Tóm tắt tiến sĩ nông nghiệp khai thác nguồn gen ngô địa phương và nhập nội phục vụ chọn tạo giống ngô nếp lai thích ứng với điều kiện canh tác tỉnh lào cai

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
————————————

LÊ THỊ MINH THẢO

KHAI THÁC NGUỒN GEN NGÔ ĐỊA PHƯƠNG VÀ NHẬP NỘI
PHỤC VỤ CHỌN TẠO GIỐNG NGÔ NẾP LAI THÍCH ỨNG VỚI
ĐIỀU KIỆN CANH TÁC TỈNH LÀO CAI

CHUYÊN NGÀNH: DI TRUYỀN VÀ CHỌN GIỐNG CÂY TRỒNG
Mã số: 62 62 01 11

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ

HÀ NỘI, 2015


Công trình hoàn thành tại:
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
Người hướng dẫn khoa học:
1. GS. TS. Vũ Văn Liết
2. TS. Lê Quý Kha

Phản biện 1:

PGS. TS. Vũ Đình Hòa
Học Viện Nông nghiệp Việt Nam

Phản biện 2:

PGS. TS. Lã Tuấn Nghĩa

Trung tâm Tài nguyên thực vật

Phản biện 3:

TS. Châu Ngọc Lý
Viện Nghiên cứu Ngô

Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng đánh giá luận án cấp Học viện
tại Học viện Nông nghiệp Việt Nam
Vào hồi ....... giờ ....... phút, ngày ....... tháng ...... năm 2015

Có thể tìm hiểu luận án tại thư viện:
- Thư viện Quốc gia Việt Nam

- Thư viện Học viện Nông nghiệp Việt Nam


PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1.1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Ngô (Zea mays L., 2n = 2x = 20) đã trở thành cây trồng nông
nghiệp dẫn đầu trong các cây ngũ cốc quan trọng trên thế giới, nó
được sử dụng làm lương thực, thức ăn chăn nuôi, năng lượng và công
nghiệp khác (Mandal, 2014).
Ngô Nếp (Zea mays L.subsp. ceratina) là dạng ngô đặc thù
được công bố lần đầu tiên ở Trung Quốc năm 1909. Sau đó, ngô nếp
được phát hiện ở nhiều nơi khác thuộc Châu Á (Collins, 1920;
Kuleshov, 1954).
Tỉnh Lào Cai có địa hình núi cao chiếm trên 84% diện tích đất
tự nhiên. Ngô là cây lương thực chính của nhiều cộng đồng dân tộc ít
người, sản xuất ngô nếp chủ yếu làm thực phẩm như làm bánh, mèn

mén, luộc, nướng, ngô bung. Canh tác ngô chủ yếu dựa vào nước trời,
với điều kiện khí hậu, thời tiết khắc nghiệt, lượng mưa phân bố không
đều, hạn hán xảy ra thường xuyên, địa hình chia cắt mạnh. Năm 2013
tổng diện tích sản xuất ngô toàn tỉnh đạt 34.658 ha, năng suất còn thấp
đạt 33,31 tạ/ha. (Sở Nông nghiệp và PTNT Lào Cai, 2014a). Sản xuất
ngô nếp chiếm khoảng 6%, tập chung chủ yếu là giống ngô nếp địa
phương (Sở Nông nghiệp và PTNT Là Cai, 2014b).
Giống ngô nếp địa phương thụ phấn tự do rất đa dạng về độ
lớn bắp, dạng bắp, màu sắc hạt và chất lượng ăn uống. Chính vì thế
có thể sử dụng làm vật liệu phát triển giống ưu thế lai với chất lượng
tốt và thích nghi với điều kiện địa phương (Lertrat and Thongnarin,
2006). Nguồn gen ngô nếp địa phương của Việt Nam cũng có mức đa
dạng cao, chất lượng phù hợp với tiêu dùng của địa phương, thích
ứng cao với điều kiện môi trường nghèo dinh dưỡng và canh tác nhờ
nước trời (Vũ Văn Liết và Đồng Huy Giới, 2006) cần thiết được khai
thác phát triển giống ngô nếp lai năng suất cao, chất lượng tốt phục
vụ tiêu dùng và nâng cao hiệu quả sản xuất.
1


Người dân qua một thời gian dài đã chọn lọc các giống ngô
thích nghi với điều kiện canh tác địa phương, tạo ra sự đa dạng nguồn
gen cây ngô. Tuy nhiên các giống ngô địa phương năng suất thấp, các
giống mới và giống ngô nếp lai năng suất cao nhưng kém thích nghi
với điều kiện địa phương. Việc lựa chọn được giống ngô nếp lai có
chất lượng, năng suất và khả năng chống chịu là một vấn đề vô cùng
cần thiết.

1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
Khai thác nguồn vật liệu ngô nếp địa phương và nhập nội,

chọn giống ngô nếp lai có năng suất cao, chất lượng tốt và thích ứng
với điều kiện canh tác khó khăn về nước tưới của điều kiện miền núi
miền Bắc nói chung và tỉnh Lào Cai nói riêng
1.3. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
- Đánh giá nguồn gen ngô nếp địa phương và nhập nội xác
định được 6 giống ngô nếp GN5, GN12, GN19, GN40, GN47, GN64
có chất lượng cao, có khả năng thích nghi tốt với điều kiện khó khăn
về nước tưới ở Lào Cai.
- Đánh giá mức độ đa dạng dựa trên kiểu hình và chỉ thị phân
tử SSR đã nhận biết các dòng thuần có mức độ đa dạng cao, đã phát
triển được 6 dòng thuần có độ đồng đều cao, đặc điểm nông sinh học
phù hợp, chất lượng tốt, thích ứng với điều kiện canh tác nhờ nước
trời của Lào Cai đưa vào lai tạo giống ngô nếp lai mới.
- Chọn tạo được một tổ hợp ngô nếp lai triển vọng từ nguồn
ngô nếp địa phương và nhập nội, có năng suất và chất lượng cao, có
khả năng chịu hạn khá, thích hợp cho điều kiện canh tác nhờ nước
trời của tỉnh Lào Cai.
1.4. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ Ý NGHĨA THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.4.1. Ý nghĩa khoa học
- Khai thác nguồn gen ngô nếp địa phương và nhập nội, chất
lượng cao, thích nghi với đều kiện khó khăn về nước tưới để phát
2


triển vật liệu di truyền cho chọn giống ngô nếp lai năng suất cao,
thích ứng với điều kiện canh tác nhờ nước trời miền núi phía Bắc
Việt Nam.
- Phát triển vật liệu di truyền ngô nếp và tổ hợp ngô nếp lai kết
hợp nguồn gen bản địa và ngoại lai nhằm nâng cao đa dạng di truyền
của ngô nếp Việt Nam. Một hướng nghiên cứu đã được thực hiện

rộng rãi đối với ngô thường trên thế giới và Việt Nam nhưng chưa có
nghiên cứu đối với ngô nếp
1.4.2. Ý nghĩa thực tiễn
- Xây dựng cơ sở dữ liệu và thông tin chi tiết của 29 nguồn vật
liệu di truyền ngô nếp có mức đa dạng cao phục vụ cho nghiên cứu
chọn tạo giống ngô nếp ở Việt Nam
- Xác định dược sáu dòng thuần có khả năng sử dụng trong
chương trình chọn tạo giống ngô nếp lai có đặc điểm nông sinh học
tốt, khả năng chịu hạn phù hợp cho chọn tạo giống cho các điều kiện
canh tác ngô nhờ nước trời.
- Chọn tạo được một tổ hợp ngô nếp lai có triển vọng về năng
suất, khả năng chịu hạn, thích nghi cho điều kiện canh tác khó khăn
về nước tưới
PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
2.1. NGUỒN GỐC, PHÂN LOẠI CÂY NGÔ NẾP
2.1.1. Nguồn gốc
Một số bằng chứng chỉ ra rằng ngô được thuần hóa từ loài cỏ
Mexican hoang dại teosinte (Zea mays ssp. Parviglumis hoặc ssp
mexicana). Những bằng chứng khảo cổ học chứng minh rằng thời
gian thuần hóa ngô vào khoảng 5.000 đến 10.000 năm trước đây, mặc
dù nguồn gốc gần đây của ngô từ teosinte, những cây này khác biệt
sâu sắc về hình thái.

3


2.1.2. Phân loại thực vật của ngô nếp
Ngô thuộc chi Zea thuộc tộc Andropogoneae trong họ phụ
Panicoideae, họ Poaceae (USDA, 2005). Hiện nay, có 86 chi trong
tộc Andropogoneae.

2.2. NGHIÊN CỨU ĐA DẠNG DI TRUYỀN NGUỒN GEN CÂY NGÔ
Các công cụ sử dụng trong nghiên cứu đa dạng di truyền cây
ngô khá phổ biến gồm chỉ thị hình thái và chỉ thị phân tử DNA.

Nghiên cứu đa dạng di truyền cây ngô sử dụng chỉ thị hình thái
Cây ngô biểu hiện đa dạng rất cao về đặc điểm hình thái và
sinh lý. Sự tồn tại lâu dài được tác động bởi nhiều thế hệ loài người
gieo trồng ở các vùng miền trên trái đất đã làm tăng mức độ khác
biệt, tăng biên độ thay đổi đặc tính của cây ngô. Đa dạng di truyền
của cây ngô được thể hiện ở tất cả các tính trạng của cây, bông cờ và
bắp, loài phụ (ngô đá, ngô răng ngựa, ngô nếp, ngô thường, ngô nổ,
ngô bọc, ngô bột). Đặc biệt sự biến động lớn nhất ở cây ngô thể hiện
ở cấu trúc nội nhũ của hạt, vì vậy việc phân loại thực vật cây trồng
một phần dựa vào đặc điểm của hạt (Ngô Công Tùng, 2014).
Ngày nay cùng với sự ra đời và phát triển của ứng dụng chỉ thị
phân tử thì chỉ thị hình thái vẫn được cho là không thể thiếu trong
nghiên cứu đa dạng di truyền cây ngô, phục vụ công tác lưu giữ, bảo
tồn sự đa dạng di truyền nguồn gen cho các chương trình tạo giống
ngô lai.
Nghiên cứu đa dạng di truyền cây ngô sử dụng chỉ thị phân tử
Sử dụng chỉ thị phân tử tro ng phân tích đa dạng di truyền cây
ngô có thể được thực hiện bởi các kỹ thuật khác nhau, mỗi kỹ thuật
có ưu điểm và nhược điểm riêng. Lựa chọn loại chỉ thị phân tử nào
trong đánh giá đa dạng di truyền sẽ phụ thuộc vào độ chính xác, mức
độ phức tạp của từng kỹ thuật, giá thành và điều kiện trang thiết bị
của từng phòng thí nghiệm.
Cây ngô có mức độ đa dạng rất lớn là cơ hội để nâng cao mức
độ đa dạng di truyền của chương trình nghiên cứu chọn tạo giống
4

ngô. Đa dạng nguồn gen ngô toàn cầu đã đóng góp vào các chương
trình cải tiến ngô tạo giống năng suất cao, chống chịu bất thuận,
kháng bệnh hoặc cải thiện chất lượng dinh dưỡng (Prasanna, 2012).
2.2.1. Đa dạng nguồn gen ngô nếp
Đa dạng hình thái theo chỉ số đa dạng của Shannon-Weaver sử
dụng phân tích đa dạng của 13.500 mẫu nguồn gen ngô bản địa và
3258 dòng tự phối đang bảo tồn ở Trung Quốc. Trong đó mẫu nguồn
gen ngô nếp đa dạng nhất ở Vân Nam là 315, Quảng Tây là 269 và
Quảng Đông là 170, Hắc Long Giang 43, Tứ Xuyên 43, Hồ Bắc 33.
Kết quả chứng minh rằng đa dạng kiểu hình liên quan chặt chẽ với
nguồn địa lý sinh thái. Nhìn chung kết quả nghiên cứu chứng minh
các nguồn gen ngô bản địa đa dạng hơn, điều này chỉ ra rằng bảo tồn
nguồn gen bản địa có ý nghĩa vô cùng quan trọng cho chiến lược tạo
giống ngô ở Trung Quốc (Li et al., 2002).
2.2.2. Nghiên cứu đa dạng nguồn gen ngô ở Việt Nam
Ở Việt Nam, sử dụng chỉ thị phân tử đặc biệt là chỉ thị SSR
trong đánh giá đa dạng di truyền và dự đoán ưu thế lai đang được
Viện Nghiên cứu Ngô tiếp tục nghiên cứu và phát triển, hỗ trợ
phương pháp truyền thống trong công tác chọn tạo giống ngô lai, góp
phần nhanh chóng xác định được tổ hợp lai ưu tú phục vụ sản xuất
(Nguyễn Trịnh Hoàng Anh, 2014).
Đinh Công Chính và Bùi Mạnh Cường (2010) đã phân tích đa
dạng di truyền và khả năng kết hợp 30 dòng ngô nếp thuần, trong đó
có 22 dòng được tạo ra từ nuôi cấy bao phấn có nguồn gốc Việt Nam,
Trung Quốc, Thái Lan. 8 dòng được rút dòng trực tiếp từ pool1,
pool2, pool3, pool4 có nguồn gốc bản địa. Kết quả cho thấy 30 dòng
ngô nếp khá đa dạng và phong phú, phân thành 4 nhánh cách biệt với
khoảng cách di truyền là 0,60. Xác định được 7 dòng có khả năng kết
hợp chung và phương sai khả năng kết hợp riêng cao là N1, N2, N10,

N11, N14, N17, N18.

5


PHẦN 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
3.1. VẬT LIỆU, THỜI GIAN VÀ ĐỊA ĐIỂM NGHIÊN CỨU
3.1.1. Vật liệu nghiên cứu
Vật liệu 29 mẫu giống ngô nếp ở các địa phương và nhập nội
do Viện Nghiên cứu và Phát triển cây trồng, Học Viện Nông nghiệp
Việt Nam cung cấp, giống đối chứng là VN2 và MX4.
3.1.2. Thời gian, địa điểm nghiên cứu
Thời gian
Năm
2009 - 2010

Vụ Thu Đông
2010

Vụ Xuân 2011
Vụ Thu Đông
2011
Vụ Xuân 2012
Vụ Thu Đông
2012

Vụ Xuân 2013
Vụ Thu Đông
2013 và vụ
Xuân 2014

Các hoạt động tại địa điểm
+ Tự phối tạo dòng thuần tại Viện NC & PTCT từ
các mẫu nguồn gen ngô nếp
+ Thế hệ S2 - S4
+ Kế thừa các dòng tự phối
+ Đánh giá các mẫu giống ngô nếp địa phương và
nhập nội trong thí nghiệm đồng ruộng tại Lào Cai
(29 mẫu giống gốc đã sử dụng để tự phối phát triển
dòng thuần đến thế hệ S2 - S4)
+ Tự phối tiếp tục để tạo dòng tại Viện NC & PTCT
+ Đánh giá dòng tự phối thế hệ S3 - S5 tại Hà Nội
+ Lai thử KNKH chung
+ Kết hợp tự phối tiếp tục phát triển dòng
+ Đánh giá các THL lai đỉnh tại Lào Cai
+ Tự phối tiếp để tạo dòng tại Viện NC & PTCT
+ Tự phối tiếp để tạo dòng thuần tại Viện NC & PTCT
+ Đánh giá đặc điểm của 24 dòng thuần và lựa chọn
dòng thuần
+ Đánh giá đa dạng 24 dòng thuần bằng chỉ thị phân
tử SSR
+ Thí nghiệm đánh giá chịu hạn của 24 dòng trong
chậu vại
+ Đánh giá khả năng kết hợp riêng, khả năng chịu
hạn của các dòng và THL
+ Thí nghiệm đồng ruộng, thí nghiệm đánh giá chịu
hạn của dòng thuần và THL trong nhà có mái che
và thí nghiệm chậu vại
Đánh giá THL triển vọng tại Lào Cai

6


3.2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
Nội dung 1: Đánh giá kiểu hình của các giống ngô nếp địa
phương và nhập nội tại Lào Cai xây dựng cơ sở ban đầu cho chương
trình tạo giống ngô nếp lai thích ứng với điều kiện canh tác nhờ nước
trời của Lào Cai
Nội dung 2: Tiếp tục phát triển dòng thuần bằng tự thụ phấn từ
thế hệ S2 - S4 tạo thế hệ S5 - S8 đánh giá độ thuần để thử khả năng
kết hợp tạo tổ hợp lai.
Nội dung 3: Đánh giá các dòng tự phối thế hệ S3 - S5 về đặc
điểm nông sinh học, năng suất, yếu tố cấu thành năng suất, chất
lượng, đa dạng di truyền và thử khả năng kết hợp chung của các
dòng; Đánh giá dòng thuần S5 - S8 về đặc điểm nông sinh học,
năng suất, yếu tố cấu thành năng suất, chất lượng, đa dạng di
truyền và khả năng chịu hạn bằng thí nghiệm gây hạn nhân tạo và
chỉ thị phân tử SSR
Nội dung 4: Đánh giá khả năng kết hợp, ưu thế lai của các tổ
hợp lai và 6 dòng bố mẹ ưu tú.
Nội dung 5: Đánh giá các tổ hợp lai ưu tú tại Lào Cai trong hai
vụ Thu Đông năm 2013 và vụ Xuân 2014
3.3. PHƯƠNG PHÁP THÍ NGHIỆM
3.3.1. Nội dung 1
Đánh giá kiểu hình của các giống ngô nếp địa phương và
nhập nội tại Lào Cai xây dựng cơ sở ban đầu cho chương trình tạo
giống ngô nếp lai thích ứng với điều kiện canh tác nhờ nước trời của
Lào Cai
* Phương pháp: Đánh giá đa dạng kiểu hình của các vật liệu
ngô nếp địa phương và nhập nội

Thí nghiệm 1: Thí nghiệm đánh giá 29 mẫu giống ngô nếp địa
phương và nhập nội, đối chứng VN2. Thí nghiệm được bố trí khối
ngẫu nhiên, theo phương pháp thí nghiệm của Gomez (1984) thí
nghiệm 2 lần nhắc với diện tích ô thí nghiệm là 10m2. Địa điểm:
Phường Bình Minh - thành phố Lào Cai. Ngày gieo: Ngày 20 tháng
08 năm 2010
Phân tích đa dạng di truyền 29 mẫu giống dựa trên kiểu hình,
phân tích đa dạng trên 11 tính trạng để phân nhóm di truyền
7


3.3.2. Nội dung 2
Tiếp tục phát triển dòng thuần bằng tự thụ phấn từ thế hệ S2 S4 tạo thế hệ S5 - S8 đánh giá độ thuần để thử khả năng kết hợp tạo
tổ hợp lai.
Phương pháp phát triển dòng thuần: thực hiện bằng phương
pháp tự thụ phấn cưỡng bức theo phương pháp của Shull (1909)
3.3.3. Nội dung 3
Đánh giá các dòng tự phối thế hệ S3 - S5 về đặc điểm nông
sinh học, năng suất, yếu tố cấu thành năng suất, chất lượng, đa dạng
di truyền và thử khả năng kết hợp chung của các dòng; Đánh giá
dòng thuần S5 - S8 về đặc điểm nông sinh học, năng suất, yếu tố
cấu thành năng suất, chất lượng, đa dạng di truyền và khả năng chịu
hạn bằng thí nghiệm gây hạn nhân tạo và chỉ thị phân tử SSR
* Phương pháp thí nghiệm đánh giá dòng tự phối
Thí nghiệm 2: Thí nghiệm đánh giá dòng tự phối đời thấp S3 S5 được bố trí khối ngẫu nhiên, 2 lần nhắc với diện tích ô thí nghiệm
10m2. Đối chứng là dòng GN43.2.3.4.4.2.1.1 (kí hiệu là GN43.2).
Thí nghiệm 3: Thí nghiệm đánh giá 24 dòng thuần (thế hệ S5 S8) được lựa chọn từ thí nghiệm đánh giá KNKH tại Viện Nghiên
cứu và Phát triển cây trồng, Học Viện Nông nghiệp Việt Nam. Thí
nghiệm bố trí khối ngẫu nhiên (RCBD) trên đồng ruộng, diện tích ô
thí nghiệm 14m2, 2 lần nhắc lại.

* Phương pháp đánh giá KNKH chung các dòng tự phối S3 S5 bằng lai đỉnh vụ thu Đông 2011 tại Lào Cai
Thí nghiệm 4: Đánh giá 30 dòng tự phối. Vật liệu cây thử:
MV66 (giống lai đơn), dòng thuần GN43.2.3.4.4.2.1.1 (GN43.2).
Theo nghiên cứu của Rissi and Hallauer (1991).
Lai 30 dòng với 2 cây thử tạo ra 60 THL, đối chứng là VN2
đưa vào thí nghiệm đánh giá KNKH chung.
Thí nghiệm 5: Đánh giá KNKH chung của các dòng; Thí
nghiệm được bố trí khối ngẫu nhiên không hoàn chỉnh, 2 lần nhắc,
diện tích ô thí nghiệm 5m2. Thời gian: 26 tháng 08 năm 2011.
* Phương pháp đánh giá đa dạng bằng chỉ thị phân tử SSR
Thí nghiệm 6: Đánh giá đa dạng và phân nhóm di truyền 24 dòng
thuần sử dụng chỉ thị SSR với 19 cặp mồi được nhập từ CHLB Đức.
8


* Phương pháp đánh giá khả năng chịu hạn bằng chậu vại
Thí nghiệm 7: đánh giá khả năng chịu hạn của các dòng thuần
ở giai đoạn cây con.
Thí nghiệm đánh giá khả năng chịu hạn trồng trong chậu
plastic theo phương pháp của Camacho and Caraballo (1994).
3.3.4. Nội dung 4
Đánh giá khả năng kết hợp, ưu thế lai của các tổ hợp lai và 6
dòng bố mẹ ưu tú đã được chọn.
* Sơ đồ lai dialen: Sơ đồ lai diallel 6 dòng tự phối thực hiện
luân giao theo mô hình Griffing 4, lai một chiều không tự phối
(Griffing, 1956).
* Thí nghiệm 8: Đánh giá khả năng chịu hạn của 15 THL, 6
dòng bố mẹ ở trên đồng ruộng và trong nhà có mái che.
Phương pháp đánh giá khả năng chịu hạn của 15 THL và 6
dòng bố mẹ trong nhà có mái che theo phương pháp của Zaidi

(2002). Thí nghiệm được bố trí 4 thời vụ mỗi thời vụ cách nhau 10
ngày, mỗi thời điểm cách nhau 10 ngày. Trong mỗi thời điểm trồng 3
hàng/vật liệu, gây hạn khi thời điểm trồng I vào chắc. Như vậy hạn
xảy ra như sau:
- Thời điểm I: hạn vào giai đoạn chắc hạt; Thời điểm II: hạn
xảy ra ở giai đoạn trỗ cờ, phun râu; Thời điểm III: hạn xảy ra ở giai
đoạn xoắn nõn; Thời điểm IV: hạn xảy ra ở giai đoạn 7 - 9 lá.
+ Thời gian gây hạn hoàn toàn là 7 ngày sau đó tưới nước trở lại
+ Chỉ tiêu theo dõi: Các giai đoạn sinh trưởng, một số đặc
điểm nông sinh học, năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất.
* Thí nghiệm đồng ruộng bố trí cùng thời gian với thí nghiệm
trong nhà có mái che + Thí nghiệm được bố trí theo khối ngẫu nhiên
(RCBD), 2 lần lặp với diện tích ô thí nghiệm là 14 m2, khoảng cách
hàng cách hàng 70 cm, cây cách cây 25 cm, tương ứng mật độ 57.000
cây/ha. Ngày gieo: 26 tháng 08 năm 2013
3.3.5. Nội dung 5
Đánh giá các tổ hợp lai ưu tú tại Lào Cai trong hai vụ Thu
Đông năm 2013 và vụ Xuân 2014
Thí nghiệm 9: Đánh giá các THL triển vọng, thí nghiệm theo
phương pháp khảo nghiệm cơ bản theo quy chuẩn: QCVN 01 - 65:
9


2011/BNNPTNT. Địa điểm: tại hai điểm là huyện Bảo Thắng và
huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai; Thí nghiệm được bố trí khối ngẫu
nhiên, 2 lần nhắc, diện tích ô thí nghiệm 14 m2
3.4. CHỈ TIÊU THEO DÕI CÁC THÍ NGHIỆM
Các chỉ tiêu theo dõi được tiến hành theo hướng dẫn đánh giá và
thu thập số liệu ở các thí nghiệm của CYMMYT, Viện Nghiên cứu
ngô (Lê Quý Kha, 2013a; 2013b). Quy phạm khảo nghiệm giống ngô

Quốc gia số 10 TCN 341 - 2006 (Bộ nông nghiệp và PTNT, 2006)
Chỉ tiêu sinh trưởng; Chỉ tiêu hình thái; Chỉ tiêu về chống
chịu; Chỉ tiêu về chất lượng cảm quan; Chỉ tiêu về năng suất và yếu
tố cấu thành năng suất
- Đánh giá đặc điểm chịu hạn trên đồng ruộng:
+ Độ cuốn lá: Xác định độ cuốn lá bằng thang điểm từ 1 - 5
(Điểm 1: Không cuốn, Điểm 2: Bắt đầu cuốn, Điểm 3: Cuốn hình chữ
V, Điểm 4: Lá cuốn tròn lại, Điểm 5: Lá cuộn tròn như lá hành).
+ Độ tàn lá: Quan sát chung triệu chứng của lá trong một ô
trên cơ sở tổng diện tích lá bị khô để cho điểm. Một hệ thống thang
điểm thông dụng là từ 1 - 5 điểm: Điểm 1: Còn xanh; Điểm 5: Toàn
bộ lá khô.
+ Chênh lệch trỗ cờ - phun râu
3.5. PHÂN TÍCH SỐ LIỆU THÍ NGHIỆM
+ Phân tích phương sai (ANOVA), hệ số biến động (CV%), sai
khác nhỏ nhất có ý nghĩa (LSD0,05)
+ Phân tích đa dạng di truyền theo mô hình toán hệ số của Nei
and Li's (1979)
+ Phân tích KNKH chung line x tester
Phân tích theo mô hình thống kê của Singh and Chaundhary (1996)
+ Phân tích khả năng kết hợp riêng theo mô hình lai diallel của
Griffing 4
+ Phân tích đa dạng di truyền và giá trị thông tin đa hình (PIC):
+ Phần mềm sử dụng phân tích IRRISTAT ver 5.0, NTsys PC
ver 2.0, chương trình thống kê DTSL của Nguyễn Đình Hiền (1995).

10


PHẦN 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

4.1. KẾT QUẢ ĐÁNH GIÁ ĐA DẠNG DI TRUYỀN CỦA 29 MẪU
GIỐNG NGÔ NẾP ĐỊA PHƯƠNG VÀ NHẬP NỘI VỚI VN2
LÀ ĐỐI CHỨNG VỤ THU ĐÔNG 2010 TẠI LÀO CAI
Đánh giá đặc điểm hình thái, khả năng chống chịu, yếu tố cấu
thành năng suất, năng suất và chỉ tiêu về chất lượng của các mẫu
giống địa phương và nhập nội cho thấy: Chiều cao cây của các mẫu
giống tham gia thí nghiệm cao, ảnh hưởng lớn đến khả năng chống
đổ, khả năng chống chịu sâu bệnh của cây và khả năng cho năng suất.
Năng suất của các mẫu giống địa phương còn đạt ở mức thấp cần
được cải thiện. Một số mẫu giống có năng suất đạt khá hơn so với các
mẫu giống còn lại như GN5, GN12, GN23, GN40, GN51, GN58,
GN149, GN173; Một số mẫu giống có chất lượng ăn tươi về độ dẻo,
hương thơm và độ đậm đạt thang điểm từ 1,8 - 2,6 là GN5, GN12,
GN19, GN40, GN47, GN64 (hình 4.1).

Hình 4.1. Cây phân nhóm cách biệt kiểu hình của 29 mẫu giống
ngô nếp địa phương và nhập nội
11


Các mẫu giống nghiên cứu là các mẫu giống địa phương và
nhập nội có sự đa dạng khá cao, có khả năng thích nghi tốt với điều
kiện khô hạn ở miền núi. Phân tích đa dạng di truyền của các mẫu
giống dựa trên một số tính trạng cho thấy với hệ số tương đồng 0,05
các giống được chia thành 5 nhóm di truyền. Tuy nhiên về chất lượng
ăn tươi thì một số mẫu giống vượt trội về hương thơm, độ dẻo và độ
đậm cao như: GN5, GN12, GN19, GN40, GN47, GN64. Đây là
nguồn vật liệu quý có thể sử dụng trong chọn giống ngô nếp có khả
năng chống chịu và chất lượng.
4.2. ĐÁNH GIÁ ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI, NĂNG SUẤT CÁC

DÒNG NGÔ NẾP ĐỜI THẤP VỤ XUÂN 2011 TẠI GIA LÂM,
HÀ NỘI
Qua thí nghiệm đánh giá 30 dòng tự phối ngô nếp đời thấp vụ
Xuân 2011 về đặc điểm hình thái, năng suất và khả năng chống chịu
của các dòng đời thấp cho thấy: Năng suất dòng đạt không cao, tuy
nhiên đó không phải là yếu tố quyết định đến sự lựa chọn của các
dòng. 29 dòng tham gia thí nghiệm đều được đánh giá có đặc điểm
nông sinh học tốt, khả năng chống chịu với sâu bệnh cao. Một số dòng
được đánh giá chất lượng ăn tươi về độ dẻo, hương thơm và vị đậm tốt,
có độ dẻo, hương thơm và vị đậm dưới thang điểm 3 (trung bình đến
khá) như GN5.1.2.2.9, GN5.1.2.2, GN10.2.2.5, GN12.3.5.4, GN19.2.3.2.2,
GN47.2.4.4.3.5, GN47.2.4.3.1, GN48.1.3.1.4, GN64.4.2.3.4. Có thể tiếp tục
sử dụng 29 dòng S3, S4 và S5 để tự phối tạo dòng thuần và thực hiện
các khâu chọn giống tiếp theo.
Kết quả đánh giá các dòng đời thấp về các đặc điểm và tính
trạng cơ bản, sử dụng chỉ số chọn lọc đã chọn được 30 dòng (ký
hiệu từ D1 - D30) có nhiều ưu điểm đưa vào thử khả năng kết
hợp chung sớm, nghiên cứu sử dụng hai cây thử cây thử 1 là
MV66 là giống lai nhập nội và dòng thuần GN43.2.3.4,4.2 (kí
hiệu GN43.2) rút dòng từ tổ hợp lai lai đơn của Trung Quốc có
phổ di truyền rộng và có khả năng kết hợp đã được chọn tạo
thành công năm 2009 của Viện Nghiên cứu và phát triển cây
trồng, lai thử khả năng kết hợp tạo thành 60 tổ hợp lai để đánh
giá khả năng kết hợp.
12


4.3. ĐÁNH GIÁ KNKH CHUNG CỦA CÁC DÒNG NGÔ NẾP
ĐỜI THẤP VỤ THU ĐÔNG 2011 TẠI LÀO CAI
Năng suất bắp tươi, năng suất thực thu và đánh giá chất lượng của

các THL vụ Thu Đông 2011 tại Lào Cai được thể hiện qua bảng 4.1.
Bảng 4.1. Năng suất bắp tươi và năng suất thực thu của các THL
vụ thu Đông năm 2011 tại Lào Cai
STT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26

27
28
29
30

NSBT NSTT
(tạ/ha) (Tạ/ha)

THL
D1 x MV66
D2 x MV66
D3 x MV66
D4 x MV66
D5 x MV66
D6 x MV66
D7 x MV66
D8 x MV66
D9 x MV66
D10 x MV66
D11 x MV66
D12 x MV66
D13 x MV66
D14 x MV66
D15 x MV66
D16 x MV66
D17 x MV66
D18 x MV66
D19 x MV66
D20 x MV66
D21 x MV66

D22 x MV66
D23 x MV66
D24 x MV66
D25 x MV66
D26 x MV66
D27 x MV66
D28 x MV66
D29 x MV66
D30 x MV66
TB
VN2 đc
CV%
LSD0,05

42,3
55,6
66,7
64,9
53,9
66,2
77,1
64,3
48,1
54,5
55,1
59,1
68,4
56,8
61,1
73,0

53,9
48,1
53,9
67,8
52,7
46,4
63,8
59,1
59,7
57,4
59,7
54,3
67,8
63,2
59,2
76,7
15,0
11,3

18,7
21,2
22,7
16,3
26,3
24,3
25,2
22,6
19,6
25,0
23,3

22,0
25,8
24,5
31,7
30,3
24,3
30,1
28,6
29,0
25,6
24,5
22,0
20,5
27,9
21,2
25,5
17,5
19,2
25,0
24,0
40,3
13,3
12,8

Độ
dẻo
(1 - 5)
3,2
4,1
3,1

2,2
3,2
3,6
2,3
2,1
1,7
3,6
2,3
1,9
3,3
2,8
2,2
2,1
3,2
3,7
3,3
3,0
2,8
3,2
2,6
3,7
2,5
2,1
2,0
3,6
2,8
3,1
2,8
1,7

STT

THL

31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56

57
58
59
60

D1 x GN43.2
D2 x GN43.2
D3 x GN43.2
D4 x GN43.2
D5 x GN43.2
D6 x GN43.2
D7 x GN43.2
D8 x GN43.2
D9 x GN43.2
D10 x GN43.2
D11 x GN43.2
D12 x GN43.2
D13 x GN43.2
D14 x GN43.2
D15 x GN43.2
D16 x GN43.2
D17 x GN43.2
D18 x GN43.2
D19 x GN43.2
D20 x GN43.2
D21 x GN43.2
D22 x GN43.2
D23 x GN43.2
D24 x GN43.2
D25 x GN43.2

D26 x GN43.2
D27 x GN43.2
D28 x GN43.2
D29 x GN43.2
D30 x GN43.2
TB

NSBT NSTT
(tạ/ha) (tạ/ha)
69,0
61,0
62,2
69,0
62,6
64,3
88,0
83,8
70,1
83,9
73,9
77,1
53,3
84,1
84,1
67,8
75,4
60,9
67,2
75,9
87,5

86,6
68,4
80,6
82,9
84,6
72,5
85,8
72,7
65,5
74,0

24,3
18,0
26,8
40,7
19,5
21,4
42,8
40,6
26,1
32,5
39,1
37,0
40,3
39,0
36,8
27,1
28,6
34,1
31,8

33,9
38,2
35,8
31,1
29,0
29,7
37,9
28,3
27,4
30,6
19,8
31,6

15,0
11,3

13,3
12,8

Ghi chú: cây thử GN43.2.3.4,4.2 viết tắt GN43.2
13

Độ
dẻo
(1 - 5)
2,4
3,3
3,5
4,2
2,0

2,9
2,0
2,1
2,0
3,3
2,1
2,3
2,8
3,1
2,1
2,5
3,2
2,6
2,8
2,2
3,4
3,2
2,1
2,8
3,0
1,8
2,4
2,7
3,3
3,0
2,7


Năng suất bắp tươi: Năng suất bắp tươi trung bình của các
THL giữa dòng với MV66 đạt 59,2 tạ/ha, thấp hơn so với năng suất

bắp tươi trung bình của các THL giữa các dòng với cây thử GN43.2
(74,0 tạ/ha). 11 THL có năng suất bắp tươi cao hơn so với đối chứng,
có triển vọng tốt đều là các THL giữa các dòng với dòng thuần
GN43.2. THL có năng suất bắp tươi cao nhất là là D7 x GN43.2
(88,0 tạ/ha), tiếp theo là các THL D21 x GN43.2 (87,5 tạ/ha), D22 x
GN43.2 (86,6 tạ/ha)… Điều đó có thể khẳng định rằng các dòng có
KNKH cao hơn với cây thử GN43.2.
Đánh giá các chỉ tiêu chất lượng về độ dẻo của các THL cho
thấy: độ dẻo trung bình của các dòng với GN43.2 là 2,7 cao hơn so
với các THL giữa cây thử MV66 (2,8). Điều đó có thể chứng tỏ rằng
các dòng khi kết hợp với cây thử GN43.2 cho các THL có chất lượng
cao hơn so với khi kết hợp với cây thử MV66. Một số THL được
đánh giá có độ dẻo khá là D7 x MV66, D8 x MV66, D9 x MV66, D9
x MV66, D11 x MV66, D12 x MV66, D5 x GN43.2, D7 x GN43.2,
D11 x GN43.2, D12 x GN43.2…
Đánh giá KNKH chung của 30 dòng nghiên cứu với 2 cây thử
là dòng thuần D43.2 và giống thụ phấn tự do MV66 cho thấy:
KNKH chung của các dòng với dòng thuần D43.2 cho năng suất và
chất lượng cao hơn so với KNKH giữa các dòng với cây thử MV66.
Có 14 dòng có KNKH chung dương, trong đó những dòng có KNKH
chung cao là D9, D15, D26, D12, D16, D5, D28 và D11 được đánh
giá là những dòng triển vọng, có thể tiếp tục sử dụng trong công tác
chọn tạo giống.
Các dòng được đánh giá có đặc điển nông sinh học khả năng
cho phấn và có khả năng kết hợp được đưa vào quá trình tự thụ
phấn 1 - 2 thế hệ tạo được 24 dòng (ký hiệu từ I 1 - I24) cho phát
triển giống ngô nếp lai. Kết quả thu được các dòng tự phối, được
nhận biết khá đồng đều để đánh giá và đưa vào lai thử khả năng kết
hợp riêng.
14

4.4. ĐÁNH GIÁ ĐA DẠNG DI TRUYỀN DỰA VÀO ĐẶC ĐIỂM
HÌNH THÁI VÀ CHỈ THỊ PHÂN TỬ SSR CỦA 24 DÒNG
THUẦN VỤ THU ĐÔNG NĂM 2012 TẠI GIA LÂM - HÀ NỘI
Phân tích đa dạng di truyền 24 dòng tự phối
Đánh giá đa dạng di truyền dựa vào đặc điểm hình thái: Kết
quả phân tích đa dạng của 24 dòng thuần (hình 4.2).

Hình 4.2. Sơ đồ phân nhóm tương đồng của 24 dòng ngô nếp
thuần dựa trên kiểu hình
Phân nhóm di truyền của 24 dòng cho thấy nếu hệ số tương
đồng là 0,25, chúng được phân thành 6 nhóm di truyền. Nhóm 1 có
dòng I16; nhóm 2 gồm 3 dòng là I6, I9 và I11; nhóm 3 gồm 3 dòng là I2,
I5 và I12; nhóm 4 gồm 4 dòng là I3, I13, I22 và I15; nhóm 5 gồm 9 dòng
là I7, I24, I14, I17, I18, I19, I20, I21 và I23; nhóm 6 bao gồm 4 dòng là I1, I4,
I10 và I8. Mức độ đa dạng cao của các dòng thuần do nguồn vật liệu tự
phối ban đầu đa dạng bao gồm các giống thụ phấn tự do ở các địa
phương khác nhau như Lào Cai (I13 và I14), Điện Biên (I1, I2, I3, I4, I16,
I18, I23 và I24), Sơn La (I5, I6), Yên Bái (I9, I10, I11 I12 và I17), Đăk Lăk
(I7), nguồn vật liệu từ Trung Quốc (I15), vật liệu từ CHDCND Lào
(I18, I19, I20, I21 và I22).
15


Phân nhóm di truyền dựa trên chỉ thị phân tử SSR: Phân nhóm di
truyền 24 dòng sử dụng 19 chỉ thị SSR đã dò thấy 75 alen trên 19 locus
Số alen: Bảng tổng hợp 4.2 đã tổng kết lại sự phân tích SSR
của 24 dòng thuần với 19 chỉ thị SSR. Tất cả các marker đã cho thấy
sự đa hình với tổng số 75 alen được nhận ra. Số alen thay đổi từ 2 ở

chỉ thị phi065 đến 8 ở chỉ thị phi328175. Số alen trung bình là 4 alen.
Bảng 4.2. Số alen và giá trị PIC của các chỉ thị SSR sử dụng
trong nghiên cứu nhận biết trên 24 dòng ngô thuần
STT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19

Tên mồi
phi109275
phi308707
phi083
phi101049
phi029

phi102228
phi053
phi072
phi079
phi093
phi109188
phi423796
phi299852
phi328175
phi223376
phi065
phi032
phi108411
phi96342
Tổng
Số allele/locus

Nhiễm sắc thể
1,00
1,10
2,04
2,09
3,04
3,04
3,05
4,00
4,05
4,08
5,00
6,01

6,08
7,04
8,03
9,03
9,04
9,06
10,02

Số allele
3
4
3
5
5
5
4
4
3
3
4
3
5
8
4
2
3
3
4
75
4

PIC
0,56
0,68
0,57
0,77
0,36
0,76
0,69
0,74
0,58
0,67
0,68
0,57
0,71
0,81
0,63
0,49
0,65
0,55
0,63

Hệ số thông tin đa hình (PIC): PIC được dùng để chỉ sự đa
dạng và tần số của alen. Giá trị này thay đổi từ 0,36 ở chỉ thị phi029
đến 0,81 ở chỉ thị phi328175. Có 5 chỉ thị SSR giá trị PIC > 0,7 và
cao nhất với chỉ thị phi328175 là 0,81 (Bảng 4.2). Kết quả nghiên
cứu phù hợp với nhiều nghiên cứu đã công bố trước đây. Nghiên cứu
cung cấp thông tin di truyền hữu ích cho những nghiên cứu tiếp theo
16

về nguồn gen ngô địa phương, khả năng kết hợp, đặc biệt cho chương
trình tạo giống ngô nếp lai.
Số băng thu được của mỗi cặp mồi có khác nhau từ 18
(Phi109275) đến 24 băng (10 chỉ thị phân tử cho 24 băng), số băng
đa hình dao động từ 2 đến 8, trong đó mồi phi053 và phi032 cho số
băng đa hình cao và rõ rệt
4.5. ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG CHỊU HẠN CỦA CÁC DÒNG
THUẦN NGÔ NẾP BẰNG THÍ NGHIỆM CHẬU VẠI VỤ
THU ĐÔNG NĂM 2012 TẠI HÀ NỘI
Đánh giá khả năng chịu hạn của 24 dòng thuần ở giai đoạn cây
con về các chỉ tiêu diện tích lá, khối lượng thân khô, khối lượng thân
tươi, khối lượng rễ khô, khối lượng rễ tươi, chiều cao cây, chiều dài
rễ dài nhất đã lựa chọn được 6 dòng thuần có khả năng chịu hạn tốt ở
giai đoạn cây con.
Sáu dòng thuần được lựa chọn đưa vào lai theo sơ đồ lai dialen
griffing 4 tạo được 15 THL.
4.6. THÍ NGHIỆM ĐÁNH GIÁ 15 THL TỪ LAI DIALEN, 6
DÒNG BỐ, MẸ TRÊN ĐỒNG RUỘNG VÀ TRONG CHẬU
VẠI TRỒNG VỤ XUÂN 2013 TẠI HÀ NỘI
4.6.1. Thí nghiệm đánh giá khả năng chịu hạn ở giai đoạn cây con
của 6 dòng bố mẹ và 15 THL
Đánh giá khả năng chịu hạn của 6 dòng ngô nếp thuần và 15
THL ở các tính trạng: thể tích rễ, chiều dài rễ dài nhất, khối lượng rễ
khô, khối lượng rễ tươi, khối lượng rễ tươi (bảng 4.3).
Khối lượng rễ tươi và khối lượng rễ khô/cây: Trong điều kiện
gây hạn, các THL có khối lượng rễ tươi trung bình 27,6 g/cây, khi
tưới đủ là 36,1 g/cây (Bảng 4.3). Một số THL I5 x I9, I5 x I15, I5 x I23, I5
x I23, I7 x I8, I7 x I9 và I15 x I23 trong điều kiện bình thường có khối
lượng rễ tươi cao hơn so với đối chứng VN2, khi gây hạn thì khối

lượng rễ tươi của các THL này có % giảm ít hơn so với các THL
khác, giảm dưới 20%, điều đó chứng tỏ rằng bộ rễ to, khỏe hơn, đối
chứng VN2 khi gây hạn giảm 20%.
17


Bảng 4.3. Một số chỉ tiêu về khối lượng rễ tươi, khối lượng
rễ khô và tỷ lệ khối lượng rễ khô/khối lượng thân khô của các
dòng thuần và THL trồng vụ Xuân 2013 tại Hà Nội
Bố mẹ và
THL
THL
I5 x I7
I5 x I8
I5 x I9
I5 x I15
I5 x I23
I7 x I8
I7 x I9
I7 x I15
I7 x I23
I8 x I9
I8 x I15
I8 x I23
I9 x I15
I9 x I23
I15 x I23
TB THL
Dòng
I5

I7
I8
I9
I15
I23
TB dòng
VN2 đc
CV%
LSD 0,05

Khối lượng rễ
tươi/cây (g)

%
Khối lượng rễ
giảm
khô/cây (g)
so với
tưới đủ Tưới đủ Hạn

% giảm
so với
tưới đủ

Tỷ lệ khối lượng
rễ khô/khối
lượng thân khô
Hạn Tưới đủ

Tưới đủ

Hạn

39,2
28,6
38,3
45,4
39,1
43,4
42,6
32,5
33,6
27,1
31,7
34,3
28,6
26,7
50,5
36,1

22,0
20,5
31,3
36,6
31,4
35,6
34,3
25,6
26,2
18,2

25,4
23,3
20,1
20,4
40,5
27,6

43,9
28,3
18,3
19,4
19,7
18,0
19,5
21,2
22,0
32,8
19,9
32,1
29,7
23,6
19,8
24,1

20,1
19,4
24,2
27,5
24,7
25,9

27,0
17,2
21,4
18,5
23,2
22,7
18,5
20,3
33,6
23,3

14,2
13,6
19,3
22,6
20,4
21,1
22,6
13,3
12,4
13,2
15,8
15,6
10,6
12,4
27,4
17,2

29,4
29,9

20,2
17,8
17,4
18,5
16,3
22,7
42,1
28,6
31,9
39,3
33,7
34,0
18,5
26,0

0,74
0,91
0,92
0,90
0,90
0,96
0,92
0,81
0,80
0,86
0,79
0,88
0,82
0,86
0,87

0,74
0,92
0,96
0,92
0,94
0,95
0,91
0,82
0,86
0,75
0,82
0,84
0,77
0,86
0,88

24,3
24,6
23,4
26,7
21,5
26,4
24,5
35,0
2,4
0,6

18,4
16,5

17,4
19,6
15,6
19,5
17,8
28,0
3,1
1,0

24,3
32,9
25,6
26,6
27,4
26,1
27,2
20,0

19,5
13,6
15,4
14,7
14,6
18,8
17,1
23,6
3,3
1,2

14,2

10,2
11,6
10,1
10,6
13,5
12,0
18,8
4,4
0,2

27,2
25,0
24,7
31,3
27,4
28,2
29,8
20,3

0,87
0,77
0,79
0,84
0,64
0,87

0,93
0,81
0,85
0,83

0,72
0,87

0,89

0,94

Tỷ lệ khối lượng rễ khô/khối lượng thân khô: Tỷ lệ khối lượng
rễ khô/khối lượng thân khô càng cao thì thể hiện bộ rễ của THL to,
phát triển khỏe và khả năng chịu hạn cao hơn so với các THL khác.
Một số THL có tỷ lệ cao như I5 x I8, I5 x I9, I5 x I15, I5 x I23, I7 x I8, I7 x I9,.
Một số THL và dòng được đánh giá có khả năng chịu hạn dựa
vào các chỉ tiêu trên là I5 x I9, I5 x I15, I5 x I23, I7 x I8, I7 x I9, I15 x I23,
dòng I5 và I15.
18


4.6.2. Thí nghiệm so sánh khả năng chịu hạn của 6 dòng bố mẹ và
15 THL trồng trên đồng ruộng và trong nhà có mái che vụ
Xuân 2013 tại Gia Lâm, Hà Nội
Thí nghiệm trên đồng ruộng, năng suất thực thu trung bình của 6
dòng nghiên cứu đạt 31,4 tạ/ha, thấp hơn hẳn so với các THL (bảng 4.4).
Bảng 4.4. So sánh năng suất thực thu của các dòng và THL
ngô nếp trong thí nghiệm đồng ruộng và trong nhà mái che
vụ Xuân 2013 tại Gia Lâm, Hà Nội
NSTT
NSTT trong nhà có mái che
Đồng
Bố mẹ
Thời điểm I

Thời điểm II
Thời điểm III Thời điểm IV
ruộng
và THL
% giảm
% giảm
% giảm
% giảm
(tạ/ha) TB
TB
TB
TB
so với ĐR
so với ĐR
so với ĐR
so với ĐR
THL
I5 x I7
34,9 33,9
2,9
29,6
15,2
12,4
64,5
3,6
89,7
I5 x I8
40,9 38,4
6,1
32,4

20,8
14,2
65,3
5,1
87,5
I5 x I9
49,7 43,9
11,7
39,1
11,0
22,1
55,5
9,4
81,1
I5 x I15
50,2 46,6
7,2
38,2
23,9
25,8
48,6
7,7
84,7
I5 x I23
47,2 46,9
0,6
40,4
14,4
28,9
38,8

7,6
83,9
I7 x I8
47,6 43,5
10,7
32,7
31,3
19,9
58,2
8,2
82,8
I7 x I9
49,5 48,1
2,8
40,6
18,0
28,2
43,0
11,5
76,8
I7 x I15
40,7 37,2
8,6
32,7
19,7
13,7
66,3
4,8
88,2
I7 x I23

41,2 39,0
5,3
34,5
16,3
18,6
54,9
3,8
90,8
I8 x I9
41,5 40,2
3,2
29,5
26,6
16,9
58,0
5,9
85,3
I8 x I15
44,9 41,0
8,7
34,6
22,9
21,7
51,7
4,4
90,2
I8 x I23
41,5 40,0
3,6
35,4

14,7
15,4
62,9
5,2
87,5
I9 x I15
43,1 42,1
2,3
32,0
25,8
14,7
65,9
4,2
90,3
I9 x I23
39,7 38,9
2,0
27,1
31,7
16,1
59,4
4,7
88,2
I15 x I23 45,5 44,3
11,4
36,6
19,6
24,4
46,4
8,7

80,9
TB THL 43,9 41,3
5,4
33,7
22,8
19,5
56,0
6,3
85,9
Dòng
I5
28,0 30,4
5,0
26,8
16,3
15,3
52,2
3,3
89,7
I7
21,3 30,1
3,8
28,2
09,9
4,7
85,0
2,1
93,3
I8
29,7 27,5

7,4
26,2
11,8
7,8
73,7
3,0
89,9
I9
32,0 29,4
8,1
26,4
17,5
9,3
70,9
3,5
89,1
I15
27,5 28,0
6,7
21,8
27,3
14,5
51,7
4,8
84,0
I23
23,6 30,7
8,6
24,2
28,0

17,8
47,0
5,8
82,7
TB dòng 31,4 29,4
6,6
25,6
18,5
11,6
63,4
3,8
88,1
VN2 đc 44,2 43,1
2,4
35,3
21,8
17,0
62,4
7,5
85,0
CV%
14,7 6,9
7,1
10,5
9,7
LSD0,05 13,1 4,5
3,2
2,5
0,6
19

Năng suất thực thu của các dòng giảm hẳn từ thời điểm gây
hạn I đến thời điểm gây hạn IV. Ở thời điểm I năng suất thực thu
trung bình giảm 6,6% nhưng đến thời điểm IV thì giảm 88,1%. 3
dòng I5, I15, I23 có năng suất thực thu giảm ít hơn so với các dòng
nghiên cứu.
4.6.3. Phân tích chọn lọc dòng và THL có khả năng chịu hạn
Sử dụng chương trình chỉ số chọn lọc của Nguyễn Đình Hiền
(1995) đã lựa chọn được 6 THL và 3 dòng thuần có nhiều đặc điểm
tốt, năng suất khá và có khả năng chịu hạn tốt hơn so với các dòng
khác là: I5 x I9, I5 x I15, I5 x I23, I7 x I8, I7 x I9, I15 x 23, dòng I5, I7 và I15
là những dòng ngô có năng suất khá, có nhiều tính trạng ổn định và
có khả năng chịu hạn tốt, như đã phân tích ở các phần trên.
4.6.4. Kết quả phân tích khả năng kết hợp của 24 dòng ngô nếp
vụ Xuân 2013 tại Gia Lâm, Hà Nội
Phân tích KNKH chung của sáu dòng ngô nếp
Có 3 dòng I5, I9 và I15 có KNKH chung cao thể hiện ở giá trị
dương. Trong 6 dòng bố mẹ thí nghiệm đánh giá KNKH chung, dòng
I15 có KNKH chung cao nhất (1,45) với độ biến động (1,69), tiếp đó
là các dòng I9 (1,45), với độ biến động (0,41), I5 (0,83) với độ biến
động (0,28); ở độ tin cậy 99%.
Bảng 4.5. Khả năng kết hợp chung
Dòng
I5
I7
I8
I9
I15
I23

Giá trị tổ hợp chung
0,83 -1,43 -0,88 0,90 1,45 -0,88
Biến động của tổ hợp chung
0,28 1,63 0,36 0,41 1,69 0,36
Khả năng kết hợp riêng của sáu dòng ngô nếp
Phân tích KNKH riêng của 6 dòng tự phối ngô nếp vụ Xuân
2013 tại Gia Lâm, Hà Nội được thể hiện qua bảng 4.6. Dòng I5 có
KNKH riêng cao so với dòng I9 (4,26), I15 (4,21), I3 (3,53); dòng I7 có
KNKH riêng cao so với dòng I8 (6,18), I9 (6,31); dòng I8 có KNKH
riêng với các dòng sau: I15 (0,61); dòng I15 có KNKH riêng với dòng
20


I23 (1,205). Như vậy, 3 dòng I5, I7 và I15 là những dòng có
riêng cao.
Bảng 4.6. Giá trị KNKH riêng của 6 dòng ngô nếp
I5
I7
I8
I9
I15
I5
-9,22
-2,77
4,26
4,21
I7
6,18
6,31
-3,05

I8
-3,55
0,61
I9
-2,97
I15
I23

KNKH

I23
3,53
-0,22
-0,47
-4,05
1,21
-

4.7. KẾT QUẢ THÍ NGHIỆM SO SÁNH CÁC THL NGÔ NẾP
TRIỂN VỌNG TRỒNG VỤ THU ĐÔNG 2013 VỤ XUÂN
2014 TẠI LÀO CAI
4.7.1. Năng suất thực thu của một số THL ngô nếp triển vọng
Vụ thu Đông 2013 năng suất trung bình của các THL đạt 47,09
tạ/ha, vụ Xuân 2014 đạt 46,25 tạ/ha (Bảng 4.7), đều cao hơn so với
hai đối chứng.
Bảng 4.7. Năng suất thực thu của các THL ngô nếp triển vọng vụ
thu Đông 2013, vụ Xuân 2014 tại Lào Cai
THL

TĐ - 13

X - 14

Năng suất thực thu (tạ/ha)
TB so với đối
TB so với đối
TB
chứng MX4 (%) chứng VN2 (%)
46,47
108
110
54,32
127
128
47,01
110
111
44,71
104
106
44,33
98
105
43,17
101
102

I5 x I9
47,88
45,05

I5 x I15
53,69
54,95
I5 x I23
48,28
45,73
I7 x I8
43,60
45,82
I7 x I9
46,39
42,27
I15 x I23
42,67
43,67
TB
47,09
46,25
MX4 (đc1) 42,56
43,12 44,84
100
100
VN2 (đc2) 40,86
43,78 42,32
100
100
CV%
5,6
4,7
LSD0,05

0,91
1,45
Ghi chú: TĐ-13 = vụ Thu Đông năm 2013, X-14 = vụ Xuân năm 2014
21


Năng suất thực thu trung bình của 6 THL đều cao hơn so với
đối chứng VN2. Ba THL I7 x I8, I7 x I9, I15 x I23 có năng suất trung
bình thấp hơn so với đối chứng MX4.
Trong 6 THL nghiên cứu duy nhất có THL I5 x I15 được đánh
giá là có triển vọng hơn hẳn so với các THL còn lại, thể hiện ở tỷ lệ
% năng suất cao hơn so với đối chứng VN2 là 27% và đối chứng
MX4 là 28%. THL này cần tiếp tục đánh giá để đưa vào khảo nghiệm
sản xuất thử trong mạng lưới quốc gia.
4.7.2. Một số chỉ tiêu đánh giá chất lượng cảm quan của tổ hợp
lai triển vọng vụ Xuân 2014 tại Lào Cai
Bảng 4.8 cho thấy, trong sáu THL thì hai THL I5 x I15, I5 x I23
được đánh giá có độ dẻo, hương thơm và vị đậm hơn hẳn, có triển
vọng hơn so với các THL còn lại và hai đối chứng thể hiện ở (độ dẻo,
hương thơm, vị đậm đạt 1,8 - 2,1 - 1,9) và (độ dẻo, hương thơm, vị
đậm đạt 2,4 - 2,6 - 2,2).
Bảng 4.8. Một số chỉ tiêu chất lượng của các tổ hợp lai triển vọng
vụ Xuân 2014 tại Lào Cai
Độ dẻo
Hương thơm
Vị đậm
THL
(1 - 5)
(1 - 5)
(1 - 5)

I5 x I9

2,5

2,8

2,8

I5 x I15

1,8

2,1

1,9

I5 x I23

2,4

2,6

2,2

I7 x I8

2,1

2,5

3,0

I7 x I9

2,2

3,2

3,2

I15 x I23

2,7

2,6

2,2

TB

2,3

2,6

2,6

MX4 (đc1)

2,4

2,6

2,8

VN2 (đc2)

2,4

2,5

2,2

22


Tóm lại: Sáu THL đều được đánh giá có thời gian sinh
trưởng ngắn, đáp ứng được trong cơ cấu luân canh tăng vụ, có thể
trồng trước hoặc trồng sau để tránh hạn và tránh rét. THL I5 x I15
được đánh giá triển vọng hơn hẳn về năng suất và chất lượng so với
các THL và hai đối chứng thể hiện ở năng suất vượt hơn hai đối
chứng trên 25% trong cả hai vụ Thu Đông năm 2013 và vụ Xuân
2014 tại Lào Cai.
PHẦN 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
5.1. KẾT LUẬN
1) Kết quả luận án thấy rằng tập đoàn trong nước và nhập nội
đủ tính đa dạng có khả năng thích ứng với điều kiện đồi núi, đáp ứng
yêu cầu phát triển dòng thuần, từ đó phát triển được những dòng
thuần triển vọng. Các dòng thuần triển vọng có tính đa dạng cao đủ
để chọn tạo ra tổ hợp ngô nếp lai mới thích ứng cho vùng núi nói
chung và Lào Cai nói riêng.

2) Nghiên cứu đã đánh giá 29 giống ngô nếp địa phương và
nhập nội về đặc điểm nông sinh học và phân tích đa dạng di truyền
của các mẫu giống dựa trên một số tính trạng cho thấy với hệ số
tương đồng 0,05 các giống được chia thành 5 nhóm di truyền. Mức
độ đa dạng cao của các mẫu giống có tiềm năng sử dụng cho chương
trình tạo giống ngô nếp lai
3) Đánh giá các dòng tự phối thế hệ S3 đến S5 về các đặc điểm
nông sinh học, khả năng chống chịu đồng ruộng khá, năng suất và
yếu tố cấu thành năng suất suy giảm nhiều so với đối chứng. Hai
dòng tự phối có năng suất suy giảm nhỏ hơn GN64.4.2.3.4 phát triển
từ Phon sa may II, CHDCND Lào (30,17 tạ/ha) và GN47.2.4.4.3.5
phát triển từ Nếp hai tháng, Yên Bái (32,44 tạ/ha). Chất lượng cảm
quan tốt của các dòng vẫn giữ được như mẫu giống gốc ban đầu.

23