Một số vấn đề chính trị xã hội chủ yếu của nhật bản và hàn quốc

MucLuc
.
.
Chtro-ng 1: Th~ che tam quyen phfm l~p va sv tiep
nhan
. n6 cl'm Nhat
. Bim
1.1 .M¢t s6 khcli ni ~ m CO' b<:1 n
1.2 Th~ che tam quy~n phrm l;Ilp
1.3 S~· tiep nh;Iln th~ che tam quy~n phfm l~p 0 N h~t B<:1n
Chuo·ng 2: Tn tu&ng dan t(>c chi.'1 nghla cl'm Than
d~o

2. 1 Tu tuong dan t¢c chu nghia cua Than d~o
2.2 Anh huang cua dan t¢c chu nghia cua Than ct0-o
trong ctai song xa h¢i Nh~t Bim c;Iln - hi~n d~1i
Chuang 3: Ngh~ thu*t Kien tnk - H(>i ho~- Dieu
khac Nhat Ban
3.1 B6i cimh lich su·
3.2 Ngh~ thu~t Kien true- H¢i ho~1 - Dieu khttc Nh~t
R1n giai cto ~n tCr tho·i d~i Meiji - Showa den nhCi'ng nrtm
50 the ky XX
Ket lu~n
Clnrong 4: SV anh luro11g dm 1Vlanga 6 Vi¢t Nam
4.1 Khui quat ve qua tr1nh sung tac V~l xuftt btranh Viet Nam
4.2 Qua trlnh du nh ~tp va ~inh huang cua Manga aVi¢t
Nam
Ket luan
Chuong 5: Doi net ve gia dlnh Him Quoc

5.1 Phat tri~n kinh te va d6 thj hoa 0 Han Qu6c
5.2 Gia dlnh H~m Qu6c va nhu·ng bien ct6i
5.3 C ic chCrc nang cua gia dlnh
5.4 Cac m6i quan h¢ trong gia dlnh
Chu·onob 6: Ythtrc va khuvnh hu6'nob st'r duno
.
b ttr
naoai
lai cua nan(J'
i Nhat
Ban tronub tienob Nhat
noav
b
.
b
,
.
b
v
nay
6.1 Quan cti~m ve tCr ngo~i lai trong th6ng tin d<;t i chung
6.2 Tu ngo9-i lai ctuqc str dL;~n g trong m¢t s6 doi tuqng
6.3 M¢t s6 hu ynh huang str d~mg tLr n go~ti lai trong
tieng Nh~t ng~ty nay
Ket luan
Tai lieu tham klu'io

a

~

Tranob
2
2

14
26

33
33
48
79
80
84

107
109
110
116

133
135
136
14 1

156
166

182

182
19 1
200

205
209


Chtrong 1

THE CHE TA1VI QUYEN PH.t\.N LAP
VASVTIEPNHJNN6CDANHATBAN
Chfnh trt ra clO'i cling v6'i xa hqi phtm chia
hi~n rlh ~t

nu·6'c. D6ng thO'i v6'i

s~.:r ra do·i

th~mh

giai cap va s ~r xuat

cua chfnh trj cac w tuong ve n6

ding xuat hi~n. Tuy nhien, 6 nu6'c ta, b¢ mon khoa hQ~ nay con non tre nen
phan }6'n C<:lc V
th~

che tam quyen phfln

l ~p

clang

duqc ban lu~n soi n6i. Nhttm g6p phan vao CUQC lu ~n ban cl6 d6ng thO'i d~
Utm ro ·chu de chfnh cua lu~n an, trong chuong nay, tic giA xin m<:tnh d~m
de C~lp den th~ che tam quyen phfm l~p CiJng v6'i nhu·ng yeu to quy cl!nh
vi~c v~n d~.:mg n6 0 Nh~t B<:1n. D~ ban ve cac van de cl6, tac gi21 xin tiep c~n

theo logfch tu· chung den rieng. CL:t th~

o·

day

se

xuat phat tu khai ni~m

quyen lvc, th~ che...d~ r6i di den m(lt each hi~u ve th~ che tam quyen phan
l~p

va Sl:l' tiep nh~m n6 6 Nh ~tt Ban

1.1 M(>t so khai ni¢m CO' ban
1 .l .I Quy(ln li,t'c va quy(/n I!J'C cl!fnh tri

Chung ta rf1t de nhat trf v6'i nhau rtmg, trong cac m6i quan h~ x<:k d~nh,

du ft du nhieu CaC

St/ V~it

deu chju

~tn h

hll'Ong CUa nhau. NhU

chang theo m(lt ngh1a chung nhat : cJllYffn l!,rc u) nglzza lei
S~l' v~7t

ll(lY dol' w);

Ivc m6'i chi ton
dUQ'C th~ hi~n

trong n6

b~'tn

v(Lr klu.lc. Dieu d6 c6 ngh1a rang 6 moi

Sl/

t~li

s~r dnh

6

d~mg

kha nang con

hi ~n thL:~'C

V~Y, ph ~li

lurd'ng ct!a

Sl;l' v~t

qu yen

cua n6 bao giG' cling

qua CUC moi quem h¢ het stl'c Cl;l th~ hay quyen ll:l'C luon mang

chc.1t khach quan.

Chu nghla duy

v~ t

bi¢n chCrng xac d!nh n1ng chi c6 m()t the gi6i cluy nhC1t

va thong nh21t Ia the gi6'i v~t ·ch£1t nen xet m(lt each t6ng th~ kh6ng c6 c:li
gQi 1:1 quy(fn II.f'c nra rh(gir5i v~it elicit vi khOng c6 the gi6i thu· hai d~ n6 cl~tt

quan h~. Song dieu ct6 khong lo~ti tru· ~N ton t~ti quyen l ~.:rc trong n6. hay
quyen

t~:~·c

Xa h()i

cua cac b(l
lo~ti

ph ~m

cf{u

th~mh

nen the gi6i v(tt chC{t

n ~ty.

nguai v6i tu each U1 m(lt d<;tng Cl;l th~. ph:tt tritn cao CLla the

gi6i v4t chf{t thlm<:mg trong n6 n1 hai

lo~ti

qu y6n ILrc. Mt)t

l ~t, xcl llll) l

each


t6ng th~, quy~n ll;l'C CUcl XU h<)i doi v6'i b<) ph(lll con l<:1i eLla the gi6i rna lllQt
n~ty , ng ~ty

trong nhfrng viec l<:1m dl;lng quyen ]l:J·c

nay bflt cu· ai dlng thfly ro,

d6 l~L s~:r huy ho~li moi sinh. Hai l~l quy~n 1'-:l'C trong xa h<)i, l~l lo':li quy~ n l'-:i'C
cl:ta cac b¢ ph(m cC{u

th ~mh

nen xa h<)i khi chCmg lien h¢ v6'i nhau hay v6'i

nhung Sl;J' v(lt ben ngo~ti n6. Theo each hi ~u thu· hai nay th 1 : "Quy~n ll;l'C Ia
cai ma nho n6 ngu·ai khac
ph~n,

ph ~ti

phl;JC tung "[77, lr.l 90 I. Trang so cac b¢

c;k llnh v~·c cua xa h¢i loai ngu·O'i tu· khi xu[\t

hi~n

giai cf{p c6 cai gQi'

la chfn h tri.

Chfnh

tr~

v6'i tu' C
Sl;J'

quan tfun ngh ien cu·u cua

nhi~u

mon khoa hQc . ft nhat, theo nhieu nha khoa hQc c6 uy tfn 6 mr6'c ta, thl d6
Ia mon chfnh

tr~

hQc, nghien cuu chfnh tfi 6 d<:1ng d<:1i cuong, va c<:k mon

khoa hQc chfnh tri chuyen nganh - nghien cu·u cac b¢

ph ~n

d 1a l1nh v1:1·c

chfnh tri.
fvloi b¢ mon khoa hQc khi lay chfnh tr! lam doi wqng nghien cu·u deu c6

each nhln

nh~n

Phuong eta c6

rieng dta mlnh, con chfnh tri hQc thl Gi:to su

ly khi 6ng cho rang : "c:.li cl<)c cl:to cua chfnh tr! hQc Ia 6 cho

mQi qu{t tr1nh, hi¢n tuqng
chfnh tr!. quan
quan

h ~ v~t

Do Nguyen

h~

( ho~tt

d¢ng chfnh trj, cEmg ph:ti chfnh tr!, h~mh vi

chfnh tr!, van hm'i chfnh

td v.v ... ) cleu ctuqc d~l trong moi

ctuqc xem xet du·6'i g6c d¢ quyen 19·c chfnh tri vl quyen ll;l'C

chfnh tr\ th~ hi¢n b~m chat va n(>i dung cua cac hi¢n TlfQ'ng va qua trlnh c16;
chfnh tr! ch·i ndy sinh 6 nai c6 ctau tranh giai cftp, dftu tranh gi~mh qu yen
[l:J·c. Khong c6 quyen }l:J'C thl khong th~ c6 chfnh tr! vi qu yen ll:J'C Ia phu-ong
ti~n d~ thl:J·c hi~n chfnh tr~. Day la tieu chu ~ln ct~c thu nho cl6 ma chfnh tr~

hQc dll'Q'c tach ra th~mh m¢t khoa hQc xa h¢i ctc)c

I~r "

0 clfty, cQng lUO'ng Tl;J' nhU khj de C~lp den cac
]LfC chfnh tr[ cling clU'Q'C XCt 6 hai' khfa
q uyrin 11/C ti'OIIg clifnil rrj .

cac Ilnh v1:1·c khac

ngo~ti

lo~ti quyen ll;l'C tren, quyen

C~lllh , (jllyr/n /l_(C Clf(f chfnft frj V~l

N6i Ci.lch kh{tc quyen ll/C cua chfnh lr! d6i v6i

n6 nhU' kinh

te,

v;u1 hoa

ph(tn khac nhau cua chfnh tri lrong qwm

chung vtii de s'-:r v(tt khac

[76, tr.3].

ngo~ti

h~

v~t

qu ycn ll:J'C cl:w c:tc b¢

giU'a chung cQng nhLr giQ'a

chfnh t:ri. Quyc n ll;I'C chfnh tr!
.,
.)

l ~t

qu yc n

l~rc


t~p

cua m<)t giai cftp ,
ho~lC

CUa nhan dan - trong di~u ki~n CUa chu ngh!a XU h<)i) ,n6 n6i len kh~l

nang cua m<)t giai cSp

th~;~·c hi~n

Lqi fch khc1ch quan cua mlnh. " Quy~n

l~;~·c

tri. theo dung ngh1a cua n6, La b~o ll;]'C c6 tc) chu·c cua m<)t giai cap d~

chfnh
d~m

doan xa h<)i hay nhtJ'ng sv lien minh gii}'a chung (

ap m<)t giai cftp khac "[77, tr.l 95].

1.1.2 Quy
Cach quan ni~m tren, cling nhu bao each hi~u khac v~ chfnh tr~ ct~u d(tt
nha nu6'c vao vt ti·f trung tam cua n6. Hay n6i den chfnh

tr~,

ngu·ai ta khong

th~ khong d~ c~p den vein cte nha nu6'c nh!J' l~t m<)t b<;') ph~m cC1u thanh khong
th~ thieu. Song cling nhu chfnh tr~, nh~t nu6'c cling la d6i tu·qng xem xet cLta

nhieu be) mon khoa hQc. C6 th~ k~ ra m<)t s6 each tiep c~n d(}/' !tr(mg n!Jcl
1/l((J'C

cua m<)t SO be) m6n sau :
v~t

Chu ngh1a duy

ljch su· nghien cu·u nhCrng quy IU<)l chung nhal cua xa

h<)i, va nha nu·6'c nhu· m<)t hi9n tuqng Ijch suhlnh

th~mh

cto~m

trong m¢t giai

phat tri~n nhut d~nh cua xa h9i cling dLfQ'C no de C~lp den. No cho rtmg:
nu6'c

l h~l

Ia t6 chu·c chinl1 trt cua giai cCip thong 11) ve kinh te nh ttm b2l0 v9 tr(tt

l ~f h i ~ n h ~lllh

Va d ~tn ap Sl/ ph~'m khang cua Cac giai cap kh:tc.

Kinh te' chfnh
trong qua trlnh

td hQc nghien cu·u quan

S~ll1

xw1t

v~t

h~

chftt, tlk Et quem

giiJ'a con ngLr<\ i v6'i con ngLr<)·i
h~

hqp

th ~mh

co s6 kinh reCLla

xJ h<)i. Nha nu6·c clu·qc xfty dl:J'ng tren m¢L co· s6' kinh Le nhftt c1jnh va do co
s6 kinh te d6 quyet djnh.
Chu ngh'la xa h<)i khoa hQc,

t ~tp

trung nghien cu·u

nh~t

nu6c trong m¢t

giai cto~m ljch str c~t th~ . .
Nh~t

nu6c va phap lu ~tt xem xet nhu·ng vf1n

cte chung nhal ve

Con 6 ciay, du6'i con m{tt cua chfnh trj hQc chung

La

nh~t

nu6c.

xem xet nha

~u·o-c

khong tach roi van (.te quyen l~rc . N6i each khac, nh~l nu<'J'c duqc

6 dfty

l ~t-q u ye n l~rc

Nhu trcn c.1a cl~
ncn quyen

nha nu6c 6 d~tng

C~l p

l~rc nh ~l

c1en,

nu6c,

th6ng trj. N6 duqc thy-c

nh ~L
XCl

hi ~n

kh~1

n[mg cling nhu hi<;n thvc.

nu6'c v6i lU' each
ve

b~Lll

de C~lp clcn

c_hftt lu6n

l ~l
1~1

mc)t ycu t6 cua chfnh trj.
qu yen ll_JC cua giai c;Yp

btmg d1 m()t h¢ th6ng chuycn chfn h JL) giai
4


ct1p d6 !~p ra. Quyen l ~;rc nha nu6'c duo·c tht;rc hi ~n bang nhieu cong Cl:J khac
nhau. M¢t trong nhi1'ng dt~m ph£m bi~t v6'i phu·ong thCrc th~;rc hi~ n cac !o~1i
quyen ll:'·c khac la quyen l~rc nha nu6'c duqc to cht.l'c rh~m h c i m(>t h~ thong
thiet che va c6 kha nrmg v~ n d~ng cac cong c ~ cua nh~l nu6'c d~ bu(>c cac
giai cr1p, tfing l6'p xa h(> i khac phyc tung

y chf ci:ta giai ctlp thong tr[.

Tuong tu nhu each xem xet quyen J~;rc xa h(>i, quyen I~:J·c chfnh tr! . 6 clt1y
ta cling c6 c::li gQi Ia q uyen l~:J·c cua nha nu6'c khi nh1n nh ~n nhit nu6'c nhu
m¢t ch.inh th~ rae d(>ng den cac cloi tuqng ngo~1i n6. Nhlin g doi tuqng do co
th~ thuoc
c6 th~ thuoc
c6 th~ l~1 nam ben n ......go~ti
. chLnh tri,
. cli ng

.........
. xa hoi
. cling
'-"
~

xa h(>i. Sau day chung ta c6

th~

xet quyen

l~:J·c nha nu6'c v6'i tu each c16 6

m(>t s6 truong hqp Cl:J th~.
Trui'mg lin/J(7 1/l(()·c

dcJ'i w)·i k.in/1 tl

Chung ra bier rtmg, kinh te quyct d!nh chfnh trj. kinh re l ~t yeu to c6
trll'OC, dong tho'i v6'i Sl:f ton
SaU,

do

Stf'

t~li

cua

xa h(> i I O~Ii

ng u·o·j con chfnh trj

l ~l

cai CO

V~lll c1Qng CUa kinh te rna niy sinh ra V~l lrong qua tr[nh phat tricn

CUa Xa h(>i th] chfnh trj lu6n b yeu tO bj quy cljnh do cho n6 i ~l c6ng Cl:J d~

bao

d~llll

lqi fch CUa giai cftp thong trj. trong c16 trUl1'C het [a kinh te.

Angghen, m¢t trong nhting nguoi s[mg l ~p ra chu nghla c(>ng

s{m

khoa h9c

da khong it ha n m¢t lfin n6i rtmg: Chung toi cling da c6 loi khi ngay nay
cac anh em tre nhan
Th~ll

qua mvc den yeu to kinh te,

v~1 tuy~t

c16i hou. n6 .

ra. khi bitt tay yao xay ctvng h9C thuyet cua mlnh. ch ung t6i bu<)c ph~ii

de bet sue co b<:1n m~\ ke thu tll' tu6ng lu6n tim each phu
ta tfnh quyet d~nh cua klnh te doi v6i chfnh trt . tu tu6ng. Song trong

ch9ng
nh~n

m ~mh

[ ~li

qu{l tr!nh
me tr6

l ~ti

m¢t y[{n

v~n

cl(>ng cua

X~

hc)i, chfnh

co s6 s{m sinh ra chung d6

tr~, tU

!~1

tu·6ng Ju6n c6 tac d<)ng

lll ~lllh

kin h Le[45, tr.726-729].

Kht nh~1 nu6'c tile d¢ng clen kinh tc, c6 the c6 m¢t s6 kh:t nang xtiy ra
nhu· sau:
- Tuc ct¢ng cua nh~l mroc cung chicu, thuc cl{iy s~;r phat lricn CU ll kinh

Se c6 m()t s6 cl~mg xuftt hi ~n 6 day

l ~t:

5

te.


+ Ho~tt d¢ng cua nha nu6'c g6p phdn

t~o

ra cac quan

h~

kinh

te phu

hqr

v6'i s~;r phat tri~n cua san xufit.
+ Hm.tt clc)ng cua nha nu6'c tren co· sO" nftm bat du·qc xu hu·6'ng v~n d¢ng
lu ~lt

cua Cm~t

nh~n th~:rc

xil h¢i,

tfch CL;fC cua quy

Ju ~t

dung n6 vi\

lL!'

l ~lO

c16

dUQ'C phit buy dong thO'i lo~ll

dieu

ki~n

de cic

bo nhu'llg dieu

ki ~n

ct~ cic quy lu~.t d6 khong th~ hi~n du·qc nhu·ng m~tl tieu Cl/C CLJa n6.

+ Ho<~t d¢ng nha nu6'c th~ hi~n ctu·qc lqi fch cua cac giai cftp tien· b¢
trong tl:rng giai do~n ljch SU cua Sl:( phat tri~n xa hc)i.
- Tac c1¢ng cua nh~l nu:6'c nguqc chieu V~l kim ham s~;r phat tri~n cua kinh
. te, v6'i nhu·ng bieu hi~n Ht:

+ Cac ho9t d¢ng nha nu·6'c duy trl cac quan
COil phu h Q'[J v6'i

Sl/

h~

kinh te da loi thai khong

phat trien cua J~;~·c JUQ'ng s[m XU[ll.

+ Cac ho<.ll d¢ng ct:ta nha mr6'c nham bi.tO v~ cho lqi fch CLia giai cap ph:m
c16ng
. ....... chong lai
. loi
. fch cua nhan dan lao dong.
.
.;,_.;

+ CCtc

~

h o~tl

c1¢ng

nh~t

lu ~tl v~n

nu6'c kh6ng phl:t hqp v6'i quy

c1¢ng khach

quan cua xa h<)i.

- TCtc ct(mg cua nh~1 nu6'c nham h~m che m(>t so xu hu6'ng phat trien n~ty
cua kinh te V~l thuc ctfiy mc)t so xu hu6'ng phCtt trien khac cua kinh te. Dicu
n ~ty

ctu·qc

th~;~·c hi ~ n

bung each loi;ii b6 dieu ki¢n

h o~tt

dc)ng cua mc)t s6 quy

lu~t khien cho s~;~· V4t tien tri~n theo mc)t huang m6'i. Ket quA cua kieu t:lc

d¢ng nay cuoi cung c6 the quy vao m¢t tr.o ng hai kieu lren.
- Tac c1¢ng cua _nh ~t nu6'c nhu l2t mc)t kh[tu trung gian ma thong qua c16
C~C

hlnh thai

y thu·c nhLT d'-:}0 d1J'c, ngh~ thU ~lt , triet hQC V.V ... anh hUOng den

Sl;f v~n dc)ng cua kinh te.
Nhu v~y. de nh1n nh~m tfnh chinh ching, hqp ly cua m ()t nha nu6'c
trong d6 c6

N h~t

B
ta-ph~ti

Cl;l

the

quan tfun den nh un g thong s6 kinh te nhu- m(>t

yeu to C0 bun de danh gia Ve 110.
Tntf)·ng li (J'{J t/u(· !Jai: Quye'n !t,rc CLta n/1(./ IIU'fJ'C ddt. \'(Ji cdc dcing c!tfn!t rrf .

Nh u tren d[i n6i cac hQc gi~\ v~t chfnh tr! gia tru6'c Cac M{tc thu-O'ng hicu
nha nu·6c 1 ~1

t6 chu·c quyen ll;fC c6ng cc)ng cua lO~lll

giai cCtp nao.

Ng~ty

nay, nhieu hqc

gi~i v~t
6

X~

h()i, khtmg rhcii CLla

chfnh trj gia phi MCtc xft cling


hi~u theo nghia ct6. Quan cti~m tren con c6 nhtm t6 hqp ly

cua nh~t nu6'c la cck

t6 chll'c t1;1· quan trong thJ t¢c, b¢

6 cho, ti6n than

l ~tc song h9 l~i kh6ng

thay ctm;1c rtlng nguyen nhfm tr~;rc tiep dan t6'L v i~c hl nh th~mh nha nu6'c Ia
s~r

xuat hi ~n cua giai cfip .. N6i c{tch khac cac quan clidm ngoai Mac xft tren

ctCmg v6'i nghia, nh ~1 nu6'c n~to thvc thi quye n tvc cOng ph~ti th~ hi~n nhu
qu y~n

11/C c6ng c<)ng, ph{ti tfnh t6'i [Qi fe b cua tO~lll th{ neu ngU'QC lai SC

mfit kha nang'-' ton tai.
.
Nhu

v~y ,

a nha nu·ac, chtk

nang xa h<)i

thong tr! giai cf1p song c_ung kh6ng

l o~ti

ch~u

sv chi phoi b6'i chtk nang

trLr vai tro to l6'n cua cua nha nu6'c

trong vi¢c thL;l'C hi¢n ch(i'c nang xa h<)i. Angghen eta chi ra rang :"
DO'i ,chu·c nftng Xa h<) i la CO' SO cua Sl:l' thong trj . va Sl/ thong
cCin2: chi
~

kl~o d ~ti

tr~

a khap

chfnh trj

chLrn2: nao n6 con thu·c bien ch(rc nfmg xa hoi
. c16 cua
'-'

(,......

n6"[45, tr.235].
Qmin

tri~ t

each nhln tren khi xem xet nha nu6'c

~mh

hLro·ng den cac d{mg

chfnh trj nhu the n~to chung ta c6 th~ chi a c{tc c.hing chfnh tr! th~mh ba nh6m
ct~mg

l6'n. Nh6m thu· nhftt Ja cac
Nh6m thu· hai gom cac

d ~m g

cfim qu ye n

V~l

dong minh cua chung.

ctoi l ~p v6'i d~m g ctim quyen v~t nh6m th u· ba

l ~t

cic dc_ing theo ctuang loi trung dung.
ThuCUll!!
--

c6 khi n6 duonab nhU' doi lap
v6'i loi
[ch Clla c!{mu
cam quyen. Tronac
.
.
c-

truong hQp sau, thl thuong l~t an d:lu dttng sau ct6 vi~c b{to v~ cho s ~r cam
qu yen CUi:\ cl~ln g dnh~t nu6'c xu£1t hi~n nhu Ia tu each cua m¢t

li:JC

iUCJilg doi

l ~p, V~l

t6 chu·c c6ng c¢ng

luc

ll ~l )'

th~c hi ~n

chu·c nang
xa hoi
'. cua mlnh.
Doi v6'i nh6m c{tc dang phai th(r hai va thu· ba, nh ~t nu6c thua ng tht hi¢n
quyen

ll.}'C

cua

110

bang cac c6ng

tu ftn th u thea y chf CUa

110

Cl;J

hi¢n d~i V~l thu·ang bttl bu<)c hQ ph ~\ i

bang CaC thu do~n

Cl;J th~

het SU'C da d~ng, phong

phu . Va d! nhien. trong mc;i truong hQ'p nhu v(ty. quycn IL;rc d6 c!uqc tht .
hi ~n

be ngo~1i

c6 y thu·c

l ~t

l ~t

n6 thl;l'c

hi~ n

chu·c nang xa hc)i v6'i tting ng<.! m v6 thu·c hay

bZ1o v¢ lqi fch cua dang c:im qu ycn

xa h()i x:lc dinh. Nhln nh e:1 n thuc

ti ~n

7

d~t i Ji¢n

cho nhO'ng nh6m

ncn chfnh tri c:tc nw'k tu bc.'m chLt


ng~ty

ngh!a

Nh~ll

nay trong c16 c6

B:An La thfty rat ro ctieu nay. Nhu· v(ty

thong qua xem xet Sl:f tc.l.c d(lng qua l<:ti gili"a
cling cho chung ta c6 them co

nh~t

mr6c v6i cac chinh ct'tng

so· d~ danh gi:l mtl'c cl() u·u vi~ t CLta die th~

che nha nu6c cu th{
Mu·c ddQ d<:ti

di~n

th~rc hi~n

cho dong

chtk nang xa hd ~1o

hay m(i'c

qufin chung nhc.1n dan den dftu cling chfnh Ia m(lt

thu6c do qu<:m tn;mg chinh gia
Ngo~li vi ~c xet

c~:~ th~,

tien bQ, sv ''ton t~ti hqp If' cua n6.

s~:~·

qu yen l~:~·c cua nh~l nu·oc nhu l~l ITIQLchfnh th~ thong nhftt

thl con c6 d.i gQi Et qu~en

l~rc

trong nha nu6c. D6

cac bQ ph~n cau thanh nen nha nu6c c16. Nhln

I~L

V~lO

c:lc

l o ~ti

quyen lL;I'C cua

cac

nh~l

nu·oc

hi~ n d~li

chung ta cteu thf1y rtmg chung la rn(lt t6 chtl'c het stk phCrc t<;lp nhu· n6 bao
gom rat nhieu CO' quem CO quan h~ theo chieu ngang gili'a cac

tOchu·c cung

cCip. l ~ti c6 kieu quan h~ theo chieu dQc nhu gili·a trung uong v6i dia phuong
v.v ...
Trong l!ch sl:r, to chu·c tien thfm nh ~t nu6c trong d.c thi t(lc bQ l<;1c chi cl~tm
nh~n

nhli·ng c6ng vi~c chung cua c(lng dong eta bien th~mh nha nu6c ntun

trong ray cua rn(lt nh6m nguoi thong
giai cap gi~mh l<;ll quyen

IL;I'C da

tfi.

V~t

ke tCr c16 l ~t ljch sLJ' df1u tranh

mfit d ien ra het su·c ac Ii~ t

ITI~l

moi bu·6c tien

cua l!ch SLJ' l~l m<)t bu6c de khttc phL:IC lfnh chftt tha hoa c16. V6i Cd6 ta thf1y

vi~c

phfm chia quyen IL;l'C thong nhat cua nha nu6c

th~mh

cac

nhanh kh6ng che v~t kiem soar l~n nhaLt eta tr6· th~mh m(lt bu6c tien b¢ to
16n eLLa loai ngu·o·~ trong vi~c xfly

d~:~n g nh ~t

mr6c.

Quan sat tung con nguoi ta thay thu·cmg t-h1 tru6c khi lam mbao gio nguoi ta cling
khi c6ng

vi~c

cEi

ho ~m

ph~ti

tflt

dinh h}nh c6ng vi¢c d6 trong dau tru6c

l ~ti

ban ctriu the n ~to va d<5 chfnh
v~tt

v~t

phc1i xern mu·c dQ phu hqp cua n6 v6i cl~r
l~t

sy· phfln

bi~ t

nhu chu ngh!a Mac da v9ch ra. Trinh

t~:~·

co

b~m

trcn

sau

cl! nh

giu·a con nguoi va con

n g~ty c~tng

duqc lam sftu

sttc hon trong tien trlnh phat tri ~n cua nh£m lo~ti. Tu-
V(1 i

moi t6 chCrc trong xa h¢i lo~ti nguoi d~tc bi¢t l ~t nh ~l mr6·c quy tr!nh cl6 cli ng

ton

t~ti

m<)t each khach quem. N lie/ 11/f'()·c ('(rn djn /1 ra uhn·ng quy clju/, de'

t!z~;tc hi¢n c/u[·c nc7ng ('Ita min/1 tnt/lc k/u· hclt w y

X

! '(tO

nlui·ng u)nt: 1·i~'c UJ 1/uf


l'll sou eM phdi xem xem nlzi?ng l'i~c de! him cc) p!llt li(Jj? w!i nlll7:ng dz_( cl/nh

dd d~lr ra han ddu k/ic)ng . N6i each khac : l~1p phap. h ~mh phap, ru phap 1 ~1
nhiJ'ng c6ng vi?c von c6, ton t~i khaeh quan trong nh ~t nu·ac song chi sau
each m<;tng tu s{m n6 mai duQ·c chi ra r6 rang, ctuqc hi?n thl:]·c hoa, v~t c6
nhu·ng co quem clam trCtch rieng.
Nhu v~y. neu n6i theo each ch ia ch(re nang tht;rc thi quyen lt;rc ta c6 th~
coi: Quye·n ft/C nlui nu~k· /d m(Jt r/1(/' t/u)/zg nltc7! c·Lia ba quy/n /~ip plictp,

liclnli p!I6p vel tiL' plulp nhclm tlu_rc lzifn c/urc nclng xcl ft() i vd rlzolzg' rrf giai

cc7p..
1.1.3 Klzai niem tiLl chi'
Cho den nay c6 rftt nhieu each quan ni~m khae nhau ve khai ni?m the:
chc song c6 mc)t dieu chung
ni?m n~ty ch·i clLmg

Ia cac

tCLC gi{t cteu thong nhftt cho rang khai

cte: ch'i cac hi~n tLrQng trong cto·i song xa hc)i loai nguai.

C6 nhieu t<.ic gia

t1

nhli'ng mCrc etc) d ~1m nh~tt khac nhau song deu hqp ly

khi quan ni~m rang: Tlu!' clut lei nllltilg CClll

/1"/tC

x{i li(Ji )'(J'i n/u?ng quy djnlz, .

nlllf'ng c/uu1n m~t'c xclc djnh plwmzg r/u(·c liin/i r/uln/1, f()'n t~zi, ph cit triln \'a
co· eli/ v~ln /u!nlz eLla cluing tit eo m<)T rr~lr fl/ k/111/m mdu ni1Jt djn/1.
B~tn ve khai ni~m n~ty' m<)t

so tac gi<-l trong d6 c6 cuon bich khoa tO~lll

thu· cua nguai Phap cho ·rang: Th~ che la

sv d~tt d!nh nhli'ng lu~t 1~,

l ~t cac

lu~l l? co b{m cua ll~Qt gu6c gia con 1l1iet che l~t cac bt) ph~n cau th~tnh cua

m<)t cftu true, can ph{ti cluy trl va ton trQng. Ckh quan ni ~m tren r6 r~tn g Ia
chua thoa dang. Chung ta biet rang, lu ~tt I~ hon ni:i'a l~t lu ~tt l? co bmc)t qu6c gia chi c6 trong xa hc)i c6 giai cap. Trong khi xJ h<)i l o~ti nguai·
t6n t<;ti rat lau roi m6'i phar tri~n den giai do<;tn phfm chia th~mh cac giai eJ'p.
Han nCi'<:t ngay d t trong xa h<) i c6 giai e<.1p thl xa h(;i v6i tu· each l ~t m<)t
chinh th~ cling nhu cac b¢ ph ~m cC{u th~mh nen n6 con duqc dieu chinh
bang

CaC

chuin

rtmg

6 ctay, each quan

ffil:J'C

k hac nhU' phong

ll;JC, t~p

quan, cf~tO dtie

V. V.

hL!' v~y ro

ni~m ve the chc cftn ph<'ti m6 r<)ng hon m6'i bao chu·a

ctu·qc het n<)i h ~ml eLm n6. Ve khai ni~m thiet chc cling v~y . kh6ng th~ chi
co i n6 l ~t cac h<) ph~n cCl'u th~mh ncn m<)t cflu true m~t c6 the bao gom b

than cau true d6. Han no-a,

m~c

du trong suy nghl Lhuang ngay ngu·a i ta

dung d t khai ni~m the che va thiet che, trong ct6 the che duqc bieu la cue
quy

d~nh

cua cau true con thiet che

Song tren phuong

di~n

khoa hQc

l ~1

m ~t

v~ t

VO

nhln

ch<.lt cua bc.in than cf\u trLIC c16.

nh ~m

thl hai khai

ni~m

nay chi Ia

mot.

Hai khai

ni ~ m

nay duqc mL!'Q'n tlr tieng Trung Qu6c va trong ng6n ngu·

d6 n6 chi l~t m<)t tu· duy nh£1L Chinh vi v~y nen. c1uan diem cLta D~ti tL{' die/1

riel1g Vi4t do Nguyen Nhu

Y chu

bien. cuon Ttr die/1 tielzg Vi¢r do Ho~mg

Phe chu bien nam 1992. cuon T1r· die'n Lu~lr h<)(' do Nguyen Hu·u Quynh chu
bien nam 1999 d~u thong nhat cho rang: The che V~l Thier che la dong nhftt.
day cung cho phe.p chung ta rut ra m¢t ket lu~n nu·a lit: the che c6

6
nhi~u

cap cl¢, b6'i moi Sl;l' v~t deu c6 cCtc

0 nhiJ'ng giai

dO~lll

th ~tnh

th~tnh

to cf\u

nen n6. Xa h¢i

Itch SL!' Cl;l the CO the nh)n nh~n 0 nhieu !at CJt. CO the

hieu n6 c6 cue llnh v~rc: kinh te, chfnh tri, vfm hoa.v.v. v~t nhu v~y se c6 cui
gQi Ia the che chfnh tri. Trong the che chfnh rrj th1 c6 cai gQi l~t the che nh~t
nu6'c

111 ~1 lu~n

an se xem xet sau dfty.

1.1 .4 Kluli niem
. t/1(/cl!e'c!tin!t tri.

Tru6'c khi n6i den khai ni~m the che chfnh rrj ti· <.t ty chung ta ph:ii c6
duqc m¢t quan

ni ~m

chung chfnh

tr~

Et g1. Ve vf\n de

n~ty,

c6 rat nhieu quan

niem
khac nhau nhung c6 mot
nhftt chun g l~t deu nh}n nhan
'
. diem thon£
". vfin
.........

..........

d~

lien que:m den khfa

c~nh quy~n

lvc. Trong cu6n C!tiniL trf. va Kin/1 te'

N lz(ir Bdn. cac rae gia cho ding: Chin It trj l~t ho~1t c1¢ng, trong c16, con nguai

mong muon nhu·ng IQ'i fch va quan diem CUi:l m}nh clU'Q'C thlfC hi~n; VU neu
nhCi'ng lqi fch v~t qu<:m di~m c16 b! va ch ~tm v6'i nguoi khac, thl tim each dieu
chinh va thOci hi¢p. Tim each thl;l'C hi~n nhung quan diem CUa Illtllh CO
nghla l ~t bttl bu()c ngua i khac chrlp nh;m n6. 0 6 ct6 cling c6 the n6i rtmg.
chfnh tr! 1 ~1 hm.tl d¢ng tlm kiem nhu·ng klui mlng clp d~l! ~f"ye'n fl_rc. c!Ifnli trf
(54, lr. 51 . 0 day r6 r~tng l ~t cac Lac gi~1 cEi lo· di vf\n ~te giai cftp khi de c~tp

cien chfnh trj. ChCmg
giai

clo~m

phCtt tricn

ta

d~ti

biet rtmg, ljch su· xa h<)i

chua c<5 c{ti gqi
10

l~t

l o~1i

nguo·i eta tu·ng c6 mc)t

chfnh tr!. Tu y nhicn, cung c6


nhieu tac gi<.l nh~n thay chinh trt El linh v~rc lien quan den hOi;lt d(>ng cua
h~

cac tang 16'p, cue giai cftp cling nhU' m6i quan
chia cac gia

tr~

xa h<)i. Trong nhieu quan

ni~m

cua chung trong

vi ~c

phfm

de nay, c6 the thfiy s~r

ve vftn

hqp ly tlf c5ch hi~u cua t~p th~ tac gd trong cu6n : D6i m6'i va tang CLL'Ong
b~

thong chfnh tri mr6c ta trong giai doc.m m6i. Trong cu6n such

li:lc gi ~l

cho rang: "C!Lfnfl tr/ Ia m()t' (jll{l/l It¢ giil'a cclc gioi

t(Jc . gitl'a

c(/c quo(· gia

C(J

('Cff?,

n ~ty ,

cac

C(f('

clcln

giii'a

lien quwl de/1 \'crlz de· gicinh , gitl' vcl sLr dt,rng quye·n

IIJ'C nlu.i /ll((J'C, /c{ hieLI /Ji f n t{ip

{/'1/llg

n'ia kin!! re: lei nhif'ng p/u(O'I lg lurdng,

n/u]·ng mJ,LC tieu dlt'(lC quy dfnh hdi nlulng f(Yi fell ccln hcin etta giai cc7/? .nla

ddng phcli,· fd IJO
CClc

giai CclfJ, cac ddng plzai, cac nhcl

ntf<)·c de' /i i ¢11 tlu,rc lwei f9·i ich d in hdn CLta mini! trong m/J'i ttrmzg CfliWl \'(J'i

cftc clul till kl!cic" [3, tr. 39].

TCr c(tch hieu tren cho phep chung ta quan n~m ding: Tluf cite' cltfnh lrf hi
fl¢ t/1()/zg tete quy dfn/i,

CclC

gici trf ,

CCt ('

c/llldil

f77l/C

XclC dJnfl cacfl r/u(·c trf

clurc, p/urmzg r/u(·c ' '<LIZ !Janh Ctta dt)'i s6/ zg chinli trf xc7 lz(Ji trong m(>t giai
do~fll xcic dfnh vel cclc c!TLI rlui' tlwm gio vclo d(J'i srJ!tg c!Jfnh rrf c:fc) ':nd

cut JiJi

lei n/ul turt5·c.

TLI' cu¢c each
gi~tnh

d(>c

l~ p

m ~mg

cua

tu s<1n Anh. tiep sau

l~t

Phap

v~t

cu¢c khang chien

My mang tfnh chat cua m<)t CUQC c5ch m~mg tu' S~lll , giai

cap tu s:m tuyen b.6 xay d~rng m<)t the che chfnh trj m6'i v6i ba try c(>t
chfnh: m¢t l~l, bZto d ~llll nh~m quyen C(J b:m: hai l~t. chu quyen thu<)c ve nhfm
dan; ba la, the che tarn quyen phan l ~p. Trong lai noi ctfiu cua tuyen ngon
d<)c l ~p

My c6

viet: " chung toi kh~ng djnh m(>t chftn ly hi~n nhien rhng

lllQi nguo·i sinh ra deu b!nh di\ng, rang l~lO hoa da ban cho hQ nhU'ng qu yen
tat yeu

V~l

bftt

kh ~l

XfllTI phi;im, trong

clo CO song, quyen dU'Q'C

ty'

do

V~l

mu·u

cdu h ~mh phuc ... cac chfnh phu ctuqc l(lp ra...tren co so sy· nhat trf cua nhftn

dan" [ 15, tr.2]. C6
d~ti

th~

n6i hdu het hicn phap cua c{tc

nh ~·t

nu6c tu s:m hi ~n

deu dua hai vc.1n cte tren v~LO dt l ~tm co· s6 cho cac h<) lu (tt duqc ban h ~mh

sau c16. N h ~t B:m cling kh6ng ph c'ti l ~t m()t ngo~1i 1¢. O"m the chc tam qu ycn

II


ph,1n l~tp c6 khi kh6ng dugc nhac t6'i song 1~11 dugc the hi~n ro trong phtin
neu ve co cau t6 chu·c va co che v~n hanh cua nh~l nu6'c.
Den dfty lu ~m an xin de c~p den hai khai ni~m ma 6 noi nay noi khac c6
tac giLl di:mg dong nhfit v6'i khai ni~m th~ che chfnh tri. D6 U1 khai ni~m che

d¢ chfnh tr~ va h~ thong chfnh trj. Theo Ti:r dien Bach khoa Vi~t Nam thl
che ci¢ chfnh
cua

h~

tri

dugc hieu la n¢i dung phu·ong thu·c

thong chfnh tri cua moi quae gia,

ITI~l

tochu·c va ho~t ct¢ng

tr(?ng tam

I ~L

cua nh21 nu6'c.

Che ct6 chfnh tri cluoc bieu hien ro net nhat trong m6 hlnh t6 chu'C cua nha
•

n~·6'c ,

•

0

•

(...;

trong hien phap cua moi nu6'c, quy djnh ve ngu6n goc va tfnh chftt

CUa quyen ll}'C va rnoi quan h~ giU'a cac CO quan quyen l~·c nha nUOC, ve moi
quan

h~

giu·a nha nu·6'c voi c6ng dan va

c~:k

d<:\ ng phai chfnh tr!, cling nhu

v6'i cac t6 chu·c xa h¢i, giiT'a cac giai dip. cck tang 16'p xa h¢i, giu·a cac dan
t¢c trong nu6'c.Tren ph~1m vi quoc re c6 nhu·ng che d¢ chfnh trt khac nhau:
che d¢ qufm chu chuyen che, che ct¢ qufm chu
s<.in, che d¢ ru

b~in

l~p

bien, che cl¢ dan chu tu

chu nghia, che ct¢ xa h¢i chu ngh'i'a. Che d<) chfnh tri 6

ctay du·gc quy ctinh boi hlnh thai kfnh te- xa h¢i. Moi hlnh thai kinh te -xa
h¢i c6 the c6 c:.lc che d¢ chinh Lrj khac nhau. Quan ni¢m tren
hQ'p ly song Can phi\i thfty ffiQt dieu

l~L

la tuong ct6i

Vl hlnh thai kinh te xa hQi quy djnh

che dQ chfnh tri nen moi hlnh thai kinh te Xii h(>i Cl} the chi CO m(>t che d(>
chfnh tri cua n6. 6 d[ly c[in phfm bi~t tan tfch cua che d¢ chfnh tri cCi con

rai rot lwang lai trong long xa h¢i ctu·ong thO'i v6'i che c!¢ chfnh tri cua bZm th~1n

hlnh thai kinh te xa hoi·do.
l~l

T6i each khJc thl khi n6i den che d¢ chinh th

nguO'i ta muon phan bi~t cac trlnh c!¢ phat lrien chfnh tr! cua xa h¢i loai

nguO'i ke ti:r kh i xuflt hi¢n giai cap. Tu·o·ng t~r nhu vi¢c phfm bi¢t cac ki ~u
nhLl nuoc v6'i Sl}' bieu hi¢n cua moi ki~u 6 nhung hlnh thu·c khac nhau. NhU'
v~1y ta c6 th~ khtlng cljnh 1 ~1 hi¢n nay Yi¢LNam dang x~1y d~rng che c1¢ xa

h<)i chu nghia con Nh0t Rin thl clang

1 ~1

chc cl¢ tu bi\n chLt nghlc.1.

Khac voi che ct¢ chfnh trj, h? thong chfnh trj kh6ng dung el~ chi cac Lrlnh
d¢ phat trien VC lll(Lt chfnh trj cua xa h¢i lo~Li ngu't1i. Co the quan ni¢m rtmg:
11


" H9 thong chinh tr~ la t6 hqp c6 tinh chinh th~ c:tc the che chfnh trj( cac ca
quan quyen l~rc nh~L nu6c, c::lc d~mg chfnh tri, cac

t6 chu·c

v~L phong tr~to xa

h(>i... ) OU'Q'C xay d~rng tren cac quyen V~l cac chu~lll 111l;fC xa h(>i. phan b6
theo m
h ~mh

theo nhu·ng nguyen tile, co

che Va quan h~ Cl;l the nham thl;l'C thi quyen il;I'C chfnh tr!. " [ 66. tr. 262]
I .J .5 Kluli ni¢m tluf clut nha mr
De h i~u khai niem
th~ che nha nu6c. tru6c her cfin xuc dinh
nha nu6c l ~t
.

.
gl. C6 the noi·cac hQC gia tru6c M ck deu cho rang, nh~L nu·ac la m(> t t6 chu·c

can c6 cua mQi xa h<?i, d6 nhu la m(>t st.l'c m~~h tCr ben ngoai de giup xa h(li
ton t~i. 111Qt trQng t~ll au·ng ben tren Xa h(>i nham duy tr[ Xll hQi trong vong
tr~t

nr Nha mr6c la cua chung cua to~m xa h¢i, cua mQi nguoi va xa h¢ i, n6

se ton t~i mai mai cung v6i xa hd6 c1eu kh6ng nhln thay ho4c
Ng~ty
V~t

nay cac hQC

cac hQC

gi~L tu

gi~t Nh~tt

nguoi. N6i chung, l~t CClc quan c1i~m

la c1i ban chf1t giai cap cua nha nu6c.

san nhln ch ung

V~tn

Bclll cling kh6ng ph:ti

c6 each nhln

l~t ngo~Li 1 ~ .

0

•

(...,.

nhll' V~t y .

Tra ng cu6n sach

giuo khoa chfnh tri va kinh te Nh ~H B<:ln c6 viet rtmg: N l!cl

......

nh~n

llll'<)·c

lei

m<)f f( j.
•

clul'c clu· ph(5'i todn h() lclnh rltd qu/fc gia vc)·i r/{r ui cdc t/f(tnlz vien s<5lt,~ tren

hin!t t/1()' !Lf !lftien eM. N /u) mt/ic lei r(/ c/u(c cluy nllt.il dfn!t doqt ulc quye·n
cdnlz sclr, qu_v cl/nlt ldn/z ph~a, roc/ cln . cite' ch) r!wl Cit/ c6 n!ICI
quyen s1t dt.u zg cclc hi~n phclp ctf'iing cite' d/'/ i

1/J't' m~)/·

!ll(()'c

nu)i u)

ngttrJ'i tren co· s(5· m~) t

so' tfllt fiJC 11/l(tf d/nfl [54, tr.7].
Chtt nghia Mac-Lenin c1a neu len m¢t quan ni9m khoa hQc ve nh~t nu·6'c.
Le nin cho rang: Nha .nu6c kh6ng phai Et m(>t the ll;l·c tu· ben ngoai gun ghep
V~LO x~i h¢ i... no

Et

S~lll phfim cua x::i h<?i ph{Lt tri~n den m(>t giai c1o~tn nhf{t

d!nh, n6 l~t Sl;l' thu·a nh ~m dmg xa hbe:m
' thftn n6 m~l kh6ng sao giai quyet

bt ham trong m(lt Sl;l' mau tl~u Em v6i
clLrqc. rang xu h(li ct:i b\ ph[m chia

th ~mh nh u·ng ll;I'C lu'Q'ng d6i l ~p kh6 ng Lht dicu ho~L lll~l xa ht)i c16 kh6ng dLt

Sll'c

etc thoat ra clu·qc. Nhung muon cho nhung doi lli'Q'ng do. nhu·ng giai cttp

c6 quyc n lqi kinh te mau thuEm nha~ c16 kh6ng cti den ch(\ lie u di ~t Jan nhau
V~t

Lieu di¢t lu6n C13

V()

fch th(

c£tll ph ~t i

c6


m<)t lt;rc Iuqng tt;ra ho nhu du·ng tren xa h¢i, c6
d<)t c16 nam trong vong tr~t

nhi ~m

vt;t lam cho st;r xung

w va lt;rc luqng c16, ci i lt:rc lw;mg nfty sinh ttl' xa

h(>i, nhung lq.i c.tli'ng tren xa h¢i chfnh

! ~1

nha nu6'c.

"Nh~t

nu6'c

l ~t s~\ n

phfim

va bi~u hi~n Clla mftu thuan giai cfip kh6ng the' dieu ho~t duqc. Brit cu· 6" dflu .
h~

luc

n ~to

va chLrng

n~1o

ve

m~t

kh::lch quan, nhtJ'ng mftu thw?in giai d ip

kh6ng th~ clieu hoa dU'<;)'C thl nha nu6'c xuat hi ~n V~t ngu·qc l ~ti :

nha nu6'c chu·ng
cluqc ...

nh~1

SL:f

ton tq.i CLla

to rtmg nhu·ng mau rhuan giai ctlp l ~t khong rh~ clieu ho~t

nu6'c c16

l ~1 v i ~c l~tp

ra m(>t

tr~t

tr~t

tL:J·,

lL:J' n21y nharn hqp phap

hoa va cling c6 st;r ap bu·c b2mg c<1ch lam dju sL:J: xung cl(>t giai cflp[43, tr.l O].
Nhln

nh~n

tLr b~m chat cua

nh ~t

N/z({ tzu()'c /({ m(Jr b<5 may tnfn

nu6'c chu ngh1a Ivl:ic-Lenin qucm

ni ~m

rang:

ap d{lC bi¢t Cll ([ giai cap nc1y a& v/xi giai CClf7

KfUtC. /c) b() may d(f day tri S~( t/ufng trj giai

CclfJ.

TLr each hi~u ve th~ che va nha nu6'c tren cho phep ta quem ni~m rtmg
t!ui' clut nhc'zlllf(J'C lei h<) may nllcl

rrf , cc.lc clwa'n m~tc trong ct()

Co'

1/l(()'c C/LIIg

{Ocf/1 b~)

('(fc

qu_v dfnlt . CCL(' gicl

hdn n!Jc.lt lcllu~lt plulp, nhc.lm xclc djn/1 ulc!J

t/u[·c td clurc, plul'O'Ilg t/u[·c v~ln luln!t Clta /l(J de" tlu_tt l1i¢n c/u(c fl(tllg xcl !J~)i

vel t/u)/lg tri giai cci/7.

L2 Th~ che tam quyen phan l~p
Trong lich sl:r xa h(>i loai nguoi cla xurlr hi~n v~1 ron t<.ti nhieu l o~1i hl nh th~
che nh~t nu6'c nhung tt;ru chung l ~ i c6 th~ thay c6 ba lo~ti h1nh .chfnh 1 ~1 t(tp
quyen, phan quyen va hon hqp cua hai lm.ti. Trong m6i lm_ti hlnh lai c6
nhieu hlnh thu·c v6'i c:ic u1ng cflp Cl;l th~ phong phu khac nhau.
Lo~i hlnh d<)c quyen v6'i tU' each Ut m(>t lo~i h}nh CL:J'C cloan cua t~p quyen

thuo·ng gan v6'i m(>t nen chfnh tr! chU'a phat tri~n. Trong che d¢ phong kien
l o~ti nay th~ hi ~n ro net nhf1t. Hlnh thu·c d(>c qu yen gtm v6i ca nhan cac vj

vua. Yua duqc m¢nh danh Ia con troi, y vua

l ~1

y troi, l ~t y cua LL:J' nhien, hQp

quy lu~tl. Yua ban h~mh l~nh , dL:t V~l c6 th~ lhL:J'C hi ~n thco
tflt· d t nhu·ng gl

m~t

y muon cua mlnh

vua thfch hay thfly phu hqp. vua c() tht xet xLr

v~t pll~ln

xet h£mh d<)ng cua trlt cii thjn clan. C6 the thw'mg, ph~tl ITI~l khCmg cfin gdi
thfch v6'i ai. Yua bang h~t thl con vua se n6i doi ndm quycn IL:J·c thco c:ic thu
I

14


tl;lC qt tht. Lich sl:r lo~ti nguO"i eta chung kien nhil'ng h~mh ctc)ng t~m bi;io.
nhO'ng -phan xet v6 ly eLla d.c v! vua dong tho·i cling ngu6'ng me) khong it
cac 6ng vua

t~ti

ba, dCrc de) mang

l~ti

phCtc f1m cho th<.in dan. Nhln theo chieu

dai l!ch SLf ta thf1y nhung net tien be) cua hlnh thtk chfn h

th ~ d(K

quyen

song th~ che phan quyen ro rang Et hlnh thu·c tien b¢ han.
Neu lo~i h1nh th~ che rhan quyen gan lien v6i Sl;l' ra cto·i V~l phat trien CL!a
chu ngh1a tu b~m thl the che hon hqp giu·a phan quyen va t<:tp quyen l~ti g(m
lien v6i chu nghia xa hc)i. Loe:ti th~ che hon hqp nay xay d\rng sau, v~t cho
)

den nay van dang trong qua trlnh phat tri~n .. Nhu·ng nu&c dang xay dl;l·ng
th~ che nay tlm each chat lQC nhil'ng h~lt nhJn hQ'p Jy CUa tht che t<:t.p quyen

trong l~ch SL!', dong thO"i tlm each loe;ti bo nhling yeu to tieu Cl;l'C cua th~ che
phfm quyen dang ton te;ti ph6 bien hi~n nay trong cac mr6'c tu bim chu
ngh1a. Th~ che hon hqp tru·ac het tuan theo nguyen tCtc quyen 1\rc chfnh tri,
trong d6 trung tfun

l~t

quyen ll;l'C nha nu6c khong the phCtn chia. Nhung
ctuqc mc)t

t~p

Va quyen ll;l'C cua t~tp th~ d6 cling kh6ng phiti l~l quyen

l~rc

quyen tu·c c16 cling khong
the cl~un nhi~m.

ph~li

do m(>t

c{t

nhtm thao tung

m~t

tl;l· th[m ma rio duqc uy quyen cua nhan dan. Nh<.1n dan c6 the trao cho n6
cling nhu c6 the tu6c quyen cua n6. Cl;l the ca quan c16 !~1 quoc h<)i. Cac
th~m h

vien cua quoc hc)i deu do CLJ' tri b<.iu ra

tru6c· cCr tri. Quoc h(>i

Ia ca quem quyen ll;l·c

tiVC

nh~t

tiep

V~l

ch (u trach

nuac cao nhf1t

l ~t

nhi ~m

ca quan

giu· trckh nhi¢m l~p ra uic ca quan nh~1 nu6'c khac dong thai g·iao nhi~m vy
cho cac ca quan c16. tf1t d. c::ic ca quan. nha nu6c duQ·c quoc hc)i
ph~'ti

c6 trach n1li¢m

giam SC!t CUC

ho~t

b~o

cao cong

v i ~c

d(>ng CUa CaC

CCJ

l ~tp

ra deu

tru6c quoc h¢i cOng nhLr quoc hc) i se
quan 00 trong qui trlnh tht:fC

hi~ n

nhi~m Vl;l duqc giao. Trang th~ che hon hqp, dong tho·! v6'i vi ~c thLra nh2m

quyen ly·c
quyen
r~mg

l ~p

nh~l

nu6'c

phap,

cho cac

1~1 t~lp

h~mh

trung thong nhflt

V~lO

quoc hOi

l ~l i

phip, tu phip cfin cluqc phfm cCmg

cho rang cac

ph~m nhi~m

ro

co quan d~1m nh~m. Thong thucmg, ben c~mh quyen gi::im sit

t6i cao, Qu6c h<)i tanh luon nhi~m vy thvc

hi~n

quyen l(tr phap; chfnh rhu

cJ ~un tr::ich quycn h~111h phap; ·con toa in V~t vi¢n kiem S:tl giO' quyen tLr !Jha!J.

The chc hon hqp the hi~n ro net nhflt (J cho
l5

lltl

VLI'a lhLra nhftn qu ycn

]L:J'C

t6i


cao cua Qu6c h¢i l~li VL!'a thLra nh0n tfnh d¢c

l~r

xet xu·, trong qua trlnh d6 n6 chi tuan theo rhap
tren co·

tO~\

cua

lu~t

an Lrong ciua tr!nh

cling nhU'

bo ~lt

d<)ng

sa ph~'ip lu~t m~l thoi. The che hon hqp khdc ph~IC clLL'Q'C m¢t khiem

khu yet c6 tfnh c6 hGu cua the che phan quye n

121.

s~r

lfln 5t quyen l ~p phap

cua co qu ~:m th~rc thi quyen hanh phap. Nhung th6 che hon hQ'p cling c6 m<)t
kh6 khan Ia Uun sao c6 the phan ct~nh ctuqc r6 r~mg cue phc.!n vi~c da phrm
cong cho cc.1c co quan khac nhau ch\m
d¢ng kem

hi ~u qu~\

khong mong mu6n

nh~l

cua d.c CO' quan

la hi~n

nhi~m ,

ho~tt

tranh du·qc st:f c6ng kenh,

nu6'c. Th~m chf dan den ket

qu ~l

tuqng quan lieu 1 cl:ra qu ye n, tham nhung, Eun

t6n h~i den lqi fch cua nhfm dan. Thl)·c te cho thfty: Vi ~t Nam dang xay
dl)ng the che chinh tri han hqp song l~i c6 nhieu yeu t6 phfm quyen, con
Nh~t

B<.1 n theo the che phan quyen nhung l<;~i c6 yeu to cua t~p quyen. Hien

phap N h~t Bc.1 n Ia m¢t trong nhG'ng hi en phap hi em hni ct:ta cue mr6'c

tLr

bc.in

chu nghia phat trien tu yen b6 Quae h¢i l ~t co quan nhtt nu·6c co quy6n l~rc
cao nhat.
Nhln nh~m th~rc tien 1l1e che ram quyen phfm10p 6' cue nu6'c hi¢n nay
thay' v6i tu' each la hlnh thtk to ch(rc rae nghi¢p cua

nh~l

ta

nu6c n6 c6 nhieu

cl':lng thu·c phong phu va Ct} the trong the gi6'i hi¢n d~li ng~ty nay XUat hi¢n
V~l

phat trien cung v6i chu nghla

bc.tn. Nhung

lU'

tu'

tu6ng ve phan l ~p c;lc

quyen th1 da c6 tlr lau trong lich Slr phat trien cua xi1 h<) i lO~li ngu·o·i. V~t neu
theo each nhln do tht tam quyen phan l~p kh6ng ph~ll ]~l
xa h¢i tu b~m
nhu kinh

v~1

te th!

SC.lll

ph~ll11 CUa rieng

nhu v~LY o6 khong chi_ ton tt:ti trong chu nghla

tu' b~m.

Cling

truO'ng, th~ che tam quyen phJn l~p, l ~t m¢t trong nhu·ng

phat minh quem trQng cua xa hQi lo~li nguai trong qua trlnh ph{Lt trt~n.

Ngay tu· thai co d~i , nha b<:kh khoa to~m thu. Aristore( 384-322 rru6'c
c()ng nguyen) eta cho rtmg xa h<)i muon tranh

s~r

tuy

ti ~n. d()C

doan, chu yen

quyen. b~to l~rc va hon lot:tn thl nh~1 nu6c phc.ii t6 chtl'c c6 quy cu. Thco 6ng
th1 bftt ky nJla 11U'6'C nao cung pbe;ti CO CaC ycu lO b~ll bu<)C l~l
lam ra

lu ~1t

co tnkh nhi¢m tr6ng coi

lu~Lt V~l

cue

t O~l

vi~c

CaC CO

quan

nuerc. c:tc co quem tiH/C thi phCtr

an. C{LC tU' tuang gia sau do cung dJ de

C~l p

den

nh ~L

nu·6'c

lhco chfnh tht c(mg h0~1, ve phap lu(tl lLI' nhicn, VC vi¢c C()ng Jong dftn CU'
16


tham gia vao qua trlnh lam

lu ~t

va giam sat vi¢c tufm thu

tu tu6ng ct6 la co s6 cho s~r phat tri~n tiep theo cua

tu

lu ~t

phap. Nhu·ng

tucmg phan quyen va

h9c thuyet phfm quyen sau nay. Cung v6'i s~r ph at tri~n ci:ta chu nghta
b~m

va

Sl;l'

tu

cli¢t vong CUa che d¢ phong kien hQC thuyel phan qu yen eta hlnh

th ~mh va phat tri~n. Spinoza(l632-L677) cho rtmg quyen t~r nhien cua m6i

con nguo·i lu6n phu hop v6'i kh~t nrmg von c6 cua hQ. VI V~ty, bi¢n phap d~
lam cho mlnh manh
len thl moi nsmai nen
.
.........

ct ~1m

nhan
viec
. mot
.
. nhat dinh
.

v~t

h6 tn;J lEm nhau. Theo ong, xu h¢i se tot ct~p bon khi n6 ctuqc xay d1;1·ng tren
CO' s6 ITIQt khe u·Q'c ve vi¢c chuy~n Stk m(;l~h va quyen CUa moi nguai V~lO
Slk

m~nh chung va quyen cua toan xa h¢i. Ong chL! trua ng xay d~rng m¢t

nha nu·6'c quan chu. Trong d6 quyen

ll;l'C

t6i cao thu¢c ve m¢t co quem

ct~li

di¢n. Co quan nay se ban hanh lu~t va ki~m tra vi¢c tuan th u lu~t. Ben C(;ll1h
d6 Hl d.c quan tO~l d~ xet xu· nhCing vi ph~lm ph{tp lu ~t V~l gi~ti quyet cic
xung d¢t trong xa h¢i. Theo 6ng thl quye n ll;rc nha vua ch·i nen
trong vi¢c

gi~t i

quyet cac xung d¢t trong

quyet ct!nh cua dC;li h¢i rna thoi. Tren

th~rc

d~i

te

h¢ i qu6c clfm

l ~t

th~c

h ~m

che

hi¢n dtc

ong doi xoa b6 che d¢ quem

chu chuy~n che vl n6 kh6ng ct~im b~to cho sl:r ngl;r rrj cua ly tr1 v~1 tV do.
Tuong tl!· nhu quan di~m cua Spinoza, nh ~t tu tu6ng anh Lindbergh( 16 141657) cling len an m~mh me che d¢ quan chu chuyen che. Ong ctoi xoa b6
quyen lt:fc nha vua v~t tach quyen l~p phap kh6i quyen h~mh phap. M~1c tieu
cua viec c16 Ia ct~ ch1m b2io phap che clan chu-tLr sZm va bZto ~¢ cac quyen tL:J·
do dan chu. PhM tri~n de'n m¢t trlnJ:l d¢ cao hon v~t ro r~mg hon tu tu6ng
phfm quyen va ctu·a. n6 t6'i trlnh d¢ rn¢t hQc thuyet

l~t nh ~t

triet ·h9c ngll'O'i

Anh I. Locke( 1632- 1704). TI1eo 6ng, d~ b~'to v¢ cue quyen t~ nhien cua

con nguO'i thl chfnh th~ t6i uu la chfnh th~ qufm chu l~tp hien. Theo ong m6
hlnh cua phan quyen nhu· sau: Nh~t nu6c c6 ba quyen l ~t quyen l<).p phap,
quycn hanh phap va quyen lien minh, tro ng ct6 qu yen h ~tn h phap l ~l quyc n
. ll;rc cao nhftt cua nh ~t nu6'c. Quyen l~p phap phi1i thu()c h o~m to~m v~to ngh!
vi¢n. v6'i tu each Ia ca qwm l ~trn vi~c theo d!nh

ky d~ tht)ng: qua

tu~t nhung

kh6ng c6 quye n can thi¢p vao vi¢c thL:J·c hi¢n lu4L. Quycn h ~mh pha r ntun
trong tay n h~t vua. Vua ch i d~to vi¢c Lhl;rc hi¢n phap lu[tt , ht) nhi¢m cac he)
17


tru6'ng. thfim phan v.v. Ho(;lt d(>ng cua vua do phap lu~t quy d!nh nhung vua
c6 nhu·ng d~c quy~n trong qLLan h¢ v6'i nghi vi¢n ct6 Et quy~n phil quyet cac
O~lO lu ~ t

do ngh! vi¢n ban hanh va gi(ti tan ngh! vi¢n.

Quy~n ll;l'C

do cua

nh~l

vua nham tranh vi¢c toan b¢ quy~n h,rc roi v~to nghj vie.n v~t khong d~ ngh!
vi¢n xfun ph(;lm cac

quy~n

tt,r nhien cua c6ng dan.

Ngo~ti

ra vua con nam

quyen lien minh t(rc la quy~n quyet djnh nhu·ng vfln de chien tranh v~1 ho~t
b\nh, van de quem h¢ yQ'j
Nguc:Yi ·cha de dfch
tu6ng chinh tr! v'i

d~ti

Cc'ic

th~rc

quoc gia khac.

cua hqc thuyet Tam quyen phfm 14p Ia nha tu

nguoi Phap S.L.M_ongtcxkio( l686- l775). Cung nhu

Cc'ic nha tLr tu6ng tu' S<:ln duong tho·i, Mongtexkio k!ch li¢t len an che OQ

quan chLl

tU' S~lll.

Ong cho dmg vi¢c nha vua nam toan bQ qu yen ll;I'C

em dan

den cho d(>c doan, chuyen quyen, tuy ti¢n va d6i l~p v6'i t~r do nen cfin ph<:li
xoa b6 ki~u thong td d6. ll1eo 6ng hlnh thtl'c nh~t nu·6'c t6i uu nhat 1 ~1 q u~1n
chu l~p hien lTI~lC du 6ng cung de cao chfnh the C()ng ho~t. Tu· tu'6ng ve t~r do
chinh trj cua 6ng gtm ch0t v6'i t~ do cua cong dfm. Nhung tL;I' do cua c6ng
dan chi c6 th~ c6 dLrQ'c khi phap lu ~t duqc tufm thu nghiem ng~H. ML;Ic tieu
d6 chi c6 th~ d ~t du·qc khi t6 chtl'c nh~l nu6'c duqc giao cho cac

CO'

quan

khac nhau chlm nh~n thL;I·c hi¢n ba quyen cl6i trQng lun nbau, ki~m soat v~1
ki~m che l~m nhau. Ong cho rtmg , quyen l~tp phap phc.1i h o~lll tO~tn thu(>c ve

ngh! vi¢n 1~1 co quan do nhfm dfm bfiu ra thong qua ph<'~ thong dfiu phieu;
quy~n h~mh phc.lp thUQC ve nha vua hO~lC chfnh phu cbn quy~n tu' phap

thu(>c v~ toa an c6 s~r tham· gia ~ua nhfm dfm. Ong the hi¢n quan diem
kh6ng chf1p

nh ~n

vi¢c m<)t ca nhan nao d6 ctu·ng tren d t ba

den tac h(;li cua vi¢c kh6ng c6

s~

tach bi¢t giU'a ba quyen nay '

S.L.Mongtexkio n6i :Neu nhu quyen hanh phap v2t
m(>t ngu·O'i,

ho~c

m(>t co quan thl s ~

t~·

qLty~n. D~ c ~1p

t~tp

phap ntun trong tay

do se kh6ng c6 b()·i v1 se c6 nguy cCJ

_6 ng vua hay ngh~ s1 n~to d6 se ban h~mh cClc d~1o lu~tt LLm b~w cl~ r6i {Lp dL;Ing
cai d~-1.0 l u~lt ct6 cung thco kieu tan b~lO. Neu nl1Ll' qu yc n tu' ph;lp gun vO'i
quyen [ ~p ph{tp thl CLIQC song V~t
cua

SL;l'

tu y ti¢n b6i vl q'uan

phap gtu1 v6i qu yen

h~mh

t O~l

l l;f

do CUa c6ng uftn se d(tt du6'i quyen [~rc

chfnh ltl ngu·(yj

ph{tp thl quan to:t
I ~

l ~un

IU[ll. Ncu nhu quycn tLL'

detn·, th~mh kc Ctp bu·c. V ~t su LL;I.


do CUa C6ng dLlll Se kh6ng th~ CO ctu·qc neu llh lf d t ba qu yen raj V~lO lay lllQt
ngu·o·i[46. tr.I00- 10 1]. T::lt nhien 6ng cling khCtng djnh rang t~r do chfnh trj
khong ph~ii 1~1 moi nguO'i co the ctuqc 1 ~1m rrit cii nhiJ'ng g1 mlnh muon. 6 ng
n6i trong- nha nu6c cung
g xa hoi.
._. nhu tron . noi c6 cue c1ao
. luat

. thl tu
. do ttk
(.....;

!~

quyen duqc lam tfit c~1 nhung gl trong khu6n kho ph{lp lu ~tt cho phep.

Neu nhu mc)t c6ng dan c6 th~ l~1m duqc tflt dt nhli'ng dieu mtt phap lu ~1t cam
thl chfnh c6ng dan c16 kh6ng c6 ll;l' do, b6'i vl cLing tu·ong tl;l' nhu

v~y .

cue

c6ng dart khac cLing c6 the Etm nhu·ng dieu ma phap lu ~tt c:lm.
Quan di~m cua M6ngtexkio eta ~1nh l~u6'ng den nha triet hQc nguO'i Dtl'c,
J.Canw cho dmg nha nuoc phap quyen tfit ye·u phiii gan voi vi~c phan chia
quyen

l~rc

nha nu6c thanh ba quyen bao g6m quyen l(tp phup, qu yen

h~mh

phup va qu yen tu phap. Ong can cu· vao vi~c c6 hay kh6ng c6 s~r phan chia
quyen l~rc ct6

de phfm

biet hai hlnh thu·c ca i trj Itt h1nh rh(rc cc) ng ho~t v~1

hlnh thu·c chuye n che.
Rutxo( 1712- 1778),

~~~

clJnG
c

thO'i va cung que hu·ong v6i

Mongtexkio cLing chju Anh hu·6ng nwnh quan diem cua 6ng. Rutxo cho
rtuvr
tr'o na0 tranoc6
b
. o thai tu'
. nhien von c6 kh6n•r
b

QJliT
C'

nguO'i lien ket VOi nhau t<;tO th ~mh xa hc)i nhung kh6ng

chLI

[ ~Lin

V~l

dfiy L0. Con

mat cJj cac quyen

tu. nhien cua mlnh va van g-iu· ctu·oc
. tu. do. D~ dat
. cluoc
. muc
. dfch d6 thl xa
(_.,;

. hc)i phai l~p ra cac khe uoc cua mlnh va lllQ.i ngucl'i ph~ti tufm thu theo c16.
day ta thfty

ph ~m g

6

ph<:lt each djnh nghia ve chfn h trj cua cuon sach giao

khoa chinh trj Vtl kinh te Nh~t BZtn da neu tren. Rut xCJ cho rang quyen ll;I'C
kh6ng th~ thuc)c. ve b::lt cu mc)t cu nhfm 11~10 111~1 n6 ph~l i thu¢c ve

l
xa

hc)i. Trang quyen ll;I'C nha nuoc 6ng ph an bi~t giCi'<:l quyen l ~tp phap V~l quyen

h ~mh

phap. 1l1eo 6ng, quyen

h ~tnh phap

l~t p

phap

l ~t

y chf CL!a

nh ~l nU'CY~

con quyen

Ia stk m~mh cua n6. Quyen l~tp phup chi c6 th~ thuc)c ve nhfm

. dftn V~l bai v~y nhfm dftn moi c6 qu yen qu yet c.l ~nh t6 chu·c nha nu6c. To
chu·c nha nuoc Cl;J th~ ph~! thll()C V~to quy m6 lanh

th()

cua quc>c gia. Vi¢c

giao quycn h ~lllh phap cho ai do nhfm dfm quyet c.tjnh. Nhcho m<)t 6ng vua lhl;I'C hi~n, nhung cLing c6 tht cho m<)t co quan. Ben c<..tnh
19

hai CO' qu;m th~rc thi quyen l~p phap VJ h~mh phap thl theo 6ng cling nen l ~p
ra 111(1t CO' quan O~lC bi~t d~ b~lO V~ phJ.p lu ~tt 00 ~~~lOa an.
TCr vi~c nhln
nhli11g

nh ~t

nh~n

ve cac tu tu6"ng cling nhu each qucm n [~ m chu yeu cua

tu tu0ng da xay dt:fng nen h<;>c thuyer ph;_1n qu yen va cJ.c quan

ni~m Ve quyen lt}"C Va th~ che da neLl, chung ta CO the th6ng nhftt rC111g: /{l(f

cllft tam quy(!ll phdn 1~/p lei tluf che' mc1 d

vel

flt

p/ulp

dJ t'~lc

do cclc

cO'

do ha quye'n l~lp p/J6p, /Jcln/J pl1c1p

quem n/J(t 1/l((}·c kll(tC nlwu ddm nlz(in. C£1c

C(l

quem d() ki(!m cite' w:/ d(/i tr(mg lcfn nlwu d(J'ng r/J()i dciu pluii lw~rr d(mg
trollg kllll/)n k!u5' lu~lt plulp.

6 day,

c6 m(>t vfin cte ct~t ra la chung ta nen lf1y ca[ gl l~tm tieu chf

cte

danh gia tfnh tri~t de CUa m(>t nha nU6'C Cl:J the Xfty dl:J·ng theo m6 hlnh tam
quyen phfm 10p. 1l1eo chung toi. chung ta c6 the l~ra ch<;>n m(>t trong hai co

s6 sau d~ Utm thu·o-c do:
1l1U nhf1t. C[tn cu· vao nhling tU tu'O'ng tam quyen phflll
lich sLr. Neu chung ta IL:I·a ch<;>n phu·O'ng an

n ~ty

l~tp

chi CO lrong

thl se vfip phai m¢t s6 dieu

nan gi~1i. Tru·o-c het. trong lich st:r c6 nhieu nh ~t tu tu6ng cte c~p den vfln de
nay V~l quan diem cua hQ cling kh6ng dong nhf\t. ·eu g i ~l djnh chung Ia ]l:J·a
ChQn hQC thuyet CUa lllQt ngu·O'j n~LO d6 OU'Q'C Xem

l~L hO~lll

chinh hO'n Ca nhU

MongtexkiO' chftng lwn th1 cling c6 van de d~t ra. D6 l~t. tac· phfim th~ hi~n
hQC thuyet CUa 6ng ph~ii chiu Sl:J' ki~m duy~t kh{tt khe CUa CUC CO' quan nh ~t
nu·6'c duong thai khien cho

v~~c

xac d!nh chfnh xac tu· tu6ng cua tac

g i ~l

kh6ng ph~ti de dang. HO'n nu·a, bat cu· ly thuyet n~to cling b! quy d!nh b6i
dieu ki~n khach quan Cl;l the s:m sinh ra n6. V ~t vl v~y. ncu lay cac ly thuyet

c6 ctjnh nhl1
thuyet

v~y l~tm chufin thl se khong hqp ly. N6i each khac, cac ly

eta CO trong

ljch Sll' Chi giup chung ta XUC djnh ve

m~t

djnh tfnh Sl;l'

v~t m~t thoi. N6 giup chung ta biet cluqc rtmg, m<)t nh ~1 nu6'c Cl:J th6 c6 ph:ti

cluqc xay d~rng theo th~ che tam qu yen phftn l~tp hay kh6ng. Hay c6 th~ n6i
Ill()t each khac. cac nu0c Cl;l th~ v
ly xa h<) i, <.loi s{mh gia i cCt'p. trlnh d(> phCtL Lri~n kinh Lc, v:m
m6i truO'ng clja ly d~ ticp thu v~t dung n~tp cCtc gia trj c6 tfnh pho

hoa, lftm

hoa v~1

20


bien cua hQC thuyet n~ty den dau. St;r v0n dt;mg hQC thuyet tri~t

de hay Sl/

tiep thu CUC giu tri CO tfnh pho bien CUa hQC thuyet phfm quy6n clU"Q'C the
hi~n

6· cac khia qmh: M¢t la, ba quyen l~tp phap,

tach

bi~t V~l

nay tht;l'C

giao cho cac CO' quan kh{lC nhau cEtm

hi~n

h~mh

phap, tu· phap ctu·ac

nh~m;

Hai Ia, cac CO' quem

CC:lc ChLi'Cnang ella m}nh dong thai chiu

Sl;f

kiem SOat Va kiem

che nhat d~nh tll' phfa cac co quan kh{tc.
1l1li hai, ta c6 the lfiy tieu chf ve sy· can bang quyen lt;rc giD'a cac co quem

nha nu6'c 6 cac mCrc d¢ khac nhau m2t danh gia ve tfnh tri~t c1e cua cac t·he
che tam quyen phfm I ~p cq th{ Ckh l_~tm nay xem ra ct:) phfin hqp

ly hon.

song neu li;ra chqn nhu v~y, chung ta se phiii duong dfiu v6i van de luqng
hoa m¢t 11nh vt;rc rfit kh6 can do dong dem
quyen

l~p

phap,

h~mh

phap va

tU'

phap c6 su·c

n~ty.

Neu ta cu· gdt ct[nh ba

m~mh

nhu· nhau xet ve m4t

t6ng the thll~i vf1p phc.ii m¢t kh6 khCm khac. D6 la, ve b:m chat, quy6n ly·c
nhtl nn6'c Et thong nhfit nen tflt yeu ba quyen d6 phCti to hqp th~mh m¢t
chinh th{ Dieu d6 cling c6 nghla l~t ph:ti c6 nhCrng qu<:m h~ hay miing giao
nhau giil'a chung. Luc d6, van de la 6 cho cac co· quem cftm trach cac chu·c
nang khuc nhau chi phoi den dau phan chung c16. Neu 6 ch1u va khi

phfin chung c16 l6'n hon thl tat yeu se c6

chuy~n

n~to

cue co qu<:m ct:ml trach cue

chu·c nang khac nhau c6 xu hu6'ng lan chiem n6 cang nhieu d mg tot

v~t

khi

· cl6 tinh tri~t de cua Sl:f phan l~p gi~tm XUOng V~l ngUQC Jai.
Tfit nhien, n6i nhu v~y kh6ng c6 ngh'ia the che tam q.uyen phan l~p d mg
tri~t

de dmg tot. B6i vl thu·6'c do _tot xau kh6ng nam 6 dfty. Gi~t d[nh nhu c6

m¢t qu6c gia n~o c16 xay dy·ng duqc mot the che tam qu yen phfm l~p mQL
each tri~t de nhf1t nhung kinh te kh6ng phat tr.i~n. dan chung song trong
lfim than, mftt t~· do, dan chu th1 khong the n6i Et m¢t the che tot du·qc. Hon
nlia, nhu tren da c~p den vi~c ap dyng the che tam quyen phan l ~ p hay
kh6ng cung nhU' ap dyng den dflu V~l nhU' the Jl~lO COil ph!} thUQC V~lO die u
ki~n

C!}.the CUa

Chung

ta

Jll()L

qu6c gia.

cling cfin lull

y Ia, th~ che tarn

yuye n phfm l(tp chi th~ hi~n v6i

ctu.ng ngh'ia eLla n6 6' cf[p trung uung. Cho c!C1 n(> th~ hi en ()· nh ~1 mrc\c Iien
bang. hay

nh ~t

nu6'c don nhf1t. VI

th~.rc te,
::21

da

l~t m<)L nh~t

nwk th I n6 ph:ti c6

tfnh thong nhat toan lanh th6. C6 lu ~t phap chung do qu6c h(! i ban hanh c6
hi¢u l ~rc tren toan b¢ lanh th6 rna cac quy d!nh c6 tfnh IU ~l phap 6 cac bang
hay cue ct!a phua ng kh6ng rh~ du9c phep td.i v6'i n6. Co quan qu y€n l~rc
mh_a nu6'c thl/C Sl/ chi Ia co quan nha nu6'c trung ua ng. M~t kh{tc, m (! t trong
ba ca quan d~tm nhi¢m quyen ll;l'C nh~1 nu6'c, toa c.1n giu· quyen tu phap c6 th~
dong

t~1i m(!t

d!a phuong nao d6 song ho<:tt d¢ng cLing nhu d_c phan xLr cCta

n6 d~u phai tuan thu theo hien ph<:1p va phJp lu~t chung.
Sau day chung ta cung tlm hi~u ve cac th ~tnh to t~lO rien th~ che tam
quy~n phftnl~tp.

1.2.l Quye'n l~p phclp vd co· quan l~ip phclp

S.L.tv16ngtexkia cho ding: L(tp pltt.lp

t(tc

lt.l ft.fm ro lw7t. Tren thl;l'C te, 6

c:ic nuO'c hi¢n nay quyen c16 chu yeu do qwfc h(Ji( ngh! vi¢n)

d ~im

truch.

Oic thanh vien nghi vi~ n( nght s'i) do nhfm dan bfiu ra. Lu~t la hlnh thu·c

cao nhf1t ella vi~c thl!c hi~n quyen lt;rc nh~1 nu6'c, khong chi vl hi~ u lt;rc phup

ly cl:ta n6 ma con do chfnh nhung d<:t i bi~u do nhan dCtn uy qu yen l ~tm ra.
Neu quan ni¢m lu~t l ~t y chi cua nha nu6'c thl y chf & day Ia y chf CLra co
quan

d~;ti di~n

cho nhfm dan, suy cho cung chfnh

Nhung 6 day c6 m¢t dieu can lU'U

l ~t

)' chf cua nhftn dfm.

y rtl!lg trong qua trlnh bau CLJ', tat yeu se

CO nhu·ng ngll'Ol 'kh6ng trung CLr nhung h<;> cung Van gianh OU'CJC nhli'llg Slf

la thi~u so. Nhu· vay 6 day sc c6

ung hQ nhf1t d~nh cho du Sl;l' ung h¢ d6
chu y~ n
ph ~n

Ia nhu·ng nguoi trung ell' kh6ng

ph~ii

Ia d~i

cli~n

thL:I·c SL:I' cho m¢t b¢

cl fm cu kh6ng bau h<;>. Dieu nay sedan rO'i cau chuy¢n c6 khi vi lqi fch

da so m~l hy sinh' quye n _lqi cua thi ~u so, ke m<_lllh bdt m.lt ke yeu va .nhu v~y
thl nh ~t nu6c se kh6ng hoan thanh chu·c tdch xa h(>i CLta mlnh. D~ tranh
nhli'ng hi¢n tuqng d6 xAy ra die nu6'c hi~n d~ti d~u c6 nhli"ng quy ct!nh d~
l~1 m

sao cac ngh! sl khi trClllg cCr kh6ng

ph ~1i

chi ch_li

di ~n

cho khu VL:I'C Jan

cu v~t dmg kh6ng chi ch.t i di~n cho nhu·ng cl:r tri bCiu ra hq. Trong h<;>c thu yet
tam qu yen phJn l ~t p con m(>t dieu r[\t qucm trQng l ~t thu·a nh ~n cue qu y~n ll;l'
nhien cua con ngLro·i

m ~L

kh6ng

nh ~1

nll'6c

n~to

ctwrc xftm

ph ~tm.

D6 cling

! ~1

giO'f h<.lll CUa bftt CU' CO' quan i0p phap llU'6'C n~LO x[ly d~rng theo th~ chc lam


quy~n

phfm b1p. Trong "tuyen ngon v~ cue quyen con nguo·i va

d<:1n" nam 1789

CUd

Phap va hien phap 1787 CLia

My

v6i

lU"

cong

CUd

c[tch

l ~l

nhli"ng

nu·ac tu b~m ct:iu tien xay dyng nh~1 mr6c theo th~ che tam quyen phan l~tp
cteu neu ro ctieu d6. Bien phap Nh~t B::in hi~n nay cOng cho dmg bCto d~tm
nhan quyen

CO"

ban Et nhi~m

J6n nh:1t cua nha nuoc.

YI:J

6

m(>t khfa qmh

kh{tc ta thay nhieu khi 5' chf cua nhan d~1n cung duqc bi~u th~ m(>t each
l

tr~rc

lu~t

tiep khi thong qua d(:lo

co

b~m

l2t bien phap. Gio·i Jwn ,

ph~lm

vi cl:ta

quyen l~p phap do hien phap qui djnh. NhLr v~lY hien phap th~ hi~n tfnh t6i
cao,

hi~u l~;~·c

cao nht!t cua

cl~to lu ~lt

co:

b~1n,

ho~t

co quan l0p phap

trong khu6n kh6 ma bien phap quy ctjnh. Cue cl(:LO lu0t khac do

CCf

d(>ng

quem 10p

6 mc;>t s6 nu6c, nhieu khi
d.c ct~o lu0t Cl;l the: cung ctuqc ctua ra trung d.u dan y, truO'ng hQ"p nay dCmg
phup thong qua cteu phcii phil hQ"p v6i hien phap.

v6i ca Nh0t B<.in. Hien phap nuoc nay quy ctjnh ct6i v6i cac

ct~w lu~tt

d¢ng den mc;>t ctja phu·ong c~1 th~ thl bu¢c ph~'ti tru·ng c:iu clan
phuang d6. Nghi

vi~n

vi~c

nguo·i ctuq·c hoi dong tlnh v6'i

6

d~ty cOng c<:in chu

lu ~t

chi thong qua

d6 chl.rng

n ~m

chl tac

y6

qua mot n{ra

ph~ii

so

ban hanh ch_to Ju0r c16.

y them mc;>t ctieu

l~l, ngay dt v i~c th~rc hi~n quyen

l0p phap cua nghj vi¢n cOng nhu· uy quyen cua n6 cho cue co quan
nu6'c khac cOng

dja

tuJ.n thu theo phap

nh ~t

lu~tt.

1.2.2 Quyelz lzdniL phap vd cO' quem hclnlz plu.l.p
H ~mh

phap ngh!a

l ~1

tlu· !ICinh pliclp

lu~7r.

Co quan chC1 yeu

th~:rc

hien

nhi¢m vy nay 6 cac nu6'c la chfnfz p/u/(n¢i cue ) v6'i lll()t b<) may cong chu·c
hung

h~u

tt:i"c 1 ~1

ca quan thu·a h~mh

li:'ic

n ghi~p

giup

vi~c

s ~:J·

h ~mh ph~ip

phfa du·6'i. Ca qmm ntm1 quytn

uy quyen tu· co quan

l ~tp

phap. Da Ia hanh vi

ctuqc thl;l·c hi¢n theo Sl;l' uy quyen thl khong the: vuqt ra khoi plwm vi, gi6'i
h::.m ctuqc uy quycn. Neu nhu
sinh tl.r CU' tri thl quyen CUa

qu<:m

l ~tp

phap thea ngh!a n6

quy~n

CO"

cua co quan lap phap

quan hanh phap

h o~1L

] ~l

l ~L

quyen phCti

quyen phC\i sin h tu·

CO

c1(?ng dy·a tren cu s<')' lu(tt. N<)i dung cCtc

qu yct dinh c6 tlnh phap 15' cl:ta ca quem h ~mh phCtr cung nhLr cCtc

ho~tl

d(mg

cy the cua n6 deu phZti tufm theo l u ~tt. Ncu nhu d6i v6i cCmg JCin moi h~tnh

,..,
_

_)


vi CUa hQ dU'Q'C dieu chinh theo nguye n rUe:
lu ~t

"CO

the l~llTI t[\t d. nhCing g[ lll~l

khong dim" th1 c16i v6'i cac co quan hanh phap v6i t[\t d t d¢1 ngu cong

chtJ'c CUa n6 ph~ll th~rc hi¢n tri~t d~ nguyen tac:" ch'i dU'Q'C !~UTI nhu·ng g] ITI~l
lu ~t

cho phep,, di eu n ~ty Ia rat cfin thiet d6i v6'i nha nn6c theo the che tam

quyen phCm l~p nham tr<1nh mQi yeu to dEm den chuy¢n l ~tm quyen,
Tren nguyen

ruy ti¢n.

rae nhu· v~y thl trong qw.1 trlnh gi~ti q uyct c::ic van deq t the

lien quan den c6ng dfm, th1 c6ng chu·c
man cac yeu diu eta

ct~nh

thl

ph ~\i

h ~mh

chap

phap ph
n h~m .

con ngnqc

se

chCtm chu6'c. Neu dieu c16 ctuoc
. thLrc
. . hien
.

b~to

clAm ne u hQ th o~t

l ~ti

thl khong d nqc

tranh dnoc
cLra
. t1nh trang
.
~

quyen, sach nhieu d ~m chung dong tha i t~1o ra duqc dc)i ngu cong chu·c mJn
can.

t~ n t~:~ y.

thvc

s ~:~·

Ia day t6' cua nhfm d:1n.

Y~t

nhu

v~y

neu c6ng chu·c

nhc1n danh quyen t~:~·c hrmh phap l~un ton h~li den bflt cu· mc)t phuong d i¢n
n~to d6 cua cong dC
m thl chJng nhu·ng ca nhfm c16 m~t d t co quem cua c6ng

chu·c fly cung ph~ti chiu tn.lch nhi ~m boi thuong nhu·ng thi~t h~1 i cho hQ.
Vi~c xem xet c~1 th~ dung, sai cung nhn mu·c de) boi thnong khi c6 tranh

chflp xtly ra giiJ'a cong dfm va co quan nha nu·6'c thuc)c th~m qu yen ct:ta co
quan ·tu phap ~ ~~ c.tc to~t an . Tra ng tnrO'ng hQ'p n ~ty tho ng rhuong vi¢c tranh
chelp d6

Se

dU'Q'C

XCill

XCt

0 toa an h ~tnh chfnh.

dedang lnu.Y l~t n6 khac gl

Khi ban ve khai ni~m han h phap c6 m<) t vfln
hay m6i quem h¢ cua n6 v6'i khai ni¢m

h ~mh

chfnh nhu· the nao. Theo GS.

Furuta Motoo cua trubng cl(;li hQc Tong hQ'p Tokyo th1

a Nh~tl B~m chi c6

mc) t tCr song c6 nhieu ngh1a khi. sLr c.ll;Jng tro ng cac ho~lll d tnh c~:~ the. Theo
ngh'ia rc)ng n6 bao g6 m ca nghia

h ~tnh

chfnh, con thco nghia

h ~p

thl n6

cluQ·c xem *xet du6'i g6c cl<) chfnh tr~ hQc khi cluqc d~t trong quan h~ v6'i 11p
phap v~t tu· phap. Nhu v~1y theo ngh'ia rc)ng co quan th~rc hi~n quyen h ~Lnh
ph{tp cua

h~l t

s:m bao g6m d t N¢i cac V~l b<) may quan chtk

n6 lanh ch.to. Con thco ngh'ia

h~p

thl n6 chi

quyen ly·c chfnh Lr! v6i hai nh{tnh quyen
ni¢m

h ~mh

l~rc

l ~t

h ~lU m~l

N<)i cac trong moi quan h¢

c()n

chfnh then nghla r ¢ng n6 trung v6'i

hung

l ~ti

cua

h ~mh

nh~t

phap

<').

nuO'c . C<'m kht.li
ngh]a r<)ng cua

. y k il:ll llity ughien ct"ru 'dllh lc) i t:O dtrO'C trong khi trao d()J tnrc tier V!YJ c;s_l :unlla i\ 1()100 loll :'-JII\'.to

I 2/:?00 ~