quyền của người nhiễm hiv aids trong pháp luật quốc tế và pháp luật việt nam

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT THƢƠNG MẠI
……

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 2011 - 2015
Đề tài:

QUYỀN CỦA NGƢỜI NHIỄM HIV/AIDS TRONG PHÁP LUẬT
QUỐC TẾ VÀ PHÁP LUẬT VIỆT NAM

Giảng viên hướng dẫn:
ThS. THẠCH HUÔN
Bộ Môn Luật Thương Mại

Sinh viên thực hiện:
PHẠM THỊ VIỆT TRINH
MSSV: 5115948
Lớp: Luật Thương Mại–Khóa 37

Cần Thơ, tháng 12 - 2014
000000000000002222012


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƢỚNG DẪN
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày … tháng … năm 2014
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN
.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày … tháng …năm 2014

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
AIDS (Acquired Immune Deficiency
Syndrome)

Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc
phải ở do HIV gây ra thường được
biểu hiện thông qua các nhiễm trùng
cơ hội, các ung thư và có thể dẫn đến
tử vong.

ASEAN

Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á

ASOs

Các tổ chức dựa trên cộng đồng, mạng
lưới các tổ chức hoạt động trên các
lĩnh vực đạo đức, luật, quyền con
người và dịch vụ HIV/AIDS

CRC (The UN Convention on the

Công ước của Liên Hợp Quốc về

Rights of the Child)

Quyền trẻ em năm 1989

HIV (Humun Immunodeficiency
Virus)

Vi rút gây suy giảm miễn dịch ở
người, làm cho cơ thể suy giảm khả
năng chống lại các tác nhân gây bệnh

ICCPR (International Covenant on
Civil and Political)

Công ước quốc tế về quyền dân sự,
chính trị năm 1966

ICESCR (International Covenant on

Công ước về các quyền văn hóa, xã

Economic, Social and Cultural Rights)

hội và kinh tế năm 1966

ILO (International Labour
Organization)

Tổ chức Lao động Quốc tế

IGOs

Tổ chức liên chính phủ

LHQ

Liên Hợp Quốc

MDGs

Mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ

NGOs

Tổ chức phi chính phủ

PLHAs

Mạng lưới những người sống chung
với HIV/AIDS

UNAIDS (Joint United Nations
Program on AIDS)

Chương trình Phòng chống AIDS của
Liên Hợp Quốc

UNESCO (United Nations
Educational, Scientific and Cultural
Organization)

Tổ chức Văn hóa, Khoa học, Giáo dục
của Liên Hợp Quốc

WHO (World Health Organization)

Tổ chức Y tế thế giới


LỜI CẢM ƠN
____
Người viết xin gởi lời cảm ơn chân thành và sự tri ân sâu sắc đối với các thầy cô
của trường Đại học Cần Thơ, đặc biệt là quý thầy cô khoa Luật đã tâm huyết dạy dỗ,
truyền đạt kiến thức nhằm tạo điều kiện cho chúng em được học tập, tìm hiểu thêm
nhiều kiến thức mới, nhiều bài học quý báu trên bước đường tương lai sau này và gần
hơn là phục vụ cho luận văn tốt nghiệp. Và em cũng xin chân thành cám ơn giáo viên
hướng dẫn Th.S Thạch Huôn đã nhiệt tình hướng dẫn em hoàn thành tốt Luận văn tốt
nghiệp.
Mặc dù đã cố gắng để thực hiện đề tài một cách hoàn chỉnh nhất. Song do mới
bắt đầu làm quen với việc nghiên cứu, viết luận văn cũng như hạn chế về kiến thức và
kinh nghiệm nên không thể tránh khỏi những thiếu sót nhất định. Người viết rất mong
nhận được sự góp ý của quý thầy cô và các bạn sinh viên để luận văn hoàn chỉnh hơn.
Xin chân thành cảm ơn !

Cần Thơ, ngày… tháng … năm 2014
Người viết
Phạm Thị Việt Trinh


MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU..................................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................... 1

3. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................................... 2
4. Phương pháp nghiên cứu.............................................................................................. 2
5. Kết cấu của đề tài ......................................................................................................... 2
CHƢƠNG 1 ........................................................................................................................ 3
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN CỦA NGƢỜI NHIỄM HIV/AIDS ............................. 3
1.1 Một số khái niệm liên quan đến HIV/AIDS........................................................... 3
1.1.1 Khái niệm về quyền con người và quyền công dân ............................................. 3
1.1.2 Khái niệm HIV/AIDS và quyền của người nhiễm HIV/AIDS .............................. 5
1.1.3 Quan hệ giữa quyền con người và quyền của người nhiễm HIV/AIDS .............. 7
1.2 Sự phát triển của chế định về quyền của ngƣời nhiễm HIV/AIDS trên thế
giới ................................................................................................................................... 8
1.2.1. Quá trình hình thành và phát triển của chế định về quyền của người nhiễm
HIV/AIDS ...................................................................................................................... 8
1.2.2 Các văn bản pháp lý về quyền của người nhiễm HIV ......................................... 9
1.3 Sự phát triển của chế định về quyền của ngƣời nhiễm HIV trong pháp luật
Việt Nam ....................................................................................................................... 10
1.3.1 Lịch sử hình thành và nhận thức về quyền của người nhiễm HIV .................... 10
1.3.2 Sự phát triển về quyền của người nhiễm HIV qua các hiến pháp .................... 11
1.4 Các quyền của ngƣời nhiễm HIV/AIDS ............................................................... 12
1.4.1 Các quyền cơ bản .............................................................................................. 12
1.4.2 Chống kì thị, phân biệt đối xử ........................................................................... 13
1.4.2.1 Nguyên nhân của kỳ thị và phân biệt đối xử............................................... 14
1.4.2.2 Tác hại của kỳ thị và phân biệt đối xử. ....................................................... 16
CHƢƠNG 2 ...................................................................................................................... 19
THỰC TRẠNG VỀ QUYỀN CỦA NGƢỜI NHIỄM HIV/AIDS TRONG LUẬT
QUỐC TẾ VÀ PHÁP LUẬT VIỆT NAM ..................................................................... 19
2.1. Quyền của ngƣời nhiễm HIV đƣợc quy định trong pháp luật quốc tế ............ 19
2.1.1 Các Hướng dẫn quốc tế về HIV/AIDS và quyền con người năm 1996 ............. 19
2.1.2 Tuyên bố chính trị về phòng chống HIV/AIDS, 2011 ........................................ 22
2.2 Quyền của ngƣời nhiễm HIV/AIDS đƣợc quy định trong pháp luật Việt Nam ..

2.2.1 Sống hòa nhập với cộng đồng và xã hội. .......................................................... 25
2.2.2 Được điều trị và chăm sóc sức khỏe ................................................................. 27
2.2.3 Học tập, học nghề, việc làm .............................................................................. 31


2.2.4 Được giữ bí mật riêng tư liên quan đến HIV/AIDS........................................... 36
2.2.5 Từ chối khám bệnh, chữa bệnh khi đang điều trị HIV trong giai đoạn cuối .... 38
2.3 Nghĩa vụ của ngƣời nhiễm HIV ............................................................................ 39
2.3.1 Thực hiện các biện pháp phòng tránh lây nhiễm HIV sang người khác ........... 39
2.3.2 Thông báo kết quả xét nghiệm HIV dương tính của mình cho vợ, chồng hoặc
cho người chuẩn bị kết hôn với mình biết .................................................................. 41
2.3.3 Thực hiện các quy định về điều trị bằng thuốc kháng HIV ............................... 41
2.4. Cơ chế để đảm bảo thực thi quyền của ngƣời nhiễm HIV theo luật quốc tế và
luật quốc gia .................................................................................................................. 43
2.4.1 Cơ chế để đảm bảo thực thi theo luật quốc tế ................................................... 43
2.4.2 Cơ chế đảm bảo thực thi theo luật quốc gia ..................................................... 44
2.5 Thực tiễn quyền của ngƣời nhiễm HIV trong luật quốc tế và luật Việt Nam .. 48
2.5.1 Tình hình thúc đẩy bảo vệ quyền của người nhiễm HIV trong luật quốc tế ..... 48
2.5.2 Việt Nam và thực trạng đảm bảo thực thi quyền của người nhiễm HIV/AIDS . 50
2.5.3 Chế tài để đảm bảo quyền cho người nhiễm HIV ............................................. 52
2.6 Hạn chế và giải pháp để bảo đảm quyền của ngƣời nhiễm HIV/AIDS ............ 56
2.6.1 Hạn chế .............................................................................................................. 56
2.6.2 Giải pháp ........................................................................................................... 57
KẾT LUẬN........................................................................................................................ 61


LỜI MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Ngày nay, chúng ta được sống trong hòa bình, đất nước thì ngày một phát triển,
cuộc sống của mọi người đều được nâng cao. Chúng ta thật sự đã có những giây phút

vui vẻ, hạnh phúc để tận hưởng cuộc sống này, đó là quyền sống - một trong những
quyền cơ bản của con người, thế nhưng xung quanh ta lại có những người không dám
tin vào cuộc sống, không dám ước mơ có được cuộc sống bình thường như bao người,
thậm chí họ mong cho thời gian trôi qua thật nhanh để họ ra đi thật xa, đi đến nơi không
có cái gọi là HIV/AIDS. Ở đây người viết muốn nói tới quyền của nhóm người dễ bị tổn
thương trong xã hội, mà cụ thể là nhóm người bị nhiễm HIV.
Hiện nay, vấn đề quyền của nhóm người nhiễm HIV đang bị xâm phạm, họ bị kỳ thị
từ trong chính gia đình của họ tới ra ngoài xã hội, quyền lao động, quyền học tập…của
họ không được bảo đảm. Thực tế cho thấy việc bảo đảm quyền của người nhiễm HIV
không chỉ là vấn đề của một quốc gia nữa, mà nó đã trở thành vấn đề được cả thế giới
quan tâm. Nói chung những người nhiễm HIV luôn bị phân biệt đối xử khá nặng nề, họ
bị xã hội xa lánh, và cướp đi nhiều quyền mà vốn dĩ mỗi cá nhân nào cũng được hưởng,
đó là quyền con người hay còn gọi là nhân quyền.
Nhận thức được tầm quan trọng của vấn đề hiện nay, quyền của nhóm người dễ bị
tổn thương trong xã hội nói chung và nhóm người nhiễm HIV nói riêng đang bị xâm
phạm, vì vậy cần có những quy phạm pháp luật và những giải pháp nhằm bảo đảm
quyền của người nhiễm HIV.
Vấn đề về quyền của người nhiễm HIV ngày nay cũng đã trở thành đề tài “nóng”
nên cũng có rất nhiều người quan tâm, tìm hiểu và khai thác nghiên cứu, đã có nhiều bài
viết của sinh viên viết về HIV, họ viết rất hay và mang tính khoa học cao. Nhưng ở đây
người viết vẫn chọn đề tài “Quyền của người nhiễm HIV/AIDS trong pháp luật quốc
tế và pháp luật Việt Nam” làm đề tài luận văn tốt nghiệp của mình.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lí luận, thực tiễn của vấn đề quyền của người bị nhiễm HIV để đề
xuất các giải pháp nhằm tăng cường công tác bảo đảm quyền của người bị nhiễm HIV.
Bên cạnh đó để bản thân hiểu rõ hơn về HIV và quy định của pháp luật Việt Nam và
pháp luật quốc tế về quyền của nhóm người bị nhiễm HIV, thứ hai nhằm làm cho mọi
người ý thức tôn trọng quyền của người bị nhiễm HIV, không xa lánh, kỳ thị phân biệt
đối xử để họ có được cuộc sống bình thường như bao người khác.
3. Phạm vi nghiên cứu

Nghiên cứu về quyền của người bị nhiễm HIV xuất phát từ quyền con người nói
chung, và những cơ chế bảo vệ quyền của người bị nhiễm HIV trong pháp luật Việt
Nam và pháp luật quốc tế.


4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Với đề tài này người viết đã kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu như: thống kê,
so sánh, phân tích, tổng hợp để đánh giá tình hình thực tế về quyền của người bị nhiễm
HIV trong xã hội hiện nay. Bên cạnh đó người viết cũng tham khảo số liệu từ nhiều
trang web trên internet, nhằm phân tích một cách khoa học để thấy được tính cấp thiết
và từ đó đưa ra phương hướng, giải pháp tăng cường hành lang pháp lí để bảo vệ quyền
của người bị nhiễm HIV.
5. Kết cấu của đề tài
Lời mở đầu
Nội dung: 2 chương
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về quyền của ngƣời nhiễm HIV/AIDS
Chƣơng 2: Thực trạng về quyền của ngƣời nhiễm HIV/AIDS trong pháp luật
quốc tế và pháp luật Việt Nam
Kết luận

CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN CỦA NGƢỜI NHIỄM HIV/AIDS
____

Loài người đang phải đối mặt với HIV/AIDS, một đại dịch chưa từng thấy trong lịch
sử. Chính sự hiện diện của HIV/AIDS đã làm cho cuộc sống của nhân loại gặp nhiều hệ
lụy như sức khỏe, tuổi thọ bị giảm, nền kinh tế gặp nhiều khó khăn, suy sụp về tinh
thần. Bên cạnh đó HIV/AIDS còn khiến cho người nhiễm bệnh bị hạn chế một số quyền

của công dân, họ bị xã hội kỳ thị, phân biệt đối xử một cách tàn nhẫn. Pháp luật Việt
Nam cũng như pháp luật quốc tế đã có những quy định về quyền của người nhiễm
HIV/AIDS và theo thời gian thì các chế định này ngày càng phát triển và hoàn thiện hơn
để phù hợp với thực trạng của dịch bệnh hiện nay.
1.1 Một số khái niệm liên quan đến HIV/AIDS
1.1.1 Khái niệm về quyền con người và quyền công dân
Quyền con người (human rights) hay còn tên gọi khác là nhân quyền đây chính là
sự kết tinh những giá trị văn hóa của tất cả các dân tộc trên thế giới thông qua quá trình
lịch sử lâu dài của nhân loại. Chính từ khi được Liên hợp quốc thừa nhận vào năm
1948, sự ra đời của Tuyên ngôn toàn thế giới về quyền con người (Universal
Declaration of Human Rights – UDHR) đã trở thành một bước ngoặc mới, quyền con
người như một khuôn khổ đạo đức, chính trị, pháp lý đưa con người thoát khỏi sự sợ
hãi, tiến đến cuộc sống tự do, làm điều mình muốn.
Nói cho cùng, mãi cho đến nay vẫn còn nhiều định nghĩa khác nhau về quyền con
người, ở Việt Nam có không ít các nhà học luật đã cho ra các cách định nghĩa khác nhau
về quyền con người, nó không hoàn toàn giống nhau, nhưng nhìn chung thì quyền con
người thường được hiểu là những nhu cầu, lợi ích tự nhiên, vốn có và khách quan của
con người được ghi nhận và bảo vệ trong pháp luật quốc gia và các thỏa thuận pháp lý
quốc tế.
Tùy vào tính chủ quan của mỗi người, tùy vào từng lĩnh vực nghiên cứu mà quyền
con người được định nghĩa theo nhiều cách khác nhau. Tuy nhiên, ở cấp độ quốc tế định
nghĩa phổ biến nhất vẫn là định nghĩa của Văn phòng cao ủy Liên hợp quốc về quyền
con người (OHCHR). Theo định nghĩa này thì: “Quyền con người là những đảm bảo
pháp lý toàn cầu (universal legal guarantees) có tác dụng bảo vệ các cá nhân và các
nhóm người trước những hành động (action) hoặc sự bỏ mặc (omission) làm tổn hại đến
nhân phẩm, quyền lợi và tự do cơ bản (fundamental freedoms) của con người.”1
Quyền con người là những gì vốn có của con người, không phân biệt quốc tịch, nơi
cư trú, giới tính, nguồn gốc quốc gia hay dân tộc, màu da, tôn giáo, ngôn ngữ hay bất kỳ
một thân phận nào khác. Mọi người được hưởng các quyền của mình một cách bình
đẳng và không phân biệt đối xử. Những điều này có mối quan hệ phụ thuộc lẫn nhau và

không thể tách rời.
Khái niệm về quyền công dân cũng ra đời từ lâu trong lịch sử, được sử dụng rộng rãi
trong xã hội tư sản. So với khái niệm quyền con người, khái niệm quyền công dân mang
tính xác định hơn, gắn liền với mỗi quốc gia, được pháp luật của mỗi quốc gia quy định.

1

United Nations, Freequently Asked Quesntions on a Human Rights – based Approach to Development
Cooperation, New York and Geneva, 2006, tr.8.


Cũng do vậy nội dung, số lượng, chất lượng của quyền công dân ở mỗi quốc gia thường
không giống nhau. Đương nhiên không có sự đối lập giữa quyền con người và quyền
công dân. Theo từ điển bách khoa thì quyền công dân là quyền được làm công dân của
một cộng đồng xã hội, chính trị hoặc quốc gia. Quyền công dân ở các quốc gia trên thế
giới thường quy định các chế định về quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân trong các
văn bản pháp luật, đặc biệt là trong Hiến pháp – văn bản có giá trị pháp lý cao nhất.
Quyền công dân gắn liền với một quốc gia nhất định, được pháp luật của mỗi quốc gia
ghi nhận. Nói về quyền công dân theo PGS.TS. Trần Ngọc Đường có đúc kết quan niệm
về quyền công dân như sau: “Quyền công dân là quyền con người, là những giá trị gắn
liền với một nhà nước nhất định và được nhà nước đó bảo hộ bằng pháp luật của mình
đối với người mang quốc tịch của nước mình, thể hiện mối quan hệ pháp lý cơ bản giữa
mỗi cá nhân công dân với một nhà nước cụ thể.”
Quyền con người và quyền công dân là những khái niệm không đồng nhất cả về mặt
chủ thể lẫn nội dung, quyền con người mang ý nghĩa rộng hơn, nó bao hàm cả quyền
công dân nhưng nó không thay thế được quyền công dân. Ngược lại, khái niệm quyền
công dân cũng không chứa đựng hết khái niệm quyền con người.
Quyền con người và quyền công dân là hai khái niệm có mối quan hệ mật thiết với
nhau, tuy nhiên hai khái niệm này có sự khác biệt nhất định. Về nội hàm thì khái niệm
“quyền con người” rộng hơn khái niệm “quyền công dân”. Cụ thể quyền con người là

quyền được áp dụng cho tất cả mọi người thuộc mọi dân tộc, không phân biệt quốc tịch,
không phụ thuộc vào biên giới quốc gia hay tư cách cá nhân của chủ thể .
Trái lại, quyền công dân là quyền được thể hiện trong pháp luật của một quốc gia cụ
thể, nó quy định quyền và nghĩa vụ của công dân thuộc quốc gia đó. Quyền công dân là
khái niệm gắn với Nhà nước, thể hiện mối quan hệ giữa công dân với Nhà nước, được
xác định bởi chế định quốc tịch. Nói một cách dễ hiểu thì chỉ có những người mang
quốc tịch của một nước thì mới được hưởng các quyền công dân mà pháp luật nước đó
quy định. Ví dụ: Theo Điều 27 Hiến pháp 2013 thì Công dân đủ mười tám tuổi trở lên
có quyền bầu cử và đủ hai mươi mốt tuổi trở lên có quyền ứng cử vào Quốc hội, Hội
đồng nhân dân. Việc thực hiện các quyền này do luật quy định.
1.1.2 Khái niệm HIV/AIDS và quyền của người nhiễm HIV/AIDS
Ngày nay căn bệnh HIV/AIDS ngày càng lan rộng, nó trở thành nổi ám ảnh của
nhân loại, thế nhưng có mấy ai có hiểu biết đầy đủ về căn bệnh này, nó có thật sự đáng
sợ không.
HIV là chữ viết tắt của cụm từ tiếng Anh “Human Immunodeficiency Virus” là vi
rút gây suy giảm miễn dịch ở người, làm cho cơ thể suy giảm khả năng chống lại các tác
nhân gây bệnh.2
2

Khoản 1, Điều 2, Luật Phòng, chống nhiễm vi rút gây ra hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người
(HIV/AIDS), năm 2006.


AIDS là chữ viết tắt của cụm từ tiếng Anh “Acquired Immune Deficiency
Syndrome” là hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải do HIV gây ra, thường được biểu
hiện thông qua các nhiễm trùng cơ hội, các ung thư và có thể dẫn đến tử vong.3
HIV/AIDS có mặt khắp nơi trên thế giới. Từ miền xuôi đến miền ngược, thành thị,
nông thôn hay miền hải đảo xa xôi, ở đâu cũng có, chúng luôn rình rập và sẵn sàng
cướp đi cuộc sống của bất kỳ những ai chủ quan, thiếu hiểu biết. Từng giờ, từng phút,
từng giây đồng hồ trôi qua, có biết bao con người đã bị cuốn vào vòng xoáy HIV/AIDS.

HIV/AIDS Hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải, viết tắt từ Acquired
Immunodeficiency Syndrome hay từ Acquired Immune Deficiency Syndrome của tiếng
Anh; còn gọi là SIDA theo cách viết tắt từ Syndrome d'ImmunoDéficience Acquise của
tiếng Pháp) hay bệnh liệt kháng là một hội chứng của nhiều bệnh nhiễm trùng (ví dụ:
lao, viêm phổi, nấm), mà người nhiễm HIV gặp phải do hệ miễn dịch của cơ thể bị tổn
thương hoặc bị phá hủy nặng nề. Các bệnh này được gọi là các bệnh nhiễm trùng cơ
hội. AIDS được coi là giai đoạn cuối của quá trình nhiễm HIV. Tuy nhiên, mỗi người
khi mắc AIDS sẽ có những triệu chứng khác nhau, tùy theo loại bệnh nhiễm trùng cơ
hội mà người đó mắc phải, và khả năng chống đỡ của hệ miễn dịch mỗi người.
Hội chứng: nhóm các biểu hiện (triệu chứng) như: sốt, tiêu chảy, sụt cân, nổi hạch...
do một căn bệnh nào đó gây ra.
Suy giảm miễn dịch: Hệ miễn dịch là hệ thống phòng ngự bảo vệ cơ thể chống lại các
mầm bệnh từ ngoài xâm nhập vào cơ thể, suy giảm miễn dịch là tình trạng hệ miễn dịch
trở nên yếu, giảm hoặc không có khả năng chống lại sự tấn công của các tác nhân gây
bệnh.
HIV là căn bệnh khó điều trị và nó mang lại hệ lụy vô cùng đáng sợ, người nhiễm
HIV ngoài phải chịu những căn bệnh quái ác mà HIV mang lại họ còn phải chịu sự kỳ
thị, xa lánh của mọi người, bị mọi người khinh thường... Người nhiễm HIV cũng chỉ là
nạn nhân của xã hội, họ đâu có tội tình gì mà phải gánh chịu những tổn thương cả về vật
chất, lẫn tinh thần. Người nhiễm HIV cũng là con người, họ có quyền được đối xử như
một con người, ngoài những quyền mà một công dân bình thường có, thì người nhiễm
HIV có thêm được những quyền riêng, đó có thể coi là ưu đãi của xã hội, thể hiện sự
cảm thông và chia sẻ bớt những đau thương, tạo thêm lòng tin trong cuộc sống cho
những số phận không may bị nhiễm HIV/AID.
Theo từ điển tiếng Việt thì “ Quyền là điều mà pháp luật hay xã hội công nhận cho
được hưởng, được làm, được đòi hỏi.”
Mỗi người được sinh ra đều có nhân quyền hay còn gọi là quyền con người, đây là
những đặc quyền vốn có, tự nhiên của con người và chỉ con người mới có; là những khả
3

Khoản 2, Điều 2, Luật Phòng, chống nhiễm vi rút gây ra hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người
(HIV/AIDS), năm 2006.


năng hành động một cách có ý thức, né tránh, từ chối hay yêu cầu giành lấy những cái
gì đó, nhất là khả năng tự bảo vệ. Đây cũng là quyền mà pháp luật cần phải thừa nhận
đối với tất cả các cá nhân về những nhu cầu, lợi ích tự nhiên và khách quan của con
người được ghi nhận và bảo vệ trong pháp luật quốc gia và các thỏa thuận pháp lý quốc
tế.
Để hiểu như thế nào là quyền của người nhiễm HIV thì trước hết phải tìm hiểu về
quyền con người, bởi suy cho cùng thì quyền con người bao gồm quyền của nhóm
người dễ bị tổn thương, mà cụ thể hơn chính là quyền của người nhiễm HIV.
Như đã tìm hiểu ở phần trên thì quyền con người có tính phổ biến, được áp dụng
bình đẳng cho tất cả mọi người, không phân biệt chủng tộc, tín ngưỡng, thành phần xuất
thân… Vậy nên, dù ở góc độ nào thì quyền con người cũng được xác định như chuẩn
mực được kết tinh từ những giá trị nhân văn của toàn nhân loại, áp dụng cho tất cả mọi
người. “Quyền con người là thành quả của cuộc đấu tranh lâu dài qua các thời đại của
nhân dân lao động và các dân tộc bị áp bức trên thế giới, và cũng là thành quả của
cuộc đấu tranh của loài người làm chủ thiên nhiên; qua đó, quyền con người trở thành
giá trị chung của nhân loại”4
Người bị nhiễm HIV/AIDS cũng có quyền được hưởng nhân quyền như mọi công
dân khác, nên chúng ta có thể hiểu “quyền của người nhiễm HIV” là quyền được đối xử
như mọi công dân khác, được quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo
hộ về tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm, và hưởng chế độ đặc biệt dành riêng
cho người nhiễm HIV.
1.1.3 Quan hệ giữa quyền con người và quyền của người nhiễm HIV/AIDS
Khi nói đến quyền con người thì nói đến những quyền tự nhiên không thể tước đoạt,
phản ánh nhu cầu thể chất và tinh thần mà ngay từ khi sinh ra mỗi cá nhân con người
riêng lẻ đã phải được hưởng. Nhưng sự thụ hưởng, chọn lọc quyền còn tùy vào mỗi cá
nhân, cho dù hoàn cảnh sống có gần giống nhau đi nữa thì tùy thuộc vào mỗi người mà

hưởng những quyền lợi khác nhau. Sự không giống nhau này tạo nên sự đa dạng, phong
phú cho các nhóm quyền con người.
Khi nói về quyền con người, trong công ước quốc tế, phần mở đầu cho các quyền
dân sự, chính trị (ICCPR) ghi rõ: “Tất cả mọi người đều có quyền sống; Quyền bình
đẳng trước pháp luật và được pháp luật bảo vệ một cách bình đẳng”. Từ “tất cả” ở đây
có nghĩa là không trừ một ai, mỗi một con người từ khi mới được sinh ra là họ mặc
nhiên có được những quyền mà họ xứng đáng được hưởng. Quyền con người của cá
nhân được chia làm 5 nhóm sau: quyền dân sự, chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa. Trong

4

Chỉ thị số 12- CT/TW ngày 12/7/1992 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về “Vấn đề quyền con người và quan
điểm, chủ trương của Đảng ta”.


Hiến pháp và pháp luật Việt Nam, quyền con người nằm trong các chế định quyền và
nghĩa vụ.
Khác với quyền con người, quyền của người nhiễm HIV sẽ được pháp luật quy định
khác, bởi về cơ bản chủ thể của hai quyền này hoàn toàn khác nhau. Chủ thể của quyền
con người là mọi cá nhân được sinh ra, còn chủ thể quyền của người nhiễm HIV chỉ
riêng người nào bị nhiễm HIV mới có thể hưởng những đặc quyền dành riêng cho họ.
Nói như vậy không có nghĩa là hai quyền này hoàn toàn khác nhau, suy cho cùng quyền
của người nhiễm HIV cũng chính là quyền con người, nhưng có thêm chế định dành
riêng cho người nhiễm HIV mà thôi.
Người nhiễm HIV cũng là cá nhân được sinh ra trong một nước, họ có quyền của
một công dân bình thường được có. Mặc dù nhiễm HIV là có nhiều nguyên nhân như:
tiêm chít ma túy; quan hệ tình dục bừa bãi, không an toàn; từ mẹ sang con….nhìn chung
thì có nguyên nhân chủ quan, nguyên nhân khách quan, có người thì đáng trách, nhưng
như những đứa trẻ sơ sinh mới lọt lòng mẹ đã mang trong mình căn bệnh quái ác này thì
sao, họ đáng thương hơn đáng trách. Chúng ta không gì vậy mà chúng ta kì thị tước đi

các quyền lợi của họ, họ đáng được xã hội quan tâm, giúp đỡ.
Bản Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền vào năm 1948 cũng đã khẳng định mọi
người đều bình đẳng như nhau đối với các quyền và tự do cơ bản, ở Điều 1 của Tuyên
ngôn cho thấy “Mọi người sinh ra đều tự do và bình đẳng về phẩm giá và các quyền.
Họ được phú cho lý trí và lương tâm và cần đối xử với nhau trong tình anh em”. Và
trong Hiến pháp Việt Nam cũng quy định ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam,
các quyền con người đều được tôn trọng, nó được thể hiện ở các quyền của công dân và
được quy định trong Hiến pháp và luật.
Chính vì vậy, mà bất kể người nhiễm HIV hay một cá nhân bình thường đều có
quyền được đối xử như nhau, quyền con người và quyền của người nhiễm HIV không
giống nhau nhưng nó vẫn có mối liên kết chặc chẽ.
1.2 Sự phát triển của chế định về quyền của ngƣời nhiễm HIV/AIDS trên thế giới
1.2.1. Quá trình hình thành và phát triển của chế định về quyền của người
nhiễm HIV/AIDS
Nhiễm HIV ở người được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xem như là đại dịch. Việc
chủ quan với HIV càng làm cho tỉ lệ bị lây bệnh ngày càng tăng. HIV/AIDS lần đầu tiên
xuất hiện tại Hoa Kì vào đầu thế kỷ 20. Theo thống kê từ khi phát hiện HIV vào năm
1980 đến nay số ca nhiễm HIV ngày càng tăng, và trẻ hóa về độ tuổi. Qua quá trình tìm
hiểu và nghiên cứu của ngành y học cho thấy vi rút HIV không lây truyền dễ dàng như
các loại bệnh khác như dịch cúm, dịch tả và các loại bệnh truyền nhiễm nguy hiểm khác
mà HIV chỉ có thể lây qua đường tình dục không an toàn (không sử dụng bao cao su…),
truyền máu với người bị nhiễm HIV, lây từ mẹ sang con qua nhau thai. Nhận thức được
nguyên nhân lây truyền HIV nên việc đấu tranh phòng chống lây nhiễm HIV của cá


nhân, tổ chức diễn ra rất tốt, tạo nên sự chuyển biến lớn trên thế giới, làm giảm tỉ lệ lây
nhiễm HIV và cải thiện trong cách đối xử và thái độ đối với những người nhiễm HIV.
Thế nhưng, thực tế cho thấy từ những năm 1980 cho đến nay thì sự kỳ thị, phân biệt đối
xử với những người nhiễm HIV và hơn nữa là người thân của họ diễn ra phổ biến ở
nhiều nơi trên thế giới. Chính sự kỳ thị và phân biệt đối xử đã đẩy những người bị

nhiễm HIV/AIDS vào con đường cùng, không lối thoát, xã hội đã đưa họ vào bóng tối
của cuộc đời, từ đó làm tăng nguy cơ lây nhiễm cho cộng đồng, bởi họ sẽ tìm cách che
giấu tình trạng nhiễm bệnh của mình, tệ hơn nữa là họ trả thù xã hội, khiến cho nhiều
người cùng bị nhiễm bệnh giống mình.
Muốn giảm nguy cơ bị lây nhiễm bệnh cho bản thân và an toàn cho xã hội thì cách
tốt nhất chúng ta phải biết cảm thông, giúp đỡ và tìm cách ngăn chặn sự kỳ thị, phân
biệt đối xử với những người sống chung với HIV/AIDS. Kể từ khi xuất hiện tình trạng
kỳ thị, phân biệt đối xử đối với nhóm người dễ bị tổn cũng như đối với người bị nhiễm
HIV thì song song đó cũng đã xuất hiện nhiều văn kiện quốc tế được ban hành chứa
đựng những cam kết về HIV/AIDS với nội dung đề cập đến vấn đề kỳ thị và xóa bỏ kỳ
thị, phân biệt đối xử với những người sống chung với HIV/AIDS và người thân của họ.
Một số văn bản pháp lý tiêu biểu có thể kể đến như: Các hướng dẫn quốc tế về
HIV/AIDS và quyền con người (1996), Tuyên bố về Những hành động then chốt để tiếp
tục thực hiện Chương trình Hành động của Hội nghị quốc tế về Dân số và Phát triển
(1999), Tuyên bố thiên niên kỷ của Liên Hợp Quốc (2000), Tuyên bố cam kết về
HIV/AIDS – Khủng hoảng toàn cầu, hành động toàn cầu (2001)…
1.2.2 Các văn bản pháp lý về quyền của người nhiễm HIV
Vì quyền con người nói chung cũng như quyền của người bị nhiễm HIV/AIDS nói
riêng thì nguồn của luật quốc tế điều chỉnh cũng là một. Bởi vì Luật quốc tế về quyền
con người (international human rights law) có thể được hiểu là “Một hệ thống các quy
tắc, tiêu chuẩn và tập quán pháp lí quốc tế xác lập, bảo vệ và thúc đẩy các quyền tự do
cơ bản cho mọi thành viên của cộng đồng nhân loại”.5
Trong các văn kiện được ban hành để bảo vệ quyền lợi cho người nhiễm HIV thì
phải nói đến Hiến chương của Liên Hợp Quốc, bởi Hiến chương đã dành không ít đoạn,
mục để khẳng định mục tiêu đẩy lùi tình trạng kỳ thị, phân biệt đối xử, thúc đẩy tôn
trọng các quyền tự do cơ bản của nhóm người dễ bị tổn thương, cũng như nhóm người
bị nhiễm HIV/AIDS. Các quyền của nhóm người này được pháp điển hóa trong nhiều
công ước quốc tế về nhân quyền như:
 Tuyên ngôn quốc tế về nhân quyền năm 1948
5

Giáo trình: Lý luận và pháp luật về quyền con người, Đại học Quốc gia Hà Nội, NXB Chính trị quốc gia, tr.131

– 132.


 Công ước quốc tế về việc xóa bỏ mọi hình thức phân biệt chủng tộc năm 1965
 Điều ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị (ICCPR), 1966 (có hiệu lực từ
ngày 23 tháng 3 năm 1976)
 Công ước về xóa bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ (CEDAW), 1979
(có hiệu lực từ ngày 03 tháng 9 năm 1981)
 Các hướng dẫn quốc tế về HIV/AIDS và quyền con người năm 1996 (có hiệu lực
lực vào ngày 10 tháng 12 năm 1948)
 Tuyên bố cam kết về HIV/AIDS – Khủng hoảng toàn cầu, hành động toàn cầu
2001.
Những quy định của tổ chức y tế thế giới về sức khỏe 2005.
Bên cạnh đó còn rất nhiều văn kiện pháp lý khác cũng được ra đời nhằm để lên tiếng
bảo vệ cho nhóm người dễ bị tổn thương nói chung và nhóm người bị nhiễm HIV/AIDS
nói riêng.
1.3 Sự phát triển của chế định về quyền của ngƣời nhiễm HIV trong pháp luật
Việt Nam
1.3.1 Lịch sử hình thành và nhận thức về quyền của người nhiễm HIV
Dịch HIV/AIDS tuy xuất hiện từ đầu năm 1980 nhưng đã nhanh chóng lan ra toàn
cầu. HIV tấn công mọi đối tượng chủ yếu là thanh niên, phụ nữ, trẻ em. Tính đến năm
2013, hơn 60 triệu người trên thế giới đã bị nhiễm HIV. Ở Việt Nam trường hợp nhiễm
HIV lần đầu tiên được phát hiện vào tháng 12/1990 ở một phụ nữ sống tại thành phố Hồ
Chí Minh. Nhưng thực sự dịch HIV/AIDS đã bắt đầu bùng nổ vào năm 1993 trong
nhóm những người nghiện chích ma túy tại thành phố Hố Chí Minh. Sau đó bắt đầu lan
ra toàn bộ 64 tỉnh thành trong nước.Theo Cục phòng chống HIV/AIDS-Bộ Y tế, tại Việt
Nam tính đến năm 2012 thì cả nước phát hiện 14.127 trường hợp nhiễm HIV, 6.734

bệnh nhân AIDS và 2149 người tử vong do AIDS.6 Từ khi HIV lây truyền sang Việt
Nam thì bắt đầu xuất hiện tình trạng kì thị, phân biệt đối xử với người bị nhiễm HIV. Vì
sự nguy hiểm của căn bệnh và sự thiếu hiểu biết về HIV/AIDS của người dân nên dẫn
đến tình trạng xa lánh của cộng đồng đối với người bị nhiễm HIV/AIDS. Bên cạnh đó,
chính sự kì thị của cộng đồng đã khiến cho người nhiễm HIV bị hạn chế một số quyền
cơ bản mà đáng lẽ ra mọi công dân đều phải được hưởng công bằng như nhau.
Xác định rõ HIV/AIDS là một đại dịch nguy hiểm, là mối hiểm họa đối với tính
mạng, sức khoẻ con người và tương lai nòi giống của dân tộc, tác động trực tiếp đến sự
phát triển kinh tế, văn hóa, trật tự và an toàn xã hội, đe dọa sự phát triển bền vững của
đất nước, Đảng và Nhà nước ta đã quan tâm đến công tác phòng, chống HIV/AIDS từ
rất sớm. Ngay sau khi Ban chấp hành Trung ương Đảng ban hành Chỉ thị số 52- CT/TW
ngày 11/3/1995 về lãnh đạo công tác phòng, chống HIV/AIDS, ngày 31/5/1995, Uỷ ban
thường vụ Quốc hội đã ban hành Pháp lệnh phòng, chống nhiễm vi rút gây ra hội chứng
6

“ Việt Nam hưởng ứng ngày thế giới phòng chống HIV/AIDS 2013” nguồn: [ngày truy cập 20/9/2014]


suy giảm miễn dịch mắc phải ở người (HIV/AIDS); Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ,
Bộ Y tế và các bộ, ngành có liên quan đã ban hành các văn bản quy phạm pháp luật để
hướng dẫn thi hành.7
Từ khi Pháp lệnh được ban hành, công tác thông tin, giáo dục, truyền thông về
phòng chống HIV/AIDS đã được nhiều tỉnh, thành phố đặc biệt coi trọng và quan tâm
chỉ đạo thực hiện tuy nhiên hiệu quả đem lại vẫn chưa được như mong muốn. Hoạt
động tư vấn, xét nghiệm HIV chưa đáp ứng được nhu cầu. Quy định bí mật thông tin
liên quan đến người nhiễm HIV được thực hiện khá nghiêm ngặt, nhưng cũng đã làm
nảy sinh một số khó khăn trong công tác quản lý, chăm sóc và giúp đỡ cho người nhiễm
HIV. Sự phân biệt đối xử với người nhiễm vẫn còn tồn tại. Ngành y tế còn lúng túng
trong việc tiếp nhận và điều trị bệnh nhân AIDS do khó khăn về giường bệnh, trang
thiết bị, thuốc.8

Theo thời gian và sự phát triển của dịch bệnh thì Pháp lệnh này đã không còn phù
hợp và thay vào đó hiện nay Nhà nước ta đã ban hành Luật Phòng, chống nhiễm vi rút
gây ra hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người (HIV/AIDS), vào năm 2006.
1.3.2 Sự phát triển về quyền của người nhiễm HIV qua các hiến pháp
Kể từ khi trường hợp nhiễm HIV/AIDS xuất hiện lần đầu tiên ở Việt Nam năm
1990, cho đến nay thì cho đến nay tình trạng kì thị, phân biệt đối xử với những người
nhiễm bệnh vẫn còn xảy ra phổ biến, làm hạn chế đến các quyền cơ bản của những
người này.
Theo Hiến pháp của nước Việt Nam thì quyền con người luôn được tôn trọng và bảo
vệ. Hiến pháp năm 1992 đã dành 34 Điều (từ Điều 49 đến Điều 82) và ở Hiến pháp năm
2013 là 35 Điều (từ Điều 14 đến Điều 49) để quy định về quyền và nghĩa vụ của công
dân. Có thể nói các Điều luật quy định về quyền của công dân cũng đồng nghĩa với việc
quy định về quyền của những người nhiễm HIV/AIDS. Bởi họ cũng là công dân Việt
Nam nên có quyền hưởng mọi quyền lợi mà công dân khác được hưởng.
Có thể nói rằng ngay từ Hiến pháp đầu tiên năm 1946 của Việt Nam đã thể hiện
được quyền con người, tuy nhiên đó chỉ là thời kì đầu nên mãi đến Hiến pháp năm 1992
về sau thì phạm trù quyền con người mới chính thức được ghi nhận vào Hiến pháp. Cụ
thể Điều 14 của Hiến pháp năm 2013 nêu rõ “ nước Cộng hòa xã hội chủ ngh a Việt
Nam, các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã
hội, được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật”. Nói
tóm lại, từ Hiến pháp năm 1945 đến nay ta có thể thấy rõ được bước phát triển của các
7

“Đề cương giới thiệu luật phòng chống nhiễm vi rút gây ra hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người”,
nguồn [ngày truy cập 20/9/2014].
8
“Đánh giá 8 năm thực hiện Pháp lệnh, Phòng chống nhiễm vi rút gây ra hội chứng gây ra suy giảm miễn dịch
mắc phải ở người( HIV/AIDS)” nguồn: [ngày truy cập 20/9/2014].

bản Hiến pháp, “quyền con người” vẫn là chế định tiêu biểu của từng thời kì. Ở mỗi
Hiến pháp các quyền công dân nói chung và quyền của nhóm người dễ bị tổn thương
nói riêng và cụ thể hơn là nhóm người bị nhiễm HIV nói riêng nó không bị trùng lặp,
không sao chép của Hiến pháp trước mà tính hoàn chỉnh của các bản Hiến pháp phát
triển theo thời gian, từng giai đoạn lịch sử, nó kế thừa có chọn lọc và cho đến nay Hiến
pháp năm 2013 đã tương đối hoàn thiện. Giờ đây quyền con người, quyền công dân
phải được quy định bằng Hiến pháp, bằng Luật – những hình thức văn bản pháp lý cao
do Quốc hội quy định.
1.4 Các quyền của ngƣời nhiễm HIV/AIDS
1.4.1 Các quyền cơ bản
Cũng như các công dân bình thường khác, những người không may mang trong
người căn bệnh HIV/AIDS hay nói một cách rộng hơn là nhóm người dễ bị tổn thương
trong xã hội đều có quyền được hưởng các quyền cơ bản của công dân. Ngoài ra, họ còn
được hưởng thêm nhiều chế độ, nhiều quyền ưu tiên hơn những người khác, bởi họ đã
phải quá đau khổ và thiệt thòi hơn nhiều người trong xã hội.
Trước khi đề cập đến quyền của người bị nhiễm HIV thì ta cần biết thế nào là nhóm
người dễ bị tổn thương (vulnerable groups) khái niệm về nhóm người này vẫn thường
được thấy nói đến ở các văn kiện pháp lý quốc tế và trong các hoạt động nghiên cứu về
quyền con người trên thế giới. Tuy chưa có khái niệm chính thức về nhóm người dễ bị
tổn thương nhưng qua quá trình hoạt động và nghiên cứu từ các nguồn tài liệu và thực
tiễn thì ta có thể hiểu “nhóm người dễ bị tổn thương là những nhóm, cộng đồng có vị thế
về chính trị, xã hội hoặc kinh tế thấp hơn, từ đó khiến họ có nguy cơ cao hơn bị bỏ quên
hay bị vi phạm các quyền con người và bởi vậy họ cần được chú ý bảo vệ đặc biệt so
với những nhóm, cộng đồng người khác”.9
Một số nhóm người dễ bị tổn thương mà ta thường thấy trong luật nhân quyền như
phụ nữ, trẻ em, người khuyết tật, và trong đó có nhóm người bị nhiễm HIV. Chính vì
nhóm người bị nhiễm HIV cũng thuộc nhóm người dễ bị tổn thương trong xã hội nên
quyền của người nhiễm HIV/AIDS có các quyền cơ bản sau:
- Quyền được sống
- Quyền được chăm sóc sức khỏe

- Quyền được học tập
- Quyền được lao động
- Quyền được bảo vệ danh dự, nhân phẩm
Các quyền khác theo quy định của Luật này và các quy định khác của pháp luật có
liên quan.

9

Giáo trình:„Luật quốc tế về quyền của nhóm người dễ bị tổn thương”, Khoa luật, Đại học Quốc gia Hà Nội,
NXB Lao động – Xã hội, năm 2011, trang 25 – 26.


Trên đây người viết chỉ nêu ra một số quyền cơ bản, ở chương 2 người viết sẽ tìm
hiểu và nghiên cứu sâu hơn.
1.4.2 Chống kì thị, phân biệt đối xử
Theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành, mọi công dân đều có quyền và
nghĩa vụ như nhau theo quy định của pháp luật không phân biệt giới tính, dân tộc, tuổi
tác và thành phần xã hội. Bất kể người nào vi phạm pháp luật đều phải chịu trách nhiệm
trước pháp luật về hành vi của mình và chịu sự xét xử theo quy định của pháp luật. “Mọi
người đều bình đẳng trước pháp luật; không ai bị phân biệt đối xử trong đời sống chính
trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội”10
Để thấy rõ hơn về quyền bình đẳng trước pháp luật của công dân thì Hiến pháp năm
2013 đã khẳng định cũng như ghi nhận quyền bình đẳng của công dân trong từng lĩnh
vực cụ thể của đời sống xã hội. Ví dụ như Điều 26 của Hiến pháp năm 2013 quy định:
“Công dân nam, nữ bình đẳng về mọi mặt. Nhà nước có chính sách bảo đảm quyền và
cơ hội bình đẳng giới; Nhà nước, xã hội và gia đình tạo điều kiện để phụ nữ phát triển
toàn diện, phát huy vai trò của mình trong xã hội; nghiêm cấm phân biệt đối xử về giới”
Bên cạnh Hiến pháp thì Nhà nước ta cũng ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp
luật nhằm cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp như Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội
năm 2003, Bộ luật dân sự năm 2005, Luật Bình đẳng giới năm 2006…quy định rõ thể

lệ, thủ tục thực hiện quyền bình đẳng trước pháp luật của công dân trong mọi lĩnh vực.
Cũng như quyền con người thì quyền của nhóm người dễ bị tổn thương, cụ thể là
quyền của nhóm người bị nhiễm HIV/AIDS đều cũng được bình đẳng trước pháp luật,
không bị phân biệt đối xử với mọi trường hợp và bất kể cá nhân nào.
Ở nhiều nơi trên thế giới cũng như ở nước ta hiện nay, sự kỳ thị và phân biệt đối xử
với những người nhiễm HIV vẫn còn xảy ra ở nhiều nơi và biểu hiện công khai hoặc
ngấm ngầm, vô đạo đức hoặc tế nhị, ở nhiều hoàn cảnh khác nhau, dưới nhiều hình thức
và mức độ khác nhau.
Theo khoản 4, Điều 2 và khoản 5, Điều 2 của Luật phòng, chống nhiễm vi rút gây ra
hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người (HIV/AIDS) năm 2006, thì ta có thể
hiểu:
Kỳ thị người nhiễm HIV là thái độ khinh thường hay thiếu tôn trọng người khác vì
biết hoặc nghi ngờ người đó nhiễm HIV hoặc vì người đó có quan hệ gần gũi với người
nhiễm HIV hoặc bị nghi ngờ nhiễm HIV.
Phân biệt đối xử với người nhiễm HIV là hành vi xa lánh, từ chối, tách biệt, ngược
đãi, phỉ báng, có thành kiến hoặc hạn chế quyền của người khác vì biết hoặc nghi ngờ
người đó nhiễm HIV hoặc vì người đó có quan hệ gần gũi với người nhiễm HIV hoặc bị
nghi ngờ nhiễm HIV.
10

Điều 16, Hiến pháp năm 2013.


Như vậy, kỳ thị là thái độ, còn phân biệt đối xử là hành vi hoặc hành động cụ thể đối
với người nhiễm HIV. Kỳ thị là tiền đề của phân biệt đối xử đối với người nhiễm HIV.
Muốn chống phân biệt đối xử phải bắt đầu từ việc chống kỳ thị với người nhiễm HIV.
Cũng cần lưu ý rằng kỳ thị và phân biệt đối xử không chỉ xảy ra với những người nhiễm
HIV, mà còn xảy ra đối với cả những người thân và gia đình họ.
1.4.2.1 Nguyên nhân của kỳ thị và phân biệt đối xử
Chương trình phối hợp phòng chống AIDS của Liên Hợp Quốc (UNAIDS) và Tổ

chức Y tế thế giới (WHO) cho biết dịch HIV/AIDS ngày càng có xu hướng gia tăng ở
nhiều nơi trên thế giới và một trong những nguyên nhân chính làm cho dịch vi rút
HIV/AIDS tăng nhanh là do tình trạng kỳ thị, phân biệt đối xử với người nhiễm
HIV/AIDS. Có nhiều nguyên nhân khác nhau dẫn đến tình trạng kỳ thị và phân biệt đối
xử đối với người nhiễm HIV/AIDS.
Do đặc điểm của ngƣời nhiễm HIV/AIDS
Xét về mặt tâm lý thì tình trạng kỳ thị và phân biệt đối xử với người nhiễm
HIV/AIDS bắt nguồn từ tâm lý lo sợ bị nhiễm bệnh của dân. Bởi vì HIV/AIDS là bệnh
truyền nhiễm nguy hiểm, lây từ người này sang người khác (lây qua đường tình dục,
mẹ sang con, qua đường máu) đây là bệnh dẫn đến chết người mà cho đến nay vẫn
chưa có thuốc điều trị và vắc xin phòng ngừa. Chính vì mức độ nguy hiểm của căn
bệnh mà mọi người sợ bị lây nhiễm HIV khi tiếp xúc với người nhiễm HIV.
Do thiếu hiểu biết hoặc hiểu biết không đúng, không đầy đủ về HIV/AIDS
Thấy được độ nguy hiểm của căn bệnh cộng với sự hiểu biết không đầy đủ, nhận
thức chưa đúng đắn về HIV/AIDS nên sự lo sợ của người dân càng trở nên trầm trọng.
Mọi người nghĩ rằng HIV/AIDS là bệnh rất dễ lây, kể cả qua tiếp xúc bình thường,
nhiễm HIV là không thể điều trị, sẽ chết…Bên cạnh đó một số người còn nghĩ chỉ có
những người tiêm chít ma túy, mua bán mại dâm mới bị nhiễm bệnh, họ coi HIV/AIDS
là một tệ nạn và người nhiễm là có tội…Nhiều người có định kiến là người nhiễm
HIV/AIDS là những người có lối sống buông thả, không lành mạnh, là những người có
hành vi thô bạo, vô đạo đức. Đối với đa số người dân thì khi nghe nói nam bị nhiễm
HIV/AIDS thì nghĩ ngay đến việc tiêm chít ma túy hoặc quan hệ với gái mại dâm còn
mà nữ bị nhiễm thì là do mại dâm. Từ xa xưa đến giờ ông bà ta rất hay tối kị, phản đối
việc tiêm chít ma túy và mại dâm, đó là những tệ nạn xã hội, là hành vi phạm pháp.
Như vậy, ta có thể thấy rằng việc kỳ thị, phân biệt đối với người nhiễm HIV/AIDS
là bắt đầu từ việc kỳ thị hành vi tiêm chít ma túy và mại dâm chứ không phải kỳ thị từ
tình trạng nguy hiểm của bệnh. Nhiều trường hợp nhiễm HIV/AIDS do vô tình hay
không may bị nhiễm từ người chồng, mẹ sang con hay tiếp xúc với máu nhiễm bệnh,
những trường hợp này thường nhận được nhiều sự cảm thông, quan tâm, và được sự

đối xử công bằng của cộng đồng hơn là những người bị nhiễm bệnh do tiêm chít ma
túy hay hành nghề mại dâm.
Với tâm lý lo sợ bị nhiễm bệnh như hiện nay thì mọi người nghĩ rằng tránh xa
không tiếp xúc với người nhiễm HIV/AIDS là cách tốt nhất để phòng ngừa bệnh.
Do truyền thông không đầy đủ và phù hợp.
Truyền thông là quá trình liên tục trao đổi thông tin, tư tưởng, tình cảm…chia sẻ
những kĩ năng và kinh nghiệm lẫn nhau giữa hai hoặc nhiều người nhằm tăng cường
hiểu biết lẫn nhau, thay đổi nhận thức tiến tới thay đổi hành vi và thái độ phù hợp với
nhu cầu của cá nhân, của nhóm, của xã hội (trích từ truyền thông lý thuyết và k năng
cơ bản của PGS.TS Nguyễn Văn Dững). Như vậy truyền thông là phương tiện cung cấp
thông tin tốt nhất, nhanh nhất cho công đồng, nếu một khi truyền thông cung cấp những
thông tin sai, không đầy đủ và phù hợp thì nó sẽ ảnh hưởng rất lớn với nhận thức của
người dân.
Trong một thời gian dài trước đây, việc tuyên truyền phòng chống HIV/AIDS là hù
dọa bằng hình ảnh chết chóc, đầu lâu xương chéo, hình ảnh người bị lở loét toàn thân,
gầy dơ xương… tạo ra cảnh hãi hùng. Ngoài ra, truyền thông còn đưa những thông tin
không cụ thể, không giải thích rõ ràng nhất là đường lây truyền và đường không lây
truyền HIV/AIDS, chưa quan tâm đầy đủ đến phổ biến pháp luật quy định về phòng
tránh HIV/AIDS cho người dân hiểu, không làm rõ được tầm quan trọng của việc chăm
sóc người nhiễm bệnh.
Chính việc tuyên truyền như vậy đã khiến mọi người sợ hãi, xa lánh và đây cũng
chính là một trong những nguyên nhân dẫn đến kỳ thị và phân biệt đối xử đối với người
nhiễm HIV/AIDS.
Do sự bất bình đẳng về giới
Một thực tế hiện nay cho thấy phụ nữ bị nhiễm HIV/AIDS bị kỳ thị nặng hơn nam
giới khi bị nhiễm, bởi thứ nhất là do những giả định phổ biến là lây nhiễm HIV là do
thực hiện hành vi trái đạo đức (ma túy, mại dâm… ), thứ hai là quan niệm cho là người
phụ nữ phải thuần phong mỹ tục, phải biết giữ gìn đạo đức gia đình và xã hội, nam giới
có thể làm những điều mình thích, theo đuổi những ham muốn của bản thân nhưng phụ

nữ thì không thể. Xã hội thường chê trách, lên án phụ nữ nhiễm HIV/AIDS còn đối với
nam giới thì lại có cái nhìn cảm thông, họ nhận được sự tha thứ, quan tâm hơn từ gia
đình và xã hội.
1.4.2.2 Tác hại của kỳ thị và phân biệt đối xử.
Chính việc kỳ thị và phân biệt đối xử là tác nhân chính dẫn đến HIV/AIDS ngày
một gia tăng vì một khi bị kỳ thị thì người nhiễm HIV/AIDS thường mặc cảm nên họ
thường giấu diếm tình trạng bệnh của mình và cũng đồng nghĩa với việc họ không tiếp


cận được đầy đủ thông tin về việc phòng tránh, chống lây nhiễm và biết cách chăm sóc
bản thân.
Gây khó khăn cho các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS
Khi người nhiễm bị kỳ thị và phân biệt đối xử, họ sẽ không muốn ai biết là mình
nhiễm. Chính sự tự giấu mình này làm cho họ có ít cơ hội nhận được thông tin chính
xác về HIV/AIDS, các kỹ năng phòng chống AIDS, tiếp cận các dịch vụ. Đặc biệt kỳ
thị và phân biệt đối xử làm giảm khả năng áp dụng các biện pháp phòng tránh bệnh cho
người khác (tình dục an toàn, dùng bơm kim tiêm an toàn). Sự tự giấu mình của người
nhiễm sẽ gây khó khăn cho các chương trình can thiệp nhằm làm giảm sự lây nhiễm
của HIV/AIDS.
Bên cạnh đó người nhiễm HIV/AIDS có thể sẽ không muốn đến các địa chỉ tư vấn,
không sử dụng các biện pháp tình dục an toàn, do đó sẽ vô tình làm lây nhiễm cho bạn
tình và có thể cho chính người thân của họ. Một khi đã không tiếp cận được với người
nhiễm sẽ hạn chế khả năng chăm sóc, điều trị cho họ, và hậu quả là làm cho bệnh tình
ngày càng trầm trọng hơn. Không những thế, người nhiễm rất cần sự hỗ trợ của gia
đình và xã hội. Nếu tình trạng kỳ thị và phân biệt đối xử xảy ra, họ gần như bị mất đi
chỗ dựa cả về vật chất và tinh thần, làm cho họ bị mất hết lòng tự trọng, bị trầm cảm và
giận dữ, vì vậy dễ có những hành vi và lối sống không an toàn, hoặc không quan tâm
đến sức khỏe của họ. Những điều này có thể làm cho HIV lây lan nhanh hơn trong
cộng đồng.
Hạn chế một số quyền cơ bản của công dân.

Sự kỳ thị và phân biệt đối xử đối với người nhiễm HIV/AIDS gây ra nhiều hậu
quả, tác động xấu tới chương trình phòng chống HIV/AIDS; Làm hạn chế quyền của
người nhiễm HIV được hiến pháp và pháp luật bảo hộ, trong đó có quyền được sống
hòa nhập với cộng đồng, quyền được chăm sóc sức khỏe, tiếp cận và sử dụng các dịch
vụ y tế, quyền được đi học, quyền được làm việc và được tiếp cận với các chính sách
xã hội…mặc dù cho hệ thống văn bản pháp luật nước ta như Hiến pháp nước Cộng hòa
xã hội chủ nghĩa Việt Nam 1992 – nay được thay bởi Hiến pháp 2013, Luật bảo vệ sức
khỏe nhân dân 1989 và Pháp lệnh phòng chống HIV 1995 của Việt Nam – nay được
thay bởi Luật phòng, chống HIV/AIDS năm 2006, đều khẳng định người nhiễm
HIV/AIDS có quyền bình đẳng trước pháp luật.
Ảnh hƣởng đến cá nhân ngƣời nhiễm.
Khi sự kỳ thị và phân biệt đối xử xảy ra, người nhiễm HIV có xu hướng không
muốn tiết lộ thân phận của mình, khiến họ luôn sống trong sự lo lắng, căng thẳng, vụng
trộm và tự cô lập mình. Hậu quả là người nhiễm không nhận được sự chăm sóc và hỗ
trợ tinh thần cần thiết, ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ của họ. Những người nhiễm bị phân
biệt đối xử thường cảm thấy tuyệt vọng và suy nhược nhanh chóng. Kỳ thị và phân biệt


đối xử làm cho họ suy sụp cả về thể chất lẫn tinh thần, suy kiệt nhanh hơn và thời gian
sống ngắn hơn. Nhiều nghiên cứu cho thấy, nếu người nhiễm được chăm sóc tốt, được
cộng đồng và gia đình hỗ trợ, họ có thể sống có ích trong nhiều năm, vẫn có khả năng
lao động và làm ra của cải vật chất cho xã hội.
Làm giảm vai trò của gia đình và cộng đồng trong chăm sóc ngƣời nhiễm
HIV/AIDS.
Hiện nay, người nhiễm HIV/AIDS vẫn phải đối mặt với rất nhiều khó khăn trong
cuộc sống do tình trạng kỳ thị, phân biệt đối xử gây nên. Người nhiễm HIV/AIDS rất
cần sự hỗ trợ từ gia đình và xã hội, nếu bị kỳ thị và phân biệt đối xử thì họ gần như mất
hết chỗ dựa cả về vật chất lẫn tinh thần, làm cho họ mất hết lòng tự trọng và bị dồn vào
“ngõ cụt” bỏ đi lang thang.
Một số trường hợp của người nhiễm HIV/AIDS khi bị gia đình và xã hội đối xử

ghẻ lạnh như: trong gia đình, người nhiễm HIV/AIDS thường phải ăn ở riêng, nếu ở
chung thì không được dùng chung các vật dụng sinh hoạt hằng ngày, không được dùng
chung nhà vệ sinh và hạn chế tiếp xúc với các thành viên khác trong gia đình. Các cơ sở
y tế thường miễn cưỡng khi tiếp xúc với người nhiễm HIV/AIDS hoặc bắt họ phải chờ
đợi rất lâu mới đến lượt khám của mình, thậm chí có những cơ sở y tế từ chối phẫu
thuật hoặc các thủ thuật y tế cho người nhiễm HIV/AIDS. Tại nơi làm việc, nếu phát
hiện ra một người bị nhiễm HIV/AIDS, người đó sẽ ngay lập tức bị xa lánh, bị thay đổi
công việc, bị gây sức ép để nghỉ việc hoặc bị bắt buộc thôi việc với những lý do không
chính đáng. Tại trường học, trẻ bị nhiễm HIV/AIDS thường phải ngồi bàn riêng, không
được tiếp xúc với các bạn khác và không được tham gia các sinh hoạt chung của trường
lớp, có một số trường học không nhận trẻ vào học hoặc gây sức ép bắt trẻ phải nghỉ học.
Người nhiễm HIV/AIDS bị cô lập trong gia đình và xã hội khiến họ cảm thấy mặc cảm,
xấu hổ và tự kỳ thị chính mình, họ cố tình giấu diếm tình trạng của mình, khiến cho
HIV khó kiểm soát và lây lan nhanh trong cộng đồng.
Chúng ta biết rằng, cuộc sống của một người khi nhiễm HIV sẽ có sự thay đổi rất
lớn, do đó đòi hỏi họ phải có nghị lực rất cao để vượt qua. Gia đình và cộng đồng là
nguồn động viên tinh thần quan trọng để họ tự tin xóa đi mặc cảm và sống tốt hơn cho
xã hội. Xóa đi mặc cảm và ý định trả thù đời, người HIV/AIDS sẽ góp phần quan trọng
trong việc hạn chế sự lây lan của HIV/AIDS trong cộng đồng.
Những người nhiễm HIV/AIDS cũng là những người con, người anh, người em
trong mỗi gia đình. Bởi vậy việc khơi dậy tấm lòng tương thân tương ái, sự cưu mang,
đùm bọc của mỗi cá nhân, gia đình và của cộng đồng đối với những người bị nhiễm
HIV/AIDS là rất quan trọng. Cộng đồng những người nhiễm HIV rất cần được hòa
nhập, được chung sống và cùng lao động. Họ cần được biết tình trạng nhiễm HIV/AIDS
của bản thân, được trao đổi học hỏi lẫn nhau về kinh nghiệm sống, cũng như cần sự tư
vấn hỗ trợ của xã hội về cách làm việc, cách sống có ích.


Tóm lại, người nhiễm HIV/AIDS cũng như những công dân bình thường khác, họ
vẫn có quyền được đối xử bình đẳng như mọi người và được hưởng các quyền mà một

công dân phải được hưởng. Pháp luật Việt Nam và luật quốc tế đều đưa ra những chế
định nhằm để đảm bảo quyền lợi và nghĩa vụ cho người nhiễm HIV, bên cạnh đó còn
đưa ra quy định để bảo vệ cho người bị nhiễm trước sự kỳ thị của cộng đồng.

CHƢƠNG 2
THỰC TRẠNG VỀ QUYỀN CỦA NGƢỜI NHIỄM HIV/AIDS
TRONG LUẬT QUỐC TẾ VÀ PHÁP LUẬT VIỆT NAM
____

Tình hình hiện nay, người bị nhiễm HIV/AIDS ngày càng bị xã hội kỳ thị và phân
biệt đối xử nặng nề. Trước thực trạng này, luật pháp của các quốc gia trên thế giới trong
đó có Việt Nam đã đưa ra các văn bản pháp luật nhằm quy định về quyền của người
nhiễm HIV/AIDS. Người nhiễm HIV/AIDS vẫn có quyền và nghĩa vụ như mọi công
dân khác. Thực hiện tốt quyền đối với người nhiễm bệnh, sẽ giúp họ sống có ích hơn và
nâng cao chất lượng cuộc sống.
2.1. Quyền của ngƣời nhiễm HIV đƣợc quy định trong pháp luật quốc tế
2.1.1 Các Hướng dẫn quốc tế về HIV/AIDS và quyền con người năm 1996
Các hướng dẫn quốc tế về HIV/AIDS và quyền con người năm 1996 được thông
qua tại Hội nghị tư vấn quốc tế lần thứ hai về HIV/AIDS và quyền con người, do Cao
ủy Liên Hợp Quốc / Trung tâm Quyền con người và Chương trình về HIV/AIDS của
Liên Hợp Quốc (UNAIDS) đồng tổ chức ở Geneva trong các ngày 23-25/9/1996, nhằm
hỗ trợ các quốc gia xác lập một cách ứng xử với HIV/AIDS mang tính tích cực và dựa
trên quyền, điều mà sẽ tạo hiệu quả trong việc giảm thiểu sự lây truyền và ảnh hưởng
của đại dịch, trong khi vẫn bảo đảm sự tôn trọng các quyền và tự do cơ bản của con
người.
Theo văn kiện này thì những chủ thể chủ yếu sử dụng Hướng dẫn này sẽ là các nhà
nước, những nhà lập pháp, nhà hoạch định chính sách của chính phủ, bao gồm các quan
chức tham gia những chương trình phòng chống AIDS quốc gia và quan chức của các
bộ ngành liên quan như Bộ Y tế, Bộ Ngoại giao, Bộ Tư pháp, Bộ Nội vụ, Bộ Lao động,
Bộ Phúc lợi Xã hội và Bộ Giáo dục. Những đối tượng hưởng lợi khác sẽ là các tổ chức

liên chính phủ (IGOs), các tổ chức phi chính phủ (NGOs), mạng lưới những người sống


chung với HIV/AIDS (PLHAs), các tổ chức dựa trên cộng đồng, mạng lưới các tổ chức
hoạt động trên các lĩnh vực đạo đức, luật, quyền con người và dịch vụ HIV/AIDS
(ASOs). Số người sử dụng các Hướng dẫn này càng lớn sẽ càng làm tăng tác động của
nó và biến nội dung các hướng dẫn trở thành hiện thực.
Ở mục thứ nhất văn kiện đề cập đến vấn đề về nghĩa vụ quốc tế về quyền con người
và HIV/AIDS, văn kiện nói rằng quyền con người và y tế công có cùng mục tiêu là bảo
vệ và thúc đẩy quyền, nhân phẩm của tất cả mọi người nhất là những người bị phân biệt
đối xử hoặc bị xâm phạm các quyền. Bên cạnh đó, mục tiêu của y tế công rất được đề
cao bởi vì phần lớn nếu một khi y tế công được thực hiện tốt nhất thì việc thúc đẩy sức
khỏe cho tất cả mọi người, đặt biệt đối với những người dễ bị tổn thương nói chung và
người bị nhiễm HIV/AIDS nói riêng sẽ được đảm bảo tốt nhất.
Ngoài ra, thông qua văn kiện các hướng dẫn quốc tế về quyền con người và
HIV/AIDS thì thấy một điều rằng tuy ở mỗi quốc gia thì có số nhóm người nhiễm HIV
khác nhau nhưng hiện nay có sự thống nhất quan điểm ngày càng cao ở phạm vi quốc
tế đó là, cách tiếp cận tổng hợp mà huy động sự tham gia rộng rãi của những người sống
chung với HIV/AIDS vào tất cả các vấn đề có liên quan là đặc trưng chính của các
chương trình phòng chống đại dịch thành công. Một cấu thành quan trọng khác trong
cách tiếp cận toàn diện đó là sự tạo lập và hỗ trợ một môi trường đạo đức, pháp lý thuận
lợi cho việc bảo vệ các quyền con người. Điều này đòi hỏi phải có những biện pháp
nhằm bảo đảm rằng các chính phủ, các cộng đồng và cá nhân sẽ tôn trọng các quyền và
nhân phẩm của con người, và phải hành động theo tinh thần khoan dung, tình thương,
và đoàn kết.11
Các nguyên tắc chủ yếu về quyền con người mà đóng vai trò thiết yếu cho hành
động đối phó có hiệu quả của các quốc gia với HIV/AIDS có thể viện dẫn trong nhiều
văn kiện quốc tế trên lĩnh vực này, chẳng hạn như trong Tuyên ngôn Toàn thế giới về
Quyền con người năm 1948; Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội, văn hóa
năm 1966; Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị năm 1966; Công ước quốc

tế về xóa bỏ tất cả những hình thức phân biệt chủng tộc năm 1965; Công ước về xóa bỏ
tất cả các hình thức phân biệt đối xử chống lại phụ nữ năm 1979; Công ước về chống tra
tấn và các hình thức trừng phạt, đối xử tàn ác, vô nhân đạo hoặc hạ thấp nhân phẩm năm
1984; và Công ước về quyền trẻ em năm 1989. Nhiều văn kiện khu vực, chẳng hạn như
Công ước châu Mỹ về quyền con người; Công ước châu Âu về bảo vệ các quyền và tự
do cơ bản của con người; Hiến chương châu Phi về quyền của các dân tộc và của con
người cũng bao gồm các nghĩa vụ quốc gia có thể áp dụng trong bối cảnh HIV/AIDS.
Thêm vào đó, một số công ước và khuyến nghị của Tổ chức Lao động quốc tế (ILO)
cũng đặc biệt liên quan đến vấn đề HIV/AIDS, chẳng hạn như các văn kiện của ILO về
11

Các hướng dẫn quốc tế về HIV/AIDS và quyền con người,1996
[ngày
truy cập 22/10/2014].