Thực trạng hội chứng tiêu chảy ở lợn con sau cai sữa tại vĩnh phúc và sử dụng kháng thể lòng đỏ trứng gà kháng f4 pili trong điều trị

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
---------

---------

TR N QUANG TH NG

TH C TR NG H I CH NG TIÊU CH Y

L N CON SAU CAI

S A T I VĨNH PHÚC VÀ S D NG KHÁNG TH LÒNG ð
TR NG GÀ KHÁNG F4-PILI TRONG ðI U TR

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành: THÚ Y
M· sè

: 60.62.50

Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. CHU ð C TH NG
PGS.TS. NGUY N VI T KHƠNG

Hµ néi - 2012

L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình do tơi ch trì và th c hi n chính.
Nh ng k t qu nghiên c u trong lu n văn này là trung th c và chưa t ng ñư c
s d ng ñ b o v m t h c v nào.
Tơi xin cam đoan r ng m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này
ñã ñư c c m ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn này ñã ñư c ch rõ
ngu n g c.
Hà N i, tháng 10 năm 2012
Tác gi lu n văn

Tr n Quang Th ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

i


L I C M ƠN

Tôi xin chân thành c m ơn s giúp ñ quý báu c a các th y cơ giáo khoa
Thú y, Vi n đào t o sau ñ i h c - Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i đã giúp
đ tơi trong q trình h c t p và th c hi n đ tài.
Trư c tiên tơi xin bày t lòng bi t ơn chân thành t i TS. Chu ð c Th ng,
PGS. TS Nguy n Vi t Khơng đã t n tình giúp đ , hư ng d n tơi trong q trình
th c hi n và hoàn thành lu n văn. Xin chân thành c m ơn th y, cô giáo B môn
N i ch n - Dư c lý và ð c ch t, Khoa Thú y, các cán b , nghiên c u viên
B mơn Hố sinh - Mi n d ch và B nh lý, Vi n Thú y đã giúp đ tơi trong q
trình th c hi n đ tài.
Chân thành c m ơn Lãnh ñ o Chi c c Thú y Vĩnh Phúc cùng tồn th
cán b , cơng nhân viên trong Chi c c ñã t o ñi u ki n giúp đ tơi trong q trình

th c hi n ñ tài.
Tôi xin g i l i c m ơn t i ngư i thân trong gia đình, b n bè đ ng nghi p
đã ln đ ng viên giúp đ tơi hồn thành lu n văn này.

Hà N i, tháng 10 năm 2012
Tác gi lu n văn

Tr n Quang Th ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

ii


M CL C
L I CAM ðOAN .......................................................................................................i
L I C M ƠN ............................................................................................................ii
M C L C................................................................................................................ iii
DANH M C CÁC T

VI T T T ..........................................................................v

DANH M C CÁC B NG .......................................................................................vi
DANH M C CÁC HÌNH .......................................................................................vii
1.M

ð U .................................................................................................................1

2. T NG QUAN ........................................................................................................3

2.1. H i ch ng tiêu ch y l n ................................................................... 3
2.1.1. nh hư ng c a môi trư ng, khí h u............................................... 3
2.1.2. nh hư ng c a chăm sóc, ni dư ng khơng đúng k thu t......... 4
2.1.3. Nguyên nhân do ký sinh trùng........................................................ 4
2.1.4. Nguyên nhân do vi rút .................................................................... 4
2.1.5. Nguyên nhân do vi khu n ............................................................... 5
2.2. Vi khu n E.coli ..................................................................................... 6
2.2.1. ð c ñi m hình thái c a E.coli......................................................... 7
2.2.2. ð c tính ni c y, sinh hóa............................................................. 7
2.2.3. Kháng ngun và type huy t thanh ................................................ 8
2.3. Y u t ñ c l c c a ETEC .................................................................. 11
2.3.1. Y u t bám dính (Adhesion)......................................................... 11
2.3.2. ð c t đư ng ru t ......................................................................... 12
2.3.4. Y u t ñ c l c khác ...................................................................... 14
2.4. B nh do E.coli gây ra l n con theo m ......................................... 15
2.5. B nh tiêu ch y do E.coli l n sau cai s a....................................... 16
2.5.1. Các ch ng gây b nh ...................................................................... 17
2.5.2. Y u t ñ c l c ............................................................................... 17
2.5.3. Sinh b nh h c................................................................................ 17
2.5.4. Tri u ch ng ................................................................................... 18
2.5.5. B nh tích ....................................................................................... 18
2.5.6. Ch n đốn ..................................................................................... 18
2.6. B nh phù ñ u l n con..................................................................... 19
2.7. Nh ng nghiên c u v ch ph m phòng và tr b nh do E.coli........ 20
2.7.1. Văc xin phòng b nh l n con tiêu ch y do E.coli.......................... 20
2.7.2. Ch ph m lịng đ tr ng trong phịng tr l n con tiêu ch y ........ 20
2.8. Nghiên c u trong nư c v phòng tr b nh do E.coli l n............. 21
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

iii

2.8.1. Văc xin .......................................................................................... 21
2.8.2. Kháng sinh và ch ph m sinh h c thay th .................................. 22
2.8.3. Kháng th lịng đ tr ng ............................................................... 22
3. N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U..........................................24

3.1. ð i tư ng và n i dung nghiên c u ................................................... 24
3.2. ð a ñi m và th i gian nghiên c u..................................................... 24
3.3. Nguyên v t li u................................................................................... 24
3.3.1. ð ng v t thí nghi m và sinh ph m............................................... 24
3.3.2. Mơi trư ng, hóa ch t..................................................................... 25
3.4.3. Phương pháp PCR xác đ nh ch ng F4 E.coli ............................... 28
3.4.4. Phương pháp ELISA kháng th (Ab-ELISA) l n ...................... 30
3.4.5. Phương pháp ñi u tr và theo dõi l n ñi u tr ............................... 32
4. K T QU VÀ TH O LU N.............................................................................34

4.1. ði u tra h i ch ng tiêu ch y l n con sau cai s a t i Vĩnh Phúc 34
4.1.1. T l m c HCTC trên ñàn l n sau cai s a năm 2009, 2010......... 34
4.1.2. T l m c HCTC trên ñàn l n sau cai s a theo ñàn và cá th ...... 35
4.1.3. T l l n sau cai s a ch t do HCTC t i ñi m ñi u tra.................. 37
4.1.4. T l m c HCTC trên ñàn l n sau cai s a theo quy mơ đàn ni 39
4.1.5. T l HCTC trên ñàn l n sau cai s a theo tình tr ng v sinh ...... 41
4.1.6. T l m c HCTC trên ñàn l n sau cai s a theo gi ng l n ........... 44
4.1.7. T l m c HCTC trên ñàn l n sau cai s a theo mùa .................... 45
4.1.8. T l m c HCTC trên ñàn l n theo th i gian sau cai s a............. 48
4.2. Nguyên nhân E.coli gây tiêu ch y l n sau cai s a....................... 50
4.2.1. K t qu phân l p vi khu n E.coli l n con tiêu ch y.................. 50
4.2.2. K t qu PCR xác ñ nh gen mã hóa y u t đ c l c c a E.coli ...... 51
4.2.3. K t qu xác ñ nh hi u giá kháng th l n con sau cai s a ......... 54

4.3. K t qu phòng tr tiêu ch y l n cai s a b ng kháng th d lồi 56
4.3.1. K t qu đi u tr th nghi m .......................................................... 57
4.3.2. K t qu phòng b nh b ng KT04................................................... 58
4.3.3. ðánh giá nh hư ng c a ch ph m ñ n tăng tr ng ...................... 59
5. K T LU N VÀ ð NGH .................................................................................61

5.1. K t lu n ............................................................................................... 61
5.2. Ki n ngh ............................................................................................. 62
TÀI LI U THAM KH O ......................................................................................63

A. Ti ng Vi t .............................................................................................. 63
B. Ti ng Anh .............................................................................................. 68

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

iv


DANH M C CÁC T

VI T T T

XN

: Xét nghi m

TN

: Thí Nghi m

HCTC

: H i ch ng tiêu ch y

ðC

: ð i ch ng

PBS

: Photphate Buffer Saline

OPD

: Ortho-phenylenediamine

KT04

: Kháng th lịng đ tr ng kháng F4-Pili

ETEC

: Enterotoxigenic E.coli

TD

: Tam Dương

LT

: L p Th ch

VY

: Vĩnh Yên

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

v


DANH M C CÁC B NG
STT

TÊN B NG

TRANG

3.01. Trình t nucleotide c a các c p m i và s n ph m nhân gene ..........................29
3.02. Thành ph n ph n ng PCR ..............................................................................29
3. 03. Chu trình nhi t cho ph n ng PCR .................................................................30
3.04. Thành ph n và các bư c th c hi n Ab-ELISA ................................................31
3.05. Sơ ñ ELISA phát hi n kháng th F4

huy t thanh l n con...........................31

4.01. T l m c HCTC trên ñàn l n sau cai s a trong 2 năm 2009, 2010………….34
4.02. T l l n m c HCTC theo ñàn và theo cá th
4.03. T l l n sau cai s a ch t do HCTC

ba huy n................................35

ba huy n ..............................................37

4.04. T l m c HCTC trên ñàn l n sau cai s a theo quy mơ đàn ni....................39
4.05. T l m c HCTC trên ñàn l n sau cai s a theo tình tr ng v sinh thú y...............42
4.06. T l m c HCTC trên ñàn l n sau cai s a theo gi ng l n................................44
4.07. T l m c HCTC trên ñàn l n sau cai s a theo mùa........................................46
4.08. T l m c HCTC trên ñàn l n theo th i gian sau cai s a.................................48
4.09. K t qu phân l p E.coli t m u phân tiêu ch y l n sau cai s a .......................51
4.10. K t qu PCR phát hi n gene mã hóa y u t bám dính .....................................52
4.11. K t qu PCR xác đ nh gene mã hóa đ c t đư ng ru t c a F4(+)E.coli.........53
4.12. K t qu Ab-ELISA phát hi n kháng th kháng F4-E.coli pili .........................54
4.13. K t qu theo dõi ñi u tr l n con tiêu ch y b ng KT04 ...................................57
4.14. K t qu theo dõi đi u tr d phịng l n con tiêu ch y...........................................59
4.15. K t qu theo dõi tr ng lư ng l n ñi u tr b ng KT04......................................60

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

vi


DANH M C CÁC HÌNH
STT

TÊN HÌNH

TRANG

3.01. Sơ đ phân l p và giám ñ nh vi khu n E.coli........................................ 28

4.01. Bi n ñ ng t l l n sau cai s a m c HCTC theo ñ a phương ............... 36
4.02. Bi n ñ ng t l l n sau cai s a ch t do HCTC theo ñ a phương .......... 38
4.03. Bi n ñ ng t l m c HCTC theo quy mơ đàn ni ............................... 40
4.04. Bi n ñ ng t l l n m c HCTC theo tình tr ng v sinh ........................ 42
4.05. T l m c HCTC trên ñàn l n sau cai s a theo gi ng l n .................... 45
4.06. Bi n ñ ng t l m c HCTC trên ñàn l n sau cai s a theo mùa............. 46
4.07. Phân b t l l n m c HCTC theo th i gian sau cai s a....................... 49
4.08. ði n di gel Multiplex PCR phát hi n gene Sta, STb và LT .................. 53
4.09. Bi n ñ ng c a kháng th kháng F4-E.coli pili theo nhóm l n.............. 55

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

vii


1. M

ð U

Trong nh ng năm g n ñây, ngành chăn nuôi l n phát tri n m nh m , tr
thành m t ngành s n xu t quan tr ng. Theo th ng kê c a T ch c Lương nông
Th gi i (FAO), Vi t Nam là qu c gia có s đ u l n nhi u nh t khu v c ðông
Nam châu Á v i t ng ñàn l n (2006) là 26,9 tri u Theo C c Chăn ni, đ n năm
2020, t ng ñàn l n c a Vi t Nam d ki n đ t 35 tri u con, đóng góp 42% t
tr ng chăn nuôi trong nông nghi p.
Các trang tr i chăn nuôi l n Vi t Nam hi n đang ni h u h t các gi ng
l n ngo i như Landrace, Yorkshine, Duroc, Pietran… có ph m ch t th t cao, kh
năng tăng tr ng và hi u qu kinh t t t. Tuy nhiên, khi đư c ni trong đi u
ki n khí h u nư c ta cùng v i ñi u ki n chăm sóc chưa th c s t t các gi ng l n
trên ho c th h sau thư ng m c m t s b nh truy n nhi m, hi n tư ng còi c c

ch m l n và ñ c bi t là H i ch ng tiêu ch y (HCTC). ð c bi t là tiêu ch y l n
con sau cai s a, ñây là h i ch ng ña nguyên nhân, ph n l n có liên quan đ n vi
khu n, trong đó Escherichia Coli (E.coli) là ph bi n nh t. T i th i ñi m cai
s a, kháng th th đ ng cịn l i

m c r t th p và chưa có kháng th ch đ ng

tuy l n con ñã ti p xúc v i m m b nh. E.coli gây b nh có 2 y u t ñ c l c quan
tr ng là y u t bám dính
bám vào th th

đ u pili và ñ c t ; y u t bám dính giúp căn b nh

niêm m c ñư ng ru t, vi khu n tăng sinh và s n sinh ñ c t

gây b nh.
Tiêu ch y l n con do E.coli ñã có t lâu và hi n v n r t ph bi n. HCTC
ch y u do các E.coli có kháng ngun bám dính pili F4 (các ch ng F5, F6 và
F18cd), s n sinh các ñ c t ñư ng ru t ch u nhi t (ST) và không ch u nhi t (LT)
gây tiêu ch y

l n con ngay sau cai s a. Vi khu n và ñ c t làm cho l n b

viêm ru t tiêu ch y, m t nư c và ñi n gi i d n ñ n gi m s c đ kháng, cịi c c
và ch t n u khơng ñi u tr k p th i, gây thi t h i l n cho ngành chăn nuôi l n.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

1

ð ñi u tr l n con tiêu ch y, r t nhi u trang tr i s d ng kháng sinh tr n
vào th c ăn, nư c u ng. Vi c s d ng kháng sinh tùy ti n gây nên hi n tư ng
kháng thu c và t n dư kháng sinh r t cao. ði u tr tiêu ch y giai ño n cai s a
là vơ cùng quan tr ng, vì nó ti p t c nh hư ng l n t i s phát tri n c a l n. ð
kh c ph c tình tr ng kháng thu c và t n dư kháng sinh, các th h thu c thay
th ñã ñư c th nghi m nh m nâng cao hi u qu phòng, tr tiêu ch y l n con
sau cai s a ñ ng th i t o ñi u ki n ñ cá th l n sinh trư ng t t nh t có th .
“Thu c” phịng tr l n con tiêu ch y có hi u qu nh t hi n nay là các ch ph m
sinh h c.
Xu t phát t nh ng yêu c u th c ti n c a s n xu t, c p nh t các công ngh
tiên ti n, ng d ng ch ph m sinh h c s d ng trong phòng và tr tiêu ch y l n
sau cai s a, chúng tơi ti n hành đ tài: “Th c tr ng h i ch ng tiêu ch y l n
con sau cai s a t i Vĩnh Phúc và s d ng kháng th lịng đ tr ng gà kháng
F4-Pili trong ñi u tr ".
M c tiêu c a ñ tài là:
Xác ñ nh ñư c th c tr ng h i ch ng tiêu ch y

l n con sau cai s a t i

Vĩnh Phúc, th nghi m và ñánh giá ñư c hi u qu phòng và tr b nh b ng ch
ph m kháng th lịng đ tr ng gà kháng F4-Pili E.coli, cung c p cơ s khoa h c
ñ ñ xu t hư ng s d ng ch ph m sinh h c trong ñi u tr b nh tiêu ch y l n
con sau cai s a, gi m thi u vi c s d ng kháng sinh, hi n tư ng kháng thu c và
t n dư kháng sinh trong th c ph m.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

2

2. T NG QUAN
2.1. H i ch ng tiêu ch y

l n

Tiêu ch y là bi u hi n lâm sàng c a q trình b nh lý đ c thù c a đư ng
tiêu hố. Hi n tư ng lâm sàng này tuỳ theo đ c đi m, tính ch t di n bi n, tuỳ
theo l a tu i m c b nh, tuỳ theo nguyên nhân gây b nh mà ñư c g i tên b nh
khác nhau như b nh l n con phân tr ng, b nh tiêu ch y sau cai s a, ch ng r i
lo n tiêu hố.
Tiêu ch y ln đư c ñánh giá là h i ch ng ph bi n nh t trong các d ng
b nh c a ñư ng tiêu hoá, x y ra m i lúc, m i nơi và ñ c bi t là gia súc non
v i tri u ch ng là tiêu ch y, m t nư c và ch t ñi n gi i, suy ki t, d n đ n có th
ch t do tr y tim m ch (Radostits O.M và c ng s , 1963, 1994).
H i ch ng tiêu ch y là m t quá trình b nh lý liên quan ñ n nhi u y u t
như dinh dư ng, chăm sóc, đi u ki n ngo i c nh, ký sinh trùng, vi khu n, vi rút.
M i y u t có th là nguyên phát trong trư ng h p này và là th phát trong
trư ng h p khác, vi c phân bi t rõ nguyên nhân gây tiêu ch y là r t khó khăn.
B t lu n nguyên nhân nào d n ñ n tiêu ch y thì h u qu ñ u là quá trình viêm
nhi m, t n thương th c th đư ng tiêu hố và cu i cùng ln là q trình nhi m
khu n (Tr nh Văn Th nh, 1964; H Văn Nam, 1997). Nh ng nguyên nhân chính
gây tiêu ch y

l n con bao g m:

2.1.1. nh hư ng c a mơi trư ng, khí h u
ði u ki n ngo i c nh là y u t quan tr ng nh hư ng ñ n s c ñ kháng c a
cơ th gia súc. Nh ng thay ñ i các y u t như nhi t ñ , m ñ , mưa, n ng, ñi u
ki n chu ng ni, đ u gây stress cho l n, ñ c bi t

giai ño n l n con theo m

và l n con sau cai s a v i c u t o và ch c năng sinh lý chưa hoàn thi n thư ng
b tiêu ch y.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

3


Trong các y u t khí h u thì nhi t ñ l nh và ñ

m cao là hai y u t gây

r i lo n h th ng ñi u hồ trao đ i nhi t c a cơ th l n d n ñ n r i lo n q
trình trao đ i ch t, làm gi m s c ñ kháng c a cơ th , vi khu n và vi rút trong
đư ng tiêu hố có th i cơ tăng cư ng ñ c l c và gây b nh (Lê Văn Phư c,
1997).

nư c ta, trong nh ng tháng mưa nhi u kèm theo khí h u l nh, t l l n

con tiêu ch y tăng rõ r t, có khi t i 80-100% cá th trong ñàn b tiêu ch y (ðào
Tr ng ð t và c ng s , 1996).
2.1.2. nh hư ng c a chăm sóc, ni dư ng khơng đúng k thu t
Trong chăn nuôi l n, vi c th c hi n đúng quy trình chăm sóc, ni dư ng
s ñem l i s c kho và tăng trư ng cho l n. Th c ăn kém ph m ch t, b ôi thiu,
n m m c, t p khu n và các ch t ñ c khác, kh u ph n ăn m t cân ñ i, thay ñ i
kh u ph n th c ăn ñ t ng t, ch đ ngh ngơi, ăn u ng khơng h p lý ho c l n
con sau khi sinh ra khơng đư c bú s a m k p th i, hay s a m kém ph m ch t

đ u có th làm cho l n con m c tiêu ch y (ðào Tr ng ð t và c ng s , 1996).
2.1.3. Nguyên nhân do ký sinh trùng
Ký sinh trùng đư ng tiêu hóa là m t trong nh ng nguyên nhân gây tiêu
ch y gia súc. Tác h i c a chúng không ch là tranh cư p ch t dinh dư ng c a v t ch
mà cịn ti t ra đ c t làm gi m s c ñ kháng c a v t ch , t o ñi u ki n cho các b nh khác
phát sinh. T i đư ng tiêu hóa, các loài giun sán làm t n thương niêm m c ru t, nh đó các
lo i m m b nh d xâm nh p, gây viêm ru t, gây r i lo n q trình tiêu hóa h p thu, kích
thích nhu đ ng ru t, gây tiêu ch y và hi n tư ng nhi m trùng (Ph m Văn Khuê và Phan
L c, 1996). M t s lo i ký sinh trùng như c u trùng, giun ñũa, giun tóc, giun lươn là m t
trong nh ng nguyên nhân gây tiêu ch y l n sau cai s a (Nguy n Th Kim Lan và Tr n
Thu Nga, 2005).
2.1.4. Nguyên nhân do vi rút
Trong s nh ng m m b nh thư ng g p

l n trư c và sau cai s a b b nh

tiêu ch y có r t nhi u lo i vi rút: 20,9% l n b nh phân l p ñư c Rotavirus;
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

4


11,2% có vi rút gây viêm d dày – ru t truy n nhi m; 2% có Enterovirus; 0,7%
có Parvovirus (D n theo ðào Tr ng ð t và c ng s , 1996). Các lo i vi rút như
Rotavirus (RV), Transmissible Gastroenteritis (TGE), Porcine Epidemic
Diarrhea Virus (PEDV) ñư c ghi nh n là nh ng nguyên nhân ch y u gây h i
ch ng tiêu ch y l n Vi t nam (Lê Minh Chí, 1995; Nguy n T t Tồn, 2012).
Các vi rút này tác đ ng gây viêm ru t và gây r i lo n quá trình tiêu hố, h p thu
c a l n và cu i cùng d n ñ n tri u ch ng tiêu ch y.
2.1.5. Nguyên nhân do vi khu n

Trong ñư ng ru t c a gia súc nói chung và c a l n nói riêng có r t nhi u
loài vi sinh v t cùng sinh s ng tr ng thái cân b ng và có l i cho cơ th v t ch .
Dư i tác ñ ng b t l i nào đó, tr ng thái cân b ng c a khu h vi sinh v t này b
phá v , tăng sinh b t thư ng t t c vi khu n ho c ch m t lồi nào đó gây ra hi n
tư ng lo n khu n, h p thu

ru t b r i lo n, h u qu là l n b tiêu ch y.

Trong s các lo i vi sinh v t, E.coli đóng vai trị quan tr ng, chi m t l
cao nh t 45,6% (ðào Tr ng ð t và c ng s , 1996) trong s các vi khu n gây
tiêu ch y; t l nhi m E.coli ñ c l n bình thư ng là 14,66% và l n tiêu ch y
lên t i 33,84% (T Th V nh và c ng s , 1996); E.coli ñ c trong phân là 80% 90% s m u xét nghi m (Vũ Bình Minh và Cù H u Phú, 1999). E.coli gây b nh
cho l n là các ch ng có kháng ngun pili và s n sinh đ c t ñư ng ru t
(Radostits O.M và c ng s , 1994).
Ngoài E.coli, vi khu n Samonella và Clostridium perfringens cũng đóng
vai trị quan tr ng trong h i ch ng tiêu ch y l n con (Radostits O.M và c ng
s , 1994; Phan Thanh Phư ng, 1988; ð ng Xuân Bình và Tr n Th H nh, 2001).
Salmonella thư ng xun có trong đư ng ru t l n và khi đi u ki n chăn ni,
qu n lý kém, s c ñ kháng c a cơ th gi m, nh ng Salmonella này tăng sinh, tr
thành ñ c gây viêm ru t, tiêu ch y (Phan Thanh Phư ng, 1988). L n con t sơ
sinh ñ n 2 tháng tu i t l nhi m Salmonella 26,02%. L n 3-4 tháng tu i có t l
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

5


nhi m cao nh t 34,03%. Sau đó, gi m d n theo l a tu i: L n 5 – 8 tháng tu i
16,17%; l n 9 – 12 tháng tu i 12,02%. Khi b tiêu ch y, l n b b i nhi m
Salmonella khá rõ, vi khu n xu t hi n c trong máu tim, th n (H Văn Nam,
1997). ð n 1994, các nhà khoa h c đã ghi nh n có kho ng 2.200 serotype

Samonella và chia ra 67 nhóm huy t thanh d a vào c u trúc kháng nguyên O
(Radostits O.M và c ng s , 1994). C.perfringens cũng là nh ng vi khu n thư ng
trú trong đư ng tiêu hóa c a l n (ð ng Xuân Bình, 2004), tuy nhiên
C.perfringens ñ c, s n sinh ñ c t LT thư ng xuyên tìm th y ph t ng l n con
ch t do tiêu ch y (ð ng Xuân Bình và Tr n Th H nh, 2001).
Trong s các nguyên nhân vi sinh v t gây tiêu ch y l n con ký sinh trùng,
vi khu n và vi rút, tiêu ch y do vi khu n mang tính trư ng di n, thư ng xuyên,
dai d ng, ph n nào do đ c tính thư ng trú c a chúng t i đư ng tiêu hóa c a l n
và gây b nh khi có cơ h i. Các lo i vi khu n chính gây tiêu ch y l n con bao
g m E.coli, Salmonella và C.perfringens. Tình hình di n bi n dai d ng và ph c

t p hơn do nh ng vi khu n này ti p nh n thêm đ c tính kháng kháng sinh.
2.2. Vi khu n E.coli
Vi khu n Escherichia coli l n ñ u tiên ñư c bác sĩ nhi khoa ngư i ð c
Theodor Escherich (1857-1911) phân l p vào năm 1885 t phân tr em. Lo i vi
khu n này s ng vô h i trong ru t già ngư i và ñ ng v t và ñư c g i tên là
Bacterium coli commune. ð tri ân ngư i phát hi n, 4 năm sau vi khu n này
ñư c ñ i tên thành Escherich. Vi khu n này đã có nhi u tên g i khác nhau,
nhưng t phiên h p c a H i ñ ng Danh pháp Qu c t năm 1991 ñ n nay, tên g i
ñư c th ng nh t là Escherichia coli (E.coli).

ñ ng v t kh e m nh, E.coli ch khu trú tr c tràng, r t hi m xu t hi n
d dày và ru t non. Khi ñi u ki n ngo i c nh b t l i, s c ñ kháng c a con v t
gi m, E.coli tăng sinh m nh, phát tri n ru t non và gây b nh (ð ng Xn Bình
và c ng s , 2003). Vai trị E.coli gây l n con tiêu ch y l n ñ u tiên ñư c Schoield và
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

6

Davis ghi nh n năm 1955 (Dubreuil, J. D. STb and AIDA-I, 2010). Các cơng
trình nghiên c u sau đó ch ng t b nh l n con tiêu ch y do E.coli th c s gây thi t
h i to l n cho c ngành chăn nuôi l n.

2.2.1. ð c đi m hình thái c a E.coli
Hình thái: E. coli là tr c khu n có hình g y ng n, hai đ u trịn, kích thư c
2-3 x 0,4-0,6 µm. Vi khu n b t màu Gram âm, thư ng th m hơn

hai ñ u.

Trong cơ th E.coli có hình c u tr c khu n đơn l , đơi khi t o thành nhi u chu i
ng n. E.coli có lơng xung quanh thân, ph n l n có roi (di đ ng đư c).
S c ñ kháng: T i nhi t ñ cao, vi khu n E.coli b di t
phút,

60OC trong vòng 15-30 phút, và ch t ngay

55OC trong 60

100OC. T i nhi t ñ bình

thư ng mơi trư ng bên ngồi, E.coli có th t n t i 4 tháng. E.coli m n c m v i
nh ng thu c sát trùng Acid Phenic, Formol, Hydroperoxit b di t sau 5 phút t i
n ng đ 0,1% .
2.2.2. ð c tính ni c y, sinh hóa
ð c tính ni c y: E.coli d dàng phát tri n trên môi trư ng nuôi c y
thông thư ng, tuy nhiên chúng có th s ng y m khí tùy ti n. Vi khu n có th
thích nghi

kho ng nhi t ñ 5-40OC và

pH t 5,5-8,0, ñi u ki n ni c y

thích h p nh t là t i nhi t ñ 37OC và pH 7,2-7,4. Sau 24 gi nuôi c y trên các
môi trư ng thông thư ng, E.coli phát tri n t t v i các đ c đi m như sau:
- Mơi trư ng nư c th t: Phát tri n t t, ñ c, có c n màu tro nh t, mùi th i.
- Môi trư ng th ch thư ng: Khu n l c trịn hơi l i, ư t bóng láng, màu tro.
- Môi trư ng th ch máu: khu n l c sáng màu, dung huy t tùy ch ng.
- Khu n l c có màu đ cánh sen ñ c trưng trên th ch MacConkey, màu ánh
kim trên môi trư ng Endo, màu vàng chanh trên th ch Brilliant Green và màu
tím đen trên th ch Eosin Methyl Blue.
E.coli trong phân thư ng ñư c phân l p trên môi trư ng th ch MacConkey
ho c Eosin Methyl Blue

370C trong đi u ki n hi u khí.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

7


ð c tính sinh hóa: Vi c phân bi t E.coli và nh ng ch ng thu c h
Enterobacteriaceae thư ng d a vào các đ c tính sinh hố trên môi trư ng 3 ng
nghi m sau 24 gi nuôi c y

37OC:

Trên môi trư ng KIA (Kligler Iron Agar) E.coli cho k t qu :
- Lên men ñư ng Glucose (+), ph n th ch ñ ng chuy n t màu h ng sang
màu vàng,

- Lên men ñư ng Lactose (+), ph n th ch nghiêng chuy n t màu h ng
sang màu vàng,
- Sinh hơi (+) ho c (-), ch ng E.coli sinh hơi t o b t khí ph n th ch đ ng
gây n t th ch ho c có th đ y tồn b kh i th ch lên cao,
- Không sinh H2S (-): ph n th ch đ ng khơng có màu đen.
Trên mơi trư ng Mannitol-Mobility các ch ng E.coli cho k t qu :
- Lên men đư ng Mannite (+), mơi trư ng chuy n t màu h ng sang màu vàng,

- Có th di đ ng (+) làm mơi trư ng ñ c ñ u ho c không (-) tùy ch ng.
Trên môi trư ng Urea-Indol các ch ng E.coli cho k t qu :
- Không sinh ureaza (-): màu môi trư ng khơng đ i,
- Sinh Indol (+), xu t hi n m t vịng màu đ th m khi nh thu c th
Kowacs vào canh khu n.
2.2.3. Kháng nguyên và type huy t thanh
Theo Kaufman (1994), c u trúc kháng nguyên c a vi khu n E.coli r t ph c
t p. D a vào kháng th ñ c hi u (hay type huy t thanh), các nhà khoa h c đã
phân lo i kháng ngun E.coli thagnh nhóm các kháng nguyên O (somatic),
kháng nguyên H (flagellar) và kháng ngun K (capsular). Cho đ n nay có trên
250 lo i kháng nguyên O, 56 lo i kháng nguyên H và 89 lo i kháng nguyên F.
Do b n ch t là protein, kháng ngun K trư c đây cịn có tên là kháng nguyên F
(Fimbriae) hay kháng nguyên pili.
Kháng nguyên O (Somatic, kháng nguyên thân) Theo Ewing, W.H và

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

8


Kauffmann, F (1948, 1950); Nagy, L.K và Bharucha, Z (1973) là thành ph n c a
Lipopolysaccharide l p ngoài màng t bào, có tính đ c trưng v serotype tùy

lồi vi khu n; Ngư c l i, l p Polysaccharide trong màng là như nhau

các

E.coli, khi thay ñ i c u trúc làm thay ñ i ñ c l c vi khu n và hình thái khu n l c
(d ng S sang d ng R). Kháng nguyên O ch u nhi t, b n v i c n và axit. Các
serotype O c a vi khu n E.coli thư ng ñư c xác ñ nh b ng ph n ng ngưng k t.
Kháng nguyên H (flagella): Theo Orskov, F (1953), kháng nguyên H là
thành ph n protein c a roi vi khu n, nên g n li n v i kh năng di ñ ng c a
E.coli. ð c tính này giúp cho vi khu n tránh b th c bào tiêu di t và làm tăng
kh năng ti p xúc v i b m t t bào v t ch . Kháng nguyên H kém ch u nhi t,
axit và c n.
Kháng nguyên K (Kapsul) ñư c g i do chúng t o ra ng ng k t khi s
d ng kháng nguyên toàn khu n, do v y K ñư c nghĩ là là thành ph n c a v
polysaccharide (Briggs, C, 1951). G n ñây, kháng nguyên K ñư c bi t là thành
ph n c a pili bao quanh b m t t bào, các kháng nguyên K ñ i tên thành kháng
nguyên F (Fimbriae hay kháng ngun Pili). Kháng ngun pili có th đư c
phân lo i d a theo s khác bi t v hình th , hố h c, ch c năng và đ c tính
kháng ngun. Các ch ng Enterotoxigenic Escherichia coli (ETEC) sinh ñ c t
ñư ng ru t phân l p t l n m c tiêu ch y có mang các kháng nguyên F4 (K88),
F5 (K99), F41, F6 (987P) và F18 (Vazquez, F và c ng s , 2006).
Kháng nguyên K

b m t nên có kh năng ngăn c n s ngưng k t c a vi

khu n v i kháng huy t thanh O (l p polysaccaride màng ngoài). Khi gia nhi t,
kháng nguyên K b bi n tính và m t tác d ng ngăn c n. Kháng nguyên K ñư c
chia thành 3 lo i chính tùy vào kh năng ch u nhi t: L (bi n tính 100oC sau 1
gi ), B (100OC trong 1 gi nhưng v n gi ñư c kh năng ngưng k t), và A v n
gi nguyên kh năng ngưng k t sau x a lý 121OC sau 2,5 gi (Nisbet D. 2002).

Dư i kính hi n vi đi n t , pili (fimbriae) vi khu n mang y u t bám dính có

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

9


d ng s i bao g m các ñơn v c u trúc nh do v y F cịn có tên g i là kháng nguyên
bám dính. Protein kháng nguyên F dài kho ng 0,5-3 µm, đư ng kính 2,1- 7,0 nm,
d ng th ng hay xo n. Kháng nguyên pili giúp vi khu n bám dính vào th th ñ c
hi u (receptor) trên t bào niêm m c ru t, do v y là y u t ñ c l c quan tr ng c a
vi khu n.
Kháng nguyên bám dính F4 (K88): Theo Nisbet D. 2002, K88 là lo i kháng
nguyên kém ch u nhi t, b phá hu

nhi t đ cao.

nhi t đ ≤18oC E.coli khơng

s n sinh kháng nguyên K88 (Vũ Kh c Hùng, 2003). F4 là m t protein d ng s i,
ph n thân s i ch a các ti u ñơn v protein FaeF, FaeH, FaeC, và có th FaeI k ti p
nhau thành d ng s i. Ph n ñ nh là protein FaeG. Kháng nguyên F4 ñư c c u t o
g m 2 ph n: c ñ nh (F4a) và thay ñ i. Orskov và c ng s 1964, ghi nh n ph n
thay ñ i g m 2 lo i b và c, Guinee và Jansen, 1979 phát hi n thêm lo i ”d”. ð n
nay F4 có 3 suptype chính là F4ab, F4ac và F4ad
Kháng nguyên F5 (K99): Theo de Graaf F. K. 1981, F5 Protein ñư c c u t o
t các ti u ñơn v 18,5 kDa có đi m đ ng đi n 9,5; gene mã hóa cho protein F5 n m
trên Plasmid (Acres, S.D, 1985). Kháng nguyên F5 là m t y u t gây b nh ph
bi n, hay g p các ch ng ETEC gây tiêu ch y cho bê, nghé, dê, c u non, đơi khi
l n (Moon H.W và c ng s , 1977). Trong quá trình nghiên c u kháng nguyên F5,

ngư i ta phát hi n m t protein tương t nhưng có tr ng lư ng phân t l n hơn,
ñư c g i là F41, có gene mã hóa

Genome c a E.coli.

Kháng nguyên F6 (987P): Y u t bám dính c a các F6 ETEC g n vào th th
glycoprotein

t bào thành ru t (Shin, S.J và c ng s , 1994; Khan, A. S. và c ng

s , 1996). F6 có c u trúc chu i xo n ñư c t o thành t 2 ti u protein FasF và FasG
và m t ti u ñơn v FasA

ñ nh c a s i pili.

Kháng nguyên bám dính F18: Trư c kia g i là F107 bao g m 2 bi n th
F18ab và F18ac có mi n d ch b o h chéo. Nh ng F18ab E.coli thư ng s n xu t
ñ c t VT2e và gây b nh phù ñ u và các F18ac thư ng s n xu t ñ c t ñư ng ru t
và gây b nh tiêu ch y.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

10


2.3. Y u t ñ c l c c a ETEC
Các ch ng vi khu n thu c nhóm Enterotoxigenic E.coli (ETEC) tham gia vào
quá trình gây b nh nh hai đ c tính ch y u: (1) Kh năng bám dính vào các th
th

t bào bi u mơ ru t nh các y u t bám dính như F4 (K88), F5 (K99), F6

(987P), F41 và F18ac; và (2) S n sinh ít nh t m t lo i đ c t đư ng ru t (đ c t
khơng ch u nhi t LTI và LTII; ñ c t ch u nhi t STI và STII) (Ewing W. H. và
c ng s , 1950). Vì v y, đ xác đ nh m t ch ng vi khu n E.coli có th gây b nh tiêu
ch y c a l n, c n ph i xác ñ nh ñư c s có m t c a c hai y u t gây b nh.

2.3.1. Y u t bám dính (Adhesion)
Bám dính là quá trình nh n bi t và tương tác c a các kháng nguyên b m t
vi khu n ñ i v i các ñi m nh n trên t bào. Các th th bcd tương ng cho các
F4 pili là t p h p các glycoprotein có kh i lư ng phân t t 45-70 kDa, th th
bc là s k t h p c a 2 glycoprotein v i kh i lư ng phân t tương ng là 210 và
240 kDa, th th b là m t glycoprotein có kh i lư ng phân t là 74 kDa, và th
th d là glycophingolipid (Van den, B. W. và c ng s , 2000).
Quá trình này di n ra do b n ch t lý hoá h c, và tương tác sinh h c do liên
k t ñ c hi u gi a kháng nguyên t i y u t bám dính (pili) v i receptor tương ng
trên b m t c a các t bào bi u mơ:
Tác đ ng v t lí và hố h c: Vi khu n di ñ ng , ti p xúc và liên k t t ng
ph n v i b m t t bào, tùy thu c vào ñ c tính c a vi khu n và t bào mà vi
khu n bám dính, tương tác bám dính là ph n ng thu n ngh ch.
Tương tác sinh h c: Là quá trình tương tác gi a y u t bám dính c a vi
khu n t i các đi m ti p nh n trên b m t t bào v t ch .
Kháng nguyên K88 ñ m nhi m ch c năng bám dính c a vi khu n vào ph n
trên c a ru t non, có th d a vào kh năng bám dính cao c a kháng nguyên bám
t bào nhung mao ru t l n (Lê Văn T o và c ng s , 1991).
ðây là y u t ñ c bi t quan tr ng, giúp vi khu n th c hi n bư c ñ u c a quá

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

11

trình gây b nh (Anderson, E. S. và c ng s , 1973; Shin, S. J. và c ng s , 1994) là
tiêu chu n ñ phân bi t vi khu n gây b nh và vi khu n không gây b nh thư ng tr c
đư ng tiêu hố (Lê Văn T o, 1995). Nh có y u t bám dính, E.coli bám vào các
t bào bi u mơ c a niêm m c ru t và không b r a trôi theo phân.
Các F4 E.coli (ETEC) là m t trong nh ng nguyên nhân quan tr ng gây tiêu
ch y l n con sau cai s a và l n con theo m (Vũ Kh c Hùng, 2003). T l ngưng
k t K88 c a các ch ng E.coli phân l p t l n con tiêu ch y cao hơn ch ng t l n
con không tiêu ch y (93,33% so v i 33,33%) (Trương Quang, 2005).

2.3.2. ð c t ñư ng ru t
ð c t ñư ng ru t: Vi khu n E.coli gây b nh tiêu ch y s n sinh các
Enterotoxin g m hai lo i đ c t chính, khác nhau kh năng ch u nhi t: ð c t
ch u nhi t (Heat Stable Toxin – ST) khơng b bi n tính nhi t đ 100OC trong
15 phút, đ c t khơng ch u nhi t (Heat Labile Toxin – LT) b vơ ho t

60OC

trong 15 phút. Gene mã hóa cho LT và ST n m trên Plasmid ETEC có th đ ng
th i s n sinh 2 lo i ñ c t ho c ch 1 lo i. Các E.coli gây b nh

ngư i thư ng

s n sinh ST (Takeda, Y. và c ng s , 1983).
Các Enterotoxin tác ñ ng vào chu trình Adenylat làm thay đ i q trình
trao ñ i mu i-nư c, d n ñ n tiêu ch y. Chúng không gây ra nh ng bi n ñ i b nh
tích ho c s thay ñ i v m t hình thái c a l p niêm m c ru t non. Enterotoxin
ch làm gia tăng m nh quá trình th m xu t H2O, Na+ và Cl-, gây gi m s h p thu
nư c và các ch t dinh dư ng. K t qu là cơ th b m t nư c, m t mu i NaHCO3,
con v t rơi vào tình tr ng b nhi m ñ c và suy ki t.

- ð c t không ch u nhi t LT: ð c t LT c a E.coli là protein có kh i
lư ng phân t l n (Gyles, C. L. và Barnum, D, 1969), b vô ho t

60OC trong

15 phút (Nataro J. P. và Kaper J, 1998). ð c t LT ch tìm th y

các ch ng

ETEC gây b nh cho ngư i và l n nhưng khơng th y

ETEC gây b nh

bị

(Acres S. D, 1985).

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

12


LT kích ho t enzyme adenylate cyclase, tăng cư ng chu trình adenosine
monophosphate (cAMP) đ n m c q ngư ng, d n ñ n s gia tăng th m xu t
Cl-, Na+, HCO- và nư c vào trong lòng ru t. Cơ th m t nư c tr m tr ng, các
q trình trao đ i ch t b ng ng tr , con v t b trúng ñ c do a xit n i sinh.
ð c t LT g m 2 phân l p LT-I và LT-II, không có ph n ng mi n d ch
chéo. LT-I có hai phân l p LTp (LTp-I) tìm th y

E.coli l n và LTh (LTh-I,

ngư i) có quan h g n gũi và có th ph n ng chéo (Takeda, Y và c ng s ,
1998). LT-II đư c tìm th y ch y u E.coli trên ñ ng v t và hi m khi ngư i,
LT-II có m t s ñ c tính sinh h c tương t ñ c t CT và LT-I, nhưng khơng b
trung hồ b i huy t thanh kháng LT-I và Vibrio cholerae toxin (Nisbet D.
2002; Holmes, R. K. và c ng s , 1986).
- ð c t ch u nhi t: ST có tr ng lư ng phân t nh b n v ng nh có nhi u
c u n i disulfit. Gen mã hoá cho các ST protein ch y u trn m plasmid, m t
vài trư ng h p tìm th y

transposon. ST đư c chia thành 2 nhóm là STa và

STb, khác nhau v c u trúc và cơ ch ho t ñ ng. STa (hay ST-I) ñư c s n sinh
b i ETEC, kho ng 50% gi ng v i EAST1 do EAEC s n sinh. M t s ch ng
ETEC s n sinh c hai lo i ñ c t STa và EAST1 (Savarino, S. J. et al, 1996).
STb ch đư c tìm th y

các ETEC.

STa là m t peptide g m 18-19 amino acid v i tr ng lư ng phân t kho ng
2 kDa. STa ñư c chia thành 2 l p g i là STp (ñ c t ST l n hay STIa) và STh
(ñ c t ST

ngư i hay STIb). Th th chính c a STa là enzyme xuyên màng

guanylate cyclase C thu c h nh ng enzyme receptor cyclase (Vaandrager A. B,
1994). S k t h p c a STa vào th th kích thích ho t tính guanylate cyclase C,
gia tăng lư ng cGMP n i bào (Sears, C. L. and Kaper, J. B, 1996) kích thích ti t
Cl- và/ho c ngăn c n s h p thu NaCl, gây ra s ti t ch t l ng trong ru t.
STb ch y u th y các ch ng ETEC t l n, hi m th y ETEC gây b nh

trên ngư i. Ti n protein STb có 71 axit amin đư c c t thành STa có 48 axit amin

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

13


v i tr ng lư ng phân t 5,1 kDa (Arriaga Y. L và c ng s , 1995). Trình t axit
amin c a STb khác v i trình t STa, tuy cũng có 4 c u n i disulfit. ð c t này b
b t ho t

100OC, 15 phút,

37OC trong 60 phút, d b vô ho t b i Trypsin và

các proteaze. Nh ng enzyme này có th đư c s d ng ñ phá h y STb ñ b o v
đư ng tiêu hố (Whipp S. C., 1987).
Khác v i STa, phương th c tác ñ ng c a STb là k t h p khơng đ c hi u v i
màng t bào ch t và ñi vào trong t bào, gây ra nh ng t n thương l p bi u mơ ru t.
STb khơng kích thích ti t Cl- như STa, nhưng kích thích t bào ru t ti t bicarbonate
(HCO3-) (Sears C. L và c ng s , 1996). STb không làm tăng cAMP hay cGMP n i
bào, chúng gây tăng lư ng Calci n i bào (Dreyfus L. A. và c ng s , 1993), kích
thích gi i phóng PGE2 và serotonin (Hitotsubashi S và c ng s , 1992).

- ð c t bán ch u nhi t EST1 (Enteroaggregative partially-heat stable
enterotoxin 1) do các Enteroaggregative E.coli (EAGGEC) thư ng g p trong các
trư ng h p l n con tiêu ch y.
2.3.4. Y u t ñ c l c khác
Y u t kháng khu n c a E.coli (Colicin V): N u lo i b plasmid colicin
V, vi khu n gi m ñ c l c và ngư c l i. M t s ColV plasmid làm tăng s c ñ

kháng c a vi khu n ñ i v i v t ch .
Các ch ng E.coli

ngư i ho c ñ ng v t thư ng mang ColV plasmid có gen

mã hố Colicin V (Smith H. W. và Huggins M., 1976). Kho ng 78% ch ng E.coli
gây b nh bò, gà và c u s n sinh Colicin V. Colicin V là m t protein tr ng lư ng
phân t th p. Colicin V c ch s hình thành th film (màng) c a các vi khu n
khác. Ngoài ra, nh ng plasmid này cũng mang các gen mã hóa cho các y u t có
kh năng kích thích s tăng sinh t bào trong v t ch (Williams P. H, 1979).

ColV plasmid mã hóa hai y u t đ c l c (Smith H. W. và Huggins M,
1976): M t lo i tăng cư ng kh năng kháng l i cơ ch gi i ñ c c a v t ch ; lo i
th

hai mã hoá cho h

th ng v n chuy n s t (Williams P. H, 1979),

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

14


Hydroxamate ái l c cao có kh năng chuy n Fe2+ d ng ph c transferrin ho c
lactoferrin

trong v t ch ñ thành d ng s t mà E.coli d dàng h p th

(Williams P. H., 1979).

ð i v i các vi khu n khác, các Colicin V gây ñ c b ng cách phong t a s
ti p xúc ho c thu nh n ch t dinh dư ng, ñãn ñ n m t cân b ng trao ñ i ch t,
thoái hoá và phân rã; Colicin V th m th u vào t bào vi khu n khác, phân h y
acid nucleic n i bào, phá hu hoàn toàn h gen c a vi khu n; nh ng Colicin V
khác t o kênh v n chuy n ion qua màng, gây quá t i v n ng ñ ion, làm m t
cân b ng ñi n th màng, r i lo n trao ñ i ch t và ñ ch th b tiêu di t.
Y u t kháng kháng sinh: ngư i chăn ni đã s d ng nhi u lo i kháng
sinh trong chăn nuôi v i m c đích đi u tr , phịng b nh và kích thích twang
tr ng. ð ng hành v i quá trình này là hi n tư ng kháng kháng sinh c a vi khu n
đư ng ru t nói chung và E.coli nói riêng đang ngày m t tăng, th m chí nhi u
lo i kháng sinh cịn b kháng hồn tồn làm gi m hi u qu đi u tr b nh. Các
ch ng vi khu n kháng kháng sinh có kh năng di truy n đ ng th i có th chuy n
qua vi khu n khác; m t vi khu n có th mang nhi u R plasmid và kháng nhi u
lo i kháng sinh (Scott W. J, 2008).
2.4. B nh do E.coli gây ra

l n con theo m

L n con sơ sinh m c tiêu ch y thư ng x y ra l n con t nái sinh l a ñ u.
Tiêu ch y thư ng x y ra khi th i ti t thay ñ i, khí h u rét, mưa nhi u, ñ

m

cao và các lo i vi khu n trong đó có E.coli. Ph n l n các ch ng E.coli gây tiêu
ch y

l n con sơ sinh thu c thu c nhóm ETEC thu c các serogroup O8, O9,

O20, O101, O141, O147, O149 và O157, trong đó serogroup O149 là ph bi n
nh t (Nagy B. và Fekete P, 1999). Các ETEC mang m t ho c nhi u kháng

nguyên bám dính như F4, F5, F6, F18, F41 và có kh năng s n sinh ñ c t
ñư ng ru t ST và LT.
Tri u ch ng: B nh x y ra r t nhanh thư ng 12 gi , th m chí ch sau 2 gi
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

15


sau khi sinh. L n sơ sinh ch t ngay sau khi xu t hi n tri u ch ng tiêu ch y, t l
ch t trong đàn có th lên t i 70%, ch y u dư i 4 ngày tu i.
L n con t m vào m t góc chu ng, xù lơng, g y cịm, suy như c, y u t, các
đ u xương nhơ ra, m t trũng sâu, b bú, m t s trư ng h p nôn m a. Phân t màu
sáng sang màu tr ng ho c xám, lúc ñ u thành bãi, v sau phân t do ch y, l n bê
b t phân. L n g y sút nhanh (gi m tr ng lư ng 30- 40%), cơ vùng b ng run r y,
nhão, khơng cịn trương l c.
B nh tích: Xác ch t g y, ph n thân sau bê b t phân; xu t huy t ñi m

ru t

non và thành d dày, xu t huy t toàn b ñư ng tiêu hoá. D dày giãn r ng, ch a
đ y s a đơng vón khơng tiêu. Ru t non căng hơi, ch t ch a l n máu, niêm m c ru t
non bong tróc, thành ru t m ng. H ch lâm ba ru t t huy t. Tim, gan, th n, ph i ít
bi n đ i.
Ch n đốn: Ch n đốn phân bi t tiêu ch y do E.coli v i viêm d dày ru t
truy n nhi m do virus g p nhi u khó khăn do bi u hi n lâm sàng gi ng nhau. Tuy
nhiên có th phân bi t d a vào ñ c ñi m phát b nh: B nh colibacillosis thư ng x y
ra s m hơn (2-12 gi ), b nh viêm d dày ru t truy n nhi m (TGE) thư ng xu t
hi n mu n hơn (72 gi ). B nh do TGE có t l ch t cao, g n 100%; t l ch t do
colibacillosis kho ng 5-70%, tùy đàn.
Ch n đốn phịng thí nghi m: Phân l p căn b nh, xác đ nh các đ c tính sinh

v t hóa h c trên các mơi trư ng đ c hi u, xác ñ nh các y u t ñ c l c b ng PCR và
type kháng nguyên O và F b ng ngưng k t và ELISA.
2.5. B nh tiêu ch y do E.coli

l n sau cai s a

B nh thư ng x y ra t t c các l a tu i c a l n; t l b nh, m c tr m tr ng và
t l ch t cao thư ng x y ra

l n t 4 tu n tu i ñ n sau cai s a 1 tháng.

ð c ñi m: Tiêu ch y thư ng x y ra

l n sau cai s a 3-10 ngày, lây lan

nhanh, 80-90% l n trong ñàn m c tiêu ch y trong vịng 1-3 ngày, sau đó lây sang
nh ng ñàn khác ñ c bi t tr i chăn ni t p trung. B nh có th t n t i trong ñàn b
nhi m hàng tu n ho c tháng.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

16


2.5.1. Các ch ng gây b nh
Các ch ng E.coli thu c nhóm ETEC là ngun nhân chính c a b nh tiêu
ch y l n sau cai s a. Ngồi nhóm ETEC, các ch ng E.coli thu c nhóm VTEC,
EPEC và g n đây nhóm EAGGEC (Enteroaggrigative E.coli) cũng thư ng
xuyên phân l p ñư c t l n con b b nh tiêu ch y (Zhu C, và c ng s , 1994).
2.5.2. Y u t ñ c l c
Nh ng ch ng này thư ng mang m t ho c nhi u kháng nguyên bám dính

F4, F5, F6 và F41 và có th s n sinh đ c t ñư ng ru t như STb (77.6%),
EAST1 (65.8%), LT (61,6%), STa (26,5%) (Frydendahl, K, 2002) và EAST1.
l n con sau cai s a các ch ng E.coli thu c nhóm ETEC là ngun nhân
chính gây tiêu ch y (Nagy B. và Fekete P, 1999), trong đó F4 E.coli là ngun
nhân chính (44,7%), thư ng g p cịn có F18 E.coli (39,3%), Intimin (1,4%), và
F6 (0,9%) và F5, F41 (Ojeniyi B. và c ng s , 1994; Frydendahl K., 2002;
Schierack P. và c ng s , 2009). Ph n l n các ETEC gây tiêu ch y l n con sau
cai s a có serotype O149, O138, O139, O141, O147 và O8, trong đó các ch ng
có t h p O149:K91:K88 (F4) là ph bi n (Hampson D. J. và c ng s , 1993).
2.5.3. Sinh b nh h c
Các th th ñ c hi u cho kháng nguyên bám dính c a E.coli thu c nhóm
ETEC như receptor c a F4 xu t hi n nhi u niêm m c ru t l n con sơ sinh và
gi m d n

l n con sau cai s a.

Ngo i c nh: Y u t

nh hư ng ñ n quá trình gây b nh c a E.coli l n sau

cai s a bao g m: l n con b stress khi tách m , nh p chung v i ñàn khác, thay
ñ i th c ăn, m t ngu n kháng th b ñ ng truy n qua s a m , chu ng m.
Cơ th l n: pH trong ñư ng ru t c a l n tăng lên

l n sau cai s a, các

E.coli dung huy t thu c serotype O149, K88 t ph n cu i c a h th ng tiêu hố
chuy n đ n cư trú

ru t non. S lư ng E.coli dung huy t

Colibacillosis cao hơn 103 ñ n 105 l n so v i l n kho m nh

ru t non l n m c
cùng l a tu i.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

17