quả khảo sát (Phần phụ lục), các nhân vật trong thơ Ngụ ngôn

La Fontaine vô cùng phong phú và đa dạng, có con ngƣời, có thần thánh, có
đồ vật, con vật, cây cối Tất cả các nhân vật này qua ngòi bút La Fontaine
đều trở thành diễn viên trên sân khấu cuộc đời:
“Một tấn trò cƣời rộng lớn
Với trăm màn đổi khác
Mà sân khấu là cả thế gian ”
Dù nhân vật là ngƣời hay không phải là ngƣời thì đều hƣớng tới mục đích
cuối cùng là để nói chuyện ngƣời, nhƣ chính tác giả đã khẳng định: “Tôi dùng
loài vật để dạy người đời‖. Có thể chia thế giới nhân vật của ngụ ngôn La
Fontaine ra làm ba loại, đó là loại nhân vật là con ngƣời; loại nhân vật là loài
vật (đồ vật, con vật, cây cối), loại nhân vật là thần thánh. Trong đó giống nhƣ
đặc trƣng của thể loại ngụ ngôn, nhân vật chiếm đa số vẫn là nhân vật loài
vật.
1.2.1 Nhân vật là con người
Trong Ngụ ngôn La Fontaine, nhân vật con ngƣời ít xuất hiện, chiếm tỉ lệ
gần 28,4% (xem bảng khảo sát).
Khi đề cập đến loại nhân vật này, tác giả không chỉ đích danh một con
ngƣời, hay một tầng lớp nào trong xã hội, dƣờng nhƣ ông muốn hƣớng tới
con ngƣời với ý nghĩa chung nhất, đó là con ngƣời của cuộc đời. Nhân vật là
con ngƣời trong Ngụ ngôn La Fontaine vì thế mà cũng đa dạng vô cùng, đủ
hạng ngƣời, đủ tầng lớp, nghề nghiệp, đủ các thành phần, các giai cấp trong
xã hội: Từ những ngƣời cùng khổ nhƣ bác nông dân, bác tiều phu, anh thợ
khóa đến những kẻ giàu có; từ những ngƣời thấp cổ bé họng đến những ngƣời
quyền cao chức trọng; hay có khi chỉ khiêm tốn là những bộ phận trên cơ thể
15


ngƣời nhƣ Lƣỡi, Dạ dày (Chân tay và dạ dày) Chính sự tham gia đóng góp
của con ngƣời đã làm nên nét độc đáo trong thơ Ngụ ngôn La Fontaine, tạo
nên sự phong phú đa dạng của thế giới nhân vật trong Ngụ ngôn La Fontaine

(không chỉ có các nhân vật là loài vật nhƣ trong các truyện ngụ ngôn xƣa
nay).
Gắn mình vào cuộc sống thực tiễn, ông đã khám phá ra đƣợc ở đây cái bản
chất của con ngƣời, của thời đại và dựng nó lên nhƣ một phòng triển lãm
mênh mông với những bức tranh khác nhau của xã hội đƣơng thời.
Những kẻ thuộc giai cấp thống trị với hình dáng bề ngoài oai nghiêm, oai
hùng, dũng mãnh nhƣng tâm địa độc ác, gian ngoan, hống hách, nham hiểm
và cũng có cả sự ngu dốt nữa:
“Bọn quan tác phúc tác uy trong triều
Dùng mọi thủ đoạn đặt điều
Làm vua suy nghĩ trái chiều
Về ngƣời đã có rất nhiều công lao
Và chân thành trƣớc sau nhƣ một,
Rồi nghi ngờ bác hốt của công.
Âm mƣu, gợi ý đi cùng:
Những kẻ mà bác đã từng ra tay
Làm thua lỗ thì nay buộc tội.
“Của mọi ngƣời – chúng nói – bị ngài
Tƣớc đoạt xây riêng lâu đài.”
(Bác chăn chiên và đức vua)
Còn những ngƣời thuộc giai cấp bị trị, thấp cổ bé họng thƣờng có bề
ngoài nhỏ bé, yếu ớt, có lòng trung hậu, trí thông minh và lòng dũng cảm
nhƣng không phải không có những thói xấu nhƣ ích kỉ, ghen tỵ, tham lam
Bài thơ Hai người tranh nhau con sò đã vẽ lên cảnh kiện tụng - một hiện
16


tƣợng phổ biến trong xã hội bấy giờ:
―Kiện tụng xưa nay tốn kém to,
Chẳng qua đục nước chỉ nuôi cò,

Mới hay gan ruột quan moi hết,
Trơ lại còn đôi cái vỏ sò!‖
Đồng thời đây cũng là bài học cho những kẻ tham lam, ích kỉ, hiếu thắng:
―Cầm sò quan đứng quan nhìn,
Tách đôi mảnh vỏ hút liền ruột trong.
Khi quan vừa nuốt trôi xong,
Ngài bèn lên giọng Bao Công phán truyền:
- Xử cho bên bị, bên nguyên,
Quân phân đôi vỏ, hai bên xử hòa
Còn tiền phí tổn thì tha.‖
Rồi anh chàng trong Con gà đẻ trứng vàng cũng là tấm gƣơng soi cho
những những kẻ tham lam, ngu dốt, không muốn làm mà muốn giàu có ngay:
―Mỗi hôm gà nọ đẻ rơi trứng vàng.
Chủ ngỡ có bảo tàng trong bụng,
Mổ phăng ra chắc cũng mau giàu.
Ai ngờ có cóc chi đâu,
Gà thường cũng vậy, khác nhau chút nào,
Chủ biết dại, kêu gào tiếc của;
Làm gương soi cho đứa tham tâm,
Mới đây có kẻ nghĩ lầm,
Được mười lại muốn có ngay trăm nghìn.
Trơ ra hết nhẵn ngồi nhìn.‖
Hay hai bác lái trong Con gấu và hai bác lái để lại cho những kẻ bất tài,
hợm hĩnh, lƣời làm, chuyên ngồi “đếm cua trong lỗ” một bài học xƣơng máu:
17


―Da gấu kia hễ chưa bắt được
Chớ vội đem kết ước bán đi‖
Trong xã hội cũng không thiếu những ngƣời luôn mong chờ những ảo

tƣởng hão huyền mà không nhìn vào thực tại để rồi nhƣ Cô Bê - rét trong
Chuyện cô hàng sữa:
―Cô Bê-rét nói rồi cũng nhảy;
Sữa đổ nhào hết thảy còn chi:
Nào bò, nào lợn, nào bê,
Nào gà, nào trứng cùng đi đằng đời.‖
Có thể nói, con ngƣời trong thơ La Fontaine đã đem những bài học luân lí,
đạo đức đi vào lòng ngƣời đọc một cách tự nhiên. Đó là bài học về lao động
mà ngƣời đi trƣớc muốn nhắc nhở các con, cháu (Lão nông và các con; Ông
cụ già và ba người trai trẻ ). Bài Lão nông và các con là một minh chứng
rất rõ: Một bác nông dân lúc hấp hối đã rất mực không ngoan khuyên dạy
các con “lao động là vàng”. Yêu lao động là đức tính đáng trân trọng ở ngƣời
nông dân. Chính nhờ sức lao động mà các con ông đã trở nên giàu có và sung
túc, và điều quan trọng là họ đã biết yêu lao động. Từ trong lao động, La
Fontaine đã hiểu đƣợc con ngƣơi lao động, hiểu nỗi vất vả, cùng quẫn của họ
(Thần Chết và lão tiều phu). Con ngƣời luôn có khát vọng sống mãnh liệt
khi đứng giữa ranh giới của sự sống và cái chết, ngay cả khi họ lâm vào tình
thế khó khăn nhất, bi đát nhất. Hay bài học dành cho những kẻ hà tiện, keo
kiệt (Đống của với hai người), không nên mê tín, theo các thày lang (Các
thầy lang) cũng dễ dàng đƣợc tiếp nhận
Con ngƣời trong thơ Ngụ ngôn La Fontaine luôn chiếm vị trí trang trọng,
có tính cách cụ thể. Mọi đức tính tốt, xấu của con ngƣời đều đƣợc ông khai
thác nên những câu chuyện của ông luôn hấp dẫn ngƣời đọc. Ông đã dùng
ngòi bút của mình để quất mạnh vào chế độ, vào những thói hƣ tật xấu của đủ
18


mọi hạng ngƣời trong xã hội. Những câu chuyện đời thƣờng của ông đã giúp
mọi ngƣời nhẹ nhàng thấy: Những tính xấu của con ngƣời thƣờng chỉ đem lại
tai họa đồng thời đó cũng là khúc ca khích lệ đạo đức trong sáng, ngợi ca lao

động, tình yêu thƣơng cùng khát khao tự do nhƣ nền tảng của nhân phẩm con
ngƣời.
1.2.2 Nhân vật là loài vật
La Fontaine sáng tác ngụ ngôn với phƣơng châm: “Tôi dùng loài vật để
nói chuyện loài ngƣời”. Chính vì vậy, đúng nhƣ đặc trƣng của thể loại thơ ngụ
ngôn số đông các nhân vật trong Ngụ ngôn La Fontaine là loài vật, chiếm tỉ
lệ khoảng 66,7% ( xin xem bảng khảo sát). Loài vật trong Ngụ ngôn La
Fontaine gồm cả: thú, chim, cá, côn trùng, cây cối
Hầu hết các bài thơ Ngụ ngôn La Fontaine đều có sự xuất hiện của các
con vật (xem bảng khảo sát). Nhìn bề ngoài, các con vật trong thơ Ngụ ngôn
La Fontaine cũng giống nhƣ các con vật trong truyện cổ tích về loài vật.
Chúng cũng nói năng, ứng xử và có tâm tính nhƣ ngƣời. Đó là những con vật
quen thuộc, gần gũi với con ngƣời nhƣ: Chó, Mèo, Gà, Vịt, Bồ câu hay
những con vật của chốn rừng xanh nhƣ: Cáo, Sói, Sƣ Tử, Dơi, , và có cả
những con côn trùng nhỏ bé nhƣ: Kiến, Muỗi, Ve
Các con vật trong thơ Ngụ ngôn La Fontaine không có tên cụ thể, chỉ là
tên của loài nhƣng lại mang những đặc trƣng tính cách của loài vật đó: con
Hổ thì hung ác, con Cáo thì ranh mãnh, con Lừa ngu si, con Chuột láu cá
Sƣ Tử, Sói, Cáo là 3 nhân vật đƣơc xuất hiện nhiều lần trong thơ Ngụ
ngôn La Fontaine. Chúng đại diện cho giai cấp thống trị tàn bạo, xảo quyệt,
độc ác, chuyên quyền trong xã hội Pháp thời bấy giờ.
Là chúa tể của vùng rừng núi, đồng cỏ, Sƣ Tử bộc lộ đƣợc tính cách độ
lƣợng kiểu bề trên (Sư Tử và chuột nhắt); có tài quân sự, có tầm nhìn bao
quát, thông minh, sâu sắc ( Sư Tử xuất quân; Sư Tử và người đi săn). Hình
19


tƣợng Sƣ Tử trong Ngụ ngôn La Fontaine còn đại diện cho những giá trị lớn
của một đức tính, một vấn đề mà ai cũng phải kính nể, khiến những kẻ hợm
hĩnh luôn ảo tƣởng đƣợc “ăn cắp” lốt để lừa bịp ngƣời khác (Lừa đội lốt Sư

Tử).
Vì đƣợc coi là chúa tể của muôn loài, Sƣ Tử sống phè phỡn trên sự đói
khổ của loài khác; đã vậy nó còn luôn dùng uy lực của mình để bắt nạt kẻ
yếu (Bò cái, Dê cái, Cừu cái lập hội với Sư Tử). Sƣ Tử luôn muốn bành
trƣớng thế lực khiến muôn dân phải khổ ( Triều đình vua Sư Tử). Sƣ Tử có
thói ngông nghênh, kiêu căng nhiều khi lại khiến nó bị chuốc vạ vào thân (Sư
Tử và con Muỗi mắt). Nó cùng với bè lũ tay chân thiết lập một chế độ chính
trị hà khắc, bất công, che đậy bằng những trò bịp bợm, xảo trá (Các loài vật
bị bệnh dịch hạch). Thế nhƣng đôi khi nó lại tỏ ra ngây thơ, ngốc nghếch si
tình đến mức mu muội, mù quáng bỏ hết cả nanh vuốt rồi chịu chết (Chàng
Sư Tử si tình).
Ngoài Sƣ Tử, chúng ta không thể không nhắc tới những nhân vật – con
vật đại diện cho giai cấp thống trị, bè lũ triều thần của vua – lũ quý tộc ăn
bám, độc ác, bất nhân, nịnh trên, nạt dƣới mà hình ảnh tiêu biểu là Sói và
Cáo. Vì sao vậy?
Có lẽ bởi Sói và Cáo đều là những con vật thuộc loài ăn thịt và đều là lũ
xảo quyệt. Con chó Sói là nỗi kinh hoàng của đàn gia súc, gia cầm, là sự căm
ghét truyền đời của bọn chó chăn Cừu. Nó là những tên cƣớp chuyên dùng
sức mạnh để cƣớp đoạt miếng mồi và đôi khi nó còn ranh mãnh, tinh ma (Chó
sói, Dê mẹ và Dê con). Với loài Sói, việc sử dụng bạo lực để săn mồi là
thƣờng xuyên hơn cả. Còn Cáo cũng là loài vật ăn thịt nhƣng con mồi của nó
thƣờng là những con vật nhỏ bé nhƣ Gà, Thỏ , thức ăn mà Cáo đặc biệt ƣa
thích là các loài gia cầm. Tuy nhiên những con vật này thƣờng đƣợc bảo vệ
sau cánh cửa chuồng gia súc, gia cầm vững chắc, đƣợc Chó canh chừng cẩn
20


thận nên Cáo trở thành kẻ ăn cắp. Vì lẽ đó mà Cáo luôn ranh ma, tinh khôn,
xảo quyệt để kiếm vừa kiếm đƣợc ăn mà vẫn thoát đƣợc mũi tên, viên đạn hay
gậy gộc của con ngƣời. Cáo luôn sẵn sàng trở thành tên cƣớp đối với những

kẻ yếu hơn.
Sói và Cáo là hai con vật xuất hiện với tần số lớn trong thơ Ngụ ngôn La
Fontaine và đa phần đều là nhân vật chính. Có thể thấy rằng loại ngƣời mà
hai con vật này đại diện đƣợc tồn tại song song nhƣng giữa chúng cũng có
những mâu thuẫn khó có thể dung hòa với nhau. Tùy theo đặc tính của từng
loài mà mặc dù chúng cùng đại diện cho gia cấp thống trị, chúng lại tiêu biểu
cho những loại ngƣời khác nhau. Vì vậy, trong từng bài, chúng đƣợc dùng
làm biểu tƣợng cho một nội dung, một ý tƣởng mà tác giả muốn bày tỏ.
Con Sói (Chó rừng), một trong những con thú rừng dũng mãnh mà ít dùng
mƣu mẹo đƣợc đại diện cho tầng lớp quý tộc nông thôn, quý tộc tỉnh lẻ vì bản
tính cục cằn, thô lỗ, hống hách, tham lam và ngu xuẩn (Con sói và chàng thợ
săn). Sói còn có bản tính hung tàn, ỷ mạnh, hiếp yếu (Chó Sói và Cừu non)
và cũng thích đƣợc phỉnh nịnh, lại còn bịp bợm, vong ân bội nghĩa (Con chó
rừng và con Cò). Nó là kẻ cƣớp nhƣng cũng sẵn sàng trở thành một kẻ lừa
gạt khi có cơ hội (Họ sói và họ cừu).
Tuy nhiên vẫn có lúc Sói bộc lộ sự khờ khạo, tin vào lời của bà mẹ dọa
con (Chó sói, bà mẹ và đứa con), thậm chí ngu ngốc đến mức không biết tính
toán, không biết tận dụng cơ hội, miếng mồi có trong tay lại để tuột mất (Chó
rừng và chó giữ nhà còm). Đôi khi Sói còn đƣợc dùng làm biểu tƣợng cho
con ngƣời có khát vộng sống tự do, tuy thanh bần vất vả nhƣng thanh thản,
không luồn cúi, xu nịnh, không phải lo lắng những cạm bẫy, gièm pha, những
mối nguy hiểm (Chó rừng và chó giữ nhà).
Khác với Sói cả về hình dáng lẫn tính cách, Cáo (hồ ly) toát lên vẻ gian
tham, quỷ quyệt có trí tuệ. Nó đƣợc sử dụng nhƣ một hình tƣợng tiêu biểu cho
21


bọn quý tộc chốn cung đình. Nó thích hợp với vai trò cận thần đƣợc sủng ái
của vị chúa tể chuyên quyền, độc đoán nhƣng ƣa phỉnh nịnh. Nó có đầy đủ
những tính cách tiêu biểu của giai cấp thống trị: nịnh trên, nạt dƣới, gian tham

nhƣng khôn khéo, nham hiểm và xảo quyệt (Quạ và Cáo). Cáo là đại diện cho
những kẻ vong ân bội nghĩa (Cáo và Dê) ; khoác lác, hợm hĩnh (Con Cáo và
giàn nho, Mèo và Cáo) . Tuy nhiên cái ác không bao giờ thắng mãi. Tính
khôn vặt của Cáo đôi khi cũng phản lại nó, khiến nó nếm mùi thất bại khi vấp
phải trí thông minh, sắc sảo của loài vật khác (Gà trống và Cáo; Cáo và Cò).
Trong thơ Ngụ ngôn La Fontaine, sự tinh ranh của Sói và Cáo cũng
chính là thế mạnh của loài vật này. Chúng đƣợc đề cao vì có nhận thức sâu
sắc, biết đánh giá đúng sự vật, sự việc một cách khách quan mà không nhìn
phiến diện, dựa vào bề ngoài sự vật (Chó Sói và bức tượng; Chàng cáo và
bức tượng bán thân)
Ngoài Sƣ Tử, Sói, Cáo là những nhân vật đại diện cho giai cấp thống trị
còn có các con vật khác đại diện cho tầng lớp nhân dân, giai cấp bị trị: nông
dân, thợ thủ công, tiểu thƣơng Đại diện cho họ là những con vật hiền lành,
nhỏ bé, những con mồi bị các loài thú dữ săn đuổi nhƣ: Lừa, Thỏ, Cừu, Gà,
Dê, Ếch
Dƣới gánh nặng chuyên chế, những con vật nhỏ bé, hiền lành ấy chỉ còn
biết chịu đựng, không dám phản kháng (Các loài vật phải bệnh dịch hạch;
Bò cái, Dê cái, Cừu cái lập hội với Sư Tử). Bị đè nén, áp bức bóc lột, với
những thủ đoạn nham hiểm của kẻ thống trị, của quyền thần tôn giáo, ngƣời
dân trở thành những con Cừu khờ dại, cả tin dƣới nanh vuốt chuyên chế. Xã
hội cũ đã tạo nên bầu không khí nghẹt thở làm cho ngƣời dân luôn sống trong
cảnh hoang mang, lo sợ:
“Bị nỗi sợ ngày đêm
Làm cho hao mòn thêm.”
22


(Thỏ rừng và Ếch nhái)
Ngƣời ta lo sợ đến mức không còn muốn sống, để đƣợc yên thân chỉ còn
một con đƣờng - ấy là chết. Thế nhƣng trên đƣờng đến với cái chết, họ lại

thấy nhiều kẻ khác sợ mình (Thỏ rừng và Ếch nhái). Chao ôi! Tính nhát sợ
đƣợc chế độ tạo nên đã tiêu diệt ý chí phản kháng và khát vọng tự do của họ,
làm cho cho ngƣời ta chỉ biết cúi đầu tuân phục. Tuy nhiên không phải hoàn
toàn là nhƣ vậy, trong xã hội vẫn còn những ngƣời nung nấu trong trái tim
khát vọng tự do, coi cuộc sống giàu sang, nhung lụa là tù ngục (Chó rừng và
Chó giữ nhà còm, Chuột thành thị và Chuột đồng). Chó rừng sống tự do
trong rừng rú, chuột sống ngoài đồng tuy không no đủ nhƣng không bị phụ
thuộc, không phải luồn cúi, nịnh bợ hay sống trong sự bất an, luôn phải đề
phòng kẻ khác hoặc bị xích cổ.
Trƣớc những rối ren, phức tạp của xã hội, những ngƣời lao động trong
nhân dân cũng nảy sinh ra biết bao tính xấu. Có những kẻ mƣu mô, hiểm độc,
sống bất lƣơng, bất chấp luân thƣờng đạo lý nhƣ Ếch trong bài “Ếch và
chuột”; hay có những kẻ ảo tƣởng hão huyền, khoe khoang, hợm hĩnh (Con
nhái muốn to bằng con bò; Con lừa mang hòm sắc), khoác lác học đòi (Sáo
mượn lông công)
Không chỉ có con vật, cây cối trong thơ ông cũng trở thành nhân vật
chính. Đó là cây Sồi cao lớn, hiên ngang, thân cứng cáp và cành to khỏe, với
cây Sậy nhỏ bé khiêm nhƣờng, chỉ cần một cơn gió nhẹ cũng lung lay. Kẻ to
lớn thƣờng vênh váo, cậy mình và tự đắc còn những kẻ nhỏ bé lại khiêm
nhƣờng. Và tất nhiên những tính xấu của con ngƣời luôn mang lại tai họa
(Cây Sồi và cây Sậy)
Cả những vật vô tri vô giác cũng bật lên tiếng nói trong thơ Ngụ ngôn La
Fontaine. Chúng cũng suy nghĩ, hành động, cũng sống cuộc sống của con
ngƣời (Vò đất và vò sắt; Núi đẻ). Dƣới ngòi bút của La Foatine, mọi vật đều
23


có hồn, đều đƣợc tác giả thổi vào một luồng sinh khí mới để đề cập đến một
trải nghiệm trong cuộc sống mà La Fontaine muốn gửi gắm đến ngƣời đọc.
La Fontaine thật sâu sắc khi nhận thấu đƣợc cái xấu xa của xã hội và bản

chất của nó. Ông đã xây dựng hệ thống nhân vật là loài vật với đầy đủ những
tính cách đặc trƣng của xã hội loài ngƣời. Những câu chuyện về loài vật trong
thơ ông cũng chính là những câu chuyện, những bài học kinh nghiệm sâu sắc
cho con ngƣời (Rùa và Thỏ, Ve sầu và Kiến, Hai con la )
1.2.3 Nhân vật Thần thánh
Trong truyện Ngụ ngôn La Fontaine ta bắt gặp khá nhiều nhân vật là
thần thánh, những chúa trời, thƣợng đế Những nhân vật này đƣợc gắn cho
những tài năng siêu phàm để chứng tỏ uy lực của mình. Điều này có lẽ bởi La
Fontaine đã chịu ảnh hƣởng lớn của truyện cổ Hy Lạp - La Mã, văn học trung
cổ Pháp và những truyện kể Ấn Độ. Nhƣng những nhân vật thần thánh
trong Ngụ ngôn La Fontaine không phải để giải thích các hiện tƣợng tự
nhiên; những nhân vật này xuất hiện nhằm thể hiện cho một nội dung tác
phẩm sâu sắc cña ông. Nhƣ bài thơ Người đàn ông và hình bóng mình đƣợc
tác giả lấy từ tứ nhân vật Narcisse – nhân vật thần thoại Hy Lạp rất đẹp trai, si
mê bóng mình in trên dòng suối. Bài thơ đƣợc tác giả đề tặng Công tƣớc
D.L.R nhƣng cũng là bài học để mọi ngƣời cùng ngẫm:
“Cái dở mà thích bảo trì
Sai lầm cực kì là việc này đây;
Tâm hồn mình trúng ngay ngƣời đó,
Mê bản thân đến độ cuồng si;
Bao gƣơng trƣng rạng tứ bề
Là những ngu ngốc thuộc về ngƣời ta
Gƣơng vốn là họa sĩ tài ba
Bao nhiêu thiếu sót vẽ ra bời bời-;