NHÂN VẬT GIAO TIẾP

Tuần 20
Tiết 57 Ngày dạy: 05 -01 -2011
NHÂN VẬT GIAO TIẾP
I.MỤC TIÊU :
1. Kiến thức:
- Nắm được khái niệm nhân vật giao tiếp, vò thế, quan hệ và vai trò của nhân vật giao tiếp
trong hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ.
- Có kó năng phân tích nhân vật giao tiếp về các phương diện: đặc điểm, vò thế, quan hệ thân
sơ, chiến lược giao tiếp,…
2. Kó năng: - Nâng cao năng lực giao tiếp của bản thân khi xuất hiện trong tư cách nhân vật
giao tiếp (ở dạng nói và ở dạng viết).
3. Thái độ: Có ý thức n©ng cao n¨ng lùc giao tiÕp cđa b¶n th©n.
II. TRỌNG TÂM:
1. Kiến thức:
- Khái niệm nhân vật giao tiếp: vai nói (viết), vai nghe (đọc), sự đổi vai và luân phiên lượt
lời trong giao tiếp ở dạng nói.
- Vò thế giao tiếp của nhân vật giao tiếp: ngang hàng hay cách biệt (trên / dưới,cao / thấp)
xét theo các phương diện tuổi tác, nghề nghiệp, chức vụ, tầng lớp xã hội, vò trí trong cộng
đồng hay tổ chức chính trò – xã hội hoặc gia đình,……
- Quan hệ thân sơ của các nhân vật giao tiếp: xa lạ, không quen biết hay gần gũi, thân tình ;
thái độ, quan hệ tình cảm của các nhân vật giao tiếp đối với nhau trong hoạt động giao tiếp ;
sự thay đổi của quan hệ thân sơ trong quá trình giao tiếp thể hiện qua lời nói và các phương
tiện ngôn ngữ.
- Chiến lược giao tiếp và sự lựa chọn chiến lược giao tiếp ở người nói (viết) nhằm đạt được
mục đích và hiệu quả giao tiếp. Chiến lược giao tiếp gồm sự lựa chọn cả nội dung và cách
thức giao tiếp.
- Sự chi phối của các đặc điểm của nhân vật giao tiếp đến ngôn ngữ của nhân vật và đến
hoạt động giao tiếp.
2. Kó năng:
- Kó năng nhận biết và phân tích nhân vật giao tiếp về các phương diện : đặc điểm về vò thế
và quan hệ thân sơ, sự chi phối của các đặc điểm đó đến lời nói của các nhân vật (về nội

dung và hình thức), ngược lại lời nói của nhân vật trong giao tiếp bộc lộ đặc điểm và tính
cách nhân vật.
- Kó năng nhận biết và phân tích chiến lược giao tiếp của nhân vật trong những ngữ cảnh
giao tiếp nhất đònh, nhằm đạt được mục đích và hiệu quả giao tiếp.
- Kó năng giao tiếp của bản thân: biết lựa chọn nội dung và cách thức giao tiếp (lựa chọn đề
tài, nội dung cụ thể, lựa chọn thời gian và đòa điểm, lựa chọn cách xưng hô và tạo lập quan
GVBM: Nguyễn Mộng Dun
hệ, lựa chọn phương tiện ngôn ngữ, lựa chọn cách thức lập luận, cách thức biểu hiện tường
minh hay hàm ẩn,……) thích hợp trong từng ngữ cảnh giao tiếp.
III. CHUẨN BỊ
1. GV: Giáo án, SGK,SGV, hướng dẫn chuẩn kiến thức kó năng
2. HS: Đọc sgk và nắm nội dung cơ bản, đònh hướng tìm hiểu các câu hỏi theo các câu
hỏi hướng dẫn học bài.
IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC:
1. Ổn định lớp:
kiểm tra sĩ số:
12A2 12B4
2. Kiểm tra bài cũ: Không
3. Bài mới
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS NỘI DUNG CẦN ĐẠT
Hoạt động 1: Tạo tâm thế cho
học sinh
Vào bài:Trong giao tiếp, để đạt
được mục đích, hiệu quả, ta cần
chú ý đến những nhân tố nào? Bài
học Nhân vật giao tiếp hôm nay
sẽ cho chúng ta biết được điều đó.
Hoạt động 2: Hướng dẫn HS
phân tích ngữ liệu
1. GV gäi 1 HS ®äc ng÷ liƯu 1

(SGK) vµ nªu c¸c yªu cÇu sau
(víi HS c¶ líp):
a) Ho¹t ®éng giao tiÕp trªn cã
nh÷ng nh©n vËt giao tiÕp nµo?
Nh÷ng nh©n vËt ®ã cã ®Ỉc ®iĨm
nh thÕ nµo vỊ løa ti, giíi tÝnh,
tÇng líp x· héi?
b) C¸c nh©n vËt giao tiÕp chun
®ỉi vai ngêi nãi, vai ngêi nghe
vµ lu©n phiªn lỵt lêi ra sao? Lỵt
lêi ®Çu tiªn cđa "thÞ" híng tíi
ai?
c) C¸c nh©n vËt giao tiÕp trªn cã
b×nh ®¼ng vỊ vÞ thÕ x· héi
kh«ng?
d) C¸c nh©n vËt giao tiÕp trªn cã
quan hƯ xa l¹ hay th©n t×nh khi
I. Ph©n tÝch c¸c ng÷ liƯu
1. Ng÷ liƯu 1
a) Ho¹t ®éng giao tiÕp trªn cã nh÷ng nh©n vËt giao
tiÕp lµ: Trµng, mÊy c« g¸i vµ "thÞ". Nh÷ng nh©n vËt
®ã cã ®Ỉc ®iĨm :
- VỊ løa ti : Hä ®Ịu lµ nh÷ng ngêi trỴ ti.
- VỊ giíi tÝnh : Trµng lµ nam, cßn l¹i lµ n÷.
- VỊ tÇng líp x· héi: Hä ®Ịu lµ nh÷ng ngêi d©n lao
®éng nghèo ®ãi.
b) C¸c nh©n vËt giao tiÕp chun ®ỉi vai ngêi nãi, vai
ngêi nghe vµ lu©n phiªn lỵt lêi nh sau:
- Lóc ®Çu: H¾n (Trµng) lµ ngêi nãi, mÊy c« g¸i lµ ng-
êi nghe.

- TiÕp theo: MÊy c« g¸i lµ ngêi nãi, Trµng vµ "thÞ" lµ
ngêi nghe.
- TiÕp theo: "ThÞ" lµ ngêi nãi, Trµng (lµ chđ u) vµ
mÊy c« g¸i lµ ngêi nghe.
- TiÕp theo: Trµng lµ ngêi nãi, "thÞ" lµ ngêi nghe.
- Ci cïng: "ThÞ" lµ ngêi nãi, Trµng lµ ngêi nghe.
Lỵt lêi ®Çu tiªn cđa "thÞ" híng tíi Trµng.
c) C¸c nh©n vËt giao tiÕp trªn b×nh ®¼ng vỊ vÞ thÕ x·
héi (hä ®Ịu lµ nh÷ng ngêi d©n lao ®éng cïng c¶nh
ngé).
d) Khi b¾t ®Çu cc giao tiÕp, c¸c nh©n vËt giao tiÕp
trªn cã quan hƯ hoµn toµn xa l¹.
e) Nh÷ng ®Ỉc ®iĨm vỊ vÞ thÕ x· héi, quan hƯ th©n-s¬,
løa ti, giíi tÝnh, nghỊ nghiƯp, chi phèi lêi nãi…
cđa c¸c nh©n vËt khi giao tiÕp. Ban ®Çu cha quen
nªn chØ lµ trªu ®ïa th¨m dß. DÇn dÇn, khi ®· quen
GVBM: Nguyễn Mộng Dun
b¾t ®Çu cc giao tiÕp?
e) Nh÷ng ®Ỉc ®iĨm vỊ vÞ thÕ x·
héi, quan hƯ th©n-s¬, løa ti,
giíi tÝnh, nghỊ nghiƯp,… chi
phèi lêi nãi cđa c¸c nh©n vËt
nh thÕ nµo?
- GV nhËn xÐt, kh¼ng ®Þnh nh÷ng
ý kiÕn ®óng vµ ®iỊu chØnh
nh÷ng ý kiÕn sai.

- GV: gọi hs đọc ngữ liệu 2
HS ®äc ®o¹n trÝch vµ tr¶ lêi
nh÷ng c©u hái (SGK).

- GV híng dÉn, gỵi ý vµ tỉ chøc
cho HS phát biểu ý kiến.
- GV nhËn xÐt, kh¼ng ®Þnh nh÷ng
ý kiÕn ®óng vµ ®iỊu chØnh
nh÷ng ý kiÕn sai.
Hoạt động 3: NhËn xÐt vỊ nh©n
vËt giao tiÕp trong ho¹t ®éng giao
tiÕp
-GV: Trong hoạt động giao tiếp,
các nhân vật giao tiếp xuất hiện
những vai nào?
-GV: Trong hoạt động giao tiếp,
các nhân tố nào chi phối lời nói?
- GV: Trong hoạt động giao tiếp,
hä m¹nh d¹n h¬n. V× cïng løa ti, b×nh ®¼ng vỊ vÞ
thÕ x· héi, l¹i cïng c¶nh ngé nªn c¸c nh©n vËt giao
tiÕp tá ra rÊt sng s·.
2. Ng÷ liƯu 2
a) C¸c nh©n vËt giao tiÕp trong ®o¹n v¨n: B¸ KiÕn,
mÊy bµ vỵ B¸ KiÕn, d©n lµng vµ ChÝ PhÌo.
B¸ KiÕn nãi víi mét ngêi nghe trong trêng hỵp quay
sang nãi víi ChÝ PhÌo. Cßn l¹i, khi nãi víi mÊy bµ
vỵ, víi d©n lµng, víi LÝ Cêng, B¸ KiÕn nãi cho
nhiỊu ngêi nghe (trong ®ã cã c¶ ChÝ PhÌo).
b) VÞ thÕ x· héi cđa B¸ KiÕn víi tõng ngêi nghe:
+ Víi mÊy bµ vỵ- B¸ KiÕn lµ chång (chđ gia ®×nh)
nªn "qu¸t".
+ Víi d©n lµng- B¸ KiÕn lµ "cơ lín", thc tÇng líp
trªn, lêi nãi cã vỴ t«n träng (c¸c «ng, c¸c bµ) nhng
thùc chÊt lµ ®i (vỊ ®i th«i chø! Cã g× mµ xóm l¹i

thÕ nµy?).
+ Víi ChÝ PhÌo- B¸ KiÕn võa lµ «ng chđ cò, võa lµ kỴ
®· ®Èy ChÝ PhÌo vµo tï, kỴ mµ lóc nµy ChÝ PhÌo
®Õn "¨n v¹". B¸ KiÕn võa th¨m dß, võa dç dµnh võa
cã vỴ ®Ị cao, coi träng.
+ Víi LÝ Cêng- B¸ KiÕn lµ cha, cơ qu¸t con nhng
thùc chÊt còng lµ ®Ĩ xoa dÞu ChÝ PhÌo.
c) §èi víi ChÝ PhÌo, B¸ KiÕn thùc hiƯn nhiỊu chiÕn l-
ỵc giao tiÕp:
+ §i mäi ngêi vỊ ®Ĩ c« lËp ChÝ PhÌo.
+ Dïng lêi nãi ngät nh¹t ®Ĩ vt ve, m¬n trín ChÝ.
+ N©ng vÞ thÕ ChÝ PhÌo lªn ngang hµng víi m×nh ®Ĩ
xoa dÞu ChÝ.
d) Víi chiÕn lỵc giao tiÕp nh trªn, B¸ KiÕn ®· ®¹t ®ỵc
mơc ®Ých vµ hiƯu qu¶ giao tiÕp. Nh÷ng ngêi nghe
trong cc héi tho¹i víi B¸ KiÕn ®Ịu r¨m r¾p nghe
theo lêi B¸ KiÕn. §Õn nh ChÝ PhÌo, hung h·n lµ thÕ
mµ ci cïng còng bÞ kht phơc.
II. NhËn xÐt vỊ nh©n vËt giao tiÕp trong ho¹t ®éng
giao tiÕp:
1. Trong ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷, c¸c
nh©n vËt giao tiÕp xt hiƯn trong vai ngêi nãi hc
ngêi nghe. D¹ng nãi, c¸c nh©n vËt giao tiÕp thêng
®ỉi vai lu©n phiªn lỵt lêi víi nhau. Vai ngêi nghe
cã thĨ gåm nhiỊu ngêi, cã trêng hỵp ngêi nghe
kh«ng håi ®¸p lêi ngêi nãi.
2. Quan hƯ gi÷a c¸c nh©n vËt giao tiÕp cïng víi
nh÷ng ®Ỉc ®iĨm kh¸c biƯt (ti, giíi, nghỊ,vèn
sèng, v¨n hãa, m«i trêng x· héi,… ) chi phèi lêi
GVBM: Nguyễn Mộng Dun

các nhân vật giao tiếp dựa vào
đâu để đạt mục đích và hiệu quả?
nãi (néi dung vµ h×nh thøc ng«n ng÷).
3. Trong giao tiÕp, c¸c nh©n vËt giao tiÕp tïy ng÷ c¶nh
mµ lùa chän chiÕn lỵc giao tiÕp phï hỵp ®Ĩ ®¹t mơc
®Ých vµ hiƯu qu¶.
4. Củng cố, luyện tập:
* Nhận xét về nhân vật giao tiếp trong hoàn cảnh giao tiếp?
- Trong ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷, c¸c nh©n vËt giao tiÕp xt hiƯn trong vai ngêi nãi
hc ngêi nghe. D¹ng nãi, c¸c nh©n vËt giao tiÕp thêng ®ỉi vai lu©n phiªn lỵt lêi víi nhau.
Vai ngêi nghe cã thĨ gåm nhiỊu ngêi, cã trêng hỵp ngêi nghe kh«ng håi ®¸p lêi ngêi nãi.
- Quan hƯ gi÷a c¸c nh©n vËt giao tiÕp cïng víi nh÷ng ®Ỉc ®iĨm kh¸c biƯt (ti, giíi, nghỊ,vèn
sèng, v¨n hãa, m«i trêng x· héi,… ) chi phèi lêi nãi (néi dung vµ h×nh thøc ng«n ng÷).
-Trong giao tiÕp, c¸c nh©n vËt giao tiÕp tïy ng÷ c¶nh mµ lùa chän chiÕn lỵc giao tiÕp phï hỵp
®Ĩ ®¹t mơc ®Ých vµ hiƯu qu¶.
*Bài tập 3 – trang 22
a) Quan hƯ gi÷a bµ l·o hµng xãm vµ chÞ DËu lµ quan hƯ hµng xãm l¸ng giỊng th©n t×nh.
§iỊu ®ã chi phèi lêi nãi vµ c¸ch nãi cđa 2 ngêi- th©n mËt:
+ Bµ l·o: b¸c trai, anh Êy,…
+ ChÞ DËu: c¶m ¬n, nhµ ch¸u, cơ,…
b) Sù t¬ng t¸c vỊ hµnh ®éng nãi gi÷a lỵt lêi cđa 2 nh©n vËt giao tiÕp: Hai nh©n vËt ®ỉi vai lu©n
phiªn nhau.
c) NÐt v¨n hãa ®¸ng tr©n träng qua lêi nãi, c¸ch nãi cđa c¸c nh©n vËt: t×nh lµng nghÜa xãm, tèi
lưa t¾t ®Ìn cã nhau.
5. Hướng dẫn tự học:
- Đối với bài học ở tiết này:
* Nhận xét về nhân vật giao tiếp trong hoàn cảnh giao tiếp?
- Đối với bài học ở tiết học tiếp theo:
- Chuẩn bị bài: Chuẩn bò bài: Bài viết số 5 ( Nghò luận văn học)
Học bài Tùy bút Người lái đò sông Đà, Bút kí ai đã đặt tên cho dòng sông?, Vợ chồng A

Phủ
12B4: Tự chọn Phân tích sức sống tiềm tàng của nhân vật Mò từ khi Cô bò bắt về làm dâu
đến đêm hội mùa xuân
V. Rút kinh nghiệm:
GVBM: Nguyễn Mộng Dun