Hoàn thiện hệ thống kiểm toán nội bộ trong công tác kiểm tra tại chi cục thuế quận 9

B
TR

GIÁO D CăVÀă ÀOăT O

NGă

I H C KINH T TP. HCM

PH MăV ăTHÚYăH NG

HOÀN THI N H TH NG KI M SOÁT N I B

TRONG

CÔNG TÁC KI M TRA T I CHI C C THU QU N 9

LU NăV NăTH CăS ăKINHăT

TP. H

CHÍ MINH ậ N Mă2015


B
TR

GIÁO D CăVÀă ÀOăT O

NGă

I H C KINH T TP. HCM

PH MăV ăTHÚYăH NG

HOÀN THI N H TH NG KI M SOÁT N I B

TRONG

CÔNG TÁC KI M TRA T I CHI C C THU QU N 9
Chuyên ngành: K toán
Mã s : 60340301

LU NăV NăTH CăS ăKINHăT

NG

IăH

NG D N KHOA H C

TS. PH M NG C TOÀN

TP. H

CHÍ MINH ậ N Mă2015


L IăCAMă OAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên c u c a tôi. N i dung và s li u

nêu trong đ tài là hoàn toàn do chính tôi nghiên c u và th c hi n. Nh ng ki n ngh
khoa h c c a

tài ch a t ng đ

c ai công b trong b t k công trình nào khác.

H CăVIểNăTH CăHI N

Ph măV ăThuýăH ng


M CăL C
TRANG PH BÌA
L I CAM OAN
M CL C
DANH M C CÁC T

VI T T T

DANH M C CÁC B NG
DANH M C CÁC HÌNH
CH

NGă1ă:ăT NG QUAN V NGHIÊN C U .................................................. 1
1.1 Tính c n thi t c a đ tài ............................................................................. 1
1.2 M c tiêu nghiên c u ................................................................................... 2
1.2.1 M c tiêu t ng quát ............................................................................ 2
1.2.2 M c tiêu c th ................................................................................. 2
1.3 Câu h i nghiên c u và ph

ng pháp nghiên c u....................................... 3

1.4 óng góp m i c a đ tài ............................................................................ 3
1.5 Các nghiên c u tr
1.5.1 Nghiên c u n

c ................................................................................. 4
c ngoài..................................................................... 4

1.5.2 Nghiên c u trong n

c ..................................................................... 4

1.6 ụ ngh a khoa h c và th c ti n c a đ tài ................................................... 5
1.7 C u trúc c a lu n v n ................................................................................. 5

CH

1.8 K t lu n ch

ng 1 ...................................................................................... 5

NGă2ă:ăC ăS

LÝ LU N V H TH NG KI M SOÁT N I B ........ 7

2.1 T ng quan v ki m soát n i b .................................................................. 7
2.1.1 Khái quát hình thành KSNB ............................................................. 7
2.1.2

nh ngh a v KSNB ........................................................................ 8

2.1.3 M t s m c tiêu c a KSNB ............................................................ 10
2.2 KSNB trong đ n v hành chính công ....................................................... 11


2.2.1 Vai trò c a KSNB trong đ n v hành chính công........................... 14
2.2.2 ụ ngh a KSNB trong m t t ch c hành chính công ....................... 14
2.2.3 Các y u t c b n c a KSNB trong khu v c công ......................... 15
2.2.3.1 Môi tr

ng ki m soát .................................................................. 15

2.2.3.2 ánh giá r i ro ............................................................................. 16
2.2.3.3 Ho t đ ng ki m soát .................................................................... 17
2.2.3.4 Truy n thông và thông tin ........................................................... 19
2.2.3.5 Giám sát ....................................................................................... 19
2.3 KSNB trong ho t đ ng ki m tra thu ....................................................... 21
2.3.1 T ng quan v ho t đ ng ki m tra thu ........................................... 21
2.3.1.1 Khái ni m..................................................................................... 21
2.3.1.2 V ho t đ ng ki m tra thu .......................................................... 22
2.3.2

c đi m c a vi c ki m tra thu .................................................... 22

2.3.3 Vai trò c a ki m soát n i b trong ho t đ ng ki m tra thu .......... 23
2.4 K t lu n ch
CH

NGă3ă:ăPH
3.1 Ph

ng 2 .................................................................................... 23
NGăPHÁPăNGHIểNăC U ................................................. 25

ng pháp nghiên c u .......................................................................... 25

3.2 Thu th p d li u nghiên c u .................................................................... 25
3.3 Xây d ng thang đo và thi t k b ng câu h i ............................................ 29
3.4 Th c hi n nghiên c u đ nh l
3.5 K t lu n ch
CH

ng ............................................................ 32

ng 3 .................................................................................... 34

NGă4 : TH C TR NG VÀ K T QU NGHIÊN C U V H TH NG

KI M SOÁT N I B

TRONG CÔNG TÁC KI M TRA THU

T I CHI

C C THU QU N 9 .............................................................................................. 35
4.1 Gi i thi u Chi c c Thu Qu n 9 .............................................................. 35

4.2 Th c tr ng v công tác ki m tra trong ngành thu Vi t Nam .................. 35
4.2.1 ánh giá tình hình thu thu t i qu n 9 qua các n m g n đây ......... 36
4.2.2 ánh giá th c tr ng HTKS trong công tác ki m tra thu t i Chi c c
thu Qu n 9 ............................................................................................................... 39
4.2.2.1 Môi tr

ng ki m soát .................................................................. 40

4.2.2.2 ánh giá r i ro ............................................................................. 42
4.2.2.3 Ho t đ ng ki m soát .................................................................... 44
4.2.2.4 Thông tin và truy n thông ........................................................... 47
4.2.2.5 Giám sát ....................................................................................... 49
4.3 Phân tích nhân t khám phá EFA ............................................................. 52
Phân tích nhân t khám phá (EFA) nh h

ng đ n ho t đ ng KSNB

trong công tác ki m tra thu t i Chi c c thu Qu n 9 ............................................... 53
4.4 Phân tích mô hình h i quy tuy n tính đa bi n.......................................... 57
4.4.1 Mô t các nhân t đo l
4.4.2 Phân tích t

ng ............................................................ 58

ng quan h s Pearson ............................................... 59

4.4.3 Phân tích h i quy đa bi n ............................................................... 60
4.4.3.1 ánh giá m c đ phù h p c a mô hình ....................................... 60
4.4.3.2 Ki m đ nh s phù h p c a mô hình............................................. 61
4.4.3.3 Phân tích mô hình ........................................................................ 62

4.4.4 Ki m tra các gi đ nh c a mô hình h i quy .................................... 65
4.4.4.1 Gi đ nh liên h tuy n tính gi a bi n ph thu c và các bi n đ c
l p c ng nh hi n t

ng ph

ng sai thay đ i (heteroskedasticity) .......................... 65

4.4.4.2 Gi đ nh v phân ph i chu n c a ph n d ................................... 66
4.5 K t lu n ch

ng 4 .................................................................................... 67


CH

NGă 5ă :ă CÁCă GI I PHÁP HOÀN THI N H

N I B

TRONG CÔNG TÁC KI M TRA THU

TH NG KI M SOÁT
T I CHI C C THU

QU N 9 .................................................................................................................... 68
5.1 Gi i pháp hoàn thi n h th ng ki m soát n i b trong công tác ki m tra
thu t i Chi c c Thu Qu n 9:............................................................................... 68
5.1.1 V thông tin và truy n thông .......................................................... 68
5.1.2 V công tác giám sát ....................................................................... 70

5.1.3 V Ho t đ ng ki m soát ................................................................. 71
5.1.4 V Môi tr
5.1.5 V

ng ki m soát ................................................................ 71

ánh giá r i ro .......................................................................... 72

5.2 Các ki n ngh h tr nh m hoàn thi n HTKSNB trong công tác ki m tra
thu t i chi c c thu Qu n 9. ................................................................................. 73
5.2.1

i v i Nhà n

5.2.2

i v i Chi c c Thu Qu n 9 ......................................................... 74

5.3 K t lu n ch

ng 5 .................................................................................... 75

TÀI LI U THAM KH O
PH L C 1
PH L C 2
PH L C 3
PH L C 4

c và ngành thu .................................................... 73

DANHăM CăCÁCăT ăVI TăT T
AAA
AICPA

H i k toán Hoa K
American Institule of Certificated Public Accountant - Vi n ki m toán
đ c l p Hoa K

BCTC

Báo cáo tài chính

BG

Ban giám đ c

CB-CNV

Cán b công nhân viên

CCT

Chi C c thu

COSO
GRR

Committee of Sponsoring Organizations -

y ban Treadway v vi c

ch ng gian l n trên báo cáo tài chính
ánh giá r i ro

EFA

Exploratory Factor Analysis - phân tích th ng kê

GAO

C quan ki m toán nhà n

H GS

Ho t đ ng giám sát

H KS

Ho t đ ng ki m soát

H QT

H i đ ngqu n tr

c

HTKSNB H th ng ki m soát n i b
IIA

Hi p h i các nhà qu n tr tài chính

IMA

Hi p h i k toán viên qu n tr
International Organisation of Supreme Audit Institutions - T ch c qu c

INTOSAI

t các c quan ki m toán t i cao

KBNN

Kho b c Nhà N

KMO

Kaiser-Meyer-Olkin - h s s thích h p c a phân tích nhân t

KSNB

Ki m soát n i b

MACPA

c

Malaysian Assembly of Certificated Public Accountant - H i đ ng Liên
hi p các nhà k toán Malaysia

MTKS

Môi tr

ng ki m soát

NNT

Ng

NSNN

Ngân sách Nhà N

TTTT

Thông tin và truy n thông

VIF

Variance Inflation Factor - h s phòng đ i ph

i n p thu
c
ng sai


DANHăM CăCÁCăB NG
B ng 3.1: Th ng kê Tình hình kh o sát .........................................................33
B ng 4.1: Th ng kê Tình hình thu thu trên đ a bàn qu n 9 .........................37

B ng 4.2: Th ng kê công tác ch ng th t thu thu (ki m tra thu ) ................38
B ng 4.3: Cronbach’s Alpha nhân t Môi tr
B ng 4.4: Cronbach’s Alpha nhân t

ng ki m soát .........................40

ánh giá r i ro....................................43

B ng 4.5: Cronbach’s Alpha nhân t Ki m soát............................................45
B ng 4.6: Cronbach’s Alpha nhân t Thông tin và truy n thông ..................47
B ng 4.7: Cronbach’s Alpha nhân t Giám sát..............................................50
B ng 4.8: H s KMO và ki m đ nh Barlett các thành ph n l n th nh t ....54
B ng 4.9: B ng ph

ng sai trích l n th nh t ...............................................54

B ng 4.10: H s KMO và ki m đ nh Barlett các thành ph n l n cu i .........55
B ng 4.11: B ng ph

ng sai trích l n cu i ....................................................55

B ng 4.12: B ng th ng kê mô t các nhân t ................................................58
B ng 4.13: B ng th ng kê H s t

ng quan Pearson...................................59

B ng 4.14: B ng đánh giá đ phù h p c a mô hình ......................................61
B ng 4.15: B ng đánh giá đ phù h p c a mô hình ......................................61
B ng 4.16: Thông s th ng kê trong mô hình h i qui b ng ph

ng pháp

Enter ..........................................................................................................................63
B ng 5.1: B ng x p s p th t quan tr ng theo h s Beta c a các nhân t .68
B ng 5.2: B ng x p s p th t quan tr ng theo h s Beta c a các nhân t
.................................................................................................................................108


DANHăM CăCÁCăHỊNH
Hình 3.1: Quy trình nghiên c u .....................................................................28
Hình 3.2: Mô hình nghiên c u đ xu t ..........................................................32
Hình 4.1: Mô hình nghiên c u chính th c .....................................................57
Hình 4.2:

th phân tán ph n d .................................................................66

Hình 4.3:

th Histogram c a ph n d ậ đã chu n hóa ..............................66


1

CH

NGă1 : T NGăQUANăV ăNGHIểNăC U

1.1 Tínhăc năthi tăc aăđ ătƠi
Thu gi vai trò r t quan tr ng trong c c u thu ngân sách c a nhà n
công c ch y u c a nhà n

c, nó là

c nh m huy đ ng t p trung m t ph n c a c i v t ch t

trong xã h i vào ngân sách nhà n

c (NSNN) đ i v i n n kinh t - xã h i c a m i

qu c gia. Bên c nh đó nó còn là công c đi u ti t v mô đ i v i n n kinh t , b i vì
thông qua tác đ ng v thu , nhà n

c có th tác đ ng đ n cung-c u c a n n kinh t

nh m đ m b o s bình đ ng và công b ng trong xã h i. Tuy nhiên, tình tr ng vi
ph m các chính sách v thu ngày càng ph c t p, nh t là k t khi Lu t qu n lỦ thu
s 78/2006/QH11 ngày 29 tháng 11 n m 2006 c a Qu c H i khóa XI ra đ i, đ
s a đ i, b sung theo Lu t s 21/2012/QH13 đã đ
qua ngày 20 tháng 11 n m 2012, đánh d u m t b

c

c Qu c h i khoá XIII thông
c ngo t quan tr ng trong công

cu c c i cách hành chính. Xác đ nh hoàn toàn trách nhi m cho các đ i t
thu t khai, t tính, t n p thu vào NSNN và t ch u trách nhi m tr
nên tình tr ng vi ph m ch đ , lu t thu ngày càng tinh vi h n

ng n p

c pháp lu t

các đ i t

ng n p

thu . Do đó công tác ki m tra thu càng có vai trò quan tr ng, ph i t p trung chú
tr ng đ n công tác ki m tra, đây là nhi m v quan tr ng không th thi u đ
công tác thu .

làm t t đi u này, tr

c trong

c h t n i b trong ngành thu nói chung và

Chi c c Thu Qu n 9 nói riêng ph i có s ki m tra, ki m soát ch t ch đ n t ng b
ph n. Vì l đó, T ng c c thu đã ban hành Quy t đ nh s 881/Q -TCT ngày
15/05/2015 c a T ng c c Tr

ng T ng c c Thu v vi c ban hành quy trình ki m

tra n i b ngày thu , đã thay th cho Quy t đ nh s 1722/Q -TCT ngày 8 tháng 10
n m 2014 t ngày 15/05/2015.
Chi c c Thu Qu n 9 là c quan chuyên môn n m trong h th ng thu thu
Nhà n
th

c, đ

c giao nhi m v

thu thu và thu khác trên đ a bàn qu n 9,

ng xuyên ki m tra vi c ch p hành pháp lu t v thu c a các cá nhân, doanh

nghi p trên đ a bàn. Trong quá trình v n hành, chính sách v thu th

ng

xuyên thay đ i, các quy trình ki m soát n i b trong Chi c c không còn phù


2

h p v i tình hình th c t hi n nay n a, công tác ki m tra x lỦ vi ph m còn
nhi u h n ch , t đó d n đ n tình tr ng tr n thu , lách thu khá ph bi n c a
các doanh nghi p.

có th ki m soát n i b t t trong vi c ki m tra thu đ i

v i t ng b ph n trong Chi c c thì vi c xây d ng m t b ph n ki m soát n i b
v ng m nh, nh m nâng cao hi u qu h n n a trong vi c ki m tra thu c a t ng
i trong Chi c c là r t c n thi t. Nh ng y u t có th tác đ ng đ n vi c ki m
soát trong công tác ki m tra c a ngành thu nh : Môi tr

ng ki m soát;

ánh giá

đ r i ro; Ho t đ ng ki m soát; Thông tin truy n thông và Giám sát ki m tra.
Xu t phát t

th c t c ng nh

tính c p thi t c a vi c ki m soát n i b

trong Chi c c Thu Qu n 9, tác gi đã ch n đ tài ắHoàn tểi n ể tể nỂ Ệi m
soát n i b tronỂ ẾônỂ táẾ Ệi m tra t i Cểi Ế Ế TểỐ QỐ n 9” đ làm nghiên c u
c a mình.
1.2 M cătiêuănghiênăc u
1.2.1 M cătiêuăt ngăquát
Hoàn thi n h th ng ki m soát n i b trong công tác ki m tra t i Chi c c Thu
Qu n 9, Thành ph H Chí Minh.
1.2.2 M cătiêuăc ăth
Vi c nghiên c u đ tài này nh m đánh giá th c tr ng hi n nay v h th ng
KSNB trong công tác ki m tra thu t i Chi c c Thu Qu n 9 đ tìm ki m các gi i
pháp và đ a ra các ki n ngh nh m hoàn thi n h th ng KSNB trong công tác ki m
tra thu t i Chi c c Thu Qu n 9. C th :
-

Xác đ nh các nhân t tác đ ng đ n h th ng ki m soát n i b trong vi c ki m

tra thu t i Chi c c Thu Qu n 9;
-

H th ng hoá c s lỦ lu n v các nhân t tác đ ng đ n h th ng ki m soát n i

b trong vi c ki m tra thu ;

-

Phân tích th c tr ng các nhân t tác đ ng đ n h th ng ki m soát n i b trong

vi c ki m tra thu ;


3

xu t các gi i pháp và ki n ngh nh m nâng cao hi u qu v h th ng KSNB

-

trong công tác ki m tra thu .
1.3 Cơuăh iănghiênăc u vƠăph

ngăphápănghiênăc u

Cơuăh iănghiênăc u
đ tđ

c các m c tiêu trong quá trình nghiên c u, tác gi l n l

t đ a ra

các câu h i nghiên c u và gi i quy t nh sau:
Th nh t, C s lỦ lu n nào c n thi t cho vi c hoàn thi n h th ng KSNB
trong công tác ki m tra thu t i Chi c c Thu Qu n 9?
Th hai, Th c tr ng các nhân t nào tác đ ng đ n h th ng KSNB trong công
tác ki m tra t i Chi c c Thu Qu n 9?

Th ba, Gi i pháp nào nh m nâng cao hi u qu công tác ki m tra thu t i Chi
c c Thu Qu n 9 liên quan đ n h th ng KSNB?
Pể

nỂ pểáp nỂểiên Ế Ố

Nghiên c u đ nh tính: H th ng hóa c s lỦ lu n b ng ph

ng pháp t ng h p,

phân tích. Ti n hành kh o sát các thông tin v công tác ki m tra nh m hoàn thi n h
th ng KSNB, đ t ng c

ng ki m soát công tác ki m tra t i Chi c c Thu Qu n 9.

Nghiên c u đ nh l

ng: Tác gi s d ng công c toán th ng kê v i s h tr

t ph n m m Excel và ph n m m SPSS 20.0 đ xây d ng mô hình h i quy và ki m
đ nh s

nh h

nh dùng ph

ng c a các nhân t đ n h th ng ki m soát n i b trong ki m tra
ng pháp th ng kê mô t đánh giá b ng câu h i kh o sát và s li u th

c p đ đ a ra các k t lu n c n thi t.

1.4

óngăgópăm iăc aăđ ătƠi
Th nh t:

ánh giá th c tr ng h th ng KSNB trong công tác ki m tra t i Chi

c c Thu Qu n 9 t n m 2009 đ n n m 2014.
Th hai:

xu t các gi i pháp và ki n ngh c n thi t nh m t ng c

qu h th ng KSNB trong công tác ki m tra t i Chi c c Thu Qu n 9.

ng hi u


4

1.5 Cácănghiênăc uătr

c

1.5.1 Nghiênăc uăn

căngoƠi

Có th nói v i t m quan tr ng c a KSNB nó đã đem l i l i ích to l n cho các
doanh nghi p, các nhà qu n lỦ trong các c quan hành chính s nghi p c ng nh
các nhà qu n lỦ t nhân, vì v y vi c xây d ng h th ng KSNB là v n đ mà h u h t

các các qu c gia trên th gi i đ u quan tâm đ n.
Tác gi tham kh o nghiên c u COSO 1992 c a H i đ ng qu c gia Hoà K v
ch ng gian l n BCTC hay còn g i là U ban Treadway; Tham kh o kinh nghi m
xây d ng h th ng KSNB trong các doanh nghi p có quy mô v a và nh
đ

Estonia

c Lembi Noorvee đúc k t t vi c kh o sát h th ng KSNB c a 3 doanh nghi p

trong quá trình làm lu n v n th c s ắ ánh giá s h u hi u c a KSNB đ i v i báo
cáo tài chính”; Chu n m c ki m toán Hoa K : S d ng báo cáo COSO làm n n t ng
đánh giá h th ng KSNB trong ki m toán đ c l p v ki m toán báo cáo tài chính và
nh h

ng c a công ngh thông tin đ n vi c xem xét KSNB trong báo cáo tài
c th hi n trong Chu n m c ki m toán Hoa K ; V n d ng KSNB c a

chính đ

COSO vào h th ng ngân hàng và các t ch c tín d ng trong Báo cáo Basel c a U
ban Basel.
1.5.2 Nghiênăc uătrongăn
M c dù đã đ

c

c B tài chính ban hành các chu n m c, thông t

d nầxong trên th c t vai trò c a KSNB trong các đ n v

h

ng

Vi t Nam, đ c bi t là

trong khu v c hành chính công v n còn khá m nh t. Tuy nhiên theo tìm hi u c a
tác gi c ng đã có m t s công trình nghiên c u v KSNB trong đ n v hành chính
công đ

cđ c pd

Tác gi Nguy n

i đây:
ình Tùng (2006), T p chí Ki m toán, (8), tr.37-38 “M t s

v n đ c n chú ý trong quá trình kh o sát thu th p thông tin v h th ng ki m soát
n i b đ i v i ki m toán ngân sách đ a ph

ng”. Tác gi đã nghiên c u và đánh giá

h th ng KSNB là m t v n đ quan tr ng nh m xác đ nh ph
dung ki m toán đ nâng cao ch t l

ng pháp, ph m vi, n i

ng và hi u qu ki m toán.

5

Tác gi Võ Nam (2010) ậ Khoa k toán tr

ng

i h c kinh t

à N ng, lu n

v n th c s kinh t “Hoàn thi n công tác ki m soát thu t i B o hi m xã h i t nh
Bình

nh”. Tác gi đã nghiên c u vi c ng d ng các c s lỦ lu n KSNB áp d ng

vào đ n v s nghi p công, ho t đ ng thu t i c quan b o hi m xã h i t nh Bình
nh trong h th ng các c s pháp lỦ c a Nhà n

c.

Tác gi Bùi Thành Huy n (2012), lu n v n th c s kinh t “Hoàn thi n h
th ng ki m soát n i b t i Kho b c Nhà n
này, tác gi đã xây d ng đ

c Qu n 10 TPHCM”. Trong nghiên c u

c mô hình v h th ng KSNB t i kho b c, đánh giá và

đ a ra nh ng m t h n ch trong KSNB t i Kho b c qu n 10 TP.H Chí Minh.

1.6 ụăngh aăkhoaăh căvƠăth căti năc aăđ ătƠi
Lu n v n làm rõ Ủ ngh a c a vi c t ng c

ng KSNB và th c tr ng KSNB t i

Chi c c Thu Qu n 9, đ ng th i đ a ra nh ng gi i pháp nh m nâng cao hi u qu
c a ho t đ ng này.
1.7 C uătrúcăc aălu năv n
N i dung chính c a lu n v n đ

c trình bày trong n m ch

ng. Ch

ng m t

gi i thi u chung v đ tài nghiên c u, câu h i nghiên c u, m c tiêu nghiên c u, đ i
t

ng ph m vi nghiên c u, ph

ngh a c a đ tài nghiên c u. Ch

ng pháp nghiên c u, các nghiên c u tr

ng hai trình bày c s lỦ lu n v h th ng KSNB,

các nhân t tác đ ng đ n h th ng ki m soát n i b trong ki m tra thu . Ch
trình bày xây d ng mô hình nghiên c u, ph
c u, mô hình nghiên c u và đo l

c và ý
ng ba

ng pháp nghiên c u, d li u nghiên

ng các bi n nghiên c u. Ch

ng b n trình bày

k t qu nghiên c u nh : phân tích s li u, x lỦ s li u, ch y h i quy đa bi n.
Ch

ng n m trình bày nh ng k t lu n quan tr ng trong đ tài nghiên c u, đ ng th i

đ a ra m t s gi i pháp hoàn thi n h th ng KSNB trong công tác ki m tra thu t i
Chi c c Thu Qu n 9.
1.8 K tălu năch
Ch

ngă1

ng 1 tác gi đã gi i thi u khái quát chung v đ tài nh : Tính c p thi t,


6

m c tiêu nghiên c u, đ i t
h i nghiên c u và các nhân t

ng, ph m vi nghiên c u, ph
nh h

ng pháp nghiên c u, câu

ng đ n h th ng ki m soát n i b trong công

tác ki m tra thu t i Chi c c Thu Qu n 9. Trong ch

ng ti p theo tác gi s trình

bày chi ti t h n v c s lỦ lu n c a h th ng KSNB, m t s các nghiên c u tr
và xây d ng mô hình nghiên c u đ xu t.

c


7

CH

NGă2 : C ăS ăLụăLU NăV ăH ăTH NGăKI MăSOÁTăN IăB

2.1 T ngăquanăv ăki măsoátăn iăb
2.1.1 Khái quát hình thành KSNB
N m 1929, khái ni m v KSNB và công nh n vai trò c a h th ng KSNB trong
doanh nghi p đ

c đ a ra trong các v n b n h

ng d n c a các t ch c ngh nghi p và

qu n lỦ công b c a C c D tr Liên bang Hoa k . N m 1934, y ban Ch ng khoán
Hoa k v n d ng khái ni m v KSNB đ so n th o pháp lu t v giao d ch ch ng
khoán Hoa k . N m 1936, Vi n ki m toán đ c l p Hoa K (AICPA) đã xác đ nh
KSNB có tác d ng b o v ti n và tài s n c ng nh ki m tra tính chính xác trong ghi
chép c a s sách t đó cung c p các s li u k toán tin c y, thúc đ y ho t đ ng có
hi u qu , khuy n khích s tuân th các chính sách c a nhà qu n lỦ. N m 1958, trong
tài li u qui đ nh ph m vi c a ki m toán viên đ c l p xem xét KSNB, trong đó l n đ u
tiên phân bi t KSNB v qu n lỦ và KSNB v k toán.
n n m 1970, khi thi t k h th ng k toán và ki m toán, ng

i ta đ c bi t chú Ủ

đ n KSNB t i doanh nghi p và coi vi c hoàn thi n nó là công vi c c a ki m toán
viên. N m 1977, l n đ u tiên khái ni m v h th ng KSNB xu t hi n trong m t v n
b n pháp lu t c a H vi n Hoa K , nó đ
thanh toán b t h p pháp cho chính ph n

c đúc rút t sau v bê b i v i các kho n
c ngoài.

n th p niên 80 (1980-1988), v i

s s p đ hàng lo t các công ty c ph n t i Hoa k , các nhà l p pháp bu c ph i quan
tâm đ n KSNB và ban hành nhi u quy đ nh h

ng d n nh : Qui đ nh v các qui t c

đ o đ c, ki m soát và làm rõ ch c n ng c a KSNB; Qui đ nh v phòng ch ng gian

l n báo cáo tài chính; Các nguyên t c v báo cáo trách nhi m và đánh giá hi u qu
c a KSNB. Nh v y, t tr
ng ng đ

c n m 1929 đ n n m 1992, lỦ lu n v KSNB không

c m r ng, tuy nhiên KSNB v n ch d ng l i là m t ph

ng ti n ph c v

cho các ki m toán viên trong quá trình ki m toán báo cáo tài chính, có nhi u quan
đi m không đ ng nh t v KSNB, do đó d n đ n yêu c u ph i hình thành m t h th ng
lỦ lu n có tính chu n m c v KSNB.
n n m 1992, các công ty

Hoa k phát tri n r t nhanh, kèm theo đó là


8

tình tr ng gian l n, gây thi t h i l n cho n n kinh t . Do đó, nhi u u ban ra đ i đ tìm
cách kh c ph c và ng n ch n các gian l n, h tr phát tri n kinh t trong đó có U ban
COSO (Committee Of Sponsoring Organizations) là m t u ban g m nhi u t ch c
ngh nghi p nh : Vi n ki m toán đ c l p Hoa K (AICPA), H i k toán Hoa K
(AAA), Hi p h i các nhà qu n tr tài chính (FEI), Hi p h i ki m toán viên n i b
(IIA) và Hi p h i k toán viên qu n tr (IMA) đã đ a ra khuôn m u lỦ thuy t chu n
cho ki m soát n i b . Báo cáo c a COSO g m 4 ph n và là tài li u đ u tiên trên th
gi i nghiên c u m t cách đ y đ có h th ng v KSNB, làm n n t ng cho lỦ thuy t v
KSNB hi n đ i sau này.

i m m i c a báo cáo là đã đ a ra đ

thành c a h th ng KSNB (môi tr

c các b ph n c u

ng ki m soát, đánh giá r i ro, ho t đ ng ki m

soát, thông tin và truy n thông, giám sát), các tiêu chí c th đ đánh giá h th ng
KSNB cho m c tiêu báo cáo thông tin tài chính, đ a ra đ

c các công c đánh giá

h th ng KSNB, KSNB không còn ch là m t v n đ liên quan đ n báo cáo tài chính
mà còn m r ng ra các l nh v c ho t đ ng và tuân th . Nh v y có th nói báo cáo c a
COSO là m t khung lỦ thuy t c n b n đ các nhà nghiên c u sau này phát tri n khung
lỦ thuy t đó và hoàn thi n nó h n trong nh ng đi u ki n và môi tr

ng kinh doanh c

th . C ng t đây khi nói v KSNB nhà qu n lỦ s nhìn nh n m t cách c th h n vai
trò c ng nh các b ph n c u thành c a nó đ t đó đ thi t k , v n hành sao cho
KSNB phát huy đ
2.1.2

c hi u qu trong quá trình ho t đ ng.

nh ngh aăv ăKSNB
Theo quan đi m c a COSO (Committee Of Sponsoring Organizations) nhìn

nh n ki m soát n i b khá toàn di n, đây c ng là khái ni m đ
trên th gi i “Ki m soát n i b là quá trình do ng
các nhân viên c a đ n v chi ph i, nó đ
nh m th c hi n các m c tiêu:

c ch p nh n r ng rãi

i qu n lý, h i đ ng qu n tr và

c thi t l p đ cung c p m t s đ m b o h p lý

m b o s tin c y c a c a báo cáo tài chính;

s tuân th các qui đ nh và lu t l ;

mb o

m b o các ho t đ ng đ c th c hi n hi u qu ”

T i Vi t Nam theo chu n m c ki m toán (VSA) 400 tr

c đây - ánh giá r i ro

và ki m soát n i b có đ a ra khái ni m “H th ng ki m soát n i b đ

c hi u là các


9

qui đ nh và các th t c ki m soát do đ n v ki m toán xây d ng và áp d ng nh m đ m b o
cho đ n v tuân th pháp lu t và các qui đ nh đ ki m tra, ki m soát, ng n ng a, phát
hi n các gian l n, sai sót đ l p báo cáo tài chính trung th c và h p lý; nh m b o v , qu n
lý và s d ng có hi u qu tài s n c a đ n v ”. Theo chu n m c ki m toán (VSA) 315
hi n nay thay th

cho (VSA) 400 tr

c đây ban hành kèm theo thông t

214/2012/TT-BTC ngày 06 tháng 12 n m 2012 có đ a ra đ nh ngh a v KSNB “Ki m
soát n i b là qui trình do Ban qu n tr , Ban giám đ c và các cá nhân khác trong đ n
v thi t k th c hi n và duy trì đ t o ra s đ m b o h p lý v kh n ng đ t đ c m c
tiêu c a đ n v trong vi c đ m b o đ tin c y c a báo cáo tài chính, đ m b o hi u qu ,
hi u su t ho t đ ng, tuân th pháp lu t và các qui đ nh có liên quan. Thu t ng “ki m
soát” đ

c hi u là b t c khía c nh nào c a m t ho c nhi u thành ph n c a ki m

soát n i b ”.
V i khái ni m nêu trên, COSO đã nh n m nh vào b n n i dung c n b n đó là:
quá trình, con ng i, đ m b o h p lỦ và m c tiêu đ c c th :
-

Ki m soát n i b là m t quá trình, b i t t c các ho t đ ng c a m t đ n v đ u ph i

thông qua m t chu i các quá trình t l p k ho ch, th c hi n và giám sát.
m c tiêu mong mu n, các đ n v ph i ki m soát đ
đ ng này đ

c di n ra h ng ngày và đ

đ tđ c

c ho t đ ng c a mình, các ho t

c hi n di n trong m i b ph n, g n ch t vào ho t

đ ng c a m t t ch c và là n i dung c b n trong các ho t đ ng c a t ch c.
-

Ki m soát n i b đ

c thi t k và v n hành b i con ng

i nh : H QT, BG , nhà

qu n lỦ và các nhân viên trong đ n v . Ki m soát n i b là công c c a nhà qu n lỦ
ch không thay th cho qu n lỦ. Con ng

i s v ch ra m c tiêu đ a ra các bi n pháp

ki m soát và v n hành chúng. M i thành viên tham gia trong m t t ch c v i nh ng
kh n ng, kinh nghi m, ki n th c khác nhau. Vi c hi u rõ, trao đ i, hành đ ng nhi u
khi không nh t quán. Do v y đ KSNB có hi u qu thì m i thành viên trong m t t
ch c ph i hi u rõ v trách nhi m và quy n h n c a mình, xác đ nh đ

c m i liên h ,

nhi m v , cách th c th c hi n đ đ t đ c m c tiêu c a t ch c.

-

Ki m soát n i b đ m b o tính h p lỦ cho nhà qu n lỦ, đi u này kh ng

đ nh KSNB ch đ m b o tính h p lỦ c a vi c th c hi n các m c tiêu c a nhà qu n


10

lỦ ch không đ m b o tuy t đ i. B i KSNB khi v n hành v n còn có nh ng h n ch v n
có nh : sai l m c a con ng

i khi đ a ra quy t đ nh, s thông đ ng c a các cá

nhân, s l m quy n c a nhà qu n lỦ...H n n a m t nguyên t c c b n trong qu n lỦ là
chi phí cho quá trình ki m soát không th v

t quá l i ích đ

c mong đ i t quá trình

ki m soát đó.
-

Ki m soát n i b đ m b o các m c tiêu, có r t nhi u m c tiêu ki m soát n i b

c n đ t t i đó là: M c tiêu v ho t đ ng (s h u hi u và hi u qu c a vi c s d ng ngu n
l c), m c tiêu v báo cáo tài chính (tính trung th c và đáng tin c y c a báo cáo tài
chính), m c tiêu v s tuân th (tuân th pháp lu t và các qui đ nh)
2.1.3 M tăs ăm cătiêuăc aăKSNB

B o v tài s n c a đ n v : KSNB ph i đ m b o tài s n c a đ n v đ

c an

toàn, tài s n có th bao g m tài s n h u hình và tài s n vô hình, chúng có th
b đánh c p, l m d ng ho c b h h i n u không đ
KSNB thích h p.

c b o v b i các h th ng

i u này c ng có th x y ra đ i v i các tài s n phi v t ch t

khác nh : s sách ho c các tài li u quan tr ng liên quan khác.
M c tiêu v i báo cáo tài chính: KSNB ph i đ m b o v tính trung th c, tin
c y, b i vì chính ng

i qu n lỦ đ n v ph i có trách nhi m l p báo cáo tài

chính phù h p v i chu n m c và ch đ k toán hi n hành.
B o đ m đ tin c y c a các thông tin: KSNB ph i đ m b o thông tin kinh t ,
tài chính do b máy k toán c a đ n v cung c p là c n c quan tr ng cho vi c
hình thành các quy t đ nh c a các nhà qu n lỦ. Các thông tin này ph i đ m b o
tính k p th i, tính chính xác, tin c y, ph n ánh đ y đ và khách quan các n i
dung ch y u c a m i ho t đ ng kinh t .
B o đ m vi c th c hi n các ch đ pháp lý: H th ng KSNB đ

c thi t k

trong đ n v hành chính công ph i đ m b o các quy t đ nh và ch đ pháp lỦ
liên quan. C th là:

-

Duy trì và ki m tra vi c tuân th

các chính sách có liên quan đ n các

ho t đ ng c a đ n v hành chính công;


11

-

Ng n ch n và phát hi n k p th i c ng nh

x

lỦ các sai sót và gian l n

trong m i ho t đ ng c a đ n v ;
-

B o đ m vi c ghi chép thông tin đ y đ , chính xác và vi c l p báo cáo
tài chính trung th c, khách quan.
M c tiêu c a vi c tuân th : KSNB tr
hành lu t pháp và các quy đ nh.

c h t ph i b o đ m qu n lỦ vi c ch p

i u này xu t phát t trách nhi m c a ng

i

qu n lỦ đ i v i nh ng hành vi không tuân th trong đ n v . Bên c nh đó,
KSNB còn ph i h

ng m i hành vi trong đ n v vào vi c tuân th các chính

sách, quy đ nh n i b đ n v , qua đó b o đ m đ t đ

c nh ng m c tiêu đ n v .

B o đ m hi u qu ho t đ ng và n ng l c qu n lý: Các quá trình ki m soát
trong m t đ n v đ

c thi t k nh m ng n ng a s l p l i không c n thi t c a

các tác nghi p gây ra s lãng phí trong ho t đ ng và s d ng kém hi u qu các
ngu n l c trong đ n v hành chính công.
đánh giá k t qu ho t đ ng đ

nh k , các nhà qu n lỦ th

ng

c th c hi n v i c ch giám sát c a h th ng

ki m soát n i b nh m nâng cao kh n ng qu n lỦ, đi u hành.
Có th nói các m c tiêu c a h th ng KSNB r t r ng, chúng bao trùm lên m i
m t ho t đ ng và có Ủ ngh a quan tr ng đ i v i s t n t i và phát tri n c a đ n v .

Tuy n m trong m t th th ng nh t song các m c tiêu nêu trên đôi khi c ng có mâu
thu n v i nhau nh gi a tính hi u qu c a ho t đ ng v i m c đích b o v tài s n, s
sách ho c cung c p thông tin đ y đ và tin c y. Nhi m v c a các nhà qu n lỦ là
xây d ng m t h th ng ki m soát n i b h u hi u và k t h p hài hoà các m c tiêu
trên.
2.2 KSNBătrongăđ năv ăhƠnhăchínhăcông
Lu t Ki m toán Nhà n

c đã xác đ nh ho t đ ng ki m toán nhà n

c là: Vi c

ki m tra, đánh giá, xác nh n tính đúng đ n, trung th c c a báo cáo tài chính; Vi c
tuân th pháp lu t; Tính kinh t , hi u l c và hi u qu trong qu n lỦ, s d ng ngân
sách, ti n và tài s n nhà n

c. Do đó ho t đ ng ki m toán nhà n

th c h u ki m ph c v cho vi c ki m tra, giám sát c a Nhà n

c là m t hình

c, t vi c ki m tra,


12

nh ng sai ph m ho c y u kém s đ
l

ng, hi u qu c a Nhà n

Tuy nhiên, nhìn t d

c phát hi n góp ph n ngày càng nâng cao ch t

c, trong đó ch y u là các đ n v thu c khu v c công.

i góc đ ch đ ng phòng ng a, ng n ch n sai ph m và y u

kém, m t h th ng ti n ki m c ng không kém ph n quan tr ng cho vi c nâng cao
ch t l

ng, hi u qu ho t đ ng c a Nhà n

c.

ó chính là h th ng KSNB trong

các đ n v thu c khu v c công. Trong bài nghiên c u này, tác gi xem xét các m i
quan h đ nâng cao h th ng KSNB trong đ n v thu c khu v c công, c th là Chi
c c Thu Qu n 9 ậ TP.HCM, nh m phát huy cao nh t n ng l c ki m tra, giám sát
c a Nhà n

c.

Có th nói, s phát tri n m nh m c a các hình th c gian l n v i thi t h i l n
t i các đ n v (bao g m c kh i doanh nghi p và hành chính công), đã d n đ n s
quan tâm c a xã h i đ n ho t đ ng KSNB. N m 1992, y ban các t ch c đ ng b o
tr (th

ng đ

c g i là COSO) c a H i đ ng qu c gia ch ng gian l n báo cáo tài

chính Hoa K (th

ng g i là

y ban Treadway) đã công b Báo cáo COSO 1992,

đ a ra m t khuôn m u v ki m soát n i b . Báo cáo này thông qua vi c cung c p
cái nhìn toàn di n v ki m soát n i b , đã đ t n n t ng cho các lỦ thuy t v KSNB
ngày nay. Các nghiên c u v KSNB sau đó đ

c phát tri n m nh, chuyên sâu vào

các lo i t ch c ho c các lo i hình ho t đ ng khác nhau. Trong khu v c công,
KSNB c ng r t đ

c quan tâm, h

ng d n v KSNB c a T ch c qu c t các c

quan ki m toán t i cao (INTOSAI) đã đ
2001, đ a ra các quan đi m và h

c ban hành n m 1992 và c p nh t n m

ng d n v KSNB trong các đ n v thu c khu v c

công. T i Hoa K , Chu n m c v ki m soát n i b trong chính quy n liên bang
đ

c C quan Ki m toán Nhà n

c (GAO) ban hành n m 1999. Nhìn chung, các

chu n m c v KSNB trong khu v c công hi n nay đ t trên n n t ng c a Báo cáo
COSO 1992 v i nh ng đi m chính sau:
Xác đ nh ki m soát n i b là m t b ph n ho c quy trình không th thi u
trong t ch c nh m đ t đ


c các m c tiêu v :

Hi u l c và hi u qu c a các ho t đ ng, bao g m c vi c b o v các ngu n
l c không b th t thoát, h h ng ho c s d ng sai m c đích;


13



Báo cáo tài chính đáng tin c y;



Tuân th lu t pháp và các quy đ nh.
Xác đ nh các chu n m c v ki m soát n i b trong n m y u t :



Môi tr

ng ki m soát:

ó là vi c t o l p m t c c u và k c

ng trong toàn

b ho t đ ng c a đ n v .


ánh giá r i ro: Là vi c liên quan đ n vi c nh n bi t, phân tích và l a ch n
nh ng gi i pháp đ i phó v i các s ki n b t l i cho đ n v trong vi c th c
hi n các m c tiêu.



Các ho t đ ng ki m soát: bao g m các ph

ng th c c n thi t đ ki m soát

nh xét duy t, phân quy n, ki m tra, phân tích rà soátầtrong t ng ho t đ ng
c th c a đ n v .


Thông tin và truy n thông: Là s liên quan đ n vi c t o l p m t h th ng
thông tin và truy n đ t thông tin h u hi u trong toàn t ch c, ph c v cho

vi c th c hi n t t c các m c tiêu KSNB. Trong đi u ki n tin h c hóa, h
th ng thông tin còn bao g m c vi c nh n th c, phát tri n và duy trì h th ng
phù h p v i đ n v .



Giám sát: bao g m các ho t đ ng ki m tra và đánh giá th

ng xuyên, đ nh

k nh m không ng ng c i thi n KSNB, k c vi c hình thành và duy trì công
tác ki m toán n i b .
So sánh v i Báo cáo COSO 1992, các chu n m c ki m soát n i b trong khu
v c công t p trung h n vào các ch c n ng, đ c đi m c a đ n v nhà n
quy đ nh có tính quy chu n h n là ch h

c và các

ng d n.

Trong khu v c công t i Vi t Nam hi n nay, ho t đ ng v KSNB còn khá m i
m , các nhà qu n lỦ trong khu v c công th

ng d a trên các quy đ nh c a pháp

lu t, kinh nghi m cá nhân đ hành x h n là m t cái nhìn t ng quát và có h th ng
v công tác ki m soát. Ngoài ra, vi c thi u m t k n ng phân tích t m c tiêu, r i ro
đ n các ho t đ ng ki m soát s d n đ n t n hao ngu n l c vào nh ng th t c ki m
soát không c n thi t trong khi l i b sót nh ng r i ro quan tr ng.

14

2.2.1 Vaiătròăc aăKSNBătrongăđ năv ăhƠnhăchínhăcông
T nh ng phân tích nêu trên, có th th y đ

c vai trò quan tr ng c a h th ng

KSNB trong đ n v hành chính công đ i v i ho t đ ng ki m tra:
-

Là m t h th ng tiêu chu n cho phép ng
đ ng c a đ i t
pháp lu t.

i ki m soát có th ki m tra các ho t

ng c n ki m soát, đ có th phát hi n ra m t hành vi vi ph m

ây là m t k t qu trong khi nguyên nhân c a nó là có th n m

trong các v n đ sau: thi u s quan tâm c a ng
ki m soát), ho c không nh n th c đ

i lãnh đ o đ n v (môi tr

ng

c h u qu (không đánh giá r i ro), ho c

thi u các bi n pháp ki m soát (các ho t đ ng ki m soát), ho c thi u thông tin
ph n h i (thông tin và truy n thông) ho c ch a quan tâm đúng m c công tác
ki m tra n i b (giám sát).
-

H th ng KSNB là c s đ ng

i lãnh đ o các đ n v thu c khu v c công

hình dung toàn b trách nhi m ki m soát c a mình và cách th c đ đ t đ
m c tiêu ki m soát trong đ n v . Khi ng

-

i lãnh đ o đ n v n m đ

c

c các yêu

c u và ph

ng pháp ki m soát, h th ng KSNB t i các đ n v thu c khu v c

công s đ

c t ng c

ng h n, hi u qu h n.

H th ng KSNB c ng là c s ph i h p công vi c gi a các ki m toán viên nhà
n

c, ki m toán viên n i b t i đ n v và k c các ki m toán viên đ c l p khi

tham gia ki m toán khu v c công.
2.2.2 ụăngh aăKSNBătrongăm tăt ăch căhƠnhăchínhăcông
i v i m t t ch c hành chính công thì theo T ch c qu c t các c quan
ki m toán t i cao (INTOSAI) h

ng d n v KSNB s th y rõ đ

c t m quan tr ng

c a vi c t ch c h th ng KSNB nh :
-

T ol pm tc c uk c

ng trong toàn b quy trình ho t đ ng c a đ n v ;

-

Giúp nh n bi t, phân tích và l a ch n đ

c ph

ng pháp t i u đ i phó v i

các s ki n b t l i trong vi c th c hi n m c tiêu;

-

T ol pđ

c m t h th ng thông tin và truy n đ t thông tin h u hi u trong

toàn t ch c ph c v cho vi c th c hi n t t c các m c tiêu KSNB;


15

-

Vi c ki m tra đánh giá th
ho c c p trên v i c p d

ng xuyên và đ nh k gi a các b ph n v i nhau
i giúp phát hi n và ng n ch n k p th i nh ng sai

ph m do thi u sót ho c c tình gây ra, đ ng th i c ng giúp đánh giá và hoàn
thi n h n nh ng b t c p c n b sung c a h th ng KSNB;
-

KSNB giúp ng
ch c theo h

i qu n lỦ có cái nhìn toàn di n v v n đ ki m soát trong t

ng xác đ nh m c tiêu, đánh giá r i ro và thi t l p các ho t đ ng

ki m soát, đ ng th i t o l p m t môi tr

ng ki m soát t t đi đôi v i m t h

th ng thông tin h u hi u.
2.2.3 Cácăy uăt ăc ăb năc aăKSNBătrongăkhuăv căcông
Theo INTOSAI 1992, KSNB bao g m 5 y u t c u thành: Môi tr

ng ki m

soát; ánh giá r i ro; Ho t đ ng ki m soát; Thông tin và truy n thông; Giám sát.
2.2.3.1 Môiătr
Môi tr

ngăki măsoátă

ng ki m soát là v n hóa c a m t t ch c, nó tác đ ng đ n Ủ th c ki m

soát c a toàn b cán b công ch c trong m t đ n v , các nhân t chính c a môi
tr

ng ki m soát bao g m: Tính chính tr c và giá tr đ o đ c, th hi n

qu n lỦ ph i làm g

ng cho c p d

vi c nhà

i v vi c tuân th các chu n m c, đ o đ c, l i

s ng, c x đúng đ n, ph i xây d ng đ

c v n hóa trong đ n v lành m nh, chu n

m c và tuyên truy n ph bi n đ n m i thành viên b ng các th th c thích h p;

m

b o v n ng l c, nhà qu n lỦ ph i tuy n d ng nh ng nhân viên công ch c có ki n
th c và kinh nghi m phù h p v i nhi m v đ

c giao, t đó m i phát huy đ

ch t

kh n ng c a mình đ hoàn thành nhi m v ; Tri t lý qu n lý và phong cách lãnh đ o,
th hi n

t cách và thái đ c a nhà lãnh đ o khi đi u hành. N u nhà lãnh đ o c p

cao cho r ng KSNB là quan tr ng thì nh ng thành viên khác trong t ch c c ng s
c m nh n đ

c đi u đó và s theo đó mà t n tâm xây d ng h th ng KSNB, tinh

th n này bi u hi n ra thành nh ng quy đ nh đ o đ c ng x trong c quan; C c u
t ch c, là s phân chia trách nhi m và quy n h n gi a các b ph n trong đ n v , c c u
t ch c th hi n qua s đ t ch c c a m i đ n v . M i m t đ n v hành chính công có
qui mô và đ c thù ho t đ ng khác nhau nên c c u t ch c c ng khác nhau, ch c