pháp luật về bồi thường đất khi nhà nước thu hồi đất lý luận và thực tiễn

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
------

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
Khóa: 36 (2010 – 2014)

Đề tài:
PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƢỜNG ĐẤT KHI
NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT - LÝ LUẬN VÀ THỰC
TIỄN

Giảng viên hướng dẫn:
CN. Trần Vang Phủ
Bộ môn: Luật Hành chính

Sinh viên thực hiện:
Lƣơng Hoàng Sang
MSSV: 5106088
Lớp: Luật Hành chính - K36

Cần Thơ, tháng 11/2013


LỜI CẢM ƠN
Trong suốt thời gian học tập tại Trƣờng Đại học Cần Thơ đến nay và đặc biệt
trong học kì này để hoàn thành tốt luận văn tốt nghiệp của mình ngƣời viết nhận đƣợc sự
quan tâm, giúp đỡ rất nhiều từ gia đình, quý Thầy Cô và bạn bè. Với lòng biết ơn sâu sắc
đó:
Em xin gửi đến gia đình lòng biết ơn sâu sắc nhất từ trƣớc đến nay đã giúp đỡ và
động viên em rất nhiều về mặt vật chất lẫn tinh thần.

Em xin chân thành cảm ơn đến quý Thầy Cô trƣờng Đại học Cần Thơ, nhất là
Thầy Cô Khoa Luật đã truyền đạt cho em những kiến thức trong suốt thời gian học tập tại
trƣờng. Em xin chân thành gởi lời cảm ơn đến Thầy Trần Vang Phủ, ngƣời đã hƣớng dẫn
tận tình về kiến thức lẫn kinh nghiệm để em hoàn thành tốt luận văn tốt nghiệp của mình.
Em xin gửi lời cảm ơn đến anh, chị làm việc tại Trung tâm phát triển quỹ đất
huyện Phong Điền, thành phố Cần Thơ đã cung cấp những tài liệu cần thiết để em hoàn
thành luận văn tốt nghiệp của mình.
Ngoài ra, em xin gửi lời cảm ơn đến các anh chị, bạn bè trong nhà trọ và các bạn
trong lớp Luật Hành chính khóa 36 đã chia sẽ nguồn tài liệu, kinh nghiệm và động viên
em trong suốt thời gian qua.
Cuối cùng, em xin gửi lời chúc sức khỏe đến gia đình; quý Thầy Cô; anh, chị và
bạn bè. Đặc biệt, em gửi lời chức sức khỏe đến thầy Trần Vang Phủ và chúc Thầy thành
công hơn nữa trong sự nghiệp của mình.
Do hạn chế về mặt thời gian cũng nhƣ kiến thức của ngƣời viết nên trong quá trình
nghiên cứu nên luận văn không tránh khỏi những thiếu xót. Do vây, rất mong nhận đƣợc
những ý kiến góp từ quý Thầy Cô và bạn đọc để luận văn của ngƣời viết có thể hoàn
thiện hơn.
Cần Thơ, ngày

tháng

năm 2013

Sinh viên thực hiện

Lương Hoàng Sang


PHIẾU NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƢỚNG DẪN


 ...........................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày

tháng

năm 2013

Giảng viên hƣớng dẫn


PHIẾU NHẬN XÉT CỦA THÀNH VIÊN HỘI ĐỒNG

 ............................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................

..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày

tháng

năm 2013

Thành viên hội đồng


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
UBND
Nghị định 181/2004/NĐ-CP

Ủy ban nhân dân.
Nghị định 181/2004/NĐ-CP ngày 29 tháng 10 năm

Nghị định 188/2004/NĐ-CP

2004 của Chính phủ về thi hành Luật Đất đai năm 2003.
Nghị định 188/2004/NĐ-CP ngày 16 tháng 11 năm

2004 của Chính phủ về phƣơng pháp xác định giá đất và
khung giá các loại đất.

Nghị định 197/2004/NĐ-CP

Nghị định 197/2004/NĐ-CP ngày 03 tháng 12 năm
2004 của Chính phủ về bồi thƣờng, hỗ trợ và tái định cƣ
khi Nhà nƣớc thu hồi đất.

Nghị định 17/2006/NĐ-CP

Nghị định 84/2007/NĐ-CP

Nghị định 17/2006/NĐ-CP ngày 27 tháng 01 năm 2006
của chính phủ về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị
định hƣớng dẫn thi hành một số điều của Luật Đất đai
và Nghị định 187/2004/NĐ-CP của Chính phủ về việc
chuyển đổi công ty nhà nƣớc thành công ty cổ phần.
Nghị định 84/2007/NĐ-CP ngày 25 tháng 05 năm 2007
của Chính phủ về việc cấp Giấy chứng nhận quyền sử
dụng đất, thu hồi đất, thực hiện quyền sử dụng đất, trình
tự thủ tục thu hồi đất, bồi thƣờng, hỗ trợ, tái định cƣ khi
Nhà nƣớc thu hồi đất, giải quyết khiếu nại về đất đai.

Nghị định 123/2007/NĐ-CP

Nghị định 123/2007/NĐ-CP ngày 27 tháng 07 năm
2007 của Chính phủ sửa đổi bổ sung một số điều của
Nghị định 188/2004/NĐ-CP ngày 16 tháng tháng 11
năm 2004 về phƣơng pháp xác định giá đất và khung

giá các loại đất.

Nghị định 69/2009/NĐ-CP

Thông tƣ 14/2009/TT-BTNMT

Nghị định 69/2009/NĐ-CP ngày 13 tháng 08 năm 2009
của Chính phủ quy định về quy hoạch sử dụng đất, giá
đất, thu hồi đất, bồi thƣờng hỗ trợ và tái định cƣ.
Thông tƣ 14/2009/TT-BTNMT ngày 01 tháng 10 năm
2009 của bộ Tài nguyên và Môi trƣờng quy định chi tiết
về bồi thƣờng, hỗ trợ, tái định cƣ và trình tự, thủ tục thu
hồi đất, giao đất, cho thuê đất.


MỤC LỤC
Trang
LỜI NÓI ĐẦU ............................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ......................................................................................... 1
2. Đối tƣợng, mục tiêu nghiên cứu ............................................................................. 2
3. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................ 2
4. Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................................................... 2
5. Kết cấu của đề tài ................................................................................................... 2
CHƢƠNG 1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ THU HỒI, BỒI THƢỜNG ĐẤT KHI NHÀ
NƢỚC THU HỒI ĐẤT ....................................................................................4
1.1. Khái quát chung về thu hồi, bồi thƣờng đất ...................................................... 4
1.1.1. Thu hồi đất....................................................................................................... 4
1.1.1.1. Khái niệm thu hồi đất ............................................................................... 4
1.1.1.2. Cơ sở pháp lý của thu hồi đất .................................................................... 5
1.1.1.3. Thẩm quyền thu hồi đất ............................................................................. 6

1.1.1.4. Mục đích, ý nghĩa của thu hồi đất .............................................................. 8
1.1.2. Bồi thƣờng đất ................................................................................................ 10
1.1.2.1. Khái niệm bồi thường về đất...................................................................... 10
1.1.2.2.Phạm vi bồi thường về đất ......................................................................... 11
1.1.2.3. Chủ thể thực hiện nhiệm vụ bồi thường đất .............................................. 12
1.1.2.4. Vai trò, ý nghĩa của bồi thường đất ........................................................... 14
1.1.3. Đối tƣợng của thu hồi, bồi thƣờng đất và đối tƣợng chịu ảnh hƣởng bởi việc thu
hồi đất ...................................................................................................................... 15
1.1.4. Chủ thể có đất bị thu hồi, bồi thƣờng và chủ thể chịu ảnh hƣởng bởi việc thu
hồi đất ...................................................................................................................... 17
1.2. Khái quát lịch sử hình thành và phát triển các quy định của pháp luật về thu
hồi, bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất .......................................................... 18
1.2.1. Giai đoạn trƣớc năm 1993 .............................................................................. 18
1.2.2. Giai đoạn từ năm 1993 đến năm 2003 ............................................................. 20
1.2.3. Giai đoạn từ năm 2003 đến nay ....................................................................... 21
CHƢƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƢỜNG ĐẤT KHI NHÀ
NƢỚC THU HỒI ĐẤT ................................................................................. 25
2.1. Nguyên tắc trong bồi thƣờng đất ...................................................................... 25
2.2. Điều kiện để đƣợc bồi thƣờng về đất ................................................................ 28
2.3. Những trƣờng hợp không đƣợc bồi thƣờng khi Nhà nƣớc thu hồi đất ........... 30
2.4. Giá đất tính tiền bồi thƣờng và chi phí đầu tƣ còn lại vào đất ......................... 31


2.4.1. Xác định giá đất tính tiền bồi thƣờng khi Nhà nƣớc thu hồi đất ....................... 32
2.4.2. Xác định giá đất trong trƣờng hợp chậm bồi thƣờng ....................................... 35
2.5. Quy định của pháp luật về bồi thƣờng đất của hộ gia đình, cá nhân, tổ chức
trong nƣớc ................................................................................................................. 36
2.5.1. Quy định của pháp luật về bồi thƣờng đất nông nghiệp .................................. 36
2.5.2. Quy định của pháp luật về bồi thƣờng đất phi nông nghiệp không phải là đất ở
của hộ gia đình, cá nhân, tổ chức trong nƣớc ........................................................... 40

2.5.3. Quy định pháp luật về bồi thƣờng đối với đất phi nông nghiệp là đất ở ........... 45
2.5.4. Bồi thƣờng, hỗ trợ đối với đất nông nghiệp trong khu dân cƣ và đất vƣờn, ao
không đƣợc công nhận là đất ở ................................................................................ 52
2.5.5. Bồi thƣờng chi phí đầu tƣ còn lại vào đất ....................................................... 55
2.5.6. Bồi thƣờng đất trong trƣờng hợp diện tích đo đạt thực tế khác với diện tích ghi
trên tờ về quyền sử dụng đất ..................................................................................... 56
2.5.7. Xử lý các trƣờng hợp về bồi thƣờng đất .......................................................... 57
CHƢƠNG 3. THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUY ĐỊNH CỦA
PHÁP VỀ BỒI THƢỜNG ĐẤT KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT ......................58
3.1. Thực trạng của công tác bồi thƣờng đất trong những năm gần đây ............... 58
3.1.1. Những kết quả đạt đƣợc trong công tác bồi thƣờng về đất trong những năm gần
đây ........................................................................................................................... 58
3.1.2. Những hạn chế trong bồi thƣờng đất ............................................................... 60
3.1.2.1. Những hạn chế về giá đất tính tiền bồi thường ......................................... 60
3.1.2.2. Xác định thời điểm bồi thường ................................................................. 62
3.1.3. Giải pháp khắc phục những hạn chế trong giá đất tính tiền bồi thƣờng ........... 63
3.2. Đề xuất sửa đổi, bổ sung một số quy định của pháp luật về bồi thƣờng đất khi
Nhà nƣớc thu hồi đất ................................................................................................ 69
3.2.1. Đề xuất sửa đổi nguyên tắc trong bồi thƣờng về đất ....................................... 69
3.2.2. Đề xuất sửa đổi quy định bồi thƣờng đối với từng loại đất cụ thể ................... 71
3.2.3. Đề xuất sửa đổi cách xác định đất vƣờn, ao trong khu dân cƣ không đƣợc công
nhận là đất ở ............................................................................................................ 74
3.2.4. Đề xuất bổ sung quy định bồi thƣờng về đất trong trƣờng hợp đất bị thu hồi
đang có tranh chấp ................................................................................................... 74
3.2.5. Đề xuất bổ sung quy định về bồi thƣờng đất nông nghiệp .............................. 75
3.2.6. Bổ sung quy định pháp luật về bồi thƣờng đất khi chậm bồi thƣờng ............... 76
KẾT LUẬN .................................................................................................................. 77
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

Pháp luật về bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất – Lý luận và thực tiễn

LỜI NÓI ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong những năm trở lại đây việc thu hồi đất sử dụng vào mục đích quốc phòng,
an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và vào mục đích phát triển kinh tế đang diễn
ra ở hầu như các địa phương trong cả nước. Đặc biệt đất nước ta đang trong giai đoạn
công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phấn đấu đến năm 2020 về cơ bản trở thành nước công
nghiệp hiện đại thì nhu cầu sử dụng đất cho các dự án đầu tư phát triển kinh tế là không
tránh khỏi. Tuy nhiên, để có đất sử dụng cho những mục đích trên không còn cách nào
khác buộc Nhà nước phải thực hiện việc thu hồi đất và hệ lụy là hàng loạt vấn đề về bồi
thường, hỗ trợ và tái định cư được đặt ra cho người có đất bị thu hồi, trong đó có bồi
thường về đất. Chính vì vậy, để cho quá trình thu hồi đất diễn ra thuận lợi tạo quỹ đất
trống để thực hiện nhanh các dự án cũng như bên cạnh bảo vệ được quyền lợi của chủ
thể có đất bị thu hồi trên cơ sở kết hợp hài hòa lợi ích của các bên trong quá trình thu
hồi đất, thì Nhà nước ta đã ban hành nhiều quy định về thu hồi, bồi thường, hỗ trợ, tái
định cư, mà vấn đề bồi thường về đất luôn được Nhà nước quan tâm. Mặc dù vậy,
những quy định này khi áp dụng vào thực tế còn nhiều bất cập và hạn chế nhất là bồi
thường về đất, đây là vấn đề mà phần đông người có đất bị thu hồi không hài lòng bởi
họ cho rằng việc bồi thường này là chưa thỏa đáng. Kết quả dẫn đến là tiến độ giải
phóng mặt bằng để thực hiện các dự án bị chậm lại và ảnh hưởng không ít đến các chủ
đầu tư còn về phía người có đất bị thu hồi không chịu bàn giao đất và phát sinh khiếu
nại, khiếu kiện liên quan đến thu hồi, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Theo kết quả của
buổi hợp trả lời chất vấn đại biểu Quốc hội tại kì hợp thứ 3 Quốc hội khóa XIII của
Tổng Thanh tra Chính phủ thì số vụ khiếu nại, tố cáo trong lĩnh vực đất đai từ tháng
09/2011 đến tháng 06/2012 chiếm 79% trong đó khiếu nại, tố cáo về thu hồi, bồi
thường, hỗ trợ, tái định cư chiếm hơn 50% trong tổng số 79%1.
Chính vì thế, thu hồi, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, trong đó có bồi thường về
đất trong giai đoạn hiện nay đang trở thành vấn đề nóng và đáng quan tâm trong xã hội.
Với đề tài về thu hồi, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất không còn

là đề tài mới bởi trước đó đã có khá nhiều công trình nghiên cứu về đề tài này. Tuy
nhiên, đối với người viết đây luôn là vấn đề đang gây bức xúc nhiều trong xã hội cũng
như đây là vấn đề mà người viết tâm đắc trong quá trình học của mình, đặc biệt khi
hoàn thành xong học phần Luật hành chính đô thị nông thôn. Với mong muốn đó cũng
như kế thừa những thành quả nghiên cứu trước đây, người viết chọn đề tài “Pháp luật

1

Văn phòng Quốc hội, bản tổng hợp thảo luận tại hội trường (buổi sáng ngày 13/06/2012).

GVHD: Trần Vang Phủ

Trang 1

SVTH: Lƣơng Hoàng Sang


Pháp luật về bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất – Lý luận và thực tiễn
về bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất- Lý luận và thực tiễn” để làm luận văn
tốt nghiệp.
2. Đối tƣợng, mục tiêu nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu trong đề tài là các quy định của pháp luật về thu hồi, bồi
thường đất.
Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là phân tích làm rõ các quy định của pháp luật về
thu hồi, bồi thường đất để tìm ra những điểm hạn chế và bất cập của các quy định pháp
luật về bồi thường đất, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện quy định của
pháp luật về bồi thường đất.
3. Phạm vi nghiên cứu
Trong phạm vi nghiên cứu đề tài luận văn, người viết chỉ tập trung nghiên cứu
quy định của pháp luật về bồi thường đất cho người có đất bị thu hồi là hộ gia đình, cá

nhân và tổ chức trong nước khi Nhà nước thu hồi đất để sử dụng vào mục đích quốc
phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, mục đích phát triển kinh tế quy định
tại khoản 1 Điều 38 Luật Đất đai năm 2003.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Để đạt được mục tiêu nghiên cứu mà đề tài đã đặt ra, trong luận văn người viết
sử dụng các phương pháp nghiên cứu như phân tích, so sánh, đối chiếu, đánh giá, tổng
hợp, quy nạp… Trong đó, người viết chủ yếu sử dụng phương pháp phân tích để làm rõ
các quy định của pháp luật về vấn đề thu hồi, bồi thường đất cho người có đất bị thu hồi
là hộ gia đình, cá nhân và tổ chức trong nước.
5. Kết cấu của đề tài
Về mặt bố cục ngoài lời nói đầu, mục lục, danh mục tài liệu tham khảo và phần
kết luận, kết cấu của luận văn gồm 03 chương bao gồm:
Chương 1: Khái quát chung về thu hồi, bồi thường đất khi Nhà nước thu hồi đất
Nội dung chính của Chương 1 là nghiên cứu các vấn đề lý luận về công tác thu
hồi, bồi thường đất để làm cở sở cho việc phân tích làm rõ các quy định pháp luật về bồi
thường đất ở nội dung Chương 2. Bên cạnh đó, người viết còn nêu lên lược sử hình
thành và phát triển các quy định về thu hồi, bồi thường đất qua từng giai đoạn cụ thể.
Chương 2: Quy định của pháp luật về bồi thường đất khi Nhà nước thu hồi đất
Ở chương này người viết tập trung phân tích các quy định của pháp luật về bồi
thường đất khi Nhà nước thu hồi đất. Ngoài ra, trên cơ sở so sánh, đối chiếu với những
quy định trước đây về bồi thường đất người viết đánh giá những điểm hạn chế và tiến
bộ của các quy định pháp luật về bồi thường đất làm cơ sở để đề xuất một số giải pháp

GVHD: Trần Vang Phủ

Trang 2

SVTH: Lƣơng Hoàng Sang

Pháp luật về bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất – Lý luận và thực tiễn
nhằm hoàn thiện quy định của pháp luật về bồi thường đất khi Nhà nước thu hồi đất ở
Chương 3.
Chương 3: Thực trạng và giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật về bồi thường
đất khi nhà Nhước thu hồi đất
Chương này chủ yếu đề cập đến thực tế của công tác bồi thường đất trong những
năm gần đây thông qua các số liệu thống kê, báo cáo, tạp chí, cũng như những tình
huống thực tế trong các bài viết trên Internet…. Thông qua việc phân tích các quy định
của pháp luật về thu hồi, bồi thường đất ở nội dung Chương 1 và Chương 2, và với quan
điểm, lập trường của cá nhân trong việc nhìn nhận và đánh giá vấn đề. Từ đó, người viết
nêu lên những hạn chế, bất cập trong bồi thường về đất hiện nay và đề xuất một số giải
giáp nhằm góp phần hoàn thiện quy định của pháp luật về bồi thường đất khi Nhà nước
thu hồi đất.

GVHD: Trần Vang Phủ

Trang 3

SVTH: Lƣơng Hoàng Sang


Pháp luật về bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất – Lý luận và thực tiễn

CHƢƠNG 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ THU HỒI, BỒI THƢỜNG ĐẤT
KHI NHÀ NƢỚC THU HỒI ĐẤT
Nội dung của chương này là phân tích làm rỏ các vấn đề: khái niệm, cơ sở pháp
lý; mục đích, ý nghĩa thu hồi, bồi thường đất; phạm vi bồi thường về đất; chủ thể, đối
tượng chính và chủ thể, đối tượng chịu ảnh hưởng trong thu hồi, bồi thường đất. Đồng
thời, người viết nêu lên lược sử hình thành và phát triển các quy định của pháp luật về

thu hồi, bồi thường đất qua từng giai đoạn cụ thể.
1.1. Khái quát chung về thu hồi, bồi thƣờng đất
1.1.1. Thu hồi đất
1.1.1.1. Khái niệm thu hồi đất
Đất đai là loại tài sản thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước làm đại diện chủ sở
hữu, chế độ sở hữu toàn dân đối với đất đai lần đầu tiên được Nhà nước ta ghi nhận
trong hiến pháp 1980 tại Điều 19 và chế định sở hữu này được tiếp tục khẳng định trong
hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung 2001) tại điều 17 của Hiến pháp và khoản 1 Điều 5
Luật Đất đai năm 2003. Với quy định này, thì Nhà nước trở thành chủ thể đại diện của
quyền sở hữu toàn dân đối với đất đai và chính vì thế mà Nhà nước có quyền định đoạt
đối với đất đai. Trong số các quyền định đoạt2 mà luật định thì Nhà nước có quyền giao
đất, cho thuê đất, chính quyền này đã làm phát sinh quan hệ pháp luật đất đai giữa Nhà
nước và người sử dụng đất. Do là chủ thể được Nhà nước giao cho quyền sử dụng đất
nên trong quá trình sử dụng đất, người sử dụng đất phải chấp hành đúng nghĩa vụ của
mình trên cơ sở quy định của pháp luật về đất đai, ví dụ: sử dụng đúng mục đích đất đã
giao không được tự ý thay đổi mục đích sử dụng đất nếu chưa được sự đồng ý của cơ
quan nhà nước có thẩm quyền… Nếu như trong quá trình sử dụng đất người sử dụng đất
không có nhu cầu sử dụng đất nữa hoặc có những hành vi vi phạm pháp luật về đất đai
như sử dụng không đúng mục đích; cố ý hủy hoại đất; không thực hiện nghĩa vụ tài
chính đất đai đối với Nhà nước… hoặc khi Nhà nước có nhu cầu sử dụng đất thì Nhà
nước sẽ thu hồi lại đất của người đang sử dụng mà Nhà nước đã giao hoặc cho thuê và
2

Quyền định đoạt đối với đai của Nhà nước quy định tại khoản 2 Điều 5 Luật Đất đai năm 2003, cụ thể:
Nhà nước thực hiện quyền định đoạt đối với đất đai như sau:
- Quyết định mục đích sử dụng đất thông qua việc quyết định, xét duyệt quy hoạch sử dụng đất, kế hoạch sử dụng
đất (sau đây gọi chung là quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất);
- Quy định về hạn mức giao đất và thời hạn sử dụng đất;
- Quyết định giao đất, cho thuê đất, thu hồi đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất;
- Định giá đất.

GVHD: Trần Vang Phủ

Trang 4

SVTH: Lƣơng Hoàng Sang


Pháp luật về bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất – Lý luận và thực tiễn
tùy vào từng trường hợp cụ thể mà được Nhà nước bồi thường. Khác với việc giao đất,
cho thuê đất là hình thức pháp lý làm phát sinh quan hệ pháp luật đất đai, thì việc thu
hồi đất là hình thức chấm dứt quan hệ pháp luật đất đai giữa Nhà nước và người sử dụng
đất. Đây cũng là một trong những hình thức mà Nhà nước thực hiện quyền định đoạt đối
với đất đai. Như vậy, thu hồi đất ở đây là “Việc Nhà nước ra quyết định hành chính để
thu lại quyền sử dụng đất hoặc thu lại đất đã giao cho tổ chức, Ủy ban nhân dân xã,
phường, thị trấn quản lý theo quy định của Luật này ", cơ sở pháp lý của khái niệm thu
hồi đất này được quy định tại khoản 5 Điều 4 Luật Đất đai năm 2003. Đây là khái niệm
đầu tiên về thu hồi đất, bởi trước đây ở Luật Đất đai năm 1987 cũng như Luật Đất đai
năm1993 mặc dù vấn đề thu hồi đất đã được đặt ra nhưng chưa có quy định nào nêu lên
khái niệm thu hồi đất, đây là điểm mới của Luật Đất đai năm 2003. Như vậy, với khái
niệm trên có thể rút ra một số đặc điểm trong thu hồi đất như sau:
- Thu hồi đất được thực hiện bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
- Thu hồi đất thực hiện thông qua quyết định hành chính nhằm chấm dứt quyền
sử dụng đất của người có đất bị thu hồi.
- Thu hồi đất ở đây là thu hồi lại quyền sử dụng đất mà người có đất bị thu hồi
đang sử dụng hoặc là thu hồi lại đất mà đất này đã được Nhà nước trước đây giao cho tổ
chức, UBND xã, phường, thị trấn quản lý3.
1.1.1.2. Cơ sở pháp lý của thu hồi đất
Chế định thu hồi đất là chế định quan trọng của ngành Luật Đất đai, khi áp dụng
chế định này vào cuộc sống đã trực tiếp ảnh hưởng đến lợi ích của người có đất bị thu

hồi bởi khi thu hồi đất đồng nghĩa với việc sẽ chấm dứt quyền sử dụng đất của họ. Do
đó, cần có cơ sở pháp lý cụ thể quy định về vấn đề này. Hiện nay, theo quy định của
pháp luật thì cơ sở pháp lý cao nhất của việc thu hồi đất được quy định tại Điều 38 Luật
Đất đai năm 2003. Theo quy định tại điều này thì Nhà nước thu hồi đất nếu khi có nhu
cầu sử dụng đất vào mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng,
phát triển kinh tế hoặc người sử dụng đất vi phạm pháp luật về đất đai4 hay người sử
dụng đất tự nguyện trả lại đất, chấm dứt việc sử dụng đất theo quy định của pháp luật5.
Trong đó, thu hồi đất vào mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công
cộng, phát triển kinh tế là trường hợp đặc trưng nhất bởi người sử dụng đất không có
lỗi, nhưng vì do Nhà nước có nhu cầu sử dụng đất nên Nhà nước thu hồi lại đất và
người bị thu hồi đất trong trường hợp này được bồi thường. Theo quy định của pháp
3

Đất được Nhà nước trước đây giao cho tổ chức, UBND xã, phường, thị trấn quản lý là đất công ích 5% , đất rừng
phòng hộ, đất rừng đặc dụng, đất bãi bồi ven sông.
4
5

Người sử dụng đất trong các trường hợp quy định tại khoản 3, 4, 6, 9, 10, 11, 12 Điều 38 Luật Đất đai năm 2003.
Người sử dụng đất trong các trường hợp quy định tại khoản 2, 5, 7, 8 Điều 38 Luật Đất đai năm 2003.

GVHD: Trần Vang Phủ

Trang 5

SVTH: Lƣơng Hoàng Sang


Pháp luật về bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất – Lý luận và thực tiễn
luật hiện nay thì cơ sở pháp lý cao nhất cho việc thu hồi đất vì mục đích quốc phòng, an

ninh, lợi ích quốc gia hoặc phát trển kinh tế chỉ có khoản 1 Điều 38 Luật Đất đai năm
2003 và được cụ thể bởi một số điều khoản của Nghị định 181/2004/NĐ-CP (cụ thể tại
Điều 36) và Nghi định 84/2007/NĐ-CP (Điều 34, 35).
1.1.1.3. Thẩm quyền thu hồi đất
Cơ sở pháp lý quy định về thẩm quyền thu hồi đất ở nước ta hiện nay được quy
định tại Điều 44 Luật Đất đai năm 2003. Theo đó, thẩm quyền thu hồi đất thuộc về hai
cơ quan nhà nước đó là UBND cấp tỉnh và UBND cấp huyện. Trong đó, UBND cấp
tỉnh có thẩm quyền thu hồi đất của tổ chức, cơ sở tôn giáo, người Việt Nam định cư ở
nước ngoài, tổ chức, cá nhân nước ngoài. Còn thẩm quyền thu hồi đất của hộ gia đình,
cá nhân, cộng đồng dân cư, người Việt Nam định cư ở nước ngoài thuộc đối tượng được
mua nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất ở tại Việt Nam6 thuộc về UBND cấp huyện
và đặc biệt là các cơ quan này không được ủy quyền.
Mặc dù luật đã quy định riêng biệt thẩm quyền thu hồi đất giữa UBND cấp tỉnh
và UBND cấp huyện. Tuy nhiên, trong thực tế thu hồi đất có trường hợp Nhà nước ta
thu hồi lại đất mà trên khu đất bị thu hồi có cả đất của tổ chức, hộ gia đình, cá nhân
đang sử dụng thì thẩm quyền thu hồi đất thuộc về cơ quan nào. Để giải quyết thực tế
này thì ngay khi ra đời Nghị định 181/2004/NĐ-CP hướng dẫn thi hành Luật đất đai có
quy định “Trong trường hợp thu hồi đất để giao, cho thuê đối với tổ chức, cơ sở tôn
giáo, người Việt Nam định cư ở nước ngoài, tổ chức nước ngoài, cá nhân nước ngoài
mà trên khu đất bị thu hồi có hộ gia đình, cá nhân đang sử dụng hoặc có cả tổ chức, hộ
gia đình, cá nhân đang sử dụng thì Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, thành phố trực thuộc
Trung ương quyết định thu hồi toàn bộ diện tích đất. Căn cứ vào quyết định thu hồi toàn
bộ diện tích đất của Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, Ủy ban
nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh quyết định thu hồi diện tích đất cụ
thể đối với từng hộ gia đình, cá nhân” (khoản 2 Điều 31 NĐ 181/2004/NĐ-CP).
Như vậy, với quy định này thì thẩm quyền thu hồi đất đối với tổ chức thuộc về
UBND cấp tỉnh. Còn đất của cá nhân, hộ gia đình thì bị thu hồi bởi hai quyết định đó là
quyết định thu hồi đất của tổ chức, cá nhân trong cùng một quyết định của UBND cấp
tỉnh và quyết định thu hồi đất của UBND cấp huyện trên cơ sở quyết định thu hồi toàn
bộ diện tích đất của UBND cấp tỉnh. Nhìn chung, quy định như thế chưa hợp lý bởi một

thửa đất mà bị thu hồi đến hai lần và đây cũng là vấn đề khó cho những nguời khi làm
công tác bồi thường, họ không biết phải căn cứ vào quyết định của UBND cấp tỉnh hay
UBND cấp huyện để thực hiện việc bồi thường bởi hai quyết định này đều hợp pháp.
6

Xem them khoản 1 Điều 126 Luật Nhà ở năm 2005 quy định đối tượng người Việt Nam định cư ở nước ngoài
thuộc đối tượng được mua nhà ở gắn liền với quyền sử dụng đất ở tại Việt Nam.

GVHD: Trần Vang Phủ

Trang 6

SVTH: Lƣơng Hoàng Sang


Pháp luật về bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất – Lý luận và thực tiễn
Chính vì thế, để khắc phục tình trạng một thửa đất mà có quyết định thu hồi đến hai lần
như trong trường hợp trên thì sau khi Nghị định số 69/2009/NĐ-CP ra đời đã đưa ra quy
định để khắc phục hạn chế trên, cụ thể tại khoản 1 Điều 31 Nghị định 69/2009/NĐ-CP
có quy định “Trường hợp khu đất thu hồi có cả tổ chức, hộ gia đình, cá nhân sử dụng
đất thì Ủy ban nhân dân cấp huyện quyết định thu hồi đất đối với hộ gia đình, cá nhân,
cộng đồng dân cư; trong thời hạn không quá 05 ngày làm việc, kể từ ngày Ủy ban nhân
dân cấp huyện quyết định thu hồi đất, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định thu hồi đất
đối với tổ chức, người Việt Nam định cư ở nước ngoài, tổ chức, cá nhân nước ngoài và
giao đất, cho thuê đất theo dự án cho chủ đầu tư trong cùng một quyết định”(Khoản 1
Điều 31 NĐ 69/2009/NĐ-CP). Như vậy, với quy định này thì thẩm quyền thu hồi đất
được tách bạch rõ ràng phù hợp với tinh thần mà Điều 44 Luật Đất đai năm 2003 đã quy
định trước đó.
Với quy định của pháp luật về thẩm quyền thu hồi đất có thể thấy căn cứ mà luật
xác định thẩm quyền thu hồi đất dựa vào đối tượng có đất bị thu hồi. Khác với quy định

trước đây cụ thể ở Luật Đất đai năm 1993 căn cứ để xác định thẩm quyền thu hồi đất
dựa vào chủ thể có thẩm quyền giao đất, theo đó thì “chủ thể nào có thẩm quyền giao
đất thì có thẩm quyền thu hồi đất”5. Với quy định này thì thẩm quyền thu hồi đất trước
đây rộng hơn nhiều so với hiện nay. Bởi lẽ, thẩm quyền giao đất trước đây mà luật xác
định rộng và khá phức tạp tùy vào mục đích sử dụng từng loại đất và từng đối tượng sử
dụng đất mà có những chủ thể khác nhau có thẩm quyền giao đất, ví dụ: UBND cấp tỉnh
có thẩm quyền giao đất sử dụng vào mục đích nông nghiệp, lâm nghiệp cho tổ chức
hoặc giao đất cho cá nhân, hộ gia đình sử dụng đất tại nội thành, nội thị xã; UBND cấp
huyện giao đất sử dụng vào mục đích nông nghiệp, lâm nghiệp cho hộ gia đình, cá
nhân; hoặc là Chính phủ quyết định giao đất có thu tiền sử dụng đất để tạo vốn xây
dựng cơ sở hạ tầng theo dự án, giao đất để sử dụng vào mục đích quốc phòng, an
ninh,7. Do đó, trong trường hợp này UBND cấp tỉnh có thể giao đất cho tổ chức cũng có
thể giao đất cho hộ gia đình, cá nhân hoặc Chính phủ cũng có thẩm quyền giao đất như
vậy, khi thu hồi đất thì thẩm quyền thu hồi thuộc về các chủ thể này. Nếu xét về thẩm
quyền thu hồi đất trước đây có lẽ khá đơn giản bởi chủ thể nào có thẩm quyền giao đất
thì có thẩm quyền thu hồi, nhưng phân tích kĩ ta thấy sẽ có nhiều hạn chế hơn so với
những quy định hiện tại, bởi trước đây thì thẩm quyền giao đất rộng và phức tạp do vậy,
khi thực hiện thu hồi đất gặp nhiều khó khăn. Từ đó, có thể thấy rằng quy định về thẩm
quyền thu hồi đất hiện nay đơn giản và linh hoạt hơn, không cần biết đất trước đây đất
được giao bởi cơ quan nào nhưng tại thời điểm thu hồi thì chỉ căn cứ vào đối tượng sử

7

Khoản 1, 2, 6 Điều 23 Luật Đất đai năm 1993( sửa đổi, bổ sung 2001).

GVHD: Trần Vang Phủ

Trang 7

SVTH: Lƣơng Hoàng Sang

Pháp luật về bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất – Lý luận và thực tiễn
dụng đất để xác định chủ thể có thẩm thu đất đây là quy định khá linh hoạt các nhà làm
luật đã đặt ra.
1.1.1.4. Mục đích, ý nghĩa của thu hồi đất
Hiện nay, cơ sở pháp lý của mục đích thu hồi đất được quy định tại Điều 39,
Điều 40 Luật Đất đai năm 2003. Theo đó, Nhà nước thu hồi đất vào hai mục đích chính:
Một là, Nhà nước thu hồi đất sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh, lợi ích
quốc gia, lợi ích công cộng, trong đó :
- Đất thu hồi để sử dụng cho mục đích quốc phòng, an ninh bao gồm8: Đất cho
các đơn vị đóng quân; đất làm căn cứ quân sự; đất làm các công trình phòng thủ quốc
gia, trận địa và các công trình đặc biệt về quốc phòng, an ninh; đất làm ga, cảng quân
sự; đất làm các công trình công nghiệp, khoa học và công nghệ phục vụ trực tiếp cho
quốc phòng, an ninh; đất làm kho tàng của lực lượng vũ trang nhân dân; đất làm trường
bắn, thao trường, bãi thử vũ khí, bãi huỷ vũ khí; đất xây dựng nhà trường, bệnh viện,
nhà an dưỡng của lực lượng vũ trang nhân dân; đất làm nhà công vụ của lực lượng vũ
trang nhân dân; đất làm trại giam giữ, cơ sở giáo dục, trường giáo dưỡng do Bộ Quốc
phòng, Bộ Công an quản lý; đất xây dựng các công trình quốc phòng, an ninh khác do
Chính phủ quy định.
- Đất sử dụng vào mục đích lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng bao gồm9: Đất sử
dụng để xây dựng trụ sở cơ quan, công trình sự nghiệp được nhà nước giao đất không
thu tiền sử dụng đất, sử dụng đất để xây dựng trụ sở của tổ chức nước ngoài có chức
năng ngoại giao, sử dụng đất để xây dựng các công trình công cộng không nhằm mục
đích kinh doanh, sử dụng đất để phát triển rừng phòng hộ, rừng đặc dụng, sử dụng đất
cho các cơ sở tôn giáo, sử dụng đất làm nghĩa trang, nghĩa địa.
Hai là, Nhà nước thu hồi đất sử dụng vào mục đích kinh tế trong các trường
hợp : Sử dụng đất để đầu tư xây dựng khu công nghiệp quy định tại Điều 90 của Luật
10

Đất đai, khu công nghệ cao quy định tại Điều 91 của Luật Đất đai, khu kinh tế quy định
tại Điều 92 của Luật Đất đai, sử dụng đất để thực hiện các dự án đầu tư sản xuất, kinh
doanh, dịch vụ, du lịch thuộc nhóm A theo quy định của pháp luật về đầu tư đã được cơ
quan nhà nước có thẩm quyền xét duyệt hoặc cho phép đầu tư mà dự án đó không thể
đầu tư trong khu công nghiệp, khu công nghệ cao, khu kinh tế, sử dụng đất để thực hiện
các dự án đầu tư có nguồn vốn hỗ trợ phát triển chính thức (ODA), sử dụng đất để thực
hiện dự án có một trăm phần trăm (100%) vốn đầu tư nước ngoài đã được cơ quan nhà
nước có thẩm quyền xét duyệt hoặc cho phép đầu tư mà dự án đó không thể đầu tư trong
8

Khoản 1 Điều 89 Luật Đất đai năm 2003.
Khoản 1 Điều 36 Nghị định 181/2004/NĐ-CP.
10
Khoản 2 Điều 36 Nghị định 181/2004/NĐ-CP.
9

GVHD: Trần Vang Phủ

Trang 8

SVTH: Lƣơng Hoàng Sang


Pháp luật về bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất – Lý luận và thực tiễn
khu công nghiệp, khu công nghệ cao, khu kinh tế. Ngoài ra, tại Điều 34, 35 Nghị định
84/2007/NĐ-CP còn quy định thêm các trường hợp Nhà nước thu đất để phục vụ cho
mục đích phát triển kinh tế bao gồm11: Xây dựng các dự án phát triển kinh tế quan
trọng, khu dân cư, phát triển kinh tế khu đô thị, khu dân cư nông thôn hay xây dựng các
khu kinh tế tập trung có cùng chế độ sử dụng đất.
Như vậy, Nhà nước tiến hành thu hồi đất nếu có nhu cầu sử dụng đất vào những

mục đích trên. Tuy nhiên, đối với mục đích phát triển kinh tế, Nhà nước chỉ thu hồi đất
để thực hiện các dự án kinh tế nói trên, còn các dự án khác thì chủ đầu tư dự án phải tự
thỏa thuận với người sử dụng đất để nhận chuyển nhượng, thuê, nhận góp vốn bằng
quyền sử dụng đất từ người sử dụng đất để thực hiện dự án. Mặc dù luật quy định vậy,
tuy nhiên trên thực tế lại có những trường hợp dự án kinh tế không thuộc trường hợp mà
Nhà nước phải thu hồi đất nhưng Nhà nước vẫn thu hồi lại đất để giao, cho chủ đầu tư
thuê, đó là thực tế mà khi ra đời Nghị định 84/2007/NĐ-CP đã dành ra điều khoản quy
định cho vấn đề này, cụ thể tại Điều 39 Nghị định 84/2004/NĐ-CP quy định “Trong
trường hợp dự án đầu tư thuộc diện chủ đầu tư phải thỏa thuận với người đang sử dụng
đất về việc chuyển nhượng, cho thuê quyền sử dụng đất, góp vốn bằng quyền sử dụng
đất mà người sử dụng đất không có các quyền chuyển nhượng, cho thuê quyền sử dụng
đất, thế chấp, góp vốn bằng quyền sử dụng đất theo quy định của pháp luật về đất đai
thì Nhà nước thực hiện việc thu hồi đất để giao hoặc cho nhà đầu tư thuê”. Theo quy
định pháp luật về đất đai thì người sử dụng đất không có quyền chuyển nhượng, cho
thuê quyền sử dụng đất, thế chấp, góp vốn bằng quyền sử dụng đất bao gồm những chủ
thể mà Nhà nước cho thuê đất trả tiền hằng năm, được Nhà nước giao đất không thu tiền
sử đụng đất hoặc là được Nhà nước giao đất, cho thuê đất có thu tiền sử dụng đất nhưng
tiền đó có nguồn gốc từ ngân sách Nhà nước. Với quy định này thì Nhà nước trở thành
chủ thể trung gian trong quá trình thỏa thuận giữa nhà đầu tư và người sử dụng đất, bởi
lẽ trường hợp này nhà đầu tư mặc dù thỏa thuận được với người sử dụng đất về việc
chuyển nhượng, cho thuê hay góp vốn bằng quyền sử dụng đất nhưng trên quy định của
pháp luật thì nhà đầu tư không thể nhận chuyển quyền sử dụng đất trong trường hợp này
bởi người sử dụng đất trong trường hợp này không có quyền chuyển nhượng, cho thuê
hay góp vốn quyền sử dụng đất. Do đó, để giao đất cho nhà đầu tư chỉ còn cách người
sử dụng đất tự nguyện trả lại đất cho Nhà nước và Nhà nước là chủ thể trung gian ở
giữa thực hiện việc thu hồi đất và sau đó thực hiện việc giao đất hoặc cho nhà đầu tư
thuê đất. Như vậy, đây có thể xem là trường hợp ngoại lệ trong quá trình thu hồi đất đối
với các dự án kinh tế không thuộc trường hợp Nhà nước phải thu hồi đất.

11

Xem cụ thể tại khoản 1, khoản 2 Điều 34 và khoản 1 Điều 35 Nghị định 84/2007/N Đ-CP.

GVHD: Trần Vang Phủ

Trang 9

SVTH: Lƣơng Hoàng Sang


Pháp luật về bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất – Lý luận và thực tiễn
Thu hồi đất có ý nghĩa quan trọng trong quá trình quản lý nhà nước về đất đai,
trước hết để sử dụng đất đúng mục đích và có hiệu quả đòi hỏi nhà nước ta phải có quy
hoạch kế hoạch sử dụng đất phù hợp. Khi quy hoạch, kế hoạch đất được duyệt thì khâu
thu hồi đất giải phóng mặt bằng để có đất thực hiện quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất là
rất quan trọng, việc thu hồi diễn ra nhanh hay chậm ảnh hưởng đến quá trình thực hiện
quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất. Khi việc thu hồi đất diễn ra thuận lợi thì quy hoạch,
kế hoạch sử dụng đất được triển khai nhanh chóng trên thực tế nhằm đảm bảo việc sử
dụng đất phù hợp và phát huy hết nguồn lợi mà đất đai mang lại trên định hướng mà
quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đã đặt ra. Ngoài ra, việc thu hồi đất là cơ sở cho việc
thực hiện các chính bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cho người có đất bị thu hồi. Cuối
cùng thu hồi đất vào các mục đích công và mục đích phát triển kinh tế góp phần xây
dựng đồng bộ hạ tầng kĩ thuật và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống
vật chất và tinh thần của người dân. Tuy nhiên, để hoạt động thu hồi đạt hiệu quả cao
đòi hỏi cần có quy định cụ thể hơn nhằm tạo cơ sở pháp lý cho việc thu hồi cũng như
cần phải có chính sách bồi thường thỏa đáng cho người có đất bị thu hồi.
1.1.2. Bồi thƣờng đất
1.1.2.1. Khái niệm bồi thường về đất
Vấn đề bồi thường trong thực tế được đặt ra khi có thiệt hại xảy ra, ở đây theo
cách hiểu thông thường thì bồi thường là sự đền trả lại một cách tương xứng tất cả

những thiệt hại mà một chủ thể này gây ra cho một chủ thể khác. Trong thu hồi đất cũng
vậy khi Nhà nước thu hồi lại đất của người đang sử dụng đất cũng gây thiệt hại nhất
định cho những chủ thể này, người sử dụng đất phải mất đi tư liệu sản xuất và chịu thiệt
hại về những tài sản gắn liền với đất, do đó để đền trả lại những gì đã lấy đi của chủ thể
này thì Nhà nước ta đã đặt ra vấn đề bồi thường khi thu hồi đất. Mặc dù vậy, hiện nay
chưa có khái niệm cụ thể nào quy định bồi thường về đất khi Nhà nước thu hồi đất mà
chỉ có khái niệm chung về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất tại khoản 6 Điều 4 Luật
Đất đai năm 2003, theo đó thì “Bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước
trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với diện tích đất bị thu hồi cho người bị thu hồi
đất”. Với khái niệm này thì bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất một số đặc điểm sau:
- Việc bồi thường được được Nhà nước tổ chức thực hiện.
- Đối tượng được bồi thường là quyền sử dụng đối với toàn bộ diện tích đất bị thu
hồi của người bị thu hồi.
- Hình thức bồi thường ở đây là bồi thường giá trị quyền sử dụng đất.
Ở đây, có thể thấy trong khái niệm bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất chỉ đưa
ra đối tượng được bồi thường là đất, cụ thể ở đây là quyền sử dụng đất. Nhưng khi Nhà
nước thu hồi đất thì người có đất bị thu hồi không những được bồi thường về đất mà

GVHD: Trần Vang Phủ

Trang 10

SVTH: Lƣơng Hoàng Sang


Pháp luật về bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất – Lý luận và thực tiễn
còn được bồi thường đối với tài sản gắn liền với đất12. Ngoài ra, trong khái niệm bồi
thường tại khoản 6 Điều 4 Luật Đất đai năm 2003 thì hình thức bồi thường về đất cho
người có đất bị thu hồi là giá trị quyền sử dụng đất, nhưng trong quy định về bồi thường
đất thì ngoài hình thức bồi thường bằng giá trị quyền sử dụng đất còn có hình thức bồi

thường bằng việc giao đất có cùng mục đích sử dụng13.
Như vậy, trên cơ sở phân tích khái niệm về bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất
tại khoản 6 Điều 4 Luật Đất đai năm 2003, có thể đưa ra khái niệm bồi thường về đất,
theo đó “Bồi thường về đất khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước trả lại giá trị
quyền sử dụng đất hoặc giao đất mới có cùng mục đích sử dụng đối với diện tích đất bị
thu hồi cho người có đất bị thu hồi”.
1.1.2.2. Phạm vi bồi thường về đất
Bồi thường đặt ra Khi nhà nước thu hồi đất và ở phần lý luận về thu hồi đất đã
được đề cập ở phần trước thì Nhà nước thu hồi lại đất của người đang sử dụng nếu
thuộc một trong các trường hợp quy định tại Điều 38 Luật Đất đai năm 2003. Tùy trong
từng trường hợp thu hồi đất cụ thể sẽ được bồi thường về đất. Ở đây, phạm vi của bồi
thường về đất chỉ đặt ra khi nào Nhà nước ta thu hồi đất để sử dụng vào mục đích quốc
phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, phát triển kinh tế, còn các trường
hợp còn lại thì khi thu hồi đất vấn đề bồi thường đất không được đặt ra. Còn phạm vi
bồi thường về tài sản thì không những đặt ra đối với trường hợp thu hồi đất trên mà
ngay cả khi Nhà nước thu hồi đất khi rơi vào các trường hợp quy định tại khoản 2, 3, 5,
8, 9, 11, 12 Điều 38 Luật Đất đai năm 200314. Còn khi Nhà nước thu hồi đất rơi vào các
trường hợp còn lại tại khoản 4, 6, 7, 10 Điều 38 Luật Đất đai năm 2003 thì không được
bồi thường về đất và tài sản. Tuy nhiên, trên thực tế phạm vi bồi thường về đất còn đặt
ra trong trường hợp Nhà nước không thu hồi đất của người sử dụng đất nhưng vẫn bồi
thường về đất và những tài sản trên đất đó là trường hợp những chủ thể có đất thuộc
hành lang an toàn khi xây dựng công trình công cộng có hành lang bảo vệ an toàn được
quy định tại Điều 16 Nghị định 197/2004/NĐ-CP và được quy định cụ thể hơn tại Điều
8 Thông tư 14/2009/TT-BTNMT. Như vậy, phạm vi bồi thường đất đặt ra trong hai
trường hợp thu hồi đất sử dụng vào mục đích công cộng, lợi ích quốc gia, lợi ích phát
triển kinh tế và trong trương hợp bồi thường đất thuộc hành lang an toàn khi xây dựng
công trình công cộng. Nhưng trong phạm vi nghiên cứu đề tài này thì người viết chỉ xét

12

Nghị định 197/2004/NĐ-CP có quy định cả về bồi thường đất ở chương II và bồi thường tài sản ở chương III.

13

Khoản 2 Điều 14 Nghị định 69/2009/NĐ-CP.
Khoản 2 Điều 43 Luật Đất đai năm 2003 quy định việc bồi thường tài sản cho những trường hợp thu hồi đất mà
không được bồi thường về đất.
14

GVHD: Trần Vang Phủ

Trang 11

SVTH: Lƣơng Hoàng Sang


Pháp luật về bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất – Lý luận và thực tiễn
đến phạm vi bồi thường đất trong trường hợp thu hồi đất sử dụng vào mục đích quốc
phòng an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, phát triển kinh tế.
1.1.2.3. Chủ thể thực hiện nhiệm vụ bồi thường đất
Theo quy định của pháp luật hiện hành thì UBND cấp tỉnh căn cứ vào tình hình
thực tế của địa phương giao nhiệm vụ thực hiện việc bồi thường cho Trung tâm phát
triển quỹ đất hoặc Hội đồng bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cấp huyện thực hiện15. Hai
chủ thể này có thể trực tiếp tự lập phương án bồi thường trợ, tái định cư hoặc thuê
doanh nghiệp, tổ chức có chức năng thực hiện các dịch vụ về bồi thường, giải phóng
mặt bằng, doanh nghiệp, tổ chức này không phải là chủ thể được giao nhiệm vụ thực
hiện việc bồi thường mà là chủ thể được các tổ chức làm nhiệm vụ bồi thường thuê để
lập phương án về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư; lập và thực hiện dự án xây dựng khu
tái định cư; hay dịch vụ khác về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư16. Đối với Hội đồng
bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi thuê tổ chức, doanh nghiệp này phải có văn bản đề

nghị UBND cấp huyện quyết định việc thuê các doanh nghiệp, tổ chức thực hiện dịch
vụ bồi thường, giải phóng mặt bằng17. Như vậy, ở đây có hai tổ chức trực tiếp làm
nhiệm vụ bồi thường về đất, cụ thể:
Một là Tổ chức phát triển quỹ đất: Đây là đơn vị sự nghiệp có thu, có tư cách
pháp nhân được thành lập ở cấp tỉnh và cấp huyện. Trong đó, Tổ chức phát triển quỹ đất
cấp tỉnh là đơn vị trực thuộc Sở Tài nguyên và Môi trường, do Ủy ban nhân dân cấp tỉnh
quyết định thành lập theo đề nghị của Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường và Giám
đốc Sở Nội vụ. Tổ chức phát triển quỹ đất cấp huyện là đơn vị trực thuộc Ủy ban nhân
dân cấp huyện, do Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định thành lập theo đề nghị của Chủ
tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện và Giám đốc Sở Nội vụ. Tổ chức phát triển quỹ đất có
nhiệm vụ thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cho người có đất bị thu hồi do UBND
cấp tỉnh giao18.
Hai là Hội đồng bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Hội đồng bồi thường, hỗ trợ, tái
định cư được thành lập ở cấp huyện do UBND cấp huyện thành lập đối với từng dự án
cụ thể do lãnh đạo UBND cấp huyện làm Chủ tịch hội đồng. Hội đồng bồi thường, hỗ
trợ, tái định cư làm việc theo nguyên tắc tập thể, quyết định theo đa số, trường hợp biểu
quyết ngang nhau thì thực hiện theo phía có ý kiến của Chủ tịch hội đồng19.

15

Điều 25 Nghị định 69/2009/NĐ-CP.
khoản 1 Điều 23 Thông tư 14/2009/TT-BTNMT.
17
Điểm a khoản 2 Điều 23 Thông tư 14/2009/TT-BTNMT.
18
Khoản 2, 3 Điều 1 Thông tư liên tịch 01/2010/TTLT-BTNMT-BNV-BTC.
19
Điều 40 Nghị định 197/2004/NĐ-CP.
16

GVHD: Trần Vang Phủ

Trang 12

SVTH: Lƣơng Hoàng Sang


Pháp luật về bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất – Lý luận và thực tiễn
Tổ chức phát triển quỹ đất và Hội đồng bồi thường, hỗ trợ, tái định cư có nhiệm
vụ lập phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư cho từng dự án sau khi dự án đầu tư
được xét duyệt hoặc chấp thuận để lấy ý kiến của người có đất bị thu hồi và những
người có liên quan sau đó trình cho những cơ quan có thẩm quyền thẩm định và phê
duyệt phương án bồi thường, hỗ trợ tái định và tiến hành việc chi trả bồi thường, hỗ trợ
cho người có đất bị thu hồi. Quy trình thực hiện việc bồi thường về đất của tổ chức làm
nhiệm vụ bồi thường về đất được thể hiện cụ thể trong sơ đồ sau:
Sơ đồ quy trình thực hiện bồi thường về đất của tổ chức làm nhiệm vụ bồi thường từ
sau khi dự án được xét duyệt hoặc chấp thuận.
Tổ chức làm nhiệm vụ
bồi thường1
Lập

(1)
Trước
khi

Phương án BTHTTĐC
Lấy ý kiến (20 ngày)

(2)

Người có đất bị thu hồi và
những người có liên quan
Trình

Trình

Thẩm
định

Xem xét, điều
chỉnh

Không đồng ý
(3)

Đồng ý

(3
)

Cơ quan Tài nguyên và Môi
trường ở địa phương2

Chuẩn bị
hồ sơ thu
hồi đất

(4)

(4)

trình

Phương án
BTHTTĐC
trình

Cơ quan Nhà nước có thẩm
quyền ra quyết định thu hồi

(5)

đất3

Không quá 05 ngày kể từ ngày
ra quyết định thu hồi đất

(6)

Xét duyệt

Phương án
BTHTTĐC
Không quá 03 ngày kể từ ngày nhận
được phương án BTHTTĐC đã xét duyệt

(7)

Tổ chức làm nhiệm vụ bồi
thường phối hợp với

UBND cấp xã

GVHD: Trần Vang Phủ

Trang 13
Người có đất bị thu

Công
khai

Phương án
BTHTTĐC
đã xét duyệt

(8)

SVTH: Lƣơng Hoàng Sang
Chỉ trả

(9)


Pháp luật về bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất – Lý luận và thực tiễn
Chú thích:
1
Tổ chức làm nhiệm vụ bồi thường, giải phóng mặt bằng bao gồm: tổ chức phát
triển quỹ đất và Hội đồng bồi thường, hỗ trợ tái định cư.
2

Cơ quan tài nguyên môi trường địa phương gồm: Sở Tài nguyên và Môi trường

và Phòng Tài nguyên và Môi trường.
3

Cơ quan có thẩm quyền thu hồi đất gồm UBND cấp tỉnh và UBND cấp huyện.
- (1), (2), (3), (4), (5), (6), (7), (8), (9): Các bước thực hiện.
1.1.2.4. Vai trò, ý nghĩa của bồi thường đất
Vấn đề thu hồi đất là tất yếu trong giai đoạn hiện nay để sử dụng vào mục đích
quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, phát triển kinh tế. Chính vì
vậy, để quá trình thu hồi đất diễn ra nhanh chóng thì việc bồi thường có vai trò và ý
nghĩa đặc biệt quan trọng đối với từng chủ thể trong thu hồi đất, bởi thúc đẩy quá trình
thu hồi đất diễn ra nhanh hay chậm trên thực tế ảnh hưởng đến lợi ích của các bên trong
thu hồi đất. Do đó, đối với từng chủ thể trong thu hồi đất mà việc bồi thường đất có vai
trò, ý nghĩa nhất định, cụ thể:

 Đối với Nhà nước
Quy định việc bồi thường thỏa đáng trước hết giúp cho quá trình cho hoạt động
quản lý đất đai của Nhà nước đạt hiệu quả cao, bởi đây là chủ thể đại diện toàn dân
quản lý đối với đất đai thông qua quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất. Tuy nhiên, trong
quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất bao giờ cũng gắn liền với việc thu hồi đất. Như vậy,
với việc bồi thường hợp lý giúp cho quá trình thu hồi đất để thực hiện quy hoạch, kế
hoạch sử dụng đất diễn ra đúng với mục đích mà Nhà nước đã đặt ra.
Với quy định bồi thường hợp lý của Nhà nước giúp cho quá trình giải phóng mặt
bằng diễn ra nhanh chóng tạo quỹ đất trống để phục vụ cho mục đích quốc phòng, an
ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và mục đích phát triển kinh tế. Một khi các
công trình, dự án hoàn thành đi vào hoạt động sẽ mang đến lợi ích cho Nhà nước: Việc
bồi thường thỏa đáng khi thu hồi đất phục vụ cho mục đích quốc phòng góp giúp Nhà
nước ta đạt được những mục tiêu về mục đích quốc phòng đã đặt ra góp phần giữ vững
nền an ninh quốc gia. Bên cạnh việc bồi thường kèm theo các chính sách về hỗ trợ, tái
định cư thể hiện được sự quan tâm của Nhà nước ta đối với người có đất bị thu hồi, tạo

được sự tin tưởng của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước ta. Các dự án kinh tế khi
hoàn thành đi vào động trước hết sẽ giúp Nhà nước giải quyết về việc làm cho người lao
động trong nước nâng cao mức sống của người dân, các dự án mang lại nguồn thu cho
ngân sách Nhà nước. Ngoài ra, việc thu hồi đất tạo quỹ đất trống xây dựng đồng bộ cở
sở hạ tầng cùng với chính sách ưu đãi về đầu tư thu hút các nhà đầu tư vào các vùng có
điều kiện kinh tế khó khăn tạo ra sự phát triển kinh tế đồng bộ giữa các địa phương. Từ

GVHD: Trần Vang Phủ

Trang 14

SVTH: Lƣơng Hoàng Sang


Pháp luật về bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất – Lý luận và thực tiễn
đó, thúc đẩy nền kinh tế đất nước phát triển, giúp Nhà nước đạt được những mục tiêu
phát triển kinh tế đã đề ra. Bên cạnh đó, còn đảm bảo trật trự trong xã hội, bởi việc bồi
thường thỏa đáng sẽ làm giảm vấn đề khiếu nại, khiếu kiện của có đất bị thu hồi, các sự
án kinh tế khi đi vào hoạt động sẽ giúp cho người có đất bị thu hồi có công ăn việc làm
ổn định là giảm các vấn đề về tệ nạn xã hội.

 Đối với chủ đầu tư
Đây là chủ thể đạt được lợi ích về mặt kinh tế so với các chủ thể khác trong thu
hồi đất, nhưng không thể phủ nhận vai trò của chủ thể này trong việc thúc đẩy quy
hoạch, kế hoạch sử dụng đất diễn ra trên thực tế. Để thực hiện dự án kinh tế chủ đầu tư
nhận đất từ Nhà nước hoặc tự thỏa thuận với người sử dụng đất. Tuy nhiên, việc thỏa
thuận với người sử dụng đất không phải lúc nào cũng dễ dàng bởi một số người yêu cầu
giá thỏa thuận quá cao gây khó khăn cho chủ đầu tư. Do đó, phần lớn các chủ đầu tư
đều trông chờ vào việc giao đất từ Nhà nước. Chính vì thế, với việc bồi thường thỏa
đáng thúc đẩy quá trình thu hôi đất của Nhà nước diễn ra nhanh và chủ đầu tư sớm nhận

đất từ Nhà nước để thực hiện nhanh các dự án kinh tế.
 Đối với người có đất bị thu hồi
Đất đai là loại tài sản có giá trị lớn, mặc dù người sử dụng đất không phải là chủ
sở hữu, nhưng họ được Nhà nước giao đất để sử dụng, và quyền sử dụng đối với đất đai
được người sử dụng đất xem như tài sản lớn của họ, khi Nhà nước thu hồi lại đất họ mất
đi tư liệu sản xuất quan trọng ảnh hưởng lớn về mặt kinh tế, mất chỗ ở, thậm chí còn bị
thiệt hại về tài sản gắn liền với đất. Nhưng vì lợi ích chung của cộng đồng, vì mục đích
phát triển kinh tế -xã hội mà Đảng và Nhà nước ta đã đề ra, họ sẵn sàng giao đi mảnh
đất mình đang sử dụng để phục vụ cho các mục đích trên. Do đó, việc Nhà nước bồi
thường cho những chủ thể có đất bị thu hồi trước hết coi như là sự đền trả lại những
thiệt hại cho người có đất bị thu hồi, việc bồi thường này giúp ích cho họ có thể đảm
bảo được cuộc sống, ổn định sản xuất sau khi thu hồi đất. Với số tiền được bồi thường
hay việc bồi thường bằng đất của Nhà nước họ có thể có tư liệu để sản xuất trở lại hoặc
có thể chuyển đổi nghề nghiệp và tạo lập một cuộc sống mới.
1.1.3. Đối tƣợng của thu hồi, bồi thƣờng đất và đối tƣợng chịu ảnh hƣởng bởi
việc thu hồi đất
Trong thu hồi đất tùy từng trường hợp cụ thể mà Nhà nước thu hồi lại quyền sử
dụng đất hoặc thu hồi lại đất20. Do đó, quyền sử dụng đất và đất là đối tượng của thu hồi
đất. Đối tượng của thu hồi đất là quyền sử dụng đất nếu như mà đất này trước đây đã
được Nhà nước giao, cho thuê đối với cá nhân, hộ gia đình và tổ chức… để sử dụng.
Ngược lại, đối tượng của thu hồi đất ở đây là đất trong trường hợp là trước đây đất đã
20

Xem khái niệm thu hồi đất phân tích ở mục 1.1.Thu hồi đất.

GVHD: Trần Vang Phủ

Trang 15

SVTH: Lƣơng Hoàng Sang

Pháp luật về bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất – Lý luận và thực tiễn
được Nhà nước giao cho tổ chức, UBND xã, phường, thị trấn quản lý (đất công ích 5%
hoặc đất rừng phòng hộ, đất bãi bồi ven sông được nhà nước giao cho UBND cấp xã
quản lý hoặc đất rừng phòng hộ, rừng đặc dụng, đất sông ngòi, kênh rạch được giao
cho tổ chức quản lý). Trong các đối tượng của thu hồi đất thì vấn đề bồi thường về đất
chỉ được đặt ra khi Nhà nước thu hồi lại quyền sử dụng đất, bởi quyền sử dụng đất được
Nhà nước trao cho người sử dụng đất khi Nhà nước giao đất, cho thuê đất, khi đó đồng
nghĩa với việc Nhà nước đã thừa nhận quyền năng của người sử dụng đất và quyền sử
dụng đất trong trường hợp này được pháp luật công nhận là quyền tài sản và khi thu hồi
lại quyền sử dụng đất đòi hỏi Nhà nước phải bồi thường cho người có đất bị thu hồi.
Đối với đất đất đã giao cho tổ chức, UBND xã, phường thị trấn quản lý thì về mặt pháp
lý khi Nhà nước thu hồi đất sẽ không được bồi thường về đất, nhưng tài sản trên đất vẫn
được bồi thường, bởi trong quá trình các chủ thể này quản lý, thì đất vẫn được đưa vào
sử dụng, chẳng hạn UBND xã, phường, thị trấn được Nhà nước giao quản lý đất công
ích 5% hoặc là đất bãi bồi ven sông, ven biển trong quá trình quản lý UBND cho cá
nhân, hộ gia đình, tổ chức thuê để sản xuất vào mục đích nông nghiệp. Trong quá trình
các chủ thể này thuê đất để sản xuất đã đầu tư vào đất và tạo ra tài sản. Khi Nhà nước
thu hồi lại đất đã gián tiếp gây thiệt hại về tài sản của chủ thể đã thuê đất do đó, Nhà
nước phải có trách nhiệm bồi thường về tài sản cho các chủ thể này. Như vậy, đối tượng
trong thu hồi đất là quyền sử dụng đất và đất còn đối tượng được bồi thường về đất chỉ
là quyền sử dụng đất của người có đất bị thu hồi.
Đối tượng chịu ảnh hưởng bởi việc thu hồi đất là các tài sản gắn liền với đất. Sở
dĩ nói tài sản gắn liền với đất là đối tưởng chịu ảnh hưởng bởi việc thu hồi đất xuất phát
từ lý do đó là trong quá trình sử dụng đất người sử dụng đất không ngừng đầu tư để tạo
ra những tài sản trên đất như hoa màu, cây trái hay nhà cửa, các công trình xây dựng
khác…. Tuy nhiên, khi Nhà nước thu hồi đất thì chỉ thu hồi lại quyền sử dụng đất hoặc
là đất còn những tài sản trên đất không thuộc đối tượng mà Nhà nước phải thu hồi.
Nhưng rõ ràng khi nhà nước thu hồi đất thì những tài sản này phải chịu ảnh hưởng, một

số tài sản có thể di chuyển đến nơi khác được, còn những loại tài sản khác buộc phải
phá vỡ. Do đó, đây là những đối tượng phải chịu ảnh hưởng khi Nhà nước thu hồi đất.
Vậy câu hỏi lại đặt ra trong trường hợp này là tại sao không đưa những tài sản này vào
nhóm đối tượng của thu hồi đất. Ở đây, không thể đưa những tài sản này vào đối tượng
của thu hồi đất được vì những tài sản trên đất là thuộc sở hữu của người sử dụng đất nên
không bị quốc hữu hóa trừ khi trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh,
lợi ích quốc gia thì Nhà nước trưng dụng hoặc trưng mua21, điều này đã được khẳng
định trong Hiến pháp năm 1992. Vì thế, tài sản trong trường hợp này Nhà nước không
21

Điều 23 Hiến pháp 1992.

GVHD: Trần Vang Phủ

Trang 16

SVTH: Lƣơng Hoàng Sang


Pháp luật về bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất – Lý luận và thực tiễn
có quyền thu hồi, nhưng do khi thu hồi đất thì những tài sản gắn liền với đất buộc phải
tháo dỡ. Chính vì vậy, tài sản gắn liền với đất chỉ có thể là đối tượng chịu ảnh hưởng
của thu hồi đất.
Do là đối tượng chịu ảnh hưởng trong quá trình thu hồi đất nên vấn đề bồi
thường cũng được đặt ra đối với những tài sản này. Nhưng đây không phải là đối tượng
chính trong thu hồi đất nên trong việc bồi thường cho những đối tượng này còn phải phụ
thuộc vào đối tượng chính của thu hồi đất. Ở đây, tài sản này có được bồi thường hay
không còn phải căn cứ vào đất có thuộc đối tượng được bồi thường hay không, nếu đất
thuộc đối tượng được bồi thường thì tài sản trên đất cũng được bồi thường, còn đất
không thuộc đối tượng được bồi thường thì tùy trường hợp mà tài sản trên đất có thể

được bồi thường hoặc được hỗ trợ22. Như vậy, tính chất pháp lý của đất sẽ quyết định tài
sản trên đất có được bồi thường hay không. Nhưng theo người viết thì việc bồi thường
về tài sản có phần chưa hợp lý, bởi tài sản gắn liền với đất là công sức mà người sử
dụng đất đã đầu tư để có, nhưng chỉ vì đất không đủ điều kiện bồi thường mà tài sản
không được bồi thường, như vậy là thiệt thòi cho người có đất bị thu hồi. Phải chăng
cần có quy định tách bạch giữ điều kiện về bồi thường đất và việc bồi thường tài sản
trên đất. Theo đó, những tài sản trên đất mà đất không đủ điều kiện bồi thường thì vẫn
phải bồi thường cho chủ sở hữu tài sản này (dĩ nhiên trừ trường hợp người sử dụng đất
khi biết đất sắp phải thu hồi và cố ý tạo lập tài sản trên đất để được bồi thường). Như
vậy, với quy định đó có thể bù đắp phần nào thiệt hại cho chủ thể có đất bị thu hồi, cũng
như tạo sự đồng tình cao của người có đất bị thu hồi đối với quy định về bồi thường của
Nhà nước tạo thuận lợi cho công tác thu hồi đất diễn ra nhanh chóng.
1.1.4. Chủ thể có đất bị thu hồi, bồi thƣờng và chủ thể chịu ảnh hƣởng bởi việc
thu hồi đất
Chủ thể có đất bị thu hồi là những chủ thể đang sử dụng đất bao gồm: các tổ
chức trong nước; hộ gia đình, cá nhân trong nước; cộng đồng dân cư; cơ sở tôn giáo;
người Việt Nam định cư ở nước ngoài; tổ chức, cá nhân nước ngoài. Đây cũng chính là
những chủ thể sử dụng đất mà khi Nhà nước thu đất được bồi thường về đất khi Nhà
nước thu hồi đất được ghi nhận tại khoản 1 Điều 2 Nghị định 197/2004/NĐ-CP. Tuy
nhiên, trong phạm vi nghiên cứu đề tài chỉ dừng lại ở chủ thể có đất bị thu hồi, bồi
thường về đất là cá nhân trong nước, hộ gia đình và tổ chức trong nước.
Trong quá trình thu hồi đất bên cạnh chủ thể có đất bị thu hồi còn có một đối
tượng mặc dù không có đất bị thu hồi nhưng lại bị ảnh hưởng bởi việc thu hồi đất. Đó là
đối tượng chịu ảnh hưởng bởi việc thu hồi đất, những đối tượng này bao gồm những

22

Khoản 2 Điều 18 Nghị định 197/2004/NĐ-CP.

GVHD: Trần Vang Phủ

Trang 17

SVTH: Lƣơng Hoàng Sang


Pháp luật về bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất – Lý luận và thực tiễn
người mượn, thuê đất của người khác để sử dụng, những người nhận khoán đất hay thuê
đất công ích đã được Nhà nước giao cho tổ chức, UBND xã, phường, thị trấn quản lý.
Trên thực tế có thể thấy rằng không phải lúc nào khi Nhà nước thu hồi lại đất mà người
đang trực tiếp khai thác lợi ích trên đất cũng là người có đất bị thu hồi. Những chủ thể
này có thể đang sử dụng đất thuê lại, đất mượn của người khác để sản xuất hoặc là nhận
khoán, thuê lại đất của những chủ thể được nhà nước giao đất để quản lý. Mặc dù những
chủ thể này không phải là chủ sử dụng đất nhưng họ có quyền khai thác lợi ích trên đất
mà mình đã được trao quyền bởi những chủ thể có quyền sử dụng đất, chủ thể có quyền
quản lý đối với đất và trong quá trình sử dụng họ có thể canh tác, đầu tư xây dựng trên
đất để tạo ra tài sản. Khi Nhà nước thu hồi đất dẫn đến hệ quả là họ cũng bị thiệt thòi
với những khoản đầu tư đã bỏ ra mà chưa thu hồi được và kể cả những tài sản trên đất.
Do đây không phải là chủ thể có đất bị thu hồi nên vấn đề bồi thường về đất sẽ không
được đặt ra.
1.2. Khái quát lịch sử hình thành và phát triển các quy định của pháp luật về thu
hồi, bồi thƣờng đất khi Nhà nƣớc thu hồi đất
Trong lịch sử hình thành và phát triển pháp luật đất đai, vấn đề thu hồi, bồi
thường đất hình thành từ rất sớm. Tuy nhiên, tùy vào từng giai đoạn mà có những quy
định khác nhau về vấn đề thu hồi, bồi thường đất. Trong phần lược sử hình thành các
quy định của pháp luật về thu hồi, bồi thường đất khi Nhà nước thu hồi đất có thể tìm
hiểu qua ba giai đoạn lịch sử đó là trước năm 1993, giai đoạn từ năm 1993 đến 2003 và
từ giai đoạn từ năm 2003 đến nay.
1.2.1. Giai đoạn trƣớc năm 1993
Trong giai đoạn này lịch sử hình thành các quy định về thu hồi, bồi thường đất có

thể chia thành hai giai đọan :
 Giai đoạn trƣớc năm 1980
Trong giai đoạn này khái niệm về thu hồi, bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất
chưa được đặt ra nhưng đã hình thành nên khái niệm tịch thu, trung thu, trưng mua đất,
thuật ngữ này lần đầu tiên được nêu lên trong Luật Cải cách ruộng đất năm 1953. Thuật
ngữ tịch thu, trưng thu, trưng mua mặc dù có tên gọi khác với thu hồi đất nhưng xét về
bản chất thì cũng giống như thu hồi đất ngày nay. Ở đây, việc trưng thu, trưng mua hay
thu hồi đất đều nhằm mục đích hướng tới là lấy lại đất của người có đất để thực hiện
vào mục đích nhất định. Trong Luật Cải cách ruộng đất năm 1953 mục đích của việc
tịch thu, trưng thu, trưng mua chỉ nhằm mục đích lấy lại ruộng đất của địa chủ phong
kiến để chia lại cho dân cày nghèo. Trong đó, trưng mua đất thì vấn đề bồi thường mới

GVHD: Trần Vang Phủ

Trang 18

SVTH: Lƣơng Hoàng Sang