bài 23. Phong trào tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước (10CB)

Bài 23. PHONG TRÀO TÂY SƠN VÀ SỰ NGHIỆP THỐNG NHẤT
ĐẤT NƯỚC BẢO VỆ TỔ QUỐC CUỐI THẾ KỶ XVIII
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC
1.Về kiến thức
-Nhắm giúp học sinh hiểu được:
+Thế kỷ XVI-XVIII, đất nước bị chia làm hai miền có chính quyền riêng
biệt mà hầu như các tập đoàn phong kiến đang thống trị không còn khả năng thống
nhất lại
+Trước tình trạng khủng hoảng của chế độ phong kiến ở cả hai miền, nguy
cơ chia cắt càng gia tăng. Phong trào Tây Sơn, trong quá trình đánh đổ các tập
đoàn phong kiến đang thống trị, đã xóa bỏ tình trạng chia cắt, bước đầu thống nhất
lại đất nước.
+Trong quá trình đấu tranh của mình, phong trào nông dân còn hoàn thành
thắng lợi hai cuộc kháng chiến (chống Xiêm và chống Thanh) bảo vệ nền độc lập,
góp thêm những chiến công huy hoàng vào sự nghiệp giữ nước anh hùng của dân
tộc.
2. Tư tưởng tình cảm
-Giáo dục lòng yêu nước, đấu tranh cho sự nghiệp bảo vệ sự toàn vẹn đất
nước.
-Tự hào về tinh thần đấu tranh của người nông dân Việt Nam.
3. Kỹ năng
-Bồi dưỡng kỹ năng sử dụng bản đồ lịch sử.
-Bồi dưỡng khả năng phân tích, nhận định sự kiện lịch sử
II.THIẾT BỊ, TÀI LIỆU DẠY HỌC
-Bản đồ Việt Nam có những địa danh cần thiết
-Lược đồ các trận đánh mang tính quyết chiến
-Một số câu nói của vua Quang Trung, thơ ca của người đương thời nói về
Quang Trung
III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY HỌC
1. Kiểm tra bài cũ
Câu hỏi 1: Thế kỷ XVI-XVIII, kinh tế nước ta có bước phát triển mới, phồn

thịnh như thế nào?
Câu hỏi 2: Tại sao thủ công nghiệp ngày càng tăng tiến nhưng không thể
chuyển hóa sang phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa?
2.Giới thiệu bài mới
Vào cuối thế kỷ XVIII, chế độ phong kiến Việt Nam khủng hoảng sâu sắc cả
Đàng Trong và Đàng Ngoài. Trong bối cảnh đó, một phong trào nông dân bùng
lên rầm rộ ở Tây Sơn (Bình Định) và trong quá trình phát triển, phong trào này đã
đáp ứng hai yêu cầu bức thiết của lịch sử là: thống nhất đất nước và đánh bại các
thế lực ngoại xâm.
3.Tổ chức các hoạt động dạy học trên lớp
Hoạt động của giáo viên và học sinh Kiến thức cơ bản học sinh cần nắm
*Hoạt động 1: Làm việc cả lớp và cá nhân
-GV: Giới thiệu sơ lược về tình trạng
khủng hoảng của chế độ phong kiến Đàng
Ngoài: Ruộng đất bị địa chủ chiếm đoạt,
thuế khóa nặng nề, quan lại tham nhũng,
đời sống nhân dân sa sút nghiêm trọng,
phong trào khởi nghĩa nổi lên tiêu biểu có
KN của Nguyễn Hữu Cầu, Hoàng Công
Chất, Lê Duy Nhật (đã học kỹ ở lớp 7, GV
chỉ nhắc lại, không đi sâu vào phân tích lý
giải)
-GV giảng về tình trạng khủng khỏa của
I. Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp
thống nhất đất nước thế kỷ XVIII.
-Giữa thế kỷ XVIII chế độ phong kiến ở
cả Đàng Trong và Đàng Ngoài khủng
hoảng sâu sắc Phong nông dân
bùng nổ.
chế độ phong kiến Đàng Trong: Trong khi

chế độ phong kiến Đàng Ngoài khủng
hoảng thì năm 1744, chúa Nguyễn Phúc
Khoát đã làm gì? Sự kiện này nói lên điều
gì?
-HS nhớ lại kiến thức bài trước trả lời
-GV giảng tóm tắt: 1744 chúa Nguyễn
xưng vương ở Đàng Trong, nước ta đứng
trước nguy cơ bị chia cắt thành 2 nước.
Chế độ phong kiến suy yếu cả ở hai Đàng,
đời sống nhân dân cực khổ. Theo một giáo
sĩ phương Tây bấy giờ “gạo đắt như vàng,
tình trạng đói khổ bày ra lắm cảnh thương
tâm khó tả, các xác người chết chất đống
lên nhau”. Phong trào nông dân bùng nổ ở
Đàng Trong.
*Hoạt động 2:GV kết luận
-HS theo dõi, ghi chép
-GV yêu cầu học sinh theo dõi SGK để
nắm được một số sự kiện chính trong diễn
biến phong trào Tây Sơn. GV nên sử dụng
lược đồ cuộc khởi nghĩa Tây Sơn để cho
học sinh nhớ lại kiến thức đã học ở lớp 7.
-HS theo dõi SGK phát biểu.
-GV bổ sung, kết luận những nét chính của
phong trào Tây Sơn.
-GV có thể đàm thoại với học sinh về 3 anh
em Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn
-1771 khởi nghĩa nông dân bùng lên ở
Tây Sơn(Bình Định)
+Từ một cuộc khởi nghĩa nhanh chóng

bùng phát thành phong trào lật đổ chúa
Nguyễn ở Đàng Trong.
-1786- 1788 nghĩa quân tiến ra Bắc lật
đổ tập đoàn Lê-Trịnh, thống nhất đất
nước.
Lữ: gốc họ Hồ, lớn lên gặp lúc quốc phó
Trương Phúc Loan chuyên quyền, nhân dân
lầm than khổ cực. Ba anh em đã lên vùng
Tây Sơn xây dựng căn cứ khởi nghĩa. Năm
1771 cả 3 anh em đổi sang họ Nguyễn,
dựng cờ chống Trương Phúc Loan tại Tây
Sơn-Bình Định. Khởi nghĩa phát triển
thành phong trào nông dân rộng lớn, đảm
nhận sứ mệnh tiêu diệt các tập đoàn phong
kiến thống nhất đất nước.
-HS nghe, ghi chép
-GV dẫn dắt chuyển mục: Ngoài sự nghiệp
thống nhất đất nước, phong trào Tây Sơn
còn đảm đương nhiệm vụ chống ngoại xâm
bảo vệ Tổ quốc. Đây là những chiến thắng
oanh liệt, thể hiện nghệ thuật quân sự tài
tình của vua Quang Trung, tô thắm thêm
truyền thống anh hùng chống ngoại xâm
của dân tộc ta.
*Hoạt động 1:Làm việc cả lớp, cá nhân
-GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy
được nguyên nhân, diễn biến kết quả của
cuộc kháng chiến chống quân Xiêm 1785.
-HS theo dõi SGK phát biểu
-GV sử dụng lược đồ chiến thắng Rạch

Gầm-Xoài Mút để trình bày về cuộc kháng
chiến chống quân Xiêm.
*Hoạt động 2: GV chốt ý:
II. Các cuộc kháng chiến ở cuối thế kỷ
XVIII
1.Kháng chiến chống quân Xiêm
(1785).
-Nguyễn Ánh cầu viện quân Xiêm5
vạn quân Xiêm xâm lược nước ta.
+Nghĩa quân Tây Sơn đã bắt giết hai chúa
Nguyễn là Nguyễn Phúc Dương và Nguyễn
Phúc Thuần. Còn lại một người cháu là
Nguyễn Ánh chạy thoát. Trong hai năm
1872-1873 Nguyễn Huệ đã hai lần đem
quân đánh Nguyễn Ánh ở Gia Định. Cùng
đường Nguyễn Ánh bỏ chạy sang Xiêm cầu
cứu. Vua Xiêm sai tướng đem 5 vạn quân
thủy bộ tiến sang nước ta, bọn chúng ra sức
cướp phá làm cho nhân dân Gia Định căm
thù.
+Trước nạn ngoại xâm, Nguyễn Nhạc sai
em là Nguyễn Huệ đem binh thuyền vào
Nam chống giặc.
-GV có thể yêu cầu HS tường thuật về
chiến thắng Rạch Gầm-Xoài Mút hoặc nói
lên những hiểu biết của mình về chiến
thắng này.
-HS nhớ lại kiến thức đã học trả lời câu
hỏi.
-GV nhận xét, bổ sung: Đây là một thắng

lợi lớn tiêu diệt gần 4 vạn tên, thể hiện tài
thao lược quân sự của Nguyễn Huệ. Chiến
thắng này đã khiến “người Xiêm sau trận
thua năm Giáp Thìn(1785) ngoài miệng thì
nói khoác nhưng trong bụng thì sợ quân
Tây Sơn như sợ cọp”. Chiến thắng đã đập
tan mưu đồ xâm lược của quân Xiêm, nêu
-Năm 1785 Nguyễn Huệ đã tổ chức trận
phục kích Rạch Gầm-Xoài Mút (một
đoạn sông Tiền –tỉnh Tiền Giang ngày
nay) đánh tan quân Xiêm, Nguyễn Ánh
phải chạy sang Xiêm
2.Kháng chiến chống quân Thanh
(1789)
-Vua Lê Chiêu Thống cầu viên nhà
Thanh20 vạn quân Thanh kéo sang
nước ta.
cao ý thức dân tộc của phong trào Tây Sơn.
*Hoạt động 1:Làm việc cả lớp, cá nhân
-GV giảng giải: Sau khi đánh tan quân
Xiêm, năm 1786 Nguyễn Huệ kéo quân ra
Bắc tiêu diệt họ Trịnh, giao lại chính quyền
cho vua Lê, có Nguyễn Hữu Chỉnh giúp
sức. Đến lượt Chỉnh ra mặt phản bội Tây
Sơn. Nguyễn Huệ sai Vũ Văn Nhậm ra Bắc
trị tội Chỉnh, đến lượt Nhậm lại kiêu căng
có mưu đồ riêng. Giữa năm 1788, Nguyễn
Huệ tiến ra Thăng Long, vua Lê Chiêu
Thống bỏ trốn. Trong lúc thế cùng lực kiệt
đã sai người cầu cứu nhà Thanh. Vua

Thanh sai Tôn Sĩ Nghị đem 29 vạn quân
sang xâm lược nước ta.
-GVcho HS theo dõi SGK kết hợp với lược
đồ kháng chiến chống quân Thanh xâm
lược để nắm được nguyên nhân, diễn biến,
kết quả của cuộc kháng chiến. Qua đó thấy
được vai trò của Nguyễn Huệ- Quang
Trung và tinh thần dân tộc cuả nghĩa quân
Tây Sơn.
-HS theo theo dõi SGK tóm tắt diễn biến
cuộc kháng chiến chống Thanh, phát biểu.
*Hoạt động 2:GV bổ sung, kết luận và
giảng giải thêm:Việc làm của vua Lê Chiêu
Thống chứng tỏ nhà Lê đã suy cùng không
thể tồn tại được mặc dù Nguyễn Huệ đã rất
-Năm 1788 Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng
đế lấy hiệu là Quang Trung, chỉ huy đại
quân tiến ra Bắc.
-Mùng 5 tết 1789 nghĩa quân Tây Sơn
giành chiến thắng vang dội ở Ngọc Hồi-
Đống Đa tiến vào Thăng Long đánh bại
hoàn toàn quân Thanh xâm lược.
-Phong trào nông dân Tây Sơn đã bước
đầu hoàn thành sự nghiệp thống nhất đất
nước và bảo vệ Tổ quốc.
III.Vương triều Tây Sơn
cố gắng phù Lê. Trong bối cảnh đó Nguyễn
Huệ đã lên ngôi hoàng đế ngày 25/11/1788.
-GV đọc bài hiểu dụ của vua Quang Trung
trong SGK trang 118 để giúp học sinh thấy

được mục tiêu của cuộc tiến quân ra Bắc
lần này và ý nghĩa bài hiểu dụ (thể hiện
tinh thần dân tộc cao cả, ý thức quyết tâm
bảo vệ độc lập, chủ quyền dân tộc).
Bài hiểu dụ đã cổ vũ, tạo khí thế quyết tâm
chiến đấu của nghĩa quân Tây Sơn sau 5
ngày đêm hành quân thần tốc, với chiến
thắng Ngọc Hồi, Đống Đa, cuộc kháng
chiến chống quân Thanh thắng lợi.
*Hoạt động 3: Làm việc cá nhân
-GV pháp vấn: Cho biết công lao của
phong trào nông dân Tây Sơn và Nguyễn
Huệ
-HS dựa vào phần kiến thức đã học trả lới
-GV kết luận.
GV đàm thoại với HS về vai trò của
Nguyễn Huệ trong việc tiêu diệt các tập
đoàn phong kiến phản động và chống xâm
lược Xiêm, Thanh.
*Hoạt động 1:Cả lớp, cá nhân
-GV trình bày về sự thành lập Vương triều
Tây Sơn 1778 nhưng không giải quyết
được các yêu cầu lịch sử, phong trào khởi
nghĩa vẫn tiếp tục phát triển.
Nắm 1778 Nguyễn Nhạc xưng hoàng
đế(hiệu Thái Đức)Vương triều Tây
Sơn thành lập.
-Năm 1788 Nguyễn Huệ lên ngôi hoàng
đế thống trị vùng đất từ Thuận Hóa trở
ra Bắc.

* Những chính sách:
+Thành lập chính quyền các cấp, kêu gọi
nhân dân khôi phục sản xuất.
+Lập lại sổ hộ khẩu, tổ chức lại giáo
dục, thi cử, tổ chức quân đội .
+Đối ngoại: hòa hảo với nhà Thanh,
quan hệ với Lào và Chân Lạp rất tốt đẹp.
-Năm 1792 Quang Trung độ ngột qua
đời.
-Năm 1802 Nguyễn Ánh tấn công, các
-GV trình bày tiếp sự kiện Nguyễn Huệ lên
ngôi năm 1788.
-HS nghe ghi chép
-GV yêu cầu HS theo dõi SGK, trình bày
các chính sách của vua Quang Trung
-HS theo dõi sách phát biểu.
*Hoạt động 2: GV nhận xét, bổ sung, kết
luận về những chính sách tiến bộ của vua
Quang Trung.
-HS nghe, ghi chép
-GV minh họa về chính sách đối ngoại của
vua Quang Trung. Sau khi đánh tan 29 vạn
quân Thanh, Quang Trung cử Ngô Văn Sở
và Phan Huy Ích sang Trung Quốc cầu
phong, lập lại hòa bình để xây dựng đất
nước. Nhà Thanh đã giảng hòa, phong
vương và gửi quà tặng cho Quang Trung.
*Hoạt động 3:Cá nhân
-GV phát vấn: Em có nhận xét gì về những
việc làm của Quang Trung?

-HS suy nghĩ trả lời.
*Hoạt động 4: GV kết luận: Những chính
sách của Quang Trung mang tính chất tiến
bộ, thể hiện ý tưởng mới của một ông vua
muốn thực hiện những chính sách cải cách.
Nhưng những chính sách này chưa thực
hiện được nhiều vì năm 1792, Quang
Trung đột ngột qua đời, để lại những hoài
vương triều Tây Sơn sụp đổ
bão dang dở.
4.Củng cố: Giáo viên kiểm tra hoạt động nhận thức của học sinh bằng việc
trả lời câu hỏi:
Vai trò của Nguyễn Huệ và phong trào nơng dân Tây Sơn đối với sự nghiệp
thống nhất đất nước?
5.Dặn dò: học bài cũ và đọc trước bài tiếp theo.
Bài 25: PHONG TRÀO TÂY SƠN (tiết 4)
IV. TÂY SƠN ĐÁNH TAN QN THANH
A. Mục tiêu bài học:
1.Kiến thức:
-Dã tâm xâm lược của kẻ thù và tinh thần chiến đấu kiên cường để bảo vệ chủ
quyền, độc lập dân tộc
-Tài thao lược quân sự của Quang Trung và danh tướng Ngô Thì Nhậm.
-Diễn biến chính trong chiến dòch phá quânThanh, đặc biệt là đại thắng ở trận
Ngọc Hồi-Đống Đa xuân Kỉ Dậu (1789)
2.Kó năng:
-Sử dụng lược đồ để thuật lại diễn biến các trận đánh lớn trong cuộc đại phá
quân Thanh.
-Đánh giá tầm vóc lòch sử của sự kiện mùa xuân Kỉ Dậu (1789)
3.Tư tưởng:
-Giáo dục lòng yêu nước và tự hào về trang sử vẻ vang của dân tộc ta trong

cuộc đại phá quân Thanh xâm lược.
-Cảm phục tài quân sự của Nguễn Huệ.
B. Phương tiện dạy học:
- Lược đồ Tây Sơn chống các thế lực phong kiến và ngoại xâm.
- Lược đồ trận đánh Ngọc Hồi - Đống Đa.
C. Thết kế bài học:
I. Ổn đònh lớp:
II. Kiểm tra bài cũ:
- Phong trào Tây Sơn từ 1773 - 1788 đạt được những thành tựu gì?
III. Bài mới:
Sau khi xây dựng xong chính quyền ở Đàng Ngoài, tình hình chưa ổn định, bè lũ
Lê Chiêu Thống đã có hành động bán nước như thế nào? Qn Thanh lấy cớ gì
xâm lược nước ta? Quang Trung –Nguyễn Huệ đã đập tan cuộc âm lược này như
thế nào, chúng ta sẽ tìm hiểu mục IV này để hiểu rõ nội dung của bài.
Phương pháp Nội dung
*Hoạt động 1: Cá nhân, cả lớp
-GV thuyết trình sau khi dẹp n các
thế lực phản động ở Bắc Hà, Nguyễn
Huệ trở về Phú Xn, trong lúc đó Lê
Chiêu Thống cầu cứu nhà Thanh, vua
1/. Quân Thanh xâm lược nước ta.
a. Hoàn cảnh:
- Lê Chiêu Chống cầu cứu nhà Thanh.
- 1788 Tôn Só Nghò, đem 29 vạn quân,
Thanh cử Tơn Sĩ Nghị đem 29 vạn
qn theo bốn đường tiến hành xâm
lược nước ta
-HS theo dõi ghi bài.
- GV dùng lược đồ H.57 - HS chỉ các
đạo quân tiến vào nước ta. GV giải

thích chốt lại các ý chính.
*Hoạt động 2: cá nhân
GV đặt câu hỏi pháp vấn:
-Vì sao nhà Thanh theo đuổi âm mưu
xâm lược nước ta?
Biến nước ta thành quận huyện, áp đặt
nền cai trị lâu dài.
- Em có nhận xét gì về hành động của
bè lũ Lê Chiêu Thống?
-HS suy nghĩ trả lời: hành vi luồn cúi,
đê hèn đi ngược lại truyền thống, lợi
ích dân tộc. GV giảng, kết luận, HS
ghe giảng ghi bài.
*Hoạt động 3: cá nhân, cả lớp
-GV giải thích việc qn ta lui về cố
thủ ở phòng tuyến Tam Điệp-Biện Sơn
là cho qn địch kiêu căng, chủ quan
và bảo tồn được lực lượng.
-HS nghe giảng theo dõi ghi bài.
-GV pháp vấn:
- Nhìn vào lược đồ – nêu lên vị trí của
theo 4 hướng tiến vào nước ta.
b. Chuẩn bò của nghóa quân.
- Lập phòng tuyến Tam Điệp, Biện Sơn->
thủy bộ liên kết chặt chẽ.
phòng tuyến Tam Điệp Biện Sơn.
-HS theo dõi SGK, lược đồ trả lời, GV
chốt ý là tuyến đường độc đạo, có thủy
bộ liên kết dễ phòng thủ, khó tấn cơng.
-GV giảng giả những hành động của

giặc khi vào Thăng Long và hành vi đê
hèn của Lê Chiêu Thống
-HS nghe giảng ghi chép.
-Trước âm mưu thâm độc của kẻ thù
và bè lũ bán nước, để bảo vệ nền độc
lập của dân tộc Nguyễn Huệ đã lên
đường ra Bắc đánh đuổi qn Thanh.
-Hoạt động 1:Cá nhân và cả lớp
GV sử dụng thêm tư liệu giảng giải về
sự kiện Nguyễn Huệ lên ngơi hồng
đế.
-HS nghe ghi chép
-GV pháp vấn: Ý nghĩa của sự kiện
này?
+HS theo dõi SGK trả lời, GV chốt ý
Thể hiện tinh thần tự tơn dân tộc,
khích lệ ba qn.
*Hoạt động 2: GV giảng về q trình
chuẩn bị của Quang Trung: hành qn
thần tốc, tuyển thêm qn ở Nghệ An,
mở hội khao qn, GV nên phân tích
một đoạn thơ trong SGK để nói lên ý
2/. Quan Trung đại phá quân Thanh
(1789)
chí quyết tâm đánh giặc của nghĩa
qn.
*Hoạt động 3: cá nhân
- GV pháp vấn: Vì sao vua Quang
Trung quyết đònh tiêu diệt quân
Thanh vào dòp tết Kỷ Dậu?

-HS suy nghĩ trả lời, GV kết luận: Đây
là dịp qn giặc lo ăn tết nên phòng bị
chủ quan sơ hở nhất, tạo điều kiện tốt
nhất cho qn ta tấn cơng giành thắng
lợi.
GV sử dụng lược đồ trình bày các
hướng tấn cơng của qn ta: theo 5
hướng.
- GV pháp vấn dựa vào lược đồ và
SGK trình bày các trận đánh lớn và Hạ
Hồi, Ngọc Hồi, Đống Đa?
-HS trình bày, GV giải thích, kết luận.
HS theo dõi, ghi chép
-GV giảng giải, phân tích ý nghĩa và
ngun nhân thắng lợi của phong trào
Tây Sơn.
+Là do ý chí đấu tranh chống áp bức
bóc lột và tinh thần u nước cao cả
của nhân dân cùng với sự lãnh đạo tài
- Tháng 1/1788 Nguyễn Huệ lên ngôi
Hoàng Đế lấy niên hiệu là Quang Trung
và tiến quân ra Bắc.
- Từ Tam Điệp, Quan Trung chia làm 5
đạo.
- Đêm 30 vượt sông Gián Khẩu tiêu diệt
đồn tiền tiêu của đòch.
- Đêm mồng 3 tết bí mật vây đồn Hà Hồi
(Thường Tín- Hà Tây)
- Sáng mùng 5 tết đánh đồn Ngọc Hồi và
Đống Đa.

- Trưa mùng 5 tết, Quang Trung cùng
đoàn quân chiến thắng tiến vàoThăng
Long.
3/. Nguyên nhân thắng lợi và ý nghóa
tình của Quang Trung và bộ chỉ huy.
+Lật đổ các thế lực phong kiến cát cứ,
đặt nề tảng thống nhất quốc gia. Đánh
tan các thế lực xâm lược Xiêm, Thanh
bảo vệ độc lập và cương giới Tổ quốc.
-HS theo dõi, ghi chép.
lòch sử của phong trào Tây Sơn.
a. Nguyên nhân.
- Được nhân dân ủng hộ.
- Sự lãnh đạo tài tình sáng suốt của
Quang Trung và bộ chỉ huy.
b. Ý nghóa :
- Lật đổ các tập đoàn phong kiến Nguyễn
– Trònh- Lê thống nhất đất nước.
-Đánh tan các cuộc xâm lược của quân
Xiêm, Thanh.
IV. Củng cố - luyện tập:
- Trình bày công lao của phong trào Tây Sơn từ năm 1771 - 1789.
- Nguyên nhân, ý nghóa của phong trào Tây Sơn?
V. Dặn dò: học bài cũ và đọc trước bài tiếp theo.