Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa của hàn quốc trong giai đoạn 1960 1995 kinh nghiệm và khả năng vận dụng vào việt nam

BO. GIAO DUC
. VA DAO TAO
.
TRUONG DAI HOC KINH TE QUOC DAN

NGUYEN QUANG HONG

Yj£'!,: ~\:en~~ cw
v..ll"; 1 nfi.c A
-......

1' I'.1

\1

\ ..

·-- ~

....

' : ·;~

~...

x,

----- ~~~

'

~

"'

I

A

-·

"'

.

~

QUA TRINH CONG NGDqJP BOA~
~N D~I BOA CUA HAN QUOC
r.fRONG GIAI DOAN
1960-1995:
•

.

?

'

.

,.,_1

.

KIND NGHIEl\1 VA IillA NANG VAN DUNG V Ao VIET NAM

-..-huyen ngimh: L!ch sir kinh

.

te quoc dfm

Ma so: 5.02.04

LU~N AN TI:EN SY KINH TE

Nguoi huang dful khoa h<;>c:
1. GS. TS Nguy~n Tri Dinh
2. TS

Chu Thi Lan

LAOS
HA NQI- 2002


.

MUCLUC
.

trang

Trang ph1;1 bla
Lai cam doan
Ml;JCll;JC

Danh ffil;IC cac bang s6 li~u
Danh ffil;IC cac hlnh ve va do thi

~~u

1

so ly lu~n va thl,lc ti~n v~ cong nghi~p hoa, bi~n d~i hoa
1.1 Co so ly lu{m va cac mo hinh cong nghi¢p hoa, hi¢n dq,i hoa ocac nubc

Chuong 1: Co

5

5

dang ph.at triln
1.1.1 Khai ni~m v~ c6ng nghi~p hoa, hi~n d~i hoa
1.1.2 Biin ch~t cua cOng nghi~p hoa, hi¢n d<;ti hoa

II

1.1 .3 cac mO hinb cOng nghi~p hoa, hi~n d<;ti hoa acac nuoc dang phat tri~n

15

5

1.2 Cong nghi¢p hoa, hi¢n dg,i hoa J mi)t so' nuac da~g phat triln chau A

1

41

1.2.1 Cong nghi¢p boa, hi¢n d~ hoa 0 Thai lan

42

1.2.2 C6ng nghi¢p hoa, hi~n d<;\i hoa b Dai loan
1.2. 3 C6ng nghi¢p boa, hi~n d<;ti hoa 0 Malaysia
1.2.4 M¢t so kinh nghi~m tu cong nghi¢p hoa, hi¢n d<;\i boa 0 Thai Lan, Dru
Loan va Malaysia

45
50
54

nghi~p hoa, hi~n d~i boa
1995 va nhfrng bai hQc kinh nghi~m

Chuong 2: Qua trlnh cong

2.1 Thifc tr(mg cong nghi¢p hoa, hi¢n dg,i hoa

o Him Quoc tir 1960-

oHan Quo'c tu 1960-1995

57
57

2.1.1 C6ng nghi¢p hoa giai do<;\n tru6'c1962

60

2.1.2 COng nghi¢p hoa giai do<;tn 1962 -1971

62

2.1.3 Cong nghi¢p hoa huang ngo<;\i giai do<:m 1972-1981

76

2.1.4 C6ng nghi¢p hoa , hi¢n d~i hoa giai do~n 1982 - 1995
2.2 Nhiing bai h9c kinh nghi¢m cua Hem QuO(: trong qua trinh cong nghi¢p
hoa, hi¢n dgi hoa

89
107

tu thanh c6ng trong cong nghi¢p hoa,

107

2.2.1.1 Lva ch9n chien luqc c6ng nghi¢p hoa phu hqp d~ day nhanh tang
tru6ng kinh te

108

2.2.1.2 T<;lo l~p co c~u nganh cong nghi¢p nang d(>ng tren co so da d<;\ng
hoa cac lo~i hinh doanh nghi¢p
2.2.1 .3 Chu d¢ng nfim brtt cong ngh¢ m6'i, tang ctrang ling dl;lng tri~n khai
trong cong nghi¢p hoa, hi¢n d~i hoa

112

2.2.1. Nhfrng bai h9c kinh nghi¢rn
hi¢n d~i hoa cua Han Qu6c

114


ma

2.2 .1.4 Ket hqp
r()ng th! truang ca ngoai nu6'c va n¢1 dia, lay thi
tn:rang ngoai m:roc lam tn;mg tam

117

2.2.1.5 Khai thac toi da cac ngu6n von cho c6ng nghi~p hoa, hi~n d(;li hoa

119

2.2.1.6 Coi tn;mg phat trien ngu6n nhan ltfc cho c6ng nghi~p hoa, hi~n dC;li
hoa

123

2.2.1.7 Xac d!nh r5 chuc nang dinh huang va di~u hanh cua Nha nuoc
trong c6ng nghi~p hoa, hi~n dC;li hoa

124

2.2.2 Nhfrng bai hqc kinh nghi~m
dC;li hoa cua Han Quoc

tu hC;ln che trong c6ng nghi~p hoa, hi~n

so

Chuang 3: Kha nang v(m d1;1ng mc)t
bai hqc kinh nghi~m
hoa, hi~n d~i hoa cua Hfm Quoc vao Vi~t Nam bi~n nay

ve cong nghi~p

3 .1 M¢t so'vc{n dl CNH, HDH oVi¢t Nam giai do(ln 1960-2000
3 .1.1 Qua trlnh d6i mm nh~n thuc cua Dlmg ta v~ c6ng nghi~p hoa, hi~n

126
130
130
130

d~ihoa

3 .1.2 Nhfrng thanh ttfU d~t duqc cua Slf nghi~p c6ng nghi~p hoa, hi~n dC;li
hoa

136

3.1.3 Nhfrng h~n che va nguyen nhan

142

so

3.2 M¢t dq,c diim tzt(Jng dong va khac bi¢t giiia Him Qu&: va Vi¢t Nam khi
buoc vao CNH, HDH

149

3.2.1 M()t so d~c diem tuang d6ng v~ kinh te- xa h(>i khi Vi~t Nam va fHm
Quoc buoc vao c6ng nghi~p hoa, hi~n d;;ti hoa

149

3.2.2 Nhfrng net khac bi~t gifra Vi~t Nam va Han Quoc

153

3.3 Khd nang v(in di;tng mqt so' kinh nghi¢m cua Him Quae vao qua trinh
CNH, HDH if nuoc ta hi¢n nay

3.3.1 v~ d~ng nhiing kinh nghi~m ttr m~t thanh c6ng

160
160

3.3 .1.1 Nang cao vai tro Nha m:r6'c trong cong nghi~p hoa, hi~n d~i hoa

160

3.3.1.2 Thuc dfty chuyen d!ch co diu kinh te theo huang cong nghi~p
hoa, hi~n d~i hoa b~n vfrng va h()i nh~p quoc te...

167

3.3 .1.3 Chfnh sach va giih phap v~ khoa hQC cong ngh~

173

3.3 .1.4 Chu trqng khai thac lqi the so sanh, ket hqp tot huang ngoC;li va
huang n¢i .. .

177

3.3.1.5 Huy d¢ng von cho cong nghi~p hoa, hi~n dC;li hoa

183

3.3 .1.6 Phat trien va su d~ng ngu6n lvc con ngum trong cong nghi~p hoa,
hi~n d~i hoa

187

3.3 .2 V ~n d~ng nhfrng kinh nghi~m ttr m~t h~n che

191

KET LUAN vAKIEN NGHl

] 93

cAc CONG TRINH CUA TAC GIA

196

TAI LI~U THAM KHAO

197


DANH

Ml)c cAc Kv Hteu, ci\c cHfr vter rAT

ADB

NgAn h~mg phat trien chau A (Asian Development Bank)

AFTA

Hi~p dinh phi thue quan Bic My (North American Free

Trade

Agreement)
APEC

Asian Pacific Economic Cousil

ASEAN

Hi~p h9i cac quoc gia Dong NamA (Asociation of South East

Asian Nations)
CNH

Cong nghi~p hoa

GDP

T6ng san phfun quoc n<)i (Gross Domestic Products)

GNP

T6ng san ph~m quoc dAn (Gross National Products)

FDI

D~u tu tnJc tiep nu6'c ngoai (Foreign Direct Investment)

HDH

Hi~n

IMF

Quy tien t~ qu6c te (International Monetary Fund)

KHKT

Khoa h<;>c ky

NAFTA

Hi~p dtnh phi thue quan Bic My (North American Free Trad1

dl;li hoa

thu~t

Agreement)
NIE

Nen kinh te c6ng nghi~p m6'i (New Indutiral Economy)

ODA

Vi~n trq phat trien chfnh thuc (Official Development Aid)

TBCN

Tu

USD

Dola My (United State Dollar)

XHCN

Xa h9i chu nghia

WB

Ngan hang the gi6i (World Bank)

WTO

T6 chuc thuong m(;li the gioi (World Trade Organization)

ban chu nghia


,

")

_,

DANH Ml)C CAC BANG SO

-

li~U

Ten bdng

TT

Trang

1.

Bang 1.1: Co cau kinh teTiuii lan (1960- 1999)

43

2.

Bang 2.1: D~u tu cua tu b~m nu6c ngoai vao Han Quoc (1962-1971)

64

3.

Bang 2.2: DAu tu va ti
68

4.

Bang 2.3: Co cau kinh te Han Qu6c (1962-1971)

74

5.

Bang 2.4: M¢t so chi tieu kinh te cua Han Quoc (1962-1971)

75

6.

Bang 2.5: Toed¢ tang GDP cua Han Quoc (1972-1981)

86

7.

Bang 2.6: Xep h~ng va ty phm cua cong nghi~p Han Qu6c trong
n~n cong nghi~p the gi6'i (1994)

102

8.

Bang 2.7: Nq nuoc ngoai cua Han Qu6c

104

9.

Bang 2.8. Nh~p khfiu cong ngh~ cua Han quoc (982-1991)

106

10. Bang 2.9: Cung cau can b¢ ky thu~t cua Han Qu6c (1990-1996)

107

11. Bang 3.1: Tang uuemg va thu

nh~p

12. Bang 3 .2. Tang tnr6ng cac linh
2000)
13. Bang 3.3: Ty tr<.mg nong
(1986-2000)

quoc dan thai ky (1976-1985)

V!JC

nghi~p,

kinh te' trong thm

cong

nghi~p ,

ky

138

(1986-

139

dich Y1;1 trong GOP

140

14. Bang 3.4: T6c d¢ tang truong xu at khiu so v6i tang tnrbng kinh te

141

cua Vi~t Nam (1992-2000)
15. Bang 3 .5 : Gia m¢t s6 san phim cong nghi~p trong nu6c so v6i gia
hang nh~p khfiu (qui I/1999)
16. Bang 3.6: M¢t s6 chi tieu so sanh
tranh qu6c te

vi

the trong h¢i nh~p va qmh

17. Bang 3.7: Tuang d6ng Vi~t Nam- Han Qu6c v~ CO' can kinh te

145
146
150

DANH MI.}C cAc HiNH

TT

VE v.A £>0 THi

Ten hinh

Trang

1.

Hinh 2.1: T6c d¢ tang GDP cua Han Qu6c ( 1954-1960)

59

2.

f-fmh 2.2: Tang tru6ng GNP va GNP/dau ngam cua Han Qu6c
(1962-1971)

73

3.

Hlnh 2.3: T6c d¢ tang tnrbng kinh te Han Qu6c (1981 -1995)

101

4.

Hlnh 3.1: So sanh co· cau kinh te 1986, 1990 v~ 2000

140


1

-

,...,

-~?

~

....

- ,

1. TINH CAP THIET CUA DE TAl NGHIEN CUU
Trong boi dmh khu Vl!C hoa va to~m cau hoa nen kinh te the gi6'i thl.
tang tnrbng kinh te nhanh va b6n vling dang la van d6 c6t yen va thach thuc
voi mroc ta. Do v~y , tu D~i h¢i Dang H\n III (9/1960) den nay, van d6 cong
nghi¢p hmi, hi¢n

d<;~-i

hoa

d~t

nu6'c da trb thanh m¢t n
cong cu¢c xay d1.Jng Chu nghia xa hden nay, n<)i dung cong nghi¢p hoa, hi~n d<;~-i hoa theo duang loi d6i mm dta
Dang da duqc c~ th~ hoa qua cac ky D~ h¢i Dang VI den D~i hD~i

h
2001-2010:
"D6 la chien luqc cong nghi¢p hoa, hi¢n d~ hoa nh~m ~ll;!C tieu t6ng
quat: dua nuac ta ra khoi tinh tr~g kern phat tri~n, nang cao ro r¢t dm
song v~t chat, van hoa, tinh than ella nhan d:in; t~o n6n tang d~ den
nam 2020 mr6c ta ca bi'm trb thanh nu6c cong nghi¢p theo huang hi¢n
d':ti; ngu6n ll:TC COn nguffi, nang lt!C khoa hQC Va cong ngh¢, ket Call h~
u\ng, ti6m lt!c quoc phong, an ninh duqc tang ctrang; th~ che kinh te thi
tntang d~nh hu6ng XHCN duqc hinh thanh ve ca ban;

vi

the nuoc ta

tren tnremg quoc te duqc nftng cao [83, tr.38].
Thai gian qua, c6ng nghi~p hoa, hi~n d~i hoa theo duang loi d6i mm
cua Dang da dern 1~ nhfi'ng th~mh tt!U quan trQng trong Slf phat tri~n kinh te d~t
nu6c. Do v~y, tu giua nhung nam 90, dat nu6c ra khoi khung hoang kinh te Xa h¢i Va t':l-0 ti~n d~ d~ d~y nhanh cong CUQC c()ng nghi~p hoa, hi~n d~i hoa..

Ben qmh nhung thanh tlfl1 d~t duqc, m¢t so van d~ mm cung phat sinh trong
c6ng nghi~p hoa, hi~n d~ hoa. Hi~n nay, dat mroc dang btroc vao giai do~
phat tri~n mm v6i nhieu ca h¢i thu~1 lqi nhung cling phai doi m~t v6i nhung


2

thach thuc to lan. D~ tninh nguy co Wt h~u trong phat tri~n kinh te, vi~c xac
dinh ro chien luqc, n<)i dung va phtrcJng th(rc tien hanh cong nghi~p hoa, hi~n
dai boa c6

y nghia d~c bi~t quan trQng nhtm1 huang st;r phat tri~n ctm dftt mrac

den nam 2020 co ban tro thanh nu6c cong nghi~p.
May th~p ky g~n day, cong nghi~p boa, hi~n d~i hoa da dien ra

onhi~u

mr6'c dang phat tri~n, trong do sv th~mh cong cua Han Quoc dang thu hut st;r
quan tam cua nhieu nha nghien CUu. D6 la ket qua cua qua trlnh chuy~n d6i
nhanh chong tlr nen kinh te nong nghi~p sang n~n kinh te cong nghi~p, khong
ngirng hi~n d~i boa v6i sq nang d¢ng va tich qrc h¢i nh~p vao dOi. song kinh te
qu6c te. Chfnh Sl! th~mh cong ci1a Han quoc da khien cac nu6'c dang phat tri~n
tir ebb "hu6ng v~ phuong Tay" da nhln sang phuong Dong v6i hy v9ng tlm
dtrQ'C each thUc cho S\J phat tri~n CUa m}nh.
Thanh cong cua H~m Quoc khong phai ngAu nhien rna la ket qua cua

.

qua trinh tlm toi, thil nghi~m va phfu1 dau kien trl d~ tro thanh m.r6'c cong
nghi~p

m6i. H9 da tim duqc chien luqc va phuong phap c6ng

d~ hoa phil hqp v6i dieu ki~n cua minh. D6 chinh

nghi~p

boa,

hi~n

Ht chla .khoa d~ giup Han

Qu6c tir m¢t mt6c ngheo nan, l~c h~u vuon len co nen c6ng nghi~p phat tri~n
va hoa nh~p vao c()ng d6ng kinh te the gi6'i v6i dta v~ khong ngirng duqc nang
cao.

0 Han quoc, nguO'i ta chi n6i den Clfm

tir "cong nghi~p hmi" rna it nh~c

den "hi~n d~i hoa" , nhung thl!C te trong thai d~i each m~ng khoa h9c ky thu~t
dien ra m~nh me tu san nhung nam 50, v6i nhfrng nv6c di sau d~ rut ngcin tien
trlnh phat trien thl cong nghi~p hoa lu6n gan ch~t che v6i hi~n d~ boa. Do
Y~y, tac gia lu~n

an ch9n d€ tai "Qua trlnh c6ng nghi~p boa, hi~n d~ hoa CUa

H~m

Qu6c trong giai do<;tn 1960-1995: kinh

Vi~t

Nam" lam n¢i dung nghien cuu.
,

-

;

nghi~m va

?

kha nang v~ d1;mg vao

-

,

2. Mt)C DICH NGHIEN CUU CUA LU~N AN
Hi~n nay, c6ng nghi~p hoa, hi~n d~i hoa dang la chit de duqc nhi~u tac

gia trong va ngoai rm6c quan tam nghien c(ru. Tuy nhien, cac tac gia trong tiep


3

c~n

va

m~c

dich

d~t

ra khi nghien CUu ve Han Qu6c c6 khac nhau, nhu tim

hi~u ve kinh nghi~m ke ho<;tch hoa va quan

Nha nuoc trong cong

nghi~p

hoa cua

H~m

ly cua H~m Qu6c,

Qu6c,

ve vai tro ctla

ve mo hlnh cong nghi~p hoa

cua l-Hm qu6c, ve van de h¢i nh~p qu6c te cua H~m Qu6c. Trong cac cong trJ.nh
tren, chua c6 cong trinh nao nghien cuu c6 h~ th6ng va toan di~n d~ rut ra
nhfrng kinh nghi~m

tu thanh cong va h~n che ve cong nghi~p hoa, hi~n d~i hoa

cua Han Qu6c.
M\IC dich nghien CULl cua lu~n an nham Htm ro th~rc tr~ng qua trlnh cong
nghi~p hoa, hi~n d~i hoa

b Han Qu6c d~ rut ra mqt s6 bai h
kha nang v~n dl:lng vao cong nghi~p hoa, hi~n d~ hoa
,J

""

-

amr&c ta hi~n nay.
?

,

-

,

3. DOl TUQNG VA PH~M VI NGHIEN CUU CUA LU~N AN

Lu~n

an lay qua trinh cong nghi~p boa, hi~n d<;ti hoa

a H~m Qu6c lam

d6i tm;mg nghien crru.
Cong nghi~p hoa, hi~n d~i hoa la van de rat r¢ng, bao ham nhieu lmh
~rc kinh t6-xa hqi.
~rc

cong

nghi~p

0 day, ph<;tm vi nghien CUu cua lu~n an chi gi6i h~n a linh

trong giai do<;tn 1960-1995. Day Ia giai

do~n

kinh te Han

Qu6c tang tru6ng cao, lien t~c va cong nghi¢p da dong vai tro quyet d!nh d~
dua Han Qu6c chuy6n bien nhanh chong thanh nu6c cong nghi~p m6i (NIC).

0 Han qu6c, vai tro cua nong nghi~p doi voi nen kinh te rat nho be (chi chiem
4,5% GDP vao nam 1971). Tuy v~y, d~ lam ro n¢i dung nghien cuu, cac Iinh
VlJc kinh te khac cling duqc xem xet 6 muc d¢ nhat djnh trong m6i quan

h~

voi cong nghi~p khi tri~n khai cong nghi~p hoa, hi~n d(;li hoa.
,

-

~

'?

-

;

4. PHUONG PHAP NGHIEN CUU CUA LU~N AN
Lu~n an v~n dtJng cac quar1 di~m cua chu nghla duy v~t bi~n chting, chu

nghia duy v~t 4ch

su va quan di~m, duOn.g loi, chinh sach cua Dlmg C¢ng san

Vi~t Nam d~ giai quye't n¢i dung nghien cliu. D6ng thai, lu~n

an c6 SI;l' ket hqp


4

d.c phuang phap l!ch sir va logic, phan tich va t6ng hqp, th6ng ke va d6i chieu

so sanh.
.,

.,

,

~

.,

5. DONG GOP CUA lUAN AN
- Lu~n an da lam ro han nhfrng van de ly lu~n ve cong nghi¢p hoa, hi¢n

d<;li hoa: khai ni~m, ban chai va cac mo hinh cong nghi~p hoa duqc tht;tc hi~n 0
cac nu6c dang phat tri~n. Qua nghien cliu khai quat thl!c ti~n cong nghi¢p hoa

& m¢t s6 nuoc dang phat trien chau

A,

lu~n

an da rut ra m()t s6 bai h<;>c kinh

va phuong thuc trien khai cong nghi¢p hoa.

nghi~m ve ltfa chqn mo hlnh

- Lu~n an lam ro qua trlnh cong nghi¢p hoa, hi¢n d~i hoa di~n ra a Han

Qu6c tu 1960 den 1995. D6 la

S\T

dieu chinh ve

ID':lC

tieu, chfnh sach, bi~n

phap thl:fc hi~n cong nghi¢p hoa qua tirng giai do(;ln ct;t th~. Tren co
an rut ra nhfrng bai hQC kinh nghi¢m thanh coog
~

so d6, lu~n

va h:;tn che cua Han Qu6c.

da kluii quat nhfrng net ttrong dong va khac bi~t ve dieu ki~n
kinh te- xa h¢i cua Vi~t Nam va Han Qu6c khi bu6c vao cong nghi¢p hoa de
- Lu~n an

nit ra nhfrng thu~n lqi va kh6 khan. Xuat phat t>J' dieu ki~n cv the, lu~ an trlnh
bay kha nang v~ dt!ng m()t s6 kinh nghi¢m d ta l-Ian Qu6c vao qua trlnh cong
nghi¢p hoa, hi¢n d(;li boa a Vi~t Nam hi~n nay.
-

?

-

.,

6. NQI DUNG CUA LU~N AN

N goai lai

rna dAu, ket lu~n va danh m1:~c tai li¢u tham khao, n()i dung

cua lu~n an duqc chia thanh 3 chuong:

- Chtt(Jng 1: Co

so ly lu~n. va thvc ti~n ve cong nghi~p hoa, hi~n de;ti hoa.

- Chu(Jng 2: Qua trlnh cong nghi~p hoa, hi¢n d~i hoa
1960-1995

a Han Qu6c tu

va nhfrng bai h
- C huung 3: Kha nang v~n d\mg m¢t so bai h9c kinh nghi~m v6 cong
nghi¢p hoa, hi¢n d~i hoa d1a H~m Quoc vao Vi~t Nam hi~n nay.


5

Chuang 1:

l

I

-"''

.

"

A

.

"

"

,

VE CONG NGIDEP HOA!l JUEN DAI
. BOA

I

?

,

-,....,

-"

-

-

,

1.1 CO SO l Y LU~N VA CAC MO HINH CONG NGHI~P HOA,

-

HI~N D~l
/

""

,,

,

,

,

~

HOA 0 CAC NUOC DANG PHAT TRIEN
~

•

A

A

/

A

,

1.1.1 KHAI NI-.e,M VE CONG NGHII;:P HOA, HI-.e,N DAI HOA

1.1.1.1 Cac quan ni~m ve cong nghi~p hoa
-'

Ngay nay, cong nghi¢p hoa, hi¢n d<;ti hoa mang tinh t.it yeu trong qua
trlnh phat tri~n kinh

te cua cac qu6c gia. Kinh nghi¢m l~ch si't cho thay cong

nghi¢p hoa, hi¢n dC;ti hm1 Ia qua trlnh d~ bien m¢t nen kinh te nong nghi¢p l~c
h~u th~mh m¢t n~n kinh te hi¢n d~i, rna c6ng nghi¢p co

trc,mg.

vai tro d~c bi?t quan

v &i each tiep c~n khac nhau thl quan ni¢m ve cong nghi¢p hoa, hi¢n d~i

hoa cling c6 nhfrng di~m khong ho~m toan d6ng nhat va tat nhien se dftn den
nhfrng chinh sach va giai phap thl!C thi cling khac nhau d6i vai tung llUOC,
th~m chf d6i v&i m¢t qu6c gia trong tung thai

ky

lich sir. Dieu d6 duqc the

hi~n kha ro 6 Sl! da d<;mg trong vi~c ll!a ch<;m mo hlnh cong nghi?p hoa, hi¢n
d~i hoa 6 cac nu6c tren the gi6i.

Tit th~rc te cho thay, cong nghi?p hoa la khai ni?m mang tinh lich si:r. N6
gi~n li~n S\1' xuAt hi?n ci:m cong nghi?p v6i. vi~c thay the lao d¢ng thu cong b~ng

lao d¢ng ca khf hoa . Nhu v~y, khai ni¢m c6ng nghi~p hmi chi xu~t hi~n tu
cu¢c each m~ng ky thu~t l~n thu nhat, kh6i d~u 6 nu&c Anh vao the

ky

18.

Den the ky 19, khai ni¢m nay m&i ctuqc lam ro d~n v&i quan ni~m coi d6 la


7

n¢i chi~n (1918-1920) cong nghi¢p c6

bi t~m pha n~ng n~. Ben qmh d6, trong

thai ky ti~n hanh cong nghi~p hoa (1926-1940), Lien Xo b~ chu nghia d~ quoc
bao vay toan di~n nen S\1' trq giup

tu ben ngoai hftu nhu khong c6. Trong boi

dmh ay, d~ t6n t<;ti va ph at trien Lien Xo phfti ti~n hanh cong nghi~p hoa voi
nhip d¢ nhanh, phai t~p trung cao d¢ phat tri&n cong nghi~p n~ng, phru huang
cac nganh cong nghi¢p vao plwc \1\1 nong nghi¢p nh~m bao dam cac nhu c~u
trong m.roc, d6ng thai g6p phan tang nhanh ti~m l~c quae phong. Quan ni~m
nay, nhi~u nam tntoc day duqc coi la. hqp

ly va duqc ap d~mg a m¢t so nuoc

XHCN va cac nuoc dang phat tri~n nh~m xay diJng n~n kinh t~ dThlfc t~, vi~c sao chep m1!t each may m6c mo hinh cong nghi~p hoa ci:m Lien
Xo da khong dem l<;li ket qu4 nhu mong mu6n anhli'ng mroc nay.
Nam 1963, t6 chuc phat tri~n cong nghi¢p cua Lien hqp quae (UNIDO)

da dua ra dinh nghia sau day: "C6ng nghi~p hoa la. m¢t qua trinh phat trien
kinh t~, trong qua trlnh nay m9t b)

qu6c dan duqc dv6i

ky thu~t hi~n d<:ti. D~c di~m cua co can kinh t~ nay la c6 m¢t b¢ ph~n che

bi~n luon thay d6i d€ san xuat ra nhung tu li~u s~m xuat va h~mg tieu dung, c6

kha nang b~lO dam cho to~m b¢ n6n kinh t~ phat tri~n v6i nh!p d¢ cao, bao dam
d<:tt toi sv ti~n b¢ v~ kinh te - xa hnghi¢p hoa 13. qua trlnh bao trum toan b¢ qua trlnh phat trinh~m d(;lt tOi khOng chl st;r tang trucmg kinh t~ rna con ca s~ ti~n b¢ xa h¢i.

D6ng thai qua trlnh cong nghi~p hoa trong dieu ki~n ngay nay cling gfm li6n
vOi qua trinh hi~n d(;li hoa n~n kinh te, trong mQi m~t ho(;lt d¢ng kinh t~ - xa
h¢i. Tuy nhien, d!nh ngma tJ·en clay h:li qua dai v6i

y ttrang dung hoa nhi~u y

kien khac nhau, nen n6 mang tinh chat m¢t phuong hu6ng thtJc thi hkhai ni~m mang tinh h~m lam.
M¢t dinh nghia duqc dung ph6 bi~n

anu6c ta hi¢n nay c6 y ngma tuong

d6i bao quat va phu hqp v~ cong nghi~p hoa, hi~n d<:ti hoa trong thai d<;ti ngay
nay do Bao cao H¢i ngh! Trung uong 7 (khoa VII) dua ra coi cong nghi~p hoa


8

Ht "qua trlnh chuyen d6i can ban toan di~n cac ho~t d¢ng san xuat, ldnh doanh,
dtch \f\1 va qu?m ly kinh te, xa h¢i ttr su dvng lao d¢ng thu cong Ht chinh, sang

Slr dl;lng ph6 bien

SUC

lao d(mg cung voi c6ng ngh~, phU'ong ti~n va phU<111g

phap tien tien, hi~n d~i, dl;l'a tren S\Y phat tri6n cua cong nghi~p va tien bQ khoa
h9c - cong ngh~, t~o ra nang suai lao d¢ng xa h¢i cao'' [82]. D!nh nghia nay da
n6i len duqc

ph:~nn

vi va vai tro

d~c

bi¢t' quan trQng cua cong

nghi~p

hoa, hi¢n

d<;ll hoa trong phat tri6n kinh te - xa h¢i; g~n lien duqc hai ph~m tru khong the
tach rm la cong

nghi~p

hoa va hi¢n

d~i

hocl. N6 .cling xac dinh vai tro khong

the thieu CUa khoa h9c - cong ngh~ trong qua trJ.nh cong nghi~p hoa, hi~n
dai hml.
Tu llch sir cong nghi~p hoa tren the gi6i va xem xet cac quan ni~m tren,
theo tac gia, nvan d~ chinh sau day:

Thzt nhat, c6ng nghi~p hoa Ut m¢t qua trlnh bien d6i co cau kinh te
nhi~u nganh trong mr6c v6i ky thu~t hi~n d<:t-1 trong d6 c6

nang nghi~p va lao d¢ng thu cong sang nen kinh

Slf bi~n d6i

tu kinh te

te duqc g9i Ut "cong nghi~p" ,

tru6c het Ut cong nghi¢p co khi che tc;to.

Thu hai, qua trinh chuyen tu san xuat nho thu cong c6 nang suat thap
tang tnrCm.g ch~m len san xuat Ian,

va

ky thu~t hi~n dc;ti c6 nang suat cao va tang

truong nhanh.

T hu ba, cong nghi~p hoa phai duqc d~t trong b6i dmh phat trien kinh rt
- xa h

b~n vfrng.

Tuy cong nghi~p hoa c6 th~ phat sinh nhfrng h~u qua tieu cl;l'c nhat dtnh
v~ xa h¢i (thAt nghi~p va cac h~u qua cua th~t nghi~p), ve moi truemg (o
nhi~m) va ve van hoa (bao mon cac gia tri truy6n thong), nhung, cong nghi~p

hoa v6i each hieu tren v~n luon luon la each thuc phat tritn rna cac quoc gia tu


9

mm9t trlnh d¢ phat tri~n cao d6u nhat thiet phfti tn\i qua. Van d6 d~t ra khong
phai la c6 nen cong nghi~p hoa hay khong,

rna chinh Ht tien hanh cong nghi¢p

hoa nhu the nao? hay n6i m9t each k.hac Htm the nao d~ tht.;rc hi~n cong nghi¢p
hoa m¢t each c6 hi~u qua?

1.1.1.2 "Cong nghi~p hoa" va "hi~n de:ti hoa"
C 6ng nghi¢p hoa la qua trlnh trang

bi cong ngh~ va thiet bt C0 khf hoa

cho U(t ca cac nganh kinh te quoc dan, tnroc het la cac nganh chiem vt trf quan
tr9ng. Cong nghi¢p hoa da lam thay d6i can b~m phuang thuc san xuat vo'i ky
thu~t, cong ngh~ va t6 chuc san xuat truy~n thong. Hi¢n dc;zi hod la qua trlnh

thuang xuyen c~p nh~t va nang cap nhfrng c6ng ngh~ hi~n d~i nhat, moi nhat

trong qua trlnh c6ng nghi¢p hoa. Da s6 cac

y kien cua cac nha nghien CUu cho

rang hi¢n d{li hoa fa qua trinh lien t~lC hi¢n dc;zi nln kinh te: thay ddi c6ng ngh¢
~ cii bang c6ng ngh¢ m&i tien tiel~ hem. Th~rc chat hi¢n d~i hoa la cai di'ch cftn

vu:an toi trong qua trlnh cong nghi?p hoa. Cai dfch nay kh6ng c6 dinh hay duy
nhat d6i v6'i m¢t qu6c gia hay m¢t nganh ngh6 rna n6 luon thay d6i theo s\f
phat tri~n cua khoa hQC

ky thu~t va trlnh d¢ van minh chung ciia nhan lo~i. No

COil phl:l thu¢c Ca Vao ]o~i nganh ngh6, ttmg khu VlfC khac nhau ngay trong ffiQt
mroc. Xu the' chung cua the gi6'i ngay nay la thl;tc hi~n d6i m6i cong ngh~
nhanh chong, nit ngfm chu ky s6ng cua m6i lo~i c6ng ngh~. Di6u cfin phftn dftu

la dU'a trinh d¢ khoa hQC - c6ng

ngh~ CUa dftt llU'OC theo k!p vffi trlnh d¢ hi~n

d~i chung CUa the gi6i. Tu)· di~u ki~n Ct;l th~ cua m6i nganh, m6i llnh vt;fC ho~t

dqng rna xac dinh trlnh d¢ cong ngh~ thfch ling. Quan ni~m m¢t each gian dan
v6 c6ng nghi~p hoa, hi~n dc;ti hoa d~n t6i vi~c tiep thu c6ng ngh~ khong chQn
l9c. Do sg thieu hi~u biet va thieu thong tin da dful nhi6u nu6'c dang phat triphm tra gia qua l6'n va t6c d9 hi~n d~i hoa kh6ng duqc dAy nhanh.
Vao cu6i the ky 20, v6i nhfrng tha.y dbi nhanh chong cua each m~ng
khoa hQC

ky thu~t Va cong ngh~ thl vi~c hi~n dc;ti hoa d6i VOi cac llUOC rat kh6


10

dt;tt dl.l'qc. Ngay ca nhU'ng nu6c phat tri~n cling d~ cHmg

bi Wt h~u. Vl v~y'

Cl:lc

nl.J'(S'c di sau trong qua tr!nh cong nghi~p hoa, hi~n d~i hoa bu¢c phai chia qua
trlnh nay thanh nhi~u giai do<:-n v6i m~c tieu cua giai donhil'ng gl ma giai do~n tru6c da d~.t dU'qc. D6i vffi m6i giai do<;m phat tri~n,
ngl.l'C1i ta thtrang dung m¢t s6 chi tieu nham danh gia k~t qua cong nghi~p hoa,
hi~n d<:-i hoa, vi d9 nhu mu:c dong gop ct1a c6ng nghi~p trong GDP, ty trqng

lao d¢ng cong nghi~p trong t6ng lao d¢ng

xa h¢i .... 6

cac nl.l'6c tLr ban phat

tri~n, hi~n d(;ti hoa di~n ra s6m hon so v6i cac nu6e dang phat tri~n. Tu nhfrng

nam 50,

CUQC

each m~ng KHKT lfrn thu hai da di~n ra va i!mh hu6ng sau sac

den xu huang phat tri~n kinh

te acac nu6c nay. Co dfu kinh te' c6 Slf thay d6i,

tu cong nghi~p truy~n th6ng da chuy~n sang c6ng nghi~p hi~n d<:-i v6'i cac
nganh cong nghi~p m6i: di~n ti'r, vi di~n tu, cong ngh¢ sinh hqc, cong ngh~ v~t
li¢u m6i (sieu d~n, quang dan). D6 la nhfrng nganh c6 ham lm;mg KHKT cao,
c6 kha nang dem 1<:-i hi~u qua kinh te l6n. D~c bi~t, vao cu6i th~p ky 70, d§:u
I

80,

the' hi~n d~i hoa ngay cang ditn fa ffi~Dh

XU

tn;mg kinh te d~ch
ngay cang chiem

Yl;l

l!U

fie trong CaC fl~D kinh te, ty

(thong tin, chuy~n giao c6ng ngh¢, thucmg m,P. di~n tu)
the. D6ng thdi, tv d(>ng hoa, tin

huy uu the' trong san xuat va quim

hQC

hoa ngay dmg phat

ly. Kinh te tri thuc duqc coi trqng tru6c xu

huang toan cau hoa dOi s6ng kinh te quoc te.
Thi;(c hi~n cong nghi¢p hoa, hi~n d<:-i hoa trong di~u ki¢n each m~g
khoa hQc ky thu~t ngay nay, qua trlnh trang
gan li~n v6i qua trlnh hi~n d~i hoa

bi cong ngh~ cho cac nganh phm

a ca phan

cling va phan m~m cua cong

ngh¢, nghia la cong nghi~p hoa, hi~n dc;ti hoa g~n li~n v6i tri thuc hoa. Qua
trlnh nay cling d6ng thai

la qua trlnh xay d\fng xa h¢i van minh c6ng nghi~p

va cai bien cac nganh kinb te, cac ho~t d¢ng theo phong each cua n~n cong
nghi~p

l6n hi~n d~i c6 h~tm luqng tri tru1c cao. Tri thuc khong nhfrng la d¢ng

Ivc tn;rc tiep thuc d~y kinh

te ma con mo ra m¢t thai d~1i m6i, thai d<:-i kinh te

tri thuc. Do v~y, buac vao thien nien m6i, m¢t xu the n6i b~t da xuat hi¢n
trong qua trlnh c6ng nghit?p hoa, hi~n hoa JAy thong tin khoa hQc cong ngh~


1J

cao lam chu d~o va da drly t6i m¢t cu<)c each m<;mg chua tl!ng c6 trong llnh vt;rc

kinh te. C6ng nghi~p hoa, hi~n d~i hoa g~n v6·i tri thuc hmi khien ket cau kinh

te the gi6i CO S\! thay d6i nhanh chong, t<;lO ra h~ thong kinh te tri th(tc mai va
thuc dcly kinh te the gi6i c6 nhfrng thay d6i v~ chat. Qua trinh ay phai t:k d<)ng

lam cho nhip d<) tang truang kinh te - xa h?i nhanh va 6n dinh, cai

thi~n dOi.

song v~t chat va tinh th~n cua cac ttlng lap dan cu, thu ht;p dtin chenh l~ch
trinh d<) kinh te - xa h<)i cua dat mx6c v6i cac nu6'c phat tri~n.
1.1 .2 BAN CHATClTA CONG NGHIEP
. HOA,'HIEN
. DAI
. HOA
Trong di~u ki~n ngay nay, quan ni~m v~ c6ng nghi~p hoa, hi~n d~i hoa

du tren g6c d<) nao d6 ding c6 phfin khac v6i qua trinh phat tri~n c6ng nghi¢p.
Tuy qua trinh cong nghi~p hoa c6 nhfrng d~c di~m rieng d6i v6i t\tng mr6'c,
nht1ng d6 chi la sv v~n dv.ng m¢t qua trlnh c6 tinh chat ph6 bien cho phil h<;>p

vm di~u ki~n c~ th~ cua tung mr6c. C6ng nghi¢p hoa, hi~n d<;ri hoa Ia qua trinh
c6 tac d<)ng r<)ng l6n va phuc
m~t

t~p,

ban chat cua qua trlnh nay bao ham tren cac

sau day:
• Thtc nhat, c6ng nghi¢p hoa, hi¢n dg,i hoa Ia m<)t phu(Jng thuc c6 tinh

chat phtf biln d~ thl;tC hi~n

ffit:iC

tieu trong phat tri~n cua h~U het CaC qu6c gia

tren the gi6i. M8i nu6c vi co h¢ th6ng m~c tieu rieng cua minh rna iva chqn
phuang thuc cong

nghi~p

hoa, hi¢n

d~i

hoa phu hqp. Nhung mt;tc tieu chung

nhat cua mqi qu6c gia la nh~m tang nhanh phat tritn kinh te - xa h¢i, nang cao
dQ'i Song ffiQi m~t CUa IDQi tftng lap dan CU' thong qua vi~c

t<;l.O

ra CCJ

sa V~t chat

ky thu~t ngay dmg hi~n d~i, buy d<)ng va SU' d1:1ng hi~U qua nh~t cac ngu6n 1\!C
cua d~t nu6c.
• ThU: hai, c6ng nghi¢p hoa phdi gan lie'n v6'i hi¢n dc;zi hoa. Trong lich

su c6ng nghi¢p hoa da di~n ra h~mg tram nam acac nuoc tren the gim, cong
nghi~p

hoa va hi~n d~ hoa lu6n c6 moi quan h~ ch~t che v6i nhau. Vi hi~n d~i

ky thu~t hi~n d~i nh~t Ia m<)t yen c~u ca ban cua qua
trinh cong nghi~p hoa. Thvc te ky thu~t hi~n dC:ti nh~t doi v6i m6i giai do<;tn
hoa d~ d~t tm trlnh d<)


12

lich sir c6 giai h<;m nhat d~nh
v~y, hi~n d(;li hoa khong

va luon luon

thay d6i theo thai gian. Chfnh vi

pha.i la mc)t qua trl.nh d¢c l~p ma la m¢t ho(;lt d¢ng co

tfnh lien il;IC CUa cong nghi~p hoa gan litn v6'1 S1.J tien b¢ cua khoa l19c
tbu~t, hay Ht m<)t qua tdnh ke tiep d~ dc~.t duqc

Vao the ky 18-19 a Anh va Tfty

111\lC

ky

tieu cua cong nghi~p hoa.

Au th1 hi¢n d<;ti hoa la vi¢c ap dt;mg may m6c

v&i h~ d<)ng l1fc may hoi nu6c thay the cho lao d¢ng co b~p. Den the ley 20 c6
di¢n nang thl hi~n d~i hoa chfnh la d\1'a tren di~n khi boa nhu khau hi~u

V. Lenin da

v~ch ra cho

nu6c Nga. Ngay nay v& nhfrng tien be) khoa h9c ky

thu~t mcJi thl hi~n d~i hoa gttn li~n

vai tl! d¢ng h6a, tin b9c hmi va n~n kinh te

tri thuc. N6i chung, hi~n d0i hoa chfnh la phtwng ti~n, dieu ki¢n d~ d~t t6i.
ml;lc tieu cih qua trlnh c6ng nghi~p hmi, vl v~y n6 kt~ong th~ tach rOi cong_

nghi¢p hoi.

"Thu ba, cong nghi¢p hoa, hi¢n dr;ti hoa la qua tr'fnh tac d¢ng dln tcft cd

cac nganh, cac lfnh vlfc hoqt d¢ng cz;a ni¢t nln kinh
I

te: Vi trong m9t chlnh th~

kinh te cua m9t quae gia, die nga.nh cac Iinh Vt;(C ho(;lt d¢ng kinh

te - xa h¢i c6

quan h~ m~t thiet Va tac d9ng qua l~i VOi nhau . S\f thay dcJi 0 ng~mh, llnh V\!C
nay se dftn tai Sl! thay doi 0 cac nganh, cac Iinh vrt;rc khac. Qua trlnh c6ng
nghi¢p hoa, hi¢n d<';ti hoa cung g&n li6n v6'i qua trlnh chuy~n dich

ca diu kinh

te quoc dan va ca dfu lao d(mg. Trong qua tri.nh cong nghi?p hoa, hi¢n d:;ti hoa
chuy
vi trf CUa

ba khu VlfC k.inh te: cong nghi¢p, nong

nghi~p va dich Yl:lluon luon thay d6i :

- Giai do<:tn dciu: nong nghi¢p giu vi tri quan tn~mg nhat vi n6 t<';l-o ra
lucmg thl;fc, tht;rc phftm nuoi song con nguO'i hang nga:y va nhung hang hoa tieu

dung thiet yeu nhat. D6ng thcri nong nghi~p cung t~o ra nhfrng di6u ki¢n ti6n
d6 quan tr9ng ban dau cho phat trien cong nghi~p.
- Den khi nhu cau co ban cua nguOi. dfm CH dt1qc bao dam thi ty tr9ng
lao d9ng n6ng nghi¢p va gia tr! san luqng nong nghi¢p trong n6n kinh te se
giam di d~ n}nrong ch6 cho S\]' phat tri~n tang dan CUa khu Vl:fC cong nghi~p Va
dich v~.


13

- C6ng nghi~p luon duqc coi 1a ng.stijh mau ch6t t~o ra s~r pbit tri€n kinh

te'- xa h¢i. Vi v~y, trong qua tdnh cong nghi~p hoa, hi¢n d~ hoa, cong nghi¢p
dtrqc m<;>i qu6c gia uu titm dfin tu phat tri~n. Cong nghi¢p hoa, hi¢n d~i hoa
khong d6ng nhat v&i phat tri~n cong nghl¢p, nhung khong th~ tien hanh qua
trinh nay neu kh6ng chu trqng ph
tri cua c6ng nghi~p trong n6n kinh

vi

te qu6c dan ngay c~mg tang len trong qua

trlnh c6ng nghi~p hoa, hi~n d?i boa.
- Ho~t d¢ng dich

Vl;I

ca phl;IC

Vl;l

san xu* va

ki¢n kh6ng th~ thieu d~ ph at tritn kinh t€.

ptu~c v~

dm s6ng Ut

di~u

va nang cao dai s6ng dtm cu. Khong

the c6ng nghi~p hoa, hi~n d~i hoa rJ1CL.'1h tren C0 si'J h~ th6ng d~ch \1;1

h';t tang kinh te - xa h¢i yeu kern. D~ ti:).O ti en

Va

ket Call

de cho c(mg nghi~p hmi, hi~n d~i

hmi can chu tr<;>ng dftu tu th·oa dang phat trif~n d!ch v~ ket cau h;;t Uing d~ phat
tri~n sim xufft va thu l:u1t ngu6n h;rc

tu ben ngoai. Trong cac giai do;;tn cua qua

trlnh c6ng nghi~p hoa, hi~n d9.i hoa., vi trf dm khu vvc dtch

vv se co st;r thay

d6i can b.?m trong ca d(u kinh t€ qu6c dan. Hi~n nay, b cac nu&c phat tri~n nhu

My, Nh~t, Ta.y Au, khu Vl~c dich "1:1 chiem tren 60% trong GDP [105] .
• Thu tu, cong nghi¢p hoa, hi¢n dgi hod fa

Sl.f

ket hr;tp ch<1t che Clla cac

qua trinh kinh te'- ky thu¢t - xa ht)i - m6i irztong. Qua trinh ct>ng
hi¢n d~ hoa Ht se dem l?ti cho dat nu6'c trlnh d¢ ky
hi¢n d<;ti, kinh te ngay d mg vfrng m(;inh. C6ng

thu~t

nghi~p

nghi~p

hoa,

cOng ngh~ ngay dmg

hoa, hi~n d;;ti hoa cling

nftng cao dan tri, muc s6ng d~lu cu va phat tiien xa h¢i ngay dmg van minh.

te- ky thu~t xay
dt_tng co sa v~t chAt ky thu~t cho vi¢c thl,K hi~n lnlJC tieu dm qita trlnh kinh te-

Nhu v~y, trong cong nghi.~p hoa, hi¢n d::;l.i hoa ~ qua trlnh kinh

xa h¢i va. bao v~ m6i tnr.ong. Trong khi d6, qua trlnh k.inh te- xa h¢i mang l~i
d¢ng h;rc quan tr9ng cho thl;(e hit?n rrrt;tc tieu eLm qua tdnh kinh te- ky thu~t.
Ngay nay, trong cong nghi~~p hoa, bien c:~i hoa., tTong khat thac cac
ngu6n iU'c tv nhien d~ oh~ii. tnrv 1ai th?! so s{mh lrong ouan he kinh
'

•

{

"

'

<-;;

A

'

te quoc t€,

cac mt6c c~n ket hqp gifm vi?c s~r d1.,mg ..:6 h:~¢u q1ta voi vi~c tiet ki~m, bao t6n
va tai t~.o chung. Do v~y, c6ng nghi~p hoa, hi~n d~ hoa nhiim d~.r duqc

tnl;lC


14

tieu tang trubng nhanh trong phat tri&n kinh te, nhung n6 phai gtm v& sv b~n
vfrng trong phat tri~n. Di~u d6 duqc hi~u tre:n cac giac d¢ kinh te -

ky thu~t -

xa h¢i - m6i truemg.
• Thit nam, qua trinh c6ng nghi¢p hoa. hi¢n dgi hod con la qua trinh md
rqng quan h¢ hqp tac kinh. tl qu6c tl Ngay nay, ma r¢ng phtm c6ng lao d¢ng
qu6c te va xu the toan c~u hoa kinh te dang di6n ra nhu rn¢t H(t yeu. Mbi qu6c
gia Ut rn¢t b¢ ph~ cua h~ thong kinh te the gi6i, chiu anh huang cua bien
d¢ng kinh te the gi6i va co tac d<}ng 6 muc d¢ khac· nhau den kinh te cua cac
mr6c khac. Vl v~y, vi¢c xac d1nh mt;tc ti~u, phuong thuc cong nghi~p hoa, hi~n
d~i boa 0 m6i nU6'C cful dt;r tren

C(j

SO phan tfch va d1.f bao nhfrng bien d¢ng

kirih te - xa h¢i chung ella khu VlJC va to~m diu. Vi¢c xfty d\{ng h¢ thong kinh
te qu6c gia mb va tang cuemg h9p tac kinh te va pharr c6ng lao d¢ng qu6c te Ia

xu huang khong cuOn.g l:;ti duqc cua mQi qu6c gia tr~n the gi6i. :b.i¢n nay.
D~ th1fc hi¢n qua trlnh cong nghi~p hoa, hi.¢n d~i hoa tnr6c het phai dt;ra
)

vao ccong ngh¢ va quan

ly la m~t di8u ki¢n d~c bi¢t quan tr<;mg. Doi v6i cac nu6c

dang phat tri~n, nguai ta thuong l~y thuyet phat tri~n cua Marat Tchech.kov
[32] d~ n6i den "lqi the'" cua cac nu6'c di sau so v6'i cac nuoc di tien phong
trong cong nghi¢p hoa, hi¢n d<;ri hoa. D6 la ke thira kinh nghi¢m, tranh thu st;r
h6 trq v~ von, ky thu~t va ky nang qulm

ly

cua cac nu6'c ti~n tien. Nhung

nhfrng l<;ri the d6 khong phai d~ t~n d1~ng duqc, chi r~t it nu6c thanh cong nho
ke thua nhfrng kinh nghi¢m va sv trq giup tu ben ngoa~. Boi dmh kinh te chinh

tJi

qu6c t€ va tht;rc tr~ng cua m6i nu6c r~t khac nhau, nen vi~c ap dt;tng kinh

nghi¢m nu6c khac phlri sang t~o phil hqp voi c~ th~ tirng nu6c.

Tu nhfrng phftn tic.h tren day c6 th~ tom tftt: C 6ng nghi¢p hoa va hi¢n
dq,i hoa gan ket ch(it che trong m¢t qua trinh lfch su tdt ylu khach quan nham
tq,o nen nhiing chuyin bien can bdn ve' kinh r{ - xa. h¢i cua ddt nul!c, kh6ng
ngung nang cao dO'i Song v(it chtit Vel tinh thfi'n cua nh{m dan tren CO' SO khai


15

thac va

SLt

ctfu kinh

d!.fng CO hi¢u qua

CQC

nguon hfC va L(Ji the' ddt nUO'C, xay difng

C(J

te' da dt;mg wJi khu vl:(c c6ng nghi¢p la then chot vo trinh d¢ khoa hqc

- cong ngh¢ ngay cimg hi.4n dq.i, hdm lu~m g tri thitc ngdy cang cao , dong thai
khong ngung md' r¢ng quan h¢ hq-p tac, hi)i nh{tp kinh

te' quoc te' va bdo v¢ bin

vilng moi truiYng.

Giua cong nghi~p hm1 oc:k ntr6c d.i theo con duong TBCN va

anu6c ta

va cac nu6'c theo con duang XHCN c6 nhfrng khac nhau v~ nhi~u m~t, n6i b~t
nhftt la v~

ban chg't xa hyi cua n6 [4, tr.516] . Tuy cling trl\1C dich la bien m¢t

n~n kinh te nong nghi¢p

thrum nen kinh te cong nghi¢p, nhung do che d¢

chfnh tJi_-xa h¢i nen ffi\}C tieu CUa cong nghi~p hoa cua cac llUOC khac nhau can

blm. Cong nghi~p hoa acac cac TBCN nham thay d6i va dua den th~ng lqi cua
phuong thuc

san xuat TBCN mang 1~ 1¢ ich cho giai cap tu san, cong nghi¢p

hoa b mt6c ta nh~m m~:~c tieu nfing cao phuc lqi xa h¢i, dm s6ng mQi m~t cua
nhan dan va gifr ben viing moi truemg. COng nghi~p hoa
l~i phll'ong ti¢n

acac nu6c TBCN dem

ngay cang tinh vi d~ giai c§'p tu san b6c l(>t nhfm. dan lao d()ng

va cang gay s~u them phan hoa gi~m ngheo, bat binh ding va mau thuftn sau
s~c trong xa h¢i; con

a nu6c ta n6 se ~0 ra ti~n d~ ccr sb v~t chat ngay dmg

hi¢n d~i trong m¢t n~n kinh

te ma nguOi cht\ dich tht;rc Ut nhan dan lao d¢ng,

n6 g~n li~n v6i. c6ng b~ng va tien b¢ xa h¢i. V1 v~y, choa b nu6c ta c6 th~ tham khao va v~ d~ng sang t i:l-0 cac kinh nghi¢m v~ h;ra

ch<;>n chien htqc, cac giai phap huy d¢ng v6n, giai phap khoa h<;>c cong ngh¢,
giai phap kinh te Xa h\)i. ..

CUa

cac

fillOC

di

trUOC nh~m ffil;IC

tieu hi~n d~ hoa

nhanh va giG' vfrng ban ch~t xa h¢i cua cong nghi¢p hoa, hi¢n di:li hoa theo d!nh

huangXHCN.
1.1.3

cAc MO

HINH CONG NGHf$P HOA, HI~N DAI HOA

0 cA.c

NUde DANG PHAT TRIEN

Trong hch su c6ng nghi~p hoa, hi¢n d~ hoa dien ra tren the gi6i h~mg
tram nam qua c6 st;t da cl~.ng ve ri.1c~ hln.h . Lu~n an chi t~p trung nghien Cllu mo


16

hlnh c6ng nghi~p hoa, hi¢n d?i hoa

a cac nu6c dang phat tri~n

trong nhfrng

th~p ky gfu1 day. D6 la nhf.i'ng mr0c tnr6'c day von Ia thu¢c dia ho~c nua thu¢c

dia cua chu nghia d~ quoc, tht;rc dan, da gianh duqc d¢c l~p dan t¢c, n~n kinh
t~ trong

tlnh

tr~ng

th.lip kem. Do dieu ki~n kinh te - xa h¢i nhu v~y, cac nu6c

c6 nhfrng di~m mong dong v6i nu6'c ta v~ xuat phat di~m trong tien trinh cong
nghi?p hoa, hi~n d~i hoa.

1.1.3.1 Mo hlnh cong ngbi~p boa thay t~e nh~p khiiu (chien luqc
h116ng n()i)

Mt> hinh cong nghi~p hoa thay th~ nh~p khfru du:qc ap dl;lng

a cac nu6c

dang phat tritin sau chien tranh the gi& l~n thu hai. No duqc tien harm trong
boi dmh qu6c te d~c bi~t. H~ thong thuqc d~a tan ra, cac qu6c gia dang phat

tri~n l~n luqt gianh duqc d¢c l~p ve chfnh tr!~ con v€ kinh te hQ vAn b! l~ thu¢c
vao h¢ th6ng kinh te tu ban
>

a muc d¢ khac nhau. Cac nu6c nay thuang phai

nh~p kh~u tu cac nu6c tu ban phat trl~n hfiu het cac m~t hang c6ng nghi~p,
th~m chi ca luang thgc,

nguyen nhien li¢u. HQ cung bi 1¢ thu¢c cave tai chinh

do phai vay nQ. Cac qu6c gia ngheo hk do cho rang h9 phai tien h~mh m¢t
cu¢c dAu tranh gianh d¢c l~p v~ kinh t~, ngh1a la xay dt;mg cho rnlnh m¢t n6n
kinh te d¢c l~p tl! chu, c6 kha nang t:l! dam bao la'y hiu het cck nhu c~u trong
nu6c, it

1~

thu¢c vao ben ngoai. Ben qmh d6, cac nu6'c phUO'ng Tay tuy da

bu¢c phai trao tra quyen d¢c l~p cho cac nuoc dang phat tri~n, nhung h9 chua

tlr

bo y d6

thgc dan d6i vm cac nu6c do, khong ch~u chuy~n nhuqng c6ng

ngh~, khong ch!u

rna cua thi tnreng cho cac nu6c dang pha.t tri~n va muon kim

ham cac mt6c dang phat tri~n trong vong l~c h~u, ph\1 thu¢c. Trong b6i canh
qu6c te d6, m6 hlnh c6ng nghi~p hoa thay the nh~p kh~u da ra dCri nhu m¢t t~t

yeu l!ch su.

6

cac nu6c dang phat trien, chi€n luqc thay the nh~p khfiu duqc thu

nghi¢m

d~u tien acac m.t6'c My La tinh. IV1¢t s6 nu6c Chau A nhu An D9 va

Th6 Nhi Ky, cac nu6c ASEAN cling da bth dau thqc hi?n chi~n hrgc nay tren


17

con duong cong nghi~p hoa vao th~p ky SO- 60 [37]. Ml;lc dich xay ctvng m¢t
ntn kinh te d¢c l~p t~r chula d(mg l~rc khien cac nu6'c

do buoc vao con c1w1ng

phat trien cong nghi~p thay the nh~p kh~u .

• M~;tc tieu cua cong nghi¢p holt thay the' nh(it' khtlu
Cac nu6c dang phat trien lrong qua trin.h tien h~mh cOng nghi~p hoa thay

xa hkhach quan CUa c1i6u ki~n kinh te qu6c te, nen vi~ xac dinh ffil:IC tieu Ct;l the

the nh~p khftu, do dieu ki~n kinh te -

trong chien luqc hu6ng n¢i c6 nhfrng di~m kl1ac nhau. Tuy v~y, v6 co ban cac
m\}c tieu cua mo hinh cong nghi~p hoa thay the nh~p khAu c6 th~ duqc khai
quat nhu sau:
- Khai thac ngu6n ll;ic t~i ch6
th~

de dap trng nhu diu co ban, cap bach cua

tnr
(Jifun thieu ngo(;li t~ chi tieu cho nhf:lp hang hoa tu mr6c ngoai;

.(Giai tha.c thi truoog n¢i dia d~ phat tri~n cac nganh ngh6 san co;
~~~ nhi6u vi~c lam, giam b6t lq.m phat va that nghi?p .

.Ihl!c chat mo hlnh c6ng nghi~p hoa thay the nh~p khiiu la mbi nu6c.
phat tri~n m~nh me vi~c san xuat hang tieu dung d~ thay the cac hang hoa van

phai nh~p khftu tu cac nu6c tu ban. St! phat tri~n nhtt v~y se mang l~i tac d-~ng
nhi6u m~t: khai thac cac nguon lt;rc san c6 d~ thoa man cac nhu cau ca ban va
cap thiet trong nu6c,

rna r(?ng thi tn.rang n¢i dia , phat tri~n san xuat hang hoa,

t~o them vi~c lam, gop

phan giru quyet cac v~n de xa h¢i hue xuc va tiet ki~m

ngo~i t~.

• Chinh sach va bi¢n pluip triln khai cilng nghi~p hoa tlzay the' nlu;zp khdu

Xuat phat tu ffil;lC tieu tren, n(?i dung co ban cua chien luqc cong nghi~p
hoa huang n¢i nham xac djnh dU'qc t6ng cfiu m6i loq.i hang hoa trong nuoc qua
phfu1 tfch

Va tlnh to an

luqng hang hoa tht!C

te pha.i nh~p khau tntoc day, dt)'a


18

vao t6ng s6 va C{j cau dan cu, muc s6ng. Nh1n chung, chien luqc hu6ng n¢i Hfy
tr<;mg tam Ht th! tn1ang trong nuac d~ pha.t tri~n san xuat va h.ru thong hang

hocL Tht;rc te, chien hrqc nay v~ ca ban khong d6ng nghia v&i vi~c be quan toa
cang" hay "dong cua" ne.n kinh te, rna cac quan h~ kinh te doi ngo<;ri vftn duqc

chu

y'

d~c bi~t la nh~tp khau c;ic tu li~u san xua't

d6 san xuat

hang thay the

hang nh~p kh~u hay keu g9i d~u tu m16c ngoai vao cac my.c tieu thay the nh~p
khftu. Chien luqc cong nghi~p hoa thay the nh~p kh~u da duqc tht;rc hi~n thong
qua h~mg lo~t ch.lnh sach va bi~n phap sau:

* Bdo h¢ sdn xuai va thj tru&ng trong nu!Jc
D~ trq giup san xmit trong nuac c6 th~ t6n t~i va phat tri~n, kfch thich

diu tu vao cac nganh thu¢c m1:1c tieu uu tien, nha nu6c thiet

l~p

hang rao bao

h¢ san xuat trong nu6'c bAng chinh s§tch thu~ quan, bang hang rao phi quan

thue, bang chinh sach hC;tn che nh?p khAu ..v. v .. Nhfrng ch1nli sach va bi?n pruip
d6 da g6p phful. bao v? nhfrng nganh cong nghi~p trong nu6'c non tre, giu cho

nhfrng nganh cbng nghi~p nay duqc d~c quyen tieu tlw h~mg hoa tren thi

trutrong thOi ky thvc

*

hi~n

b~.i

trit hang

ngo~i

xuat

hi~n

rat rn~

acac mr6c

chie'n ltrqc nay.

Khuy{n khich phat triln cdc ngdnh c6ng nghi¢p thay thl hang

nhlj,p khdu
Cac nu6c dang phat tri~n di tir. di~m xuat phat th~p) nen phai nh~p khftu
nhi~u hang cong nghi¢p tl!.' cac qu6c gia cong nghi¢p, d~c bi¢t la may moe

thiet b!. Cac nu6'c dang phat tri~,n chi U.t nai cung cap nong phAm, tai nguyen

va la th! truO'ng tieu thl;! hang c6ng nghi¢p cho ctic nuoc phat tri~n. Dfly Ia quan
h~ pht;t thu¢c m¢t chieu gay nhi~u bat lqi cho cac nu6c ngheo.

De giam sv 1¢

thu(>c nay, cac nu6c dang phat tri~n da tlr:n each xay dl;!ng cho rnlnh cac ngrmh
cong nghi¢p tt;r dap ling nhu c§.u trong nu6'c 1 thay the cH1n nh~p khfiu. Cic nu6c
phan dau diin dan hlnh thrillh m<)t co ca11 nganh cong nghi~p hoan chinh (An
D¢, Indonesia... ) ho*c la tlrang d6i hoan chinh (Myanma, Malaysia ... ). Nhi~u


19

qu6c gia d~t cho minh m\]c rieu xfty dtJng nhfrng nganh c6ng nghi~p thiet yeu,

c6 th~ dam bao duqc nhflng nhu c~u co bim cl'1a dat mrac nhu nang htqng,
luy¢n kim, co kh.l, hoa chtit. .. H9 x.em nhung nganh c6ng nghi~p tren day la co

SO dam bao ll~ll dQC l~p t\! chu nham trang bi CO SO V~lt chat - ky thu~t cho nen
kinh te qu6c dan va thoat khoi

sv l~ thUQC vao ben ngoai. Do v~y' nha nu6c

chu tnrong khuyen khich cac nha san xuat trong mrac dau tU va dan dan Hun

ky thu~t sim xufft. D6ng th?Ji con khuyen khich cac nha da:u tu nu&c
ngoai tham gia vao s~m xu at ho~c cung cap cong ngh¢, von, ky nang qu?m ly.

chu duqc

Trong qua trinh ~y, nhfrng ch1nh sach nhu co d4nh ty gia va d6ng nqi t¢ thubng
duqc giu b muc cao d~ khuyen khich thay the' nh~p khfiu; muc Hli suat r~t thfip

va bao cftp r<)ng dii cho C<:lc doanh nghi~p nha mr6c; nha TIUOC ki~m soat gia ca
va thmmg m~i, d~c bi~t la ngo~i thuong ch~t che.
Nhln chung, hAu het cac nnac khi theo du6i m6 hinh cong nghi~p hoa
thay the nh~p khAu d~u chri tr9ng nhi~u d€n vi~c xfty d~g h~ thong cac doanh
nghi~p nha nu6c.

Do v~y) trong thm l0j c6ng nghi~p theo huang thay the nh~p

kh~u, khu vvc kinh te quoc doanh da phat tri~n m~.nh me

b nhieu nuoc dang

phat tri~n [16].

Tu thvc te cac nu6c dang phat tri€n vao th~.p ky SO, 60 cho thay, chinh
sach blw h¢ san xuat

va thi truong trong mr6c tien tri~n qua ba giai do<;tn: thu

nhat, blw hq voi cuong d¢ cao d~ khuyen khich san XWlt va tieu dung trong
nuac; thu hai, giam d~n mac d¢ bao h¢, yeu diu cac doanh nghi¢p trong ntr6c
vuan len h<;t gia thanh, nang cao chat luqng h?mg hoa; thu ba, cac dc;>anh nghi~p

trong nu6c kh6ng che duqc thi tnrang trong nuoc va vuon ra tham nh~p th1

truang qu6c

te.

• Ket qud va ht;tn che cua mo hinh cong nghi¢p hoa thay the nluj.p khdu
V i~c tlrt!C hi~.n chien ltrqc htt6ng n{?i da dem l~i SI;f
cac ca

rna mang nhat dinh

sa san xuat, giai quyet cong an vi¢c l~m, thuc d~y qua trinh do th~ h6a.

Chfnh sach khuyen khich cong nghi¢p trong nH6'c c6 tac dt;mg rna r¢ng va tang


20

cU'On.g phat trien cac doanh nghi~p cling nhu d~i ngu doanh nhan dan t¢c trong
c()ng thuong nghi~p.
Tuy v~y, tht;rc te cho thay neu dix:ng le;ti qua lau

a giai do~n cfmg nghi¢p

hoa thay the nh~p khfiu se vap phai nhfrng trb ng~ r~t 16n. Trong xu hu6ng
qu6c

tuy

te hoa va khu 'lfi:!C hoa kinh te

thu<)c

U(t

ngay dmg ta.ng

l~n

dAn den sv lien h¢ va

yeu giua cac qu6c gia trong qua trlnh Sfm xufft va trao d6i hang

hoa. B~n c~nh d6, s~r phat tri~n m~nh rne ci\a each m~ng khoa hQc ky thu~t

dang tro th~mh yeu t6 quyet d~nh den Sl.J tang tnrong kinh te va hJ blm than n6
da pha vo cac moi quan h~ dong cua giua cac qu6c gia. Tam

ly n6ng v¢i chu

quan cua. cac nUOC dang phat tri~n da d[n den th\1C te la vi~c xay dt;rng

Va phat

ttien nhling ng?mh cong nghi~p qui mo l6n nhtrng chu chuy~n trr ban ch~m,

c6ng suat may moe su dvng lang phi trong khi lqi the so sanh

de tang xuat

khiu kh6ng duqc khuyen khich. M~t khac cac chfnh sach trg cap, trq gia tdm
lan trong di~u ki~n dl;l trfi ngan sach ngheo n~m Hlm cho can c:ln thanh toan,
can cfin thrrcmg m~i lu6n luon mlt can b~ng. Chfnh sach huang n<)i trong di~u
ki~n thi

tn:rCtn.g n¢i dia nho

h~p, kha nang tieu dung dta d~i b¢' ph~i

cu dful

con thap, Hun cho tang trv.bng ch~m va th~t nghi~p tang. Th1;1c te ff.y duqc bi~u
hi~n Ct,l thti

onhfrng kh!a c~h sau:

Thit nhat, hfiu het vi~c thay the h~mg nh~p khftu da duqc th\lc hi~n b~ng
vi~ nh~p khiu nhi~u tl1 li~u san xuat va san phftm trung gian

tu nrroc ngoai.

Do v~y, xuat hi~n hai ket eve: lVI<)t m~t, cac nganh c6ng nghi~p din nhi~u v6n

drrqc thiet l~p, thuemg la phl;!C

Vl~

th6i quen tieu dung cua nhung nguOi gHm, c6

rat it tac d<)ng t~O cong an vi¢c lam.

Thl;(C hi~n

san xuat thay the nh~p khftu tuy

c6 th~ tiet ki¢m dugc ngo~ t~ tren phuong di¢n thanh phftm, nhung l~i doi hoi
nh~p khftu nhi~u nguyen li¢u

va ban thanh pham hon d6 tang cuang cung tffig

cho san xuat trong nrr6'c. M~t khac) tlnh h1nh can can thanh toan cua cac nuoc

dang phat tri~n trong iinh tr<;!.ng khong duqc dti thi¢n l~i dmg tro nen t6i

t? hon

do thay the h~mg nh~p khau. D6ng thai, san xuat thay the nh~p k.hftu con h~n
che vi¢c phat tri~n cac nganh slm xuat hang xuat khftu va san phftm thu ngo~i