Nghiên cứu phân tích hành vi báo cáo sự cố y khoa tại bệnh viện từ dũ

B
TR

GIÁO D C VÀ ÀO T O
NG

I H C KINH T TP.HCM


NGUY N TH KIM Y N

NGHIÊN C U
PHÂN TÍCH HÀNH VI BÁO CÁO S
T I B NH VI N T

C

Y KHOA

D

CHUYÊN NGÀNH: KINH T PHÁT TRI N
MÃ S : 60310105

LU N V N TH C S KINH T

NG

IH

NG D N KHOA H C

PGS.TS. TR N KIM DUNG

TP.H CHÍ MINH-N M 2015


L I CAM OAN

Tôi tên: Nguy n Th Kim Y n
Là h c viên cao h c l p Th c s Kinh t và Qu n tr S c kh e, khóa 2013-2015 c a Khoa Kinh t
Phát tri n, tr

ng

i h c Kinh t Thành ph H Chí Minh.

Tôi xin cam đoan đây là ph n nghiên c u do tôi th c hi n. Các s li u, k t lu n nghiên c u trình
bày trong lu n v n này là trung th c và ch a đ

c công b

các nghiên c u khác.

Tôi xin ch u trách nhi m v nghiên c u c a mình.

H c viên

Nguy n Th Kim Y n

M CL C
TRANG PH BÌA
L I CAM OAN
M CL C
DANH M C CH

VI T T T

DANH M C CÁC B NG
DANH M C BI U
DANH M C HÌNH
TÓM T T
CH

NG 1: T NG QUAN

TÀI -------------------------------------------------- 1

1.1 Lý do ch n đ tài --------------------------------------------------------------------- 1
1.2 M c tiêu nghiên c u ----------------------------------------------------------------- 2
it

1.3
1.4 Ph

ng và ph m vi nghiên c u ------------------------------------------------- 2
ng pháp nghiên c u------------------------------------------------------------ 3

1.5 Ý ngh a th c ti n c a nghiên c u -------------------------------------------------- 3
1.6 K t c u lu n v n --------------------------------------------------------------------- 3

CH

NG 2: C

S

LÝ THUY T – MÔ HÌNH NGHIÊN C U --------------- 4

2.1 Lý thuy t v s c y khoa----------------------------------------------------------- 4
2.2 Lý thuy t các mô hình nghiên c u liên quan ------------------------------------- 12
2.3 Mô hình nghiên c u đ xu t -------------------------------------------------------- 14
TÓM T T CH
CH

NG 3: PH

NG 2 ------------------------------------------------------------------- 15
NG PHÁP NGHIÊN C U ------------------------------------- 17

3.1 Thi t k nghiên c u ------------------------------------------------------------------ 17


3.2 Xây d ng b ng câu h i -------------------------------------------------------------- 19
3.3 Ph
3.4

ng pháp ti n hành -------------------------------------------------------------- 19
it

ng kh o sát ------------------------------------------------------------------- 19

3.5 Phân tích, x lý s li u -------------------------------------------------------------- 19
3.6 Mô t bi n s ------------------------------------------------------------------------- 20
TÓM T T CH
CH

NG 3 ------------------------------------------------------------------- 23

NG 4: K T QU NGHIÊN C U---------------------------------------------- 24

4.1 Th ng kê mô t ---------------------------------------------------------------------- 24
4.2 Phân tích m i liên quan v i d đ nh hành vi báo cáo s c -------------------- 43
4.3 Phân tích m i liên quan v i t n su t báo cáo s c ----------------------------- 47
4.4 Phân tích m i liên h gi a ki n th c chung, thái đ chung v qui trình, thái
đ lo s chung, ni m tin chung v báo cáo s c v i đ c tính m u nghiên c u ---------------------------------------------------------------------------------------------- 52
TÓM T T CH
CH

NG 4 ------------------------------------------------------------------- 56

NG 5: K T LU N VÀ

NH H

NG CHÍNH SÁCH ------------------ 57

5.1 K t lu n ------------------------------------------------------------------------------- 57
5.2

xu t gi i pháp -------------------------------------------------------------------- 58

5.3 H n ch và h

ng m r ng nghiên c u ------------------------------------------- 59

TÀI LI U THAM KH O
PH L C: Phi uđi u tra, t ng quan b nh vi n T D


DANH M C CH
Ch vi t t t

N i dung

BS

Bác s

NHS

N h sinh

D

i ud

VI T T T

ng

KTV

K thu t viên

HL

H lý

HSOPSC

Hospital Survey on Patient Safety Culture

IOM

Institute of Medicine

KT

Ki n th c

T

Thái đ

HV

Hành vi

JCI

Joint Commission International

TRA

Theory of Reasoned Action

TPB

Theory of Planned Behavior

OR

Odds Ratio


DANH M C B NG
B ng 4.1 D đ nh hành vi báo cáo s c ..................................................................27
B ng 4.2 Thang đi m đánh giá ki n th c chung v h th ng báo cáo s c ............32
B ng 4.3 Thái đ v h th ng báo cáo ......................................................................35
B ng 4.4 Thái đ lo s ..............................................................................................37
B ng 4.5Ni m tin v s c suýt x y ra .....................................................................39
B ng 4.6Ni m tin v s c do sai bi t ......................................................................40
B ng 4.7 Ni m tin v s c đ c bi t nghiêm tr ng ...................................................41
B ng 4.8 M i liên quan gi a ki n th c chung v i hành vi .......................................43
B ng 4.9 M i liên quan gi a thái đ chung v h th ng báo cáo v i hành vi ..........44
B ng 4.10 M i liên quan gi a thái đ lo s chung v i hành vi ................................44
B ng 4.11 M i liên quan gi a hành vibáo cáo v ini m tinbáo cáo s c ................45
B ng 4.12 M i liên quan gi a đ c tính m u nghiên c u v i hành vi .......................46
B ng 4.13 M i liên quan gi a ki n th c chung v i t n su t báo cáo .......................48
B ng 4.14 M i liên quan gi a t n su t báo cáo s c và thái đ chung v h th ng

báo cáo ......................................................................................................................48
B ng 4.15 M i liên quan gi a t n su t báo cáo s c và thái đ lo s chung ..........49
B ng 4.16 M i liên quan gi a t n su t báo cáo s c và ni m tin báo cáo chung ...49
B ng 4.17 M i liên quan gi a t n su t báo cáo s c và đ c tính m u nghiên c u
................................................................................................................................ ..50
B ng 4.18 M i liên quan gi a ki n th c chung và đ c tính m u nghiên c u...........52
B ng 4.19 M i liên quan gi a thái đ chung v qui trình và đ c tính m u nghiên
c u .............................................................................................................................53
B ng 4.20 M i liên quan gi a thái đ lo s chung và đ c tính m u nghiên c u ......54
B ng 4.21 M i liên quan gi a ni m tin báo cáo s c chung và đ c tính m u nghiên
c u .............................................................................................................................55


DANH M C BI U
Bi u đ 4.1 Phân b gi i tính ....................................................................................24
Bi u đ 4.2 Ch c danh ngh nghi p .........................................................................25
Bi u đ 4.3 Thâm niên công tác................................................................................26
Bi u đ 4.4 Ch c v ..................................................................................................26
Bi u đ 4.5 D đ nh hành vi chung ..........................................................................29
Bi uđ 4.6 T n su t báo cáo s c ............................................................................30
Bi u đ 4.7 Ki n th c đúng v h th ng báo cáo s c ............................................31
Bi u đ 4.8 Ki n th c chung v h th ng báo cáo s c ..........................................33
Bi u đ 4.9 Thái đ chung v h th ng báo cáo s c .............................................36
Bi u đ 4.10 Thái đ chung v lo s ........................................................................38
Bi u đ 4.11 Ni m tin báo cáo s c chung .............................................................42


DANH M C HÌNH
Hình2.1 Mô t các l p hàng rào b o v h th ng phòng ng a s c y khoa.................................. 5
Hình 2.2 Mô hình TRA ........................................................................................................ 12

Hình 2.3 Mô hình TPB ........................................................................................................ 13
Hình 2.4 Mô hình nghiên c u đ xu t c a tác gi ............................................................... 14
Hình 3.1 Qui trình nghiên c u ............................................................................................. 18


TÓM T T
Tên đ tài: Phân tích hành vi báo cáo s c y khoa t i B nh vi n T D
S c y khoa là m t s vi c x y ra b t ng bao g m ch t hay ch n th

ng

v t lý ho c tâm lý nghiêm tr ng, ho c nh ng vi c d n đ n r i ro (JCI, 2000). Hi n
nay, s c y khoa là m t v n đ đáng quan tâm không ch
còn

các n

các n

c phát tri n mà

c đang phát tri n, đ c bi t là Vi t Nam. M t nghiên c u đ

trên 780 b nh án m t cách ng u nhiên cho th y 13,5% ng
khoa, trong đó 49% s c có th phòng ng a đ
ph u thu t theo
thì có m t ng

c kh o sát

i nh p vi n g p s c y

c (Daniel, 2010). S c y khoa do

c tính c a T ch c y t th gi i ch ra r ng, trong 25 b nh nhân
i ph u thu t, và t l t vong liên quan đ n ph u thu t chi m t

0,4% đ n 0,8%, và bi n ch ng do ph u thu t chi m t l t 3% đ n 16% (B Y t ,
2014).T i Vi t Nam, m t cu c ph ng v n 89 đi u d

ng công tác t i B nh vi n đa

khoa khu v c Cai L y cho th y k t qu nh sau, 148 s c liên quan đ n chuyên
khoa ngo i s n, 592 s c liên quan đ n thu c. Và nh ng n i x y ra s c nhi u
nh t là khoa h i s c c p c u, khoa s n, ho c khoa ph u thu t v i t l t 40% đ n
50%, nh ng n i có c

ng đ lao đ ng cao, ho c đ

c áp d ng k thu t m i

(Nguy n Th M Linh, 2010). M t s c y khoa s h u ích n u đ

c công khai,

phân tích đ t đó rút kinh nghi m nh m không l p l i l n sau. Tuy nhiên, m t rào
c n r t l n trong vi c ghi nh n và báo cáo s c là v n hóa bu c t i và tr ng ph t,
d n đ n tâm lý e ng i báo cáo.
T D , b nh vi n s n ph khoa hàng đ u khu v c phía Nam, th c hi n
nhi m v ch đ o tuy n v chuyên môn, k thu t cho 32 t nh thành khu v c, m i

ngày b nh vi n ti p nh n kho ng 2.600 l

t b nh nhân đ n khám, và đi u tr n i trú

g n 340 b nh nhân. V i tình tr ng quá t i và áp l c công vi c cao, b nh vi n đã
tri n khai h th ng qu n lý s c nh th nào? Trong công tác qu n lý y, nh ng
y u t nào tác đ ng đ n vi c báo cáo s c c a nhân viên. Nh m góp ph n xây
d ng m t môi tr

ng an toàn cho công tác khám ch a b nh t i b nh vi n, góp ph n


ch đ ng phòng ng a nh ng s c , sai sót l p l i; xác đ nh t m quan tr ng c a h
th ng báo cáo s s t nguy n t i b nh vi n, tác gi ti n hành nghiên c u “Y u t
chính tác đ ng đ n báo cáo s c t i B nh vi n T D ”.
B ng ph

ng pháp nghiên c u đ nh l

ng d a trên b d li uph ng v nb

câu h i t đi n g iđ n 271 nhân viên, s li u th ng kê cho th y 20,9%, cóhành vi
đúng v báo cáo s c

nhân viên,39% đã t ng báo cáo t 1 s c tr lên, ki n

th cchung v báo cáo s c ch đúng 12%, h u h t nhân viên ph i thông qua Ban
lãnhđ o khoa tr
v đâu.
ng

c khi báo cáo, không bi t ai là ng

i báo cáo và ph i g i báo cáo

a s nhân viên ng h báo cáo s c 68,3%, tuy nhiên v n còn r t nhi u

i lo s khi tham gia báo cáo 60,9%;trong đó s b k lu t, s ph i h i h p là

n i tr i h n c ; nhóm k thu t viên có tháiđ lo s cao h n bác s . Khi xãy ra s c
21,6% nhân viên tin r ng s báo cáo các tr

ng h p s c suýt x y ra, 16,6% s báo

cáo các s c do sai bi t và 27,7% s báo cáo các s c đ c bi t nghiêm tr ng. Sau
khi phân tích m iliên quan b ng phép ki m chi bình ph

ng và test chính xác fisher

nh n th y các nhóm tháiđ v qui trình, tháiđ lo s và ni m tin báo cáo có nh
h

ngđ n hành vi báo cáo. N h sinh tin r ng s báo cáo khi có s c vàđã t ng

báo cáo t m t s c cao h n bác s , ki n th c v báo cáo s c c a n h sinh c ng
cao h n bác s . Ng

i có ki n th cđúngđã t ng báo cáocao g p 3,3 l n nh ng ng

i

có ki n th c ch a đúng.T đó, tác gi khuy n ngh c n t p hu n l i qui trình qu n
lý s c cho nhân viên toàn b nh vi n, t ng c

ng khuy n khích khen th

ng cho

công tác báo cáo sai sót, có hình th c báo cáo n c danh và s cam k tkhông tr ng
ph t c a lãnhđ o.


1

CH
1.1 LÝ DO CH N

NG 1: T NG QUAN

TÀI

TÀI

S c y khoa là m t s vi c x y ra b t ng bao g m ch t hay ch n th

ng

v t lý ho c tâm lý nghiêm tr ng, ho c nh ng vi c d n đ n r i ro (JCI, 2000). Hi n
nay, s c y khoa là m t v n đ đáng quan tâm không ch
còn

các n

các n

c phát tri n mà

c đang phát tri n, đ c bi t là Vi t Nam. M t nghiên c u đ

trên 780 b nh án m t cách ng u nhiên cho th y 13,5% ng
khoa, trong đó 49% s c có th phòng ng a đ
ph u thu t theo
thì có m t ng

c kh o sát

i nh p vi n g p s c y

c (Daniel, 2010). S c y khoa do

c tính c a T ch c y t th gi i ch ra r ng, trong 25 b nh nhân
i ph u thu t, và t l t vong liên quan đ n ph u thu t chi m t

0,4% đ n 0,8%, và bi n ch ng do ph u thu t chi m t l t 3% đ n 16% (B Y t ,
2014).
T i Vi t Nam, m t cu c ph ng v n 89 đi u d

ng công tác t i B nh vi n đa

khoa khu v c Cai L y cho th y k t qu nh sau: 148 s c liên quan đ n chuyên

khoa ngo i s n, 592 s c liên quan đ n thu c. Và nh ng n i x y ra s c nhi u
nh t là khoa h i s c c p c u, khoa s n, ho c khoa ph u thu t v i t l t 40% đ n
50%, nh ng n i có c

ng đ lao đ ng cao, ho c đ

c áp d ng k thu t m i

(Nguy n Th M Linh, 2010).
S c y khoa là nh ng v n đ khó tránh kh i và nhi u khi n m ngoài t m
ki m soát. Khi s c y khoa không mong mu n x y ra, c ng
đ u là n n nhân, và đ c bi t đ i v i ng
kh e và th m chí t
không đ

i b nh và th y thu c

i b nh ph i gánh ch u h u qu v m t s c

vong. Tuy nhiên, n u các s c y khoa không đ

c ghi nh n và

c tìm hi u nguyên nhân thì nh ng s c này s ti p t c x y ra và gây

thi t h i v s c kh e và tính m ng c a ng
h u ích n u đ

i b nh. Do v y, m t s c y khoa s

c công khai, phân tích đ t đó rút kinh nghi m nh m không l p l i

l n sau. Tuy nhiên, m t rào c n r t l n trong vi c ghi nh n và báo cáo s c là v n
hóa bu c t i và tr ng ph t, d n đ n tâm lý e ng i báo cáo.
Tuy th c t cho th y, không ph i t t c s c , sai sót y khoa đ u gây h u qu
nghiêm tr ng. Nh ng s c , sai sót không gây h u qu nghiêm tr ng là c h i cho


2
c i ti n vì giúp phát hi n nh ng nguy c ti m n đ phòng ng a nh ng s c
nghiêm tr ng có th x y ra trong t

ng lai

. Vì v y c n t o ra m t môi tr

ng

khuy n khích giúp nh n di n s c , báo cáo s c , và h c h i t s c , sai sót, chú
tr ng xác đ nh nguyên nhân g c r v n đ và có ho t đ ng thích h p c i thi n cho
t

ng lai.
T D , b nh vi n s n ph khoa hàng đ u khu v c phía Nam, th c hi n

nhi m v ch đ o tuy n v chuyên môn, k thu t cho 32 t nh thành, m i ngày b nh
vi n ti p nh n kho ng 2.600 l

t b nh nhân đ n khám, và đi u tr n i trú g n 340

b nh nhân. V i tình tr ng quá t i và áp l c công vi c cao, b nh vi n đã tri n khai h
th ng qu n lý s c nh th nào? Trong công tác qu n lý y, nh ng y u t nào tác
đ ng đ n vi c báo cáo s c c a nhân viên. Nh m góp ph n xây d ng m t môi
tr

ng an toàn cho công tác khám ch a b nh t i b nh vi n, góp ph n ch đ ng

phòng ng a nh ng s c , sai sót l p l i; xác đ nh t m quan tr ng c a h th ng báo
cáo s s t nguy n t i b nh vi n, tác gi ti n hành nghiên c u “Phân tích hành vi
báo cáo s c y khoa t i B nh vi n T D ”.
1.2 M C TIÊU NGHIÊN C U
M c tiêu c a đ tài là phân tích hành vi báo cáo s c y khoa c a nhân viên
B nh vi n.
1.3

IT
it

NG VÀ PH M VI NGHIÊN C U
ng nghiên c u là hành vi báo cáo s c y khoa t i b nh vi n T D .

Ph m vi nghiên c u là nhân viên công tác t i Khoa c p c u ch ng đ c và Khoa Gây
mê H i s c, n i ti p xúc tr c ti p v i b nh nhân v i c

ng đ làm vi c và áp l c

công vi c cao, d n đ n kh n ng sai sót r t l n đ ng th i đây c ng là n i B nh vi n
đang thí đi m công tác báo cáo s c . D li u nghiên c u trích t b n câu h i kh o
sát tr c ti p t nhân viên hai khoa Gây mê h i s c và C p c u ch ng đ c.
Th i gian nghiên c u t tháng 11/2014 đ n tháng 4/2015

3
1.4 PH

NG PHÁP NGHIÊN C U
tài s d ng ph

ng pháp nghiên c u đ nh l

ng qua ph ng v n b ng câu

h i t 271 nhân viên công tác t i hai khoa C p c u ch ng đ c và Gây mê h i s c.
Th ng kê mô t nh m xác đ nh ki n th c, thái đ , hành vi, t n su t báo cáo và ni m
tin báo cáo s c c a m u kh o sát. Qua đó tác gi s d ng ph

ng pháp phân tích

đ n bi n b ng phép ki m đ nh (Chi)2, Fisher chính xác nh m xác đ nh các y u t
liên quan đ n d đ nh báo cáo s c c a nhân viên t i hai khoa. Nghiên c u s d ng
các công c tính toán và phân tích s li u là ph n m m x lý th ng kê Stata 12.
1.5 Ý NGH A TH C TI N C A NGHIÊN C U
tài phân tích các y u t tác đ ng đ n hành vi báo cáo s c y khoa t i b nh
vi n, t đó tác gi đ xu t các ki n ngh nh m c i thi n và nâng cao ch t l

ng công

tác báo cáo s c .
1.6 K T C U LU N V N
N i dung đ tài đ

Ch
ph

c tác gi trình bày g m 5 ch

ng:

ng1: t ng quan đ tài nh m gi i thi u lý do ch n đ tài, m c tiêu,

ng pháp nghiên c u và ý ngh a th c ti n c a đ tài.
Ch

ng 2: tác gi trình bày c s lý thuy t và mô hình nghiên c u v d đ nh

hành vi TRA và TPB, c ng nh lý thuy t v s c y khoa, kh o l

c các nghiên

c u, t đó đ xu t mô hình nghiên c u c a tác gi .
Ch

ng 3: trình bày ph

ng pháp nghiên c u g m cách th c thu th p và x lý

s li u.
Ch

ng 4: tác gi trình bày k t qu nghiên c u.

Ch

ng 5: trình bày k t lu n nghiên c u, đ nh h

ngh c ng nh h n ch c a đ tài.

ng chính sách, các ki n


4

CH

NG 2: C

Ch

S

LÝ THUY T-MÔ HÌNH NGHIÊN C U

ng này tác gi trình bày các lý thuy t liên quan đ n s c y khoa, lý

thuy t các mô hình liên quan đ n d đ nh hành vi c a m i cá nhân nh mô hình
hành đ ng h p lý (TRA), và mô hình hành vi d đ nh (TBP) t đó làm c s lý
thuy t đ xây d ng mô hình nghiên c u.
2.1 LÝ THUY T V S

C

Y KHOA

nh ngh a các khái ni m

2.1.1

S c y khoa không mong mu n là t n th

ng làm cho ng

i b nh m t kh

n ng t m th i ho c v nh vi n, kéo dài ngày n m vi n ho c ch t. Nguyên nhân do
công tác qu n lý khám ch a b nh h n là do bi n ch ng b nh c a ng

i b nh

(WHO, 2001). S c y khoa là m t s vi c x y ra b t ng bao g m ch t hay ch n
th

ng v t lý ho c tâm lý nghiêm tr ng, ho c nh ng vi c d n đ n r i ro (JCI,

2000).
Sai sót y khoa là th t b i trong vi c th c hi n m t hành đ ng đã đ

cl pk

ho ch d ki n ho c áp d ng k ho ch sai hay có s khác bi t gi a nh ng gì làm
đ

c trong th c t và nh ng gì l ra ph i làm đ

c (Runciman, 2007).

2.1.2 Phân lo i s c y khoa
Hi n nay có nhi u cách phân lo i s c y khoa khác nhau tùy vào b n ch t và
các tính n ng c a nó. M t s c y khoa có th ch là nh ng sai sót ti m n trong quá
trình th c hi n các thao tác ch m sóc s c kh e cho ng

i b nh, ho c có th là

nh ng tr c tr c nh v ki n th c công ngh đ i v i trang thi t b y t , ho c là nh ng
l i l n h n do y u t ch quan c a con ng

i gây ra hay là t t c nh ng nguyên

nhân khác xu t phát t nhi u khía c nh mà con ng
đoán tr

cđ

i có th ho c không th d

c.

Theo Hi p h i an toàn ng
môn, s c y khoa đ

i b nh Th gi i phân lo i theo tính ch t chuyên

c chia thành 6 nhóm: (1) s c y khoa do nh m tên ng

i

b nh, (2) s c y khoa do thông tin bàn giao c a cán b y t không đ y đ , (3) do
sai sót trong s d ng thu c, có th x y ra trong t t c các công đo n t kê đ n, c p


5
phát thu c, pha ch thu c, s d ng thu c và theo dõi sau dùng thu c, (4) s c y
khoa do nh m l n liên quan t i ph u thu t (nh m v trí, nh m ph
ng

ng pháp, nh m

i b nh), (5) do nhi m khu n b nh vi n và (6) là s c y khoa do ng

i b nh b

té ngã trong khi đang đi u tr t i các c s y t .
Reason (n m1997) mô hình pho mát Th y S gi i thích cách th c các s c
x y ra trong h th ng. Mô hình cho th y l i
kh e th

m t t ng c a h th ng ch m sóc s c

ng ch a đ đ gây s c , nó là k t qu c a nhi u t ng l p b o v khác

nhau trong đó phân thành l i cá nhân và l i h th ng. L i cá nhân hay còn g i là l i
ho t đ ng, là nh ng ng

xúc ng

i thu c t ng phòng th cu i cùng tr c ti p ch m sóc, ti p

i b nh, và khi s c x y ra h th

ng b đ l i. Tuy nhiên th c t cho th y

có nhi u l i cá nhân do h th ng gây ra, và 80% s c do l i h th ng. L i h th ng
liên quan đ n các qui trình, qui đ nh c a t ch c, các chính sách không phù h p, và
các y u t này không đ
các l i t

c chú ý khi xem xét phân tích nguyên nhân s c , do đó

ng t s ti p t c x y ra.

Hình 2.1 Mô t các l p hàng rào b o v h th ng phòng ng a s c y khoa
Ngu n: Reason J. Carthey, Diagnosing vulnerable system sysdrome


6
Phân lo i theo các y u t liên quan, ng

i gây ra s c có th không ch

đ nh gây s c nh ng vì làm vi c theo thói quen, nh gì làm n y, ki n th c, kinh
nghi m h n ch hay do nh h

ng tâm lý, tình c m khi th c bi n công vi c; ho c

c ng có th do c ý không làm theo qui trình, l m d ng thu c, ho c k thu t trên
ng

i b nh.
Phân lo i theo m c đ tác đ ng đ n ng

i b nh, s c đ

c chia làm 3 lo i

bao g m s c suýt x y ra, s c sai bi t và s c đ c bi t nghiêm tr ng. S c suýt
x y ra là s c ho c t p h p các tình hu ng không gây nguy hi m ho c t n th

ng

trên th c t vì nó ch a x y ra nh ng có kh n ng gây nguy hi m ho c t n th

ng

n u nó x y ra. Ví d nh c p phát sai thu c nh ng ng

i b nh ch a dùng, thi t b

đang s d ng không an toàn/không ho t đ ng, l n l n gi a hai b nh nhân có cùng
tên nh ng b nh nhân ch a s d ng thu c ho c trang thi t b . S c sai bi t là m t
s vi c x y ra không gi ng nh mong đ i, nguyên nhân là do không tuân th các
chính sách, qui trình, qui đ nh nh hút thu c

khu v c nghiêm c m; th c hi n

thu c quá li u trên b nh nhân, nh ng không nh h
g c, d ng c trong c th ng
đ

c phát hi n sai sót tr

ng nghiêm tr ng; hay b quên

i b nh trong quá trình th c hi n ph u thu t nh ng đã

c khi b nh nhân ra kh i phòng m ; hay nh nhân viên b

kim đâm hay máu b n vào m t trong làm vi c. Và s c đ c bi t nghiêm tr ng là s
c gây ch t ho c gây t n th

ng nghiêm tr ng không mong mu n ho c không

mong đ i v m t th ch t ho c tinh th n, ho c nh ng r i ro t nh ng s c đó là r t
l n nh t vong ho c m t ch c n ng v nh vi n do t n th

ng té ngã, th ng t cung,

nhi m trùng n ng sau n o bu ng t cung, dò bàng quang – âm đ o, xu t huy t n i,
v t cung, ho c gãy x

ng đòn, li t đám r i cánh tay, sang ch n m t, s não, c ng

nh l i truy n máu nghiêm tr ng, ho c b nh nhân t t , ho c b c

ng hi p trong

b nh vi n.
2.1.3 Báo cáo s c
Báo cáo s c là vi c thu th p các thông tin t b t k s vi c nào đó có nguy
c gây h i ho c đã gây h i cho ng

i b nh. H th ng báo cáo s c đóng vai trò c

b n trong vi c rút kinh nghi m t th c ti n các sai sót, th t b i đ

c ghi nh n l i


7
trong các báo cáo s c , t ng c
c ng nh gi m thi u đ

ng an toàn ng

i b nh, ng n ch n tình tr ng l p l i

c nguy c x y ra các s c t

ng t trong t

phù h p v i nh ng nguyên t c đ o đ c, báo cáo s c đ
ph

ng lai.

c tri n khai b ng

ng pháp c th trong khuôn kh pháp lý rõ ràng có tính b o m t. Ch

giáo d c và các ho t đ ng t ng c
nhau đ giúp m i ng
s c đ

c ghi nh n d

ng trình

ng n ng l c c n thi t cho các bên liên quan khác

i hi u rõ h n v công c báo cáo nên đ

c s d ng. Báo cáo

i hình th c gi y ho c thông tin đi n t đ ghi nh n nh ng

nguy c ti m tàng hay th t s x y ra cho b nh nhân. Nhân viên t giác tuân th qui
trình báo cáo s c t i đ n v công tác.
đ m b o nhân viên báo cáo toàn b các s c , sai sót, ho c nguy c ti m n
r i ro cao, nhà qu n lý ph i xây d ng và duy trì môi tr
ng

ng khuy n khích m i

i báo cáo nh ng sai sót, th a nh n sai ph m, đ a ra ý ki n và trao đ i ý ki n.

Khi các nhân viên lo s b tr thù, h ít khi báo cáo sai sót và nh th c s y t s
m t m t ngu n thông tin giá tr v an toàn cho b nh nhân. Và đ t ng s l
ch t l

ng báo cáo s c , t ch c có ph

ng cách b o v ng

ng và

i có liên quan kh i

các hình th c x lý k lu t, cho phép báo cáo bí m t ho c ho c gi u tên ng

i báo

cáo, tách c quan thu th p, phân tích các báo cáo ra kh i c quan có th m qui n x
lý k lu t, cung c p cho ng

i báo cáo nh ng thông tin ph n h i nhanh chóng, h u

ích, d hi u; và đ n gi n hóa qui trình báo cáo (L u Tr ng Tu n, 2014)
2.1.4 Qui trình báo cáo s c
N m 2014 B nh vi n T D đã ban hành qui trình qu n lý s c v i m c
đích ghi nh n b ng h s , đi u tra, theo dõi và xác đ nh xu h

ng c a t t c các s

c và tình hu ng xung quanh nh ng s c đ qu n lý s c m t cách phù h p và k p

th i, nh m nâng cao ch t l

ng ch m sóc đi u tr và s an toàn cho ng

i b nh.

Qu n lý s c là qui trình có tính h th ng nh m nh n di n, thông báo, u tiên, đi u
tra và ki m soát tác đ ng c a m t s c và hành đ ng đ ng n ng a tái di n s c .
Khi có s c x y ra, nhân viên ch ng ki n ho c nh n bi t s c có trách
nhi m báo cáo s c t i th i đi m nh n bi t s c ho c càng s m càng t t trong
vòng 24 gi . Sau khi nh n đ

c báo cáo nhân viên qu n lý s c s ki m tra các


8
hành đ ng kh c ph c s c t c th i có phù h p không và ti n hành đi u tra, sau đó
b ph n chuyên trách s t ch c h p phân tích nguyên nhân g c, t đó đ xu t gi i
pháp c i ti n và ph n h i đ n nhân viên.
2.1.5 Kh o l

c các nghiên c u

M t kh o sát trên 89 đi u d

ng t i BV K KV Cai L y cho th y các s c y

khoa không mong mu n liên quan đ n thu c 30,42%; s c liên quan c n lâm sàng
12,54%; r i ro ngh nghi p 16,03%, chuyên khoa ngo i s n 7,61% và các s c y
khoa khác là 33,4% (Nguy n Th M Linh, 2010). Theo th ng kê t i Canada hàng

n m có 2,5 tri u ng

i nh p vi n và

khoa. Các chuyên gia y t M

c tính có 185.000 ng

i b nh g p s c y

c tính ít nh t có 44.000 đ n 98.000 ng

vong trong các b nh vi n c a M hàng n m do s c y khoa. S ng

i b nh t

i ch t vì s c

y khoa trong các b nh vi n c a M cao h n t vong do tai n n giao thông, ung th
vú, t vong do HIV (IOM, 1999). M t s c , r i ro x y ra cho ng
nh ng m t mát, đau th

ng cho ng

i b nh, gia đình ng

i b nh gây ra

i b nh và gây nh ng t n

th t v kinh t là đi u đau lòng, không ai mong mu n. Các cu c kh o sát t i M vào
cu i th k 20 cho th y s c y khoa không th đ
không đ
ng

c báo cáo, các đi u d

c nh n di n và ng n ch n vì nó

ng ng i báo cáo sai sót c a b n thân mình hay c a

i khác khi g p ph i s c vì th t c báo cáo r

m rà d n đ n tâm lý ít thay đ i,

s ki n cáo.
Trong các ngành công nghi p có nguy c cao, báo cáo d n đ n nh ng c i ti n
đáng k v an toàn thông qua các cu c đi u tra có h th ng các s c t đó nhân
viên hi u và s a ch a nh ng th t b i c a h . Tuy nhiên, trong khi m t s t ch c
thành công trong vi c xây d ng h th ng báo cáo, thì nh ng t ch c khác l i g p
nhi u khó kh n. Lý do h th ng báo cáo không thành công r t nhi u và đa d ng. V
c b n s trách nhi m và tr thù, c m giác t i l i, s hành đ ng tr ng ph t, v n hóa
an toàn kém trong m t t ch c, thi u s hi u bi t gi a các bác s v nh ng gì c n
đ

c báo cáo, thi u hi u bi t v cách th c báo cáo và làm th nào báo cáo d n đ n

nh ng thay đ i đ c i thi n an toàn b nh nhân.

c bi t, thi u h th ng phân tích

các báo cáo và thông tin ph n h i tr c ti p v i các bác s đ

c xem là rào c n l n


9
đ i v i s tham gia c a lâm sàng. Báo cáo s c đ

c đánh giá nh là m t ph n

quan tr ng trong khuôn kh qu n lý r i ro c a m i b nh vi n, hi n nay có nhi u
nghiên c u trên th gi i v báo cáo s c nh m tìm hi u t i sao nhân viên y t
không báo cáo.
T i
d

an M ch, m t cu c kh o sát vào n m 2002 trên 4.019 bác s và đi u

ng cho th y thái đ đ i v i báo cáo s c , sai sót có s khác bi t l n gi a các

nhóm. Nhóm bác s không thích ho c mi n c
nhóm đi u d

ng ph i báo cáo là 34%, trong khi

ng là 21%. Lý do không báo cáo là thói quen, lo s b chú ý, nguy c

b khi n trách (Madsen và c ng s , 2006). M t cu c kh o sát 186 bác s và 587 y tá
Nam Úc cho th y h u h t các bác s và y tá (98,3%) bi t r ng b nh vi n c a h có

m t h th ng báo cáo s c . Y tá bi t làm th nào đ truy c p báo cáo chi m t l
88,3%, trong khi bác s là 43%; đã t ng hoàn thành m t báo cáo

Y tá là 89,2% và

bác s là 64,4%; và bi t ph i làm gì v i báo cáo hoàn thành nhóm y tá c ng chi m
t l cao h n nhóm bác s v i t l l n l

t là 81,9% và 49,7%. Rào c n c a vi c ít

báo cáo là do thi u thông tin ph n h i chi m t l 57,7%

nhóm y tá và 61,8%

nhóm bác s (Kingston và c ng s , 2004).
K t qu t

ng t trong nghiên c u c a Vincent (1999) khi ti n hành kh o sát

42 bác s s n khoa và 156 n h sinh t i hai đ n v s n khoa n m 1998. H u h t các
nhân viên bi t v s c và h th ng báo cáo t i đ n v . N h sinh báo cáo s c
cao h n so v i các bác s , và nhân viên báo cáo s c nhi u h n c p lãnh đ o.
Nh ng lý do chính cho vi c không báo cáo c ng lo ng i b đ l i, kh i l
vi c cao và ni m tin (m c dù v vi c đã đ

c ch đ nh là ph i báo cáo). M t kh o

sát h i c u trên 250 bà m và em bé t i hai đ n v s n khoa
giá các s c đ

ng công

London nh m đánh

c báo cáo cho th y t l các s c do nhân viên báo cáo là 23% và

s c do nhân viên qu n lý r i ro phát hi n là 22%, còn l i 55% s c đ
khi xem xét l i các tr

ng h p c n chú ý. 48% s c nghiêm tr ng đ

c xác đ nh

c báo cáo, s

c ít nghiêm tr ng chi m t l 24% và s c ch a x y ra chi m 15%. Bên c nh đó,
nhân viên chuyên trách qu n lý r i ro xác đ nh thêm 16% s c nghiêm tr ng không
đ

c báo cáo (Stanhope và c ng s , 1999).


10
M t kh o sát trên 338 bác s n i trú cho th y h u h t đ ng ý báo cáo s c đ
c i thi n ch t l

ng ch m sóc b nh nhân trong t

ng lai (84,3%), 73% báo cáo các

sai sót nh , 92% báo cáo các sai sót gây t n h i đ n b nh nhân. Tuy nhiên th c t
cho th y ch 17,8% ng

i tr l i đã t ng báo cáo các sai sót nh (k t qu đi u tr

kéo dài ho c khó ch u), 3,8% báo cáo các sai sót nghiêm tr ng (d n đ n khuy t t t
ho c t vong). 54,8% bi t đ

c làm th nào đ báo cáo và 39,5% bi t đ

c các l i

c n báo cáo (Kaldjian và c ng s , 2008). M t nghiên c u t i B nh v n đa khoa Hàn
Qu c cho th y rào c n đ i v i báo cáo s c bao g m không đ m b o v v n đ b o
m t, thi u chia s thông tin gi a các b ph n liên quan, thi u kh n ng ti p c n báo
cáo (trong các ngày ngh ), c ng nh khi m khuy t c a qui trình báo cáo (liên quan
nhi u b ph n), và kh n ng s d ng h th ng báo cáo (Jee-In Hwang, Sang-IL Lee
và c ng s , 2012).
Nghiên c u c a Albert (2000) cho th y rào c n đ i v i báo cáo s c : s b
phát hi n, s b tr ng ph t, đ ng nghi p ch trích, đ l i cho ng
th

i khác, s b t n

ng, im l ng, b lên án trong các cu c h p. M t nghiên c u đ nh tính v báo cáo

tác d ng ph sau tiêm ch ng t i Úc cho th y tr ng i đ i v i báo cáo bao g m các
ràng bu c th i gian và qui trình báo cáo không đ t yêu c u, không bi t làm th nào
đ báo cáo, các đ nh ngh a không rõ ràng, s nh m l n

ng

i có trách nhi m báo

cáo (Adriana Parrella và c ng s , 2013). Nghiên c u c a Evans t n m 2001 đ n
2003 ch ra r ng, y tá có trên 5 n m kinh nghi m đã t ng hoàn thành báo cáo s c
cao h n nh ng ng
d

i thâm niên công tác d

i 5 n m, bác s có th i gian công tác

i 5 n m báo cáo s c nhi u h n bác s trên 5 n m kinh nghi m. Và lãnh đ o

báo cáo s c ít h n nhân viên (Evans, 2001-2003).


11

B ng t ng k t các đi m chính c a các nghiên c u tr
Tên nghiên c u

c đây

Y u t tác đ ng

Thái đ c a Bác s và y tá v báo cáo s c y khoa - Thái đ
và x lý các l i c a Madsen và c ng s (2006)
Thái đ c a bác s và y tá v báo cáo s c c a - Ki n th c

Kingston và c ng s (2004)

- Thái đ

Lý do không báo cáo s c : m t nghiên c u th c - Ki n th c
nghi m c a Vincent (1999)

- Thái đ
- Ni m tin

Báo cáo l i y t đ c i thi n an toàn b nh nhân c a - Ki n th c
- Thái đ

Kaldjian (2008)

- Ni m tin
Rào c n ho t đ ng c a h th ng báo cáo s c an - Ki n th c
toàn ng

i b nh t i b nh vi n đa khoa Hàn Qu c - Thái đ

c a Jee-In Hwang và c ng s (2012)
Ki n th c, kinh nghi m và thách th c c a báo cáo - Ki n th c
s c sau tiêm ch ng (Adriana Parrella và c ng s , - Thái đ
2015)
Thái đ và rào c n đ i v i báo cáo s c c a Evans - Ki n th c
và c ng s (2001-2003)

- Thái đ
- Ni m tin

-

c đi m cá nhân:
ch c

danh

ngh

nghi p, thâm niên,
ch c v .
Ngu n: t ng h p c a tác gi
Nh n xét: các nghiên c u trên v báo cáo s c cho th y ki n th c, thái đ ,
ni m tin và các đ c đi m cá nhân có liên quan đ n hành vi báo cáo s c


12

2.2 LÝ THUY T CÁC MÔ HÌNH NGHIÊN C U LIÊN QUAN
Trên c s đ i t

ng nghiên c u c a đ tài là các y u t tác đ ng đ n báo cáo

s c , trong đó bi n ph thu c là d đ nh báo cáo, do đó đ tài trình bày 02 h c
thuy t quan tr ng liên quan đ n d đ nh hành vi c a m i cá nhân là thuy t hành
đ ng h p lý TRA (Theory of Reasoned Action) và thuy t hành vi d đ nh TPB
(Theory of Planned Behaviour).
Thuy t hành đ ng h p lý TRA

Hình 2.2: Mô hình TRA

Ngu n: Ajzen. I; Fishbein (1975)

Thuy t hành đ ng h p lý TRA (Theory of Reasoned Action) đ
Fishbein xây d ng t n m 1967 và đ

c Ajzen và

c hi u ch nh m r ng theo th i gian. Mô

hình TRA cho th y ni m tin xã h i và cá nhân liên quan đ n ý đ nh th c hi n hay
không th c hi n hành vi và là mô hình thích h p đ xác đ nh các y u t d đoán


13
hành vi. Ý đ nh hành vi là các y u t có nh h

ng đ n hành vi c a m i cá nhân,

các y u t này cho th y m c đ s n sàng ho c n l c mà các đ i t

ng s b ra đ

th c hi n hành vi (Ajzen và Fishbein, 1975). Do v y, đ tìm hi u hành vi tác gi
xem xét hai y u t thái đ và chu n ch quan. Trong mô hình TRA, thái đ mà m t
ng

iđ

c đánh giá tích c c hay tiêu c c c a vi c th c hi n hành vi (Fishbein and

Ajzen, 1975). Y u t chu n ch quan liên quan đ n ni m tin c a m t ng

i cho

r ng m t nhóm hay m t cá nhân c th nào đó ngh anh ta nên hay không nên th c
hi n hành vi và đ ng c hành đ ng c a anh ta s tuân theo nh ng nhóm hay cá nhân
c th trên (Ajzen và Fishbein, 1980).
Thuy t hành vi d đ nh

Hình 2.3: Mô hình TPB
Ngu n: Ajzen, I., The theory of planned behaviour, 1991, trang 182
Thuy t hành đ ng h p lý TRA b gi i h n khi d đoán vi c th c hi n các
hành vi không th ki m soát đ

c; y u t v thái đ đ i v i hành vi và chu n ch

quan không đ đ gi i thích cho hành đ ng c a cá nhân. Thuy t hành vi d đ nh
TPB (Theory of Planned Behaviour) đ

c Ajzen (1985) xây d ng b ng cách b

sung thêm y u t nh n th c ki n soát hành vi vào mô hình TRA. Thành ph n nh n
th c ki m soát hành vi ph n ánh vi c d dàng hay khó kh n khi th c hi n hành vi,


14
đi u này ph thu c vào s s n có c a các ngu n l c và các c h i đ th c hi n hành
vi.
Mô hình nghiên c u đ xu t
Trên c s hai h c thuy t TRA và TPB có ý ngh a trong vi c gi i thích ý

đ nh c a m i cá nhân, tác gi đ xu t mô hình nghiên c u v i bi n ph thu c là ý
đ nh báo cáo s c , t n su t báo cáo s c và các bi n đ c l p nh h

ng đ n ý đ nh

này.

Hình 2.4: Mô hình nghiên c u đ xu t
Ngu n: đ xu t c a tác gi
Bên c nh các y u t thái đ , chu n ch quan, ki n th c, nghiên c u còn xem
xét đ n các y u t khác có kh n ng nh h

ng đ n ý đ nh báo cáo nh đ c đi m cá


15
nhân (kinh nghi m, ch c v , chuyên môn công tác). Các y u t này đ
trên c s các nghiên c u tr

c đ xu t

c.

Các đ nh ngh a
Thái đ
Fishbein và Ajzen (1975) đ nh ngh a thái đ là s đánh giá tích c c hay tiêu
c c c a cá nhân v vi c th c hi n m c tiêu. Trong nghiên c u các y u t tác đ ng
đ n hành vi báo cáo s c : thái đ c a nhân viên là nh ng ý ngh tích c c hay tiêu
c c đ n báo cáo s c , thái đ tích c c h

ng đ n vi c th

ng xuyên và luôn luôn

báo cáo, bao g m các thái đ v qui trình và s lo l ng c a b n thân.
Chu n ch quan
Là áp l c xã h i nh n th c đ th c hi n ho c không th c hi n hành vi
(Ajzen,1991) hay là ni m tin c a m t ng

i r ng m t nhóm hay cá nhân c th nào

đó ngh anh ta nên ho c không nên th c hi n hành vi và đ ng c hành đ ng c a anh
ta s tuân theo nh ng nhóm hay cá nhân c th trên (Ajzen vàFishbein, 1980).
Nghiên c u các y u t tác đ ng đ n hành vi báo cáo s c , chu n ch quan là ni m
tin v kh n ng ch p nh n hay không ch p nh n báo cáo s c khi có s c xãy ra
ho c nh n đ

c s khuy n khích c a đ n v qu n lý s c , c a lãnh đ o b nh vi n

thông qua vi c khen th

ng cho các khoa/phòng có nhi u báo cáo.

Ki n th c
Theo t đi n ti ng Vi t c a Vi n ngôn ng h c (2001) đ nh ngh a ki n th c
là nh ng hi u bi t có đ

c do t ng tr i ho c do h c t p mà có. Ki n th c v báo cáo

s c bao g m nh ng hi u bi t v qui trình báo cáo bao g m đ nh ngh a s c , m c

đích c a báo cáo, báo cáo cho ai, ai là ng

i báo cáo và trình t báo cáo nh th

nào.
TÓM T T CH
Ch

NG 2

ng này gi i thi u c s lý thuy t v d đ nh báo cáo s c t i b nh vi n

T D , các lý thuy t v s c và qui trình qu n lý s c t i b nh vi n. Mô hình
nghiên c u, trong đó bi n ph thu c là d đ nh hành vi báo cáo s c , t n su t báo