Giá trị văn hoá truyền thống với sự phát triển lối sống của thanh niên việt nam hiện nay (TT)

1
MỞ ĐẦU
1. Giới thiệu khái quát về luận án
Thanh niên là lứa tuổi nhiều hoài bão và khát vọng, là nguồn
lực nội sinh của đất nước, có tiềm năng vô cùng to lớn, hứa hẹn những
đóng góp quý giá vào công cuộc kiến thiết nước nhà. Để xứng đáng
với vai trò người chủ tương lai, của đất nước, của dân tộc, thanh niên
phải không ngừng hoàn thiện, phát triển về thể lực, trí lực, tâm lực, về
nhân cách, đạo đức, lối sống. Trong quá trình đó, giá trị văn hóa truyền
thống của dân tộc có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, là điểm tựa tinh thần
vững chắc, giúp thanh niên khẳng định mình, đón nhận văn hoá nhân
loại, trí tuệ của thời đại mà không bị choáng ngợp, mất phương hướng.
Cần khai thác và phát huy tốt nhất nguồn sức mạnh tiềm tàng của giá
trị văn hóa truyền thống trong xây dựng và phát triển lối sống thanh
niên, làm cho lối sống đó vừa tiếp nối các giá trị truyền thống, vừa tiếp
thu các giá trị mới để làm giàu vốn văn hoá dân tộc, đồng thời thanh
niên cũng phải là lớp người tạo dựng và phát triển lối sống mới cho
con người Việt Nam trong tương lai. Đề tài luận án “Giá trị văn hoá
truyền thống với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam hiện
nay” tập trung luận giải những vấn đề lý luận và thực tiễn về vai trò và
phát huy vai trò giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối
sống của thanh niên Việt Nam, đề xuất một số phương hướng, giải
pháp phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống dân tộc nhằm
phát triển lối sống thanh niên Việt Nam trong thời gian tới.
2. Lý do chọn đề tài luận án
Sự hình thành, phát triển của lối sống thanh niên Việt Nam
chịu tác động của nhiều nhân tố khác nhau như môi trường tự nhiên xã hội, điều kiện kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội, các yếu tố đến từ
truyền thống và hiện đại, quốc gia và quốc tế. Mỗi yếu tố có vị trí,
vai trò và mức độ ảnh hưởng khác nhau tới sự phát triển lối sống của
thế hệ trẻ, trong đó các giá trị văn hoá truyền thống là một nội dung
quan trọng. Không có quá khứ thì không có hiện tại. Không có các

giá trị văn hoá truyền thống cũng không có các giá trị văn hoá hiện
đại. Sứ mệnh trọng đại của thanh niên là phải tiếp nối mạch nguồn
của dân tộc, làm cho các giá trị truyền thống thấm trong tư tưởng,
hành động của họ, góp phần thúc đẩy sự phát triển của đất nước và
con người Việt Nam trong thời kỳ mới.
Tuy nhiên, tình hình lối sống thanh niên Việt Nam hiện đang
nảy sinh nhiều vấn đề phức tạp. Đã có những biểu hiện chỉ chú ý hiệu


2
quả kinh tế mà xem nhẹ lợi ích văn hoá, chỉ quan tâm đến giá trị hiện
đại mà coi nhẹ giá trị truyền thống, chỉ đề cao những giá trị nhân loại
mà thờ ơ với các giá trị của dân tộc trong đời sống xã hội nói chung và
trong lối sống, phát triển lối sống thanh niên Việt Nam nói riêng.
Những nhận thức và hành động thiên lệch như vậy không chỉ dẫn đến
sự lệch lạc trong lối sống, nhân cách của thế hệ trẻ, mà còn dẫn đến sự
đứt đoạn với quá khứ, nguy cơ huỷ hoại truyền thống, lịch sử, mất bản
sắc văn hoá, thậm chí đe doạ sự tồn vong của dân tộc. Một trong
những nguyên nhân cơ bản của tình hình đó là việc nghiên cứu, phát
huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc chưa thật sự có chiều sâu, cơ
bản và chưa được vận dụng một cách khoa học vào việc xây dựng,
phát triển lối sống thanh niên. Từ đó đặt ra vấn đề cần nghiên cứu, khai
thác, phát huy một cách khoa học và hiệu quả giá trị văn hóa truyền
thống trong quá trình giáo dục thanh niên nói chung và phát triển lối
sống thanh niên Việt Nam hiện nay nói riêng.
Cho đến nay, đã có nhiều công trình khoa học bàn về các vấn đề
văn hóa, lối sống, lối sống thanh niên ở nhiều góc độ khác nhau. Tuy
nhiên, hiện vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu một cách hệ thống và
bàn trực tiếp về khía cạnh giá trị văn hóa truyền thống với sự phát triển
lối sống của thanh niên. Việc luận giải, chứng minh vai trò và phát huy

vai trò của giá trị văn hóa truyền thống đối với phát triển lối sống thanh
niên Việt Nam dưới góc độ triết học sẽ giúp khái quát những khía cạnh
bản chất, cho phép đề xuất những giải pháp nhằm giải quyết hiệu quả
những vấn đề đặt ra trong thực tiễn. Đó là cơ sở để tác giả lựa chọn vấn
đề: “Giá trị văn hoá truyền thống với sự phát triển lối sống của thanh
niên Việt Nam hiện nay” làm đề tài nghiên cứu luận án tiến sỹ của mình.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở phân tích lý luận và khảo sát thực tiễn về vai trò và
phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống dân tộc đối với sự
phát triển lối sống thanh niên Việt Nam, luận án đề xuất phương hướng
và giải pháp tiếp tục phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống
trong việc phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu:
- Làm rõ những vấn đề lý luận về vai trò và phát huy vai trò
của giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống thanh
niên Việt Nam.


3
- Phân tích, làm rõ thực trạng phát huy vai trò của giá trị văn
hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam.
- Đề xuất phương hướng và giải pháp tiếp tục phát huy vai
trò của giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống của
thanh niên Việt Nam hiện nay.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Vai trò và phát huy vai trò giá trị văn hóa truyền thống đối
với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam.
4.2. Phạm vi nghiên cứu

- Luận án tập trung nghiên cứu vai trò và phát huy vai trò của
giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam đối với sự phát triển
lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay. Phạm trù giá trị văn hóa
truyền thống trong luận án là giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc
Việt Nam, tập trung chủ yếu ở các giá trị văn hóa tinh thần.
- Luận án tập trung khảo sát vấn đề phát huy vai trò của giá
trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống của đối tượng
thanh niên thuộc lứa tuổi 15 – 30, phạm vi thời gian: từ sau đại hội
lần thứ IX của Đảng đến nay.
5. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở lý luận
Luận án dựa vào lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng ta về văn hoá, phát triển
văn hóa, về thanh niên, lối sống của thanh niên, trực tiếp là vấn đề
mối quan hệ giữa truyền thống và hiện đại, truyền thống và lối sống
nói chung, lối sống thanh niên nói riêng.
5.2. Cơ sở thực tiễn
Luận án được thực hiện trên những tài liệu, số liệu thực tiễn
qua các báo cáo, tổng kết, đánh giá của Đảng, Nhà nước, các cơ quan
hữu quan, các tổ chức đoàn thể về vấn đề xây dựng nền văn hóa, xây
dựng thế hệ trẻ Việt Nam. Đề tài cũng dựa vào sự phân tích những
kết quả điều tra xã hội học, khảo sát thực tiễn của bản thân tác giả.
5.3. Phương pháp nghiên cứu
Luận án dựa vào phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện
chứng và duy vật lịch sử cùng với các phương pháp nhận thức khoa


4
học chung như: lô gíc và lịch sử; phân tích và tổng hợp; khái quát hóa
và trừu tượng hóa; phương pháp tiếp cận giá trị - văn hóa, điều tra xã

hội học, v.v.
6. Những đóng góp mới của luận án
- Luận án đã làm rõ lý luận về giá trị văn hóa truyền thống
với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam, trong đó luận giải cấu
trúc và tính quy luật của sự hình thành và phát triển lối sống, vấn đề
phát triển lối sống thanh niên Việt Nam, mối liên hệ giữa giá trị văn
hóa truyền thống với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam, vai
trò của giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống
thanh niên Việt Nam cũng như quá trình truyền thụ, tiếp nhận và
chuyển hoá giá trị văn hoá truyền thống trong thanh niên nhằm đảm
bảo hiệu quả phát huy vai trò giá trị văn hoá truyền thống với phát
triển lối sống của thanh niên Việt Nam.
- Luận án đã phân tích có căn cứ (số liệu xã hội học) thực trạng
và những vấn đề đặt ra từ thực trạng phát huy vai trò giá trị văn hóa
truyền thống đối với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam.
- Luận án đã đề xuất các giải pháp có tính hệ thống, thiết thực
và khả thi để tiếp tục phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống
đối với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay.
7. Ý nghĩa lý luận, thực tiễn của luận án
- Luận án đã chứng minh vai trò quan trọng của giá trị văn
hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam,
góp phần làm sâu sắc thêm cơ sở lý luận cho việc xây dựng quan
điểm, nội dung xây dựng và phát triển lối sống nói chung, lối sống
thanh niên Việt Nam hiện nay nói riêng.
- Luận án là tài liệu tham khảo cho việc xây dựng chương
trình, giáo trình giảng dạy, đào tạo trong các cơ sở giáo dục, đào tạo,
nghiên cứu về xây dựng và phát triển lối sống thanh niên cũng như
các cơ quan nghiên cứu và những ai quan tâm đến vấn đề này.
8. Kết cấu của luận án
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tổng quan tình hình nghiên

cứu liên quan đến đề tài, Danh mục tài liệu tham khảo và các phụ lục,
luận án được kết cấu trong 3 chương, 6 tiết.


5
TỔNG QUAN
TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
1. Những công trình nghiên cứu về giá trị văn hoá, giá
trị văn hoá truyền thống của dân tộc Việt Nam, lối sống, lối
sống thanh niên và vai trò của giá trị văn hoá truyền thống đối
với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam
1.1. Những công trình nghiên cứu về giá trị văn hoá và giá
trị văn hoá truyền thống của dân tộc Việt Nam
Có rất nhiều công trình nghiên cứu về những vấn đề giá trị,
giá trị văn hoá và giá trị văn hoá truyền thống, tiêu biểu như: “Sự
biến đổi của các giá trị văn hóa trong bối cảnh xây dựng nền kinh tế
thị trường ở Việt Nam hiện nay” của tác giả Nguyễn Duy Bắc; “Văn
hóa và con người Việt Nam trong đổi mới và hội nhập quốc tế” của
tác giả Hoàng Chí Bảo; “Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc
Việt Nam” của tác giả Trần Văn Giàu; “Các giá trị truyền thống và
con người Việt Nam hiện nay” của tác giả Phan Huy Lê và Vũ Minh
Giang; “Tìm hiểu giá trị văn hóa truyền thống trong sự nghiệp công
nghiệp hóa, hiện đại hóa” của nhóm các tác giả Nguyễn Trọng
Chuẩn - Phạm Văn Đức - Hồ Sỹ Quý, Một số vấn đề về hệ giá trị
Việt Nam trong giai đoạn hiện tại do tác giả Trần Ngọc Thêm (chủ
biên) v.v… Trong các công trình khoa học đó, vấn đề giá trị, giá trị
văn hoá và giá trị văn hoá truyền thống đã được các tác giả tập trung
luận giải ở các góc độ: triết học, giá trị học, văn hoá học v.v…Các tác
giả cũng khẳng định sức mạnh của dòng chảy văn hóa dân tộc,
khẳng định tính tất yếu, sự cần thiết và khả năng kế thừa, phát

triển các giá trị văn hoá đó trong giai đoạn hiện nay.
1.2. Những công trình nghiên cứu về vấn đề lối sống và lối
sống thanh niên Việt Nam
Có nhiều công trình khoa học quan tâm, luận giải về vấn
đề lối sống và lối sống thanh niên Việt Nam, tiêu biểu như: “ Một
số vấn đề về lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội ” của tác giả
Huỳnh Khái Vinh (CB); “Lối sống người Việt Nam dưới tác động
của toàn cầu hoá” của tác giả Nguyễn Văn Huyên; “Lối sống dân
tộc, hiện đại - một số vấn đề lý luận và thực tiễn” của tác giả Đỗ


6
Huy; “Nghiên cứu đặc điểm tư duy và lối sống của con người
Việt Nam hiện nay: một số vấn đề cần quan tâm” của tác giả
Nguyễn Ngọc Hà; “Tư tưởng Hồ Chí Minh về thanh niên và công
tác giáo dục thanh niên” của tác giả Nguyễn Thị Thanh; “Thanh
niên và lối sống của thanh niên Việt Nam trong quá trình đổi mới
và hội nhập quốc tế” của tác giả Phạm Hồng Tung;“Vấn đề lối
sống của thanh niên Việt Nam hiện nay” của tác giả Lê Thị Hoài
v.v... Sự tổng hợp và luận giải ở nhiều góc độ khác nhau về lối sống,
nội dung và phạm vi của khái niệm lối sống và những khái niệm gần
gũi với lối sống đã tạo cơ sở lý luận giúp tác giả luận án có cơ sở tiếp
tục đi sâu nghiên cứu vấn đề lối sống thanh niên cũng như sự phát
triển lối sống thanh niên nhìn từ góc độ triết học.
1.3. Những công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề vai
trò của giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống
thanh niên Việt Nam
Về vai trò của văn hoá, văn hoá truyền thống đối với sự phát
triển đất nước nói chung và phát triển nhân cách, đạo đức, lối sống
thanh niên nói riêng, có các công trình nghiên cứu tiêu biểu như: “Về

vai trò động lực của văn hoá trong sự phát triển xã hội” của tác giả Hồ
Sỹ Quý; “Giá trị truyền thống - nhân lõi và sức sống bên trong của sự
phát triển đất nước, dân tộc” của tác giả Nguyễn Văn Huyên; “Văn
hoá Việt Nam và sự phát triển lâu bền của quốc gia” của tác giả
Nguyễn Trọng Chuẩn; “Kế thừa và phát huy các giá trị văn hóa truyền
thống dân tộc trong xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay” của tác
giả Võ Văn Thắng; “Hệ giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam trong
đổi mới và hội nhập” của tác giả Hoàng Chí Bảo; “Về lối sống và định
hướng xây dựng lối sống mới cho thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay” của
tác giả Mai Thị Dung; “Giá trị văn hóa truyền thống dân tộc với việc
xây dựng nhân cách sinh viên Việt Nam hiện nay” của nhóm tác giả
Lương Gia Ban, Nguyễn Thế Kiệt (CB) v.v… Các công trình này đã
luận giải ở nhiều góc độ khác nhau về giá trị và giá trị văn hoá truyền
thống, về lối sống và lối sống thanh niên, về vai trò của giá trị văn hóa
truyền thống đối với sự phát triển, trong đó có nhân cách, đạo đức, lối
sống thanh niên, sinh viên. Điều này vừa cho phép nghiên cứu sinh có


7
thể kế thừa một cách có chọn lọc các kết quả nghiên cứu của các nhà
khoa học, vừa có thể tiếp tục làm sâu sắc thêm những vấn đề mà các
công trình nghiên cứu trước đó còn để ngỏ.
2. Những công trình nghiên cứu về phát huy giá trị văn hoá
truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh niên Việt Nam
Rất nhiều công trình khoa học đã đi sâu nghiên cứu mối quan
hệ giữa truyền thống và hiện đại, phát huy giá trị truyền thống của dân
tộc nhằm giáo dục đạo đức mới, lối sống mới, giáo dục nhân cách cho
thế hệ trẻ, cho thanh niên, sinh viên Việt Nam, tiêu biểu như: “Quan
hệ biện chứng giữa truyền thống và hiện đại trong giáo dục đạo đức
cho thanh niên Việt Nam hiện nay” của tác giả Lê Thị Hoài Thanh;

“Xây dựng lối sống ở Việt Nam hiện nay từ góc độ văn hoá truyền
thống dân tộc” của tác giả Võ Văn Thắng; “Sự lựa chọn các giá trị
đạo đức và nhân văn trong định hướng lối sống của sinh viên tại một
số trường Đại học tại Thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Huỳnh
Văn Sơn; “Thanh niên và lối sống của thanh niên Việt Nam trong quá
trình đổi mới và hội nhập quốc tế” của tác giả Phạm Hồng Tung;
“Nhập thân văn hóa trong phát triển nhân cách Bộ đội Cụ Hồ của
thanh niên quân đội hiện nay” của tác giả Hoàng Đình Chiều, “Thực
trạng giữ gìn và phát huy các giá trị văn hoá truyền thống của thanh
niên đô thị nước ta” của tác giả Trần Kim Cúc, “Về lối sống và định
hướng xây dựng lối sống mới cho thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay” của
tác giả Mai Thị Dung v.v...Những kết quả nghiên cứu này giúp tác giả
xem xét dòng chảy văn hóa, lối sống, đạo đức từ quá khứ đến hiện tại
để định hướng phát triển lối sống thanh niên trong hiện tại và tương lai,
giúp tác giả luận án định hướng giải pháp phát triển lối sống thanh niên
Việt Nam trên nền gốc giá trị văn hóa dân tộc.
3. Đánh giá khái quát kết quả nghiên cứu và những vấn
đề đặt ra luận án cần tiếp tục giải quyết
3.1. Đánh giá khái quát kết quả nghiên cứu của các công
trình khoa học liên quan đến đề tài
Một là, các công trình khoa học đã làm rõ quan niệm về giá
trị và giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam, xác định hệ giá trị văn


8
hóa truyền thống Việt Nam, khẳng định sự cần thiết phải khai thác và
phát huy giá trị đó trong sự nghiệp đổi mới và phát triển lối sống; tiếp
cận vấn đề thanh niên, lối sống thanh niên, xây dựng lối sống thanh
niên hiện nay ở nhiều góc độ khác nhau, khẳng định tầm quan trọng
của việc xây dựng nhân cách, đạo đức, lối sống mới cho thanh niên

Việt Nam hiện nay.
Hai là, các công trình khoa học đã thực hiện việc khảo sát
thực trạng vai trò của các giá trị văn hóa truyền thống trong đối với
sự phát triển đất nước, thực trạng vấn đề kết hợp truyền thống và hiện
đại trong xây dựng lối sống, thực trạng phát huy giá trị truyền thống
trong giáo dục đạo đức cho thanh niên. Những thách thức, mâu thuẫn
nảy sinh trong quá trình phát triển cũng như xu hướng vận động phức
tạp của đời sống đạo đức, văn hoá, nhân cách, lối sống nói chung và
của thanh niên, sinh viên, thế hệ trẻ nói riêng cũng đã được luận giải
ở nhiều góc độ khác nhau.
Ba là, trên cơ sở lý luận và kết quả khảo sát thực tiễn, ở
những góc độ, phạm vi và mức độ khác nhau, các công trình khoa
học trên đã chỉ rõ những định hướng và hệ giải pháp khai thác và
phát huy giá trị văn hóa truyền thống nhằm xây dựng và phát triển
nhân cách, đạo đức, lối sống của thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay.
3.2. Những vấn đề đặt ra luận án cần tiếp tục giải quyết
Thứ nhất, tập trung luận giải ở góc độ triết học, mối liên hệ
giữa giá trị văn hóa truyền thống với sự phát triển lối sống thanh niên
Việt Nam, khẳng định và làm sâu sắc thêm vai trò cũng như vấn đề
phát huy vai trò của giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối
sống thanh niên Việt Nam
Thứ hai, khảo sát, đánh giá, nhận định ở góc độ triết học về
thực trạng phát huy vai trò giá trị văn hóa truyền thống đối với sự
phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay, phát hiện những
vấn đề đặt ra trong sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam dưới
tác động của giá trị văn hoá truyền thống.
Thứ ba, đề xuất giải pháp để phát huy có hiệu quả, vai trò
của giá trị văn hóa truyền thống đối với sự phát triển lối sống của
thanh niên Việt Nam hiện nay.

9
Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN
THỐNG VỚI SỰ PHÁT TRIỂN LỐI SỐNG CỦA THANH NIÊN
VIỆT NAM
1.1. Lý luận về giá trị văn hoá truyền thống và sự phát triển lối
sống của thanh niên Việt Nam
1.1.1. Giá trị văn hoá truyền thống và giá trị văn hóa truyền
thốngViệt Nam
Giá trị văn hóa là tổng thể ý nghĩa văn hoá của mọi sự vật, hiện
tượng trong quan hệ với hoạt động Người, có vai trò đặc biệt to lớn đối
với sự hoàn thiện tính Người. Giá trị văn hoá truyền thống là giá trị văn
hoá hình thành và kết tinh từ lịch sử, được lưu truyền lại cho hiện tại và
tương lai, thể hiện ý nghĩa của nó đối với đời sống của các thế hệ kế tiếp.
Các giá trị văn hoá truyền thống là kết tinh của lịch sử, không chỉ chuyển
tải thông điệp của quá khứ, mà còn thể hiện thái độ và cách ứng xử của
hiện tại đối với các thông điệp đó, không chỉ hữu ích trong quá khứ, mà
còn giúp chủ thể văn hóa nhận định, giải quyết những vấn đề hiện tại và
dự tính những kế hoạch cho tương lai.
Trên cơ sở kế thừa thành quả nghiên cứu của các nhà khoa học, luận
án khái quát nội dung các giá trị văn hoá truyền thống tiêu biểu của dân tộc
Việt Nam: chủ nghĩa yêu nước, tính cố kết cộng đồng, yêu thương con người,
cần cù, sáng tạo, yêu hoà bình,... Đây là tinh hoa văn hoá của dân tộc Việt
Nam, được các thế hệ không ngừng kế thừa, phát huy, sáng tạo, bổ sung, phát
triển. Trong giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa theo định
hướng xã hội chủ nghĩa, các giá trị đó vẫn đang được tiếp nối, trở thành một
nguồn lực không thể thiếu trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nước.
1.1.2. Lối sống và sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam
* Lối sống, cấu trúc của lối sống, tính quy luật của sự hình thành

và phát triển lối sống
Lối sống là cách mà con người và cộng đồng người sống dựa trên
một tiền đề kinh tế - văn hoá - xã hội nhất định. Lối sống là biểu hiện cụ
thể của phương thức sống, có tính giai cấp, tính dân tộc, tính cá nhân và
tính xã hội, chịu sự quy định của cả điều kiện kinh tế lẫn hệ thống giá trị
văn hoá tinh thần, tập quán, tôn giáo, tín ngưỡng của cộng đồng. Lối sống
bao gồm khía cạnh vật chất và khía cạnh tinh thần; mặt tư tưởng và thực
tiễn; biểu hiện qua những hoạt động kinh tế, chính trị, xã hội, hoạt động
tiêu dùng, sinh hoạt, giao tiếp,... Sự hình thành và phát triển lối sống là quá
trình thống nhất giữa cá nhân và xã hội; giữa điều kiện khách quan và
nhân tố chủ quan; giữa giáo dục và tự giáo dục.
* Đặc điểm lối sống thanh niên và sự phát triển lối sống của
thanh niên Việt Nam
Lối sống của thanh niên là cách mà một thế hệ đặc thù của xã
hội sống dựa trên một tiền đề kinh tế - văn hoá - xã hội nhất định gắn với
những đặc điểm tâm lý, tính cách của tuổi trẻ. Điểm nổi bật trong lối sống
thanh niên, xét ở chiều sâu tư tưởng là sự chưa định hình vững chắc một
hệ giá trị sống, ở biểu tầng lối sống là sự năng động, tươi mới của thái độ
và hoạt động sống mang tính thử nghiệm nhiều hơn là tính bền vững.
Ngoài ra, lối sống thanh niên Việt Nam cũng mang những đặc điểm của


10
lối sống người Việt Nam gắn với truyền thống, lịch sử, văn hoá, với điều
kiện kinh tế, chính trị, xã hội, và về cơ bản, lối sống đó chịu ảnh hưởng
của xã hội tiểu nông, tâm lý làng xã trong đó có cả những nét tích cực có
thể phát huy cũng như những tiêu cực cần phải khắc phục.
Phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam
Phát triển lối sống thanh niên là quá trình thanh niên tiếp nhận,
chuyển hoá các giá trị văn hoá của nhân loại, dân tộc và cộng đồng thành

văn hoá cá nhân, lối sống cá nhân để hình thành một lối sống văn hoá. Về
thực chất, đây là quá trình chuyển hóa không ngừng của lối sống thanh niên,
từ tiếp nhận giá trị, hình thành quan điểm, lẽ sống, đến lan tỏa giá trị thông
qua thái độ và hành động, làm gia tăng hàm lượng văn hoá trong các thành
tố của lối sống và thể hiện ra trong đời sống xã hội như là những giá trị phù
hợp với truyền thống dân tộc và xu thế thời đại. Kết quả của sự phát triển đó
là sự định hình một lối sống mới của thanh niên đậm tính dân tộc, tính hiện
đại và giàu tính nhân văn, phù hợp với định hướng chính trị, văn hoá của xã
hội, lối sống có văn hoá, đáp ứng yêu cầu của lứa tuổi thanh niên cũng như
của sự phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội của đất nước.
1.1.3. Mối liên hệ giữa giá trị văn hoá truyền thống và phát
triển lối sống của thanh niênViệt Nam
Thứ nhất, giữa giá trị văn hóa truyền thống và sự phát triển lối
sống thanh niên có sự quy định lẫn nhau, đảm bảo lối sống đó không bị
đứt đoạn với quá khứ và các giá trị văn hóa truyền thốngvẫn tiếp tục được
khẳng định và duy trì. Thứ hai, giữa giá trị văn hóa truyền thống và sự
phát triển lối sống thanh niên có sự tác động qua lại lẫn nhau, đảm bảo
duy trì tính dân tộc cho lối sống đó và các giá trị văn hoá truyền thống
được hiện đại hoá. Thứ ba, giữa giá trị văn hóa truyền thốngvà sự phát
triển lối sống thanh niên cũng có sự xâm nhập, chuyển hoá lẫn nhau, thúc
đẩy quá trình giá trị hoá, văn hoá hoá lối sống cũng như hiện đại hoá, lối
sống hoá văn hoá truyền thống, làm cho các giá trị văn hoá được hiện thực
hoá, trở thành lối sống văn hoá và lối sống kết tinh thành giá trị.
1.2. Vai trò của giá trị văn hoá truyền thống và phát huy vai
trò của giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh
niên Việt Nam
1.2.1. Vai trò của giá trị văn hoá truyền thống đối với sự phát
triển lối sống của thanh niên Việt Nam
* Giá trị văn hoá truyền thống góp phần tạo nền tảng tinh thần
bền vững cho sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam

Giá trị văn hóa truyền thống tạo nền tảng tinh thần cho sự hình
thành và phát triển nhận thức, tư tưởng, tình cảm cao đẹp, nhân văn của
thế hệ trẻ, là cơ sở tinh thần cho sự ổn định của lối sống, để thanh niên
thực hiện lối sống theo các chuẩn mực văn hoá. Giá trị văn hóa truyền
thống tạo nền tảng văn hoá ban đầu để thanh niên tiếp thu có chọn lọc,
chuyển hoá các giá trị nhân văn của thời đại, làm phong phú thêm lối sống
mà không bị lai căng, mất gốc. Một nền tảng văn hoá với hệ giá trị cốt lõi
sẽ giúp thanh niên có bản lĩnh, tự tin để định hình một lối sống mang đậm
tính dân tộc mà không trở thành bảo thủ hay quá cấp tiến, giúp thanh niên


11
không bị thiếu hụt, đứt đoạn với quá khứ hay choáng ngợp, mất phương
hướng trong hiện tại và tương lai.
* Giá trị văn hoá truyền thống góp phần định hướng và điều tiết
sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam
Giá trị văn hoá truyền thống góp phần định hướng sự phát triển
lối sống thanh niên Việt Nam theo hướng gắn kết truyền thống, vươn tới
hiện đại. Giá trị văn hoá truyền thống giúp thanh niên lựa chọn giá trị,
định hình lẽ sống, từ đó định hướng thái độ, hành vi, cách ứng xử của
thanh niên với tự nhiên, với xã hội và với chính mình theo các chuẩn mực
văn hoá, tránh chạy theo các giá trị mới một cách cực đoan, đồng thời
hướng lối sống thanh niên đến mục tiêu văn hóa, làm cho lối sống ấy trở
thành văn hóa. Giá trị văn hoá truyền thống góp phần điều tiết quá trình
phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam cho phù hợp với các chuẩn
mực văn hóa dân tộc, thúc đẩy quá trình phát huy cái đúng, cái tích cực,
hạn chế cái sai, cái tiêu cực trong lối sống, giúp thanh niên có năng lực
văn hoá để kiềm tỏa, đấu tranh với các hiện tượng phủ nhận truyền thống
hoặc sùng bái truyền thống trong lối sống một cách vô nguyên tắc.
* Giá trị văn hoá truyền thống góp phần tạo nguồn lực tinh thần

cho sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam
Giá trị văn hóa truyền thống hun đúc sức mạnh tinh thần, năng
lực và bản lĩnh văn hoá, giúp thanh niên hình thành mục tiêu, lý tưởng
sống tốt đẹp, có động cơ, thái độ và hành động thấm đậm các giá trị nhân
văn; tạo cơ chế “phòng ngừa” cho lối sống của thanh niên trước những tác
động tiêu cực của cơ chế thị trường, toàn cầu hoá và những âm mưu “diễn
biến hoà bình” của các thế lực thù địch; tạo năng lượng văn hoá nội sinh
giúp thanh niên vượt qua những khó khăn, thách thức, khẳng định một lối
sống văn hoá giàu bản sắc dân tộc nhưng vẫn tương thích với đời sống
đương đại.
1.2.2. Phát huy vai trò giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát
triển lối sống của thanh niên Việt Nam
Phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống nhằm phát triển
lối sống thanh niên Việt Nam là hoạt động có chủ đích của các chủ thể xã
hội trong việc sử dụng hệ thống các phương thức, phương tiện nhằm khai
thác và nhân lên tác dụng, tiềm năng, sức mạnh của giá trị văn hoá
truyền thống, huy động và thúc đẩy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của
các chủ thể trong việc truyền thụ, tiếp nhận giá trị văn hóa đó để hướng
tới một lối sống văn hóa, đậm giá trị văn hoá dân tộc và phù hợp với giá
trị văn hóa hiện đại. Vấn đề cơ bản, có ý nghĩa quyết định trong việc phát
huy vai trò của giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh
niên Việt Nam là các giá trị đó phải được thẩm thấu trong tư tưởng, tâm
hồn của thanh niên, từ đó từng bước hiện thực hoá thông qua thái độ và
hành động của họ để định hình một lối sống văn hoá giàu tính dân tộc mà
vẫn hiện đại. Từ góc độ xem xét phát huy là một hệ động thái của các chủ
thể nhằm làm tăng trưởng cái đúng, cái tốt, cái đẹp của giá trị văn hoá
truyền thống trong lối sống thanh niên, luận án luận giải biện chứng của
quá trình truyền thụ, tiếp nhận, chuyển hoá các giá trị văn hoá truyền
thống trong thanh niên, thông qua nỗ lực chủ quan của các chủ thể quản
lý, giáo dục, của bản thân thanh niên, bằng các con đường, cách thức khác

12
nhau, dựa trên những điều kiện kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội phù hợp.
Quá trình đó không chỉ đảm bảo các giá trị văn hoá truyền thống được
chuyển tải đến thanh niên và định hình giá trị cho lối sống của họ, mà còn
khơi dậy những giá trị tiềm ẩn trong chính thanh niên, tạo điều kiện để các
giá trị đó được bổ sung, hoàn thiện, từng bước được hiện thực hoá thông
qua lối sống, thúc đẩy sự phát triển lối sống đó theo các chuẩn mực văn
hoá.
Kết luận chương 1
Phát triển lối sống thanh niên Việt Nam là quá trình khách quan
trong đó chứa đựng những mâu thuẫn của tự vận động, tự chuyển hóa từ
hấp thụ các giá trị văn hoá, định hình lối sống và lan tỏa giá trị đó thông
qua lối sống của mình. Trong sự phát triển đó, giá trị văn hóa truyền thống
– kết tinh của tư tưởng, tâm hồn, khí phách của dân tộc là một yếu tố
không thể thiếu trong sự phát triển lối sống văn hoá của thế hệ trẻ. Các giá
trị văn hóa truyền thống góp phần tạo dựng nền tảng tinh thần cho phát
triển lối sống thanh niên, định hướng, điều tiết và thúc đẩy sự phát triển lối
sống đó theo các chuẩn mực văn hóa, trở thành lối sống văn hoá. Để các
giá trị văn hóa truyền thống thấm đến tư tưởng, tâm hồn, niềm tin, lẽ sống,
giúp thanh niên thực hành lối sống một cách văn hoá, phải có sự kết hợp
biện chứng giữa truyền thụ các giá trị đó đến với thanh niên với sự chủ
động tiếp nhận và định hình giá trị trong nhận thức, tư tưởng cũng như
hiện thực hoá trong thái độ, hành động sống của họ. Đó cũng là sự thống
nhất giữa cái khách quan và cái chủ quan, giữa chủ thể và đối tượng quản
lý, giáo dục, giữa mục tiêu và phương pháp, phương tiện. Sự gắn kết giá
trị văn hóa truyền thống với sự phát triển lối sống thanh niên đảm bảo sự
tiếp nối giữa các thế hệ, sự thống nhất giữa cái đặc sắc của văn hóa dân tộc
với giá trị hiện đại, định hình một lối sống văn hoá, giàu bản sắc mà vẫn

hiện đại trong thanh niên Việt Nam.
Chương 2
GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VỚI SỰ PHÁT TRIỂN
LỐI SỐNG CỦA THANH NIÊN VIỆT NAM – THỰC TRẠNG
VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA
2.1. Thực trạng phát huy vai trò giá trị văn hóa truyền
thống với sự phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam
2.1.1. Thực trạng phát huy vai trò tạo nền tảng tinh thần
của giá trị văn hoá truyền thống cho phát triển lối sống của thanh
niên Việt Nam
Dựa trên kết quả điều tra xã hội học của các tổ chức và cá nhân
về thanh niên và lối sống thanh niên cũng như kết quả điều tra có tính
đại diện của tác giả, có thể thấy, các giá trị văn hóa truyền thống thực

sự tiềm tàng trong tư tưởng, nhận thức, trở thành một phần
quan trọng trong lẽ sống cao đẹp của thanh niên hiện nay.
Thanh niên đang nỗ lực cụ thể hoá các giá trị đó thành hành


13

động thiết thực trên mọi lĩnh vực, chứng tỏ một nền tảng tinh
thần vững chắc, giàu tính nhân đạo, nhân văn trong lối sống
của họ. Cách họ sống, lao động, cũng như tham gia các hoạt động kinh
tế, chính trị, văn hoá, xã hội cho thấy những giá trị văn hoá truyền thống
tốt đẹp của dân tộc vẫn đang được thế hệ trẻ duy trì, tiếp nối. Tuy

nhiên, kết quả khảo sát cũng cho thấy, nhận thức của một bộ
phận thanh niên về các giá trị văn hóa truyền thống của dân
tộc chưa thật đầy đủ, chưa thật đúng đắn, còn mơ hồ, cảm

tính. Có những biểu hiện lệch lạc trong nhận thức, động cơ,
thái độ sống của một bộ phận thanh niên, đe dọa đến sự phát
triển lành mạnh của lối sống đó. Điều đó cho thấy họ vừa thiếu hụt
vốn kiến thức, kỹ năng để thích ứng với cuộc sống hiện đại, vừa thiếu sự
thấu hiểu những giá trị văn hoá tốt đẹp của dân tộc. Đây là nguyên nhân
sâu xa cản trở sự phát triển lối sống của thanh niên hiện nay theo cái
đúng, cái tốt, cái đẹp.
2.1.2. Thực trạng phát huy vai trò định hướng, điều tiết của
giá trị văn hoá truyền thống đối với sự phát triển lối sống của thanh
niên Việt Nam
Tình hình lối sống của thế hệ trẻ hiện nay cho thấy thanh niên

ngày càng có ý thức hơn về giá trị và ý nghĩa của cuộc sống,
biết lựa chọn và thực hành lối sống theo cả giá trị truyền thống
và giá trị hiện đại. Lực lượng thanh niên tham gia các hoạt động
tình nguyện vì cộng đồng ngày càng tăng, lĩnh vực tham gia ngày càng
đa dạng, địa bàn ngày càng mở rộng. Các hoạt động có ý nghĩa nhân
đạo, nhân văn, vì cộng đồng của thanh niên ngày càng phong phú, chứng
tỏ sức lan tỏa mạnh mẽ của các giá trị văn hoá dân tộc trong lối sống
thanh niên hiện nay. Điều đó cho thấy sự định hướng của giá trị văn hoá
truyền thống với phát triển lối sống thanh niên Việt Nam đã và đang
được thể hiện trên thực tế. Với sức mạnh của truyền thống, của đạo lý
dân tộc, giá trị văn hóa truyền thống đã góp phần điều tiết, thúc đẩy nhận
thức, quan niệm sống đúng đắn, nhân văn trong lối sống thanh niên,
từng bước giúp thanh niên kiềm toả, đấu tranh với những hành vi
phản văn hoá và khuyến khích hành vi cao thượng trong lối sống của
họ. Tuy nhiên, một bộ phận không nhỏ thanh niên vẫn có sự
lệch lạc trong việc lựa chọn giá trị, nhận thức và hành vi sai lệch về

14
bản thân, về cộng đồng, về mục đích, lý tưởng sống, sống buông thả,
thiếu trách nhiệm, thái độ và hành động thiếu văn hoá, phản giá trị,
khiến cho lối sống của họ chệch ra khỏi quỹ đạo văn hoá của xã hội, đi
ngược lại với các giá trị văn hoá tốt đẹp của dân tộc ta.
2.1.3. Thực trạng phát huy vai trò tạo nguồn lực tinh thần
của giá trị văn hoá truyền thống cho sự phát triển lối sống của
thanh niên Việt Nam
Khảo sát tình hình lối sống của thanh niên hiện nay, có thể
thấy, nguồn lực văn hoá dân tộc đã và đang được phát huy, thúc đẩy
lối sống của thế hệ trẻ theo các chuẩn mực văn hoá. Nội lực văn

hóa thôi thúc thanh niên hướng tới những giá trị mới, đáp
ứng yêu cầu phát triển đất nước. Dám nghĩ, dám làm, tích
cực, chủ động, coi trọng tri thức, trí tuệ, coi trọng tính tự
lực, tự cường để tiếp thu khoa học kỹ thuật, công nghệ, có
chí hướng vươn lên, tự khẳng định mình cũng như đáp
ứng yêu cầu của đất nước là những phẩm chất thường
thấy của thanh niên Việt Nam hiện nay. Tuy nhiên, những
con số thống kê cũng cho thấy thực trạng báo động về lối sống
lệch lạc của một bộ phận thanh niên hiện nay và chứng tỏ, sức
mạnh của nguồn lực văn hóa đến lối sống của một bộ
phận thanh niên chưa thực sự đủ mạnh, thiếu chiều sâu
để thôi thúc họ hình thành quan điểm, lẽ sống đúng đắn và
tự giác thực hành lối sống theo các giá trị văn hóa cũng
như đề kháng với những cám dỗ tiêu cực từ bên ngoài.
2.1.4. Tình hình tuyên truyền, giáo dục và tiếp nhận
giá trị văn hoá truyền thống ở thanh niên Việt Nam hiện
nay
* Sự chủ động, tích cực của các chủ thể quản lý, giáo dục trong

việc tuyên truyền, giáo dục giá trị văn hoá truyền thống cho thanh niên
Trong sự phát triển lối sống thanh niên hiện nay, sự định

hướng của Đảng là cơ sở để cả hệ thống chính trị, các chủ thể
xã hội phát huy vai trò chủ động trong việc cụ thể hoá và triển
khai chủ trương, đường lối phát triển văn hoá, lối sống thành
chính sách, pháp luật. Hệ thống chính trị, gia đình, nhà


15

trường, các cơ quan, đơn vị và toàn xã hội đã từng bước cụ thể
hoá nội dung giáo dục văn hóa truyền thống thành các chương
trình hành động và phong trào thực tiễn sâu rộng. Tuy nhiên,
việc giáo dục giá trị văn hóa truyền thống có lúc, có nơi bị buông lỏng,
xem nhẹ. Sự quan tâm, phối hợp của các chủ thể giáo dục đối với thanh
niên và lối sống thanh niên chưa thực sự thường xuyên, đồng bộ, thống
nhất, chặt chẽ, chưa đi vào chiều sâu. Việc thể chế hoá đường lối quan
điểm của Đảng thành cơ chế, chính sách và luật pháp còn chậm và thiếu
một cơ chế kiểm soát xã hội hiệu quả, khiến mức độ và phạm vi tuyên
truyền, giáo dục, lan toả giá trị văn hoá truyền thống trong thanh niên và
lối sống thanh niên hiện chưa được như kỳ vọng.
* Hình thức, phương pháp tuyên truyền, giáo dục các giá trị
văn hoá truyền thống cho thanh niên Việt Nam hiện nay
Khảo sát thực tế cho thấy, việc tuyên truyền, giáo dục các giá
trị văn hóa truyền thống được thực hiện bằng nhiều hình thức với
nhiều phương pháp khác nhau: thông qua giáo dục gia đình, nhà
trường, xã hội, qua các cuộc thi tìm hiểu lịch sử văn hoá dân tộc, các
hoạt động văn hoá, nghệ thuật, truyền thông, lễ hội truyền thống cũng
như các hoạt động kinh tế, chính trị, khoa học, giáo dục hay giao tiếp,

ứng xử. Nhờ đó, những giá trị văn hoá tốt đẹp được truyền thụ và
từng bước định hình ở thanh niên một lối sống văn hoá.Tuy nhiên, việc
tuyên truyền, giáo dục truyền thống với thế hệ trẻ còn nặng về hành
chính, gượng ép. Một số phong trào thực tiễn chủ yếu mới dừng ở bề
rộng, chưa có chiều sâu, chú ý nhiều đến hình thức, ít quan tâm đến
hiệu quả. Các thiết chế văn hoá – xã hội chưa được khai thác và phát
huy hiệu quả cho việc lan toả các giá trị văn hoá truyền thống. Nội
dung cũng như hình thức giáo dục lịch sử, văn hoá dân tộc nói chung
và các giá trị văn hóa truyền thống nói riêng còn đơn điệu, thiếu tính
hấp dẫn đối với thanh niên. Vẫn tồn tại thái độ cực đoan trong ứng xử
với văn hóa truyền thống và với thanh niên. Những điều đó đã hạn chế
mức độ thẩm thấu giá trị văn hoá truyền thống đến thanh niên và lối
sống thanh niên Việt Nam hiện nay.
* Sự chủ động, tích cực của thanh niên trong việc tiếp nhận,
chuyển hoá các giá trị văn hoá truyền thống thông qua lối sống hiện nay
Trong điều kiện đất nước hoà bình, ổn định, hội nhập và phát
triển, thế hệ trẻ đã nỗ lực tự thân, rèn luyện, hấp thụ sự định hướng
của các thế hệ trước, của các chủ thể quản lý, giáo dục, tiếp tục khẳng


16
định trí tuệ, bản lĩnh, nhân cách của thanh niên Việt Nam thời đại
mới. Mọi lĩnh vực như học tập, nghiên cứu, lao động sản xuất, kinh
doanh, hoạt động chính trị, xã hội, văn hoá, thể thao,v.v…đều thể
hiện tinh thần, thái độ, nhiệt huyết của tuổi trẻ. Sự cống hiến của họ
cho thấy, niềm tự hào, tự tôn dân tộc, truyền thống văn hoá tốt đẹp
của dân tộc đã và đang được thế hệ thanh niên hiện nay hấp thụ và
hiện thực hoá trong lối sống. Tuy nhiên, sự tiếp nhận các giá trị văn
hoá truyền thống ở thanh niên, phần nhiều mới chỉ dừng ở cảm tính
mà chưa trở thành lý tính. Khả năng hấp thụ cũng như chuyển hoá

giá trị văn hoá truyền thống từ nhận thức đến động cơ và hành động
ở một bộ phận thanh niên chưa thường xuyên, liên tục, chưa trở
thành phẩm chất, thói quen có tính bền vững, khiến thái độ và hành
vi văn hoá của không ít thanh niên chỉ có tính nhất thời, thiếu ổn
định, chưa trở thành sự thôi thúc nội tâm của giới trẻ.
2.2. Một số vấn đề đặt ra từ thực trạng phát huy vai trò giá
trị văn hóa truyền thống với sự phát triển lối sống của thanh niên
Việt Nam
2.2.1. Mâu thuẫn giữa yêu cầu phát huy vai trò của giá trị
văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh niên Việt Nam
với sự hạn chế về phương pháp của các chủ thể xã hội trong quá
trình thực hiện. Nội dung các giá trị văn hóa truyền thống vốn giàu
tính thiện, tính thẩm mỹ và tinh tế, nhưng lại được truyền đạt chủ
yếu bởi các mệnh lệnh hành chính, mang nặng tính thủ tục, hình
thức, nhiều khi trở nên máy móc, áp đặt. Các chủ thể cũng như cộng
đồng đều có ước muốn về sự trưởng thành của thế hệ trẻ với lối sống
lành mạnh, có văn hoá, nhưng phương pháp giáo dục lại lạc hậu,
mệnh lệnh quyền uy, áp đặt một chiều, thiếu hiểu biết tâm sinh lý lứa
tuổi, ít lắng nghe, ít thấu hiểu, thấu cảm thanh niên từ đó khiến thanh
niên phản ứng tiêu cực với các giá trị và sự giáo dục của thế hệ đi
trước. Việc truyền thụ giá trị văn hoá truyền thống đòi hỏi phải có sự
chuyên nghiệp hoá, mang tính khoa học và nhân văn, nhưng trên thực
tế, các giá trị văn hoá tốt đẹp của dân tộc vẫn được truyền thụ chủ
yếu bằng các phương pháp lạc hậu, xơ cứng, đơn điệu, thiếu sự sáng
tạo, linh hoạt. Thanh niên là lứa tuổi luôn khát khao, ước vọng vươn
tới cái mới, dám nghĩ, dám làm, rất cần được đánh giá đúng, được
tôn trọng, khuyến khích, tạo điều kiện cho sự sáng tạo và cống hiến,
nhưng vẫn tồn tại sự thiếu tin tưởng, thiếu tôn trọng, định kiến, thậm

17
chí thiếu tính nhân văn trong ứng xử với lớp trẻ.
2.2.2. Mâu thuẫn giữa yêu cầu phát huy vai trò giá trị văn
hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống với hạn chế về năng lực
của thanh niên trong việc tiếp nhận và chuyển hoá các giá trị đó
thông qua lối sống của mình. Muốn thực hiện lối sống có văn hoá,
chủ thể phải có nhận thức đúng đắn về lối sống và các chuẩn mực
văn hoá. Tuy nhiên, nhận thức của thanh niên về nội dung và ý nghĩa
của các giá trị văn hóa truyền thống của thanh niên chưa có sự thống
nhất cao, thậm chí một bộ phận còn mơ hồ, chưa thực sự đầy đủ, sâu
sắc. Khi đã định hình giá trị cho lối sống của mình, thanh niên cần
tiếp tục hình thành động cơ tích cực, ý chí mạnh mẽ, nhưng lại thiếu
năng lực trong việc chuyển hoá từ nhận thức thành động cơ, thái độ
sống tích cực ở thanh niên, thiếu quyết tâm trong việc xác định động
cơ, thái độ cho phù hợp với các giá trị tốt đẹp đó. Có quan điểm sống
đúng đắn, động cơ và thái độ sống tích cực, thanh niên cần có hành vi
và cách ứng xử phù hợp với các giá trị văn hoá, nhưng do thiếu ý
chí, nghị lực, lòng dũng cảm nên khó chuyển hoá các giá trị văn hoá
thành những hành vi phù hợp với các chuẩn mực văn hoá. Thực tế
cho thấy đang tồn tại khoảng cách giữa quan điểm, lẽ sống với thái
độ, động cơ, hành vi và cách ứng xử có văn hoá của thanh niên.
2.2.3. Mâu thuẫn giữa giữa yêu cầu phát huy vai trò của giá
trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh niên với môi
trường xã hội còn nhiều tiêu cực làm hạn chế vai trò đó. Phát huy vai
trò của giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh niên
phải hướng tới việc bảo tồn, tiếp nối giá trị truyền thống cũng như tiếp
nhận giá trị mới, làm gia tăng hàm lượng văn hoá trong lối sống, làm
cho lối sống đó thể hiện được các giá trị nhân văn. Tuy nhiên, quá trình
đó đang chịu tác động của nhiều nhân tố với mức độ ngày càng phức
tạp. Mặt trái của nền kinh tế thị trường, của công nghiệp hóa, hiện đại

hóa, đô thị hoá, xu hướng sùng bái kỹ thuật, công nghệ, những tệ nạn
tiêu cực, quan liêu tham nhũng, xã hội tiềm ẩn nhiều bất công, nghịch
lý đã tác động tiêu cực đến nhận thức, tư tưởng của thanh niên. Những
khó khăn, thách thức mà tuổi trẻ phải đối mặt về việc làm, thu nhập, an
sinh xã hội v.v,…có nguy cơ tạo ra những thái độ, hành vi thiếu kiểm


18
soát và cách ứng xử vượt ra khỏi khuôn khổ văn hóa. Mặt trái của toàn
cầu hóa cùng sự chống phá của các thế lực thù địch với nhiều nguy cơ
và thách thức: xung đột giá trị, “nhập khẩu lối sống” thiếu chọn lọc. Sự
tác động của những tiêu cực, phản văn hoá, phản giá trị không chỉ cản
trở sự hấp thụ các giá trị văn hoá truyền thống mà còn làm thui chột
các giá trị tốt đẹp tiềm ẩn trong thanh niên, đe dọa sự phát triển lối
sống thanh niên theo tiêu chí chân, thiện, mỹ.
Kết luận chương 2
Trước yêu cầu của sự phát triển, thông qua vai trò của các
chủ thể giáo dục và các thiết chế văn hoá - xã hội, giá trị văn hóa
truyền thống đã và đang góp phần tạo nền tảng tinh thần, định hướng
và điều tiết cho sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam, đồng thời
phát huy sức mạnh của nó trong việc thúc đẩy sự phát triển lối sống
thanh niên Việt Nam hiện nay theo các giá trị chân – thiện – mỹ. Tuy
nhiên, do đặc điểm tâm sinh lý của thanh niên cùng những tác động
nhiều chiều của đời sống xã hội, nên bên cạnh những biểu hiện tiến
bộ, tích cực, đang tồn tại cả những tiêu cực, hạn chế khả năng chuyển
hoá các giá trị văn hoá truyền thống thành lối sống văn hoá của thanh
niên. Thực trạng phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống đối
với sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam cho thấy, cần nhận
thức đúng đắn và giải quyết có hiệu quả các mâu thuẫn nảy sinh từ
chính lối sống và sự phát triển lối sống thanh niên, giữa nỗ lực chủ

quan của các chủ thể nhằm duy trì, phát triển giá trị truyền thống dân
tộc thông qua lối sống thanh niên với những tác động tiêu cực từ môi
trường khách quan làm ảnh hưởng đến quy mô và mức độ thẩm thấu
các giá trị văn hoá truyền thống đến thanh niên và lối sống của họ.
Đây là cơ sở thực tiễn cho những định hướng và giải pháp nhằm phát
huy hơn nữa vai trò, sức mạnh của giá trị văn hoá truyền thống cho
sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay.


19
Chương 3
PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT HUY VAI TRÒ GIÁ
TRỊ VĂN HOÁ TRUYỀN THỐNG NHẰM PHÁT TRIỂN LỐI
SỐNG CỦA THANH NIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY
3.1. Phương hướng phát huy vai trò giá trị văn hoá truyền
thống nhằm phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam hiện nay
3.1.1. Thống nhất hài hoà giữa kế thừa và đổi mới, giữa
truyền thống và hiện đại trong việc phát huy vai trò của giá trị văn
hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh niên Việt Nam
hiện nay
Thứ nhất, hiện đại hoá truyền thống, làm cho truyền thống có
thể thích nghi với những thay đổi của thời đại, tiếp thêm năng lượng
của thời đại để tiếp tục phát triển. Hơn nữa, giá trị văn hoá hiện đại
cũng cần có sự thẩm định, sàng lọc, đánh giá để khẳng định sự tương
thích, phù hợp với yêu cầu phát triển của đất nước, dân tộc. Thứ hai,
kết hợp truyền thống với hiện đại phải đảm bảo nguyên tắc kế thừa
và đổi mới trong việc phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền
thống cho sự phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay. Kế
thừa có chọn lọc, đồng thời biến đổi, bổ sung, phát triển giá trị truyền
thống cho phù hợp với yêu cầu của tình hình mới. Trên cơ sở kết hợp

giá trị văn hoá truyền thống với giá trị văn hoá hiện đại, cần hình
thành hệ giá trị văn hoá cho lối sống thanh niên Việt Nam, vừa tiên
tiến, hiện đại, vừa giàu bản sắc dân tộc.
3.1.2. Phát huy vai trò của giá trị văn hoá truyền thống
nhằm phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay phải gắn
liền với thực hiện chiến lược phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng
nền văn hoá mới và người thanh niên Việt Nam hiện đại
Thứ nhất, phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống nhằm
phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay phải gắn liền với thực
hiện chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. Thứ hai, phát huy vai trò
của giá trị văn hóa truyền thống nhằm phát triển lối sống thanh niên
Việt Nam hiện nay gắn với phát triển nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản
sắc dân tộc. Thứ ba, phát huy vai trò của giá trị văn hóa truyền thống
nhằm phát triển lối sống thanh niên gắn với chiến lược phát triển thanh
niên Việt Nam một cách toàn diện, cả về thể chất lẫn tinh thần, thể lực,
trí lực, tâm lực, cả tri thức và kỹ năng, đạo đức và lối sống.
3.1.3. Định hướng phát triển lối sống thanh niên Việt Nam
hiện nay theo các chuẩn mực văn hoá
Định hướng phát triển lối sống thanh niên Việt Nam là quá trình
hướng dẫn, tổ chức, thúc đẩy lối sống của thanh niên theo các giá trị
văn hoá. Chủ thể định hướng phát triển lối sống thanh niên Việt Nam
hiện nay là Hệ thống chính trị, trong đó trực tiếp là tổ chức chính trị -


20
xã hội của thanh niên, gia đình, nhà trường, cơ quan, đơn vị trong đó
thanh niên sống, học tập, nghiên cứu, lao động, sinh hoạt, giao tiếp,
v.v...Nội dung định hướng phát triển lối sống thanh niên Việt Nam
hiện nay là những nhận thức sâu sắc, đúng đắn về lịch sử, truyền thống
dân tộc, về các giá trị văn hoá tốt đẹp của dân tộc và các giá trị văn hoá

hiện đại; thấm nhuần sâu sắc chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh cũng như quan điểm của Đảng ta về nền văn hoá tiên tiến, đậm
đà bản sắc dân tộc và yêu cầu xây dựng lối sống mới, lối sống có văn
hoá; thấm nhuần tư tưởng và tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, tiếp
tục “sống, chiến đấu, lao động và học tập theo gương Bác Hồ vĩ đại”.
3.2. Một số giải pháp phát huy vai trò giá trị văn hoá
truyền thống nhằm phát triển lối sống của thanh niên Việt Nam
hiện nay
3.2.1. Đảm bảo tính khoa học, nhân văn trong lựa chọn nội
dung, cách thức giáo dục giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát
triển lối sống cho thanh niên
Một là, thống nhất hệ chuẩn giá trị của lối sống thanh niên theo
hướng gắn kết truyền thống - hiện đại. Lựa chọn nội dung giá trị
truyền thống trong giáo dục thanh niên đòi hỏi phải chừng mực, vừa
đủ, không áp đặt, cực đoan. Hai là, đa dạng hoá cách thức tuyên
truyền, giáo dục giá trị văn hoá truyền thống cho phù hợp với đặc
điểm tâm sinh lý lứa tuổi, nhu cầu, sở thích, thị hiếu của giới trẻ cũng
như điều kiện vật chất hiện có. Thực hiện phương pháp tuyên truyền
giáo dục giá trị văn hóa truyền thống đối với thanh niên một cách khoa
học, nhân văn, kết hợp cả phương pháp truyền thống và phương pháp
hiện đại, trên nguyên tắc yêu thương, tôn trọng, tin tưởng thanh niên.
3.2.2. Phát huy tính năng động, sáng tạo của thanh niên trong
việc chuyển hoá giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống
của mình
Một là, phát huy tính năng động, sáng tạo của thanh niên trong
việc tiếp nhận các giá trị văn hóa truyền thống. Thanh niên phải chủ
động tích lũy tri thức, hiểu biết của mình về văn hóa, lịch sử dân tộc,
về truyền thống tốt đẹp của dân tộc cũng như kiến thức nghề nghiệp,
hiểu biết xã hội v.v, hình thành và củng cố nhận thức, quan điểm,
niềm tin, lẽ sống của mình; chủ động tham gia vào việc lựa chọn, tiếp

nhận các giá trị văn hóa truyền thống; bồi dưỡng bản lĩnh để dám tiếp
nhận, học hỏi các giá trị văn hoá đương đại để làm phong phú thêm
vốn văn hoá dân tộc trong lối sống của mình.
Hai là, phát huy tính tích cực, sáng tạo của thanh niên trong
hoạt động thực tiễn để điều chỉnh và thực hành lối sống của họ theo
các giá trị văn hóa đã được tiếp nhận. Mỗi thanh niên cần chủ động,


21
tự giác trong tự đánh giá, tự khẳng định, tự điều chỉnh lối sống của
mình theo các chuẩn mực giá trị; chủ động rèn luyện các kỹ năng
sống theo các chuẩn mực văn hoá và định hướng giá trị của xã hội
thông qua môi trường thực tiễn.
Ba là, thanh niên cần thường xuyên phản biện và tự phản biện lối
sống theo cái đúng, cái tốt, cái đẹp, chủ động tự đấu tranh gạt bỏ lối
sống thực dụng, gạt bỏ những lệch lạc trong nhận thức và hành động
thông qua cơ chế giám sát cũng như sức mạnh của dư luận xã hội; xây
dựng mô hình lối sống đẹp, nhân diện những tấm gương sáng trong các
lĩnh vực, tạo dư luận tích cực với lối sống văn hóa.
3.2.3. Xây dựng môi trường văn hoá lành mạnh, thấm đậm
các giá trị văn hoá truyền thống tạo điều kiện cho việc phát triển
lối sống thanh niên theo các chuẩn mực văn hoá
Một là, nâng cao vai trò, hiệu quả hoạt động của hệ thống
chính trị, các thiết chế văn hoá – xã hội, tạo môi trường thuận lợi cho
việc lan toả các giá trị văn hoá truyền thống trong thanh niên. Nâng
cao vai của các cấp ủy Đảng trong việc hoạch định đường lối, nội dung
và phương thức định hướng bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa
truyền thống trong cộng đồng xã hội và trong thanh niên. Phát huy vai
trò của Nhà nước, các tổ chức chính trị - xã hội của thanh niên, các
cơ quan chức năng trong việc hiện thực hoá đường lối của Đảng thành

luật và các chính sách cụ thể, không ngừng nâng cao tính pháp lý, hiệu
lực và hiệu quả quản lý về văn hóa và lối sống. Đội ngũ cán bộ công
chức của cả hệ thống chính trị phải tiên phong trong việc thực hành
lối sống theo các chuẩn mực văn hóa. Quản lý, khai thác và sử dụng
có hiệu quả các thiết chế văn hoá như nhà văn hoá, trung tâm văn
hoá, bảo tàng, thư viện, cung văn hoá,…như một kênh bảo tồn, gìn
giữ, lan toả các giá trị văn hoá truyền thống.
Hai là, tạo môi trường sống, học tập, lao động, hoạt động
chính trị, văn hoá, giao tiếp thấm đậm tinh thần dân tộc. Xây dựng
không gian văn hoá gia đình gắn với truyền thống nhưng không bảo
thủ, cực đoan. Nhà trường phải trở thành môi trường có tính chuyên
nghiệp trong việc lan toả giá trị văn hoá truyền thống tới thanh niên.
Xây dựng môi trường văn hoá công sở, cơ quan, xí nghiệp, môi trường
văn hoá công cộng… tạo điều kiện cho các giá trị văn hoá truyền thống
thấm trong lối sống thanh niên thông qua lao động, công tác, học tập,
nghiên cứu, hoạt động văn hoá, xã hội hay giao tiếp, ứng xử.
Ba là, tăng cường vai trò của hệ thống pháp luật, đẩy lùi tiêu
cực xã hội, tạo điều kiện phát huy giá trị văn hoá truyền thống cho sự
phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay. Xây dựng một hệ
thống pháp luật đảm bảo các giá trị văn hoá truyền thống được bảo vệ


22
trước sự xói mòn của các nhân tố phản giá trị và nguy cơ của toàn
cầu hóa văn hóa. Tăng cường công tác giáo dục pháp luật trong quần
chúng nhân dân và trong thanh niên. Có cơ chế kiểm soát xã hội để
ngăn chặn và phòng ngừa tiêu cực xã hội, tạo môi trường văn hoá lành
mạnh – điều kiện cho việc hấp thụ và chuyển hoá các giá trị văn hoá
truyền thống trong lối sống thanh niên Việt Nam.
Kết luận chương 3

Phát triển lối sống thanh niên Việt Nam hiện nay có sự gắn kết
chặt chẽ với sự phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội. Các chủ trương,
chính sách phát triển kinh tế, xã hội sẽ không thể đạt kết quả như mong
muốn, nếu không thực sự quan tâm đến vấn đề văn hóa, đạo đức, lối
sống. Để phát huy có hiệu quả vai trò của giá trị văn hoá truyền thống
nhằm phát triển lối sống thanh niên hiện nay, cần đảm bảo tính khoa
học, nhân văn trong lựa chọn nội dung, cách thức tuyên truyền, giáo
dục giá trị văn hoá truyền thống cho thanh niên, đồng thời phát huy
tính năng động, sáng tạo của chính thanh niên trong việc tiếp thu các
giá trị văn hoá truyền thống và chuyển hoá thành lối sống của mình.
Bên cạnh đó, cần huy động sức mạnh của cả hệ thống chính trị và toàn
xã hội để tạo lập môi trường văn hoá lành mạnh, thấm đậm các giá trị
văn hoá truyền thống, khắc phục tiêu cực xã hội, tạo điều kiện thuận
lợi cho việc khơi nguồn giá trị, thúc đẩy lối sống thanh niên theo các
chuẩn mực văn hoá. Sự thống nhất, đồng bộ trong thực hiện các giải
pháp cũng như nỗ lực chủ quan của thanh niên trong việc tiếp nhận và
chuyển hoá các giá trị đó thông qua lối sống là những vấn đề có ý
nghĩa quyết định đến hiệu quả của quá trình đó.
Phát huy giá trị văn hoá truyền thống nhằm phát triển lối sống
thanh niên trong giai đoạn hiện nay là một vấn đề vừa cấp bách, vừa
lâu dài. Nó không chỉ liên quan đến vấn đề xây dựng, bồi dưỡng,
phát triển thế hệ tiếp nối sự nghiệp cách mạng của Đảng, mà còn có ý
nghĩa chiến lược lâu dài đối với sự bảo tồn và phát triển văn hóa dân
tộc, và do đó, đối với sự trường tồn của dân tộc. Chính vì vậy, thực
hiện mạnh mẽ, đồng bộ và quyết liệt các giải pháp trên chính là nhằm
xây dựng một thế hệ thanh niên trưởng thành, hoàn thiện về nhân
cách, định hình một lối sống giàu tính dân tộc và hiện đại, tiếp tục
bảo tồn và nâng tầm các giá trị văn hóa dân tộc.
KẾT LUẬN
1. Các giá trị văn hoá truyền thống là sự kết tinh trí tuệ, tâm hồn,

bản lĩnh và khí phách của cả dân tộc, được chắt lọc qua hàng ngàn năm
dựng nước và giữ nước và trở thành niềm tự hào của dân tộc Việt
Nam. Trong quá trình phát triển của đất nước nói chung và thế hệ


23
thanh niên Việt Nam nói riêng, các giá trị đó trở thành nền tảng tinh
thần vô giá cho sự hình thành và phát triển lối sống thanh niên, có tác
dụng định hướng, điều tiết sự phát triển lối sống đó theo các chuẩn
mực văn hóa. giá trị văn hoá truyền thống trở thành nguồn lực nội sinh
và là động lực thúc đẩy lối sống thanh niên phát triển theo các giá trị
chân, thiện, mỹ. Lối sống thanh niên là một phương thức bảo tồn và
phát triển văn hoá truyền thống của dân tộc, mà qua đó, các giá trị văn
hoá tốt đẹp được tiếp tục kế thừa, bổ sung, phát triển.
Các giá trị văn hoá truyền thống không chung chung, trừu
tượng, mà tồn tại hiện thực ngay trong đời sống hàng ngày của mỗi
con người Việt Nam. Các giá trị đó có vai trò to lớn đối với sự phát
triển lối sống thanh niên, nhưng để vai trò đó được thể hiện trên thực
tế, thấm trong tư tưởng, tâm hổn tuổi trẻ, định hướng thái độ, hành vi
của họ một cách văn hoá, cần sự nỗ lực của gia đình, nhà trường, xã
hội, các tổ chức chính trị - xã hội trong việc truyền thụ giá trị cũng như
sự nỗ lực của chính thanh niên trong việc tiếp nhận và chuyển hoá giá
trị đó thông qua lối sống. Phát triển lối sống thanh niên, phải là kết quả
của quá trình giáo dục và tự giáo dục, rèn luyện và tự rèn luyện, trong
đó các giá trị văn hoá truyền thống như là nội dung tư tưởng của quá
trình đó, là nhân tố cơ bản để lối sống đó vừa mang bản sắc dân tộc,
vừa tương thích với văn hoá nhân loại.
2. Trên thực tế, giá trị văn hoá truyền thống đã phát huy vai trò
của nó trong việc định hướng, điều tiết và thúc đẩy lối sống thanh niên
theo các chuẩn mực văn hóa. Điều đó được thể hiện qua sự trưởng thành

của lối sống thanh niên ở cả tầm nhận thức, tư tưởng, lẽ sống cũng như
động cơ, thái độ và hành động mang đậm dấu ấn của văn hóa dân tộc.
Tuy nhiên, sự thẩm thấu của giá trị văn hoá truyền thống phải thông qua
sự tiếp nhận chủ quan của thanh niên cũng như chịu sự tác động nhiều
chiều của đời sống xã hội, do đó là một hành trình đầy khó khăn, phức
tạp. Giá trị văn hoá truyền thống đã khẳng định được ý nghĩa và tầm
quan trọng đối với sự phát triển lối sống thanh niên, nhưng sự thẩm thấu
các giá trị đó đến tư tưởng, và đặc biệt là sự biểu hiện thông qua thái độ
và hành động cụ thể của thanh niên vẫn còn một khoảng cách. Điều đó
cho thấy, sự phát triển lối sống thanh niên dưới tác động của giá trị văn


24
hóa truyền thống, là một quá trình hàm chứa nhiều mâu thuẫn, đòi hỏi
phải có sự nhận thức và giải quyết trên tinh thần khoa học, nhân văn.
3. Phát triển lối sống thanh niên để lối sống đó vừa là phương
thức chuyển tải văn hóa dân tộc, vừa vươn tới các giá trị mới, đáp
ứng yêu cầu hội nhập và phát triển đất nước là một vấn đề có ý nghĩa
cấp bách, cơ bản, lâu dài. Phải có chiến lược tổng thể và những giải
pháp phù hợp - không chỉ với điều kiện đất nước hiện tại mà còn với
chính đặc điểm tâm sinh lý, tính cách, nhu cầu chính đáng của tuổi
trẻ - nhằm khai thác tối đa sức mạnh của giá trị văn hoá truyền thống
cho phát triển lối sống thanh niên, tạo nền tảng vững chắc để thanh
niên đủ trí tuệ và bản lĩnh hấp thụ giá trị văn hóa đương đại và giá trị
văn hóa của các dân tộc khác, làm giàu vốn văn hóa của dân tộc mình
và thể hiện trong lối sống của họ. Rất cần một tinh thần khách quan,
khoa học, thái độ bao dung văn hóa và ứng xử tinh tế trong quá trình
thực hiện các giải pháp, nhất là các giải pháp đó hướng tới thanh
niên, tương lai của đất nước và văn hoá dân tộc./.