Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật việt nam

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.3 MB, 65 trang )

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT


LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 36 (2010 – 2014)

Giảng viên hướng dẫn:
Ths. Bùi Thị Mỹ Hương
Bộ môn Luật Thương Mại

Sinh viên thực hiện:
Lê Hoàng Phú Sang
MSSV: 5105995
Lớp: Luật Thương mại 1
Khóa 36
Cần Thơ, 11/2013

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN

 .......................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................

1.3.1 Các nguyên tắc chung điều chỉnh quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài ................. 9
1.3.1.1 Nguyên tắc tôn trọng và bảo vệ quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài ở Việt
Nam ...................................................................................................................................... 9
1.3.1.2 Nguyên tắc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân Việt Nam ở
nước ngoài ........................................................................................................................... 9
1.3.1.3 Nguyên tắc bảo vệ và tôn trọng người nước ngoài khi ly hôn ở Việt Nam .... 10
1.3.1.4 Nguyên tắc áp dụng pháp luật nước ngoài hoặc áp dụng các văn bản quy
phạm pháp luật trong nước đối với quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài............................. 10
1.3.2 Các nguyên tắc chọn luật để giải quyết xung đột pháp luật về quan hệ ly hôn có
yếu tố nước ngoài................................................................................................................. 11
1.3.2.1 Nguyên tắc Luật nơi cư trú của đương sự .................................................... 11
1.3.2.2 Nguyên tắc Luật nơi có tài sản..................................................................... 11
1.3.2.3 Nguyên tắc Luật tòa án ................................................................................ 12
1.4 Các nguồn luật điều chỉnh quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài ............................... 12
1.4.1 Pháp luật quốc gia ................................................................................................ 12
1.4.2 Điều ước quốc tế .................................................................................................. 13
1.4.3 Tập quán quốc tế .................................................................................................. 14
1.4.4 Mối quan hệ giữa các loại nguồn pháp luật điều chỉnh quan hệ ly hôn có yếu tố
nước ngoài ........................................................................................................................... 14
1.5 Hậu quả pháp lý của quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài ........................................ 15
1.5.1 Quan hệ về nhân thân ........................................................................................... 16
1.5.1.1 Quan hệ giữa vợ chồng sau ly hôn ............................................................... 16
1.5.1.2 Quan hệ giữa cha mẹ và con cái sau ly hôn ................................................. 16

1.5.2 Quan hệ về tài sản ................................................................................................ 16
1.6 Khái quát quá trình hình thành và phát triển của pháp luật về ly hôn có yếu tố
nước ngoài ở Việt Nam ...................................................................................................... 17
1.6.1 Giai đoạn từ trước năm 1945 ................................................................................ 17
1.6.2 Giai đoạn từ năm 1945 đến trước khi Luật Hôn nhân và gia đình năm 1986 có

hiệu lực ................................................................................................................................ 18
1.6.3 Giai đoạn từ khi Luật Hôn nhân và gia đình năm 1986 có hiệu lực đến trước khi
Luật Hôn nhân gia đình năm 2000 có hiệu lực ..................................................................... 20
1.6.4 Giai đoạn từ khi Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 có hiệu lực cho đến nay ... 21

CHƯƠNG 2 PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ QUAN HỆ LY HÔN CÓ YẾU
TỐ NƯỚC NGOÀI ..........................................................................................23
2.1 Điều kiện ly hôn và trường hợp hạn chế quyền yêu cầu xin ly hôn có yếu tố nước
ngoài ................................................................................................................................... 23
2.1.1 Điều kiện ly hôn có yếu tố nước ngoài.................................................................. 23
2.1.1.1 Hôn nhân tồn tại không trái với quy định của pháp luật hiện hành .............. 23
2.1.1.2 Năng lực hành vi của vợ, chồng trong việc xin ly hôn có yếu tố nước ngoài. 24
2.1.1.3 Sự tự nguyện của người xin ly hôn có yếu tố nước ngoài.............................. 24
2.1.2 Trường hợp hạn chế quyền yêu cầu xin ly hôn có yếu tố nước ngoài .................... 24
2.2 Căn cứ giải quyết ly hôn và các hình thức ly hôn có yếu tố nước ngoài .................... 24
2.2.1 Căn cứ cho ly hôn và quyền yêu cầu Tòa án giải quyết việc ly hôn có yếu tố nước
ngoài .................................................................................................................................... 24
2.2.2 Các hình thức ly hôn có yếu tố nước ngoài ........................................................... 25
2.2.2.1 Đơn phương xin ly hôn có yếu tố nước ngoài............................................... 25
2.2.2.2 Thuận tình trong việc ly hôn có yếu tố nước ngoài....................................... 26
2.3 Thẩm quyền của Tòa án Việt Nam trong việc giải quyết ly hôn có yếu tố nước
ngoài ................................................................................................................................... 27
2.3.1 Thẩm quyền theo cấp............................................................................................ 27
2.3.2 Thẩm quyền theo lãnh thổ .................................................................................... 27
2.3.3 Thẩm quyền chung và thẩm quyền riêng biệt của Tòa án Việt Nam...................... 28
2.4 Trình tự, thủ tục giải quyết ly hôn có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam .. 28
2.4.1 Hồ sơ xin ly hôn có yếu tố nước ngoài.................................................................. 28
2.4.2 Nộp và nhận hồ sơ xin ly hôn có yếu tố nước ngoài.............................................. 29
2.4.3 Trình tự giải quyết ly hôn có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam............. 29
2.4.3.1 Đối với trường hợp công dân Việt Nam ở trong nước xin ly hôn với công

dân Việt Nam đã đi ra nước ngoài ....................................................................................... 29
2.4.3.2 Đối với trường hợp các bên đều là công dân Việt Nam kết hôn ở nước
ngoài theo pháp luật nước ngoài, nay họ về Việt Nam xin ly hôn ......................................... 30
2.4.3.3 Đối với trường hợp người Việt Nam ở nước ngoài kết hôn với người nước
ngoài và việc kết hôn đó được công nhận ở Việt Nam, nhưng người Việt Nam về nước và
người nước ngoài xin ly hôn................................................................................................. 31
2.4.3.4 Đối với trường hợp công dân Việt Nam ở trong nước xin ly hôn với người
nước ngoài đang cư trú ở nước ngoài .................................................................................. 32
2.5. Giải quyết các vấn đề về hậu quả pháp lý sau khi ly hôn có yếu tố nước ngoài ....... 33

2.5.1 Về việc trông nom, chăm sóc, giáo dục, nuôi dưỡng con sau khi ly hôn có yếu tố
nước ngoài ........................................................................................................................... 33
2.5.2 Về chia tài sản sau khi ly hôn có yếu tố nước ngoài.............................................. 34
2.6 Công nhận bản án, quyết định ly hôn của Tòa án nước ngoài và thời điểm có hiệu
lực của bản án ly hôn có yếu tố nước ngoài được Tòa án Việt Nam thụ lý giải quyết .... 34
2.6.1 Công nhận bản án, quyết định ly hôn của Tòa án hoặc cơ quan có thẩm quyền
khác của nước ngoài............................................................................................................. 34
2.6.2 Thời điểm có hiệu lực của bản án ly hôn có yếu tố nước ngoài được Tòa án Việt
Nam thụ lý giải quyết........................................................................................................... 35

CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ ĐỀ XUẤT HOÀN THIỆN VỀ
QUAN HỆ LY HÔN CÓ YẾU TỐ NƯỚC NGOÀI .......................................37
3.1 Thực trạng về quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài ở Việt Nam ............................... 37
3.1.1 Một số nét về tình hình ly hôn có yếu nước ngoài................................................. 37
3.1.2 Những bất cập trong thực tiễn giải quyết ly hôn có yếu tố nước ngoài .................. 39
3.1.3 Nguyên nhân của việc ly hôn có yếu tố nước ngoài và nguyên nhân dẫn đến
những bất cập trong việc giải quyết ly hôn có yếu tố nước ngoài.......................................... 45
3.1.3.1 Nguyên nhân của việc ly hôn có yếu tố nước ngoài ...................................... 45
3.1.3.2 Nguyên nhân dẫn đến những bất cập trong việc giải quyết ly hôn có yếu tố

nước ngoài........................................................................................................................... 47
3.2 Một số đề xuất hoàn thiện về quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài ........................... 49
3.2.1 Nâng cao vai trò của nhà nước và pháp luật.......................................................... 49
3.2.1.1 Xây dựng và hoàn thiện cơ sở pháp lý về quan hệ ly hôn có yếu tố nước
ngoài.................................................................................................................................... 49
3.2.1.2 Đảm bảo hoạt động có hiệu quả của các cơ quan có liên quan trong việc thi
hành pháp luật về ly hôn có yếu tố nước ngoài..................................................................... 52
3.2.2 Nâng cao nhận thức của gia đình và người trong cuộc .......................................... 53
3.2.3 Tăng cường vai trò, trách nhiệm của các đoàn thể, tổ chức ngoài xã hội ............... 54

KẾT LUẬN.......................................................................................................56
TÀI LIỆU THAM KHẢO

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam

LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong những năm gần đây, với việc thực hiện đường lối đổi mới, tích cực hội nhập
kinh tế, mở rộng giao lưu trên phạm vi quốc tế, Việt Nam đã đạt được rất nhiều thành tựu to
lớn và quan trọng trong mọi mặt đời sống và xã hội. Đặc biệt nhiều công dân Việt Nam đã
có điều kiện ra nước ngoài giao lưu, học tập, trao đổi kinh nghiệm cũng như người nước
ngoài thường xuyên vào Việt Nam hợp tác nghiên cứu hoặc giao lưu phát triển tại Việt Nam.
Chính vì thế, kéo theo nhiều quan hệ dân sự phát sinh mà đầu tiên phải kể đến là quan hệ
hôn nhân và gia đình, trong đó thì việc giải quyết các vấn đề về ly hôn cũng ngày càng trở
nên phức tạp với sự xuất hiện của những yếu tố nước ngoài.
Gia đình là tế bào của xã hội, là cái nôi nuôi dưỡng con người, là môi trường quan
trọng giáo dục nếp sống và hình thành nhân cách của mỗi cá nhân, là nơi chuẩn bị hành
trang để con người hòa nhập vào cộng đồng xã hội. Gia đình tốt thì xã hội mới tốt, xã hội tốt
thì gia đình càng tốt. Hôn nhân là cơ sở để hình thành gia đình – tế bào của xã hội. Gia đình

ra đời, tồn tại và phát triển trước hết là nhờ nhà nước thừa nhận hôn nhân của nam nữ, đồng
thời quy định quyền và nghĩa vụ pháp lý giữa họ. Để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của
công dân, nhà nước ta từ lâu đã quan tâm tới việc bảo vệ chế độ hôn nhân và gia đình. Ở
Việt Nam trước đây hôn nhân có yếu tố nước ngoài là một loại quan hệ không phổ biến. Tuy
nhiên, trong gần hai thập kỷ qua, đặc biệt trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, hôn nhân
có yếu tố nước ngoài không còn là hiện tượng hiếm hoi trong đời sống xã hội. Thậm chí có
nơi, có lúc các quan hệ hôn nhân có yếu tố nước ngoài đã trở thành một hiện tượng không
còn xa lạ. Đặc biệt là tình trạng ly hôn có yếu tố nước ngoài xảy ra khá phổ biến, với những
nguyên nhân, lý do đa dạng, phức tạp cả về chủ thể lẫn nội dung. Trong đó chủ yếu là vấn đề
xử lý ly hôn có yếu tố nước ngoài theo đúng pháp luật cũng còn rất khó khăn với nhiều hạn
chế, vướng mắc. Giải quyết tốt và triệt để vấn đề này không những đem lại nhiều lợi ích
trong công cuộc quản lý mà còn góp phần hoàn thiện những quyền cơ bản và thiết yếu của
người dân.
Có thể thấy quan hệ hôn nhân có yếu tố nước ngoài ngày càng tăng và biến đổi ngày
càng phức tạp cả về bề rộng lẫn chiều sâu, do bên cạnh những cuộc hôn nhân xuất phát từ
tình yêu chân chính thì cũng không ít những cuộc hôn nhân chỉ vì mục đích vụ lợi hoặc có
những gia đình kinh tế gặp khó khăn nên họ muốn kết hôn với người nước ngoài để có một
cuộc sống sung túc hơn, thoát khỏi cảnh nghèo khổ. Tuy nhiên, một khi hôn nhân không còn
đảm bảo hạnh phúc, mục đích của hôn nhân không đạt được, cuộc sống chung của vợ chồng
đã hoàn toàn tan vỡ, không thể kéo dài thì tiến tới ly hôn là một hệ quả tất yếu. Xuất phát từ
thực tiễn, việc áp dụng các quy định phát luật để giải quyết quan hệ ly hôn có yếu tố nước
ngoài đã phát sinh nhiều bất cập, vướng mắc, không những từ phía công dân mà còn ở cả các
cơ quan có thẩm quyền trong quá trình giải quyết các vụ việc cụ thể. Ly hôn có yếu tố nước
ngoài không những chịu sự điều chỉnh của pháp luật trong nước mà còn chịu sự điều chỉnh
của pháp luật nước ngoài và điều ước quốc tế. Vì thế mà quyền và lợi ích các bên cũng được
giải quyết theo chiều hướng khác nhau tùy thuộc vào pháp luật từng nước khác nhau và điều
ước quốc tế. Ở Việt Nam thì quyền và lợi ích đó được bảo vệ trên cơ sở Hiến pháp, Luật,
Nghị định, Thông tư và Điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia ký kết với các nước thành
viên. Nhằm tạo điều kiện thuận lợi để cơ quan có thẩm quyền có thể dễ dàng giải quyết các
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 1

SVTH: Lê Hoàng Phú Sang

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam

vấn đề thì việc điều chỉnh quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài là một thách thức không nhỏ
của pháp luật của nước ta hiện nay. Yêu cầu đặt ra là cần có khung pháp lý chặt chẽ, hoàn
thiện không chỉ pháp luật trong nước mà còn kể đến pháp luật của các quốc gia cũng như các
điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia ký kết.
Vậy để hoàn thiện pháp luật hiện tại, đơn giản hóa quá trình giải quyết ly hôn có yếu
tố nước ngoài và xác định thẩm quyền giải quyết một cách rõ ràng, chính xác về vấn đề này,
đồng thời người viết muốn tìm hiểu về ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định hiện hành
của pháp luật Việt Nam là như thế nào? Mong muốn thể hiện phần nào được tính cấp thiết
của việc tuyên truyền phổ biến rộng rãi pháp luật trong cộng đồng xã hội để người dân có
thể dễ dàng tiếp cận được pháp luật, hướng dẫn cho họ làm đúng, hiểu đúng pháp luật, bảo
hộ được quyền và lợi ích hợp pháp của công dân các nước đặc biệt là người phụ nữ Việt
Nam. Đó là những mục đích, những lý do khiến người viết chọn đề tài “Ly hôn có yếu tố
nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam”. Từ đó, nhằm trang bị kiến thức cho bản
thân và tìm hiểu thêm về mối quan hệ giữa pháp luật và thực tiễn.
Trong thực tế, việc nghiên cứu về quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài có thể đã có
nhiều người nghiên cứu, nhưng với người viết đề tài này vẫn là một mảng kiến thức mới mẻ,
người viết tập trung nghiên cứu những vấn đề có liên quan trong việc áp dụng các quy định
của pháp luật về ly hôn có yếu tố nước ngoài vào thực tiễn và cuộc sống. Việc nghiên cứu
này là nền tảng của quá trình tìm hiểu khoa học luật của người viết, cũng như tạo tiền đề cho
những tiếp cận, những nghiên cứu khác trong cuộc sống sau này.
2. Phạm vi nghiên cứu
Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, người viết chủ yếu đi sâu nghiên cứu các vấn

đề lý luận chung liên quan đến quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài. Sau đó, tìm hiểu và
phân tích những quy định về quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam
hiện hành. Trong quá trình phân tích các quy định của pháp luật hiện hành thì người viết
cũng có đề cập đến Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Hôn nhân và gia
đình năm 2000 và nêu lên ý kiến cá nhân về các vấn đề có liên quan. Đồng thời, người viết
cũng nêu lên một số nét về thực trạng ly hôn có yếu tố nước ngoài trong xã hội thời gian gần
đây cùng với những bất cập, vướng mắc từ thực tiễn trong quá trình thực hiện các quy định
của pháp luật để giải quyết quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài kèm theo một số nguyên
nhân dẫn đến những bất cập, vướng mắc đó để đưa ra những đề xuất cụ thể nhằm hoàn thiện
về quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài.
3. Mục đích nghiên cứu
Những quy định của pháp luật về ly hôn có yếu tố nước ngoài đã được xây dựng. Tuy
nhiên, vấn đề áp dụng những quy định đó vào đời sống thực tế vẫn còn nhiều bất cập. Mặc
dù các cơ quan, tổ chức hay cá nhân đã hiểu luật nhưng việc thực hiện đúng vẫn còn nhiều
khó khăn. Ly hôn có yếu tố nước ngoài hiện nay vẫn đang là vấn đề còn nhiều bàn cãi. Vậy
làm thế nào để giải quyết một cách hữu hiệu quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài hiện nay
và trong tương lai không xa đó vẫn còn là vấn đề không đơn giản. Chính vì lẽ đó mà người
viết nhận thấy rằng phải đi sâu vào nghiên cứu những quy định hiện hành của pháp luật Việt
Nam để làm sáng tỏ khái niệm ly hôn có yếu tố nước ngoài cũng như các thủ tục để giải
quyết vụ việc ly hôn có yếu tố nước ngoài. Nghiên cứu một cách có hệ thống các vấn đề lý
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 2

SVTH: Lê Hoàng Phú Sang

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam

luận cũng như các quy định pháp lý về vấn đề ly hôn có yếu tố nước ngoài, bảo vệ quyền và

lợi ích hợp pháp của công dân, đảm bảo trật tự xã hội. Trên cơ sở đó có thể vạch ra một
hướng đi cụ thể, tìm ra các giải pháp, kiến nghị góp phần hoàn thiện chính sách pháp luật
của Nhà nước về quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài và khắc phục hậu quả của ly hôn có
yếu tố nước ngoài. Mặt khác, giúp cho người viết có thể hiểu sâu hơn, hoàn thiện hơn, nâng
cao khả năng tích lũy, củng cố vốn kiến thức pháp luật cho bản thân.
4. Phương pháp nghiên cứu
Để tiến hành nghiên cứu đề tài này, người viết chú trọng tìm hiểu về các quy định của
pháp luật trong phạm vi nghiên cứu. Từ những quy định của pháp luật, người viết phân tích
từng quy định cụ thể và đối chiếu với thực tiễn cuộc sống để từ đó đánh giá mức độ ứng
dụng của pháp luật vào cuộc sống xã hội. Trong phạm vi hẹp của đề tài, người viết chọn
phương pháp tổng hợp các phương pháp để nghiên cứu như: phương pháp phân tích câu chữ,
phương pháp thu thập, thống kê, trích lọc các bài bình luận, phân tích liên quan đến vấn đề
ly hôn có yếu tố nước ngoài, phương pháp so sánh, đối chiếu giữa lý luận và thực tiễn, lấy
thực tiễn để làm cơ sở kiến nghị những giải pháp nhằm giải quyết những bất cập, vướng mắc
trong thực tiễn áp dụng pháp luật điều chỉnh quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài. Ngoài ra,
người viết còn sưu tầm, thống kê số liệu, tổng hợp thêm các tài liệu liên quan từ những
thông tin trên sách báo, tạp chí, internet… kèm theo một số phương pháp khác mà người viết
vận dụng để hoàn thành bài luận văn này.
5. Bố cục đề tài
Ngoài phần lời nói đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của
đề tài được trình bày trong ba chương:
Chương 1. Những vấn đề lý luận chung về quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài
Chương 2. Pháp luật Việt Nam về quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài
Chương 3. Thực trạng và một số đề xuất hoàn thiện về quan hệ ly hôn có yếu tố nước
ngoài

GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 3

SVTH: Lê Hoàng Phú Sang

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam

CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG
VỀ QUAN HỆ LY HÔN CÓ YẾU TỐ NƯỚC NGOÀI
Trong xu hướng toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế hiện nay thì hôn nhân xuyên quốc
gia ngày càng mang tính phổ biến, nó được pháp luật thừa nhận và dư luận cũng chấp nhận
như những vấn đề bình thường khác. Tuy nhiên, khi cuộc sống hôn nhân không được như
mong muốn, đời sống vợ chồng lâm vào tình trạng khủng hoảng mà khó có thể được khắc
phục bằng bất kỳ biện pháp nào khác thì ly hôn chính là cách để chấm dứt quan hệ vợ chồng
mà pháp luật cho phép thực hiện. Xét về mặt xã hội, ly hôn chính là giải pháp giải quyết sự
khủng hoảng trong mối quan hệ vợ chồng. Ly hôn là mặt trái của hôn nhân nhưng là mặt
không thể thiếu được khi quan hệ hôn nhân tồn tại chỉ còn là hình thức, vì thực chất mối
quan hệ vợ chồng đã hoàn toàn tan vỡ, cuộc sống gia đình giữa vợ và chồng đã mất hết ý
nghĩa. Trong quan hệ tự do hôn nhân, pháp luật không bắt buộc nam nữ kết hôn khi họ
không yêu nhau thì cũng không bắt buộc vợ chồng phải chung sống với nhau khi tình yêu
giữa họ không còn nữa. Việc ly hôn nhằm giải phóng cho vợ, chồng khỏi cuộc sống chung
đầy đau khổ hiện tại, giúp vợ chồng thoát khỏi những mâu thuẫn sâu sắc mà không thể giải
quyết được. Mặt khác, so với quan hệ ly hôn trong nước, quan hệ ly hôn có yếu tố nước
ngoài thì rất đa dạng và phức tạp vì nó chịu sự điều chỉnh của nhiều hệ thống pháp luật khác
nhau và các hệ thống pháp luật đó cũng không đồng nhất với nhau. Chính vì vậy, mà việc
tìm hiểu các cơ sở lý luận để giải quyết các vấn đề về quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài
này là rất khó khăn.
1.1 Khái niệm về quan hệ ly hôn và quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài
1.1.1 Khái niệm về quan hệ ly hôn
Trong quan hệ hôn nhân, nếu kết hôn là bước khởi đầu để xác lập quan hệ vợ chồng thì
ngược lại ly hôn là con đường cuối cùng để có thể chấm dứt quan hệ vợ chồng. Hôn nhân

được công nhận khi nam nữ kết hôn thỏa mãn đầy đủ các quy định của pháp luật. Đây là sự
gắn kết giữa người nam và người nữ trên nguyên tắc tự nguyện và tình yêu nhằm xây dựng
một gia đình bền vững hạnh phúc suốt đời. Tuy nhiên trên thực tế không phải mọi cuộc hôn
nhân đều diễn ra như mong muốn của các chủ thể. Bởi sau một thời gian chung sống, tình
yêu không những không được vun đắp mà còn bị mài mòn, mục đích của hôn nhân cũng
không thể đạt được, phát sinh nhiều mâu thuẫn trầm trọng, và nếu đời sống chung của vợ
chồng khó có thể kéo dài thêm nữa thì cuộc hôn nhân đó coi như thất bại. Sự thất bại của
hôn nhân sẽ dễ dàng dẫn đến sự tan rã của gia đình, tiếp sau đó sẽ là việc vợ, chồng quyết
định chấm dứt cuộc sống chung bằng con đường ly hôn. Ly hôn là sự kiện pháp lý làm chấm
dứt quan hệ hôn nhân mà chỉ có vợ, chồng hoặc cả hai vợ chồng mới có quyền yêu cầu ly
hôn. Tuy nhiên, quyền ly hôn của vợ, chồng phải đặt dưới sự kiểm soát chặt chẽ của nhà
nước và pháp luật nhằm hạn chế, ngăn chặn những hiện tượng vợ chồng lạm dụng quyền tự
do ly hôn gây hậu quả xấu cho gia đình và xã hội. Theo khoản 8 Điều 8 của Luật Hôn nhân
và gia đình năm 2000 quy định: “Ly hôn là chấm dứt quan hệ hôn nhân do Tòa án công
nhận hoặc quyết định theo yêu cầu của vợ hoặc của chồng hoặc cả hai vợ chồng”. Như vậy,
ly hôn là kết quả của hành vi có ý chí của hai vợ chồng và được công nhận bằng bản án,
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 4

SVTH: Lê Hoàng Phú Sang

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam

quyết định của Tòa án. Ly hôn là một mặt của quan hệ hôn nhân, là mặt trái của đời sống xã
hội nhưng là mặt không thể thiếu được của quan hệ hôn nhân. Ly hôn không đơn thuần là
mặt tiêu cực của hôn nhân bởi khi xét ở góc độ nào đó có thể ly hôn là giải pháp mở ra lối
thoát cuối cùng, khắc phục được những mâu thuẫn không thể giải quyết được giữa những
người trong gia đình, nhằm giải phóng cho vợ, chồng hay các thành viên khác trong gia đình

thoát khỏi những xung đột, mâu thuẫn, bế tắc trong cuộc sống chung.
1.1.2 Khái niệm về quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài
Ly hôn là việc chấm dứt quan hệ hôn nhân của vợ và chồng theo quy định của pháp
luật, tuy nhiên trong nền kinh tế hội nhập như hiện nay thì việc ly hôn không còn đơn giản,
bó hẹp trong phạm vi một lãnh thổ quốc gia, mà còn có sự tham gia của công dân nước
ngoài, người không quốc tịch thường trú ở nước đó ly hôn với công dân của nước khác, nên
có hiện tượng ly hôn có yếu tố nước ngoài. Chính vì lẻ đó mà việc xây dựng pháp luật để
điều chỉnh mối quan hệ này là một nhu cầu cấp bách nhằm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp
của công dân Việt Nam cũng như của công dân nước ngoài khi tham gia vào quan hệ này,
đồng thời đảm bảo cho sự ổn định và phát triển giao lưu dân sự quốc tế. Việc điều chỉnh
quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài không chỉ phụ thuộc vào pháp luật trong nước mà còn
phụ thuộc vào pháp luật nước ngoài và điều ước quốc tế.
Luật Hôn nhân và gia đình hiện hành cũng như các văn bản hướng dẫn chưa có quy
định cụ thể về khái niệm như thế nào là quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài. Căn cứ vào
khoản 14 Điều 8 và khoản 4 Điều 100 của Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 giải thích về
quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài, từ những quy định đó ta có thể hiểu
quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài là việc chấm dứt quan hệ hôn nhân giữa công dân Việt
Nam và người nước ngoài; giữa người nước ngoài với nhau thường trú tại Việt Nam; giữa
công dân Việt Nam với nhau mà căn cứ chấm dứt quan hệ đó theo pháp luật nước ngoài
hoặc tài sản liên quan đến quan hệ đó ở nước ngoài hoặc giữa công dân Việt Nam với nhau
mà một bên hoặc cả hai bên định cư ở nước ngoài. Trong đó thì khái niệm người nước ngoài
được quy định tại khoản 5 Điều 3 của Luật quốc tịch năm 2008: “Người nước ngoài cư trú ở
Việt Nam là công dân nước ngoài và người không quốc tịch thường trú hoặc tạm trú ở Việt
Nam”. Theo quy định trên thì người nước ngoài cư trú tại Việt Nam có thể là công dân nước
ngoài hoặc có thể là người không có quốc tịch.
1.2 Đối tượng điều chỉnh và phương pháp điều chỉnh của quan hệ ly hôn có yếu tố nước
ngoài
1.2.1 Đối tượng điều chỉnh
Đối tượng điều chỉnh của quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài thì phức tạp hơn so với
quan hệ ly hôn trong nước nhưng nó vẫn được thể hiện chủ yếu ở ba yếu tố đặc trưng sau:

yếu tố chủ thể, yếu tố khách thể và yếu tố sự kiện pháp lý.
1.2.1.1 Chủ thể
Tại khoản 14 Điều 8 và khoản 4 Điều 100 của Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000
có thể thấy rằng, để xác định được yếu tố nước ngoài của quan hệ hôn nhân và gia đình phụ
thuộc vào một trong hai trường hợp sau: có yếu tố chủ thể quốc tịch khác nhau hoặc có yếu
tố cư trú ở nước ngoài. Nói cách khác thì quan hệ hôn nhân và gia đình nói chung, quan hệ
ly hôn nói riêng phát sinh yếu tố nước ngoài khi chủ thể tham gia quan hệ đó có quốc tịch
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 5

SVTH: Lê Hoàng Phú Sang

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam

khác nhau hoặc khi đương sự cư trú ở nước ngoài. Vậy một trong những cơ sở pháp lý quan
trọng để xác định tư cách chủ thể trong quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài là vấn đề quốc
tịch của các bên chủ thể. Quốc tịch thể hiện sự lệ thuộc của một cá nhân vào một Nhà nước
nhất định, đây là tiền đề pháp lý bắt buộc để cá nhân có thể được hưởng những quyền cũng
như thực hiện các nghĩa vụ với nhà nước mà họ được hưởng quốc tịch. Theo Điều 4 của
Luật Quốc tịch Việt Nam năm 2008 thì để xác định chủ thể có phải là công dân Việt Nam
hay không dựa vào quốc tịch mà người đó được hưởng và Việt Nam chỉ thừa nhận công dân
Việt Nam khi chỉ có một quốc tịch là quốc tịch Việt Nam. Và Điều 49 Hiến pháp năm 1992
quy định: “Công dân nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là người có quốc tịch Việt
Nam”.1 Như vậy, có thể khẳng định công dân Việt Nam là chủ thể cơ bản của quan hệ ly
hôn có yếu tố nước ngoài và được chia làm hai trường hợp: một là công dân Việt Nam ở
trong nước, còn lại cũng là người Việt Nam nhưng định cư ở nước ngoài.
Theo Luật Quốc tịch Việt Nam thì người được xác định có quốc tịch Việt Nam, nếu
có một trong những căn cứ sau đây2: là trẻ em sinh ra trong hoặc ngoài lãnh thổ Việt Nam

mà khi sinh ra có cha mẹ đều là công dân Việt Nam thì có quốc tịch Việt Nam; là trẻ em sinh
ra trong hoặc ngoài lãnh thổ Việt Nam mà khi sinh ra có cha hoặc mẹ là công dân Việt Nam
còn người kia là người không quốc tịch hoặc có mẹ là công dân Việt Nam còn cha không rõ
là ai thì có quốc tịch Việt Nam; là trẻ em khi sinh ra có cha hoặc mẹ là công dân Việt Nam
còn người kia là công dân nước ngoài thì có quốc tịch Việt Nam, nếu có sự thỏa thuận bằng
văn bản của cha mẹ vào thời điểm đăng ký khai sinh cho con, trường hợp trẻ em được sinh
ra trên lãnh thổ Việt Nam mà cha mẹ không thỏa thuận được việc lựa chọn quốc tịch cho
con thì trẻ em đó có quốc tịch Việt Nam; là trẻ em sinh ra trên lãnh thổ Việt Nam mà khi
sinh ra có cha mẹ đều là người không quốc tịch, nhưng có nơi thường trú tại Việt Nam thì có
quốc tịch Việt Nam; là trẻ em sinh ra trên lãnh thổ Việt Nam mà khi sinh ra có mẹ là người
không quốc tịch, nhưng có nơi thường trú tại Việt Nam, còn cha không rõ là ai thì có quốc
tịch Việt Nam; cùng với những trường hợp được nhập quốc tịch Việt Nam, được trở lại quốc
tịch Việt Nam, theo điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên
và các quy định tại Điều 18, Điều 35 và Điều 37 của Luật Quốc tịch Việt Nam năm 2008.
Mặt khác, công dân Việt Nam khi tham gia vào quan hệ hôn nhân và gia đình với người
nước ngoài phải có quyền năng chủ thể, tức là phải có đầy đủ năng lực pháp luật và năng lực
hành vi dân sự theo pháp luật Việt Nam. Năng lực pháp luật và năng lực hành vi dân sự là
những thuộc tính pháp lý của chủ thể pháp luật, là đặc trưng không thể thiếu của chủ thể
pháp luật. Một công dân Việt Nam có đầy đủ năng lực pháp luật và năng lực hành vi hay
không được xác định dựa trên cơ sở các quy định của Bộ luật dân sự năm 20053. Trường hợp
còn lại là người Việt Nam định cư ở nước ngoài thì được xác định theo khoản 3 và khoản 4
Điều 3 của Luật Quốc tịch Việt Nam năm 2008: “Người Việt Nam định cư ở nước ngoài là
công dân Việt Nam và người gốc Việt Nam cư trú, sinh sống lâu dài ở nước ngoài”, “Người
gốc Việt Nam định cư ở nước ngoài là người Việt Nam đã từng có quốc tịch Việt Nam mà
khi sinh ra quốc tịch của họ được xác định theo nguyên tắc huyết thống và con, cháu của họ
đang cư trú, sinh sống lâu dài ở nước ngoài”.
1

Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 đã được sửa đổi, bổ sung năm 2001, Nxb. Chính trị
Quốc gia, Hà Nội, 2010.

2
Điều 14,15,16 và 17 của Luật Quốc tịch Việt Nam năm 2008.
3
Bộ luật Dân sự năm 2005, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2009.

GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 6

SVTH: Lê Hoàng Phú Sang

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam

Ngoài công dân Việt Nam là chủ thể cơ bản của quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài
ra thì người nước ngoài cũng là chủ thể quan trọng của quan hệ này. Theo khoản 1 Điều 3
của Luật Quốc tịch Việt Nam quy định: “Quốc tịch nước ngoài là quốc tịch của một nước
khác không phải là quốc tịch Việt Nam”. Như vậy, người nước ngoài là người không có
quốc tịch Việt Nam, bao gồm công dân nước ngoài và người không quốc tịch. Cần phân biệt
công dân nước ngoài và người không quốc tịch, công dân nước ngoài là người có quốc tịch
nước ngoài còn người không quốc tịch là người không có quốc tịch Việt Nam và cũng không
có quốc tịch nước ngoài. Để tham gia vào quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài thì người
nước ngoài phải có năng lực pháp luật và năng lực hành vi dân sự đầy đủ, trước tiên là phải
theo pháp luật của nước mà người đó là công dân hoặc phải theo pháp luật của nước mà
người đó thường trú nếu người đó không có quốc tịch.
Tóm lại, chủ thể của quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài gồm công dân Việt Nam cư
trú trong nước, người Việt Nam định cư ở nước ngoài và người nước ngoài. Về năng lực
pháp luật và năng lực hành vi dân sự của họ dựa vào pháp luật của nước mà họ là công dân
hoặc pháp luật của nước mà người không quốc tịch thường trú tại nước đó, từ đó có thể xem
xét họ có đủ tư cách là chủ thể của quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài hay không.

1.2.1.2 Khách thể
Nói đến khách thể của quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài thì cần chú ý đến hai yếu
tố, đó là vật chất và tinh thần. Bởi khách thể có nghĩa là những lợi ích vật chất, tinh thần và
những lợi ích xã hội khác có thể thỏa mãn những nhu cầu và những đòi hỏi của chủ thể. Vậy
khách thể là những gì mà chủ thể mong muốn khi tham gia vào quan hệ ly hôn có yếu tố
nước ngoài kể cả quyền nhân thân của chủ thể. Trong quan hệ này, quyền nhân thân là sự
mong muốn của vợ hoặc chồng, hoặc của cả hai vợ chồng về việc kết thúc quan hệ hôn nhân
đang tồn tại. Tại Điều 42 Bộ luật Dân sự 20054 khẳng định quyền nhân thân của cá nhân khi
tham gia vào quan hệ ly hôn, nếu họ hội đủ các điều kiện về ly hôn theo quy định của pháp
luật thì họ có quyền yêu cầu xin ly hôn. Đó là sự tiến bộ thể hiện quyền tự do ly hôn của hai
vợ chồng được pháp luật thừa nhận và đảm bảo thực hiện.
1.2.1.3 Sự kiện pháp lý
Sự kiện pháp lý trong quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài có thể hiểu là một sự kiện,
một hành vi nhưng phải phù hợp với pháp luật Việt Nam hoặc pháp luật nước ngoài. Trường
hợp giữa hai vợ, chồng mang quốc tịch Việt Nam ly hôn với nhau ở nước ngoài trước cơ
quan có thẩm quyền của nước ngoài thì pháp luật áp dụng để điều chỉnh sẽ là luật của nước
mà các bên chủ thể mang quốc tịch và pháp luật nơi giải quyết ly hôn, chính vì vậy vấn đề
chọn pháp luật để áp dụng sẽ được đặt ra.
Có thể thấy rằng, sự kiện pháp lý làm phát sinh quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài
đã đòi hỏi chọn luật để giải quyết. Cho nên, việc xác định đúng thời điểm xảy ra sự kiện
pháp lý làm phát sinh quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài có ý nghĩa rất quan trọng, nó giúp
cho cơ quan có thẩm quyền xác định đúng pháp luật áp dụng từng trường hợp cụ thể và giải
quyết một cách đúng đắn vấn đề xung đột pháp luật phát sinh giữa các bên.
1.2.2 Phương pháp điều chỉnh
4

Điều 42 của Bộ luật Dân sự 2005 quy định: “Vợ, chồng hoặc cả hai người có quyền yêu cầu Tòa án giải quyết việc ly
hôn”.

GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 7

SVTH: Lê Hoàng Phú Sang

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam

Hiện nay ở Việt Nam cũng như các nước trên thế giới, Tư pháp quốc tế nói chung hay
quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài nói riêng thường thì có hai phương pháp điều chỉnh đó
là phương pháp xung đột và phương pháp thực chất, hai phương pháp này luôn luôn đi đôi
với nhau và luôn hỗ trợ lẫn nhau để bổ sung những khuyết điểm cho nhau, nhằm đảm bảo
một trật tự pháp lý dân sự quốc tế ổn định và tăng cường hợp tác với nhau giữa các nước
trong điều kiện hội nhập hiện nay. Tuy nhiên, đặc biệt trong quan hệ ly hôn có yếu tố nước
ngoài thì phương pháp điều chỉnh chủ yếu là phương pháp xung đột.
Phương pháp xung đột (còn gọi là phương pháp điều chỉnh gián tiếp) là phương pháp
điều chỉnh dựa vào các quy tắc đã được ấn định để áp dụng pháp luật của một nước đã được
chỉ định để điều chỉnh quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài. Phương pháp xung đột được
hình thành và phát triển trên nền tảng hệ thống các quy phạm xung đột của quốc gia và các
quy phạm xung đột trong các điều ước quốc tế mà quốc gia đó là thành viên. Quy phạm
xung đột là loại quy phạm không trực tiếp giải quyết cụ thể quyền và nghĩa vụ của các bên
trong một mối quan hệ pháp luật nhất định mà nó chỉ làm động tác dẫn chiếu (chọn luật) đến
một hệ thống pháp luật của một nước nào đó để giải quyết vấn đề về quyền và nghĩa vụ của
các bên. Các quy phạm xung đột bao gồm hai bộ phận cấu thành: phần phạm vi (chỉ ra
những quan hệ mà quy phạm điều chỉnh) và phần hệ thuộc (chỉ ra hệ thống pháp luật được
áp dụng đối với những quan hệ đó). Nếu quy phạm xung đột dẫn chiếu đến pháp luật nước
nào thì pháp luật nước đó được áp dụng. Việc dẫn chiếu của quy phạm xung đột để chọn
pháp luật áp dụng bao gồm cả trường hợp dẫn chiếu ngược và dẫn chiếu pháp luật nước thứ
ba. Khoản 1 Điều 104 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 quy định: “việc ly hôn giữa
công dân Việt Nam với người nước ngoài, giữa người nước ngoài với nhau thường trú tại

Việt Nam được giải quyết theo quy định của luật này”. Trong trường hợp này, trên cơ sở dẫn
chiếu của quy phạm xung đột, pháp luật Việt Nam đã được áp dụng. Khoản 3 Điều 104 Luật
Hôn nhân và gia đình năm 2000 quy định: “Việc giải quyết tài sản là bất động sản là bất
động sản ở nước ngoài khi ly hôn phải tuân theo pháp luật của nước nơi có bất động sản
đó”. Như vậy, nội dung quy định này dẫn chiếu đến pháp luật nước ngoài, đó là luật của
nước nơi có tài sản để giải quyết. Hoặc tại Điều 101 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000
quy định: “trong trường hợp pháp luật nước ngoài dẫn chiếu trở lại pháp luật Việt Nam thì
áp dụng pháp luật về hôn nhân gia đình Việt Nam”, đây là quy định dẫn chiếu ngược trở lại
áp dụng pháp luật Việt Nam.
Tóm lại, phương pháp xung đột được áp dụng khá phổ biến để điều chỉnh quan hệ
hôn nhân gia đình nói chung và quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài nói riêng, phương pháp
này áp dụng thông qua các quy phạm xung đột – đây là loại quy phạm đặc thù của Tư pháp
quốc tế, nó không trực tiếp giải quyết dứt khoát, cụ thể vấn đề quyền và nghĩa vụ của các
bên trong quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài, mà nó chỉ xác định rằng cần phải áp dụng
luật nước nào để điều chỉnh quan hệ pháp luật đó. Có thể thấy quan hệ ly hôn có yếu tố nước
ngoài đa dạng và phức tạp hơn so với quan hệ ly hôn trong nước nên phương pháp điều
chỉnh quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài cũng đa dạng và phức tạp hơn. Quan hệ ly hôn
trong nước chỉ áp dụng các quy phạm do chính quốc gia ban hành, còn quan hệ ly hôn có
yếu tố nước ngoài thì được điều chỉnh bởi các quy phạm xung đột.
1.3 Các nguyên tắc cơ bản để điều chỉnh quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài

GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 8

SVTH: Lê Hoàng Phú Sang

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam

Các nguyên tắc cơ bản của chế độ hôn nhân và gia đình ở nước ta, nó thể hiện những
quan điểm cơ bản, chủ đạo xuyên suốt trong các quy định của pháp luật, các nguyên tắc này
điều chỉnh quan hệ ly hôn có yếu nước ngoài được quy định trong Hiến pháp và các văn bản
quy phạm pháp luật khác, đặc biệt là được quy định trong Luật Hôn nhân và gia đình năm
2000 và các nguyên tắc này đều áp dụng để điều chỉnh quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài.
1.3.1 Các nguyên tắc chung điều chỉnh quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài
Quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài là một trong các quan hệ hôn nhân và gia đình có
yếu tố nước ngoài nên quan hệ này cũng chịu sự điều chỉnh của các nguyên tắc chung điều
chỉnh quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài.
1.3.1.1 Nguyên tắc tôn trọng và bảo vệ quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài ở Việt
Nam
Nguyên tắc tôn trọng và bảo vệ quan hệ ly hôn có yếu nước ngoài ở Việt Nam phù
hợp với các quy định của pháp luật Việt Nam và điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam ký kết hoặc tham gia. Nguyên tắc này được quy định cụ thể tại khoản 1
Điều 100 của Luật Hôn nhân và gia đình năm 20005 nhằm mục đích bảo vệ quyền và lợi ích
hợp pháp của các bên khi tham gia vào quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài.
Quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài thực hiện theo quy định pháp luật sẽ được tôn
trọng và bảo vệ bằng nhiều biện pháp khác nhau phù hợp với pháp luật Việt Nam và điều
ước quốc tế mà Việt Nam ký kết. Trong trường hợp điều ước quốc tế có quy định khác với
pháp luật Việt Nam thì ưu tiên áp dụng điều ước quốc tế.
1.3.1.2 Nguyên tắc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân Việt Nam ở nước
ngoài
Ở nước ta, trong những năm gần đây, do việc mở rộng quan hệ hợp tác, giao lưu mọi
mặt về kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội với các nước trong khu vực và trên thế giới đã làm
cho nhiều người nước ngoài vào Việt Nam giao lưu, hợp tác, phát triển cũng như ngày càng
nhiều công dân Việt Nam thường xuyên ra nước ngoài học tập, nghiên cứu hay làm ăn, sinh
sống lâu dài ở nước ngoài. Chính vì vậy mà Nhà nước ta đã luôn quan tâm đến những người
Việt Nam định cư ở nước ngoài và cả những người gốc Việt Nam ở nước ngoài. Khi người
Việt Nam định cư ở nước ngoài tham gia vào quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài thì quyền
và lợi ích hợp pháp của họ luôn được pháp luật Việt Nam bảo vệ và được quy định cụ thể tại

khoản 3 Điều 100 của Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000: “Nhà nước Cộng hòa xã hội
chủ nghĩa Việt Nam bảo hộ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân Việt Nam ở nước ngoài
trong quan hệ hôn nhân và gia đình phù hợp với pháp luật Việt Nam, pháp luật của nước sở
tại, pháp luật và tập quán quốc tế”. Việc bảo hộ quyền và lợi ích của công dân Việt Nam ở
nước ngoài được thực hiện thông qua các cơ quan ngoại giao, cơ quan lãnh sự của Việt Nam
ở nước ngoài. Vấn đề bảo hộ công dân Việt Nam ở nước ngoài trong quan hệ hôn nhân gia
đình có yếu tố nước ngoài nói chung, quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài nói riêng tại cơ
quan đại diện ở nước ngoài đã được quy định tại khoản 2 Điều 102 của Luật Hôn nhân và
gia đình năm 2000: “Cơ quan đại diện ngoại giao, Cơ quan lãnh sự của Việt Nam ở nước
5

Khoản 1 Điều 100 của Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 quy định: “Ở nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài được tôn trọng và bảo vệ phù hợp với các quy định của pháp luật
Việt Nam và điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ký kết hoặc tham gia”.

GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 9

SVTH: Lê Hoàng Phú Sang

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam

ngoài…có trách nhiệm thực hiện việc bảo hộ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân Việt
Nam trong quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài”.
1.3.1.3 Nguyên tắc bảo vệ và tôn trọng người nước ngoài khi ly hôn ở Việt Nam
Nguyên tắc này được thể hiện cụ thể tại khoản 2 Điều 100 của Luật Hôn nhân và gia
đình năm 2000: “Trong quan hệ hôn nhân và gia đình với công dân Việt Nam, người nước
ngoài tại Việt Nam được hưởng các quyền và có nghĩa vụ như công dân Việt Nam, trừ

trường hợp pháp luật Việt Nam có quy định khác”. Như vậy, chủ thể là người nước ngoài
khi tham gia vào quan hệ ly hôn tại Việt Nam thì được hưởng những quyền cũng như thực
hiện các nghĩa vụ ngang với những quyền và nghĩa vụ mà công dân Việt Nam đang được
hưởng. Qua đó, bất kỳ người nước ngoài nào khi ly hôn ở Việt Nam thì luôn luôn được tôn
trọng và bảo vệ bởi pháp luật Việt Nam. Tuy nhiên, việc ly hôn có yếu tố nước ngoài đó phải
được thực hiện đúng theo quy định của pháp luật, ngược lại nếu việc ly hôn có yếu tố nước
ngoài đó không thực hiện đúng theo những gì pháp luật quy định thì một trong các chủ thể
tham gia, kể cả người nước ngoài đều có thể yêu cầu pháp luật hoặc cơ quan có thẩm quyền
giải quyết để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bản thân mình. Căn cứ vào tình hình hiện
nay cùng với sự phát triển của quá trình hội nhập kinh tế nhằm mở rộng hợp tác trong nhiều
lĩnh vực với nhiều nước khác nhau trên thế giới làm cho càng ngày càng nhiều người nước
ngoài vào Việt Nam giao lưu, hợp tác hoặc nghiên cứu. Chính vì thế, việc bảo vệ quyền và
lợi ích hợp pháp của người nước ngoài tại Việt Nam trong tất cả các lĩnh vực, đặc biệt là
trong quan hệ hôn nhân và gia đình nói chung, ly hôn có yếu tố nước ngoài nói riêng là rất
cần thiết và quan trọng.
1.3.1.4 Nguyên tắc áp dụng pháp luật nước ngoài hoặc áp dụng các văn bản quy
phạm pháp luật trong nước đối với quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài
Nguyên tắc áp dụng pháp luật nước ngoài đối với quan hệ ly hôn có yếu nước ngoài
không trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam về hôn nhân và gia đình được
quy định tại Điều 101 của Luật Hôn nhân và gia đình năm 20006. Theo đó, pháp luật nước
ngoài được áp dụng trong các trường hợp: khi Luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam năm
2000 hoặc các văn bản pháp luật khác của Việt Nam quy định; khi điều ước quốc tế mà
Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ký kết hoặc tham gia viện dẫn. Tuy nhiên, trong tất cả
các trường hợp áp dụng pháp luật nước ngoài nêu trên thì pháp luật nước ngoài chỉ được áp
dụng nếu việc áp dụng hoặc hậu quả của việc áp dụng không trái với các nguyên tắc cơ bản
của pháp luật Việt Nam.
Nguyên tắc áp dụng các văn bản quy phạm pháp luật trong nước đối với quan hệ ly
hôn có yếu tố nước ngoài được quy định tại Điều 7 của Luật Hôn nhân và gia đình năm
20007. Theo đó, các quy định của pháp luật về hôn nhân và gia đình của Việt Nam sẽ được
áp dụng đối với quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài nếu như trong phần hôn nhân và gia

đình có yếu nước ngoài (tức là Chương XI) của Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 không
có quy định cụ thể để điều chỉnh quan hệ này. Ngoài ra, trong trường hợp pháp luật về hôn
nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài không có quy định đối với quan hệ hôn nhân và gia
6

Điều 101 của Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000: “Áp dụng pháp luật nước ngoài đối với các quan hệ hôn nhân và
gia đình có yếu tố nước ngoài”.
7
Điều 7 của Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000: “Áp dụng pháp luật về hôn nhân và gia đình đối với quan hệ hôn
nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài”.

GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 10

SVTH: Lê Hoàng Phú Sang

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam

đình có yếu tố nước ngoài nào đó thì cũng có thể áp dụng các quy định của Bộ luật dân sự
liên quan đến quan hệ này.8
1.3.2 Các nguyên tắc chọn luật để giải quyết xung đột pháp luật về quan hệ ly hôn có
yếu tố nước ngoài
Hiện tượng xung đột pháp luật trong khi điều chỉnh quan hệ ly hôn có yếu tố nước
ngoài là hiện tượng có ít nhất hai hay nhiều hệ thống pháp luật cùng lúc có thể áp dụng để
giải quyết một vấn đề nào đó trong quan hệ dân sự theo nghĩa rộng có yếu tố nước ngoài nói
chung và quan hệ ly hôn có yếu nước ngoài nói riêng, một quan hệ ly hôn có yếu tố nước
ngoài liên quan đến bao nhiêu nước thì về nguyên tắc pháp luật của tất cả các nước có liên
quan đều có thể được áp dụng. Tại khoản 2 và khoản 3 Điều 104 Luật Hôn nhân và gia đình

năm 2000 quy định: “Trong trường hợp bên là công dân Việt Nam không thường trú tại Việt
Nam vào thời điểm yêu cầu ly hôn thì việc ly hôn được giải quyết theo pháp luật của nước
nơi thường trú chung của vợ chồng”; “Việc giải quyết tài sản là bất động sản ở nước ngoài
khi ly hôn tuân theo pháp luật của nước nơi có bất động sản đó”. Từ những quy định trên có
thể thấy rằng pháp luật Việt Nam đã áp dụng nguyên tắc Luật nơi cư trú và nguyên tắc Luật
nơi có tài sản để điều chỉnh quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài. Ngoài ra, về mặt luật tố
tụng thì còn áp dụng nguyên tắc Luật tòa án.
1.3.2.1 Nguyên tắc Luật nơi cư trú của đương sự
Nguyên tắc Luật nơi cư trú của đương sự (theo pháp luật của nơi đương sự cư trú): là
nguyên tắc được áp dụng phổ biến ở các nước có hệ thống pháp luật áp dụng án lệ, theo
nguyên tắc này thì việc điều chỉnh quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài dựa theo pháp luật
nước mà nơi đương sự cư trú. Khi xét về nội dung khái niệm nơi cư trú trong luật của các
nước hoàn toàn không giống nhau, tùy điều kiện từng nước và từng trường hợp cụ thể có thể
Luật nơi cư trú là luật nơi cư trú cuối cùng hoặc nơi thường trú cuối cùng của đương sự. Ở
Việt Nam, nguyên tắc Luật nơi cư trú của đương sự được áp dụng trong nhiều lĩnh vực khác
nhau và nó được ghi nhận không chỉ ở pháp luật trong nước mà còn được ghi nhận trong
điều ước quốc tế mà Việt Nam ký kết với các nước như Nga, Lào... để điều chỉnh những
phát sinh xung đột trong quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài. Theo khoản 2 Điều 104 Luật
Hôn nhân và gia đình năm 2000 có quy định: “Trong trường hợp bên là công dân Việt Nam
không thường trú tại Việt Nam vào thời điểm yêu cầu ly hôn thì việc ly hôn được giải quyết
theo pháp luật của nước nơi thường trú chung của vợ chồng”. Việc mở rộng áp dụng nguyên
tắc Luật nơi cư trú của đương sự giúp cho các quốc gia dễ dàng giải quyết xung đột pháp
luật trong quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài, làm đơn giản hóa quá trình dẫn chiếu quy
phạm xung đột để các cơ quan có thẩm quyền giải quyết nhanh chóng việc ly hôn có yếu tố
nước ngoài.
1.3.2.2 Nguyên tắc Luật nơi có tài sản
Nguyên tắc Luật nơi có tài sản: Nguyên tắc Luật nơi có tài sản là nguyên tắc mà hầu
hết tất cả các nước đều áp dụng để giải quyết các vấn đề tranh chấp về quyền sở hữu tài sản.
Nguyên tắc này có nghĩa là tài sản ở nước nào thì áp dụng luật của nước đó để giải quyết.
Như vậy theo nguyên tắc này thì việc giải quyết tranh chấp về tài sản là bất động sản thì phải

căn cứ vào luật của nước nơi có tài sản đó. Theo khoản 3 Điều 104 Luật Hôn nhân và gia
8

Điều 5 của Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000: “Áp dụng quy định của Bộ luật dân sự”.

GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 11

SVTH: Lê Hoàng Phú Sang

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam

đình năm 2000 quy định: “Việc giải quyết tài sản là bất động sản ở nước ngoài khi ly hôn
tuân theo pháp luật của nước nơi có bất động sản đó”. Có thể thấy, mặc dù việc giải quyết
ly hôn có yếu tố nước ngoài có do pháp luật nước nào điều chỉnh đi chăng nữa thì tài sản là
bất động sản sau khi ly hôn phải được tuân theo những quy định của pháp luật nơi có bất
động sản đó (chỉ trừ một số trường hợp ngoại lệ như là tài sản liên quan đến sở hữu của nhà
nước hay tài sản đang nằm trên đường vận chuyển…).
1.3.2.3 Nguyên tắc Luật tòa án
Nguyên tắc Luật tòa án: được hiểu là áp dụng pháp luật của nước nơi có tòa án có
thẩm quyền giải quyết vụ việc ly hôn có yếu tố nước ngoài. Trong pháp luật của hầu hết các
nước đều ghi nhận nguyên tắc này. Đây là nguyên tắc được áp dụng phổ biến nhất trong việc
giải quyết những vấn đề về tố tụng. Khoản 3 Điều 2 Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2004 quy
định: “Bộ luật tố tụng dân sự được áp dụng đối với việc giải quyết vụ việc dân sự có yếu tố
nước ngoài, trừ trường hợp điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ký kết
hoặc gia nhập có quy định khác thì áp dụng quy định của điều ước quốc tế đó”. Như vậy khi
giải quyết các vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài nói chung hay ly hôn có yếu tố nước
ngoài nói riêng thì về mặt nguyên tắc, tòa án Việt Nam chỉ áp dụng luật tố tụng dân sự Việt

Nam. Tuy nhiên trong quan hệ với các nước đã ký Hiệp định tương trợ tư pháp thì tòa án
Việt Nam khi thực hiện ủy thác tư pháp theo đề nghị của bên yêu cầu, có thể áp dụng pháp
luật của nước kí kết với cơ quan yêu cầu đó, với điều kiện chúng không mâu thuẫn với pháp
luật của Việt Nam.
1.4 Các nguồn luật điều chỉnh quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài
Nguồn của luật điều chỉnh quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài về mặt pháp lý là những
hình thức biểu hiện hoặc chứa đựng các nguyên tắc, các quy phạm điều chỉnh quan hệ ly hôn
có yếu tố nước ngoài. Căn cứ vào đó ta có thể chia nguồn luật điều chỉnh quan hệ ly hôn có
yếu tố nước ngoài làm ba loại: pháp luật quốc gia, điều ước quốc tế và tập quán quốc tế.
1.4.1 Pháp luật quốc gia
Pháp luật trong nước là loại nguồn khá phổ biến để điều chỉnh quan hệ ly hôn có yếu tố
nước ngoài bởi nó chứa đựng các nguyên tắc, các quy phạm pháp luật trong nước nhằm điều
chỉnh quan hệ này. Tuy nhiên, ở Việt Nam thì các quy phạm pháp luật để điều chỉnh quan hệ
ly hôn có yếu tố nước ngoài không nằm ở một văn bản mà nằm rải rác ở các văn bản quy
phạm pháp luật khác nhau. Trong đó, Hiến pháp 1992 là nguồn quan trọng nhất vì nó là văn
bản pháp luật có giá trị pháp lý cao nhất, quy định các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt
Nam nói chung và của quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài nói riêng. Tại
Điều 64 và Điều 81 của Hiến pháp 1992 có quy định: “Gia đình là tế bào của xã hội; Nhà
nước bảo hộ hôn nhân và gia đình; hôn nhân theo nguyên tắc tự nguyện, tiến bộ, một vợ một
chồng bình đẳng…”; “Người nước ngoài ở Việt Nam phải tuân theo Hiến pháp và pháp luật
Việt Nam, được Nhà nước bảo hộ tính mạng, tài sản và những quyền lợi chính đáng theo
pháp luật Việt Nam”. Qua đó cho thấy công dân Việt Nam cũng như người nước ngoài ở
Việt Nam đều được nhà nước quan tâm, bảo hộ về quyền và lợi ích hợp pháp của họ trong
quan hệ hôn nhân và gia đình, mọi người được tự do kết hôn và cũng có quyền ly hôn theo
quy định của pháp luật. Dựa trên cơ sở của Hiến pháp 1992, Bộ luật dân sự 2005 cũng dành
riêng một phần (cụ thể là tại phần thứ bảy: Quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài) để quy
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 12

SVTH: Lê Hoàng Phú Sang

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam

định các vấn đề có liên quan đến các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài mà quan hệ ly hôn
có yếu tố nước ngoài là một trong các loại quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài nên quan hệ
này cũng được điều chỉnh của Bộ luật dân sự. Còn những quy định về thẩm quyền xét xử
hay những thủ tục công nhận và cho thi hành bản án tại Việt Nam đối với quan hệ ly hôn có
yếu tố nước ngoài được thì ghi nhận trong Bộ luật tố tụng dân sự 2004. Bên cạnh đó còn có
Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 là luật chuyên điều chỉnh các quan hệ hôn nhân và gia
đình trong đó gồm có cả quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài.
Ngoài những văn bản chính nêu trên còn có các văn bản pháp luật khác cùng điều
chỉnh quan hệ pháp luật này như là: Luật quốc tịch năm 2008; Nghị định số 68/2002/NĐ-CP
ngày 10/7/2002 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Hôn nhân và
gia đình về quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài; Nghị định số 69/2006/NĐCP ngày 21/7/2006 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số
68/2002/NĐ-CP; gần đây nhất là Nghị định số 24/2013/NĐ-CP ngày 28/3/2013 quy định chi
tiết thi hành một số điều của Luật Hôn nhân và gia đình về quan hệ hôn nhân và gia đình có
yếu tố nước ngoài, có hiệu lực thi hành ngày 15/5/2013 và Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung
một số điều của Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000…
1.4.2 Điều ước quốc tế
Điều ước quốc tế là văn bản pháp lý quốc tế thể hiện sự thỏa thuận giữa các chủ thể
của luật quốc tế trên cơ sở bình đẳng, tự nguyện nhằm quy định về việc xác lập quyền, nghĩa
vụ của các bên ký kết trong quan hệ quốc tế và phải phù hợp với những nguyên tắc cơ bản
của pháp luật quốc tế. Điều ước quốc tế về hôn nhân và gia đình là điều ước quốc tế chứa
đựng các quy phạm xung đột điều chỉnh quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài,
trong đó có quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài. Nội dung của các điều ước quốc tế về ly
hôn có yếu tố nước ngoài thường không quy định cụ thể việc điều chỉnh quan hệ này mà chủ
yếu quy định nguyên tắc chọn pháp luật áp dụng. Hay nói cách khác, các quy phạm được
quy định trong các điều ước quốc tế về ly hôn thường là các quy phạm xung đột. Hiện nay,

điều ước quốc tế áp dụng giải quyết ly hôn có yếu tố nước ngoài chủ yếu dựa vào các Hiệp
định tương trợ tư pháp mà Việt Nam đã ký kết. Trong các Hiệp định tương trợ tư pháp mà
Việt Nam đã tham gia ký kết với các nước đã thỏa thuận các nguyên tắc chọn pháp luật áp
dụng trong trường hợp có xung đột pháp luật trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình có yếu tố
nước ngoài. Các nguyên tắc và quy định trong các Hiệp định tư trợ tư pháp về vấn đề hôn
nhân mà Việt Nam đã tham gia ký kết với các nước là cơ sở pháp lý cho Việt Nam và các
nước ký kết thực hiện việc điều chỉnh quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài
nói chung và quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài nói riêng.
Bên cạnh các văn bản pháp luật trong nước, quan hệ ly hôn có yếu nước ngoài còn
được điều chỉnh bởi các hiệp định song phương mà nhà nước ta ký kết với các nước. Trong
giai đoạn từ năm 1980 đến năm 1992, Việt Nam đã ký được 06 Hiệp định và kể từ khi ban
hành Hiến pháp 1992 đến trước khi ban hành Luật Tương trợ tư pháp 2007, Việt Nam ký
thêm được 09 Hiệp định Tương trợ tư pháp với các nước, cụ thể: với Ba Lan ngày
23/3/1993, với Cộng hòa nhân dân Trung Hoa ngày 19/10/1998, với Cộng hòa Pháp ngày
24/2/1999, với Bêlarút, Ucraina, Lào, Mông Cổ, Hàn Quốc và Cộng hòa dân chủ nhân dân
Triều Tiên. Các hiệp định này đã đánh dấu bước phát triển mới trong mối quan hệ quốc tế
giữa Việt Nam với các nước có liên quan trong nhiều lĩnh vực, góp phần mở rộng các quan
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 13

SVTH: Lê Hoàng Phú Sang

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam

hệ pháp lý quốc tế, bảo vệ quyền và lợi ích của nhà nước ta, tạo môi trường thuận lợi trong
việc hợp tác giải quyết nhiều vấn đề pháp lý phức tạp và đa dạng, trong đó có quan hệ ly hôn
có yếu tố nước ngoài.
1.4.3 Tập quán quốc tế

Tập quán quốc tế là những quy tắc xử sự được hình thành lâu đời, trong một thời gian
dài, được áp dụng khá liên tục và một cách có hệ thống, đồng thời được sự thừa nhận của
đông đảo các quốc gia. Về mặt pháp lý, một tập quán chỉ có thể được áp dụng điều chỉnh
một quan hệ pháp lý khi nội dung của tập quán này được thể hiện cụ thể và rõ ràng. Tuy
nhiên, tập quán quốc tế chỉ có thể là nguồn của pháp luật khi được pháp luật trong nước quy
định áp dụng hoặc được các quốc gia liên quan quy định trong điều ước quốc tế hoặc do thỏa
thuận của các bên chủ thể tham gia quan hệ Tư pháp quốc tế.
Theo pháp luật Việt Nam, nguyên tắc áp dụng tập quán quốc tế không được quy định
cụ thể trong Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 nhưng được quy định tại khoản 4 Điều
759 Bộ luật dân sự năm 2005: “Trong trường hợp quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài
không được Bộ luật này, các văn bản pháp luật khác của Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam, Điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên…điều chỉnh
thì áp dụng tập quán quốc tế, nếu việc áp dụng hoặc hậu quả của việc áp dụng không trái
với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam”. Như vậy,
có thể thấy rằng, với tính chất là một loại nguồn của Tư pháp quốc tế, tập quán quốc tế cũng
có thể được áp dụng để điều chỉnh các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài nói chung, quan
hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài nói riêng. Tuy nhiên, theo quy định trên thì chỉ có thể áp
dụng tập quán quốc tế khi quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài đó không được pháp luật
Việt Nam, điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên điều chỉnh và việc áp dụng cũng như
hậu quả của việc áp dụng đó không trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam.
Suy cho cùng thì tập quán quốc tế chỉ được coi là giải pháp cuối cùng để điều chỉnh quan hệ
ly hôn có yếu tố nước ngoài.
Ở Việt Nam, văn bản pháp luật đầu tiên quy định tập quán quốc tế như một nguồn
pháp luật điều chỉnh quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài nói chung, quan hệ
ly hôn có yếu tố nước ngoài nói riêng là Pháp lệnh hôn nhân và gia đình giữa công dân Việt
Nam với người nước ngoài năm 1993. Đoạn 2 khoản 2 Điều 1 Pháp lệnh quy định: “Nhà
nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam bảo hộ quyền lợi chính đáng của công dân Việt
Nam ở nước ngoài trong quan hệ hôn nhân và gia đình với người nước ngoài, phù hợp với
pháp luật Việt Nam, pháp luật và tập quán quốc tế”. Nội dung này đã được kế thừa và ghi
nhận tại khoản 3 Điều 100 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 như sau: “Nhà nước Cộng

hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam bảo hộ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân Việt Nam ở
nước ngoài…phù hợp với…pháp luật và tập quán quốc tế”.
Từ những nội dung trên và với tính chất là một loại nguồn của tư pháp quốc tế, tập
quán quốc tế cũng có thể áp dụng để điều chỉnh các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài nói
chung, quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài nói riêng. Tuy nhiên, tập quán quốc tế chỉ được
coi là giải pháp cuối cùng để điều chỉnh quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài.
1.4.4 Mối quan hệ giữa các loại nguồn pháp luật điều chỉnh quan hệ ly hôn có yếu tố
nước ngoài
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 14

SVTH: Lê Hoàng Phú Sang

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam

Các loại nguồn pháp luật có mối quan hệ khăng khít, hỗ trợ cho nhau để điều chỉnh
quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài.
Nguồn pháp luật trong nước do tính đặc thù là yếu tố nước ngoài nên quy phạm pháp
luật trong nước cũng có thể được áp dụng ở nước khác tùy theo từng trường hợp cụ thể. Do
đó, nguồn pháp luật trong nước điều chỉnh quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài được coi là
nguồn cơ bản và phổ biến dựa trên những cơ sở: chủ thể trong quan hệ ly hôn nói chung và
quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài nói riêng là những con người cụ thể, vì vậy pháp luật
điều chỉnh quyền và nghĩa vụ trong quan hệ ly hôn được dựa trên dấu hiệu quốc tịch hoặc
dấu hiệu nơi cư trú. Mà dù dựa trên dấu hiệu quốc tịch hay nơi cư trú thì hệ thống pháp luật
được chọn áp dụng vẫn được coi là hệ thống pháp luật của một quốc gia nhất định. Cho nên,
có thể nhận định, pháp luật trong nước được coi là nguồn luật cơ bản, phổ biến và có vai trò
rất quan trọng trong việc điều chỉnh quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài.
Nguồn điều ước quốc tế: pháp luật Việt Nam hiện nay chưa quy định rõ ràng về việc

điều ước quốc tế mà Việt Nam ký kết hoặc gia nhập có vị trí như thế nào trong hệ thống các
văn bản quy phạm pháp luật trong nước. Tuy nhiên, theo quy định tại Điều 6 của Luật ký
kết, gia nhập và thực hiện điều ước quốc tế năm 2005, trong trường hợp văn bản quy phạm
pháp luật và điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên có quy
định khác nhau về cùng một vấn đề thì áp dụng quy định của điều ước quốc tế. Như vậy,
nguồn điều ước quốc tế cũng là một loại nguồn cơ bản, các quốc gia phải tuân thủ nguyên
tắc thiện chí thực hiện các cam kết quốc tế.
Nguồn tập quán quốc tế là loại nguồn bổ trợ trong việc điều chỉnh quan hệ ly hôn có
yếu tố nước ngoài, vì thế nó cũng không được coi là nguồn pháp luật bắt buộc áp dụng
đương nhiên trong việc điều chỉnh quan hệ này. Do đó, giá trị của tập quán quốc tế điều
chỉnh các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài được đánh giá sau cùng. Thông thường, tập
quán quốc tế chỉ được áp dụng trong trường hợp không có quy phạm ghi nhận trong pháp
luật trong nước hoặc trong điều ước quốc tế có liên quan không có quy định hoặc các bên
chủ thể không có thỏa thuận.
Nói tóm lại, vấn đề ly hôn có yếu tố nước ngoài được giải quyết bằng nhiều nguyên
tắc khác nhau nên được điều chỉnh bằng nhiều loại nguồn pháp luật khác nhau.
1.5 Hậu quả pháp lý của quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài
Như ta đã biết kết hôn là cơ sở pháp lý để hình thành các quan hệ nhân thân và tài sản
giữa vợ và chồng vì vậy ly hôn chính là cơ sở pháp lý để làm thay đổi hay chấm dứt các
quan hệ đó. Ở nước ta hiện nay, việc điều chỉnh quan hệ nhân thân và quan hệ tài sản trong
ly hôn có yếu tố nước ngoài thường được giải quyết theo pháp luật của nước nơi vợ chồng
mang quốc tịch hoặc cư trú, riêng trường hợp quan hệ ly hôn có liên quan đến tài sản là bất
động sản ở nước ngoài thì việc giải quyết vấn đề tài sản tuân theo pháp luật nơi có tài sản.
Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 không có những điều khoản cụ thể, riêng biệt quy định
về quan hệ nhân thân, tài sản đối với trường hợp ly hôn có yếu tố nước ngoài, vì vậy thông
thường khi giải quyết vấn đề này, Tòa án sẽ áp dụng pháp luật chung về điều kiện, căn cứ ly
hôn. Vì vậy nếu thẩm quyền giải quyết vụ việc ly hôn có yếu tố nước ngoài thuộc Tòa án
Việt Nam thì Thẩm phán sẽ áp dụng Luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam, Bộ luật dân sự
Việt Nam và các văn bản pháp luật liên quan để giải quyết các vấn đề hậu quả pháp lý của
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 15

SVTH: Lê Hoàng Phú Sang

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam

việc ly hôn nói chung hay ly hôn có yếu tố nước ngoài nói riêng, bao gồm cả quan hệ nhân
thân và quan hệ tài sản giữa vợ và chồng.
1.5.1 Quan hệ về nhân thân
1.5.1.1 Quan hệ giữa vợ chồng sau ly hôn
Cũng như trường hợp ly hôn thông thường, việc ly hôn có yếu tố nước ngoài đương
nhiên được coi là căn cứ làm chấm dứt quan hệ vợ chồng. Việc chấm dứt này thường là do
một bên yêu cầu hoặc do cả hai bên thuận tình và phải được Tòa án công nhận bằng văn bản
cho phép ly hôn hoặc quyết định công nhận sự thuận tình ly hôn của các đương sự. Khi phán
quyết ly hôn của Tòa án có hiệu lực tức là quan hệ hôn nhân chấm dứt trước pháp luật. Kể từ
thời điểm này, người vợ, người chồng đã ly hôn có quyền kết hôn với người khác mà không
chịu bất kỳ sự ràng buộc nào từ phía bên kia. Sau khi ly hôn, các quyền và nghĩa vụ về nhân
thân giữa vợ và chồng sẽ đương nhiên chấm dứt. Nghĩa là các quyền và nghĩa vụ nhân thân
giữa vợ chồng phát sinh từ khi kết hôn và gắn bó trong suốt thời kỳ hôn nhân như: nghĩa vụ
yêu thương, quý trọng, chăm sóc, giúp đỡ nhau, nghĩa vụ chung thủy giữa vợ chồng…sẽ
đương nhiên mất đi.
1.5.1.2 Quan hệ giữa cha mẹ và con cái sau ly hôn
Ly hôn làm chấm dứt quan hệ vợ chồng tuy nhiên nó không hề làm chấm dứt quan hệ
giữa cha mẹ và con cái. Khi cha mẹ ly hôn, con cái là người chịu nhiều ảnh hưởng và thiệt
thòi về mặt tâm lý, tình cảm ảnh hưởng đến sự phát triển bình thường của đứa trẻ. Con sinh
ra là con chung, do đó việc nuôi dưỡng, giáo dục con cái là quyền đồng thời là nghĩa vụ của
cha mẹ cả trước và sau khi ly hôn. Chưa dừng lại ở đó, sau khi ly hôn còn làm phát sinh một
vài vấn đề trong quan hệ giữa cha mẹ và con cái như là việc con cái đương nhiên không thể

chung sống được với cả cha lẫn mẹ. Do vậy, việc giao con chưa thành niên cho một trong
hai người nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục là điều cần thiết nhưng điều này cũng không phải
là tước đi quyền làm cha, làm mẹ của phía bên kia. Khi quyết định giao con chưa thành niên
cho ai (một trong hai vợ chồng) nuôi dưỡng, Tòa án phải xem xét đến hoàn cảnh thực tế của
mỗi bên nhằm đảm bảo lợi ích về mọi mặt cho đứa trẻ. Bên cạnh vấn đề giao con cho ai nuôi
dưỡng, việc cấp dưỡng nuôi con sau ly hôn, thay đổi quyền nuôi con…cũng là những vấn đề
phát sinh trong quan hệ cha mẹ, con cái sau ly hôn nói chung và ly hôn có yếu tố nước ngoài
nói riêng. Nói tóm lại, khi ly hôn trong nước cũng như ly hôn có yếu tố nước ngoài thì việc
xác định người trực tiếp nuôi con và quyền thăm nom, nghĩa vụ cấp dưỡng nuôi con đều
phải trên cơ sở đảm bảo quyền lợi cho con, đảm bảo điều kiện tốt nhất cho trẻ. Trường hợp
cần thiết để đảm bảo quyền lợi cho trẻ, Tòa án có thể ra quyết định thay đổi người trực tiếp
nuôi dưỡng trên cơ sở yêu cầu của một hoặc cả hai bên.
1.5.2 Quan hệ về tài sản
Trong cuộc sống gia đình, ngoài quan hệ nhân thân thì quan hệ tài sản có vai trò hết
sức quan trọng trong việc đảm bảo đời sống vật chất của gia đình. Khi các bên vợ chồng có
yêu cầu chấm dứt quan hệ hôn nhân trước pháp luật thì vấn đề được đặt ra là giải quyết tài
sản của vợ chồng. Cũng giống như quan hệ nhân thân, quan hệ tài sản của vợ và chồng cũng
sẽ chấm dứt kể từ sau khi bản án hay quyết định của Tòa án về việc ly hôn có hiệu lực pháp
luật. Tuy nhiên, việc chia tài sản sau ly hôn là vấn đề hết sức phức tạp từ việc chia tài sản
chung của vợ chồng đến việc xác định tài sản riêng của các bên trong thời kỳ hôn nhân…
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 16

SVTH: Lê Hoàng Phú Sang

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam

Đặc biệt, việc giải quyết quan hệ tài sản trong ly hôn có yếu tố nước ngoài còn gặp khó khăn

hơn nữa bởi việc xác định khối tài sản khi tài sản đó ở nước ngoài, việc lựa chọn áp dụng
pháp luật nước ngoài trong trường hợp tài sản là bất động sản ở nước ngoài. Do đó, khi giải
quyết vấn đề tài sản trong ly hôn có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam phải kết hợp
việc vận dụng các văn bản pháp luật trong nước, điều ước quốc tế, tập quán quốc tế, đôi khi
cả pháp luật nước ngoài. Về nguyên tắc chia tài sản vợ chồng khi ly hôn: pháp luật quy định,
việc chia tài sản vợ chồng khi ly hôn trước hết do các bên thỏa thuận, nếu không thỏa thuận
được thì yêu cầu Tòa án giải quyết. Nguyên tắc chung đó là, tài sản riêng của bên nào vẫn
thuộc quyền sở hữu của bên đó, tài sản chung sẽ được chia đôi nhưng có xem xét công sức
đóng góp và hoàn cảnh của mỗi bên cũng như việc đảm bảo quyền lợi của người vợ và các
con. Việc xác định tài sản chung và tài sản riêng của vợ chồng trên thực tế gặp không ít khó
khăn nhất là khi có yếu tố nước ngoài trong đó. Bởi một khi yêu cầu ly hôn đã phát sinh có
thể mâu thuẫn vợ chồng cũng trở nên gay gắt nên về mặt tài sản họ cũng không chịu thiệt
thòi, vợ hoặc chồng luôn muốn mình là người phải được hưởng nhiều hơn trong khối tài sản
chung của vợ chồng dẫn đến vấn đề cần đặt ra là làm cách nào chứng minh được đó có phải
là tài sản riêng của vợ hoặc chồng hay không? Vì thế cần phải xác định rõ nguồn gốc, giá trị,
số lượng tài sản, tình hình tài sản khi ly hôn, công sức đóng góp của mỗi bên trong quá trình
vợ chồng sống chung…có như vậy mới có thể giải quyết vấn đề tài sản một cách thấu tình
đạt lý, bảo vệ được quyền lợi của các bên. Khi chia tài sản chung còn cần phải chú ý đến
việc bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của vợ, con chưa thành niên hoặc đã thành niên bị tàn
tật, mất năng lực hành vi dân sự không còn khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi
mình. Trong thời kỳ hôn nhân không chỉ có tài sản chung mà đôi khi cũng phát sinh những
khoảng nợ vay mượn của người khác để phục vụ cuộc sống gia đình đây là nợ chung của vợ
chồng, do đó khi ly hôn khoảng nợ chung của vợ chồng cũng phải được xem xét giải quyết,
thường là do vợ chồng cùng thỏa thuận nếu không thỏa thuận được thì sẽ chia đôi số nợ cho
vợ và chồng.
1.6 Khái quát quá trình hình thành và phát triển của pháp luật về ly hôn có yếu tố
nước ngoài ở Việt Nam
Ly hôn có yếu tố nước ngoài là một lĩnh vực có sự điều chỉnh không chỉ của pháp luật
quốc gia mà còn chịu sự tác động của những hệ thống pháp luật khác nhau như điều ước
quốc tế, tập quán quốc tế. Do vậy, khi nghiên cứu quá trình hình thành pháp luật điều chỉnh

quan hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài chính là tìm hiểu lịch sử phát triển của các nguyên tắc,
các quy phạm trong lĩnh vực này. Hôn nhân là một hiện tượng xã hội mang tính giai cấp.
Trong từng giai đoạn lịch sử, ở mỗi chế độ khác nhau, giai cấp thống trị xã hội đều thông
qua nhà nước và pháp luật quy định chế độ hôn nhân phù hợp với lợi ích của giai cấp mình.
Có nghĩa là, bằng hệ thống pháp luật, nhà nước đưa ra những điều kiện, căn cứ nhất định cho
phép xóa bỏ hôn nhân hay còn gọi là ly hôn.
1.6.1 Giai đoạn từ trước năm 1945
Trước năm 1945, Việt Nam là một nước thuộc địa nửa phong kiến, quan hệ hôn nhân
và gia đình trong đó có quan hệ ly hôn được điều chỉnh bởi các quy phạm được quy định
trong một số Bộ luật dân sự, điển hình là Quốc triều hình luật và Hoàng Việt luật lệ.
Quốc triều hình luật còn gọi là Bộ luật Hồng Đức, được ban hành dưới triều Lê, là một công
trình nghiên cứu vĩ đại, đã kế thừa các di sản luật pháp của các đời vua trước, đồng thời tiếp
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 17

SVTH: Lê Hoàng Phú Sang

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam

thu có chọn lọc Bộ luật nhà Đường (Trung Quốc) mà vẫn giữ được nét độc đáo của nền cổ
luật Việt Nam, thể hiện phong tục, tập quán lâu đời và truyền thống văn hóa dân tộc. Hoàng
Việt luật lệ còn gọi là Bộ luật Gia Long, được ban hành vào đầu thời Nguyễn. Cả hai bộ luật
này đều có những quy định khá cụ thể về việc điều chỉnh quan hệ pháp lý giữa vợ và chồng,
quan hệ tài sản giữa vợ, chồng và con trong gia đình, vấn đề nuôi con nuôi. Tuy nhiên, các
quy định này hầu hết chỉ thể hiện phong tục, tập quán của chế độ phong kiến thời xưa, không
có sự bình đẳng của nam và nữ. Vì thế, các bộ luật đó cũng không thể tránh khỏi những hạn
chế của chế độ phong kiến đang suy tàn, xu hướng duy trì chế độ phụ hệ cứng nhắc, triệt tiêu
sự bình đẳng giữa vợ và chồng, giữa con trai và con gái, con nuôi và con đẻ.

Vào thời Pháp thuộc, đất nước bị chia làm ba kỳ. Thực dân Pháp sau khi xâm lược
Việt Nam và đặt ách đô hộ ở Nam kỳ đã ban hành Bộ luật giản yếu Nam kỳ để áp dụng ở
Nam kỳ. Bộ luật Bắc kỳ được ban hành vào ngày 30/3/1931 theo Nghị định của Thống sứ
Bắc kỳ để thi hành trên toàn Bắc kỳ từ ngày 1/7/1931 thay cho Bộ luật Gia Long. Còn
Hoàng Việt Trung kỳ hộ luật được ban hành năm 1936 thi hành trên toàn Trung kỳ. Các bộ
luật này có những quy phạm điều chỉnh quan hệ hôn nhân và gia đình trong đó có quan hệ ly
hôn nhưng không có bộ luật nào quy định một cách cụ thể về quan hệ ly hôn có yếu tố nước
ngoài, phần lớn những quy định này còn mang nặng tư tưởng phong kiến, đề cao nho giáo
trọng nam khinh nữ và đề cao quyền gia trưởng. Thực tế thể hiện khi Pháp vào đô hộ Việt
Nam thì có rất nhiều người nước ngoài vào Việt Nam sinh sống, đặc biệt là người Pháp. Do
đó, có rất nhiều cuộc kết hôn và không ít trong số đó phải ly hôn giữa người Việt Nam và
người nước ngoài, đặc biệt là người Pháp nhưng lại không có quy phạm nào điều chỉnh quan
hệ ly hôn có yếu tố nước ngoài mà chỉ dừng lại điều chỉnh vấn đề quốc tịch. Nhưng dù sao
đó cũng là tiến bộ đáng kể của pháp luật trong thời gian này, các nhà làm luật đã thật sự
quan tâm đến việc điều chỉnh quan hệ hôn nhân và gia đình trong đó có quan hệ ly hôn có
yếu tố nước ngoài.
1.6.2 Giai đoạn từ năm 1945 đến trước khi Luật Hôn nhân và gia đình năm 1986 có
hiệu lực
Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1954
Ngày 10/10/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh về quy định tạm giữ các luật lệ
hiện hành ở Việt Nam để thi hành cho đến khi ban hành những bộ luật mới cho toàn cõi Việt
Nam, trừ những quy định đi ngược lại độc lập dân tộc và quyền lợi của nhân dân.
Sắc lệnh số 51-SL ngày 17/4/1946 đã có một bước phát triển mới trong việc quy định về
vấn đề liên quan đến yếu tố nước ngoài.
Trong giai đoạn này có một văn bản pháp lý có giá trị cao nhất đầu tiên đề cập gián tiếp
đến quan hệ hôn nhân đó là Hiến pháp 1946, được Quốc hội thông qua ngày 9/11/1946. Tại
Điều 9 Hiến pháp 1946 quy định: “Đàn bà ngang quyền với đàn ông về mọi phương diện”.
Nội dung này là cơ sở pháp lý về quyền bình đẳng giữa nam và nữ trong quan hệ hôn nhân,
là nguyên tắc để giải quyết các quan hệ hôn nhân trong chế độ mới mà ngay sau đó nguyên
tắc này đã được thể hiện rõ trong một số sắc lệnh liên quan tới hôn nhân được ban hành

trong thời kì này.
Ngày 22/5/1950, Chủ tịch nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ký Sắc lệnh số 85-SL về cải
cách tư pháp và luật tố tụng đã có những quy định mới về việc hòa giải các vụ kiện dân sự,
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 18

SVTH: Lê Hoàng Phú Sang

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam

kể cả việc ly hôn. Cùng ngày, Sắc lệnh số 97-SL cũng được ra đời, quy định sửa đổi một số
quy lệ, chế định dân luật và tuyên bố bãi bỏ việc thi hành ba bộ luật dân sự (bộ dân luật Bắc
kỳ 1931, Bộ dân luật Trung kỳ 1936 và Bộ dân luật giản yếu Nam kỳ 1983) trên toàn cõi
Việt Nam. Sắc lệnh đã đưa ra nhiều quy định khá chi tiết về quan hệ hôn nhân. So với quy
định được ghi nhận trong ba Bộ dân luật trước đó thì các quy định trong Sắc lệnh có nội
dung rất tiến bộ. Từ Điều 2 đến Điều 5 Sắc lệnh quy định: “…người đàn bà ly dị có thể lấy
chồng khác ngay sau khi có tuyên án ly dị, nếu dẫn chứng được rằng mình không có thai
hoặc đang có thai; chồng và vợ có quyền bình đẳng trong gia đình…”. Có thể thấy nội dung
các quy định trên là các nội dung pháp lý rất tiến bộ trong quan hệ hôn nhân mà chưa bao
giờ được quy định trong pháp luật của Việt Nam trước đó.
Đến ngày 17/11/1950, văn bản pháp lý riêng biệt đầu tiên đề cập về lĩnh vực hôn nhân là
Sắc lệnh số 159-SL, quy định về vấn đề ly hôn. Sự ra đời của Sắc lệnh quy định riêng biệt
vấn đề ly hôn đã thể hiện phần nào quan điểm cho rằng hôn nhân là quan hệ dân sự đặc biệt,
nó có thể được tách ra khỏi quan hệ dân sự thông thường.
Nhìn chung, pháp luật điều chỉnh quan hệ hôn nhân và gia đình nói chung, quan hệ ly hôn
nói riêng trong giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1954, đã có những bước tiến bộ trong quan
niệm về ly hôn, tuy nhiên chưa có quy định cụ thể nào điều chỉnh trực tiếp về vấn đề ly hôn
có yếu tố nước ngoài. Chính vì vậy đã làm nảy sinh khả năng tiềm tàng cho sự phát triển tiếp

tục của các xu hướng điều chỉnh pháp luật quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước
ngoài ở Việt Nam trong các giai đoạn sau.
Giai đoạn từ năm 1954 đến năm 1975
Đây là thời kỳ nước ta bị chia cắt thành hai miền Nam – Bắc bởi vĩ tuyến 17 (được
coi là ranh giới tạm thời giữa hai miền). Miền Bắc làm cuộc cách mạng dân tộc dân chủ
nhân dân, sau đó tiến hành công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội, miền Nam mặc dù sống
trong sự kìm kẹp của chính quyền bù nhìn, nhân dân vẫn tiến hành cuộc cách mạng dân tộc
dân chủ để thống nhất nước nhà. Do đó, trong thời kỳ này, pháp luật điều chỉnh quan hệ dân
sự nói chung, quan hệ hôn nhân nói riêng, trong đó có quan hệ ly hôn ở mỗi miền khác nhau.
Trong giai đoạn này, bản Hiến pháp mới của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa được Quốc
hội thông qua tại kỳ họp thứ 11 ngày 31/12/1959 đã tiếp tục ghi nhận và khẳng định quyền
bình đẳng giữa nam và nữ được quy định tại đoạn 1 Điều 24 Hiến pháp 1959: “Phụ nữ nước
Việt Nam dân chủ cộng hòa có quyền bình đẳng với nam giới về các mặt…”, đoạn 4 Điều 24
Hiến pháp 1959 có nói: “Nhà nước bảo hộ hôn nhân và gia đình”. Xuất phát từ tình hình
thực tế của quan hệ hôn nhân và gia đình trong thời kỳ mới, Luật hôn nhân và gia đình Việt
Nam đã được Quốc hội thông qua tại kỳ họp thứ 11 ngày 29/12/1959. Điểm đáng lưu ý là
việc ra đời của Luật Hôn nhân và gia đình năm 1959 được xem như mốc đánh dấu cho việc
tách quan hệ hôn nhân và gia đình ra khỏi ngành luật dân sự thành ngành luật độc lập.9 Tuy
nhiên, Luật Hôn nhân và gia đình năm 1959 không có quy phạm nào quy định về quan hệ
hôn nhân có yếu tố nước ngoài.
Ở miền Nam, chính quyền Ngô Đình Diệm đã công bố Luật gia đình ngày 2/1/1959, trong
đó quan hệ hôn nhân có yếu tố nước ngoài được quy định tại các điều 24, 25, 70. Nội dung
chủ yếu của các điều khoản này chỉ quy định các điều kiện và thủ tục về tính hợp pháp của
9

Xem: Nguyễn Ngọc Điệp, “Tìm hiểu luật hôn nhân và gia đình Việt Nam”, Nxb. Mũi Cà Mau, 1999, tr.12.

GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 19

SVTH: Lê Hoàng Phú Sang

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật Việt Nam

hôn thú được lập ở nước ngoài giữa người Việt Nam với nhau hoặc giữa người Việt Nam
với người nước ngoài. Tháng 11/1963, chính quyền họ Ngô bị phế truất và Luật gia đình
năm 1959 của chế độ đó bị hủy bỏ và được thay thế bởi Sắc lệnh số 15/64. Nội dung của Sắc
lệnh nhìn chung giống nội dung của Luật gia đình năm 1959. Ngày 20/12/1972, Bộ dân luật
được ban hành thay thế cho Sắc lệnh số 15/64 cùng các văn bản sửa đổi và bổ sung Sắc luật
này trước đó. Như vậy, từ tháng 12/1972 cho đến ngày 30/4/1975 các quan hệ hôn nhân dưới
chính quyền Ngụy Sài Gòn chịu sự điều chỉnh bởi các quy phạm quy định trong Bộ dân luật
này. Về quan hệ hôn nhân có yếu tố nước ngoài, Bộ dân luật năm 1972 quy định tại Điều
125 như sau: “Trong trường hợp hôn thú lập ở ngoại quốc, trong vòng 3 tháng sau khi trở về
lãnh thổ Việt Nam, người có quốc tịch Việt Nam phải xuất trình một bản sao chứng thư hôn
thú cũ ít nhất là ba tháng gửi cho biện lý Tòa án nơi trú ngụ…”. Cũng như nội dung của các
điều 24,25,70 của Luật gia đình 1959 dưới thời họ Ngô, Điều 125 của Bộ dân luật chỉ quy
định các điều kiện và thủ tục để hôn thú được lập ở nước ngoài có giá trị tại miền Nam Việt
Nam lúc bấy giờ.
Giai đoạn từ năm 1975 đến trước khi Luật Hôn nhân và gia đình năm 1986 có hiệu lực
Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, đất nước thống nhất, quan hệ hôn nhân và
gia đình trên cả nước được điều chỉnh bởi Luật Hôn nhân và gia đình đang được áp dụng ở
miền Bắc, đó là Luật Hôn nhân và gia đình năm 1959. Sau đó, Hiến pháp năm 1980 của
nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được Quốc hội thông qua trong kỳ họp thứ 7 quy
định nhiều nguyên tắc cho việc ban hành các văn bản pháp luật đối với tất cả lĩnh vực trong
đó có lĩnh vực hôn nhân và gia đình. Như vậy, có thể nói rằng trong giai đoạn này chưa có
các quy phạm pháp luật được quy định riêng để điều chỉnh quan hệ hôn nhân có yếu tố nước
ngoài ở Việt Nam. Trong giai đoạn này, vấn đề liên quan tới việc giải quyết xung đột pháp
luật trong quan hệ hôn nhân chưa được đặt ra, các quy phạm điều chỉnh quan hệ hôn nhân

nói chung được áp dụng chỉ để giải quyết các vấn đề liên quan tới phía chủ thể là công dân
Việt Nam.
1.6.3 Giai đoạn từ khi Luật Hôn nhân và gia đình năm 1986 có hiệu lực đến trước
khi Luật Hôn nhân gia đình năm 2000 có hiệu lực
Trong giai đoạn này, Luật Hôn nhân và gia đình năm 1986 đã được ban hành, có hiệu
lực thay thế cho Luật Hôn nhân và gia đình năm 1959. Việc dành một chương riêng (chương
IX) trong Luật Hôn nhân gia đình năm 1986 để quy định về quan hệ hôn nhân và gia đình có
yếu tố nước ngoài là một bước phát triển, tiến bộ mới trong công tác lập pháp ở nước ta về
lĩnh vực này. Nó không những thể hiện sự quan tâm của nhà nước đến vấn đề hôn nhân có
yếu tố nước ngoài, mà còn phản ánh một xu thế thời đại là các quy định của pháp luật Việt
Nam đã bước đầu có những nội dung phù hợp với các quy định của pháp luật quốc tế và tập
quán quốc tế trong quan hệ hôn nhân.
Giai đoạn 1986 đến 1992, Quốc hội đã thông qua một số văn bản pháp lý có liên quan
như Thông tư số 06/TTLN ngày 30/12/1986 hướng dẫn về thủ tục và thẩm quyền giải quyết
những việc ly hôn giữa công dân Việt Nam mà một bên ở nước chưa ký Hiệp định tương trợ
tư pháp với Việt Nam; Luật Quốc tịch năm 1988 tại Điều 14; Pháp lệnh thủ tục giải quyết
các vụ án dân sự ra đời ngày 29/11/1989… Ngày 2/12/1993, Ủy ban thường vụ Quốc hội đã
ban hành Pháp lệnh Hôn nhân và gia đình giữa công dân Việt Nam và người nước ngoài.
Đây là văn bản pháp luật đầu tiên tương đối hoàn chỉnh bởi nó không chỉ là cơ sở pháp lý
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 20

SVTH: Lê Hoàng Phú Sang

Ly hôn có yếu tố nước ngoài theo quy định của pháp luật việt nam

Trích đoạn

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về