- Trang chủ >>
- Thạc sĩ - Cao học >>
- Luật
pháp luật về bảo hiểm tiền gửi
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (892.89 KB, 80 trang )
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
----------
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 37 (2011-2015)
Đề tài:
PHÁP LUẬT VỀ BẢO HIỂM TIỀN GỬI
Giảng viên hướng dẫn:
Sinh viên thực hiện:
Ths. Lê Huỳnh Phƣơng Chinh
Lý Kim Huyền
Bộ môn Luật Thƣơng mại
MSSV: 5115802
Lớp: LK1164A1
Cần thơ, 12/12/2014
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 1
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành tốt luận văn hôm nay, đầu tiên người viết xin gửi lời cảm ơn đến
gia đình, những người luôn là chỗ dựa vững chắc và tạo điều kiện tốt nhất cho người
viết hoàn thành việc học tập. Bên cạnh đó, người viết cũng xin gửi lời cảm ơn đến tất
cả bạn bè đã luôn động viên giúp đỡ người viết trong quá trình học tập và nghiên cứu
đề tài.
Người viết xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến tất cả thầy, cô của Khoa
Luật – Trường Đại học Cần thơ, đã dìu dắt, truyền đạt những kiến thức cho người viết
trong tất cả những năm học vừa qua. Đó là những kiến thức quý giá, và là nền tảng
giúp người viết hoàn thành tốt đề tài nghiên cứu.
Đặc biệt, người viết xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến cô Lê Huỳnh
Phương Chinh, người đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ người viết rất nhiều trong quá
trình hoàn thành luận văn tốt nghiệp.
Mặc dù đã cố gắng trong quá trình nghiên cứu, tuy nhiên cũng không tránh
khỏi những thiếu sót và hạn chế. Vì vậy, em rất mong nhận được sự góp ý của quý
thầy cô để bài luận văn được hoàn thiện hơn./.
Em xin chân thành cảm ơn!
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 2
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƢỚNG DẪN
-----------..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
Cần thơ, ngày … tháng … năm 2014
Giảng viên hướng dẫn
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 3
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN
-----------..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
Cần thơ, ngày … tháng … năm 2014
Giảng viên phản biện
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 4
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
BHTG – Bảo hiểm tiền gửi.
BHTG VN – Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam.
DIV – Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (Desposit Insurance of Vietnam).
FIDC – Hệ thống bảo hiểm tiền gửi liên bang Mỹ.
IADI – Hiệp hội bảo hiểm tiền gửi quốc tế.
NHNN – Ngân hàng Nhà nước.
NSNN – Ngân sách Nhà nước.
TCTD – Tổ chức tín dụng.
QTDND – Quỹ tín dụng nhân dân.
TPCP – Trái phiếu Chính phủ.
WB – Ngân hàng thế giới.
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 5
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
MỤC LỤC
Trang
LỜI NÓI ĐẦU .............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................... 1
2. Mục tiêu và phạm vi nghiên cứu đề tài .................................................................. 1
3. Phƣơng pháp nghiên cứu đề tài .............................................................................. 2
4. Bố cục đề tài .............................................................................................................. 2
CHƢƠNG 1: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ BẢO HIỂM TIỀN GỬI......................... 3
1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của bảo hiểm tiền gửi .......................................... 3
1.1.1. Khái niệm bảo hiểm tiền gửi .......................................................................... 3
1.1.2. Đặc điểm của bảo hiểm tiền gửi ..................................................................... 5
1.1.3. Vai trò của bảo hiểm tiền gửi ....................................................................... 10
1.2. Giới thiệu các nguyên tắc cơ bản và các mô hình hoạt động của bảo hiểm tiền
gửi ................................................................................................................................ 13
1.2.1. Giới thiệu các nguyên tắc cơ bản của hoạt động bảo hiểm tiền gửi ........... 13
1.2.2. Giới thiệu các mô hình hoạt động của bảo hiểm tiền gửi ............................ 16
1.3. Sơ lƣợc quá trình hình thành và phát triển của bảo hiểm tiền gửi ................ 17
1.3.1. Quá trình hình thành và phát triển của bảo hiểm tiền gửi trên thế giới .... 17
1.3.2. Quá trình hình thành và phát triển của bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam .... 20
CHƢƠNG 2: QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ BẢO HIỂM TIỀN GỬI ................. 23
2.1. Quy định về chủ thể tham gia mối quan hệ bảo hiểm tiền gửi ....................... 23
2.1.1. Quy định pháp luật về tổ chức bảo hiểm tiền gửi ........................................ 23
2.1.1.1. Địa vị pháp lý của tổ chức bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ........................... 23
2.1.1.2. Nhiệm vụ và quyền hạn của tổ chức bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ............ 26
2.1.2. Quy định pháp luật về tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi ......................... 30
2.1.3. Quy định pháp luật về chủ thể được bảo hiểm tiền gửi ............................... 32
2.2. Quy định pháp luật về tiền gửi đƣợc bảo hiểm ................................................ 35
2.3. Quy định pháp luật về phí bảo hiểm tiền gửi ................................................... 37
2.4. Quy định pháp luật về chi trả tiền bảo hiểm tiền gửi ...................................... 39
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 6
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
2.4.1. Thời hạn chi trả tiền bảo hiểm tiền gửi ........................................................ 39
2.4.2. Hạn mức chi trả tiền bảo hiểm tiền gửi ........................................................ 41
2.4.3. Quy định về thủ tục chi trả tiền bảo hiểm tiền gửi ....................................... 42
CHƢƠNG 3: NHẬN XÉT VỀ PHÁP LUẬT BẢO HIỂM TIỀN GỬI VÀ MỘT
SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN ............................................................................... 45
3.1. Nhận xét về pháp luật bảo hiểm tiền gửi .......................................................... 45
3.1.1. Về chủ thể tham gia mối quan hệ bảo hiểm tiển gửi ................................... 45
3.1.1.1. Về nghiệp vụ giám sát từ xa của tổ chức bảo hiểm tiền gửi ..................... 45
3.1.1.2. Về vấn đề đầu tư vốn nhàn rỗi của tổ chức bảo hiểm tiền gửi Việt Nam . 46
3.1.2. Vấn đề về tiền gửi được bảo hiểm ................................................................. 47
3.1.3. Vấn đề về chi trả tiền gửi được bảo hiểm ..................................................... 48
3.1.3.1. Vấn đề về hạn mức chi trả tiền bảo hiểm tiền gửi .................................... 49
3.1.3.2. Về việc thanh lý tài sản của các tổ chức tín dụng tham gia bảo hiểm tiền
gửi bị lâm vào tình trạng phá sản ................................................................................ 50
3.2. Một số giải pháp hoàn thiện chính sách bảo hiểm tiền gửi ............................. 52
3.2.1 Về chủ thể tham gia mối quan hệ bảo hiểm tiển gửi .................................... 52
3.2.1.1. Nâng cao nghiệp vụ giám sát từ xa của bảo hiểm tiền gửi Việt Nam....... 52
3.2.1.2. Nâng cao hoạt động đầu tư vốn tạm thời nhàn rỗi của tổ chức bảo hiểm
tiền gửi Việt Nam ......................................................................................................... 53
3.2.1.3. Nâng cao nghiệp vụ bảo hiểm tiền gửi đối với tổ chức tham gia bảo hiểm
tiền gửi ......................................................................................................................... 55
3.2.1.4. Đánh giá và phân loại tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi ...................... 56
3.2.2. Về tiền gửi được bảo hiểm ............................................................................. 58
3.2.3. Về chi trả tiền gửi được bảo hiểm ................................................................. 59
3.2.3.1. Tăng hạn mức chi trả bảo hiểm tiền gửi ................................................... 59
3.2.3.2. Nâng cao hoạt động thanh lý tài sản các tổ chức tham gia bảo hiểm tiền
gửi bị phá sản............................................................................................................... 60
KẾT LUẬN ................................................................................................................. 62
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 7
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hiện nay, Việt Nam đã và đang tiếp tục thực hiện cải cách hệ thống tài chính ngân hàng. Chính vì vậy, làm thế nào để phòng ngừa, kiểm soát rủi ro, đảm bảo an
toàn hoạt động của hệ thống tài chính - ngân hàng và bảo vệ người gửi tiền là yêu cầu
quan trọng đặt ra với hệ thống giám sát tài chính quốc gia. Qua những lý do trên, bảo
hiểm tiền gửi (BHTG) xuất hiện là đều tất yếu, góp phần bảo vệ lợi của người gửi tiền
cũng như đóng góp một phần không nhỏ vào sự phát triển, ổn định và bền vững của hệ
thống tài chính quốc gia.
Với tầm quan trọng đặc biệt của BHTG đối với đất nước, Chính phủ đã ban
hành Nghị định số 89/1999/NĐ-CP ngày 01 tháng 9 năm 1999 về bảo hiểm tiền gửi,
được coi là cơ sở pháp lý cho hoạt động bảo hiểm tiền gửi đầu tiền tại Việt Nam. Tiếp
đó, ngày 09/ 11/ 1999 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 218/ 1999/QĐTTg về việc thành lập Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam; Nghị định số 109/2005/NĐ- CP
về sửa đổi, bổ sung một số điều của nghị định số 89. Song nhiều quy định vẫn còn
nhiều bất cập và cơ sở pháp lý chưa rõ ràng. Sau hơn 10 năm hoạt động Luật Bảo
hiểm tiển gửi 2012 được quốc hội khóa XIII thông qua và có hiệu lực ngày 01 tháng 1
năm 2013. Tiếp theo đó, là các văn bản liên quan đến hoạt động bảo hiểm tiền gửi
cũng xuất hiện. Các quy định ra đời đã củng cố cơ sở pháp lý cho lĩnh vực BHTG, có
những quy định tiến bộ trong quá trình tích lũy kinh nghiệm. Với mong muốn tìm
hiểu, nghiên cứu các quy định của chính sách BHTG, đồng thời đánh giá những ưu
điểm cũng như những bất cập còn toàn tồn tại, từ đó đưa ra những hướng hoàn thiện
tích cực cho chính sách BHTG. Đó là lý do mà người viết chọn đề tài “ Pháp luật về
Bảo hiểm tiền gửi” để làm luận văn tốt nghiệp đại học của mình.
2. Mục tiêu và phạm vi nghiên cứu đề tài
Với việc lựa chọn đề tài “Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi” để làm luận văn tốt
nghiệp đại học. Bên cạnh việc làm sáng tỏ các vấn đề về khái niệm, vai trò, đặc điểm
của hoạt động BHTG cũng như phân tích những vấn đề pháp lý, nêu rõ những thực
trạng đang phát sinh. Từ đó, có thể thấy được tầm quan trọng của BHTG đối với nền
kinh tế nói chung và hệ thống Tổ chức tín dụng nói riêng.
Từ việc khái lược những vấn đề cơ bản của pháp luật về BHTG, cho việc phân tích chi
tiết cụ thể những quy định của pháp luật về BHTG. Phạm vi nghiên cứu của luận văn
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 8
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
được giới hạn ở khía cạnh pháp lý về tổ chức và hoạt động của BHTG, những nội
dung cơ bản của Luật về chủ thể tham gia BHTG, quy định về tiền gửi được bảo hiểm,
về mức phí tham gia BHTG cũng như những quy định về thời điểm chi trả, hạn mức
chi trả và thủ tục chi trả BHTG như thế nào. Từ đó, có những nhận xét đánh giá về
quá trình thực hiện các quy định của pháp luật BHTG. Đồng thời, nêu lên những thực
trạng trong quá trình hoàn thiện quy định pháp luật và đưa ra một số giải pháp cho hệ
thống pháp luật được toàn diện hơn.
3. Phƣơng pháp nghiên cứu đề tài
Để giúp việc nghiên cứu đạt được những một tiêu trên cũng như có kết quả tốt
và hoàn thiện hơn, người viết đã sử dụng các phương pháp như: phương pháp so sánh
đối chiếu, phương pháp liệt kê, phương pháp phân tích – tổng hợp để làm sáng tỏ
những nội dung của đề tài.
4. Bố cục đề tài
Ngoài lời nói đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo nội dung của luận văn
gồm ba chương như sau:
Chương 1: Giới thiệu chung về bảo hiểm tiền gửi
Chương 2: Quy định pháp luật về bảo hiểm tiền gửi
Chương 3: Nhận xét về pháp luật bảo hiểm tiền gửi và một số giải pháp hoàn
thiện
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 9
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
CHƢƠNG 1
GIỚI THIỆU CHUNG VỀ BẢO HIỂM TIỀN GỬI
Bảo hiểm tiền gửi ra đời và ngày càng có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền và góp phần ổn định hệ thống tài chính
quốc gia. Như vậy, để hiểu hơn về cơ sở lý luận của BHTG, trong chương này người
viết sẽ khái quát đặc điểm vai trò của BHTG, quá trình hình thành và phát triển
BHTG, các nguyên tắc cơ bản trong hoạt động BHTG cũng như giới thiệu các mô
hình hoạt động của BHTG.
1.1 KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM, VAI TRÕ CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI
1.1.1 Khái niệm bảo hiểm tiền gửi
Như chúng ta đã thấy, bảo hiểm đã ra đời và trở thành một ngành kinh doanh
phát triển rất mạnh, với tốc tăng trưởng trung bình khá cao so với các sản phẩm và
dịch vụ khác. Bảo hiểm hình thành do sự tồn tại của các loại rủi ro và đòi hỏi con
người phải có những biện pháp để đề phòng và ngăn chặn những rủi ro đó, đồng thời
khắc phục hạn chế các hậu quả của rủi ro. Trước lợi nhuận mà ngành thương mại
mang lại cũng như mức độ và số lượng rủi ro phải ứng phó, các chủ tàu, nhà buôn
bán, các nhà vận tải luôn phải tìm cách để tìm kiếm những biện pháp bảo đảm an toàn
cho quyền lợi của mình. Chính vì khi có sự cố xảy ra, số lượng tổn thất là không nhỏ,
và họ có thể mất đi một phần hoặc toàn bộ tài sản của mình. Việc phá sản là một trong
những đều đầu tiên mà chúng ta có thể nghĩ đến. Vì thế, bảo hiểm đã tồn tại và xuất
hiện khá lâu trong sự phát triển của kinh tế thế giới. Có thể nói, mầm móng của cơ chế
bảo hiểm đầu tiên được phát hiện vào thế kỷ XIV, ở Floren, Genoa nước Ý, vì nó đã
xuất hiện các hợp đồng bảo hiểm hàng hải đầu tiên.1 Như vậy, theo các hợp đồng này,
một người bảo hiểm sẽ cam kết với người được bảo hiểm về việc bồi thường những
thiệt hại về tài sản mà người được bảo hiểm phải gánh chịu khi có thiệt hại xảy ra,
đồng thời họ nhận được một khoản phí thích hợp cho việc bảo hiểm của mình. Tuy
nhiên, chỉ đến khi Chỉ dụ 1681 của Pháp do Colbert biên soạn và Vua Louis XIV ban
Lịch sử phát triển bảo hiểm, xem tại />1
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 10
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
hành, đó là những đạo luật mở đường cho lĩnh vực bảo hiểm hàng hải, thì hoạt động
bảo hiểm mới phát triển rộng rãi và ngày càng đi sâu vào nhiều lĩnh vực của đời sống
kinh tế – xã hội.2 Như vậy, từ khi bảo hiểm hàng hải phát triển và có sức lang rộng
mạnh mẽ hàng loạt những dịch vụ bảo hiểm mới cũng xuất hiện.
Có thể hiểu bảo hiểm như là một sự cam kết bồi thường của người bảo hiểm
với những người được bảo hiểm về những mất mát của đối tượng bảo hiểm do rủi ro
gây ra. Bảo hiểm là việc phân chia tổn thất của một hoặc một số người cho tất cả
những người tham gia bảo hiểm cùng chịu một cách thức để bảo đảm cho những rủi ro
có thể xảy ra, với hình thức số đông bù cho số ít. Tổ chức bảo hiểm sẽ giúp giảm thiểu
rủi ro thiệt hại về kinh tế của từng cá nhân hay đơn vị khi gặp rủi ro, tiết kiệm được
nguồn chi cho ngân sách nhà nước. Đó thực chất là một hệ thống các quan hệ kinh tế
phát sinh trong quá trình phân phối lại tổng sản phẩm xã hội dưới hình thái giá trị,
nhằm tạo một quỹ bù đắp cho tổn thất do rủi ro bất ngờ.
BHTG xuất hiện trong hoàn cảnh khi mà hoạt động của các tổ chức tài chính
nói chung, cũng như hoạt động ngân hàng nói riêng luôn có những rủi ro. Trong đó,
rủi mất khả năng thanh toán, dẫn đến hàng loạt các ngân hàng phá sản là rủi ro lớn
nhất. Như vậy, BHTG như là một dịch vụ bảo hiểm rủi ro các ngân hàng hoặc trung
gian tài chính bị phá sản cho người có tiền gửi tại các ngân hàng hoặc trung gian tài
chính đó. Thực tế cũng cho thấy, BHTG cũng tương ứng như bảo hiểm trách nhiệm
dân sự của tổ chức huy động tiền gửi đối với người gửi tiền.
Theo quy định của Luật Bảo hiểm tiền gửi năm 2012 khái niệm về BHTG như
sau:
“Bảo hiểm tiền gửi là sự bảo đảm hoàn trả tiền gửi cho người được bảo hiểm
tiền gửi trong hạn mức trả tiền bảo hiểm khi tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi lâm
vào tình trạng mất khả năng chi trả tiền gửi cho người gửi tiền hoặc phá sản”3
Ta có thể thấy rằng, BHTG như là việc Nhà nước đưa ra lời bảo đảm tới một
giới hạn đối với tiền gửi nhất định, nhằm bảo vệ tiền gửi thông qua các quy định về
BHTG đối với người gửi tiền hay tiền gửi thuộc đối tượng được bảo hiểm tại tổ chức
nhận tiền gửi. Theo nguyên tắc, BHTG bảo vệ những khoản tiền gửi quy định tại các
2
Lịch sử phát triển của Bảo hiểm xem tại />3
Theo khoản 1, Điều 4, Luật Bảo hiểm tiền gửi năm 2012
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 11
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
tổ chức thành viên của hệ thống BHTG trong trường hợp tổ chức thành viên bị phá
sản, công ty BHTG sẽ đứng ra bồi thường cho những người gửi tiền. Như vậy, từ khái
niệm được ghi nhận trong quy định của Luật, ta có thể đưa ra một số ý nghĩa như sau:
-
Bảo hiểm tiền gửi là cam kết công khai của tổ chức BHTG đối với tổ chức
tham gia BHTG và người gửi tiền về việc tổ chức BHTG sẽ chi trả tiền gửi
được bảo hiểm cộng với tiền lãi cho người gửi tiền khi tổ chức tham gia BHTG
bị chấm dứt hoạt động và mất khả năng thanh toán cho người gửi tiền.
-
Có thể hiểu rằng, BHTG là một loại hình bảo hiểm phi thương mại, theo đó tổ
chức tín dụng và các tổ chức khác có hoạt động ngân hàng có nhận tiền gửi của
tổ chức, cá nhân bằng đồng Việt nam thì bắt buộc phải tham gia đóng phí bảo
hiểm tiền gửi cho tổ chức bảo hiểm tiền gửi Việt Nam theo quy định.
-
BHTG là việc mà khi xảy ra sự kiện bảo hiểm thì tổ chức bảo hiểm tiền gửi
Việt Nam sẽ có trách nhiệm thay tổ chức tín dụng trả các khoản tiền gửi được
bảo hiểm của các cá nhân gửi tiền ở tổ chức tín dụng tham gia bảo hiểm.
-
Bảo hiểm tiền gửi là cơ chế bảo hiểm nhằm bảo đảm sự ổn định của hệ thống
tín dụng thông qua việc đảm bảo chi trả một phần hoặc toàn bộ số tiền gửi cho
người gửi tiền tại các TCTD mất khả năng thanh toán.
-
Bảo hiểm tiền gửi là công cụ quan trọng nhằm tạo tâm lý ổn định, xác lập lòng
tin cho người gửi tiền vào hệ thống tín dụng. Qua đó, bảo hiểm tiền gửi đã góp
phần ngăn ngừa được sự sụp đổ mang tính dây chuyền khi một hay một số tổ
chức tín dụng trong hệ thống bị mất khả năng thanh toán tạm thời hoặc toàn bộ.
Như vậy, từ những ý nghĩa của BHTG đã nêu trên, bảo hiểm tiền gửi đã trở
thành một nghiệp vụ bắt buộc với các TCTD có hoạt động ngân hàng ở hầu hết các
quốc gia trên thế giới trong đó có Việt Nam. BHTG góp phần hạn chế tổn thất của rủi
ro và đảm bảo được lợi ích của người gửi tiền. Bên cạnh đó, do hầu hết các nghiệp vụ
tín dụng đều là các nghiệp vụ pháp luật, nên bảo hiểm tiền gửi đã và đang trở thành
một chế định pháp luật quan trọng trong pháp luật về Ngân hàng ở nước ta hiện nay.
1.1.2 Đặc diểm của bảo hiểm tiền gửi
Bảo hiểm tiền gửi đó là một loại nghiệp vụ xuất hiện từ lâu trên thế giới, đặc
trưng của các nước tư bản phát triển. Nhưng dù BHTG xuất hiện và tồn tại ở quốc gia
nào thì BHTG vẫn có những đặc điểm chung xuất phát từ mục đích của BHTG là
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 12
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
nhằm hạn chế những tổn thất khi có rủi ro xảy ra. Sau đây, tác giả sẽ phân tích một số
đặc điểm được xem là nổi bật của BHTG so với các loại bảo hiểm khác.
Thứ nhất, chủ thể tham gia hoạt động BHTG là những chủ thể được quy
định cụ thể và có mối quan hệ với nhau
Luật BHTG năm 2012 quy định những chủ thể tham gia BHTG là “người được
bảo hiểm tiền gửi, tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi, tổ chức bảo hiểm tiền gửi, cơ
quan, tổ chức và cá nhân khác có liên quan đến hoạt động bảo hiểm tiền gửi”.4 Khi
tham gia vào quan hệ BHTG, các chủ thể đã được quy định chặt chẽ bằng hệ thống
văn bản pháp luật, mới có thể tham gia vào mối quan hệ BHTG.
Theo quy định của Luật Bảo hiểm tiền gửi năm 2012, các chủ thể khi tham gia
vào quan hệ BHTG có ba dạng sau:
-
Tổ chức tham gia BHTG với tổ chức BHTG:
Khi các TCTD có hoạt động nhận tiền gửi của các cá nhân theo quy định pháp
luật là phải tham gia BHTG. Khi các tổ chức tham gia BHTG thì tổ chức tham gia có
nghĩa vụ phải đóng góp tài chính cho tổ chức BHTG, đồng thời chịu sự theo dõi, kiểm
tra việc chấp hành các quy định pháp luật về bảo hiểm tiền gửi của tổ chức BHTG.
Bên cạnh đó, tổ chức tham gia BHTG có quyền yêu cầu tổ chức BHTG chi trả tiền
bảo hiểm cho người gửi tiền tại tổ chức tham gia BHTG khi phát sinh nghĩa vụ trả tiền
bảo hiểm.
Khi một tổ chức tham gia BHTG huy động tiền gửi sẽ được tổ chức BHTG cấp
giấy phép gọi là “chứng nhận tham gia bảo hiểm tiền gửi”5. Pháp luật về hoạt động
của BHTG quy định các tổ chức tín dụng phải tham gia BHTG thực hiện các thủ tục
pháp lý để được cấp Giấy Chứng nhận BHTG .
-
Tổ chức BHTG và người được BHTG
Bảo hiểm tiền gửi xuất hiện vì đảm bảo quyền và lợi ích của người gửi tiền,
cũng như an toàn của hệ thống tín dụng, khi tổ chức nhận tiền gửi của người gửi tiền
bị giải thể, phá sản. Như vậy, để thực sách chính BHTG, tổ chức BHTG sẽ thực hiện
việc thu phí BHTG tạo quỹ để thanh toán khi sự kiện bảo hiểm phát sinh. Tổ chức
BHTG sẽ thanh toán tiền BHTG tại một tổ chức tham gia BHTG bao gồm “tiền gốc
4
5
Điều 2 Luật BHTG năm 2012
Lê Thị Anh Thư, “Pháp luật về bảo hiểm tiền gửi”, khóa luận 2010-2013, tr 7
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 13
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
và tiền lãi”6, trong đó, hạn mức chi trả tiền gửi được bảo hiểm của tổ chức BHTG có
thể là một phần hoặc toàn bộ số tiền gửi do chính sách của mỗi quốc gia.
-
Người được BHTG với tổ chức tham gia BHTG
Mối quan hệ giữa tổ chức tham gia BHTG và người gửi tiền, được hình thành
khi người gửi tiền gửi tiền vào tổ chức đó. Tổ chức nhận tiền gửi với mục đích là
nhằm huy động vốn để sử dụng cho mục đích kinh doanh của tổ chức là cấp tín dụng,
hoặc thực hiện các dịch vụ ngân hàng cho khách hàng. Chính vì điều này, tổ chức
nhận tiền gửi được gọi là trung gian tài chính, hoạt động kinh doanh theo phương thức
“đi vay để cho vay”, thực hiện vai trò cầu nối giữa cung và cầu nối. Còn việc cá nhân
gửi tiền vào tổ chức tham gia cũng là yêu cầu tất yếu trong mối quan hệ ba bên, tổ
chức BHTG, tổ chức tham gia BHTG và người gửi tiền. Khi có hoạt động gửi tiền vào
tổ chức tham gia, tiền gửi của cá nhân gửi tiền sẽ được xác thực là “tiền gửi bảo hiểm”
thông qua giấy chứng nhận gửi tiền của tổ chức tham gia BHTG. Như vậy, không có
hợp đồng bảo hiểm giữa tổ chức tham gia và người gửi tiền, mà mặc nhiên số tiền của
người gửi tiền sẽ được bảo hiểm. Bên cạnh đó, điểm khác biệt so với loại hình bảo
hiểm thương mại, là người gửi tiền không phải đóng một khoản phí nào về số tiền đã
gửi vào các tổ chức tham gia BHTG, mà khoản phí này do tổ tham gia nộp theo hạn
mức quy định.
Thứ hai, đối tượng được bảo hiểm của bảo hiểm tiền gửi rất đặc biệt
Như vậy, tính đặc biệt của đối tượng được bảo hiểm đó chính là nghĩa vụ thanh
toán các khoản tiền gửi của tổ chức nhận tiền gửi đối với người gửi tiền. Vì thế, có thể
nói rủi ro đối với tiền gửi có mối liên quan mật thiết với hoạt động của các tổ chức
nhận tiền gửi. Người gửi tiền không thể, cũng như tổ chức BHTG không thể trực tiếp
tạo ra rủi ro, mà rủi ro này phát sinh từ tổ chức tham gia BHTG, hoặc của một trong
những tổ chức tham gia khác trong hệ thống tài chính – ngân hàng. Khi phát sinh rủi
ro dẫn đến các tổ chức tham gia mất khả năng thanh toán hoặc bị chấm dứt hoạt động
theo quy định của pháp luật. Trong trường hợp này, tổ chức không thể thanh toán số
tiền gửi cho những người gửi tiền. Khi đó, tổ chức BHTG sẽ đảm bảo thanh toán cho
người gửi tiền.
So với những loại hình bảo hiểm thương mại khác, đối tượng bảo hiểm là sức
khỏe, tính mạng, tài sản,… Người được bảo hiểm chỉ được bảo hiểm khi thành lập
hợp đồng và các bên tham gia đồng ý. Đối tượng bảo hiểm của BHTG lại khác, không
6
Khoản 1, Điều 25 Luật BHTG năm 2012
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 14
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
phải là tính mạng, tài sản, sức khỏe,… mà chính là nghĩa vụ thanh toán của tổ chức
nhận tiền gửi, việc bảo hiểm đối với những khoản tiền gửi là bắt buộc.
Thứ ba, cơ sở pháp lý của BHTG là những quy định bắt buộc đối với tổ chức
tham gia BHTG và tổ chức BHTG
Luật Bảo hiểm tiền gửi năm 2012 quy định cụ thể những quyền và nghĩa vụ
của những chủ thể trong quan hệ hoạt động BHTG, nghĩa là không có một sự thỏa
thuận nào giữa các chủ thể trên. Tổ chức BHTG với tổ chức tham gia BHTG, tổ chức
BHTG với người gửi tiền, người gửi tiền với tổ chức tham gia BHTG, không thể cùng
nhau thỏa thuận để thay đổi những quy định của pháp luật bảo hiểm tiền gửi. Những
thay đổi về quy định của pháp luật BHTG phải do cơ quan có thẩm quyền thực hiện,
xuất phát từ mục đích của chính sách BHTG. Hoạt động của BHTG là hoạt động
không nhằm mục tiêu sinh lời mà thực hiện những mục tiêu xã hội, vì lợi ích của cộng
đồng. Điều này phân biệt với các loại hình bảo hiểm khác hoạt động theo luật kinh
doanh bảo hiểm như bảo hiểm nhân thọ, bảo hiểm tài sản…, những loại hình bảo hiểm
vì mục đích sinh lời. Như vậy, cho thấy, hoạt động BHTG là hoạt động không mang
tính cạnh tranh, mà đảm bảo sự phát triển lành mạnh của hệ thống ngân hàng, đồng
thời, đảm bảo mục đích bảo vệ lợi ích của những người gửi tiền.
Bên cạnh đó, hình thức thanh toán cho người gửi tiền khi sự kiện bảo hiểm xảy
ra cũng được quy định chặt chẽ, tùy theo quy định về chính sách BHTG của từng quốc
gia. Đối với Việt Nam hạn mức trả tiền bảo hiểm là số tiền tối đa mà tổ chức BHTG
trả cho tất cả các khoản tiền gửi và sẽ do Thủ tướng Chính phủ quy định. BHTG sẽ
phải thanh toán tiền bảo hiểm cho người gửi tiền theo hạn mức đã quy định.
Thứ tư, phí bảo hiểm và hạn mức cho việc chi trả tiền bảo hiểm tiền gửi
không phải là sự thỏa thuận.
Phí BHTG là khoản phí mà khi tham gia vào quan hệ BHTG các tổ chức theo
quy định phải nộp cho tổ chức BHTG, đây là khoản phí được pháp luật quy định và
phù hợp với chính sách BHTG ở quốc gia đó. Các bên tham gia quan hệ BHTG không
thể thoả thuận về mức phí như các loại hình bảo hiểm khác. Bên cạnh đó, hạn mức chi
trả cho bảo hiểm cũng vậy, theo điều kiện phát triển của từng vùng và lãnh thổ mà các
quốc gia áp dụng hạn mức chi trả tương khích, và được cụ thể hóa bằng quy định pháp
luật. Dù là hạn mức chi trả bảo hiểm, hay phí bảo hiểm phải nộp là bao nhiêu, đều do
các cơ quan chức năng quy định thực hiện. Như vậy, việc chi trả bảo hiểm cho các
khoản tiền gửi của người gửi tiền tại tổ chức tham gia hoạt động BHTG, do tổ chức
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 15
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
hoạt động BHTG chi trả cho người gửi tiền. Về phí BHTG, quy định tổ chức tham gia
hoạt động BHTG nộp cho tổ chức hoạt động BHTG. Trong trường hợp này người thụ
hưởng bảo hiểm luôn tách rời với đối tượng nộp phí bảo hiểm, giữa hai chủ thể này
chỉ có quan hệ gửi tiền và nhận tiền gửi như những phân tích ở trên.
Để đảm bảo hạn chế tổn thất do rủi ro phát sinh, và đảm bảo lợi ích của người
gửi tiền, có nhiều cách tính phí đã được nhiều nước áp dụng cho hệ thống phí BHTG.
Hiện nay, trên thế giới có hai hệ thống phí BHTG được áp dụng đó là hệ thống phí
đồng hạng và hệ thống phí trên cơ sở rủi ro.
-
Một là, phí đồng hạn, đây “là loại phí mà mức phí được áp d ụng chung cho tấ t
cả các tổ chức tham gia BHTG” 7. Áp dụng mức phí đồng hạn cho tất cả các tổ
chức tham gia BHTG tạo thuận lợi cho việc tính và nộp thuế. Do vậy, phí đồng
hạn thường được các quốc gia áp dụng để triển khai hoạt động BHTG trong
giai đoạn đầu.
-
Hai là, phí theo mức độ rủi ro, phí này được áp dụng cho từng tổ chức tham gia
BHTG trên cơ sở đánh giá rủi ro trong hoạt động của mỗi tổ chức.8 Khi áp
dụng mức phí theo mức độ rủi ro, có thể hạn chế được những rủi ro đạo đức, và
có thể đảm bảo tính công bằng cho các tổ chức tham gia BHTG khác.
Như vậy, dù cho quốc gia chọn loại hình tính phí nào, cũng đều được quy định
cụ thể trong văn bản pháp luật. Khi tổ chức tham gia hoạt động BHTG, phải áp dụng
mức phí đã được quy định cụ thể. Đó là sự rằng buộc trong chính sách BHTG đối với
những chủ thể tham gia vào mối quan hệ BHTG. Chính sách của BHTG không phải là
sự thỏa thuận như các dạng của bảo hiểm thương mại hay một loại hình bảo hiểm
khác.
Tóm lại, xuất phát từ một trong các mục đích cơ bản của hoạt động BHTG là
góp phần đảm bảo sự ổn định của hệ thống tài chính quốc gia, người thụ hưởng dịch
vụ BHTG là toàn xã hội. BHTG xuất hiện và có những đặc điểm riêng biệt cho thấy
sự khác nhau giữa loại hình BHTG so với các loại hình bảo hiểm thương mại hay bảo
hiểm khác. Hoạt động BHTG về bản chất là hoạt động cung cấp dịch vụ BHTG, một
loại hàng hóa mang tính xã hội cao. Với việc hoạt động trên nguyên tắc là “lấy số
7
TS. Nguyễn Thị Kim Oanh “Định hướng về phí BHTG tại Việt Nam” xem tại
/>8
TS. Nguyễn Thị Kim Oanh “Định hướng về phí BHTG tại Việt Nam” xem tại
/>
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 16
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
đông bù cho số ít” như những loại hình bảo hiểm khác, nhưng lại là loại hàng hóa
công không thuần túy. Với điểm đặc biệt là việc chủ thể tham gia vào quan hệ BHTG
hay mức phí phải đóng, hạn mức chi trả, đều được pháp luật quy định cụ thể, và
không có sự thỏa thuận khi tham gia vào mối quan hệ này.
1.1.3 Vai trò của bảo hiểm tiền gửi
Hoạt động ngân hàng luôn tiềm ẩn những rủi ro, nhất là trong thời kỳ kinh tế
suy thoái và mất ổn định. Vì vậy, vai trò của BHTG đối với hoạt động ngân hàng là vô
cùng quan trọng. Xuất phát từ bản chất của BHTG là bảo hiểm rủi ro về tiền gửi tại
các tổ chức tham gia BHTG, mà BHTG đã góp phần tạo nên sự gắn kết hài hòa giữa
nỗ lực nâng cao chất lượng hoạt động ngân hàng và thu hút tối đa vốn nhàn rỗi trong
cộng đồng. Ngoài ra, BHTG góp phần tạo nên sự cộng tác tích cực của các thành viên
trong xã hội trên cơ sở đôi bên cùng có lợi, từ đó, thúc đẩy sự phát triển của xã hội.
Xuất phát từ những ý nghĩa như trên, BHTG đã thể hiện sức ảnh hưởng của mình qua
những vai trò như sau:
Thứ nhất, BHTG góp phần củng cố niềm tin của người gửi tiền đối với hệ
thống ngân hàng
Có thể nói, việc bảo vệ người gửi tiền đã xuất hiện từ rất lâu tại nhiều quốc gia
trên thế giới, và Việt Nam cũng không ngoại lệ. Hoạt động BHTG tạo sự an tâm, tin
cậy cho người gửi tiền và đảm bảo quyền lợi cho họ. Để thực hiện vai trò này, BHTG
đã tập trung vào nhiều hoạt động để thực hiện mục tiêu của mình như:
-
-
Một là, cung cấp đầy đủ hơn cho công chúng về thông tin của các ngân hàng
trong chừng mực nhất định. Với việc cung cấp thông tin của BHTG, mà người
gửi tiền có thể nắm được hoạt động của các ngân hàng. Qua đó, người gửi tiền
có thể lựa chọn được nơi gửi tiền mà họ cảm thấy an toàn. Bởi vì, người gửi
tiền luôn có tâm lý lo sợ sẽ mất đi số tiền mà họ tiết kiệm được. Vì vậy, làm thế
nào để tiền gửi vào đâu được an toàn làm họ phải cân nhắc.
Hai là, tổ chức BHTG sẽ hỗ trợ cho tổ chức tham gia BHTG khi gặp khó khăn.
Như vậy, khi những người gửi tiền tại các ngân hàng sẽ hạn chế được những
thiệt hại, khi các ngân hàng lâm vào tình trạng phá sản hay bị mất khả năng
thanh toán. Tổ chức BHTG sẽ chi trả kịp thời tiền bảo hiểm cho người gửi tiền
giúp họ yên tâm sản xuất kinh doanh. Ngoài ra, BHTG còn tham gia quản lý,
thanh lý tài sản của tổ chức tham gia bảo hiểm tiền gửi theo quy định của
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 17
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
Chính phủ.9 Đồng thời, BHTG sẽ duy trì quỹ bảo hiểm tiền gửi để tiếp tục bảo
vệ người gửi tiền tại tổ chức tham gia BHTG khác.
Như vậy, BHTG đã góp phần giải quyết vấn đề của tổ chức tham gia BHTG đó
là giúp các ngân hàng khó khăn tiếp tục thực hiện chức năng thanh toán cho người gửi
tiền. Khi công chúng gửi tiền của mình vào các ngân hàng cũng vì muốn số tiền của
mình được an toàn, đối với ngân hàng bị đóng cửa, yêu cầu phải thanh toán tiền bảo
hiểm, thì việc duy trì niềm tin của công chúng đối với ngân hàng cũng quan trọng và
cũng liên quan đến các ngân hàng khác trong hệ thống ngân hàng quốc gia. Điều này
sẽ được bảo đảm khi có sự can thiệp kịp thời và hiệu quả của tổ chức bảo hiểm tiền
gửi.
Thứ hai, đối với hệ thống ngân hàng, bảo hiểm tiền gửi tạo điều kiện cho hệ
thống ngân hàng quốc gia phát triển
Vai trò của hoạt động BHTG rất quan trọng đối với hệ thống ngân hàng. Hệ
thống ngân hàng được ví như là hệ thống thần kinh của nền kinh tế quốc gia. Như vậy,
hệ thống này có hoạt động thông suốt, lành mạnh và hiệu quả thì các nguồn lực tài
chính mới có thể luân chuyển, phân bổ và sử dụng có hiệu quả. Khi đó, có thể kích
thích được sự tăng trưởng kinh tế. Hoạt động ngân hàng là hoạt động ẩn chứa nhiều
rủi ro, đặc biệt chúng có thể gây ra những phản ứng dây chuyền. 10 Việc một ngân
hàng đổ vỡ, có thể gây nghi ngờ cho người gửi tiền về sự ổn định và khả năng thanh
toán của cả hệ thống ngân hàng nói chung. Nhưng từ khi BHTG xuất hiện, tất cả
những vấn đề trên được giải quyết ổn thỏa và tăng thêm uy tính của khách hàng, điều
đó được cụ thể như sau:
-
Hoạt động BHTG đảm bảo hệ thống ngân hàng hoạt động an toàn và hiệu quả,
góp phần củng cố và tăng cường uy tín của ngân hàng. Với việc thông qua
hàng loạt các quy định an toàn và những cơ chế giám sát hoạt động ngân hàng,
BHTG giúp nâng cao việc quản trị rủi ro, khả năng của ngân hàng nói riêng
cũng như ngành tài chính nói chung. Bên cạnh đó, khi quỹ BHTG được tạo lập,
tổ chức BHTG đủ khả năng hỗ trợ tài chính cũng như chi trả tiền gửi kịp thời
khi tổ chức tham gia lâm vào tình trạng gặp khó khăn, qua đó, hạn chế được
vấn đề rút tiền hàng loạt của người dân. Đồng thời, tránh dẫn đến sự sụp đổ của
hệ thống ngân hàng khi một tổ chức tín dụng gặp rắc rối.
9
Khoản 13, Điều 13 Luật BHTG năm 2012
Cổng thông tin điện tử Viện nghiên cứu lập pháp, “Vai trò của Bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam đối với nền
kinh tế” xem tại vnclp.gov.vn/uploaded/2011/12/30/34V41_945.doc
10
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 18
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
-
Hoạt động BHTG góp phần tạo điều kiện cho các ngân hàng cạnh tranh lành
mạnh, bình đẳng và phát triển ổn định hơn. Khi các ngân hàng có quy mô hoạt
động lớn, có uy tín và bề dày lịch sử phát triển mạnh, sẽ tạo được niềm tin của
người gửi tiền hơn, nhờ vậy các ngân hàng này sẽ huy động vốn dễ dàng hơn.
Vì vậy, các ngân hàng nhỏ và yếu thế hơn sẽ gặp nhiều bất lợi hơn về vị thế
cũng như khả năng huy động vốn từ người dân. Tuy nhiên, khi có hoạt động
bảo hiểm tiền gửi, các tổ chức nhận tiền gửi đều bắt buộc tham gia BHTG, trừ
một số tổ chức không được phép. Như vậy, nguồn tiền của người gửi tiền dù
được gửi ở đâu cũng đều được bảo vệ, khi đó, các ngân hàng nhỏ và thiếu vị
-
thế cũng được sự tin tưởng của người gửi tiền.
Hoạt động BHTG góp phần củng cố tổ chức và hoạt động ngân hàng, là công
cụ hỗ trợ cho đổi mới, cơ cấu lại hệ thống ngân hàng, tăng cường kiểm soát của
Nhà nước đối với hoạt động ngân hàng.11 Với phương châm hoạt động là lấy
nguồn thu từ số đông để tài trợ rủi ro của số ít, hoạt động BHTG đã tạo điều
kiện thuận lợi cho các tổ chức có quy mô hoạt động hạn chế và không thể có
giải pháp tháo gỡ, có thể tiếp tục duy trì hoạt động, cũng như được chấm dứt
hoạt động một cách kịp thời và không gây ảnh hưởng tới các tổ chức khác. Từ
đó, thúc đẩy quá trình tái cơ cấu, sắp xếp lại hệ thống ngân hàng, thông qua
việc sáp nhập, hợp nhất các ngân hàng nhỏ, các ngân hàng giải thể hoặc mất
khả năng thanh toán ngân hàng mà không ảnh hưởng quyền lợi khách hàng, và
giải quyết vấn đề chi trả tiền gửi của người gửi tiền.
Thứ ba, BHTG góp phần huy động tiền gửi tiết kiệm phục vụ đầu tư bền
vững và khuyến khích phát triển kinh tế
Xuất phát từ mục bảo vệ người gửi tiền tại các ngân hàng, BHTG đã đảm bảo
việc củng cố niềm tin của người gửi tiền với những chính sách của mình. Một khi
niềm tin của người gửi tiền được nâng cao, số tiền gửi vào các ngân hàng càng nhiều,
vì vậy, các ngân hàng sẽ huy động được một nguồn vốn từ tiền gửi là không nhỏ. Số
tiền gửi vào các ngân hàng sẽ được luân chuyển liên tục, từ người gửi tiền, ngân hàng
đến người đi vay, từ đó mà hoạt động tài chính được năng động hơn, thúc đẩy kinh tế
phát triển hơn. Như vậy, tổ chức BHTG đã tạo ra các yếu tố gián tiếp để tạo điều kiện
thuận lợi cho ngân hàng huy động vốn từ dân cư.
11
Cổng thông tin điện tử Viện nghiên cứu lập pháp, “Vai trò của Bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam đối với nền
kinh tế” xem tại vnclp.gov.vn/uploaded/2011/12/30/34V41_945.doc
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 19
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
Tóm lại, hoạt động của BHTG có những vai trò vô cùng quan trọng trong việc
bảo vệ lợi ích của người gửi tiền, góp phần củng cố niềm tin, nâng cao chất lượng hoạt
động của hệ thống ngân hàng. Đồng thời, cho thấy sự giám sát chặt chẽ và hạn chế
phần nào tổn thất khi các ngân hàng tham gia vào thị trường tài chính nóng bỏng, dẫn
đến việc đóng cửa hoặc mất khả năng thanh toán. Chính sách bảo hiểm tiền gửi đã
phát huy tác dụng tích cực kích thích các yếu tố của nền kinh tế thị trường, đảm bảo
môi trường lành mạnh cho hoạt động kinh doanh tiền tệ, huy động nội lực cho phát
triển và ổn định kinh tế xã hội của đất nước. Từ đó, hoạt động BHTG cho thấy vai trò
của mình trong việc đảm bảo sự phát triển bền vững của hệ thống ngân hàng nói riêng
cũng như của cả nền kinh tế nói chung.
1.2 GIỚI THIỆU CÁC NGUYÊN TẮC CƠ BẢN VÀ CÁC MÔ HÌNH
HOẠT ĐỘNG CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI
1.2.1 Giới thiệu các nguyên tắc hoạt động cơ bản của bảo hiểm tiền gửi
Các Nguyên tắc cơ bản được xây dựng trên cơ sở và được thiết kế để thích ứng
với các điều kiện, bối cảnh và cơ cấu khác nhau của từng quốc gia. Những nguyên tắc
này được thiết kế như một cơ sở tự nguyện đảm bảo thực hiện hoạt động bảo hiểm
tiền gửi một cách hiệu quả. Việc các quốc gia thực hiện đánh giá tuân thủ các Nguyên
tắc cơ bản có thể là một công cụ hữu ích trong quá trình triển khai, đánh giá lại hoặc
chủ động cải cách hệ thống BHTG. Trong chương này người viết sẽ nêu một số
nguyên tắc cơ bản trong “Bộ nguyên tắc phát triển hệ thống bảo hiểm tiền gửi hiệu
quả” như sau:
- Thứ nhất, về mục tiêu chính sách công khá đa dạng và phong phú, tùy thuộc
vào tình hình cụ thể của mỗi quốc gia tại thời điểm triển khai hoặc cải tiến hoạt động
BHTG để quyết định. Về cơ bản, có những mục tiêu cơ bản sau: một là, nhóm mục
tiêu bảo vệ người có số tiền gửi nhỏ, có hạn chế nhất định trong tiếp cận thông tin về
tổ chức huy động tiền gửi và phân tích hoạt động của tổ chức này; hai là, góp phần ổn
định hệ thống tài chính, bao gồm các nội dung việc giảm thiểu rủi ro rút tiền gửi hàng
loạt từ đó tạo ra một cơ chế chính thức xử lý tổ chức huy động tiền gửi bị đổ vỡ, góp
phần đảm bảo cho hệ thống thanh toán hoạt động theo trật tự và bền vững, và giải
quyết khủng hoảng tài chính.
- Thứ hai, là nhiệm vụ của một tổ chức BHTG cần phải được quy định rõ ràng
và chi tiết, chính thức. Ngoài ra cần phải có sự nhất quán giữa mục tiêu chính sách
công với quyền hạn, trách nhiệm được trao cho tổ chức BHTG. Với mục tiêu bảo vệ
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 20
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
lợi ích của người gửi tiền và đảm bảo an toàn của hệ thống tài chính, khi tham gia vào
hoạt động BHTG các quốc gia xây dựng những quy định để vừa đảm bảo thực hiện
mục tiêu vừa thể hiện được vai trò của BHTG. Chính sách BHTG của từng nước phải
nêu rõ nhiệm vụ của BHTG trong khuôn pháp lý nhất định, để hạn chế rủi ro xảy ra do
không quy định những nhiệm vụ cụ thể mà BHTG phải thực hiện.
- Thứ ba, Một tổ chức BHTG cần phải có tất cả những quyền hạn cần thiết để
hoàn thành chức năng, nhiệm vụ của mình. Các quyền hạn này cần phải được quy
định một cách chính thức. Tất cả các tổ chức BHTG cần phải có quyền lập quỹ phục
vụ công tác chi trả, tham gia ký kết hợp đồng, xác định các quy trình và ngân sách
hoạt động nội bộ, và quyền được tiếp cận kịp thời và chính xác các thông tin để đảm
bảo rằng hệ thống BHTG có thể thực hiện nghĩa vụ đối với người gửi tiền một cách
kịp thời. Tổ chức BHTG để thực hiện được nhiệm vụ của mình, đã xây dựng một quỹ
dựa trên việc thu phí của các tổ chức tham gia để thanh toán tiền bảo hiểm cho người
gửi tiền khi rủi ro xảy ra, cũng như phục vụ cho hoạt động trong nội bộ của tổ chức.
Những vấn đề liên quan đến quy định của tổ chức BHTG được cụ thể thành văn bản
pháp luật, cũng như tại Việt Nam quyền hạn và nhiệm vụ của tổ chức BHTG được
quy định trong Luật Bảo hiểm tiền gửi năm 2012 và các văn bản liên quan, góp phần
củng cố cơ sở pháp lý cho tổ chức trong quá trình hoạt động BHTG.
- Thứ tư, về quản trị, tổ chức BHTG cần hoạt động một cách độc lập, minh bạch
có uy tín và không bị tác động bởi hệ thống chính trị và khu vực tài chính ngân hàng.
Việc xây dựng tổ chức BHTG dựa trên sự độc lập so với các tổ chức khác, không chịu
sự điều hành của tổ chức khác. Hoạt động phải dựa trên những mục tiêu nguyên tắc
của BHTG là bảo vệ lợi ích của người gửi tiền và đảm bảo hệ thống tài chính bền
vững. Bốn yếu tố chính của một hệ thống quản trị vững mạnh là: hoạt động độc lập,
có trách nhiệm giải trình, minh bạch công khai, và đồng nhất. Tất cả các yếu tố này
đều quan trọng như nhau, củng cố lẫn nhau trong việc hỗ trợ quản trị vững mạnh.
Để thực hiện tốt vai trò của mình, tổ chức BHTG phối hợp các tổ chức khác, tổ
chức tham gia và người gửi tiền nhằm hỗ trợ và cung cấp thông tin kịp thời, cũng như
thực hiện chức năng giám sát đối với tổ chức tham gia được hiệu quả hơn. Tổ chức
BHTG ban hành những chính sách kịp thời để giúp đỡ tổ chức gặp rủi ro và chi trả kịp
thời cho người gửi tiền.
Bắt buộc tham gia BHTG đối với tất cả các tổ chức tài chính nhận tiền gửi. Khi
bắt buộc các tổ chức nhận tiền gửi của người gửi tiền tham gia BHTG, có thể hạn chế
việc người gửi tiền chỉ tập trung gửi tiền vào một số tổ chức tín dụng. Việc bắt buộc
những tổ chức theo quy định phải tham gia BHTG cũng nhằm đảm bảo sự công bằng
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 21
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
giữa những tổ chức nhận tiền gửi với nhau, những tổ chức yếu thế vẫn được sự tin
tưởng của người dân thông qua cơ chế BHTG.
-
Thứ năm, vấn đề cấp vốn, một hệ thống bảo hiểm tiền gửi phải có sẵn các cơ
chế cấp vốn nhằm mục đích đảm bảo cho hoạt động chi trả cho người gửi tiền được
nhanh chóng, bao gồm cả cách thức huy động nguồn tài chính dự phòng bổ sung cho
mục đích thanh khoản khi cần. Các ngân hàng chịu trách nhiệm chính trong việc nộp
phí bảo hiểm tiền gửi bởi chính ngân hàng và khách hàng của ngân hàng sẽ trực tiếp
được hưởng lợi từ hệ thống bảo hiểm tiền gửi hoạt động hiệu quả.
Tùy theo từng quốc gia mà cơ chế cấp vốn và việc thu phí cho hoạt động chi trả
bảo hiểm tiền gửi là khác nhau. Tại Việt Nam, theo thông tư số 41/2014/TT-BTC
ngày 08/04/2014 của Bộ Tài chính quy định chế độ tài chính đối với Bảo hiểm tiền
gửi Việt Nam. Thì Vốn hoạt động của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam bao gồm vốn điều
lệ do NSNN cấp, nguồn thu từ phí bảo hiểm tiền gửi, các nguồn thu từ hoạt động đầu
tư nguồn vốn tạm thời nhàn rỗi và các nguồn thu hợp pháp khác theo quy định của
pháp luật. Các nguồn thu này nhằm mục đích chi trả bảo hiểm tiền gửi cho người gửi
tiền và hoạt động của tổ chức BHTG.
- Thứ sáu, ứng phó với các bên gây ra đổ vỡ ngân hàng: Một tổ chức bảo hiểm
tiền gửi, hoặc một cơ quan chức năng, phải được trao quyền yêu cầu các bên gây ra đổ
vỡ ngân hàng bồi thường theo luật định. Trong quá trình các ngân hàng hoạt những
gặp rủi ro dẫn đến đổ vỡ, tổ chức BHTG của các nước cũng như cơ quan nhà nước
phải quy định cụ thể việc ứng phó như thế nào trong trường hợp gây sụp đổ ngân hàng
nhằm hạn chế những ảnh hưởng đến cả hệ thống.
- Thứ bảy, phát hiện sớm, can thiệp và xử lý kịp thời: Cơ quan bảo hiểm tiền gửi
nhất thiết phải là một phần trong hệ thống an toàn tài chính để phát hiện sớm, can
thiệp, và xử lý kịp thời các ngân hàng gặp vấn đề. Việc xác định và thừa nhận một
ngân hàng đang hoặc được xem là có nguy cơ rơi vào khó khăn tài chính nghiêm trọng
cần phải được thực hiện sớm trên cơ sở các tiêu chí đã được các thành viên độc lập
khác nhau và có thẩm quyền liên quan của mạng an toàn tài chính xác định rõ ràng.
Thông qua hoạt động giám sát từ xa cũng như giám sát tại chỗ của cơ quan BHTG về
tình hình hoạt động của các tổ chức tham gia, mà cơ quan BHTG có những biện pháp
để can thiệp và xử lý kịp thời những tổ chức gặp khó khăn. Thông qua những hoạt
động trên tổ chức BHTG có thể đề xuất kiến nghị với Ngân hàng Nhà nước để có thể
đưa ra các biện pháp hiệu quả để ngăn ngừa sự đổ vỡ của ngân hàng. Ví dụ như hỗ trợ
vốn, hỗ trợ mua bán - sáp nhập, tái cấu trúc ngân hàng, nhằm hạn chế ảnh hưởng đến
các tổ chức khác mà vẫn đảm bảo sự phát triển của toàn bộ hệ thống.
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 22
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
-
Thứ tám, về chi trả người gửi tiền: Hệ thống bảo hiểm tiền gửi phải hỗ trợ
được người gửi tiền tiếp cận nhanh chóng tiền gửi được bảo hiểm của họ. Do vậy, cơ
quan bảo hiểm tiền gửi cần phải được sớm thông báo hoặc cung cấp đầy đủ thông tin
trước trong các trường hợp được yêu cầu chi trả cũng như được tiếp cận nguồn thông
tin về người gửi tiền sớm. Người gửi tiền phải có quyền hợp pháp được chi trả đúng
hạn mức bảo hiểm tiền gửi và phải được biết khi nào và trong hoàn cảnh nào cơ quan
bảo hiểm tiền gửi bắt đầu tiến trình chi trả, khung thời gian chi trả. Họ cũng phải được
biết trước liệu có được chi trả trước hoặc tạm chi hay không, cũng như được biết hạn
mức chi trả bảo hiểm tiền gửi theo luật định. BHTG là để bảo vệ cho những quyền lợi
của người gửi tiền, đây là một trong những mục đích quan trọng của hoạt động
BHTG. Như vậy, chính BHTG phải có nghĩa vụ chi trả cho người gửi tiền, việc chi trả
tùy theo quy định của các nước mà có quy trình chi trả khác nhau và tùy theo điều
kiện của từng thời kỳ.
1.2.2 Giới thiệu các mô hình hoạt động của bảo hiểm tiền gửi
Thế giới đã chứng kiến sự ra đời của một số mô hình bảo hiểm tiền gửi
(BHTG), khái quát lại, hiện có 3 mô hình hoạt động đối với các tổ chức BHTG, đó là:
-
“Mô hình chi trả với quyền hạn mở rộng” với mô hình chi trả với quyền hạn
mở rộng thì tổ chức BHTG vừa thực hiện chức năng chi trả vừa thực hiện một
số quyền hạn như: thanh tra, giám sát hoạt động của tổ chức BHTG, thực hiện
can thiệp vào hoạt động nội bộ của tổ chức tham gia BHTG, 12… Trong mô
hình này, chức năng thanh tra, giám sát là chức năng chủ đạo, có vai trò quyết
định hiệu quả của việc thực hiện chức năng hỗ trợ tài chính và chức năng can
thiệp vào các công việc nội bộ của tổ chức tham gia BHTG.
-
“Mô hình chuyên chi trả” theo mô hình này, tổ chức BHTG được thành lập chỉ
nhằm thực hiện một nhiệm vụ là chi trả bảo hiểm cho người gửi tiền khi tổ
chức tham gia BHTG bị phá sản, nhằm thực hiện một số mục tiêu của chính
sách công, trong đó hai mục tiêu quan trọng nhất là: (i) khẳng định cam kết của
chính phủ về sự bảo đảm của nhà nước thông qua một tổ chức và một cơ chế
BHTG công khai; và (ii) bảo vệ những người gửi tiền (nhỏ) thông qua việc
12
Lựa
chọn
mô
hình
cho
bảo
hiểm
tiền
gửi
xem
tại
/>JrWHJn5YDQGK3Y9LlThMQpB8WwT7mc!829601845!889478223?dDocName=CNTHWEBAP0116211750
036&_afrLoop=6210167329816800&_afrWindowMode=0&_afrWindowId=null#%40%3F_afrWindowId%3D
null%26_afrLoop%3D6210167329816800%26dDocName%3DCNTHWEBAP0116211750036%26_afrWindo
wMode%3D0%26_adf.ctrl-state%3D3hn4nsork_4
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 23
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
hình thành cơ chế bồi thường.13 Từ đó, góp phần ổn định hệ thống tài chính
thông qua bảo vệ những người gửi tiền yếu thế về mặt tài chính. Chức năng
chính của mô hình này là trả tiền bảo hiểm cho người gửi tiền. Vì vậy, mô hình
chuyên chi trả thường tồn tại ở các nước đang phát triển, tổ chức BHTG mới
được thành lập và còn nhỏ bé cả về quy mô tổ chức lẫn năng lực tài chính.
-
“Mô hình giảm thiểu rủi ro” với mô hình này, bên cạnh nhiệm vụ chính là bảo
vệ người gửi tiền, tổ chức BHGT theo mô hình rủi ro còn cùng với các cơ quan
nhà nước và ngân hàng trung ương tham gia vào hoạt động giám sát và đánh
giá rủi ro của các ngân hàng và các định chế tài chính khác, góp phần bảo đảm
sự an toàn và hoạt động bình thường của hệ thống tài chính – tiền tệ quốc gia;
tính phí bảo hiểm dựa trên cơ sở định mức tín nhiệm của tổ chức tài chính; tiếp
nhận xử lý nợ và thu hồi nợ đối với các tổ chức tham gia BHTG bị phá sản;
được trao các nghiệp vụ kinh doanh, đầu tư nhằm bảo toàn phát triển vốn ban
đầu cũng như tăng cường sức mạnh tài chính, giảm dần sự phụ thuộc vào ngân
sách của Chính phủ.14 Theo đó, cũng nhận được những hiệu quả lớn của việc
thực hiện mục tiêu chính sách công như phòng tránh có hiệu quả những đổ vỡ
dây chuyền hoặc khủng hoảng tài chính, khuyến khích tiết kiệm, tăng trưởng
tín dụng, góp phần vào tăng trưởng chung của nền kinh tế. Tổ chức bảo hiểm
tiền gửi theo mô hình giảm thiểu rủi ro tuân theo phương pháp chi phí thấp nhất
và sử dụng rất nhiều loại phương án xử lý tổ chức đổ vỡ. 15 Vì vậy, Mô hình
giảm thiểu rủi ro được xem là tiên tiến và cũng phổ biến trên thế giới hiện nay.
1.3 SƠ LƢỢC QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA BẢO
HIỂM TIỀN GỬI
1.3.1 Quá trình hình thành và phát triển của bảo hiểm tiền gửi trên thế giới
Với nhu cầu gửi tiền ngày càng cao của con người, BHTG trên thế giới ra đời
với mục đích, những vai trò khác nhau và đặc điểm riêng biệt so với các loại hình bảo
hiểm khác. Trong đó, Hoa Kỳ được xem là một quốc gia đầu tiên trong việc thành lập
tổ chức BHTG, từ khi thế giới còn chưa hình thành khái niệm BHTG thì ở Hoa Kỳ đã
13
Các mô hình bảo hiểm tiền gửi và việc xây dựng hệ thống bảo hiểm tiền gửi tại Việt Nam xem tại
/>14
TS. Võ Trí Thành, Các mô hình BHTG và việc xây dựng hệ thống BHTG hiệu quả tại Việt Nam, Thông tin
BHTG số 18/tháng 10 năm 2011, tr 8-9
15
“Hướng dẫn chung xây dựng mô hình bảo hiểm tiền gửi hiệu quả” xem tại
/>
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 24
SVTH: Lý Kim Huyền
Pháp luật về Bảo hiểm tiền gửi
tồn tại nhiều hình thức bảo vệ tiền gửi. Trong đó, chủ yếu nhất là hình thức “bảo vệ
ngầm”, đó là việc Ngân hàng Trung ương hoặc Chính phủ có cam kết (không công
khai) sẽ bảo đảm hoàn trả tiền gửi cho người gửi tiền khi có hiện tượng đóng cửa của
tổ chức nhận tiền gửi hoặc tổ chức mất khả năng thanh toán cho người gửi tiền. Vì
vậy, đây là cam kết không công khai nên không hình thành hợp đồng bảo hiểm giữa
người gửi tiền với tổ chức nhận tiền gửi hoặc Ngân hàng Trung ương. Xuất phát từ
hoạt động “bảo vệ ngầm” mà hình thức “bảo vệ công khai” ra đời. BHTG là chính
sách bảo đảm tất cả hoặc một phần tiền gửi cùng tiền lãi nhập gốc trên tài khoản sẽ
được thanh toán cho người gửi tiền theo cơ chế hợp đồng hoặc cam kết công khai.
Bảo vệ tiền gửi công khai xuất hiện đầu tiên ở New York năm 1829 với tên gọi
“Chương trình bảo hiểm trách nhiệm Ngân hàng”16. Mục đích của chương trình này
là:
-
Bảo vệ cộng đồng khi có ngân hàng đổ bể;
-
Bảo vệ người gửi tiền cá nhân và người giữ các công cụ huy động tiền gửi.
Tiếp theo đó từ 1831 – 1858 sáu bang Hoa Kỳ đã thành lập các tổ chức BHTG
với mục đích bảo vệ các ngân hàng sắp sụp đổ và bảo vệ người gửi tiền là cá thể,
người giữ các công cụ huy động tiền gửi. Cả sáu tổ chức BHTG này đều hoạt động rất
thành công và đã có tác dụng rất lớn đối với hệ thống ngân hàng Hoa Kỳ thời kỳ đó.
Nhưng đến năm 1870 do một số biến động tài chính đã làm cho cả sáu tổ chức này bị
đóng cửa.
BHTG phát triển phong phú và ngày càng đa dạng, đến năm 1990 tại Quebéc
Hệ thống quỹ tín dụng Desjardins của Canada được thành lập. Bên ngoài hệ thống
Desjardins, Nhà nước lập ba tổ chức: cơ quan bảo hiểm nông nghiệp của Quebéc, cơ
quan tín dụng và cơ quan BHTG của Quebéc.
Trong cuộc khủng hoảng 1929 – 1933, tình hình hoạt động của các ngân hàng
gặp rất nhiều khó khăn, trong đó có các ngân hàng ờ Hoa Kỳ. Riêng năm 1933, đã có
tới 4000 ngân hàng thương mại lâm vào tình trạng phá sản. Trước tình hình đó, Tập
đoàn BHTG Liên bang Mỹ (FDIC) đã ra đời vào ngày 01 tháng 1 năm 1934. Đây là
cơ quan BHTG có thời gian hoạt động lâu dài nhất thế giới. FDIC hoạt động độc lập
với Chính phủ và chịu sự kiểm soát trực tiếp của Quốc hội. Nguồn vốn ban đầu của
của FDIC do kho bạc Nhà Nước Hoa Kỳ đóng góp 150 triệu USD và 12 ngân hàng
Nhà nước liên bang đóng góp 130 triện USD. Trong giai đoạn 1939 – 1941 mặc dù ở
16
Bảo hiểm tiền gửi: Cái nhìn từ Mỹ tới Việt Nam xem tại />
GVHD: Lê Huỳnh Phương Chinh
Trang 25
SVTH: Lý Kim Huyền
