các nguyên tắc hoạt động của tổ chức thương mại thế giới wto, thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp việt nam

Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT


LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
NIÊN KHÓA 2011 - 2015

ĐỀ TÀI

CÁC NGUYÊN TẮC HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ
CHỨC THƢƠNG MẠI THẾ GIỚI WTO,
THUẬN LỢI VÀ KHÓ KHĂN ĐỐI VỚI DOANH
NGHIỆP VIỆT NAM

Giảng viên hƣớng dẫn:
Ts. Cao Nhất Linh

Sinh viên thực hiện:
Đinh Văn Hảo
MSSV: 5115797
Lớp: LK1164A1 - K37

Cần thơ, tháng 11/2014
GVHD: Cao Nhất Linh

1

SVTH: Đinh Văn Hảo

Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƢỚNG DẪN
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

GVHD: Cao Nhất Linh

2

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

GVHD: Cao Nhất Linh

3

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam

MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 1
2. Mục tiêu, đối tượng nghiên cứu .............................................................................. 2
3. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................ 2
4. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................ 2
5. Bố cục đề tài............................................................................................................ 3
CHƢƠNG 1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TỔ CHỨC THƢƠNG MẠI THẾ
GIỚI WTO ................................................................................................................ 5
1.1. Khái niệm, chức năng và mục tiêu của Tổ chức Thƣơng mại Thế giới
WTO ........................................................................................................................... 5
1.1.1. Khái niệm Tổ chức Thương mại Thế giới WTO................................................ 5
1.1.2. Chức năng của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO ........................................ 6
1.1.3. Mục tiêu của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO ........................................... 8
1.2. Cơ cấu tổ chức, quá trình hình thành và phát triển của Tổ chức Thƣơng
mại Thế giới WTO .................................................................................................... 9
1.2.1. Cơ cấu tổ chức của WTO .................................................................................. 9
1.2.1.1. Các cơ quan lãnh đạo chính trị và có quyền ra quyết định ........................... 10

1.2.1.2. Các cơ quan thừa hành giám sát việc thực hiện các hiệp định thương mại
đa phương ................................................................................................................... 11
1.2.1.3. Các cơ quan thực hiện chức năng hành chính - thư ký là Tổng giám đốc
và Ban Thư ký WTO .................................................................................................... 11
1.2.2. Quá trình hình thành và phát triển của WTO ................................................... 12
1.2.2.1. GATT- tiền thân của WTO ............................................................................. 12
1.2.2.2. Tổ chức Thương mại Thế giới WTO ra đời ................................................... 13
1.3. Một số hiệp định cơ bản của WTO .................................................................. 14
GVHD: Cao Nhất Linh

4

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam
1.3.1. Các hiệp định trong lĩnh vực thương mại hàng hóa và dịch vụ ....................... 14
1.3.2. Các hiệp định trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ ...................................................... 15
1.3.3. Các hiệp định trong một số lĩnh vực khác ........................................................ 16
CHƢƠNG 2. CÁC NGUYÊN TẮC HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ CHỨC
THƢƠNG MẠI THẾ GIỚI WTO VÀ PHÁP LUẬT VIỆT NAM ...................... 17
2.1. Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thƣơng mại Thế giới WTO ........... 17
2.1.1. Nguyên tắc Đối xử tối huệ quốc (MFN) ........................................................... 17
2.1.2. Nguyên tắc Đối xử quốc gia (NT) ..................................................................... 19
2.1.3. Nguyên tắc Mở cửa thị trường (Market access) ............................................... 21
2.1.4. Nguyên tắc Cạnh tranh công bằng (Fair competition) .................................... 21
2.2. Pháp luật của Việt Nam đối với các nguyên tắc hoạt động của WTO .......... 24
2.2.1. Một số quy định của Pháp lệnh về đối xử tối huệ quốc và đối xử quốc gia
trong thương mại quốc tế ............................................................................................ 24

2.2.2. Một số cam kết khác của Việt Nam trong WTO ................................................ 25
CHƢƠNG 3. THUẬN LỢI, KHÓ KHĂN, GIẢI PHÁP CHO DOANH
NGHIỆP VÀ HƢỚNG HOÀN THIỆN HỆ THỐNG PHÁP LUẬT ..................... 28
3.1. Những tác động của các nguyên tắc hoạt động của WTO đối với doanh
nghiệp Việt Nam ........................................................................................................ 28
3.1.1. Những thuận lợi cho các doanh nghiệp Việt Nam ............................................ 28
3.1.2.. Những khó khăn còn vướng phải trong quá trình hội nhập ............................ 31
3.1.2.1.. Khó khăn đối với doanh nghiệp lớn, doanh nghiệp hình thành lâu đời, có
kinh nghiệm trong sản xuất kinh doanh và hội nhập .................................................. 31
3.1.2.2. Khó khăn đối với doanh nghiệp mới hình thành, doanh nghiệp có quy mô
vừa và nhỏ ................................................................................................................... 35
3.2. Giải pháp khắc phục khó khăn cho doanh nghiệp Việt Nam trong quá
trình hội nhập kinh tế quốc tế theo các nguyên tắc của WTO ............................. 36
3.2.1. Phát triển sản xuất kinh doanh theo hướng lấy chất lượng và tiêu chuẩn làm
mục tiêu ....................................................................................................................... 37

GVHD: Cao Nhất Linh

5

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam
3.2.2. Tiếp thu, học hỏi những thành tựu tiến bộ từ bên ngoài và khắc phục những
khó khăn trong nội bộ ................................................................................................. 40
3.2.3. Tìm hiểu và nắm vững những quy định của pháp luật trong nước và quốc tế . 42
3.3. Hƣớng hoàn thiện hệ thống pháp luật trong nƣớc phù hợp với các
nguyên tắc của WTO ............................................................................................... 43

3.3.1. Xóa bỏ, sửa đổi và tiến tới hoàn thiện những quy định có sẵn phù hợp với
các nguyên tắc của WTO ............................................................................................ 44
3.3.2. Ban hành những quy định mới cho những lĩnh vực chưa được điều chỉnh
nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp trong và ngoài nước phát triển
theo xu hướng hội nhập .............................................................................................. 46
3.3.3. Tham gia xây dựng và kí kết các văn bản quốc tế góp phần thể hiện vai trò
và vị trí của Việt Nam trong WTO ............................................................................. 48
KẾT LUẬN ................................................................................................................ 49

GVHD: Cao Nhất Linh

6

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam

LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) đã chính thức đi vào hoạt động từ
ngày 01-01-1995 và đã tiếp nối cho Hiệp định chung về thuế quan và thương
mại (GATT 1947). Cùng với sự tiếp nối đó, WTO kế thừa và phát huy sứ
mệnh của GATT là dẫn dắt hệ thống thương mại quốc tế.
Hơn nữa, trong xu thế hội nhập cùng phát triển giữa các nước trên thế
giới như hiện nay thì WTO ngày càng thể hiện rõ vai trò quan trọng của mình
là một mối dây liên kết các quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới trong lĩnh
vực thương mại và từ đó phát triển rộng hơn sang lĩnh vực chính trị, xã hội,
văn hóa,... Hiện nay WTO có tất cả 160 thành viên trong tổng số hơn 220

quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới, chiếm trên 90% thương mại dịch vụ
và trên 85% thương mại hàng hóa toàn cầu.
Nhận thức được tầm quan trọng đó, Việt Nam đã không ngừng nổ lực
trong suốt mười hai năm bằng mười ba cuộc đàm phán đa phương và nhiều
cuộc đàm phán song phương khác với nhiều thành viên nhằm sớm được bước
chân vào ngôi nhà thương mại chung của thế giới này. Sau tất cả những cố
gắng, đến ngày 13-10-2006, tại phiên họp đa phương lần thứ 13 đã kết thúc tất
cả những vấn đề còn chưa thống nhất trong các văn kiện xét quy chế thành
viên cho Việt Nam. Và đến ngày 11-01-2007, Việt Nam đã chính thức là
thành viên thứ 150 của tổ chức này.
Có thể nói, bước chân vào ngưỡng cửa WTO là một thành quả xứng
đáng cho nhà nước và nhân dân Việt Nam. Đây là một bước tiến quan trọng
giúp Việt Nam có thể sánh ngang tầm với các cường quốc trong khu vực và
trên thế giới đúng như tinh thần của Hiến pháp: “Nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, phát huy nội lực, hội
nhập, hợp tác quốc tế, gắn kết chặt chẽ với phát triển văn hóa, thực hiện tiến
bộ và công bằng xã hội, bảo vệ môi trường, thực hiện công nghiệp hóa, hiện
đại hóa đất nước.”1 Tuy nhiên, WTO là một tổ chức điều chỉnh ở mức cao
1

Điều 50, Hiến pháp 2013.

GVHD: Cao Nhất Linh

7

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,

thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam
nhất và sâu rộng nhất những quan hệ thương mại quốc tế. Chính vì vậy, quá
trình hoạt động của tổ chức này vô cùng phức tạp thông qua những thỏa thuận,
hiệp định, cam kết,… Cho nên để hòa nhập vào WTO là một vấn đề đau đầu
của các cấp lãnh đạo cũng như của các doanh nghiệp.
Hy vọng góp phần tháo gỡ những khó khăn khi tìm hiểu về WTO, giúp
các đọc giả cũng như tự trang bị cho mình có thêm những hiểu biết về nguyên
tắc hoạt động của tổ chức này và góp phần thúc đẩy quá trình hội nhập kinh tế
quốc tế của doanh nghiệp Việt Nam, người viết lựa chọn đề tài “ Các nguyên
tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO, những thuận lợi và
khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam” làm luận văn tốt nghiệp chuyên
ngành Luật thương mại của mình.
2. Mục tiêu, đối tƣợng nghiên cứu
Người viết nghiên cứu đề tài này nhằm mục đích làm sáng tỏ và giúp
cho các đọc giả cũng như tự trang bị cho mình có những kiến thức cơ bản về
khái niệm, chức năng, mục tiêu, quá trình hình thành phát triển, …. Và đặc
biệt là các nguyên tắc hoạt động của WTO. Từ đó phân tích và chỉ ra những
thuận lợi và khó khăn mà các nguyên tắc này mang lại cho doanh nghiệp Việt
Nam. Không những thế, thông qua những khó khăn còn vướng phải, người
viết muốn đưa ra những giải pháp hoàn thiện hệ thống pháp luật cũng như
những lời khuyên cho các doanh nghiệp trong quá trình hội nhập kinh tế quốc
tế mà Việt Nam là một thành viên của WTO.
3. Phạm vi nghiên cứu
Hiện nay có rất nhiều quan điểm về các nguyên tắc hoạt động của WTO,
trong bài viết này, người viết phân chia thành bốn nguyên tắc và tập trung
nghiên cứu bốn nguyên tắc này. Cụ thể là: Nguyên tắc Đối xử tối huệ quốc
(MFN), nguyên tắc Đối xử quốc gia (NT), nguyên tắc Mở cửa thị trường
(Market access) và nguyên tắc Cạnh tranh công bằng (Fair competition).
Ngoài ra ở chương I, người viết còn nghiên cứu về khái niệm, chức năng, mục
tiêu, cơ cấu tổ chức, quá trình hình thành và phát triển cũng như một số hiệp

định cơ bản của WTO mà thông qua những hiệp định này thể hiện được
nguyên tắc hoạt động của tổ chức này.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu

GVHD: Cao Nhất Linh

8

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam
Trong quá trình nghiên cứu người viết đã sử dụng những phương pháp
chủ yếu sau để đạt được mục tiêu của mình:
Phương pháp phân tích luật viết được sử dụng nhiều nhất giúp hiểu biết
sâu sắc về vấn đề đang tìm hiểu cũng như những quy định của Hiến pháp, các
văn bản luật và các hiệp định.
Phương pháp chứng minh bằng số liệu, lí lẽ, dẫn chứng và phân tích số
liệu giúp người viết đưa ra những thông tin chi tiết và xác thực.
Phương pháp tổng hợp giúp khái quát được vấn đề, làm cho vấn đề trở
nên dễ hiểu hơn cũng như tránh lạc đề, dài dòng.
Ngoài ra, người viết còn sử dụng các biện pháp khác như so sánh, phủ
định vấn đề, sắp xếp theo lôgic,….
5. Bố cục đề tài
Đối với đề tài này người viết lần lượt tìm hiểu các vấn đề về tổ chức
thương mại thế giới từ khái quát đến vấn đề chính và chia thành ba chương
như sau:
Chƣơng 1. Khái quát chung về Tổ chức Thƣơng mại Thế giới WTO
Đây là chương mở đầu nhằm mục đích cung cấp những thông tin khái

quát nhất về vấn đề cần tìm hiểu. Chính vì vậy, trong phạm vi chương này
người viết đã đưa ra các vấn đề lý luận chung về WTO bao gồm: khái niệm,
chức năng, mục tiêu, cơ cấu tổ chức, quá trình hình thành phát triển và các
hiệp định cơ bản của WTO trong những lĩnh vực nhất định.
Chƣơng 2. Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thƣơng mại Thế
giới WTO và pháp luật Việt Nam
Đây là chương quan trọng của bài viết mà trong đó người viết đưa ra hai
vấn đề lớn tương ứng với hai mục lớn là:
Thứ nhất, Các nguyên tắc hoạt động của WTO. Phần này tập trung phân
tích rõ bốn nguyên tắc đã nêu. Có thể nói đây là nền tảng cho phần sau và
chương III.
Thứ hai, bên cạnh những vấn đề đã được phân tích ở trên, người viết còn
chỉ ra sự thể hiện của những nguyên tắc đó trong hệ thống pháp luật của Việt
Nam. Từ đó, giúp cho người đọc dễ dàng tiếp cận vấn đề hơn.
GVHD: Cao Nhất Linh

9

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam
Chƣơng 3. Thuận lợi, khó khăn, giải pháp cho doanh nghiệp và
hƣớng hoàn thiện hệ thống pháp luật
Trong chương này, người viết từ những kết quả phân tích ở trên đã chỉ
ra những thuận lợi cũng như khó khăn còn vướng phải của doanh nghiệp Việt
Nam và những lời khuyên với mong muốn các doanh nghiệp Việt Nam sẽ
ngày càng lớn mạnh và vươn xa hơn từ đó khẳng định vị thế của quốc gia hình
chữ S trên trường quốc tế. Bên cạnh đó, người viết cũng không quên đề xuất

hướng hoàn thiện hệ thống pháp luật của nước ta để phù hợp với xu thế chung
của thế giới theo các nguyên tắc hoạt động của WTO.

GVHD: Cao Nhất Linh

10

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam

CHƢƠNG 1

KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TỔ CHỨC
THƢƠNG MẠI THẾ GIỚI WTO
Như đã nói ở trên, Tổ chức Thương mại Thế giới WTO là một tổ chức điều
chỉnh ở mức cao nhất và sâu rộng nhất hoạt động thương mại quốc tế. Cho nên để
hiểu rõ về tổ chức này cần có một quá trình lâu dài và đi từ khái quát đến cụ thể.
Chính vì vậy, trước khi nói về những nguyên tắc hoạt động của WTO, chúng ta
cần tìm hiểu một số kiến thức cơ bản về tổ chức này.
1.1.Khái niệm, chức năng và mục tiêu của Tổ chức Thƣơng mại Thế
giới WTO
1.1.1. Khái niệm Tổ chức Thương mại Thế giới WTO
Tổ chức Thương mại Thế giới WTO có tên gọi tiếng Anh là World Trade
Organization và tên tiếng Pháp là l’Organization Mondial du Commerce. Đây là
một tổ chức quốc tế có trụ sở chính đặt tại Geneve, Thụy Sĩ, có chức năng giám
sát hoạt động thương mại giữa các nước thành viên theo những quy tắc chung.
Ngoài ra, trong hiệp định thành lập của tổ chức này cũng xác định rằng: “

WTO là một khuôn khổ định chế chung điều chỉnh các mối quan hệ thương mại
giữa các thành viên của tổ chức về những vấn đề liên quan đến các hiệp định và
các văn bản pháp lý không tách rời gồm cả những phụ lục của Hiệp định này”2.
Như vậy, WTO là tập hợp những quy tắc trên cơ sở các hiệp định giữa các nước.
Những văn bản này tạo thành nền tảng pháp lí chung cho thương mại quốc tế. Đó
chủ yếu là những sự thỏa thuận giữa các chính phủ để duy trì chính sách thương
mại trong khuôn khổ những thỏa thuận đó. Mà để có được những thỏa thuận
chung này, các nước phải tiến hành một công việc hết sức quan trọng là ngồi lại
cùng nhau đàm phán và kí kết.
Như vậy, một cách khái quát nhất, WTO là một tổ chức quốc tế giúp các
nước thành viên có được sự tự do trong thương mại quốc tế, là một ngôi nhà
2

Khoản 1, Điều II, Hiệp định thành lập tổ chức Thương mại Thế giới WTO.

GVHD: Cao Nhất Linh

11

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam
chung để các chính phủ đàm phán, kí kết các hiệp định thương mại hoặc liên quan
đến thương mại và khi phát sinh tranh chấp nó cũng là nơi để họ giải quyết những
tranh chấp này.
1.1.2. Chức năng của tổ chức thương mại thế giới WTO
Như đã nói ở trên, WTO chủ yếu bao gồm những hiệp định là các thỏa thuận
của những thành viên nên có thể nói một chức năng rất quan trọng của nó là quản

lý việc thực hiện các hiệp định – các thỏa thuận giữa những thành viên. Chức năng
này bao gồm “ giám sát, tạo thuận lợi, kể cả trợ giúp kỹ thuật cho các nước thành
viên thực hiện các nghĩa vụ thương mại quốc tế của họ” 3. Đây được xem như là
một chức năng cơ bản và quan trọng nhất của WTO. Bởi trong một tổ chức quốc
tế với nhiều thành viên như thế, giống như việc một bộ máy nhà nước quản lý cả
quốc gia mình, thì tất nhiên sẽ tồn tại những sai sót có thể do yếu tố khách quan
hoặc một sự cố ý nào đó mang lại khi một cá nhân, tổ chức hay chính phủ quá
xem trong lợi ích của mình. Chính vì vậy, WTO cần có một cơ chế để đảm bảo
cho các thành viên thực hiện các thỏa thuận của họ một cách công bằng và chính
xác nhất, sao cho mỗi thành viên đều có được sự cân bằng giữa quyền lợi và nghĩa
vụ của mình.
Thứ hai, muốn có được các hiệp định thì tổ chức này phải “là khuôn khổ thể
chế để tiến hành các vòng đàm phán thương mại đa phương trong khuôn khổ
WTO, theo quyết định của Hội nghị Bộ trưởng WTO”4. Mặc dù đề cao sự tự do
hóa trong thương mại quốc tế nhưng suy cho cùng WTO vẫn là một tổ chức, cho
nên bên trong nội bộ của nó cũng cần phải có những quy tắc riêng mà các thành
viên phải tuân theo. Vậy chức năng thứ hai này nhằm đảm bảo cho các thành viên
có được sự thống nhất trong đàm phán theo một khuôn khổ nhất định và tuân theo
cơ quan tối cao là Hội nghị Bộ trưởng.
Thứ ba, trong quá trình tiến hành hoạt động thương mại quốc tế sẽ không
khỏi xảy ra những mâu thuẫn dẫn đến tranh chấp mà các bên không tự giải quyết
được, khi đó WTO “là cơ chế giải quyết tranh chấp giữa các thành viên liên quan
đến việc thực hiện và giải thích Hiệp định WTO và các hiệp định thương mại đa

3

PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị
Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 30.
4
PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị

Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 30.

GVHD: Cao Nhất Linh

12

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam
phương và nhiều bên”5. Khi một quốc gia là thành viên của WTO, thì tất cả công
dân được đại diện thông qua nhà nước của quốc gia đó thực hiện quyền và nghĩa
vụ của họ với các nước thành viên khác, cho nên thông qua việc đứng ra giải
quyết những tranh chấp về thương mại, WTO còn giúp bảo vệ quyền lợi và tiếng
nói cho cả một dân tộc, một cộng đồng người. Hơn nữa, khi những tranh chấp xâm
phạm đến quyền lợi của một quốc gia nào đó nếu không được giải quyết một cách
triệt để sẽ gây ra những hiềm khích giữa các nước này với nhau, từ đó gây nên
những bất ổn về chính trị, hay tồi tệ hơn có thể xảy ra những cuộc chiến tranh đe
dọa nền hòa bình thế giới mà nạn nhân của tất cả các cuộc chiến đó luôn là những
con người vô tội. Chính vì vậy, thông qua chức năng này có thể khẳng định rằng
WTO là một tổ chức nhân đạo cao cả vì hòa bình và hạnh phúc của nhân loại.
Thứ tư, một điều mà ai cũng phải công nhận rằng là trình độ phát triển của
các nước luôn luôn không đồng đều cho nên việc xây dựng và áp dụng các quy tắc
đã thỏa thuận cũng không đồng nhất với nhau và kết quả mang lại cũng khác nhau.
Chính vì vậy, để giúp các thành viên có thể đạt được hiệu quả cao nhất và sự phát
triển nhanh nhất khi hội nhập mà đặc biệt là các nước kém phát triển và đang phát
triển (trong đó có Việt Nam) WTO “là cơ chế kiểm điểm chính sách thương mại
của các nước thành viên, bảo đảm thực hiện mục tiêu thúc đẩy tự do hóa thương
mại và tuân thủ các quy định của WTO, Hiệp định thành lập WTO đã quy định

một cơ chế kiểm điểm chính sách thương mại áp dụng chung đối với tất cả các
thành viên”6.
Thứ năm, trong quan hệ quốc tế ngày nay có một quy luật chung mà không
một quốc gia nào có thể từ bỏ đó là: muốn tồn tại và phát triển thì phải có sự liên
kết giữa các nhà nước và các dân tộc với nhau. Với WTO cũng vậy, tuy là ngôi
nhà chung của hầu hết các nước nhưng hòa nhập vào xu thế toàn cầu hóa mà nó là
một trong số ngày càng nhiều tổ chức quốc tế đã và đang hình thành thì một yếu tố
không thể thiếu là “thực hiện việc hợp tác với các tổ chức kinh tế quốc tế khác
như Quỹ Tiền tệ quốc tế và Ngân hàng Thế giới trong việc hoạch định những

5

PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị
Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 30.
6
PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị
Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 30.

GVHD: Cao Nhất Linh

13

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam
chính sách và dự báo về những xu hướng phát triển tương lai của kinh tế toàn
cầu”7.
Tóm lại, so với GATT 1947, các chức năng của WTO đã được khái quát một

cách gần như toàn diện nhất các khía cạnh của thương mại quốc tế. Nếu như ở
GATT chủ yếu là những cam kết của các quốc gia về việc cắt giảm thuế quan hoặc
cho hưởng những ưu đãi, miễn trừ được nêu trong vòng một hiệp định và các phụ
lục kèm theo, thì khi WTO ra đời, nó đã xem xét đến việc đàm phán, kí kết các
hiệp định và có cơ chế giải quyết tranh chấp rõ ràng, minh bạch hơn cũng như đặc
biệt là việc hợp tác với các tổ chức khác được đề cao.
1.1.3. Mục tiêu của tổ chức thương mại thế giới WTO
WTO với tư cách là một tổ chức thương mại của tất cả các nước trên thế
giới, kế thừa và thực hiện những mục tiêu đã được nêu trong Hiệp định GATT
1947 là nâng cao mức sống của nhân dân các nước thành viên, đảm bảo việc làm
và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và thương mại, sử dụng có hiệu quả nhất các
nguồn lực của thế giới. Cụ thể WTO có 3 mục tiêu sau:
Thứ nhất, “Thúc đẩy tăng trưởng thương mại hàng hoá và dịch vụ trên thế
giới phục vụ cho sự phát triển, ổn định, bền vững và bảo vệ môi trường”8. Đây là
mục tiêu quan trọng và cao cả hàng đầu của WTO, nó thể hiện được chức năng
chính và bản chất thực sự của WTO là một tổ chức đứng đầu trong lĩnh vực
thương mại quốc tế, là động lực cho sự phát triển của hoạt động này, đồng thời tạo
nền tảng vững chắc để các nước có được sự ổn định về chính trị-xã hội, tăng
trưởng kinh tế cũng như một việc không thể thiếu là bảo vệ môi trường.
Thứ hai, “Thúc đẩy sự phát triển các thể chế thị trường, giải quyết các bất
đồng và tranh chấp thương mại giữa các nước thành viên trong khuôn khổ của hệ
thống thương mại đa phương, phù hợp với các nguyên tắc cơ bản của Công pháp
quốc tế, bảo đảm cho các nước đang phát triển và đặc biệt là các nước kém phát
triển nhất được thụ hưởng những lợi ích thực sự từ sự tăng trưởng của thương

7

PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị
Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 30.
8

PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị
Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 30.

GVHD: Cao Nhất Linh

14

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam
mại quốc tế, phù hợp với nhu cầu phát triển kinh tế của các nước này và khuyến
khích các nước này ngày càng hội nhập sâu rộng hơn vào nền kinh tế thế giới”9.
Thứ ba, “Nâng cao mức sống, tạo công ăn, việc làm cho người dân các
nước thành viên, bảo đảm các quyền và tiêu chuẩn lao động tối thiểu được tôn
trọng”10. Thông qua mục tiêu này, WTO xác định được rằng động lực lớn nhất
cho sự phát triển chính là nhân tố con người hay cụ thể là nguồn lao động. Mặc dù
hiện nay xuất hiện ngày càng nhiều máy móc, thiết bị phục vụ mua bán, sản xuất
nhưng đó đều là sản phẩm do con người tạo ra và không có bất kỳ một loại nào
trong số đó có thể vượt qua bàn tay và khối óc. Một minh chứng xác thực cho lý
thuyết này chính là nền kinh tế của đất nước Mặt trời mọc. Sau thế chiến thứ II,
Nhật Bản lâm vào tình trạng khủng hoảng suy thoái nhưng nhờ có nhiều chính
sách đúng đắn mà quan trọng nhất là đề cao nhân tố con người, đào tạo nguồn lao
động chất lượng cao, xem sức lao động là sức mạnh lớn nhất cho nên quốc gia này
đã có một thời phát triển chóng mặt vươn lên thành nền kinh tế lớn thứ hai thế
giới, sau Mỹ, trong những năm bảy mươi, tám mươi của thế kỉ trước.
Các chức năng và mục tiêu của WTO có sự liên hệ chặt chẽ và mật thiết với
nhau: thông quan những mục tiêu được đề ra ngay từ đầu một cách khái quát,
WTO được xác định là một tổ chức có những chức năng quan trọng trên trường

quốc tế và cũng chính nhờ phát huy tối đa những chức năng này mà các mục tiêu
cao cả được bảo đảm trong quá trình hoạt động. Cho nên có thể nói WTO không
chỉ đơn thuần là một tổ chức quốc tế trong lĩnh vực thương mại mà nó còn là một
nền móng vững chắc cho ngôi nhà thế giới phát triển bền vững và ổn định về mọi
mặt của đời sống xã hội.
1.2. Cơ cấu tổ chức, quá trình hình thành và phát triển của Tổ chức
Thƣơng mại Thế giới WTO
1.2.1. Cơ cấu tổ chức của WTO
WTO là một tổ chức quốc tế nên có một cơ cấu phức tạp gồm 3 cấp: thứ
nhất là các Cơ quan lãnh đạo chính trị và có quyền ra quyết định bao gồm Hội
9

Cổng Thông tin điện tử Chính phủ nước Cộng hòa xã hộ chủ nghĩa Việt Nam, Tổ chức Thương mại Thế
giới (WTO),
/>diplomacyOrgId=125, [ ngày truy cập 15-08-2014].
10
Cổng Thông tin điện tử Chính phủ nước Cộng hòa xã hộ chủ nghĩa Việt Nam, Tổ chức Thương mại Thế
giới (WTO),
/>diplomacyOrgId=125, [ ngày truy cập 15-08-2014].

GVHD: Cao Nhất Linh

15

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam
nghị Bộ trưởng, Ðại hội đồng WTO, Cơ quan giải quyết tranh chấp và Cơ quan

kiểm điểm chính sách thương mại. Thứ hai là các Cơ quan thừa hành và giám sát
việc thực hiện các hiệp định thương mại đa phương bao gồm Hội đồng GATT,
Hội đồng GATS và Hội đồng TRIPS tương ứng với ba Hiệp định GATT, GATS
và TRIPS. Thứ ba là các cơ quan thực hiện chức năng hành chính - thư ký là Tổng
giám đốc và Ban Thư ký WTO11.
1.2.1.1. Các cơ quan lãnh đạo chính trị và có quyền ra quyết định
Hội nghị Bộ trưởng WTO: là cơ quan lãnh đạo chính trị cao nhất của WTO,
họp ít nhất hai năm một lần, giống như tên gọi, thành viên của nó là đại diện cấp
Bộ trưởng của tất cả các thành viên WTO. Ðiều IV khoản 1 Hiệp định thành lập
WTO quy định: “ Hội nghị bộ trưởng sẽ họp hai năm một lần bao gồm tất cả các
thành viên. Hội nghị bộ trưởng sẽ thực hiện những chức năng của WTO và đưa ra
những hành động cần thiết để thực thi những chức năng này. Khi một thành viên
nào đó yêu cầu, hội nghị bộ trưởng có quyền đưa ra những quyết định về tất cả
những vấn đề thuộc bất kỳ một Hiệp định thương mại đa biên nào theo đúng các
yêu cầu cụ thể về cơ chế ra quyết định quy định trong hiệp định này và hiệp định
thương mại đa biên có liên quan”12. Như vậy, Hội nghị Bộ trưởng là cấp cao nhất
và có quyền quyết định tất cả các vấn đề phát sinh giữa các nước thành viên.
Tuy nhiên, cũng giống như Quốc hội của nước ta, Hội nghị bộ trưởng chỉ
làm việc thông qua phiên họp cho nên ở các khoảng thời gian còn lại thì quyền lực
tạm thời trao cho cơ quan khác mà cụ thể trong WTO là Ðại hội đồng: Trong thời
gian giữa các khoá họp của Hội nghị Bộ trưởng WTO, các chức năng của Hội nghị
Bộ trưởng WTO do Ðại hội đồng đảm nhiệm. Ðại hội đồng WTO hoạt động trên
cơ sở thường trực tại trụ sở của WTO ở Geneva, Thụy Sĩ. Thành viên của Ðại hội
đồng WTO là đại diện ở cấp Ðại sứ của chính phủ tất cả các thành viên13.
Trong cấp thứ nhất còn có hai cơ quan với nhiệm vụ rất quan trọng là Cơ
quan giải quyết tranh chấp và Cơ quan kiểm điểm chính sách thương mại: Ðiều IV
khoản 4, khoản 5 Hiệp định thành lập WTO có quy định là ngoài việc thực hiện
các chức năng của Hội nghị Bộ trưởng WTO trong thời gian giữa hai khoá họp,
Ðại hội đồng -WTO còn thực hiện những chức năng khác được trao trực tiếp theo
11

PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị
Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 10.
12
Khoản 1, Điều IV, Hiệp định thành lập tổ chức Thương mại Thế giới WTO.
13
PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị
Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 10.

GVHD: Cao Nhất Linh

16

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam
các Hiệp định thương mại đa phương, trong đó quan trọng nhất là chức năng giải
quyết tranh chấp và chức năng kiểm điểm chính sách thương mại. Chính vì vậy
mà Ðại hội đồng WTO đồng thời là cơ quan giải quyết tranh chấp và cũng là Cơ
quan kiểm điểm chính sách mại khi thực hiện những chức năng này.
1.2.1.2. Các cơ quan thừa hành giám sát việc thực hiện các hiệp định
thương mại đa phương
Theo như hiệp định thành lập thì WTO có ba hội đồng được thành lập để
giám sát việc thực thi ba Hiệp định thương mại đa phương tương ứng là: Hội đồng
GATT tương ứng với Hiệp định Thương mại hàng hóa (GATT), Hội đồng GATS
tương ứng với Hiệp định Thương mại dịch vụ (GATS) và Hội đồng TRIPS tương
ứng với Hiệp định về các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sỡ hữu trí
tuệ (TRIPS). Tất cả nước thành viên đều có quyền tham gia vào hoạt động của ba

hội đồng này. Ba hội đồng nói trên báo cáo trực tiếp các công việc của mình lên
Ðại hội đồng WTO.
Ngoài ra còn có các cơ quan được các hội đồng của WTO thành lập với tư
cách trực thuộc để giúp các hội đồng này trong việc thực hiện các chức năng kỹ
thuật, ví dụ: Ủy ban về thâm nhập thị trường, Ủy ban về trợ giá nông nghiệp và
các Nhóm công tác được thành lập trên cơ sở tạm thời để giải quyết những vấn đề
cụ thể.
1.2.1.3. Các cơ quan thực hiện chức năng hành chính - thư ký là Tổng giám
đốc và Ban Thư ký WTO.
Bởi vì mục tiêu lớn lao của mình nên WTO có một Ban Thư ký rất quy mô,
bao gồm khoảng 500 viên chức và nhân viên thuộc biên chế chính thức của
WTO14. Tại Điều VI Hiệp định thành lập WTO có quy định “Ban thư kí của WTO
sẽ do một tổng giám đốc lãnh đạo”15, trong đó Hội nghị bộ trưởng sẽ bổ nhiệm
Tổng giám đốc, quyết định về quyền hạn, nghĩa vụ, thời gian phục vụ,… Sau đó,
Tổng giám đốc sẽ bổ nhiệm các thành viên của Ban thư kí và cũng quy định quyền
hạn và nghĩa vụ của những thành viên này. Quan trọng hơn hết là “trách nhiệm
của Tổng thư kí và nhân viên Ban thư kí sẽ phải hoàn toàn mang tính quốc tế. Khi
thực hiện bổn phận của mình, Tổng giám đốc và thành viên Ban thư kí sẽ không

14
15

Điều VI, Hiệp định thành lập tổ chức Thương mại Thế giới WTO.
Khoản 4, Điều VI, Hiệp định thành lập tổ chức Thương mại Thế giới WTO.

GVHD: Cao Nhất Linh

17

SVTH: Đinh Văn Hảo

Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam
được phép tìm kiếm hoặc chấp nhận những chỉ thị từ bất kì một chính phủ hay một
cơ quan nào khác ngoài WTO”16.
Như vậy, Tổng giám đốc là người có quyền lực lớn nhất trong ban thư kí,
cho nên việc bổ nhiệm người giữ chức vụ này luôn là một cuộc chạy đua giữa
những vị có thế lực lớn trên thế giới, có thể là các bộ trưởng, các thủ tướng hay
tổng thống. Tuy nhiên, trách nhiệm của Tổng giám đốc và thành viên Ban thư kí
cũng hết sức nặng nề, họ hoạt động mang tính quốc tế và hoàn toàn chỉ tuân theo
WTO.
1.2.2. Quá trình hình thành và phát triển của WTO
1.2.2.1. GATT- tiền thân của WTO
Vào những năm 40 của thế kỉ trước, khi chiến tranh Thế giới thứ hai vẫn còn
chưa kết thúc mà những tổn thất nó mang lại thực sự quá lớn cho toàn nhân loại,
cho nên ngay lúc này các nước đã nghĩ đến việc thiết lập các thỏa thuận chung về
kinh tế để hỗ trợ công cuộc khôi phục sau chiến tranh. Chính vì vậy, Hội nghị
Bretton Woods đã được triệu tập ở bang New Hampshire (Hoa Kỳ) năm 1944
nhằm mục đích này. Kết quả của Hội nghị Bretton Woods là sự ra đời của 2 tổ
chức tài chính: Ngân hàng Tái thiết và Phát triển Quốc tế (nay gọi là Ngân hàng
Thế giới - WB) và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF). Ngoài ra, một tổ chức chung về
thương mại cũng được đề xuất thành lập với tên gọi Tổ chức Thương mại Quốc tế
(ITO).17
Tuy nhiên, phạm vi hoạt động được áp đặt cho ITO là khá lớn, bao trùm lên
cả các vấn đề việc làm, đầu tư, cạnh tranh, dịch vụ, vì thế việc đàm phán Hiến
chương của ITO diễn ra khá lâu. Trong khi đó, vì mong muốn sớm cắt giảm thuế
quan để đẩy mạnh công cuộc tái thiết sau chiến tranh, năm 1946, một nhóm 23
nước đã đàm phán riêng lẻ và đạt được một số ưu đãi thuế quan nhất định. Để ràng
buộc những ưu đãi đã đạt được, nhóm 23 nước này quyết định lấy một phần về

chính sách thương mại trong dự thảo Hiến chương ITO và cải tiến nó thành Hiệp
định chung về Thuế quan và Thương mại (GATT) mà chúng ta thường gọi là
16

Cổng Thông tin điện tử Chính phủ nước Cộng hòa xã hộ chủ nghĩa Việt Nam, Tổ chức Thương mại Thế
giới (WTO),
/>diplomacyOrgId=125 , [ ngày truy cập 15-08-2014].
17
Bộ ngoại giao Việt Nam, Lịch sử ra đời, mục tiêu, nguyên tắc pháp lý, cơ cấu tổ chức và các hiệp định
cơ bản của WTO,
/>8/ns091029022045 ,[ngày truy cập 01-11-2014].

GVHD: Cao Nhất Linh

18

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam
GATT năm 1947. GATT 1947 có hiệu lực từ 1/1/1948 như một thoả thuận tạm
thời trong khi chờ ITO được thành lập. Nhưng ITO không ra đời bởi vì Quốc hội
Hoa Kỳ không phê chuẩn Hiến chương làm cho các nước khác cũng không phê
chuẩn. Do vậy từ thời điểm này GATT trở thành mũi kim chỉ nam quan trọng nhất
của thương mại quốc tế cho đến khi WTO ra đời.
1.2.2.2. Tổ chức thương mại thế giới WTO ra đời
Có thể nói, trong bốn mươi tám năm tồn tại của mình (từ 1947 đến 1995),
GATT 1947 đã có những đóng góp to lớn vào việc thúc đẩy sự phát triển của
thương mại thế giới. Số lượng các bên tham gia cũng tăng nhanh. Cho tới trước

khi WTO được thành lập, GATT đã có 124 bên ký kết và đang tiếp nhận 25 đơn
xin gia nhập. Từ mức thuế trung bình 40% của năm 1948, đến năm 1995, mức
thuế trung bình của các nước phát triển chỉ còn khoảng 4% và của các nước đang
phát triển còn khoảng 15%.18
Tuy nhiên đến cuối những năm 1980 đầu 1990 thì lịch sử nhân loại chứng
kiến những sự kiện làm thay đổi cả thế giới. Mở đầu là việc kết thúc chiến tranh
lạnh giữa Liên Xô và Mỹ năm 1989 và sau đó là sự tan rã của Liên bang Xô Viết
đánh dấu cho sự tắt liệm thời kỳ vàng son của chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn
cầu kèm theo hàng loạt các quốc gia mới được hình thành như: Cư-rơ-gư-tan, Udơ-bê-kit-tan, Ta-gi-kit-tan,… Đặc biệt là cũng trong thời kì này hầu hết các quốc
gia thuộc địa ở châu Á, châu Phi và Mỹ Latinh đều giành được độc lập cùng với
sự vươn lên của Nhật Bản và Tây Âu đã khiến trật tự thế giới hình thành theo
hướng đa cực, không còn tập trung vào tay Mỹ và Liên Xô như trước nữa. Chính
vì vậy, trước những biến chuyển sâu sắc này và sự phát triển của khoa học-kỹ
thuật, GATT bắt đầu tỏ ra có những bất cập, không theo kịp tình hình khi chỉ điều
chỉnh ở mức cơ bản và có phần khái quát các quan hệ thương mại quốc tế.
Trước tình hình đó các bên tham gia GATT nhận thấy cần phải có nỗ lực để
củng cố và mở rộng hệ thống thương mại quốc tế. Từ năm 1986 đến 1994, Hiệp
định GATT và các hiệp định kèm theo của nó đã được các nước thảo luận sửa đổi
và cập nhật để thích ứng với điều kiện thay đổi của thời đại. Sau đó, Hiệp định
GATT 1947, cùng với các quyết định đi kèm và một vài biên bản giải thích khác
18

Bộ Ngoại giao Việt Nam, Lịch sử ra đời, mục tiêu, nguyên tắc pháp lý, cơ cấu tổ chức và các hiệp định
cơ bản của WTO
, />08/ns091029022045 , [ngày truy cập 07-09-2014]

GVHD: Cao Nhất Linh

19

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam
đã hợp thành GATT 1994. Bên cạnh đó, một số hiệp định khác cũng đạt được
trong các lĩnh vực như nông nghiệp, dệt may, trợ cấp, tự vệ và các lĩnh vực khác,
cùng với GATT 1994, chúng tạo thành các yếu tố của một hệ thống thương mại
quốc tế mới và hoàn thiện hơn. Cuối cùng, Vòng đàm phán Uruguay kéo dài tám
năm (1986-1994) cũng thông qua một loạt các quy định mới điều chỉnh thương
mại Dịch vụ và Quyền Sở hữu Trí tuệ liên quan đến thương mại, và có thể nói một
thành công lớn nhất mang tính lịch sử của vòng đàm phán lần này là các nước đã
cho ra Tuyên bố Marrakesh (Maroc) kết thúc vòng đàm phán và thành lập Tổ chức
Thương mại Thế giới (WTO), bắt đầu đi vào hoạt động từ ngày 1/1/19951.19 Từ
đây, GATT đã kết thúc sứ mệnh vĩ đại của mình và WTO là một tổ chức kế nhiệm
GATT trong việc lãnh đạo hệ thống thương mại quốc tế.
1.3. Một số hiệp định cơ bản của WTO
Các hiệp định của WTO tập trung điều chỉnh ba lĩnh vực chính là thương
mại hàng hoá, thương mại dịch vụ và quyền sở hữu trí tuệ. Các hiệp định này đưa
ra các nguyên tắc để trên cơ sở đó các thành viên WTO có những cam kết cắt
giảm thuế quan, dỡ bỏ các hàng rào thương mại và mở cửa thị truờng. Để điều
chỉnh hệ thống thương mại quốc tế WTO có tất cả 16 Hiệp định chính. Đây là các
hiệp định mà tất cả thành viên đều phải tham gia.
1.3.1. Các hiệp định trong lĩnh vực thương mại hàng hóa và dịch vụ
Trong số tổng số 16 Hiệp định chính thì WTO có ba hiệp định về thương
mại hàng hóa là: Hiệp định chung về thuế quan thương mại, gọi tắt là GATT 1994,
Hiệp định nông nghiệp, gọi tắt là AOA và Hiệp định về hàng dệt may, gọi tắt là
ATC. Và một Hiệp định về Thương mại Dịch vụ, gọi tắt là GATS.
Trong đó, quan trọng nhất là GATT 1994 được xây dựng dựa trên cơ sở
GATT 1947. Ngay khi bắt đầu nó đã nêu lên nguyên tắc cơ bản là Thương mại

không phân biệt đối xử thể hiện tại Điều I và nguyên tắc Đãi ngộ quốc gia tại Điều
III. Phần kế tiếp là các hiệp định bổ sung và các phụ lục bao gồm những điều
khoản đặc biệt liên quan đến những ngành riêng biệt. Phần cuối cùng là danh mục
các cam kết của mỗi nước về việc cắt giảm thuế quan.

19

Bộ ngoại giao Việt Nam, Lịch sử ra đời, mục tiêu, nguyên tắc pháp lý, cơ cấu tổ chức và các hiệp định
cơ bản của WTO,
/>8/ns091029022045 ,[ngày truy cập 01-11-2014].

GVHD: Cao Nhất Linh

20

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam
Một trong những Hiệp định đánh dấu sự tiến bộ của WTO là Hiệp định nông
nghiệp AOA, bởi vì từ khi GATT 1947 được thành lập thì trong suốt thời gian tồn
tại các nguyên tắc của nó đã không được áp dụng trong lĩnh vực nông nghiệp.
Hiệp định này nhằm mục đích cải cách thương mại quốc tế đối với hàng nông sản,
đưa ra cách thức buôn bán nông sản công bằng, bình đẳng và góp phần củng cố
vai trò của thị trường bằng cách yêu cầu các nước phải chấp nhận hai điều kiện:
Giảm trợ cấp bao gồm cả trợ cấp xuất khẩu và trợ cấp sản xuất; Tăng mức độ mở
cửa thị trường20.
Trong lĩnh vực này còn có một hiệp định rất đặc biệt mà bản thân nó được
quy định tự chấm dứt hiệu lực vào ngày 31-12-2004, đó là ATC- Hiệp định về

hàng dệt may. Đây là hiệp định duy nhất của WTO quy định về việc tự chấm dứt
hiệu lực. Nó ra đời thay thế cho Hiệp định hàng đa sợi MFA và là hiệp định quốc
tế chính thức điều chỉnh thương mại hàng dệt may. Nội dung chính của nó là các
nước nhập khẩu phải xóa bỏ hạn ngạch và không được phân biệt đối xử giữa
những nước xuất khẩu21.
Đối với hiệp định về thương mại dịch vụ GATS, nó bao gồm hầu như toàn
bộ các lĩnh vực dịch vụ. Các điều khoản của nó quy định những quan điểm,
nguyên tắc, luật lệ nhằm đạt được mục tiêu tự do hóa thương mại. Đặc biệt là
GATS đưa ra 3 nguyên tắc cơ bản: thứ nhất là nguyên tắc không phân biệt đối xử,
thứ hai là cam kết ràng buộc đối với việc mở cửa thị trường và thứ ba là nguyên
tắc minh bạch.
Thông qua các Hiệp định này có thể thấy phạm vi điều chỉnh về thương mại
hàng hóa và dịch vụ của WTO đã tiến bộ hơn cả về nội dung và phạm vi so với
GATT 1947.
1.3.2. Hiệp định trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ
Khi nhắc đến vấn đề sỡ hữu trí tuệ thì có thể nói đây là một lĩnh vực nhạy
cảm và gây ra nhiều rắc rối cho hệ thống thương mại quốc tế mà đặc biệt là vấn đề
hàng giả, hàng nhái. Chính vì vậy, trong vòng đàm phán Urugoay, các nước đã
tiến hành kí kết Hiệp định về quyền sở hữu trí tuệ có liên quan đến thương mại
TRIPS cùng với sự ra đời của WTO. Hiệp định này bao gồm các điều khoản về
20

PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị
Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 67.
21
PGS. TS. Nguyễn Anh Tuấn, Giáo trình tổ chức Thương mại Thế giới (WTO – OMC), NXB Chính trị
Quốc gia, Hà Nội, năm 2008, trang 72.

GVHD: Cao Nhất Linh

21

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam
nguyên tắc và biện pháp nhằm thực hiện quyền sở hữu trí tuệ với mục tiêu tổng
quát là góp phần giảm bớt sự giả mạo trong thương mại và các rào cản thương mại
quốc tế, thúc đẩy việc bảo hộ hiệu quả và thực thi quyền sở hữu trí tuệ.

1.3.3. Các hiệp định trong một số lĩnh vực khác
Ngoài các Hiệp định trong những lĩnh vực cơ bản trên, để hoàn thành mục
tiêu là đầu tàu dẫn dắt hệ thống thương mại quốc tế, WTO còn có nhiều hiệp định
về nhiều khía cạnh khác.
Về hàng rào phi thếu quan, có Hiệp định về các biện pháp vệ sinh và kiểm
dịch động thực vật (SPS), Hiệp định về hàng rào kỹ thuật trong thương mại
(TBT), Hiệp định về các thủ tục cấp phép nhập khẩu (IPL) và Hiệp định về kiểm
hóa trước khi xuất hàng (BIS).
Về hàng rào thếu quan thì có hai hiệp định là Hiệp định về quy tắc xuất sứ
(ROR) và Hiệp định Trị giá hải quan (ACV).
Đối với quyền tự vệ thì có các hiệp định cơ bản: Hiệp định về các biện pháp
tự vệ (ASG), Hiệp định về trợ cấp (SCM) và Hiệp định về bán phá giá (AAD).
Ngoài ra còn có một hiệp định về các biện pháp đầu tư có liên quan đến
thương mại (TRIMS) trong lĩnh vực đầu tư trực tiếp nước ngoài và Thảo luận về
các quy tắc và thủ tục giải quyết tranh chấp (DSU).
Như vậy, so với GATT 1947 chỉ điều chỉnh chủ yếu các quan hệ về thương
mại hàng hóa quốc tế, WTO đã hơn hẳn. Nó điều chỉnh gần như toàn bộ những
khía cạnh của hệ thống thương mại quốc tế mà trong đó có hàng nông sản và dệt
may là những trường hợp không được áp dụng bởi GATT, điều tiết cả hoạt động

thương mại dịch vụ, hoạt động đầu tư và sở hữu trí tuệ vốn là những lĩnh vực
không được điều chỉnh trong GATT. Cho nên có thể khẳng định rằng, về cơ bản
WTO là sự kế thừa, phát triển của GATT và những quy định của nó có phạm vi
điều chỉnh rộng hơn cũng như chặt chẽ hơn.

GVHD: Cao Nhất Linh

22

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam

CHƢƠNG 2

CÁC NGUYÊN TẮC HOẠT ĐỘNG CỦA TỔ
CHỨC THƢƠNG MẠI THẾ GIỚI WTO VÀ
PHÁP LUẬT VIỆT NAM
Nếu như chương một chỉ dừng lại ở những vấn đề cơ bản về WTO nhằm
giúp cho người đọc hình dung được một cách sơ lược về tổ chức này, thì sang đến
chương hai, sẽ tiếp cận một cách cụ thể hơn bốn nguyên tắc hoạt động chính, được
xem là nền tảng của WTO. Bên cạnh đó, chúng ta sẽ tìm hiểu những quy định có
liên quan trong hệ thống pháp luật của nước ta cũng như những cam kết chính của
Việt Nam trong một số lĩnh vực nhất định.
2.1. Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thƣơng mại Thế giới WTO
Trong quá trình tìm hiểu về WTO, có thể nói vấn đề quan trọng nhất và cần
đặt lên hàng đầu đó là các nguyên tắc hoạt động của nó. Bởi vì, khi những thỏa
thuận giữa các quốc gia được kí kết thì đều dựa trên nền tảng là các nguyên tắc

này. Nó luôn là yếu tố chính khi nhắc đến WTO và sự vận dụng rộng rãi, lâu dài
đã biến nó gần như trở thành những chuẩn mực của thương mại quốc tế.
2.1.1. Nguyên tắc Đối xử tối huệ quốc (MFN)
Đầu tiên là một nguyên tắc được nhắc đến nhiều nhất và xem như là quan
trọng nhất của WTO. Nguyên tắc này đã được hình thành và ghi nhận từ thế kỉ
XVIII trong Hiệp ước giữa Hoa Kỳ và Pháp, nhưng khi GATT 1947 ra đời thì nó
mới thực sự trở thành nền tảng của hệ thống thương mại quốc tế. Đó là nguyên tắc
Đối xử tối huệ quốc (MFN). Như đã nói ở trên, MFN là một nguyên tắc cực kì
quan trọng cho nên nó được thể hiện ngay trong điều I của Hiệp định GATT với
tên gọi là “Quy định chung về đối xử tối huệ quốc”. Ngoài ra, khi WTO ra đời,
cùng với sự tiến bộ của nó, nguyên tắc này còn được đưa vào Hiệp định thương
mại dịch vụ (GATS) tại điều II và Hiệp định về sở hữu trí tuệ (TRIPS) tại điều IV.

GVHD: Cao Nhất Linh

23

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam
Nguyên tắc Đối xử tối huệ quốc được viết theo tiếng Anh có nghĩa là Most
Favoured Nation (MFN). Nếu nhìn nhận ở góc độ Tư pháp quốc tế thì MFN được
hiểu là: Người nước ngoài sẽ ngang bằng với người nước ngoài, pháp nhân nước
ngoài sẽ ngang bằng với pháp nhân nước ngoài về quyền và nghĩa vụ. Còn nếu
xem xét ở góc độ chi tiết hơn của Thương mại quốc tế thì : Theo nguyên tắc MFN,
WTO yêu cầu một nước thành viên phải áp dụng thuế quan và các quy định khác
đối với hàng hoá nhập khẩu từ các nước thành viên khác nhau (hoặc hàng hoá xuất
khẩu tới các nước thành viên khác nhau) một cách bình đẳng, không phân biệt đối

xử. Điều đó có nghĩa là nếu một nước thành viên dành cho sản phẩm từ bất kỳ
nước thành viên nào mức thuế quan hay bất kỳ một ưu đãi phi thuế quan nào khác
thì cũng phải dành mức thuế quan hoặc ưu đãi đó cho sản phẩm cùng loại của tất
cả các quốc gia thành viên khác một cách ngay lập tức và vô điều kiện.22
Ví dụ cụ thể về nguyên tắc này như sau: Hiện nay Việt Nam, Thái Lan và
Mỹ đều là thành viên của WTO. Giả sử cả hai nước đều xuất khẩu sản phẩm gạo
cùng loại vào thị trường Mỹ, thì khi đó nếu Mỹ dành cho Thái Lan những ưu đãi
về thuế quan hay bất kỳ những ưu đãi nào khác thì cũng phải cho Việt Nam những
ưu đãi đó. Cụ thể nếu gạo của Thái Lan được đánh thuế là 2% thì gạo Việt Nam
cũng vậy. Còn nếu một nước thứ tư khác không phải là thành viên của WTO cũng
xuất khẩu cùng sản phẩm này vào thì Mỹ có thể áp dụng mức thuế cao hơn hoặc
có quyền không cho hưởng những ưu đãi như đã áp dụng với Việt Nam và Thái
Lan. Tuy nhiên trong thực tế, mặc dù là nguyên tắc quan trọng và nền tảng nhưng
các nước không phải lúc nào cũng tuân thủ nó một cách nghiêm ngặt. Bằng chứng
là đã có rất nhiều tranh chấp trong lịch sử của GATT liên quan đến việc áp dụng
nguyên tắc này. Một trong số những vụ kiện đã làm tốn không ít giấy mực của báo
chí quốc tế và làm đau đầu cho các cơ quan chức năng là vụ kiện giữa đất nước
với những đồn điền cà phê nổi tiếng ở Nam Mỹ - Braxin và vương quốc của
những đấu trường bò tót – Tây Ban Nha năm 1981: Theo như Braxin thì Tây Ban
Nha đã ban hành một nghị định quy định các mức thuế quan khác nhau đối với
năm loại cà phê chưa rang, trong đó, hạt cà phê của Braxin bị đánh thuế cao hơn.
Còn về phía Tây Ban Nha thì biện minh rằng sở dĩ có sự chênh lệch này là do các
yếu tố về điều kiện thời tiết, điều kiện trồng trọt, cách chọn giống,… Tuy nhiên,
lập luận này của Tây Ban Nha đã không đủ thuyết phục vì hạt cà phê dù thế nào đi
chăng nữa thì cũng có mục đích duy nhất là để uống – tức là có tính năng sử dụng
22

Khoản 1, Điều I, Hiệp định chung về thuế quan và thương mại.

GVHD: Cao Nhất Linh

24

SVTH: Đinh Văn Hảo


Các nguyên tắc hoạt động của Tổ chức Thương mại Thế giới WTO,
thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam
giống nhau, là những sản phẩm cùng loại. Sau khi xem xét những lập luận của hai
bên hội đồng GATT đã đưa ra kết luận việc ban hành nghị định trên của Tây Ban
Nha là mang tính chất phân biệt đối xử và trái với khoản 1, Điều I của GATT.23
Bên cạnh đó, MFN còn một khía cạnh rất quan trọng là một số ngoại lệ riêng
biệt chỉ áp dụng cho chính nó. Thứ nhất là nhằm mục đích thúc đẩy quá trình hội
nhập kinh tế khu vực thì các nước là đồng minh thuế quan của nhau có thể gỡ bỏ
rào càn về thuế hoặc không đánh thuế, hơn nữa WTO cho phép hình thành mới và
mở rộng các nước đồng minh thuế quan này. Trong Hiệp định GATT 1947 cũng
có một ngoại lệ tương tự là ưu đãi về thuế quan truyền thống, tức là hai nước mặc
dù là thành viên của GATT nhưng đã có chế độ ưu đãi truyền thống thì có thể
đánh thuế thấp hơn nhưng GATT 1947 không cho phép mở rộng và hình thành
mới các đồng minh cũng như chỉ chấp nhận các đồng minh đã hình thành trước
khi nó ra đời. Vậy tại sao lại có sự khác biệt như vậy giữa GATT 1947 và WTO?
Để trả lời câu hỏi này ta phải nhìn lại mục đích cao cả nhất của WTO là thúc đẩy
tự do trong thương mại quốc tế. Cho nên việc cho phép mở rộng các đồng minh
thuế quan giúp các nước trên thế giới mà đầu tiên là các thành viên tiến gần lại với
nhau hơn, và đến một lúc nào đó khi tất cả các nước đều là đồng minh của nhau
thì rào cản về thuế hoàn toàn bị gỡ bỏ, các nước có thể tiến hành hoạt động thương
mại quốc tế một cách tự do nhất. Khi đó, tất cả các thị trường lớn nhỏ của những
nước đang phát triển như Việt Nam hay phát triển như Mỹ, những nước đông dân
như Trung Quốc hay chỉ có vài ngàn người như Vatican cũng sẽ trở nên rất dễ
dàng để các doanh nghiệp trên toàn thế giới xâm nhập. Có thể nói, nhìn nhận được

hạn chế này của GATT 1947, WTO đã đem đến một sự tiến bộ mang tính lịch sử
cho hệ thống thương mại quốc tế. Thứ hai là một ngoại lệ đối với các quốc gia
đang phát triển, nhằm mục đích tạo điều kiện phát triển kinh tế của các quốc gia
nghèo, các nước có thể ưu đãi cho các quốc gia này nhưng phải áp dụng đối với tất
cả các quốc gia nghèo còn lại có sản phẩm cùng loại.
2.1.2. Nguyên tắc Đối xử quốc gia (NT)
Khác với nguyên tắc nền tảng Đối xử tối huệ quốc, nguyên tắc NT xuất hiện
muộn hơn và trước khi GATT 1947 ra đời nó hoàn toàn không được đề cập đến
trong thương mại quốc tế. Nhưng sau khi được đưa vào Điều III của GATT 1947,
nó đã trở thành nguyên tắc quan trọng trong các hiệp định song phương và đa
23

Nguyễn Bá Ngọc, WTO thuận lợi và thách thức cho các doanh nghiệp Việt Nam, NXB Lao động-Xã hội,
Hà Nội, năm 2005, trang 28.

GVHD: Cao Nhất Linh

25

SVTH: Đinh Văn Hảo