ảnh hưởng của liều lượng tia gamma và nồng độ muốn nacl đến quá trình sinh trưởng và phát triển của cây mè

B GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC CN TH
CHÂU KIM DUYÊN
NH HNG CA LIU LNG TIA GAMMA VÀ
NG  MUI (NaCl) N QUÁ TRÌNH
SINH TRNG VÀ PHÁT TRIN
A CÂY MÈ
(Sesamum indicum L.)
LUN VN TT NGHIP I HC
NGÀNH NÔNG HC
n Th, 2014
 GIÁO DC VÀ ÀO TO
TRNG I HC CN TH
' & '
CHÂU KIM DUYÊN
NH HNG CA LIU LNG TIA GAMMA VÀ
NG  MUI (NaCl) N QUÁ TRÌNH
SINH TRNG VÀ PHÁT TRIN
A CÂY MÈ
(Sesamum indicum Linn)
Chuyên ngành: NÔNG HC
Mã s: C1201031
LUN VN TT NGHIP I HC
Ging viên hng dn
PGs.Ts LÂM NGC PHNG
n Th, 2014
ii
 tài: “NH HNG CA LIU LNG TIA GAMMA VÀ
NG  MUI (NaCl) N QUÁ TRÌNH SINH TRNG
VÀ PHÁT TRIN CA CÂY MÈ (Sesamum indicum L.)”
Lun vn tt nghip i hc ngành Nông Hc do Châu Kim Duyên thc hin.

Ý kin ca ngi hng dn khoa hc
ng ý bo v trc hi ng chm lun vn tt nghip i hc
n Th, ngày tháng nm 2014
PGs.Ts Lâm Ngc Phng
iii
i ng chm lun vn tt nghip ã chp nhn lun vn tt nghip K s
ngành Nông Hc vi  tài:
NH HNG CA LIU LNG TIA GAMMA VÀ
NG  MUI (NaCl) N QUÁ TRÌNH SINH TRNG
VÀ PHÁT TRIN CA CÂY MÈ (Sesamum indicum L.)
Do sinh viên Châu Kim Duyên thc hin và bo v trc Hi ng
Ý kin ca Hi ng chm lun vn tt nghip




Lun vn tt nghip c Hi ng ánh giá  mc

DUYT KHOA n Th, ngày… tháng… nm 2014
Trng khoa NN & SHD Ý kin ca hi ng chm lun vn th nht
Ý kin ca hi ng chm lun vn th hai
Ý kin ca ngi hng dn khoa hc
iv
LÝ LCH BN THÂN
1. S LC LÝ LCH
 và tên: Châu Kim Duyên Gii tính: N
Ngày sinh: 1/11/1989 Ni sinh: Vnh Long
Nguyên quán: M An, Mang Thít, Vnh Long Dân tc: Kinh
a ch liên lc: p Hòa Long, xã M An, huyn Mang Thít, tnh Vnh Long.
2. QUÁ TRÌNH HC TP VÀ CÔNG TÁC

-  nm 2005-2008: là hc sinh trng trung hc ph thông Lu Vn Lit, thành
ph Vnh Long, tnh Vnh Long.
- Tt nghip Cao ng Nông hc nm 2011, Trng Cao ng Kinh T - K Thut Cn
Th.
- Tháng 8/2012 – 2014 hc liên thông khóa 38 trng i hc Cn Th ngành Nông Hc.
v
I CAM OAN
Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên cu ca bn thân. Các s liu, kt
qu trình bày trong lun vn tt nghip là trung thc và cha tng c ai công b
trong bt k công trình lun vn nào trc ây.
Tác gi lun vn
Châu Kim Duyên
vi
I CM T
Tôi chân thành t lòng bit n sâu sc n:
- PGs.Ts Lâm Ngc Phng ã tn tình hng dn, luôn ng viên và truyn t
kinh nghim, giúp  tôi trong sut quá trình thc hin lun vn tt nghip.
- Quý Thy Cô, các anh ch B môn Sinh lý Sinh hóa, khoa Nông nghip và Sinh
c ng Dng, trng i hc Cn Thã h tr, to mi u kin thun li cho
tôi trong hc tp và làm lun vn tt nghip.
- Gia ình và ngi thân ã ng viên, giúp  và to u kin tt nht cho tôi
hoàn thành tt lun vn này.
Xin chân thành cám n n:
- Anh Sn, Ch Ngc, Ch Ngân, Ch Truyn, Ch Lan, Tuyn, Phú, Liu, Hng,
ng, Hu Ngha, Hiu Ngha, và các em lp Công Ngh Sinh K37 ã nhit tình
giúp  tôi trong sut thi gian thc hin  tài này.
- Xin chia s nim vui vi gia ình, thy cô, bn bè và các bn lp Liên thông Nông
c khóa 38.
Xin nhn li cm n sâu sc nht
Châu Kim Duyên

vii
C LC
i dung Trang
Trang ph bìa i
Lý lch bn thân iv
i cam oan v
i cm t vi
c lc vii
Danh sách bng xi
Danh sách hình xiv
Danh mc ch vit tt xv
Tóm lc xvi
U 1
CHNG 1 LC KHO TÀI LIU 2
1.1 Ngun gc, phân loi và c m sinh hc 2
1.1.1 Ngun gc 2
1.1.2 Phân loi 2
1.1.3 c m sinh hc 4
1.1.3.1 R 4
1.1.3.2 Thân 5
1.1.3.3 Lá 5
1.1.3.4 Cành 5
1.1.3.5 Hoa 6
1.1.3.6 Qu 6
1.1.3.7 Ht 6
1.2 Tình hình sn xut và giá tr kinh t 6
1.2.1 Trên th gii 6
1.2.2 Trong nc 7
1.2.3 Công dng và giá tr kinh t 8
1.2.3.1 Công dng 8

1.2.3.2 Giá tr dinh dng 8
viii
1.3 S sinh trng và phát trin ca mè và mt s ging mè ph bin hin nay 9
1.4 u kin sinh thái 11
1.4.1 Nhit  11
1.4.2 Ánh sáng 11
1.4.3 Nc 12
1.4.4 Cao  12
1.4.5 Gió 12
1.4.6 t 13
1.5 Quy trình k thut canh tác 13
1.5.1 Thi v 13
1.5.2 Sa son t 13
1.5.3 Ging 14
1.5.4 S dng phân bón và cách bón phân 14
1.5.5 Gieo ht 15
1.5.6 Chm sóc 16
1.5.7 Sâu bnh hi 17
1.5.7.1 Sâu hi 17
1.5.7.2 Bnh hi 19
1.5.8 Thu hoch – tn tr 21
1.6 Gii thiu tia gamma và ng dng trong thc vt 22
1.6.1 Khái nim bc x 22
1.6.2 Bc x Gamma 22
1.6.3 C ch tác ng ca bc x ion hóa trên c th sng 23
1.6.4 C ch gây t bin ca bc x ion hóa 24
1.6.5 Biu hin chung ca bc x ion hóa trên c th sng 25
1.6.6 Nhng thành tu nghiên cu vt bin phóng x 25
1.7 Tác hi ca mn i vi cây trng
1.7.1 Tính chu mn 27

1.7.1.1 nh ngha 27
1.7.1.2 Tác hi ca t mn i vi cây trng 27
ix
1.7.1.3 Tác hi ca mn 28
1.7.2 Các hình thc chu mn ca cây 29
1.7.3 Các bin pháp nâng cao tính chu mn ca cây 30
CHNG 2 PHNG TIN VÀ PHNG PHÁP NGHIÊN CU 31
2.1 Phng tin 31
2.2 Phng pháp thí nghim 32
2.2.1 Thí nghim 1 32
2.2.2 Thí nghim 2 33
2.2.3 Thí nghim 3 36
2.2.4 X lý s liu 38
CHNG 3 KT QU VÀ THO LUN 39
3.1 nh hng ca các nng  mui n s sinh trng ca các ging mè 39
3.1.1 T l sng 39
3.2.2 Chiu cao cây 40
3.2.3 Chiu dài r 44
3.2 nh hng ca các liu lng chiu tia gamma và nng  mui lên sinh
trng và phát trin ca cây mè en. 51
3.2.1 nh hng ca nng  mui (NaCl) và liu lng chiu x tia
gamma n s sinh trng ca ging mè en trong a petri. 51
3.2.1.1 T l ny mm 51
3.2.1.2 Chiu cao cây 53
3.2.1.3 Chiu dài r. 55
3.2.2 nh hng ca các liu lng chiu tia gamma và nng  mui
lên sinh trng và phát trin ca cây mè en
3.2.2.1 Ghi nhn tng quát 58
3.2.2.2 T l sng 59
3.2.2.3 Chiu cao cây 60

3.2.2.4 S lá 62
3.2.2.5 T l cây bin d 64
3.2.2.6 S hoa 66
x
3.2.2.7 S trái 68
3.2.2.8 Kích thc trái mè 70
3.2.2.9 Trng lng ti khi thu hoch 71
3.2.2.10 Trng lng khô sau thu hoch 73
3.2.2.11 Trng lng ht sau thu hoch 74
3.2.2.12 Nng sut thc t 76
3.3 nh hng ca các liu lng chiu tia gamma và nng  mui lên sinh
trng và phát trin ca cây mè trng và mè en 77
3.3.1 Ghi nhn tng quát 77
3.3.2 T l sng 78
3.3.3 T l cây có lá bin d 79
3.3.4 T l cây có thân bin d 81
3.3.5 T l cây có trái bin d 82
3.3.6 S hoa 84
3.3.7 S trái 85
3.3.8 V trái óng trái 86
3.3.9 Kích thc trái 87
3.3.10 Trng lng ti 88
3.3.11 Trng lng ht/cây 90
3.3.12 Nng sut thc t 91
CHNG 4 KT LUN VÀ  NGH 94
4.1 Kt lun 94
4.2  ngh 94
TÀI LIU THAM KHO 95
PH CHNG 99
xi

DANH SÁCH BNG
ng Tên bng Trang
1.1 Thành phn dinh dng có trong bt mè và trong tht 9
2.1 Nghim thc các ging vi các liu lng chiu x 34
2.2 S b trí thí nghim gia ging c chiu x và nng  mui 33
2.3 Thành phn và khi lng dung dch khoáng 37
3.1  l sng (%) 2 NSKG ca bn ging mè ST1, ST2, S2, S5 c
gieo trong môi trng mui (NaCl)
41
3.2 Chiu cao cây (cm) 3 NSKG ca bn ging mè ST1, ST2, S2, S5
gieo trong môi trng mui (NaCl)
42
3.3 Chiu cao cây (cm) 4 NSKG ca bn ging mè ST1, ST2, S2, S5
gieo trong môi trng mui (NaCl)
43
3.4 Chiu cao cây (cm) 5 NSKG ca bn ging mè ST1, ST2, S2, S5
gieo trong môi trng mui (NaCl)
43
3.5 Chiu cao cây (cm) 6 NSKG ca bn ging mè ST1, ST2, S2, S5
gieo trong môi trng mui (NaCl)
45
3.6 Chiu cao cây (cm) 7 NSKG ca bn ging mè ST1, ST2, S2, S5
gieo trong môi trng mui (NaCl)
45
3.7 Chiu dài r (cm) 2 NSKG ca bn ging mè ST1, ST2, S2, S5
gieo trong môi trng mui (NaCl)
46
3.8 Chiu dài r (cm) 3 NSKG ca bn ging mè ST1, ST2, S2, S5
gieo trong môi trng mui (NaCl)
48

3.9 Chiu dài r (cm) 4 NSKG ca bn ging mè ST1, ST2, S2, S5
gieo trong môi trng mui (NaCl)
48
3.10 Chiu dài r (cm) 5 NSKG ca bn ging mè ST1, ST2, S2, S5
gieo trong môi trng mui (NaCl)
49
3.11 Chiu dài r (cm) 6 NSKG ca bn ging mè ST1, ST2, S2, S5
gieo trong môi trng mui (NaCl) 50
3.12 Chiu dài r (cm) 7 NSKG ca bn ging mè ST1, ST2, S2, S5
gieo trong môi trng mui (NaCl)
51
3.13 T l ny mm (%) ca ging mè S5  các liu chiu xc gieo
trong môi trng mui (NaCl)
54
3.14 Chiu cao cây (cm) ca ging mè S5  các liu chiu xc gieo
trong môi trng mui (NaCl)
56
xii
3.15 Chiu dài r (cm) ca ging mè S5  các liu chiu xc gieo
trong môi trng mui (NaCl)
58
3.16 Lch canh tác trên cây mè 61
3.17 T l sng (%) ca ging mè S5  các liu chiu x và c x lý
mui trong a petri qua các giai n sau khi trng
62
3.18 Chiu cao cây (cm) ca ging mè S5  các liu chiu x và c x
lý mui trong a petri qua các giai n sau khi trng
63
3.19 S lá/cây ca ging mè S5  các liu chiu x và c x lý mui
trong a petri qua các giai n sau khi trng

65
3.20 T l cây bin d (%) ca ging mè S5  các liu chiu x và c
 lý mui trong a petri qua các giai n sau khi trng
67
3.21 S hoa ca ging mè S5  các liu chiu x và c x lý mui
trong a petri qua các giai n sau khi trng
68
3.22 S trái ca ging mè S5  các liu chiu x và c x lý mui
trong a petri qua các giai n sau khi trng
70
3.23 Kích thc trái (cm) ca ging mè S5  các liu chiu x và c
 lý mui trong a petri  thi m thu hoch
72
3.24 Trng lng thân trái ti ca ging mè S5  các liu chiu x và
c x lý mui trong a petri  thi m thu hoch
73
3.25 Trng lng thân khô ca ging mè S5  các liu chiu x và c
 lý mui trong a petri  thi m thu hoch
75
3.26 Trng lng ht ca ging mè S5  các liu chiu x và c x lý
mui trong a petri  thi m thu hoch
76
3.27 Nng sut ht (tn/ha) ca ging mè S5  các liu chiu x và c
 lý mui trong a petri  thi m thu hoch 77
3.27 Lich canh tác trên cây mè  thí nghim 3
3.28 T l sng (%) ging mè ST2 c chiu x khi c x lý mui
(NaCl) giai n sau khi gieo
79
3.29 T l cây có lá bin d (%) ca ging mè ST2  các liu chiu khi
c x lý mui (NaCl)

80
3.30 T l cây có thân bin d (%) ca ging mè ST2  các liu chiu khi
c x lý mui (NaCl) 82
3.31 T l cây có trái bin d (%) ca ging mè ST2  các liu chiu khi
c x lý mui (NaCl) 84
3.32 S hoa ca ging mè ST2  các liu chiu khi c x lý mui
(NaCl) thi m sau khi tr hoa
85
xiii
3.33 S trái (%) ca ging mè ST2  các liu chiu khi c x lý mui
(NaCl) thi m sau khi u trái
86
3.34 V trí óng trái trên thân chính ca ging mè ST2  các liu chiu khi
c x lý mui (NaCl)
87
3.35 Chiu dài trái (cm) ca ging mè ST2  các liu chiu khi c x lý
mui (NaCl)
88
3.36 ng kính trái (cm) ca ging mè ST2  các liu chiu khi c x
lý mui (NaCl)
89
3.37 Trng lng thân cây ti (gam) ca ging mè ST2  các liu chiu
khi c x lý mui (NaCl)
90
3.38 Trng lng trái ti (gam) ca ging mè ST2  các liu chiu khi
c x lý mui (NaCl)
90
3.39 Trng lng ti toàn cây (gam) ca ging mè ST2  các liu chiu
khi c x lý mui (NaCl)
91

3.40
Trng lng ht/cây (gam) ca ging mè ST2  các liu chiu khi
c x lý mui (NaCl)
92
3.41 Nng sut ht (kg/ha) ca ging mè ST2  các liu chiu khi c x
lý mui (NaCl)
92
3.42 Nng sut trái ti (tn/ha) ca ging mè ST2  các liu chiu khi
c x lý mui (NaCl)
93
xiv
DANH SÁCH HÌNH
Hình Tên hình Trang
1.1 c m thc vt ca cây mè 4
2.1 S b trí thí nghim gia ging và nng  mui 32
2.2 S b trí thí nghim gia ging c chiu x vi nng  mui 34
2.3 S b trí thí nghim 3 36
3.1 Chiu cao cây  nng i chng 42
3.2 Chiu dài r ca bn ging  nng  4‰ 45
3.3
Chiu cao cây ca ging S5  các nng  mui khác nhau
50
3.4
Chiu cao cây S5  liu chiu Gy300 c gieo trong nng 
mui
57
3.5 Các dng lá mè bin d 65
3.6 Hình dng thân bin d 66
3.7 S hoa trên cây mè en NSKT 66
3.8 Kích thc trái mè 68

3.9 Các dng lá mè bin d 71
3.10 Các dng thân bin d 80
3.11 Các dng trái bin d 82
3.12 Trng lng trái ti lúc thu hoch 83
3.13 Chiu cao cây 55 NSKT 89
3.14 Sinh trng và phát trin ca ging mè trng 45 NSKT 93
xv
DANH MC CH VIT TT
BSCL ng bng Sông Cu Long
NT Nghim thc
NaCl Mui natri clorua
NSKG Ngày sau khi gieo
NSKT Ngày sau khi trng
NSKTH Ngày sau khi tr hoa
NSKT Ngày sau khi u trái
xvi
Châu Kim Duyên (2014), “nh hng ca liu lng tia gamma và nng 
mui (NaCl) n quá trình sinh trng và phát trin ca cây mè (Sesamum
indicum L.)”. Lun vn i hc, chuyên ngành Nông hc, Khoa Nông nghip và
Sinh hc ng dng, Trng i hc Cn Th, trang. Cán b hng dn khoa hc:
PGs.Ts Lâm Ngc Phng.
TÓM LC
 tài “nh hng ca liu lng tia gamma và nng  mui (NaCl) n quá
trình sinh trng và phát trin ca cây mè (Sesamum indicum L.)” c thc hin
trong phòng thí nghim và nhà li b môn Sinh Lý – Sinh Hóa, khoa Nông Nghip
& Sinh Hc ng Dng, trng i Hc Cn Th. Thí nghim 1: gm 4 ging mè
ST1, ST2, S2, S5 c gieo trên a petri có cha 5 nng  mui 0-4‰, c
 trí theo th thc tha s 2 nhân t, 4 ln lp li, 1 a petri/1 ln lp li. Thí
nghim 2: ging mè en S5 c chiu x vi 3 liu lng Gy200, Gy300,
Gy400, gieo trên a petri có cha 5 nng  mui (0, 5, 6, 7 và 8‰), c b trí

theo th thc tha s 2 nhân t, 4 ln lp li, mi ln lp li 1 a petri trong thi
gian 1 tun và sau ó chuyn cây sng ra trng ngoài ng, gm 16 nghim thc,
c b trí hoàn toàn ngu nhiên mt nhân t, 4 ln lp li, mi ln lp li 10 cây.
Thí nghim 3: ging mè trng ST2 c chiu x vi 3 liu lng Gy200, Gy300
và Gy400 và c x lý mui  2 nng  0 và 5‰, c b trí theo th thc khi
hoàn toàn ngu nhiên hai nhân t, 4 ln lp li, mi ln lp li 10 cây. Kt qu thí
nghim cho thy: i): các ging ST1, ST2, S2 và S5 u t t l sng 90% 
ng  mui 1-4‰, ging S2 và S5 t chiu cao và chiu dài r cao, trong ó
ng  mui nh hng n chiu cao và chiu dài r nng  4‰. ii): khi kt
p ging mè en có liu lng chiu tia và nng  mui thì t l ny mm trên
60%, liu chiu Gy300 có sc sinh trng tt, chiu cao cây và chiu dài rt cao
nht, nng  mui nh hng n chiu cao, chiu dài rt cao nht i chng
và thp nht  nng  8‰. Ging có liu chiu x Gy200, Gy300, Gy400 c x
lý mui so vi i chng có sc sinh trng và phát trin thp hn so vi i chng
trong ó ging có liu chiu x Gy300  nng  7‰ t nng sut cao 0,67
(tn/ha), iii) ging có liu lng chiu x và c x lý mui c cho thy có nh
ng n sc sinh trng cây mè, nng sut nng  5‰ so vi i chng thì
cây có ti mui có nng sut thp nhng không khác bit ý ngha.
 khóa: Sesamum indicum, nh hng, tia Gamma, nng  mui, sinh trng, phát
trin.
1
U
Trong i sng hin nay, du thc vt ã tr thành mt nguyên liu rt quan trng
và cn thit, là mt trong nhng ngun dinh dng ci thin sc khe con ngi và
có nhu cu ngày càng tng. Trong các loi cây trng ly du, cây mè hin ang
c rt nhiu quc gia quan tâm và có nh hng phát trin do có hàm lng du
cao, cht lng tt.
Hin nay, vùng ng bng Sông Cu Long có din tích trng mè có chiu hng
gia tng, do c trng luân canh vi cây lúa trong quá trình chuyn i c cu cây
trng  mt sa phng. Ti An Giang, Cn Th, ng Tháp và Long An c có

khong gn 7000 ha mè, chim 17% din tích mè c nc, trong ó ng Tháp và
An Giang là 2 tnh có nng sut bình quân cao nht 1,2 – 1,4 tn/ha (Trn Th Hng
Thm, 2008; Nguyn Th Phng Lan, 2013). Tuy nhiên, cây mè có nhiu loi
ging/dòng có nng sut còn thp và không n nh. Ging mè ít c b sung mi,
các nghiên cu v cây mè còn hn ch và cha c coi là cây trng chính, do
không c phc tráng và áp dng bin pháp canh tác không phù hp nên hu ht
các ging a phng u b thoái hóa ln tp chính vì vy vic to ra ging mè t
bin bng cách chiu x tia gamma t ngun ging a phng và nhp ni có nng
sut cao, cht lng tt là nhu cu cp thit hin nay.
Bên cnh ó, các nhà khoa hc th gii d báo Vit Nam là mt trong nhng nc
 chu nh hng nng n nht v bin i khí hu nh l lt, ngp mn, nht là s
dâng cao mc nc bin và vùng BSCL s bnh hng nng n nht, din tích
t trng trt s b gim do b xâm nhp mn (Lê Vn Bnh, 2011). Do ó, vic t
bin lai to ging cây công nghip ngn ngày có thi gian sinh trng ngn và cho
ng sut cao, ng thi thích nghi vi u kin t trng nhim mn là bin pháp
u hiu.
Chính vì vy,  tài nghiên cu nh hng ca liu lng tia gamma và nng
 mui (NaCl) n quá trình sinh trng và phát trin ca cây mè (Sesamum
indicum L.)” c thc hin  tìm ra ging mè t bin và trng c trên vùng
t nhim mn có  mn thích hp nhm mang li hiu qu kinh t v nng sut và
ng thu nhp cho ngi trng.
2
CHNG 1
C KHO TÀI LIU
1.1 Ngun gc, phân loi và c m sinh hc
1.1.1 Ngun gc
Cây mè có tên khoa hc là (Sesamum indicum L.). Ngun gc có t Châu Phi.
Có nhiu ý kin cho rng Êtiopi là nguyên sn ca ging mè trng hin nay. Tuy
nhiên cng có ý kin cho rng vùng Afghan - Persian mi là nguyên sn ca các
ging mè trng.Mè là loi cây có du c trng lâu i (khong 2000 nm trc

công nguyên).Sau ó c a vào vùng tiu Á (Babylon) và c di v phía tây -
vào châu Âu và phía nam vào Châu Á dn dn c phân bn n  và mt s
c nam Á Trung Quc (Trn Th Kim Ba và Lê Vnh Thúc, 2011). n c
xem nh là trung tâm phân b ca cây mè.
 Nam M, mè c du nhp qua t Châu Phi sau khi ngi Âu Châu khám
phá ra  Châu M vào nm 1492 (do Christopher Columbus ngi Bào Nha và
Tây Ban Nha). Mè là mt cây c thun hóa  các vùng nhit i khp th gii và
c trng  ly ht n do ht có hàm lng cht béo và cht m cao.(Trn Th
Kim Ba và Lê Vnh Thúc, 2011).
1.1.2 Phân loi:
Theo Trn Th Kim Ba và Lê Vnh Thúc, 2011.Trên th gii, mè c trng là
Sesamun indicum Linn. Có s lng nhim sc th 2n = 26, ngoài ra còn có S.
Capennsen, S. alanum, S. chenkii, S. laniniatum có 2n = 64. Mè có nhiu ging và
nhiu dòng, khác nhau v thi gian sinh trng, màu sc ca ht và dng cây.
t gi thuyt cho rng có mt oàn du kho ca Liên Xô i khp th gii ã
thu c 500 mu, chia ra 111 dng khác nhau nhng nói chung hin nay phân loi
mè da vào mt sc tính thc vt nh sau:
- Thi gian sinh trng: phân loi ging có thi gian sinh trng dài ngày
(trên 100 ngày) hoc ging sinh trng ngn ngày (di 100 ngày). Cách phân loi
này rt quan trng khi chn ging  luân canh vi cây trng khác nh lúa, bp,
u, khoai
- S khía trên trái mè: phân loi các ging mè bn khía, sáu khía, tám khía,
phân loi này dùng  chn c ht nh li.
3
- Trái b nt khi thu hoch hay không b nt: phân loi này giúp cho vic thu
hoch c ng lot hay không vì nhng ging không nt trái khi thu hoch không
 nt ht.
- Màu ht: ây là cách phân loi ph bin nht. Phân bit hai loi mè:
Mè en (Sesamun indicum L.)
Mè vàng (Sesamun orientalis L.)

Mè en cho màu có phm cht tt và hàm lng du cao hn mè trng (nht là
mè en mt v), mè en có giá tr xut khu cao hn mè trng.
 ht phân bit mè mt v vi mè hai v, vì mè mt v cho du cao hn mè
hai v.
Ngoài các cách phân loi trên, ngi ta còn phân loi mè theo thi v trng, s
hoa  nách lá, s phân cành trên thân.
t s ging c trng ph bin hin nay:
* Nhóm mè vàng
- Mè vàng An Giang: tr hoa 30 ngày sau khi trng phân cành ít (2-3 cành trên
cây), thân màu xanh, chiu cao khong 80cm, thi gian sinh trng ngn, khong
85 ngày. Nng sut bình quân 1,2 tn/ha, ging này có sáu hoa, trái có tám khía,
trng ph bin  vùng Châu Phú (An Giang).
- Mè vàng Min ông: tr hoa 30 ngày sau khi trng, phân cành trung bình (4
cành/cây), thân màu xanh m, chiu cao thp (70 cm), thi gian sinh trng ngn
(80 ngày), nng sut khá cao (1,5 tn/ha). Ging trng ph bin ng Nai, Sông
Bé trên vùng t cao, trái có bn n tám khía.
- Mè vàng Cn Khng: Tr hoa ngày th 35 sau khi trng, phân cành 4-6
cành/cây), chiu cao 90 cm, thi gian sinh trng 75 ngày, nng sut 1,4 tn/ha.
Trng ph bin  Cn Khng (Cn Th), trái có bn n sáu khía.
* Nhóm mè en
- Mè en Trà Ôn: tr hoa ngày th 35 sau khi gieo, phân cành nhiu (4-6
cành/cây), chiu cao 90 cm, thi gian sinh trng 95 ngày, nng sut khá cao (1,4
n/ha). Trng ph bin  Trà Ôn (Vnh Long), trái có t 4 n 6 khía.
- Mè en Campuchia: nhp tn , phân cành rt nhiu, có c cành cp hai
mang trái, chiu cao t 90 - 100cm, thi gian sinh trng 100 ngày, nng sut cao
4
nht trong các ging (1,6 tn/ha), tuy nhiên ht có nhiu màu sc khác nhau (có c
, trng, nâu), rt khó khi chn ht  xut khu.
1.1.3 c m sinh hc (Trn Th Kim Ba và Lê Vnh Thúc, 2011).
Cây mè là cây trng c bit n t rt lâu. Hin nay có ti hàng trm dòng

và ging mè khác nhau v hình thái, kích thc, kh nng sinh trng. Nhng nhìn
chung, các ging mè u có c m chung ó là cây hàng nm, chiu cao cây
bin ng t 0,5-2m, có h thng r phát trin, nhiu hoa, qu nang cha nhiu ht
nh có cha du. Ngoài ra cng có nhng ging mè là cây lâu nm nhng nhng
ging mè này ít c trng ph bin trong sn xut.
Hình 1.1: c m thc vt ca cây mè.
1.1.3.1 R
Thuc loi r cc, r chính n sâu. ng thi h r bên ca mè cng rt phát
trin v b ngang. R mè phân b ch yu  lp t t 0 - 25 cm. Nu mè  vùng
t cát, vùng khô hn, r cái có thn sâu t 1m n 1,2 m  tìm ngun nc
ngm.
Trên t cát, r mc tt hn trên t sét và không chu ngp trong thi gian
ngn. c tính ca r mè phát trin kém nên d b ngã khi có ma to gió ln. Vì
y khi trng mè, chú ý phi vun gc, x rãnh  thoát nc (nht là trng vào mùa
5
a). Nhiu thí nghim cho thy tc  ra r ca mè rt chm, kém hn u phng,
p.
1.1.3.2 Thân
Thân mè thuc thân tho, thân thng có hình 4 cnh vi nhng tit din
vuông và nhng rãnh dc. Tuy nhiên, có nhng dng thân rt rng hình ch nht.
Thân có th tròn, trên thân có nhiu lóng hoc ít lóng. c tính này cng  phân
bit ging. Màu sc ca thân thay i t màu xanh nht n màu tím, ph bin nht
là màu xanh m. Thân cao t 60-120 cm. Trong u kin hn, thân có th thp
n, nhng cng có ging t n 3m.
 lng cành trên cây ph thuc ch yu vào ging, thng có khong 2 - 6
cành. Cành mc t các nách lá gn gc.
c  phân cành thc s là tc  sinh trng chung ca cây, trc tip b
nh hng ca môi trng mt , lng ma,  dài ngày.
Các dng thân ngn âm cành ít thng chín sm, cây cao thng chín tr và
có khuynh hng chu hn khá hn. Các ging dài ngày thng phát trin chm 

giai n cây con, nhng tng trng nhanh  giai n sau.
1.1.3.3 Lá
Lá mè rt bin i v dng và kích thc trên cùng mt cây và gia các ging.
Lá di thng rng ôi khi có thùy, mép (rìa) hình rng ca hng ra ngoài lá
gia thng nguyên hình móc, ôi khi rng ca lá trên hp hn. Lá mc i hay
luân phiên tùy ging, cách sp xp lá nh hng n s hoa mang trên nách lá và
ng sut ht trên cây. Lá mc i to diu kin có nhiu hoa. Kích thc ca lá
thay i t 3 -17,5 cm chiu dài và 1-1,5 cm chiu rng. Lá có màu xanh m, xanh
nht tùy thuc vào ging. Mt trên ca lá có lông t bao ph. Theo nhiu thí nghim
cho thy tc  dn nc ca lá mè không m qu nhanh hn lá mè m qu. Do ó,
nhng vùng thiu nc thì không thích hp cho ging mè m qu.
1.1.3.4 Cành
Xut phát t thân chính, cành có th mc cách hay mc i nhau, cành s
mang hoa và trái, trên các cành chính còn có cành cp hai. S phân cành trên thân
chính cng là mt yu t phân bit các ging mè, thng màu ca cành trên thân
ging nh thân chính.
6
1.1.3.5 Hoa
Hoa mè thuc hình chuông. Cung hoa ngn, tràng hoa gm 5 cánh hp thành
hình chuông.
ài hoa màu xanh, 5 cánh cn. ng hoa dài 3 - 4 cm. Hoa mc  nách lá thành
chùm. Mi chùm có 4 - 8 hoa. Có 5 nhc nhng có 1 bt dc. Bu nhy nm trên
ài hoa, có 2 ngn vi nhiu vách gi.
Hoa màu trng mc t nhng cây có thân cây màu xanh, hoa màu tím mc
trên nhng thân cây có màu tím và trên nhng thân cây hóa g màu xanh.
Trong quá trình th phn, hoa mè có th t th phn hay th phn nh côn
trùng, và vì th t l th phn chéo khá cao, nên khi chn ging, m bo tính
thun nên cn chú ý trng cách ly.
1.1.3.6 Qu
Là mt loi qu nang, tit din hình ch nht, có rãnh sâu, có u nhn hình

tam giác ngn. Hình dng ca qu cng là mt yu t phân bit các ging. Chiu
dài trái thay i t 2,5 - 8cm, ng kính trái thay i t 0,5-2 cm s vách ngn t
1-12 trái thng có lông t bao ph. Trái m ra bng cách ch dc vách ngn t trên
xung. Mc  m trái là c tính quan trng khi chn ging  trng cho phù hp
i u kin thu hoch.
Cht lng qu cng khác nhau tùy v trí óng qu. Thng qu v trí thp
có ht ln hn  v trí cao.
1.1.3.7 Ht
t mè là ht song t dip. Cu to ht có ni phôi nh. Ht mè nh thng có
hình trng hi dp trng lng 1000 ht t 2 - 4 g. V láng hoc nhn màu en,
trng, vàng, nâu  hay xám, cng có ht màu xám nâu, xanh olive và nâu m. Ht
mè tng i mnh và cha rt nhiu du, do ó, d mt sc ny mm sau khi thu
hoch. Mt s ging mè có tính miên trng kéo dài n 6 tháng sau khi thu hoch.
Ging có trái nhiu khía thì ht nh hn ging có trái ít khía.
1.2 Tình hình sn xut và giá tr kinh t
1.2.1 Trên th gii
Trc th chin th hai, din tích trng mè t 5 triu ha vào nm 1939, t sn
ng 1,5 tn trong ó n  là quc gia trng nhiu nht vi din tích 2,5 triu ha,
 ó là Trung Quc 1,2 triu ha, Min n 700.000 ha, Soudan 400.000 ha,
7
Mehico 200.000 ha. Các quc gia có din tích trng < 50.000 ha gm: Pakistan,
Th Nh K, Ouganda, Megéria. (Trn Th Kim Ba và Lê Vnh Thúc)
Hin nay, tuy vi din tích không nhiu mè ã c trng khp các châu lc
trên th gii.
n lng mè hng nm trên th gii khong 2 triu tn.  Châu Á (55 -
60%), Châu M (18 - 20%), Châu Phi (18 - 20%) sn lng trên th gii. Ngoài ra,
Châu Âu và Châu i Dng cng có trng rãi rác nhng không áng k.
Các nc trng nhiu mè trên th gii:
- n : ng u th gii vi sn lng khong 4000.000 tn/nm
- Trung Quc nc sn xut ln th 2: 320.000 - 350.000 tn.

- Sudan (Châu Phi): 150 - 200 ngàn tn.
- Mexico (Châu M): 150 - 180 ngàn tn.
Các nc có sn lng tng i ln khác là: Burma, Pakistan, Thailan (châu
Á); Nigiêria, Tanazania, Uganda (Châu Phi); Colombia, Venezuela (Châu M)
ng sut mè nói chung còn thp. Nng sut bình quân th gii ch khong
300 - 400 kg/ha.
n lng mè trên th gii dao ng do tình hình xut khu không n nh và
giá c bin ng. c lng khong 2 -5 triu tn c phát trin khp ni trên th
gii, chim khong 2-6,5 triu ha. Theo FAO (2002) mè ng hàng th 6 trên th
gii v sn lng du n (2.893.114 triu tn) và ng hang th 12 v sn lng
u trn (754.159 triu tn) (Trn Th Kim Ba và Lê Vnh Thúc, 2011).
1.2.2 Trong nc
c ta nm trong vùng tiu khí hu có u kin thun li cho s sinh trng
và phát trin ca cây mè, và trên thc t nó cng ã tr thành tp quán lâu i ca
ngi nông dân  nhiu vùng sinh thái khác nhau trong các h thng canh tác luân
chuyn v vi các cây trng khác theo các công thc luân canh cây trng hp lý.
(Trn Th Kim Ba và Lê Vnh Thúc, 2011).
 nc ta mè c trng nhiu  các tnh ng Bng Sông Cu Long. Min
ông Nam B và Trung B (riêng tnh An Giang, din tích trng mè hin nay tng
lên n 16.000 ha). Ti vùng Châu Phú An Giang, nng sut t t 400 - 600 kg/ha.
u áp dng bin pháp canh tác thích hp, nng sut mè có tht 1 tn/ha.  Vit
Nam, mè c trng lâu i nht là  Min Bc, nhng din tích không m rng
8
c vì u kin khí hu và t ai không thích hp cho cây trng phát trin. (Trn
Th Kim Ba và Lê Vnh Thúc, 2011).
Hin nay, din tích mè không m rng c do tình hình xut khu không n
nh và giá c bin ng so vi các loi cây trng khác.
1.2.3 Công dng và giá tr kinh t
1.2.3.1 Công dng
a. Ht mè

c s dng rt ph bin  ch bin nhiu dng lng thc thc phm (ko
mè, chè mè ). Trong dân gian, còn dùng mè  nu cháo (np vi mè) cho ngi
 cho con bú rt tt. Trong ông y mè xem là v thuc, mè en gi là Hc Ma Chi
là v thuc b gii nhit.
b. Du mè
Tiêu th nhiu nht, du mè rt tt, khác vi các loi du khác là không b oxy
hóa nên nên không chuyn thành mùi khó chu. Vì trong mè có cha cht sesamol,
ngn cn quá trình oxy-hóa.
Trong k ngh, du mè s dng  bôi trn máy móc cao cp: máy bay, máy
dùng trong khoa hc k thut, du dùng  pha sn, pha vecni rt tt vì có màu láng
bóng.
Trong y hc, dùng  làm thuc viên con nhng. Du mè còn dùng trong m
phm, n , ngi ta còn dùng du mè  bôi vào tóc cho bóng mt.
1.2.3.2 Giá tr dinh dng
Mè có giá tr dinh dng cao, trong ht mè có cha: 45 - 55% du, 19 - 20%
Protein, 8 - 11% ng, 5% nc, 4 - 6% cht tro. Thành phn axit hu c ch yu
a du mè là 2 loi acid béo không no sau:
- Axit oleic (C
18
H
34
O
2
): 45,3 - 49,4%.
- Axit linoleic (C
18
H
32
O
2

): 37,7 - 41,2%.
u so sánh hàm lng acid amin có trong bt mè và trong tht, ta thy các
acid amin có trong bt mè gn tng ng vi acid amin có trong tht.