giám sát xã hội đối với việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT


LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 38 (2012 – 2015)

TÊN ĐỀ TÀI

GIÁM SÁT XÃ HỘI ĐỐI VỚI VIỆC THỰC
THI QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC,
THỰC TIỄN VÀ KIẾN NGHỊ

Giảng viên hướng dẫn

Sinh viên thực hiện

Huỳnh Thị Sinh Hiền

Trần Thị Ngọc Quí

Bộ môn: Luật Hành chính

MSSV: S120068
Luật Hành chính, K38

CẦN THƠ – 11/2014


NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày…..tháng…năm 2014


NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.................................................................................................................................................

Cần Thơ, ngày…..tháng…năm 2014


Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị

MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU ................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................................1

2. Mục đích nghiên cứu .....................................................................................................1
3. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................................1
4. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................................. 2
5. Bố cục của luận văn .......................................................................................................2

CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ GIÁM SÁT XÃ HỘI TRONG
VIỆC THỰC HIỆN QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC........................................ 3
1.1 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC .............................................. 3
1.1.1 Khái niệm về quyền lực nhà nước....................................................................3
1.1.2 Chủ thể quyền lực nhà nước .............................................................................4
1.2 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ GIÁM SÁT XÃ HỘI ĐỐI VỚI VIỆC THỰC THI
QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC ....................................................................................................... 6
1.2.1 Khái niệm về giám sát xã hội ............................................................................6
1.2.2 Chủ thể giám sát xã hội ..................................................................................... 8
1.2.3 Đặc điểm giám sát xã hội ..................................................................................9
1.2.4 Cơ sở lý luận của việc giám sát quyền lực nhà nước ....................................10

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ PHÁP LÝ CỦA GIÁM SÁT XÃ HỘI ĐỐI VỚI
VIỆC THỰC THI QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC ........................................ 12
2.1 GIÁM SÁT CỦA MẶT TRẬN TỔ QUỐC ĐỐI VỚI VIỆC THỰC THI QUYỀN
LỰC NHÀ NƯỚC ...................................................................................................................... 12
2.1.1 Khái quát về Mặt trận Tổ quốc Việt Nam .................................................... 12
2.1.2 Phương thức, nội dung giám sát xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.13
2.1.2.1. Phương thức giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ............................ 13
2.1.2.2 Nội dung giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ..................................14
2.2 GIÁM SÁT CỦA THANH TRA NHÂN DÂN ĐỐI VỚI VIỆC THỰC THI
QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC ..................................................................................................... 18
2.2.1 Khái quát về Thanh tra nhân dân ...................................................................18
2.2.2 Phương thức và nội dung giám sát xã hội của Thanh tra nhân dân ..........19
2.2.2.1 Phương thức giám sát .................................................................................19

2.2.2.2 Nội dung giám sát ....................................................................................... 19
2.3 GIÁM SÁT CỦA BÁO CHÍ ĐỐI VỚI VIỆC THỰC THI QUYỀN LỰC NHÀ
NƯỚC ........................................................................................................................................... 21
2.3.1 Khái quát về báo chí ........................................................................................ 21
GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

i

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí


Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị
2.3.2 Phương thức và nội dung giám sát xã hội của báo chí .................................22
2.3.2.1 Phương thức giám sát .................................................................................22
2.3.2.2 Nội dung giám sát ……………………………………………………………….23
2.4 GIÁM SÁT CỦA NHÂN DÂN ĐỐI VỚI VIỆC THỰC THI QUYỀN LỰC NHÀ
NƯỚC............................................................................................................................................ 24
2.4.1 Khái quát về Nhân dân ................................................................................... 24
2.4.2 Phương thức và nội dung giám sát xã hội của Nhân dân ............................ 25
2.4.2.1 Phương thức giám sát .................................................................................25
2.4.2.2 Nội dung giám sát ....................................................................................... 25

CHƯƠNG 3: THỰC TIỄN VÀ KIẾN NGHỊ VỀ GIÁM SÁT XÃ HỘI
ĐỐI VỚI VIỆC THỰC THI QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC ....................... 28
3.1 THỰC TIỄN VÀ KIẾN NGHỊ HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT XÃ HỘI CỦA MẶT
TRẬN TỔ QUỐC VIỆT NAM ................................................................................................ 28
3.1.1 Thực tiễn ...........................................................................................................28
3.1.1.1 Về giám sát việc Bầu cử Đại biểu quốc hội và Hội đồng nhân dân và Đại
biểu dân cử ..............................................................................................................28
3.1.1.2 Về giám sát việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật ........................... 29

3.1.1.3 Về giám sát hoạt động của cơ quan quản lý nhà nước............................... 30
3.1.1.4 Về tham gia Hội đồng bổ nhiệm Thẩm phán và Kiểm sát viên ..................31
3.1.2 Kiến nghị ..........................................................................................................31
3.1.2.1 Về giám sát việc Bầu cử Đại biểu quốc hội và Hội đồng nhân dân và Đại
biểu dân cử ..............................................................................................................31
3.1.2.2 Về giám sát việc xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật ..................... 32
3.1.2.3 Về giám sát khiếu nại, tố cáo ......................................................................32
3.1.2.4 Về tham gia Hội đồng bổ nhiệm Thẩm phán và Kiểm sát viên ..................33
3.2 THỰC TIỄN VÀ KIẾN NGHỊ HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT XÃ HỘI CỦA
THANH TRA NHÂN DÂN ...................................................................................................... 33
3.2.1 Thực tiễn ...........................................................................................................33
3.2.2 Kiến nghị ..........................................................................................................34
3.3 THỰC TIỄN VÀ KIẾN NGHỊ HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT XÃ HỘI CỦA BÁO
CHÍ................................................................................................................................................. 34
3.3.1 Thực tiễn ...........................................................................................................34
3.3.2 Kiến nghị ..........................................................................................................37
3.4 THỰC TIỄN VÀ KIẾN NGHỊ VỀ HOẠT ĐỘNG GIÁM SÁT XÃ HỘI CỦA
NHÂN DÂN ĐỐI VỚI VIỆC THỰC HIỆN QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC .................... 38
3.4.1 Thực tiễn ...........................................................................................................38
GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

ii

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí


Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị
3.4.2 Kiến nghị ..........................................................................................................39

KẾT LUẬN.................................................................................................... 41

GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

iii

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí


Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị

LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong hệ thống chính trị nước ta hiện nay có hai loại giám sát đó là giám sát mang
tính quyền lực nhà nước (Quốc hội, Hội đồng nhân dân) và giám sát xã hội mang tính
quyền lực nhân dân (Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các thành viên của Mặt trận, thanh
tra nhân dân, báo chí và nhân dân). Với bản chất nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
nhà nước ta là nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Do đó, cách thức tổ
chức và thực hiện quyền lực nhà nước xã hội chủ nghĩa Việt Nam phải thể hiện được
quyền làm chủ của nhân dân đối với quyền lực nhà nước.
Tuy nhiên trong thời gian qua việc giám sát của xã hội đối với việc thực thi quyền
lực nhà nước chưa đem lại hiệu quả như mong muốn, còn mang tính hình thức, chỉ giám
sát một số hoạt động chưa bao trùm hết toàn bộ đời sống xã hội cũng như tất cả các lĩnh
vực quản lý nhà nước, mặt khác quy định pháp luật của việc giám sát xã hội về thực thi
quyền lực nhà nước cũng chưa thật rõ ràng cụ thể nên chưa phát huy được hết sức mạnh
giám sát của nhân dân. Do đó, để củng cố, hoàn thiện pháp luật về giám sát xã hội đối với
việc thực thi quyền lực nhà nước trong thời gian tới, người viết đã quyết định lựa chọn đề
tài: “Giám sát xã hội đối với việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị”,
làm đề tài nghiên cứu cho luận văn tốt nghiệp của mình.
2. Mục đích nghiên cứu
Đề tài “Giám sát xã hội đối với việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và

kiến nghị” được viết với mục tiêu sau:
Thứ nhất, tìm hiểu rõ hơn về những quy định của pháp luật về vai trò giám sát xã
hội (Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Thanh tra nhân dân, Báo chí và Nhân dân) trong việc
thực thi quyền lực nhà nước.
Thứ hai, từ việc tìm tòi nghiên cứu về những quy định của pháp luật về giám sát của
xã hội đối với thực thi quyền lực nhà nước hiện hành, người viết đưa ra những bất cập,
nhận xét, và đồng thời đưa ra những kiến nghị hoàn thiện hoạt động giám sát xã hội đối
với việc thực thi quyền lực nhà nước để chúng ta có cái nhìn sâu sắc và toàn vẹn hơn về
vai trò giám sát của xã hội đối với việc thực thi quyền lực nhà nước hiện nay.
3. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu là nghiên cứu nội dung, phương thức giám sát của Mặt trận Tổ
quốc Việt Nam, Thanh tra nhân dân, Báo chí và Nhân dân đối với việc thực thi quyền lực
nhà nước trên cơ sở pháp luật hiện hành như Hiến pháp năm 2013, Luật Mặt trận tổ quốc,
GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

1

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí


Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị
Luật Báo chí, Luật Thanh tra năm 2010 và các văn bản quy phạm pháp luật khác có liên
quan.
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong luận văn này, từ việc tham khảo những quy định của pháp luật, các sách bình
luận, các tạp chí, giáo trình và những thực tế phát sinh, người viết đã dùng các phương
pháp phân tích những quy phạm của pháp luật viết kết hợp với so sánh, đối chiếu, tổng
hợp những quy phạm có liên quan với nhau và tìm hiểu việc áp dụng những chế định này
trên thực tế.
5. Bố cục của luận văn

Trong luận văn này, nội dung được bố trí theo thứ tự gồm mục lục, lời nói đầu, phần
nội dung, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, phần nội dung bao gồm 3 chương:
Chương 1: Lý luận chung về giám sát xã hội đối với việc thực thi quyền lực nhà
nước
Trong chương này, sẽ tập trung đề cập đến những quy định của pháp luật hiện hành
liên quan đến quyền lực nhà nước và giám sát, những khái niệm cơ bản về quyền lực, về
nhà nước, về quyền lực nhà nước, chủ thể thực thi quyền lực nhà nước và khái niệm về
giám sát, chủ thể giám sát, phạm vi giám sát, đặc điểm giám sát, cơ sở lý luận cho việc
giám sát.
Chương 2: Cơ sở pháp lý về giám sát xã hội đối với việc thực thi quyền lực nhà
nước
Chương này, tập trung đề cập đến những quy định của pháp luật hiện hành liên quan
vai trò giám sát xã hội của Mặt Trận Tổ quốc Việt Nam, vai trò giám sát xã hội của
Thanh tra nhân dân, vai trò giám sát xã hội của báo chí và vai trò giám sát xã hội của
nhân dân đối với việc thực thi quyền lực nhà nước.
Chương 3: Thực tiễn và kiến nghị giám sát xã hội đối với việc thực thi quyền lực
nhà nước
Trong nội dung chương 3 sẽ nêu thực tiễn giám sát xã hội đối với việc thực thi
quyền lực nhà nước ở nước ta hiện nay, qua đó đề ra những kiến nghị hoàn thiện vai trò
giám sát xã hội của chủ thể giám sát.

GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

2

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí


Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị

CHƯƠNG 1
LÝ LUẬN CHUNG VỀ GIÁM SÁT XÃ HỘI TRONG
VIỆC THỰC HIỆN QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC
1.1 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC
1.1.1 Khái niệm về quyền lực nhà nước
Để hiểu rõ khái niệm quyền lực nhà nước chúng ta cần tìm hiểu khái niệm về
“quyền lực” và “nhà nước” là gì. Theo Từ điển Hán - Việt ghi: “Quyền lực là sức mạnh
có thể cưỡng chế người ta phục tùng mình”.1
Theo Max Weber (1864-1920) là một trong những người có công lớn đóng góp
trong việc nghiên cứu quyền lực xã hội đưa ra định nghĩa về quyền lực (power) là “khả
năng mà một kẻ hành động trong mối quan hệ xã hội sẽ có một vị trí để thực hiện ý chí
mong muốn của mình bất chấp sự chống đối”.2
Trong xã hội cộng sản nguyên thủy đã tồn tại quyền lực nhà nước và hệ thống quản
lý các công việc của thị tộc, nhưng quyền lực này chưa tách khỏi xã hội mà gắn liền với
xã hội, hòa nhập với xã hội. Quyền lực đó do toàn xã hội tổ chức ra và phục vụ lợi ích
cho cả cộng đồng. Hay nói cách khác trong xã hội cộng sản nguyên thủy đã có quyền lực
công cộng (quyền lực xã hội) nhưng đó là thứ quyền lực do dân cư tự tổ chức ra quyền
lực đó hòa hập với xã hội, không mang tính chính trị và giai cấp. Quyền lực cộng đồng
sau khi nhà nước xuất hiện là quyền lực đó không thuộc về tất cả mọi thành viên của xã
hội nữa, mà thuộc về giai cấp thống trị và phục vụ cho lợi ích của giai cấp thống trị.3
Như vậy qua các khái niệm trên người viết đưa ra khái niệm chung nhất về quyền
lực: Quyền lực là một hình thức sức mạnh vô hình mà một cá nhân hoặc tổ chức có thể
sử dụng để chi phối hoặc có những tác động lên các cá nhân hoặc tổ chức và bắt buộc họ
tuân theo các mệnh lệnh đưa ra.
Xuất hiện từ việc nghiên cứu nguồn gốc của nhà nước, các nhà kinh điển của chủ
nghĩa Mác-Lênin đi đến kết luận “Nhà nước là sản phẩm và biểu hiện của những mâu
thuẫn giai cấp không thể điều hòa được”.4 Nghĩa là nhà nước chỉ sinh ra và tồn tại trong
xã hội có giai cấp và bao giờ cũng thể hiện bản chất giai cấp sâu sắc.

Đào Duy Anh, Hán - Việt từ điển. Phan Bội Châu hiệu đính, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, 1996, tr. 170.

Từ
điển
bách
khoa
toàn
thư
Wikipedia,
Quyền
lực
xã
hội,
[ngày truy cập
20/10/2014].
3
Trường Đại học Luật Hà Nội giáo trình lý luận nhà nước và pháp luật, Nxb. Công an nhân dân, 1997, tr.40.
4
V.I.Lênin, Toàn tập, Tập 33, Nxb Tiến bộ, M.1976, tr.9.
1
2

GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

3

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí


Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị
Nhà nước là một tổ chức đặc biệt của quyền lực chính trị, một bộ máy chuyên làm
nhiệm vụ cưỡng chế và thực hiện các chức năng quản lý đặc biệt nhằm duy trì trật tự xã

hội, thực hiện mục đích bảo vệ địa vị của giai cấp thống trị.5
Bộ máy nhà nước là tập hợp hệ thống các cơ quan nhà nước từ trung ương xuống
địa phương nhằm thực hiện các chức năng của nhà nước. Ở các nhà nước cổ điển (chiếm
hữu nô lệ, phong kiến), ranh giới giữa lập pháp, hành pháp và tư pháp thường không rõ
ràng. Vua trong nhà nước quân chủ chuyên chế có thể nắm giữ cả ba quyền này. Ở các
nhà nước hiện đại (Nhà nước tư sản, Nhà nước xã hội chủ nghĩa), chức năng hành pháp,
lập pháp, tư pháp giao về cho các hệ cơ quan khác nhau. Nhà nước tư sản cân bằng quyền
lực theo nguyên tắc đối trọng, chế ước lẫn nhau giữa ba quyền này. Còn nhà nước xã hội
chủ nghĩa thì cân bằng bốn hệ thống cơ quan: quyền lực, hành chính, xét xử và kiểm sát
theo nguyên tắc tập quyền xã hội chủ nghĩa; tức là tập trung quyền lực về tay nhân dân,
mà quốc hội là người đại diện của toàn dân.6
Như vậy Nhà nước là một bộ máy đặc biệt của quyền lực chính trị, một bộ máy
chuyên làm nhiệm vụ cưỡng chế và thực hiện các chức năng quản lý đặc biệt nhằm duy
trì trật tự xã hội, thực hiện mục đích bảo vệ địa vị của giai cấp trong xã hội. Ngoài việc
thực hiện các chức năng trên Nhà nước còn phải giải quyết tất cả các vấn đề nảy sinh
trong xã hội, nghĩa là phải thực hiện các chức năng xã hội. Điều đó cho thấy Nhà nước
vừa mang bản chất giai cấp vừa mang bản chất xã hội.7
Quyền lực nhà nước là một dạng đặc biệt của quyền lực. Tính chất đặc biệt của quyền
lực nhà nước thể hiện ở chỗ nó là quyền lực công khai thống nhất, bao trùm toàn bộ xã
hội, quyền lực nhà nước có đủ sức mạnh kiểm soát và ràng buộc các chủ thể trong xã hội
phải phục tùng. Do sức mạnh của quyền lực nhà nước nên các giai cấp luôn tìm cách nắm
lấy quyền lực này bằng mọi cách để củng cố, bảo vệ quyền lực chống lại sự phản kháng
của các giai cấp khác.
Như vậy, Quyền lực nhà nước là giai cấp mang tính cưỡng chế do Nhà nước thực
hiện trong việc quản lý xã hội, có khả năng bắt buộc mọi người trong xã hội điều chỉnh
hành vi của mình theo hướng giai cấp cầm quyền mong muốn.
1.1.2 Chủ thể quyền lực nhà nước
Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin, quyền lực hình thành trong xã hội là
quyền lực công có nguồn gốc từ quyền lực của nhân dân.8 Quyền lực công đó là quyền
lực của mỗi người dân nhượng lại cho cộng đồng để đảm bảo an ninh và an sinh cho mỗi

Trường Đại học Luật Hà Nội, giáo trình lý luận nhà nước và pháp luật, Nxb Công an nhân dân, 1997, tr.47.
Phan Trung Hiền, Lý luận về nhà nước và pháp luật, Nxb Chính trị quốc gia-sự thật, 2011, tr.32.
7
Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình lý luận Nhà nước và pháp luật, Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2007, tr.49.
8
Trịnh Thị Xuyến, Kiểm soát quyền lực nhà nước – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn ở Việt Nam hiện nay, NXB
Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008, tr.19.
5
6

GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

4

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí


Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị
cá nhân cũng như cho toàn xã hội, từ đó cho thấy trong xã hội dân chủ hiện nay quyền
lực nhà nước thuộc về nhân dân, quyền lực nhà nước không phải từ bên ngoài mà là
quyền lực của chính xã hội, của nhân dân. Nhà nước được nhân dân ủy quyền để thực thi
mục tiêu chung của cộng đồng và xã hội, đảm bảo lợi ích của các cá nhân và toàn xã hội.
Quyền lực nhà nước trong xã hội dân chủ không phải là quyền lực tự thân mà là
quyền lực được nhân dân ủy quyền, nhân dân ủy quyền cho nhà nước những quyền lực
nhất định để thực hiện mục tiêu chung của cộng đồng. Do nhân dân ủy quyền cho nhà
nước nên nhân dân phải kiểm soát (giám sát) nhà nước, trong mối quan hệ này nhân dân
là chủ thể, còn quyền lực thực thi là quyền lực nhà nước. Quyền lực có thể ủy quyền theo
nhiều cách khác nhau, nhân dân có thể ủy thác, giao phó một phần hoặc toàn bộ quyền
lực cho những người được tín nhiệm (như: tù trưởng của các bộ lạc, các thủ lĩnh chính trị,
những người khai công, lập quốc hoặc Đại biểu quốc hội như ở nước ta hiện nay), nhân

dân có thể ủy quyền theo thông lệ bất thành văn (truyền thống, văn hóa, tập quán) hoặc
theo những luật lệ, quy định thành văn, trong hầu hết các chế độ dân chủ bên cạnh sự tồn
tại của các thông lệ, tập quán, thì cách ủy quyền rõ ràng phổ biến nhất là ủy quyền theo
luật định, quyền lực ủy thác được xác định bằng luật pháp.
Ở nước ta từ khi thành lập nước đến nay quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân
được ghi nhận thông qua các bản Hiến pháp cụ thể như sau:
Theo Điều 1 Hiến pháp năm 1946 quy định “Tất cả quyền binh trong nước là của
toàn thể nhân dân Việt Nam, không phân biệt nòi giống, gái trai, giàu nghèo, giai cấp, tôn
giáo”.
Đến Hiến pháp năm 1959, Điều 4 quy định “Tất cả quyền lực trong nước Việt
Nam dân chủ cộng hoà đều thuộc về nhân dân. Nhân dân sử dụng quyền lực của mình
thông qua Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp do nhân dân bầu ra và chịu trách
nhiệm trước nhân dân”.
Đến Hiến pháp năm 1980 Điều 6 quy định “Ở nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa
Việt Nam, tất cả quyền lực thuộc về nhân dân. Nhân dân sử dụng quyền lực Nhà nước
thông qua Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp do nhân dân bầu ra và chịu trách
nhiệm trước nhân dân”.
Đến Hiến pháp năm 1992, Điều 2 quy định “Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa
Việt Nam là Nhà nước của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Tất cả quyền lực Nhà
nước thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông
dân và tầng lớp trí thức” và Điều 6 quy định “Nhân dân sử dụng quyền lực Nhà nước
thông qua Quốc hội và Hội đồng nhân dân là những cơ quan đại diện cho ý chí và nguyện
vọng của nhân dân, do nhân dân bầu ra và chịu trách nhiệm trước nhân dân”.
GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

5

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí

Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị
Hiến pháp năm 2013, Hiến pháp mới nhất của nước ta cũng tiếp tục khẳng định tại
Điều 2 “Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Nhân dân làm chủ; tất cả quyền
lực nhà nước thuộc về Nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với
giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức. Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân
công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập
pháp, hành pháp, tư pháp” và Điều 6 “Nhân dân thực hiện quyền lực nhà nước bằng dân
chủ trực tiếp, bằng dân chủ đại diện thông qua Quốc hội, Hội đồng nhân dân và thông
qua các cơ quan khác của Nhà nước”.
Như vậy qua 05 bản Hiến pháp từ khi thành lập nước đến nay đều khẳng định
“quyền lực nhà nước là thuộc về nhân dân” nhân dân là chủ thể của quyền lực nhà nước.
Tuy nhiên, nhân dân không trực tiếp thực thi quyền lực của mình mà trao quyền lại cho
Quốc hội và Hội đồng dân nhân bằng cách là nhân dân trực tiếp bầu ra (dân chủ trực tiếp)
các Đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân, Đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân là
những người đại diện (dân chủ đại diện) cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân. Nhân
dân không trao tất cả quyền lực cho Quốc hội và Hội đồng nhân dân mà giữ lại cho mình
một số quyền lực nhất định như quyền trưng cầu dân ý và quyền bãi nhiệm đại biểu Quốc
hội và Hội đồng nhân dân, cụ thể quy định tại Điều 7 “Đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội
đồng nhân dân bị cử tri hoặc Quốc hội, Hội đồng nhân dân bãi nhiệm khi không còn
xứng đáng với sự tín nhiệm của Nhân dân” và Điều 29 Hiếp pháp năm 2013 quy định
“công dân đủ mười tám tuổi trở lên có quyền biểu quyết khi Nhà nước tổ chức trưng cầu
dân ý”. Như vậy, nhân dân bầu ra đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân thì nhân dân
cũng có quyền bãi nhiệm khi đại biểu không còn xứng đáng với sự tín nhiệm của nhân
dân.
1.2 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ GIÁM SÁT XÃ HỘI ĐỐI VỚI VIỆC THỰC THI
QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC
1.2.1 Khái niệm về giám sát xã hội
Theo Đại từ điển Tiếng Việt Khái niệm về giám sát như sau: “Giám sát là theo dõi,
kiểm tra việc thực hiện nhiệm vụ”.9
Theo từ điển luật học “Giám sát là sự theo dõi, quan sát mang tính chủ động thường

xuyên của các cơ quan, tổ chức hoặc nhân dân đối với hoạt động của các đối tượng chịu
sự giám sát và tác động bằng các biện pháp tích cực để buộc và hướng hoạt động đó đi
đúng quỹ đạo, quy chế nhằm đạt được mục đích, hiệu quả đã được định trước, bảo đảm
cho Hiến Pháp và pháp luật được tuân thủ nghiêm minh”.10

9

Nguyễn Như Ý, Đại từ điển tiếng việt, NXB Văn hóa thông tin, Hà Nội, 1998, tr.217.
Bộ Tư pháp, Viện khoa học pháp lý, Từ điển Luật học, Nxb Từ điển bách khoa – Tư pháp, 2006, tr.292.

10

GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

6

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí


Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị
Giám sát xã hội là hình thức giám sát trong cơ chế tổng thể các mặt của đời sống xã
hội bên cạnh các hoạt động của bộ máy nhà nước. Chủ thể của hình thức giám sát xã hội
không mang quyền lực nhà nước, có quyền yêu cầu, kiến nghị, đề nghị với đối tượng
giám sát, nhưng không có quyền xử lý. “Thông thường công dân (chủ thể của giám sát xã
hội) giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước, người có chức vụ có liên quan trực
tiếp đến việc thực hiện bảo vệ các quyền do pháp luật quy định; không có quyền đưa ra
chỉ thị mang tính bắt buộc đối với cơ quan công quyền và khi phát hiện thiếu sót, hạn
chế, vi phạm thì đưa ra kiến nghị, khiếu nại đến các tổ chức Đảng và các cơ quan nhà
nước”.11
Với bản chất nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì

nhân dân, cách thức tổ chức và thực hiện quyền lực nhà nước xã hội chủ nghĩa Việt Nam
phải thể hiện được quyền làm chủ của nhân dân đối với quyền lực nhà nước, thông qua
nhiều hình thức khác nhau. Trong đó, giám sát xã hội mang tính quyền lực nhân dân với
tư cách là chủ thể của quyền lực nhà nước đối với tổ chức và thực hiện quyền lực nhà
nước là một trong những điều kiện quan trọng, nhằm bảo đảm quyền lực nhà nước thuộc
về nhân dân. Nhân dân không trao cho nhà nước quyền làm chủ của mình mà chỉ ủy quyền
cho nhà nước quyền của mình và chỉ ủy quyền thực hiện ấy có giới hạn về thời gian, phạm vi
và nội dung của chủ quyền. Đồng thời nhân dân luôn luôn kiểm tra, giám sát nhà nước trong
việc sử dụng phần quyền được trao ấy, nếu thấy cần thiết thì nhân dân có thể rút lại quyền
vốn có của mình. Đó là nguồn gốc của giám sát xã hội.
Như vậy, có thể khái niệm về giám sát xã hội như sau:“Giám sát xã hội là quá trình
các tổ chức chính trị xã hội, các tổ chức xã hội, giới truyền thông, thanh tra nhân dân và
công dân quan sát, theo dõi, xem xét, đánh giá, tham vấn, đề nghị kiến nghị các cơ quan
nhà nước, cán bộ, công chức thực thi đúng những quy định của pháp luật, nhằm mục
đích bảo đảm quyền lực nhà nước vận hành một cách khoa học, có hiệu lực, hiệu quả”.12
Giám sát nhà nước là giám sát trong hệ thống bộ máy nhà nước (tự giám sát), thể
hiện tính quyền lực nhà nước. Chủ thể giám sát nhà nước có thẩm quyền ban hành chỉ thị,
mệnh lệnh và đối tượng bị giám sát phải thực hiện mệnh lệnh đó, nếu không sẽ bị cưỡng
chế. Giám sát của cơ quan quyền lực nhà nước bao gồm giám sát của Quốc hội và giám
sát của Hội đồng nhân dân các cấp đối với các cơ quan quản lý hành chính nhà nước,
giám sát của cơ quan hành chính nhà nước trong bộ máy hành chính nhà nước, giám sát

Võ Khánh Vinh, “Khái niệm, các loại, các lĩnh vực, nội dung và hệ thống các cơ quan giám sát đối với tổ chức và
hoạt động thực hiện quyền lực nhà nước”; in trong sách chuyên khải Đào Trí Úc – Võ Khánh Linh, Giám sát và cơ
chế giám sát thực hiện quyền lực nhà nước, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2003, tr.13.
12
Nguyễn Mạnh Bình, Hoàn thiện cơ chế pháp lý giám sát xã hội đối với việc thực thi quyền lực nhà nước ở Việt
Nam hiện nay, NXB chính trị quốc gia, năm 2012, tr.15.
11

GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

7

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí


Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị
của cơ quan tư pháp trong hệ thống bộ máy cơ quan tư pháp, giám sát của những người
quản lý trong các cơ quan nhà nước.
Như vậy, có sự khác nhau cơ bản giữa giám sát của cơ quan quyền lực nhà nước và
giám sát xã hội thể hiện ở các mặt: chủ thể, đối tượng, nội dung, hình thức, cơ chế và hiệu
quả pháp lý của giám sát. Giám sát nhân dân và giám sát nhà nước có đặc điểm là đều có
tính chính trị, pháp lý; cả hai đều có ưu điểm là mang tính chủ động, rộng rãi, phổ biến,
thường xuyên. Giám sát xã hội của nhân dân tuy có đối tượng rộng rãi hơn nhưng có hạn chế
là mang tính phát hiện, tư vấn, phản biện, không sử dụng biện pháp cưỡng chế để xử lý kết
quả giám sát.
1.2.2 Chủ thể giám sát xã hội
Hoạt động giám sát nhà nước là hoạt động mang tính quyền lực được thực hiện như
kế hoạch, nghĩa vụ của chủ thể giám sát đối với đối tượng bị giám sát. Còn giám sát xã
hội được thực hiện bởi các chủ thể không mang tính quyền lực nhà nước, nghĩa là việc
giám sát không bắt buộc phải thực hiện, chủ yếu dưới hình thức theo dõi, phát hiện, đánh
giá, nhận xét, phản biện, kiến nghị. Về bản chất, giám sát xã hội là hình thức giám sát có
sự tham gia rộng rãi của toàn xã hội mà nồng cốt là một số tổ chức đại diện cho nhân dân,
do nhân dân lập nên và ủy nhiệm. Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI nhấn
mạnh “Đảng, Nhà nước có cơ chế, chính sách, tạo điều kiện để Mặt trận và các đoàn thể
nhân dân hoạt động có hiệu quả, thực hiện vai trò giám sát và phản biện xã hội”.13 Qua
đó có thể thấy các chủ thể giám sát xã hội bao gồm:
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam: là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của
tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị xã hội, tổ chức xã hội và các cá nhân tiêu biểu

trong các giai cấp, tầng lớp xã hội, dân tộc, tôn giáo, người Việt Nam định cư ở nước
ngoài.14
Các tổ chức chính trị-xã hội: là những tổ chức thành viên chủ yếu của Mặt trận Tổ
quốc Việt Nam như Tổng Liên đoàn lao động Việt Nam, Hội liên hiệp phụ nữ, Đoàn
Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội cựu chiến binh cùng các tổ chức xã hội. Các tổ
chức xã hội-nghề nghiệp đóng vai trò đại diện cho lợi ích chung và lợi ích của các giai
tầng trong xã hội, là cầu nối giữa Nhà nước và nhân dân là một bộ phận của hệ thống
chính trị xã hội để bảo vệ, đáp ứng nhu cầu, lợi ích của các thành viên trong tổ chức của
mình và thay mặt các thành viên của mình giám sát thực thi quyền lực nhà nước.
Nhân dân: khái niệm Nhân dân dùng để chỉ một cộng đồng của mọi cá nhân trong
xã hội tuy có sự khác biệt về thành phần xã hội như dân tộc, sắc tộc, hoạt động chính trị Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia - Sự
thật, Hà Nội, tr.87.
14
Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 1999, Điều 1 .
13

GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

8

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí


Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị
xã hội, quan điểm tư tưởng, tôn giáo, giới tính, nghề nghiệp… nhưng thống nhất lại, vượt
lên trên sự khác biệt về xã hội để có và thực hiện một ý chí, một định hướng, một mục
tiêu phát triển cộng đồng, đất nước.15 Chủ thể nhân dân tham gia vào việc giám sát xã hội
với tư cách là cá nhân trực tiếp hoặc gián tiếp giám sát đối với việc thực thi quyền lực
nhà nước. Sự giám sát trực tiếp của Nhân dân khác với các hình thức giám sát khác, chủ
yếu mang tính cá nhân, tự phát, không có thẩm quyền chính thức. Phương tiện phản ứng

quan trọng của Nhân dân đối với những thiếu sót, hạn chế, vi phạm trong hoạt động của
cơ quan nhà nước, những người có chức vụ quyền hạn là đưa ra các kiến nghị, khiếu nại.
Trong thời gian qua chính những kiến nghị, khiếu nại của nhân dân là tiền đề quan trọng
cho việc làm sáng tỏ các nguyên nhân vi phạm pháp luật. Qua đó, Đảng và Nhà nước ta
đã kịp thời nhìn nhận những vấn đề còn thiếu sót để không ngừng hoàn thiện.
Báo chí: Là những xuất bản phẩm định kỳ như báo hay tạp chí, các loại hình truyền
thông như đài phát thanh, đài truyền hình… Báo chí, dựa trên những điều tra, tìm hiểu để
làm sáng tỏ đời sống xã hội, văn hóa. Đây chính là một bộ máy của một chính quyền để
tìm hiểu thông tin phổ biến và phân tích tin tức. Đây là cơ quan ngôn luận, cung cấp
thông tin và ý kiến về mọi vấn đề. Báo chí là trung tâm của phương tiện thông tin đại
chúng, báo chí thể hiện rõ nhất tính chất của quá trình truyền thông: tính đại chúng, tính
công khai, phương tiện cung cấp thông tin phong phú, về cơ bản là có tính định kỳ. Với
thông tin nhanh chóng, chính xác, trung thực, khách quan và đa chiều, báo chí Việt Nam
đã trở thành diễn đàn của đông đảo quần chúng nhân dân, là nơi trao đổi ý kiến, luận bàn
các vấn đề quan trọng của cuộc sống để giám sát các hoạt động của các cơ quan công
quyền.
Qua đó có thể nhận thấy rằng, mục đích của việc giám sát xã hội là nắm bắt ý chí,
nguyện vọng và lợi ích của nhân dân, bảo đảm tính khách quan, đảm bảo cho các chính
sách pháp luật của nhà nước phản ánh đúng nguyện vọng của quần chúng nhân dân. Từ
đó, để giúp cho việc quản lý điều hành đất nước một cách trôi chảy, khắc phục những căn
bệnh chung của nhà nước như lạm quyền, lộng quyền, hành vi vượt quá giới hạn pháp
luật của mỗi chủ thể trong việc thực thi quyền lực nhà nước.
1.2.3 Đặc điểm giám sát xã hội
Giám sát xã hội là hình thức giám sát không mang tính quyền lực nhà nước. Giám
sát xã hội chỉ dựa trên nền tảng Hiến pháp và pháp luật về quyền hạn, trình tự, thủ tục để
xem xét, theo dõi, đánh giá, nhận xét, phản biện, kiến nghị, đề nghị, không mang tính
quyền lực, cưỡng chế.

Đào Thị Út, Chế định quyền nhân dân trong việc sửa đổi Hiến Pháp 1992, những vấn đề lý luận và thực tiễn, tập
1, Nxb Hồng Đức, tr.135.

15

GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

9

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí


Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị
Giám sát xã hội có phạm vi giám sát rộng với đội ngũ tham gia giám sát lớn, quy tụ
nhiều chuyên gia, các cá nhân tiêu biểu của các tầng lớp nhân dân có trình độ chuyên
môn thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau. Mọi cá nhân tổ chức có thể giam gia vào giám sát
trên nhiều bình diện khác nhau để cùng nhau giữ gìn, xây dựng quyền lực nhà nước vững
mạnh.
Giám sát xã hội mang tính độc lập, công khai các hình thức giám sát xã hội không
đặt dưới sự quản lý Nhà nước về nhân sự, tổ chức, tài chính. Do đó, sự giám sát bảo đảm
sự độc lập của công tác kiểm tra.
Giám sát xã hội là hoạt động có hiệu quả nhưng ít tốn kém. Xét về tài chính, giám
sát xã hội ít tốn kém hơn so với giám sát trong bộ máy nhà nước. Bên cạnh đó, giám sát
xã hội mang tính tự giác cao. Nó không chỉ được tiến hành bởi lợi ích cá nhân, mà còn vì
lợi ích của nhà nước, tổ chức của mỗi người trong xã hội, nhằm mục đích duy trì trật tự,
an ninh, bảo vệ lý lẽ công bằng, công lý và những giá trị nhân văn trong xã hội.
Giám sát xã hội hỗ trợ cho hoạt động giám sát trong bộ máy nhà nước. Hoạt động
giám sát của các tổ chức chính trị-xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội-nghề nghiệp, các
phương tiện thông tiên đại chúng, thanh tra nhân dân, công dân trước hết giúp các cơ
quan nhà nước, nhất là cơ quan có thẩm quyền giải quyết những vấn đề liên quan đến
quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức và cá nhân. Hậu quả pháp lý của sự giám sát không
phải là những hình thức xử lý trực tiếp mà là những kiến nghị.
1.2.4 Cơ sở lý luận của việc giám sát quyền lực nhà nước

Trước hết, kiểm soát quyền lực nhà nước bắt nguồn từ nguồn gốc và bản chất của
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là “Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân
dân”.16 Quyền lực nhà nước không phải là quyền lực tự có của Nhà nước mà quyền lực
của nhân dân, được nhân dân ủy quyền, nhân dân giao quyền. Nhân dân không trực tiếp
thực hiện quyền lực nhà nước của mình mà lại giao cho Nhà nước thay mình thực hiện,
nên kiểm soát quyền lực nhà nước là chính đáng và tự nhiên.
Chúng ta đều biết rằng quyền lực nhà nước xuất phát từ nhân dân. Các cơ quan Nhà
nước, cán bộ, công chức nhà nước có trong tay quyền lực nhà nước là do nhân dân ủy
quyền. Tuy nhiên các cán bộ công quyền cũng chỉ là con người, không phải là thần thánh,
chính vì vậy họ cũng hoàn toàn có thể mắc sai lầm, vì thế để hạn chế những sai lầm, thiếu
sót trong thực thi quyền lực nhà nước thì phải kiểm tra, kiểm soát để tránh lạm quyền.
Hơn thế từ xưa cho đến ngày nay khát vọng lớn nhất của con người đó chính là khát vọng
quyền lực. Vì vậy với một con người cụ thể thì khi đã nắm quyền lực trong tay thì rất khó
để người đó chia sẻ quyền lực cho người khác, “kể cả các cơ quan, tổ chức, thậm chí cả
16

Hiến pháp năm 2013, Điều 2, khoản 2.

GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

10

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí


Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị
giai cấp, tầng lớp, nhóm trong xã hội, vì đó cũng bao gồm con người. Do đó, quyền lực
trong xã hội cần được kiểm soát, nếu muốn có dân chủ, công bằng, tự do.
Bên cạnh đó rõ ràng nếu chúng ta chỉ thuần túy là phân công, phân nhiệm giữa các
cơ quan trong thực hiện quyền lực nhà nước, thì rất khó để một cơ quan ở nhánh quyền

lực này khi phát hiện ra những sai sót, sai lầm trong tổ chức thực thi quyền lực nhà nước
của một cơ quan khác ở nhánh quyền lực khác lại có thể yêu cầu cơ quan đó dừng ngay
lập tức những vi phạm, mà chủ yếu là lại chỉ cùng cơ quan đó khắc phục hậu quả của
những sai lầm đó mà thôi. Vì vậy để hạn chế đến mức cao nhất có thể những thiệt hại cho
nhà nước và xã hội từ những thiếu sót, sai lầm trong thực thi quyền lực nhà nước, thì vấn
đề kiểm soát quyền lực là vô cùng cần thiết.
Mục đích của việc kiểm soát quyền lực nhà nước là đảm bảo cho quyền lực nhà
nước không bị lạm dụng, ngăn chặn các hiện tượng, xu hướng quan liêu, độc tài, chuyên
quyền, độc đoán trong bộ máy nhà nước, không bị sử dụng trái với ý chí của nhân dân.
Khi quyền lực càng tập trung, thì khả năng kiểm soát nó càng khó. Nếu không có sự kiểm
soát tốt nó trở thành rào cản của tự do và dân chủ. Xã hội càng phát triển, quyền lực nhà
nước càng lớn thì yêu cầu kiểm soát quyền lực nhà nước càng phải tăng lên.17

Trường Đại học cảnh sát nhân dân, Kiểm soát quyền lực nhà nước Yêu cầu quan trọng trong xây dựng hoàn thiện
Nhà nước pháp quyền việt nam xã hội chủ nghĩa, Đinh Phan Quỳnh [ngày truy cập 20/10/2014].
17

GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

11

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí


Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị

CHƯƠNG 2
CƠ SỞ PHÁP LÝ CỦA GIÁM SÁT XÃ HỘI ĐỐI VỚI VIỆC
THỰC THI QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC
2.1 GIÁM SÁT CỦA MẶT TRẬN TỔ QUỐC ĐỐI VỚI VIỆC THỰC THI QUYỀN

LỰC NHÀ NƯỚC
Giám sát của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội là việc theo dõi,
phát hiện, xem xét, đánh giá, kiến nghị nhằm tác động đối với cơ quan, tổ chức và cán bộ,
đảng viên, đại biểu dân cử, công chức, viên chức nhà nước về việc thực hiện các chủ
trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Phản biện xã hội của
Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội là việc nhận xét, đánh giá, nêu chính
kiến, kiến nghị đối với dự thảo các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp
luật của Nhà nước.
2.1.1 Khái quát về Mặt trận Tổ quốc Việt Nam
Theo Hiến pháp năm 2013 thì “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tổ chức liên minh
chính trị, liên hiệp tự nguyện của tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức
xã hội và các cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, tầng lớp xã hội, dân tộc, tôn giáo,
người Việt Nam định cư ở nước ngoài. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ sở chính trị của
chính quyền nhân dân; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân
dân; tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường
đồng thuận xã hội; giám sát, phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, hoạt
động đối ngoại nhân dân góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”.18
Theo Luật Mặt trận Tổ quốc Việt nam năm 1999 thì Mặt trận Tổ quốc Việt Nam “là
bộ phận của hệ thống chính trị của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Đảng
Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân, nơi thể hiện ý
chí, nguyện vọng, tập hợp khối đại đoàn kết toàn dân, phát huy quyền làm chủ của nhân
dân, nơi hiệp thương, phối hợp và thống nhất hành động của các thành viên, góp phần giữ
vững độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia, toàn vẹn lãnh thổ, thực hiện thắng lợi sự nghiệp
công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công
bằng, dân chủ, văn minh”.19
Như vậy, có thể thấy vị trí của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong hệ thống chính trị,
trong đời sống xã hội là rất quan trọng, Mặt trận là nơi tập hợp Đại đoàn kết dân tộc và
phát huy sức mạnh đại đoàn kết dân tộc, là nơi thể hiện ý chí và nguyện vọng của nhân
dân, Mặt trận tham gia, xây dựng và củng cố chính quyền nhân dân, tham gia xây dựng
18

19

Hiến pháp năm 2013, Điều 9.
Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 1999, Điều 1.

GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

12

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí


Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị
Đảng. Ngoài ra, Mặt trận còn có chức năng rất quan trọng là thực hiện giám sát và phản
biện xã hội. Đây là một chức năng rất quan trọng của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong
thời kỳ phát triển kinh tế- xã hội của Đất nước ta hiện nay.
Về vai trò của Mặt Trận tổ quốc Việt Nam đối với việc giám sát xã hội, hoạt động
giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là giám sát mang tính nhân dân, hỗ trợ cho công
tác giám sát, kiểm tra, thanh tra của Nhà nước, nhằm góp phần xây dựng và bảo vệ Nhà
nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong sạch, vững mạnh vì lợi ích chính đáng
của nhân dân. “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam giám sát hoạt động của cơ quan nhà nước, đại
biểu dân cử, cán bộ, công chức theo quy định của pháp luật”.20 Như vậy, theo quy định
của Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thì Mặt trận có nhiệm vụ giám sát đối với hoạt động
của cơ quan nhà nước và đại biểu dân cử (Đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân), cán
bộ, công chức nhà nước.
2.1.2 Phương thức, nội dung giám sát xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam
2.1.2.1 Phương thức giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam
Theo quy định tại Khoản 2 Điều 12 Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 1999 thì
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện quyền giám sát thông qua các hoạt động như:
Thứ nhất, động viên nhân dân thực hiện quyền giám sát. Mặt trận Tổ quốc Việt

Nam có trách nhiệm vận động nhân dân tham gia cùng Mặt trận giám sát hoạt động của
cơ quan nhà nước, Đại biểu dân cử, cán bộ, công chức xem xét việc làm của họ có đúng
quy định pháp luật hay không để phản ánh và góp ý, kiến nghị với những cơ quan, cá
nhân có thẩm quyền.
Thứ hai, tham gia hoạt động giám sát với cơ quan quyền lực nhà nước. Mặt trận
cùng với Đoàn đại biểu Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các Ủy ban của Quốc
hội, Thường trực Hội đồng nhân dân, các ban của Hội đồng nhân dân giám sát việc chấp
hành và thực hiện pháp luật trên các lĩnh vực của đời sống xã hội; tham gia việc tuyển
chọn hội thẩm nhân dân; giám sát công tác xét đặc xá. Động viên nhân dân thực hiện tốt
quy chế dân chủ ở cơ sở; cũng cố tổ chức, nâng cao chất lượng hoạt động Ban Thanh tra
nhân dân, tổng hợp kiến nghị của nhân dân để phản ánh cho các cơ quan có thẩm quyền
xem xét xử lý. Tổ chức lấy phiếu tín nhiệm các chức vụ chủ chốt các cấp. Giám sát công
tác bầu cử đại biểu Quốc hội, đại biểu HĐND các cấp; tổ chức các đoàn giám sát việc
chấp hành thực hiện pháp luật ở một số cơ quan, đơn vị; việc giải quyết khiếu nại tố cáo
của công dân.
Thứ ba, Tự mình giám sát, thông qua hoạt động của mình, tổng hợp ý kiến của
nhân dân và các thành viên của Mặt trận kiến nghị với cơ quan nhà nước có thẩm quyền
20

Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 1999, Điều 12, khoản 1.

GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

13

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí


Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị
biểu dương, khen thưởng người tốt, việc tốt, xem xét, giải quyết, xử lý những trường hợp

vi phạm pháp luật. Giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam sẽ mang tính nhân dân, hỗ
trợ cho công tác giám sát của Nhà nước, góp phần phát hiện những sai sót, yếu kém và
kiến nghị sửa đổi, bổ sung các chính sách cho phù hợp. Khi phát hiện có hành vi gây thiệt
hại đến lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân thì kiến
nghị cơ quan có thẩm quyền xem xét áp dụng các biện pháp cần thiết để bảo vệ quyền và
lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.
Theo Quyết định về việc ban hành Quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt
trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội số 217-QĐ/TW ngày
21/12/2013, thì phương pháp giám sát của Mặt trận là:
Thứ nhất, Hàng năm, căn cứ vào tình hình thực tiễn, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và
các đoàn thể chính trị - xã hội có trách nhiệm xây dựng chương trình, kế hoạch giám sát
báo cáo cấp ủy và chính quyền cùng cấp trước khi triển khai. Khi cần thiết có thể tổ chức
giám sát ngoài kế hoạch. Chương trình, kế hoạch giám sát được thống nhất với cơ quan
quản lý nhà nước liên quan để hỗ trợ triển khai, bảo đảm giám sát thiết thực, đúng thực
tế, có tác động tốt với đời sống chính trị, xã hội và nhân dân.
Thứ hai, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội tiếp thu ý
kiến phản ánh của các thành viên, đoàn viên, hội viên, ý kiến của nhân dân, ý kiến của
các chuyên gia và tổ chức khảo sát thực tế để có cơ sở kiến nghị với cơ quan Đảng, Nhà
nước, cấp ủy và chính quyền cùng cấp.
Thứ ba, Giám sát thông qua việc thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật về dân
chủ ở cơ sở, hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, Ban giám sát đầu tư của cộng đồng.
Thứ tư, Giám sát thông qua nghiên cứu văn bản, tài liệu, báo cáo của các cơ quan, tổ
chức; đơn, thư khiếu nại, tố cáo, phản ánh, kiến nghị của các tổ chức, cá nhân gửi Mặt trận
Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội và qua phản ánh của các phương tiện thông tin đại
chúng.
Thứ năm, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội tham gia
các hoạt động giám sát do các cơ quan dân cử đề nghị.
2.1.2.2 Nội dung giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam
 Đối với cơ quan quyền lực nhà nước
Theo Luật Bầu cử Đại biểu Quốc hội năm 1997 sửa đổi, bổ sung năm 2010 quy định

“Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tổ chức hiệp thương lựa chọn, giới thiệu người ứng cử đại
biểu Quốc hội, tham gia giám sát việc bầu cử đại biểu Quốc hội”.21 Theo Luật Bầu cử
Đại biểu Hội đồng nhân dân năm 2003 sửa đổi, bổ sung năm 2010 quy định “Uỷ ban
21

Luật Bầu cử Quốc hội năm 1997 sửa đổi, bổ sung năm 2010, Điều 5.

GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

14

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí


Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị
trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hướng dẫn Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ở
địa phương tổ chức hiệp thương lựa chọn, giới thiệu những người ứng cử đại biểu Hội
đồng nhân dân, tham gia giám sát việc bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân”.22
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có quyền đề nghị bãi nhiệm đại biểu Quốc hội nếu
trong quá trình giám sát Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thấy đại biểu Quốc hội không còn
xứng đáng với niềm tin của cử tri. Theo quy định của Luật tổ chức Quốc hội năm 2001
thì “Uỷ ban thường vụ Quốc hội quyết định việc đưa ra Quốc hội bãi nhiệm hoặc cử tri
nơi bầu ra đại biểu bãi nhiệm đại biểu Quốc hội theo đề nghị của Uỷ ban trung ương Mặt
trận Tổ quốc Việt Nam, Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương
hoặc của cử tri nơi bầu ra đại biểu Quốc hội đó”.23 Như vậy, qua quy định trên thì Mặt
trận Tổ quốc Việt Nam có thể đề nghị bãi nhiệm Đại biểu Quốc hội.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam còn tham gia giám sát việc ban hành văn bản quy phạm
pháp luật của Hội đồng nhân dân các cấp cụ thể Mặt trận Tổ quốc xem xét về hình thức,
nội dung văn bản để xác định tính hợp hiến, hợp pháp và tính thống nhất của văn bản, kịp
thời kiến nghị cơ quan nhà nước có thẩm quyền đình chỉ thi hành, sửa đổi, hủy bỏ hoặc

bãi bỏ. Luật ban hành văn bản của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân quy định
“Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận, cơ quan, tổ chức
khác và nhân dân địa phương tham gia giám sát văn bản quy phạm pháp luật của Hội
đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân và kiến nghị với cơ quan, cá nhân có thẩm quyền xử lý
văn bản quy phạm pháp luật trái pháp luật”.24
Như vậy, ta thấy theo quy định của pháp luật thì việc giám sát của mặt trận Tổ quốc
Việt Nam đối với cơ quan quyền lực nhà nước được quy định rất ít chỉ giám sát việc bầu
cử Đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân trong khi Hiến Pháp lại quy định là Mặt trận
Tổ quốc Việt Nam có trách nhiệm giám sát hoạt động của cơ quan nhà nước, Đại biểu
dân cử, cán bộ, công chức nhà nước.
 Đối với cơ quan quản lý nhà nước
Ở cấp Trung ương, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện việc giám sát Chính phủ
bằng cách tham gia các phiên họp của Chính phủ được quy định cụ thể tại Hiến pháp năm
2013: “Chủ tịch Ủy ban trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và người đứng đầu cơ
quan trung ương của tổ chức chính trị - xã hội được mời tham dự phiên họp của Chính
phủ khi bàn các vấn đề có liên quan”.25

Luật Bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân năm 2003 sửa đổi, bổ sung năm 2010, Điều 6.
Luật Tổ chức Quốc hội năm 2002, Điều 54.
24
Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân năm 2004, Điều 9, khoản
4.
25
Hiến pháp năm 2013, Điều 116.
22
23

GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

15

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí


Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị
Đối với việc giám sát hoạt động của cơ quan quản lý nhà nước nói chung và cán bộ,
công chức nói riêng thì “Trong quá trình tham gia giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt
Nam nếu phát hiện có biểu hiện vi phạm pháp luật của cơ quan hành chính nhà nước,
cán bộ,công chức thuộc thẩm quyền quản lý của Chính phủ, Bộ, cơ quan ngang Bộ, cơ
quan thuộc Chính phủ thì Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam kiến nghị bằng
văn bản với các cơ quan đó. Cơ quan nhà nước có trách nhiệm xem xét và trả lời kiến
nghị của Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam theo luật định. Trong trường
hợp Chính phủ tổ chức hoạt động kiểm tra liên ngành về một lĩnh vực cụ thể trong phạm
vi một địa phương hoặc nhiều địa phương, khi cần thiết Chính phủ mời đại diện Ủy ban
Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia đoàn kiểm tra đối với những vấn đề
liên quan đến quyền giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.26
Ở địa phương, thì “Chủ tịch Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và người đứng đầu
các đoàn thể nhân dân ở địa phương được mời dự các phiên họp của Uỷ ban nhân dân
cùng cấp khi bàn các vấn đề có liên quan; tổ chức, thực hiện các chính sách, pháp luật
của Nhà nước, giám sát các hoạt động của cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức; Uỷ ban
nhân dân thực hiện chế độ thông báo tình hình mọi mặt của địa phương cho Uỷ ban Mặt
trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân. Uỷ ban nhân dân và các thành viên của
Uỷ ban nhân dân có trách nhiệm giải quyết và trả lời các kiến nghị của Uỷ ban Mặt trận
Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân”.27 Ngoài ra, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam
còn giám sát việc ban hành văn bản của Ủy ban nhân dân theo quy định tại điều 4 Luật
Ban hành văn bản của Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân “Mặt trận Tổ quốc Việt
Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận, cơ quan, tổ chức khác và nhân dân địa
phương tham gia giám sát văn bản quy phạm pháp luật Uỷ ban nhân dân và kiến nghị với
cơ quan, cá nhân có thẩm quyền xử lý văn bản quy phạm pháp luật trái pháp luật”.
Về việc giám sát cán bộ, công chức, Chính phủ và Uỷ ban Trung ương Mặt trận Tổ

quốc Việt Nam đã ban hành Nghị quyết liên tịch số 05/2006/NQLT/CP-UBTƯMTTQVN
ngày 21/4/2006 về việc Mặt trận giám sát cán bộ, công chức, đảng viên ở khu dân cư. Ủy
ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận Tổ quốc xã,
phường, thị trấn (sau đây gọi chung là Mặt trận Tổ quốc cấp xã). Về đối tượng giám sát:
Cá nhân làm việc tại cấp xã; cư trú ở khu dân cư nhưng công tác ở nơi khác và cá nhân
công tác tại tổ chức đóng trên địa bàn xã, khu dân cư; Tổ chức đóng trên địa bàn xã, khu
dân cư thường xuyên tiếp xúc với dân, giải quyết những việc trực tiếp liên quan đến
quyền lợi của người dân. Về nội dung giám sát: Đối với cá nhân công tác tại cấp xã, khu
dân cư, giám sát, phát hiện, kiến nghị xử lý cá nhân có hành vi vi phạm liên quan: Lợi
Nghị quyết liên tịch số 19/2008/NQLT/CP-UBTƯMTTQVN ngày 22 tháng 8 năm 2008 về việc ban hành Quy
chế phối hợp công tác của Chính phủ và Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Điều 6.
27
Luật tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân năm 2001, Điều 125.
26

GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

16

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí


Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị
dụng chức vụ, quyền hạn để làm trái quy định của Đảng, Nhà nước trong việc quản lý sử
dụng đất đai; Thu chi các loại quỹ, thuế, lệ phí; Cấp các loại giấy phép, chứng thực xác
nhận hồ sơ, tài liệu, văn bằng, chứng chỉ; Sử dụng ngân sách xã và các khoản đóng góp
của nhân dân. Làm trái quy ước, hương ước ở khu dân cư; nội quy, quy chế làm việc, quy
định về công khai thủ tục hành chính của tổ chức; Thiếu trách nhiệm phục vụ nhân dân,
sách nhiễu, gây phiền hà khi giải quyết các công việc của dân, nhận tiền, lợi ích vật chất
khác của dân liên quan đến công việc mà mình giải quyết; Tổ chức, bao che, tham gia

đánh bạc, số đề, cá cược, môi giới, buôn bán, tàng trữ, sử dụng chất ma túy; Hoạt động
mại dâm; Gây ô nhiễm môi trường; Hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo trái với quy định của
pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo; Vi phạm chính sách, pháp luật về dân số, kế hoạch hóa
gia đình, vi phạm luật hôn nhân và gia đình.
Như vậy, đối với việc giám sát của Mặt trận tổ quốc Việt Nam đối với cơ quan hành
pháp còn quy định trên thực tiễn rất ít nội dung giám sát chưa rõ ràng, chưa thể hiện được
vị trí vai trò của Mặt trận tổ quốc Việt Nam là cơ quan có vai trò quan trọng trong việc
giám sát và phản biện xã hội. Còn về nội dung giám sát cán bộ, công chức thì chỉ quy
định giám sát ở cấp xã, còn đối với cán bộ, công chức cấp huyện, cấp tỉnh, cấp trung
ương thì lại chưa quy định cụ thể.
 Đối với cơ quan tư pháp
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia vào quá trình chọn ra những người xứng đáng
vào Hội thẩm nhân dân Tòa án nhân dân địa phương; cũng như quá trình miễn nhiệm, bãi
nhiệm khi người đó không còn xứng đáng để bảo vệ cho quyền lợi, nguyện vọng của
Nhân dân. Ngoài ra, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia quá trình bổ nhiệm thẩm phán
của tòa án nhân dân, Pháp lệnh số 02/2002/PL-UBTVQH11 sửa đổi, bổ sung năm 2011
của Ủy ban Thường vụ Quốc hội Về Thẩm phán và Hội thẩm Tòa án nhân dân quy định
“Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao, Thẩm phán Toà án quân sự
trung ương gồm có Chánh án Toà án nhân dân tối cao làm Chủ tịch, đại diện lãnh đạo Bộ
Quốc phòng, Bộ Nội vụ, Uỷ ban trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Ban chấp hành
trung ương Hội luật gia Việt Nam là uỷ viên”,28 “Hội đồng tuyển chọn Thẩm phán Toà
án nhân dân cấp tỉnh, Thẩm phán Toà án nhân dân cấp huyện gồm có Chủ tịch hoặc Phó
Chủ tịch Hội đồng nhân dân cấp tỉnh làm Chủ tịch, Chánh án Toà án nhân dân cấp tỉnh,
đại diện lãnh đạo Ban tổ chức chính quyền, Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Ban
chấp hành Hội luật gia cấp tỉnh là uỷ viên”.29
Như vậy, đối với việc giám sát cơ quan tư pháp của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thì
Mặt trận tham gia vào việc giới thiệu hội thẩm nhân dân để Hội đồng nhân cùng cấp bầu
28
29

Pháp lệnh số 02/2002/PL-UBTVQH11 về Thẩm phán và Hội thẩm Tòa án nhân dân, Điều 26, khoản 1.
Pháp lệnh số 02/2002/PL-UBTVQH11 về Thẩm phán và Hội thẩm Tòa án nhân dân, Điều 26, khoản 1.

GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

17

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí


Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị
và tham gia vào hội đồng tuyển chọn thẩm phán của Toà án nhân dân các cấp. Việc quy
định giám sát của Mặt trận tổ quốc đối với cơ quan tư pháp còn rất hạn chế chỉ mới tham
gia vào việc lựa chọn nhân sự là hội thẩm và thẩm phán chưa quy định cụ thể việc giám
sát đối với hoạt động của cơ quan tư pháp.
2.2 GIÁM SÁT CỦA THANH TRA NHÂN DÂN ĐỐI VỚI VIỆC THỰC THI
QUYỀN LỰC NHÀ NƯỚC
2.2.1 Khái quát về Thanh tra nhân dân
Theo quy định của Luật Thanh tra năm 2010 thì “Thanh tra nhân dân là hình thức
giám sát của nhân dân thông qua Ban thanh tra nhân dân đối với việc thực hiện chính
sách, pháp luật, việc giải quyết khiếu nại, tố cáo, việc thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ
sở của cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm ở xã, phường, thị trấn, cơ quan nhà
nước, đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp nhà nước”.30
Như vậy, theo khái niệm của thanh tra nhân dân thì thanh tra nhân dân được thành
lập thành Ban thanh tra nhân dân ở cấp xã, cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp và doanh
nghiệp nhà nước. Nhiệm vụ của Ban thanh tra nhân dân là “Ban thanh tra nhân dân có
nhiệm vụ giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật, việc giải quyết khiếu nại, tố cáo,
việc thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở của cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm
ở xã, phường, thị trấn, cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp nhà
nước” 31

Ban thanh tra nhân dân ở xã, phường, thị trấn do Hội nghị nhân dân hoặc Hội nghị
đại biểu nhân dân tại thôn, làng, ấp, bản, tổ dân phố bầu.32 Căn cứ vào địa bàn và số
lượng dân cư, mỗi Ban thanh tra nhân dân ở xã, phường, thị trấn có từ 05 đến 11 thành
viên, Ban thanh tra nhân dân ở xã, phường, thị trấn do Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt
Nam cùng cấp trực tiếp chỉ đạo hoạt động.33
Ban thanh tra nhân dân ở cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập, doanh
nghiệp nhà nước do Hội nghị công nhân, viên chức hoặc Hội nghị đại biểu công nhân,
viên chức bầu. Ban thanh tra nhân dân có từ 03 đến 09 thành viên là người lao động hoặc
đang công tác trong cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp nhà
nước. Nhiệm kỳ của Ban thanh tra nhân dân là 02 năm.34 Ban thanh tra nhân dân ở cơ
quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập, doanh nghiệp nhà nước do Ban chấp hành
Công đoàn cơ sở trực tiếp chỉ đạo hoạt động. Căn cứ vào nghị quyết Hội nghị công nhân,
viên chức hoặc Hội nghị đại biểu công nhân, viên chức của cơ quan nhà nước, đơn vị sự
Luật Thanh tra năm 2010, Điều 3, khoản 8.
Luật Thanh tra năm 2010, Điều 66.
32
Luật Thanh tra năm 2010, Điều 68, khoản 1.
33
Luật Thanh tra năm 2010, Điều 69, khoản 1.
34
Luật Thanh tra năm 2010, Điều 72, khoản 1.
30
31

GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

18

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí

Giám sát xã hội trong việc thực thi quyền lực nhà nước, thực tiễn và kiến nghị
nghiệp công lập, doanh nghiệp nhà nước và sự chỉ đạo của Ban chấp hành Công đoàn cơ
sở, Ban thanh tra nhân dân lập chương trình công tác theo từng quý, từng năm.35
Ban thanh tra nhân dân giám sát bằng cách kiến nghị người có thẩm quyền xử lý
theo quy định của pháp luật khi phát hiện có dấu hiệu vi phạm pháp luật và giám sát việc
thực hiện kiến nghị đó.36
2.2.2 Phương thức và nội dung giám sát xã hội của Thanh tra nhân dân
2.2.2.1 Phương thức giám sát
Về Phương thức giám sát của Thanh tra nhân dân được quy định tại Nghị định
99/2005/NĐ-CP ngày 28/7/2005 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của
Luật Thanh tra về tổ chức và hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, thì có các phương
thức giám sát như sau.37
Thứ nhất, tiếp nhận các ý kiến phản ảnh của cán bộ, công nhân, viên chức, thu thập
các thông tin, tài liệu để xem xét, theo dõi cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm ở cơ
quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp, doanh nghiệp nhà nước trong việc thực hiện những việc
thuộc phạm vi giám sát của Ban Thanh tra nhân dân.
Thứ hai, phát hiện hành vi trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân ở cơ quan
nhà nước, đơn vị sự nghiệp, doanh nghiệp nhà nước.
Thứ ba, kiến nghị trực tiếp hoặc thông qua Ban Chấp hành công đoàn cơ sở để kiến
nghị với cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp, doanh nghiệp nhà nước về các vấn đề có
liên quan trực tiếp đến nội dung thuộc phạm vi giám sát của Ban Thanh tra nhân dân.
2.2.2.2 Nội dung giám sát
Theo quy định của Luật Thanh tra nhân dân năm 2010 thì Thanh tra nhân dân có
nhiệm vụ: “Giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật, việc giải quyết khiếu nại, tố
cáo, việc thực hiện pháp luật về dân chủ ở cơ sở của cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách
nhiệm ở xã, phường, thị trấn, cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập, doanh
nghiệp nhà nước”.38
Theo quy định của Nghị định 99/2005/NĐ-CP ngày 28/7/2005 quy định chi tiết và
hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Thanh tra về tổ chức và hoạt động của Ban

Thanh tra nhân dân ở xã, phường, thị trấn, cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp, doanh
nghiệp nhà nước thì Ban thanh tra nhân dân có vai trò “Ban Thanh tra nhân dân được
thành lập ở xã, phường, thị trấn, cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp, doanh nghiệp nhà
Luật Thanh tra năm 2010, Điều 73.
Luật Thanh tra năm 2010, Điều 67.
37
Nghị định 99/2005/NĐ-CP ngày 28/7/2005 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Thanh
tra về tổ chức và hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, Điều 30.
38
Luật Thanh tra năm 2010, Điều 66.
35
36

GVHD: Ths. Huỳnh Thị Sinh Hiền

19

SVTH: Trần Thị Ngọc Quí