Nhận thức của người dân đối với vấn đề quản lý nguồn chất thải lợn trong tỉnh Thái Bình.

Nhn thc cềa ngi dân
ặậi vèi vn ặ qun l
ngun cht thi lển trong
tnh Thi Bnh
D. Pillot, J.F. Le Coq, Nguyn Th Hoa L, V. Porphyre
Hiữn nay, Thi Bnh là mẩt tnh c ngành chđn nui lển pht
trin mnh do chnh sch mẻ ca và do ặi sậng ngi dân
ặang ặểc nâng cao. Tuy nhin, ặiu này kọo theo s gia tđng
khậi lểng cht thi vt nui. Phân tch kin cềa ngi dân
ặậi vèi vn ặ qun l ngun cht thi chđn nui cho thy toàn
bẩ cc ặậi tểng trong vễng ặu lo lổng trèc nhng tc ặẩng
xu cềa hot ặẩng qun l cht thi. òc biữt, h sể rêng
nhng nh hẻng xu này s gây hi tèi cht lểng cuẩc sậng,
sc kho và cc hot ặẩng kinh t cềa h. ò gii quyt ặểc
vn ặ trn, ngi dân mong muận mẩt sậ gii php phi ặểc
thc hiữn nh s dng cht thi mẩt cch hểp l, tin hành trao
ặấi phân gia hẩ tha và thiu phân, p dng cc k thut tch
tr, x l phân, tấ chc cc kho tp hun cho ngi dân, di
di chđn nui ra khãi vễng dân c và gim st cc că sẻ chđn
nui. Trong nghin cu này, chng ti ặ s dng phân tch
th ch qua phăng php PACT nhêm tm ra mẩt sậ cng c
hành ặẩng c th ặp ng ặểc cc vn ặ ặt ra: xc ặnh
r vai tr cềa tng ặậi tểng, phậi hểp và tấ chc gia h, trin
khai cc hèng ch ặo, cc php ch và quy ặnh. Cuậi cễng,
trao ặấi gia cc ặậi tểng cho thy nu thc hiữn cc gii
php khng tật s gây ra mẩt sậ hu qu. Gii php ngi dân
ặ xut nhiu nht vn là lổp ặt Biogaz, di di chđn nui và
thc thi cc quy ặnh. Tuy nhin, cc gii php trn cng c
th gây tc ặẩng tiu cc ặn cht lểng nèc và bnh diữn
chung cềa x hẩi.

Nhn thc cềa ngi dân ặậi vèi vn ặ
qun l ngun cht thi lển trong tnh Thi Bnh

Li mẻ ặôu
Chnh sch mẻ ca và ặi sậng cềa ngi dân Viữt Nam tđng cao ặ làm thay ặấi că bn thi quen cềa h. Nhu
côu v cc sn phằm làm t tht, ặc biữt là tht lển, tđng vèi tậc ặẩ rt nhanh (1). ò ặp ng ặểc nhu côu này,
mẩt sậ vễng chđn nui lển truyn thậng nh Thi bnh ặang cậ gổng ặôu t pht trin sn xut. Hiữn nay, chnh
sch pht trin sn xut chề yu là thâm canh chđn nui lển. Nu nh chnh sch chđn nui nhn mnh ặn s
pht trin cc ặăn v sn xut thâm canh vèi quy m lèn th hiữn nay, nn sn xut chề yu da trn hot ặẩng
cềa cc gia tri vèi quy m nhã. Cc hẩ chđn nui phân tn ẻ khổp năi trong toàn tnh. Do ặ, c th ni rêng, ẻ
ặây, gia ặnh nào cng chđn nui lển.
Song song vèi s pht trin ngành hàng lển, lểng cht thi chđn nui cng tđng nhanh và bổt ặôu gây nhim
cc khu vc xung quanh că sẻ chđn nui. V vy, ặiu này ặ trẻ thành ni lo lổng, ặi khi, gây cđng thng ặậi
vèi ngi dân nng thn.
Cc chnh sch cềa Nhà nèc v nng nghiữp và mi trng ặ bổt ặôu quan tâm ặn vn ặ qun l ngun cht
thi, ặng thi u tin pht trin sn xut. Do ặ, hai chnh sch că bn ặang ặểc trin khai là: nhân rẩng hữ
thậng Biogaz ặ {x l} cht thi ẻ cp nng hẩ; di di cc că sẻ chđn nui ra vễng tp trung, xa khu dân c. Mt
khc, chng ti ặ thc hiữn mẩt chăng trnh nghin cu nhêm tm hiu k thut lin quan ặn cc thi quen qun
l cht thi cềa ngi dân (Chăng 5), cht lểng (Chăng 7) và cc phăng thc trao ặấi cht thi (Chăng 10).
Mđc dễ vn ặ qun l cht thi lển ặang ặểc quan tâm và mc dễ chng ta ặ thc hiữn nhiu biữn php và
ngày càng c thm nhiu kin thc k thut nhng hiu bit chnh xc cềa chng ta v nhn thc cềa ngi dân
ặậi vèi vn ặ qun l cht thi cn rt hn ch. Trong khi ặ, qun l cht thi là mẩt vn ặ phc tp, lin quan
ặn nhiu ặậi tểng và mi trng: tài sn chung cềa chng ta. Nh vy, gii php cho thch thc này ặng ngha
vèi s pht trin cềa hữ thậng {qun l cht thi}, là kt qu tăng tc phc hểp gia nhiu ặậi tểng lin quan và
rt ph thuẩc vào kin cềa nhng ặậi tểng này.
Do ặ, chng ta côn hiu r hăn nhn thc cềa ngi dân trèc vn ặ và côn s dng phân tch th ch nhêm
tm ra hèng hành ặẩng (can thiữp, nghin cu, chnh sch,...) chiu theo nguyữn vng cềa cc ặậi tểng và nhêm
bổt ặôu mẩt s thay ặấi chung hểp l, ặp ng mẩt cch hiữu qu nhng thch thc ặang ặt ra.
V vy, bo co này c mc ặch phân tch nhn thc cềa cc ặậi tểng ặa phăng (con ngi, tấ chc và th

ch) ặậi vèi vn ặ cht thi lển. Tip ặ, da trn nhn thc này, kt hểp vèi phân tch th ch, chng ti tm ra
cc hèng hành ặẩng và tin hành tho lun v cc hèng hành ặẩng này.
Sau khi ặ làm r cc thut ng và phăng php phân tch, chng ti s trnh bày nhng ặậi tểng lin quan ặn
vn ặ {qun l cht thi lển}. Sau ặ, chng ti phân tch kin cềa cc ặậi tểng trèc vn ặ ặt ra và nhng
gii php h ặ xut hiữn nay.
Trong bèc tip theo, chng ti trnh bày kt qu phân
tch th ch (phăng php PACT) ặ ch ra nhng ặậi
tểng chề chật, nhng vn ặ ặim và nhng khu vc
thậng nht nhêm thc hiữn mẩt tin trnh thay ặấi chung,
gii quyt ặểc cc vn ặ ặt ra.
Cuậi cễng, bêng cch da trn cc kt qu cềa cuẩc
hp tấng kt nghin cu th ch vèi s tham gia cềa cc
ặậi tểng ặa phăng, chng ti s tho lun v lểi ch,
kh khđn và hn ch cềa cc hèng hành ặẩng chnh
ặ ặểc ặ xut.

56


V. Porphyre, Nguyn Qu Ci (bin tp).Hà Nẩi: n phằm cềa PRISE, 2006.
Thâm canh chđn nui lển-qun l cht thi và bo vữ mi trng:
nghin cu ặểc thc hiữn ti tnh Thi Bnh, min Bổc Viữt Nam.

Phăng php nghin cu
Trèc vn ặ lin quan ặn nhiu ặậi tểng, tèi tài sn
chung (qun l cht thi - mi trng) và c mc ặch

xc ặnh hành ặẩng da trn s thậng nht cềa cc ặậi
tểng, chng ti chn phăng php phân tch th ch
gi là PACT - Pro-Active Conciliation Tool (Khung 1) ặểc rt ra t phăng php phân tch di sn (2, 3).

Khung 1: Nguyn tổc phân tch di sn và phăng php PACT
Phân tch di sn {va là mẩt phăng php, va là mẩt cng c phân tch nhng mậi quan hữ cềa cềa ngi
dân trn mẩt vễng lnh thấ}. Phăng php này cho phọp phân tch mẩt khu vc xy ra xung ặẩt v qun l di
sn chung, nhêm dn ặn s tho hiữp và qun l thậng nht di sn chung ặ. Nh s ng dng v tin hc,
phăng php PACT gip tm ra gii php thậng nht và ặậi thoi hểp l gia cc ặậi tểng lin quan.
Khi ặng trèc mẩt tnh huậng, mi ngi s hiu theo mẩt cch khc nhau. Xin ly v d mẩt dng sng: mẩt
sậ ngi cho n là ngun nèc; mẩt sậ ngi coi ặây là mẩt phăng tiữn giao thng và mẩt sậ ngi khc hiu
dng sng là mẩt hữ sinh thi. Tt c cc ặậi tểng, dễ mc ặẩ hành ặẩng cềa h khc nhau, ặu ặa ra quyt
ặnh t nhng g h hiu v hoàn cnh thc t, da trn cm nhn ring cềa mnh. V că bn, nhng cm nhn
này là gin tip và phin diữn, kọo theo hiu sai, quyt ặnh sai. Do ặ, n thng là ngun gậc cềa xung ặẩt.
Phăng php phân tch th ch PACT cho phọp làm r cm nhn cềa tng loi ặậi tểng, hiu ặểc nhng
cm nhn này tc ặẩng nh th nào ặn hành ặẩng và mậi tăng tc gia cc ặậi tểng. Ngoài ra, phăng
php PACT là cng c xc ặnh ặng hèng hành ặẩng và trin khai cc gii php cho vn ặ ặ ặt ra.
Thut ng s dng
Hữ thậng: tp hểp nhng hành ặẩng c tc ặẩng tèi tnh hnh hoc (và) tèi quyt ặnh cềa cc ặậi tểng.
òậi tểng: con ngi, th ch hoc tấ chc gây nh hẻng tèi hữ thậng hoc b nh hẻng bẻi hữ thậng
Nẩi hàm: s lo lổng và mong muận ci thiữn tnh hnh cềa mi ặậi tểng.
Yu côu: thiữn ặểc chng kin mẩt {nẩi hàm} nào ặ ặểc ci thiữn.
òp ng: nhng hành ặẩng c tc ặẩng tch cc ặn {nẩi hàm} nht ặnh.
òp ng c ặiu kiữn: ặp ng ph thuẩc vào mẩt s s ci thiữn nào ặ hoc mẩt hành ặẩng trèc ặ.
Lnh vc hành ặẩng: tp hểp nhng hành ặẩng nhêm ci thiữn mẩt {nẩi hàm} hoc nhiu {nẩi hàm}.
Kh nđng hành ặẩng hiữn ti: nhng g mà ặậi tểng thc hiữn trong nhiu lnh vc hành ặẩng.
Kh nđng hành ặẩng chnh ặng (kh nđng hành ặẩng ặểc tha nhn): nhng g mà cc ặậi tểng này cho
rêng mẩt ặậi tểng khc nào ặ phi hoc c th thc hiữn trong nhiu lnh vc hành ặẩng.
òậi tểng chề chật: ặậi tểng c kh nđng ci thiữn tnh hnh và ặểc cc ặậi tểng khc tha nhn là chnh
ặng thc hiữn ặiu ặ.

57

Nhn thc cềa ngi dân ặậi vèi vn ặ
qun l ngun cht thi lển trong tnh Thi Bnh

ò trin khai phăng php này, chng ti ặ ặiu tra
cc ặậi tểng c lin quan và tm hiu s tc ặẩng qua
li gia h trong s pht trin hữ thậng {qun l cht thi
chđn nui} ti tnh Thi Bnh. Tấng cẩng, chng ti ặ
thc hiữn ặểc 94 cuẩc ặiu tra, phãng vn cc ặậi
tểng ẻ nhiu cp ặẩ khc nhau: cp x (trong 4 huyữn:
V Th, Qunh Ph, Thi Thu, òng Hng), cp tnh
và cp Nhà nèc.
Cc cuẩc phãng vn ặểc thc hiữn nhêm tm hiu quan
ặim cềa ngi dân và da trn 4 ặim chề yu sau: (1)
ặc ặim ho tnh và cc ặậi tểng (2) d ặon hành
ặẩng và mậi quan hữ gia cc ặậi tểng, (3) d ặon s
pht trin c th và hu qu cềa n (4) ặ xut thay ặấi
cho tăng lai. òậi vèi ngi chđn nui, chng ti ặt thm
ra mẩt sậ câu hãi nhêm hiu r cc thi quen qun l cht
thi chđn nui và nhng kh khđn h gp phi.

-

-

Hẩ chđn nui bn cng nghiữp {gia tri} và cc
trang tri trong khu vc dân c, do thiu diữn tch
nn nhn chung khng lổp Biogaz và ch nui lển
hoc thc hiữn m hnh VAC nhng khng hoàn
chnh.

Hẩ chđn nui bn thâm canh {gia tri} nêm ngoài
làng x.
Hẩ chđn nui nhã {nng hẩ} nêm trong khu vc
trung tâm làng x. òậi vèi nhng hẩ này, chđn nui
lển khng phi là ngun thu nhp chnh (chđn nui
t phc v hoc c hot ặẩng kinh t khc).

òậi tểng tiu th phân (ngi trng trt và ngi nui
c) c kh nđng gây nh hẻng trc tip tèi tnh hnh
do s dng cht thi cho cc hot ặẩng sn xut nng
nghiữp cềa mnh.

òậi tểng gây nh hẻng gin tip ặn tnh hnh

Cc ặậi tểng
Cc cuẩc phãng vn cho phọp xc ặnh ặểc tp hểp
cc ặậi tểng c mậi quan hữ tăng tc trong {qun l
cht thi chđn nui lển ti Thi Bnh}. Do ặ, chng ti
ặ xc ặnh ặểc 3 loi ặậi tểng: nhm ặậi tểng b
nh hẻng, nhm ặậi tểng gây nh hẻng trc tip tèi
tnh hnh và nhm ặậi tểng gây nh hẻng gin tip
ặn tnh hnh.

òậi tểng b nh hẻng
Nhm ặậi tểng b nh hẻng là x hẩi ni chung, ặc
biữt là nhng ngi khng nui lển nhng cng c c
nhng hẩ chđn nui. òây là nhm ặậi tểng phi chu
nh hẻng và cc nguy hi do cht thi chđn nui gây
ra. H khng th làm g ặểc ặ pht trin hữ thậng
hoc t nht h khng c ặp ng ci thiữn r ràng.

òậi tểng gây nh hẻng trc tip ặn tnh hnh
Nhm ặậi tểng th hai này là nhng hẩ sn xut và s
dng cht thi. H là ngi nui lển (ngi sn xut
phân lển) và ngi trng trt - ngi s dng phân lển
cho cc hot ặẩng sn xut nng nghiữp khc.
Ngi nui lển ặểc chia làm 4 loi theo cc tiu
chuằn v că cu (quy m hẩ chđn nui, sậ lển nui) và
khng gian (v tr chđn nui, chđn nui trong khu vc
làng x hay ngoài làng x). Cc tiu chuằn này nh
hẻng tèi kin cềa h trèc vn ặ qun l ngun cht
thi. ò là:
- Hẩ chđn nui lèn hoc {trang tri} vèi hữ thậng s
dng cht thi kt hểp, dng VAC, ặu c b
Biogaz ngoài khu vc làng x.

58

Ba loi ặậi tểng gây nh hẻng gin tip tèi tnh hnh
là cc ặậi tểng chnh tr và hành chnh; ặậi tểng chnh
tr - x hẩi và ặậi tểng nghin cu và pht trin.
Nhm ặậi tểng chnh tr và hành chnh
Bẩ my hành chnh và chnh tr cềa tnh Thi Bnh ặểc
coi là mẩt nhm ặậi tểng c kh nđng thay ặấi tnh
hnh và tp hểp cc hot ặẩng lin quan ặn qun l
cht thi cềa cc ặậi tểng khc. H là chề tch UBND
tnh, chề tch UBND huyữn và cc chề tch x.
Mi mẩt ặăn v hành chnh ặu c cc Phng ban
chuyn trch v vn ặ cht thi chđn nui. Trèc ht,
Sẻ K hoch tnh s tip nhn cc ch th cềa Bẩ Nng

nghiữp và Pht trin Nng thn và xc ặnh mc ặch,
phăng tiữn ặ thc hiữn nhng ch th này. Phng K
Hoch huyữn tip tc thc hiữn chnh sch và ặnh
hèng cềa tnh vèi mẩt sậ quyn hn ring trong qu
trnh thc hiữn cc ch th. Ngoài ra, Phng k hoch
cn c chc nđng t vn k thut cho ngi dân.
H trể k thut cho ngi dân là ặc quyn cềa cc
Phng khuyn nng, c ẻ cp tnh và cp huyữn.
Phng khuyn nng hot ặẩng tch biữt vèi cc Phng
nng nghiữp v mt hành chnh và c vai tr phấ bin
k thut cho ngi nng dân.
ụ cp x, Hểp tc x hot ặẩng nh mẩt Phng nng
nghiữp. Mc dễ, tham gia vào Hểp tc x khng cn
bổt buẩc na nhng hôu ht nng dân ặu là thành vin
cềa tấ chc này, do vai tr và trch nhiữm cềa n. Thc
vy, Hểp tc x c vai tr xc ặnh cc mậc thi gian
quan trng trong trng trt (thi ặim gieo ht, chđm
sc cây trng) và trong chđn nui (chin dch tim


V. Porphyre, Nguyn Qu Ci (bin tp).Hà Nẩi: n phằm cềa PRISE, 2006.
Thâm canh chđn nui lển-qun l cht thi và bo vữ mi trng:
nghin cu ặểc thc hiữn ti tnh Thi Bnh, min Bổc Viữt Nam.

phng, cha bữnh k sinh trễng...); gim st hữ thậng
thu lểi và tèi tiu ruẩng ặng; là trung tâm mua cc
giậng vt nui, cây trng, phân và thuậc th y; tấ chc
cc kho tp hun cho ngi dân.
òăn v hành chnh cuậi cễng lin quan ặn vn ặ qun
l cht thi chđn nui là Phng mi trng. Sẻ Mi

Trng cp tnh c trch nhiữm gim st cc ngun
nhim và tm gii php cho vn ặ ặt ra. òậi vèi chđn
nui, Sẻ Mi trng hot ặẩng kt hểp chề yu vèi
Phng cng nghữ, chuyn v vn ặ pht trin Biogaz.
ụ cp huyữn, Phng thăng mi tip tc ặm bo mậi
quan hữ này và kim lun chc nđng thc ặằy pht trin
m hnh Biogaz.
Cuậi cễng, ặậi tểng y t cp x cng ặểc xp vào
nhm ặậi tểng gây nh hẻng tèi vn ặ qun l cht
thi. H ặểc chia thành hai nhm nhã: cc th y vin
chđm sc sc kho vt nui; bc s chđm sc sc kho
cho con ngi. òây cng là mẩt ặăn v y t c vai tr
giậng nh trung tâm mi trng cp x.
Nhm ặậi tểng chnh tr - x hẩi
ụ mi x, ngi dân c th tham gia vào nđm tấ chc
chnh tr - x hẩi nh sau: Hẩi ph n, òoàn thanh
nin, Hẩi cu chin binh, Hẩi nng dân, Hẩi ngi cao
tuấi. V vn ặ qun l cht thi, ặiu tra cho thy vài
tr quan trng cềa hai trong sậ cc tấ chc này. ò
là Hẩi nng dân và Hẩi ph n. Ngoài vai tr chung
cềa cc tấ chc k trn, hai Hẩi này cho ngi dân
vay vận ặ ặôu t và tấ chc cc kha tp hun k
thut nng nghiữp.
Nhm ặậi tểng nghin cu và pht trin
Nhm ặậi tểng cuậi cễng, t ặểc cc ặậi tểng khc
k ặn trong qu trnh phãng vn c vai tr và nh
hẻng khng nhã ặn vn ặ x l cht thi. H là ặẩi
ng cc nhà nghin cu. òậi vèi tnh Thi Bnh, hai ặậi
tểng phi k ặn là Viữn Chđn Nui và tấ chc nghin
cu CIRAD qua d n E3P.

ò hiu r hăn thc trng chđn nui cềa tnh và ặ xc
minh mẩt sậ thng tin, chng ti xem xọt c ặn vai tr
cềa cc cn bẩ Cng ty Giậng chđn nui Thi Bnh,
trèc ặây là mẩt Hểp tc x, nay ặểc cấ phôn. Thc
vy, ặây là mẩt cng ty c mẩt sậ trang tri chđn nui
lèn và ặng vai tr t vn k thut và giậng cho cc ặăn
v chđn nui khc. Do ặ, Cng ty là ặẩng lc cho viữc
thc hiữn cc k hoch pht trin chđn nui cềa tnh.

Cc vn ặ cềa cht thi chđn nui ặt ra
nhng thch thc
òậi vèi nhiu ặậi tểng, qun l cht thi chđn nui bao
hàm mẩt tp hểp cc vn ặ trong ặ bận vn ặ chnh
là: i) cht lểng cuẩc sậng; ii) nguy că mi trng; iii)
nguy că kinh t; iv) nguy că xung ặẩt.

Cht thi chđn nui, nhân tậ làm gim cht lểng
cuẩc sậng
ụ Thi Bnh, gia ặnh nào cng nui lển. Mc sậng tđng
ln và lậi sậng thay ặấi làm cho ngi dân càng ngày
càng ặi hãi cao hăn v ặiu kiữn cuẩc sậng.
Tht vy, tt c cc ặậi tểng phãng vn ặu phàn nàn
v nhng nguy hi do cht thi chđn nui gây ra. Tuy
nhin, rt th v khi ặểc bit nhng ngi phi chu
nhng tc ặẩng xu này chnh là cha mó, con ci, vể
(chng) cềa ngi thc hiữn hot ặẩng chđn nui.
Gây mễi
òôu tin, mễi hi cềa phân gây kh chu cho ngi dân.
Trong khu vc dân c, cc hẩ chđn nui pht trin
mnh làm pht tn mễi hi ra khổp mi năi. Mẩt ch

ặang sậng ẻ thành th cho bit: {Khi ti v thđm bậ mó
ẻ nng thn, ti phi ặng ca nhà ặ trnh mễi hi kh
chu pht ra t hẩ chđn nui duy nht trong làng ẻ ngay
gôn nhà bậ mó ti}. Mễi hi này s càng nng nc hăn
vào mễa h khi nhiữt ặẩ tđng cao. Vn chuyn lển và
vn chuyn phân gây kh chu cho cc hẩ xung quanh
v hot ặẩng này làm pht tn mễi hi nhiu hăn.
Khu vc dân c và làng x b nhim bằn
Tip sau vn ặ mễi hi, ngi dân rt muận vữ sinh
làng x ặểc ci thiữn. Cht thi lển pht tn gôn nh
khổp năi do cc hẩ nêm trong khu vc gia làng vn
chuyn phân ra ặng hoc sang cc hẩ khc. Hăn
na, lển con ặểc th t do ngoài ặng hoc gôn khu
vc dân c cng là mẩt nguyn nhân gây nhim.
Ngoài ra, mẩt bẩ phn khng nhã nhng ngi chđn
nui thi phân ra cc dng chy và hữ thậng măng
mng khin nèc sng và nèc ao khng th s dng
ặểc cho cc hot ặẩng thng ngày na (ra rau, vo
go, vữ sinh,...).
Cn trễng pht trin
Ngi dân ặểc phãng vn ặu quan tâm ặn ặiu kiữn
cuẩc sậng cềa mnh và ln n s pht trin cềa cc loi
cn trễng do cht thi chđn nui gây ra. Do ặc ặim
là mẩt nèc c kh hu bn nhiữt ặèi ằm và do cht thi
lển b pht tn khổp làng nn cn trễng pht trin rt
nhanh. Mẩt ngi dân cho bit: {Cn trễng trong rnh

59

Nhn thc cềa ngi dân ặậi vèi vn ặ
qun l ngun cht thi lển trong tnh Thi Bnh

nèc mà ẻ ặ ngi ta ặấ phân xuậng, vào c trong nhà
và ặật cc con ti khin ban ặm, bn nhã khng th
nào ngề ặểc}.

Cht thi gây nguy că cho cc hot ặẩng kinh t
Ngi dân nhn mnh rêng lểng cht thi qu nhiu
và viữc qun l n hiữn nay gây nn mẩt sậ nguy că ặậi
vèi cc hot ặẩng kinh t.
Nguy că cềa viữc s dng qu nhiu phân cho sn
xut nng nghiữp
Theo kinh nghiữm, ngi dân bit rêng nu bn qu
nhiu phân s gây hi cho cây trng (cây cht, hoa ho
hãng và khng bn ặểc, la d b cc loi bữnh và sinh
vt k sinh tn cng). H cn hiu rêng nu s dng qu
nhiu phân cho ao s làm c cht và làm bo hoà lểng
ặẩc tậ trong mi trng ao (khng ni r), gây nhim
ao do cc môm bữnh cha trong cht thi.
Vữ sinh chđn nui và nguy că pht bữnh ẻ lển
Ngi dân sể rêng nu qun l cht thi trong cc că
sẻ chđn nui khng tật s làm pht sinh cc loi bữnh
ẻ lển. V Tin (huyữn V Th) là mẩt trong nhng x
c nhiu lển mổc cc bữnh ặng h hp. Phôn lèn sậ
ngi ặểc phãng vn cho rêng qun l cht thi chđn
nui khng tật chnh là nguyn nhân gây hiữn tểng
này. Cc th y vin cho bit ti nhng x chđn nui pht
trin, cc loi bữnh k sinh trễng pht trin r rữt do vn
ặ vữ sinh chđn nui. Ngi chđn nui khng cho rêng

loi bữnh này c th làm vt nui cht mà h sể bữnh
tt hn ch s pht trin cềa vt nui và do ặ, nh
hẻng ặn hiữu qu chđn nui.
nh hẻng cềa dch cm gia côm tèi nhn thc cềa
ngi dân và nguy că thăng mi
Thi Bnh ặ là mẩt trong nhng tnh b dch cm gia
côm hoành hành mnh nht và gây ra nhng hu qu
nng n ặậi vèi ngi chđn nui; ặiu này c nh hẻng
rt lèn tèi nhn thc cềa ngi dân v vn ặ qun l
cht thi chđn nui. Ngi dân rt lo lổng bữnh dch này
s pht trin rẩng. Mẩt mt, h sể s xut hiữn mẩt loi
bữnh l trn lển nguy him tăng t nh dch cm gia
côm. Mt khc, nhng ngi nổm ặểc thng tin nhiu
hăn th lo lổng lển truyn bữnh sang ngi. Ci thiữn vữ
sinh làng x cho phọp trnh ặểc nhng vn ặ này.
Tuy nhin, cc nhà lnh ặo sể rêng s khng th xut
khằu tht lển ra th trng ngoài nu tnh hnh khng thay
ặấi. òiu này gây nh hẻng xu tèi s pht trin kinh
t cềa tnh.

60

Qun l cht thi lãng khng tật km hm s pht
trin cềa cc hot ặẩng kinh t cềa cc hẩ lân cn
Cht thi lãng và nèc ra chung chy sang cc hẩ
lân cn gây hi cho hot ặẩng kinh t cềa cc hẩ này.
Chng ta cễng xem xọt trng hểp cềa hai hẩ chđn
nui gôn k nhau: mẩt hẩ chđn nui lèn va mẻ rẩng
qui m chđn nui và mẩt hẩ chđn nui khc nhã hăn.
Khi hẩ chđn nui lèn thi mẩt lểng lèn phân lãng vào

ao cềa mnh, nêm gôn ao nui c cềa hẩ chđn nui nhã
th hẩ này thng phàn nàn: {T khi ngi hàng xm
mẻ rẩng chđn nui, c mi lôn th c giậng, ti li thy
c cht sau vài ngày}.

Cht thi chđn nui, nguy că ặậi vèi sc kho
cẩng ặng
Ngi dân cho rêng sc kho cẩng ặng c v tr trung
tâm ặậi vèi vn ặ qun l cht thi chđn nui lển.
Cht thi và ni lo bữnh tt
Theo ngi dân, cht thi chđn nui là mẩt sn phằm
cha cc môm bữnh, u trễng k sinh và cn trễng. H
sể rêng cht thi chđn nui s làm lây nhim cc loi
bữnh sang ngi, ặc biữt là bữnh v da và mổt. Cc
că sẻ y t cho bit chđn nui càng pht trin th hai loi
bữnh này xut hiữn càng nhiu. Con ngi c th b lây
bữnh t nhiu cch khc nhau: tip xc trc tip vèi
phân; lẩi qua ruẩng c rổc phân; băi trong ao hoc sng
c cht thi ặấ xuậng; ht phi mễi hi chđn nui gây
bữnh h hp hoc bữnh mn tnh.
Ngoài nhng bữnh pht triữu chng ngay, ngi dân lo
lổng mổc cc loi bữnh ề do mi trng xuậng cp, làm
tđng nguy că ung th và gim tuấi th cềa con ngi.
Mẩt cn bẩ x thuẩc huyữn Qunh Ph ặa ra li pht
biu v sc kho tăng lai cềa cẩng ặng tht thm hi:
{Trèc ặây, con ngi sậng ặn tn 80 tuấi, nhng bây
gi, ngi ta ch sậng ặểc ặn tuấi 65. òiu ặ chổc
chổn do mi trng ặang b xuậng cp và do cht thi
khng ặểc x l}.
Cht lểng nèc

Trn 100 cuẩc ặiu tra, ch duy nht mẩt cn bẩ huyữn
và mẩt cn bẩ nghin cu ặ cp ặn vn ặ thằm thu
nitrat trong cc lèp nèc ging. Sẻ Nng Nghiữp cho
rêng lểng nită bn cho cây d tha s cn li trong cây
trng mà khng ặi vào cc lèp nèc. V d, mẩt ngi
chđn nui huyữn Thi Thu ni: {V ngun nèc chng
ti s dng hàng ngày là nèc ging, nu nh cht thi
chđn nui c chy ra sng th chng ti cng chng gp
phi vn ặ g}.


V. Porphyre, Nguyn Qu Ci (bin tp).Hà Nẩi: n phằm cềa PRISE, 2006.
Thâm canh chđn nui lển-qun l cht thi và bo vữ mi trng:
nghin cu ặểc thc hiữn ti tnh Thi Bnh, min Bổc Viữt Nam.

Cht thi lển, ngun gậc gây xung ặẩt
Cuậi cễng, ngi dân cho bit qun l cht thi khng
tật s gây bt hoà trong x hẩi. Nhiu trng hểp mâu
thun ặ xy ra: xung ặẩt gia ngi chđn nui và h
hàng anh ta, xung ặẩt gia ngi dân và ngi chđn
nui, gia hẩ chđn nui này c chđn nui gây nh
hẻng xu tèi hot ặẩng sn xut thềy sn ( nhim
ao), nng nghiữp (bo hoà lểng cht thi lãng tãng ặt
làm cây b ngẩ ặẩc) hoc chđn nui (bữnh tt pht trin)
cềa mẩt hẩ lân cn khc.

Cht thi chđn nui lển ch là mẩt kha cnh cềa
vn ặ chung
Cuậi cễng, mc dễ cc ặậi tểng cho rêng cht thi
chđn nui lển là ngun gậc gây mẩt sậ nguy că nhng

h ặu nhn mnh là vn ặ cn rẩng hăn nhiu và
cht thi chđn nui lển ch là mẩt phôn cềa vn ặ ặ.
Cc ặậi tểng gổn vn ặ qun l cht thi chđn nui
lển vào mẩt vn ặ rẩng hăn: vn ặ nhim. Qun l
cht thi tật là cha ặề ặ ặm bo cc ặiu kiữn cuẩc
sậng, sc kho và cc hot ặẩng kinh t. Do ặ, qun
l cht thi khng phi lc nào cng ặểc u tin và nu
chng ta muận tnh hnh chung trẻ nn tật hăn th côn
phi quan tâm tèi vn ặ tấng th ch khng ch dng
li ẻ nhân tậ gây nh hẻng.
Do ặ, ngi dân cho rêng qun l cht thi lển phi
gổn lin vèi viữc qun l cc loi nhim khc:
nhim ho cht do s dng phân ho hc, nhim
do hot ặẩng chđn nui khc và nhim do cht thi
sinh hot.

Hnh1: Chđn th vt trn knh, rch.

Phân ho hc
Ngi dân thng ln lẩn gia nhim do cht thi
chđn nui và cc nguy că do s dng phân ho hc.
Do ặ, mẩt sậ ngi ặểc phãng vn cho rêng cht thi
c mc ặẩ nguy him nh thuậc tr sâu. Mẩt ngi dân
huyữn V Th cho bit: {Khi cho phân ra ruẩng, cht
thi cng giậng nh thuậc tr sâu. Theo mẩt că sẻ y t,
n c th gây cc bữnh v da. Tt c cc sn phằm
này làm pht sinh nhng vn ặ giậng nhau}.
Quan ặim ặc biữt v cc nguy că nhim ho hc
này c nhiu nguyn nhân khc nhau. Mẩt mt, ngi
dân sể s dng phân ho hc do nhng di chng cềa

cht ặẩc màu da cam quân ặẩi Má ặ li, do ặt b
nhim cht òioxin và do nhng hu qu cềa cht ặẩc
màu da cam tèi sc kho cềa con ngi (4). Mt khc,
ngi dân rt nhy cm vèi nguy că thc phằm. Hiữn
nay, bo ch Viữt Nam ặang ặ cp rt nhiu ặn cc
thi quen nguy him trong s dng phân ha hc và
thuậc tr sâu ặang b cm. Tôn sậ và liu lểng s dng
vểt qu mc chuằn cho phọp. Lểng thuậc tr sâu d
tha vn cn tn d trong thc phằm (5).
Ngun cht thi chđn nui khc: vt, trâu, b
Nhng ngi ặểc phãng vn lun nhn mnh nh
hẻng xu cềa cht thi tèi cht lểng cuẩc sậng (nht
là mễi hi kh chu) và vữ sinh cc dng chy. Tuy
nhin, h khng cho rêng ngi chđn nui lển là ặậi
tểng duy nht phi chu trch nhiữm trèc tnh hnh
hiữn nay. Mc dễ sậ lểng ặàn trâu, b cn t nhng ặ
gây ra mẩt sậ tc ặẩng xu do qun l cht thi cha
hểp l. òàn vt gây nh hẻng trc tip hăn tèi cht
lểng nèc b mt v ngi dân thng th vt trn sng
hoc knh rch. Tt c nhng ặiu trn, nhn chung,
ặu gây phin cho con ngi. Khi ni v vn ặ vữ sinh,
sc kho,... ngi ta cng ặ cp ặn ting ặẩng lển
gây ra mi khi cho chng đn và mẩt sậ phăng diữn
phin phc khc cềa chđn nui.
Phăng thc tiu dễng thay ặấi và rc thi sinh
hot
òậi vèi câu hãi {nn u tin gii quyt vn ặ nào
trèc?}, c tèi 3/4 ặậi tểng ặểc phãng vn tr li nn
ci thiữn vữ sinh làng x bêng cch gii quyt vn ặ
cht thi chđn nui nhng trèc ht côn quan tâm ặn

rc thi sinh hot: ti ny-lng và mẩt sậ rc thi tiu
dễng ặang là mẩt vn ặ mèi. Nu nh ngi chđn nui
ặ bit tn dng cht thi chđn nui cho trng trt và
ao c th hiữn nay, khng mẩt ai bit nn làm g vèi cht
thi v că. Cc chin dch thu lểm và tiu hu nhng
sn phằm này cn cha ặểc xc chng và cha hiữu
qu trong tt c cc x. Tuy nhin, ặậi vèi sc kho,

61


Nhn thc cềa ngi dân ặậi vèi vn ặ
qun l ngun cht thi lển trong tnh Thi Bnh

ngi dân cho rêng cht thi chđn nui gây nguy că cao
nht: {Rc thi sinh hot khng nguy him bêng cht
thi chđn nui v n khng thu ht cc loi cn trễng lây
truyn bữnh}.

Chiu u tin

Do ặ, ặiu tra v cht thi chđn nui ặ cho phọp sổp
xp theo trt t cc vn ặ côn phi gii quyt, tu theo
mc ặẩ quan tâm cềa ngi dân nh sau (Hnh 1):

1
2
3
4

Qun l thuậc tr sâu và phân ha hc
Thu gom rc thi sinh hot
Qun l cht thi chđn nui lển
Qun l cht thi t cc hot ặẩng chđn nui khc
Hnh 2: Th t u tin theo kin cềa ngi dân

Cc hèng gii php d kin và nhng vn
ặ mèi
Trèc nhng vn ặ trn, ngi dân ặ ặ xut nhiu
gii php khi chng ti phãng vn. Nh ặ nhn mnh
ẻ phôn trn, ặây khng phi là nhng gii php ch
dành ring cho cht thi lển mà cho toàn bẩ vn ặ
qun l nhim và duy tr cht lểng cuẩc sậng.

cn bẩ ẻ cp cao hăn cha xc ặnh r ràng vai tr cềa
tng ặậi tểng trong viữc qun l cht thi và t tấ chc
cc chin dch vn ặẩng. Do ặ, ặiu này làm hn ch
trch nhiữm lin quan cềa cc ặậi tểng ặậi vèi viữc
thc hiữn cc gii php.
V vy, ngi dân thng t chậi thc hiữn cc tẻng
cềa mnh nu cc tẻng này khng ặểc cp trn ềng
hẩ. Cc ặăn v hành chnh khng muận giao viữc qun
l cht thi cho mẩt ặậi tểng ặc biữt nào. H muận
trao ặấi nhiu hăn nhêm bit ặểc cc ặậi tểng khc
làm g, nhêm xc ặnh ặểc nhu côu, trnh hành ặẩng
rm rà và thc hiữn mẩt sậ biữn php mèi. Mẩt sậ x
ặ c s phậi hểp lin ngành gia cc ặăn v y t, th
y, Hẩi nng dân, Hẩi ph n và cc Hểp tc x. Tuy
nhin, do thiu nh hẻng, t kinh ph và do kim nhiu
nhiữm v, cc ặậi tểng khng ặm bo ặểc vai tr

linh hot cềa tng tấ chc này. Theo bẩ phn nghin
cu và cn bẩ tnh, cc ặăn v k trn phi ặểc thành
lp trong tng huyữn nhêm ặm bo thc hiữn cc
chnh sch cềa chnh phề và tm hiu nhng kh khđn
cềa ngi chđn nui và cềa tng x.
Nh vy, qun l cht thi chđn nui lển là mẩt vn ặ
th ch (quy ặnh, ch th) và tấ chc (xc ặnh vai tr
cềa cc ặậi tểng và s phậi hểp trong hành ặẩng).

S dng cht thi chđn nui hểp l
Chăng này s trnh bày nhng gii php chnh, nhng
kh khđn thng gp và s gp. Nhng kh khđn này
s cho phọp chng ta xc ặnh ặểc mẩt sậ vn ặ mèi
lin quan ặn qun l ngun cht thi chđn nui.

62

S tham gia cềa tt c cc ặậi tểng vào mẩt vn
ặ chung

S dng cht thi chđn nui mẩt cch hểp l là gii
php mà cc ặậi tểng thng ặ cp ặn. Mc ặch
nhêm tđng cng tn dng phân cho cc hot ặẩng
sn xut nng nghiữp khc. Tuy nhin, gii php này
ặang gp phi rt nhiu kh khđn và ặt ra mẩt sậ vn
ặ mèi.

Trèc ht, ặiu tra cho thy cc loi ặậi tểng khng
hiu nhau. Thc vy, ặẩi ng lnh ặo cho rêng qun
l cht thi khng hểp l là do ngi chđn nui cn thiu

hiu bit v cc nguy că. Ngểc li, ngi dân và ngi
chđn nui li cho rêng ặẩi ng cn bẩ thiu nđng ặẩng
và sng to do khng thc ặểc tnh hnh. Mẩt ch nui
lển ni: {Cc nhà bo côn phi ặn tn cc làng x ặ
miu t ặiu kiữn cuẩc sậng cềa chng ti, ặ bit ặểc
mễi hi xng ln kh chu nh th nào,...Khi cn bẩ
chnh quyn nổm ặểc tnh hnh, h s ặa ra cc biữn
php ci thiữn}.

Gii php t phấ bin ặậi vèi ngi sn xut
T lâu, cht thi chđn nui ặ ặểc s dng cho trng
trt và nui c. Mc dễ ặiu này cho phọp gii quyt
ặểc mẩt phôn vn ặ nhim nhng ngi sn xut
gp phi rt nhiu kh khđn. Vn chuyn phân ra ặng
là mẩt cng viữc vt v, tận thi gian và nhân cng.
Hiữn nay, khng mẩt hẩ nào ề phân theo ặng ngha,
tc là to ra mẩt sn phằm kh, khng mễi và khậi
lểng gim nhiu so vèi ban ặôu. Nhn chung, ngi ta
thng vn chuyn phân bêng bêng xe ặp gổn gi th
ẻ hai bn.

òiu tra cho thy cc tấ chc cn t phậi hểp vèi nhau.
òậi tểng là ngi dân và ngi chđn nui thng
khng bit phi ặn gp ai ặ ặểc t vn, ặểc cung
cp thng tin và tham kho cc gii php. Mi ngi
dân ặu c tẻng cho vn ặ qun l cht thi nhng

Hăn na, trèc ặây, ngi nng dân c thi quen bn
phân chung cho la và hiữn nay, diữn tch la chim
tèi 2/3 tấng diữn tch canh tc. Tuy nhin, ngi dân

ặang dôn bã trng la ặ tp trung vào cc hot ặẩng
kinh t khc ặem li thu nhp cao hăn (chđn nui, trng


V. Porphyre, Nguyn Qu Ci (bin tp).Hà Nẩi: n phằm cềa PRISE, 2006.
Thâm canh chđn nui lển-qun l cht thi và bo vữ mi trng:
nghin cu ặểc thc hiữn ti tnh Thi Bnh, min Bổc Viữt Nam.

trt khc, hot ặẩng phi nng nghiữp). Ngi trng trt
thch s dng phân ho hc hăn v viữc bn phân ặẽ
vt v và khng qu ặổt. Do ặ, nhng hẩ chuyn chđn
nui hoc chuyn cc hot ặẩng sn xut khc thng
ngng bn phân hu că cho la, ặc biữt ặậi vèi ruẩng
c v tr xa năi ẻ.

sn xut nng nghiữp. Chng ti xin ặa ra v d cềa
mẩt hẩ chđn nui kt hểp: hẩ này ặ pht trin quy m
chđn nui lển nhng li khng bit cân ặậi diữn tch mt
ao ặ c th tiu th ht lểng cht thi lển tđng thm.
V vy, hu qu là ao cềa hẩ ặ b phễ dẽng và khng
th nui c ặểc.

Trong nui trng thu sn, khng phi lc nào cht thi
chđn nui cng ặểc ặnh gi cao. Ngi ta cho rêng
phân lển làm nh hẻng tèi cht lểng c thăng phằm
và làm lây nhim cc loi bữnh. Mt khc, tnh ặang
khuyn khch ngi nui c tđng nđng sut chđn nui.
òiu này khin nhiu hẩ ngng s dng phân hu că
thay v cc loi thc đn cng nghiữp. Tuy nhin, bẩ
phn hành chnh, cc ặậi tểng chnh tr và cn bẩ

nghin cu cho rêng s dng cht thi mẩt cch hểp l
và hữ thậng c th làm hn ch ặểc mẩt phôn cc vn
ặ cht thi chđn nui gây ra. Chnh sch pht trin
nng nghiữp u tin pht trin chđn nui lển nhng mẩt
sậ lnh ặo muận chđn nui lển phi kt hểp vèi trng
trt và nui trng thu sn. M hnh sn xut ặang ặểc
khuyn khch nht là hữ thậng kt hểp VAC (6) vèi mc
ặch hn ch lểng cht thi d tha.

Cuậi cễng, gii php s dng cht thi chđn nui cho
nng nghiữp và ao c làm ny sinh mẩt sậ vn ặ mèi:
(1) vn ặ th ch (ch th và s la chn gia chnh
sch thâm canh chđn nui và bo vữ mi trng), (2)
vn ặ kin thc và nghin cu: kin thc v cht
lểng cht thi s dng cho nng nghiữp, kin thc v
qun l cc lung chu chuyn cht hu că trong nng
hẩ (liu lểng bn phân hểp l, cân ặậi quy m cềa
tng thành phôn sn xut nhêm pht huy gi tr cềa
cc lung chu chuyn cht hu că trong hữ thậng sn
xut kt hểp).

òiu kiữn ặ s dng cht thi hểp l
Nu muận tđng lểng cht thi s dng cho trng trt
và ao c bt chp nhng kh khđn cềa ngi chđn
nui, côn phi c s khuyn khch mnh m t pha
cn bẩ chnh quyn. òậi vèi nng nghiữp, cc Hểp tc
x ặang u tin s dng phân ho hc và trẻ thành
trung tâm mua bn phân ho hc. Do ặ, ặiu này làm
ny sinh mâu thun v lểi ch gia viữc khuyn khch
s dng phân hu că và viữc bn phân v că. Tăng

t nh vy, chnh quyn tnh khuyn khch ngi nui
c s dng thc đn cng nghiữp. Tuy nhin, ặiu này
khng làm thay ặấi ặểc quan ặim cềa ngi dân ặậi
vèi vn ặ s dng cht thi chđn nui làm thc đn
cho c.
Hăn na, ngoài viữc ngi dân khng quan tâm tèi
phân hu că, ngi s dng cn thiu kin thc s dng
cht thi cho nng nghiữp. Thc vy, ngi ta bn phân
hu că chề yu da trn kinh nghiữm t lâu. Kt qu
ặiu tra cho thy s ặa dng trong tp qun bn phân
cềa ngi nng dân, nht là liu lểng phân bn. òậi
vèi hữ thậng kt hểp (chđn nui, ruẩng, vn), ặậi tểng
ặểc phãng vn dễ là ngi sn xut hay là mẩt ặậi
tểng nào ặ, ặu khng th ặa ra ặểc con sậ chnh
xc v lểng cht thi côn thit cho vn và cho ao. Do
ặ, h khng th tnh sậ ặôu lển côn thit phễ hểp cho
tng kiu sn xut và diữn tch mt ao. S thiu hiu
bit này gây ra mẩt sậ hu qu ặng tic và gây kh
khđn ặậi vèi viữc s dng cht thi cho cc hot ặẩng

Trao ặấi cht thi
Theo cc ặậi tểng phãng vn, sc tiu th cht thi
trong nng hẩ khng ặề ặ c th s dng ht lểng
cht thi mà chnh hẩ ặ thi ra. Thc vy, quy m chđn
nui ngày càng pht trin trong khu vc dân c và ngi
dân khng cn ặt ặ mẻ rẩng ao hoc vn. Mt khc,
chđn nui lển ặang c xu hèng chuyn mn ho và
cc hẩ dôn lă là mẩt sậ thành phôn sn xut khc. òiu
tra cho thy ngi dân gim diữn tch vn ặ mẻ rẩng
chung nui và ặ xây nhà. Nh vy, diữn tch ặt c

kh nđng hp th cht thi b gim ặi ặng k. Mẩt sậ
ngi ặểc phãng vn cho rêng trao ặấi cht thi c th
là mẩt gii php. Tuy nhin, thc hiữn gii php này s
gp phi mẩt sậ kh khđn và ặt ra nhng thch thc
mèi: tc ặẩng t khâu vn chuyn phân; s phậi hểp
trong trao ặấi phân; s tha nhn cht thi là mẩt ngun
tài nguyn.
Gii php kh thc hiữn: vn ặ vn chuyn phân
Trao ặấi phân gp kh khđn trong vn chuyn và gây
ra mẩt sậ tc ặẩng xu tèi cht lểng cuẩc sậng. òây
khng phi là mẩt gii php toàn diữn v ngi ta ch
c th vn chuyn ặểc phân kh; cha c trng hểp
nào vn chuyn phân lãng và nèc ra chung. Do
ặ, chng ti xin ặa ra v d cềa mẩt chề tch x: ng
này ặ quyt ặnh hn ch vn chuyn cht thi trong
x mnh ặ bo ặm s trong sch cềa khng kh.
Biữn php này c tc ặẩng tch cc ặn cht lểng
cuẩc sậng cềa ngi dân nhng b cc ặậi tểng ềng
hẩ trao ặấi phân ph phn. Theo h, trao ặấi phân c
th hn ch cc nguy că nhim nèc và cc nguy
că này phi ặểc u tin trèc cht lểng mi trng
sậng cềa dân làng.

63


Nhn thc cềa ngi dân ặậi vèi vn ặ
qun l ngun cht thi lển trong tnh Thi Bnh

Nh vy, gii php này ặt ra vn ặ x l cht thi

(trèc khi ặem trao ặấi) và thc hiữn cc quy tổc vn
chuyn phân.
Thiu thng tin và thiu s phậi hểp trao ặấi
Khi ngi trng trt và ngi nui c tm phân, h bit
phân c ẻ ặâu và làm nh th nào ặ ly ặểc phân.
Nh vy, s trao ặấi và th trng phân, mc dễ cn rt
hn ch, nhng ặ tn ti. Tuy nhin, ặiu tra cho thy,
ẻ mẩt sậ x, ngi mua phân và ngi bn phân vn
khng gp ặểc nhau. S xut hiữn cềa mẩt ngi ặiu
phậi s làm hot ặẩng trao ặấi cht thi din ra d dàng
hăn. Ngi này s xc ặnh nhng hẩ tha và nhng
hẩ thiu cht hu că.
Trn quy m cp x, cc Hểp tc x ặ ặm bo vai
tr là trung tâm cung cp cc loi phân ho hc. V th,
cc Hểp tc x hoàn toàn c th ặng vai tr cềa mẩt
ngi ặiu phậi phân hu că. Cc chề tch x và Hẩi
nng dân cng c kh nđng thc hiữn ặểc chc nđng
này v h rt hiu bit v tnh hnh sn xut cềa cc
nng hẩ. Do ặ, h c th gip ngi sn xut và ngi
tiu th phân gp nhau.
Tuy nhin, cn bẩ chnh quyn và cc ặăn v cp x kh
c th ặm bo vai tr ặiu phậi hot ặẩng trao ặấi
phân trn quy m cp huyữn và tnh. V vy, trong
trng hểp này, côn thành lp mẩt ban lin ngành bao
gm cc ặậi tểng cp huyữn (Phng k hoch nng
nghiữp, Phng mi trng) và cc ặậi tểng cp x
(Hểp tc x, chề tch x) ặ ch ặo mng lèi trao ặấi
cht thi trn phm vi rẩng hăn.
Ngoài hèng pht trin hữ thậng trao ặấi, thăng mi
cht thi chđn nui gia cc hẩ tha và thiu phân,

ngi dân cho rêng bn lểng phân tha cho mẩt cng

Hnh 3: B Biogaz ti mẩt trang tri lển.

64

ty t nhân chuyn ch bin phân lển thành phân ề là
rt kh quan. tẻng này c v rt ặng quan tâm
nhng khng mẩt ai xem xọt cc hnh thc phậi hểp
gia ngi chđn nui và cc cng ty t nhân, cng nh
khng bit phi tấ chc hữ thậng thu gom cht thi nh
th nào.
Tuy nhin, gii php này ặt ra vn ặ hiu bit (cht
lểng phân nh th nào ặ c th ặem x l và bn,
nghin cu cng nghữ) và vn ặ tấ chc, thng tin (xc
ặnh hẩ tha phân, tấ chc và phậi hểp trao ặấi,...).

Thc hiữn cc k thut x l và tch tr cht thi.
S dng cht thi làm phân bn và làm thc đn cho c
là rt tật. Tuy nhin, vn chuyn và trao ặấi phân rt vt
v và kh thc hiữn. Do ặ, tt c cc ặậi tểng thậng
nht rêng xây dng mẩt hữ thậng x l cht thi là ặiu
rt l tẻng. Nhiu ngi ặang hnh dung và ch ặểi mẩt
k thut diữu k giậng nh {hẩp ặen}, cho phọp lc toàn
bẩ cc yu tậ nhim cềa phân và ch thi ra nèc. Mẩt
sậ khc muận sn phằm sau khi x l phi gii quyt
ặểc nhng mậi quan tâm chnh cềa h, tc là, sn
phằm phi bo ặm khng mễi hi và vữ sinh (loi bã
ht cc môm bữnh, trng và u trễng k sinh). Mẩt sậ
gii php ặng lu là s dng CaCO3 trong hậ cha

và cho cc sn phằm kh mễi vào phân. Nhng trèc
ht, hiữn nay, cn bẩ huyữn và tnh ặang khuyn khch
xây dng b Biogaz v hữ thậng này khng ch c kh
nđng x l cht thi mà cn to ra kh gaz phc v cho
gia ặnh.
Ngểc li, gim nită khng ặểc coi là mẩt tiu ch u
tin. kin cềa mẩt cn bẩ thuẩc Sẻ mi trng dèi
ặây ặi diữn cho quan ặim cềa cc ặăn v hành chnh
và chnh tr: {Nită, phậtpho, kali khng gây nguy him
nn chng ti phi u tin cho cc vn ặ khc}.
Kh khđn và hn ch cềa s pht trin hữ thậng x
l {Biogaz}
Lổp ặt b Biogaz là mẩt ặiu kh khđn ặậi vèi ngi
chđn nui. Kh khđn th nht là thiu ặt: ngi chđn
nui trong khu vc làng x ặ tn dng mẩt cch tậi ặa
phôn diữn tch ặt ẻ ặ xây nhà hoc xây dng chung
tri. Hăn na, mẩt sậ hẩ ặang mẻ rẩng sn xut muận
s dng vận ặ pht trin cc hot ặẩng kinh t. H cho
bit, hiữn ti, h u tin ặôu t xây dng chung nui và
nht là mua giậng. Do ặ, h khng cn kinh ph ặ lổp
ặt hữ thậng x l. òây là kh khđn thiu kh nđng ặôu
t khin ngi chđn nui khng th trang b Biogaz ặểc.
Ch duy nht nhng hẩ chđn nui lèn c ặề sc xây
Biogaz. Mẩt ngi dân ni: {C rt nhiu {ca} tip cn
vận ẻ ngân hàng. Do ặ, vn ặ vay tin trẻ nn qu kh


V. Porphyre, Nguyn Qu Ci (bin tp).Hà Nẩi: n phằm cềa PRISE, 2006.
Thâm canh chđn nui lển-qun l cht thi và bo vữ mi trng:
nghin cu ặểc thc hiữn ti tnh Thi Bnh, min Bổc Viữt Nam.

khđn nn chng ti thch vay tin cềa bn b và gia ặnh
hăn. Tuy nhin, hiữn nay, ai cng ặôu t cho chđn nui
nn h khng cn tin cho chng ti vay na}. Mẩt ngi
khc cho bit : {Sc kho cềa ti và cềa cc con ti ặang
gp nguy him, tt nhin, nu c th lổp ặt hữ thậng
Biogaz, ti s làm ngay nhng hiữn ti phi mẻ rẩng chđn
nui ặ tđng thu nhp cn nhng vn ặ khc s xem
sau}. Mc dễ, cc phăng tiữn s dng cn hn ch, cc
tấ chc tuyn truyn lun khuyn khch hữ thậng Biogaz,
khin n trẻ nn rt quen thuẩc vèi ngi dân. Nhiu
ngi chđn nui muận xây Biogaz ngay khi c th.
Hăn na, b Biogaz c th do cc k thut vin cềa
Phng mi trng huyữn hoc do cc thành phôn t do
xây dng. Tuy nhin, ặiu tra cho thy hữ thậng này
hot ặẩng gp nhiu trc trc. Mẩt x ặiu tra c 10 b
Biogaz th ch c 3 b hot ặẩng tật. Nguyn nhân do
cc nhân vin k thut thiu kin thc (kch cẽ cềa b
cha khng hểp l, khng c van ặiu hoà p sut, do
ặ gây nấ hữ thậng, b nt,...) hoc do ngi dân khng
bit s dng. V d, mẩt ngi làm ngh git mấ cho
rêng c th tậng toàn bẩ cht thi git mấ vào b cha.
Tấ chc hữ thậng qun l cht thi: hữ thậng cha
cht thi chung
Ngoài hữ thậng x l, ngi dân muận lổp ặt thm hữ
thậng tch tr cht thi. Nhng theo phôn lèn ặậi tểng
phãng vn, vt liữu xây hữ thậng thng ặổt và phi mt
nhiu diữn tch. Do ặ, nhiu ngi mong muận thc
hiữn mẩt hữ thậng cha phân chung. Khng phi lc
nào ngi dân cng s dng cht thi rổn cho trng trt.

Vào thi ặim khng côn phân, ngi dân ặấ phân vào
hậ cha chung này. Tuy nhin, hậ cha phân chung s
gây ra mẩt vn ặ mèi: khi phân ặ trẻ thành tài sn
chung, ngi ta sể phân s khng ặểc phân chia mẩt
cch hểp l gia nhng ngi sn xut. Mt khc, ngi
dân ặang gp kh khđn ặậi vèi qun l cht thi lãng:
qu nng, kh vn chuyn, qu nhiu ặ c th tch tr.
Xây dng mẩt hữ thậng măng mng chung cho phọp
hn ch viữc thi phân trc tip ra ngoài mi trng. Hữ
thậng măng mng này s dn cht thi ra khãi khu
vc dân c và ặấ vào mẩt ao lèn hoc sng quanh làng.
Ngểc li, cc cn bẩ nghin cu cho rêng s dng
ngun phân này cho trng trt vn tật hăn so vèi kin
thi phân ra cc dng chy.
Nh vy, gii php x l và tch tr cht thi ặt ra ba
thch thc: vn ặ nghin cu (nghin cu k thut
nhêm tm ra phăng php k thut tin tin và phễ hểp),
vn ặ thng tin và tp hun (tuyn truyn thng tin
nhêm qun l tật hăn cc hữ thậng x l cht thi nht
là Biogaz) và vn ặ tấ chc (nhêm qun l tp th viữc
tch tr và x l cht thi).

Tp hun cho ngi dân
Theo kin cềa ngi dân, kh khđn trong qun l cht
thi là do thiu hiu bit. Cn bẩ chnh quyn cho rêng
nu ngi sn xut bit ặểc cc nguy că và hu qu
t cc hot ặẩng sn xut cềa mnh th h s qun l
cht thi tật hăn. V phôn ngi sn xut, h yu côu
ặểc tp hun ặ gim thiu hu qu sn xut tèi mi
trng. òậi vèi cc nhân vin k thut, h muận c thm

nhiu thng tin ặ ặa ra nhng li khuyn bấ ch cho
ngi dân. Mẩt cn bẩ Phng khuyn nng huyữn ni:
{Chng ti khng th t vn cho ngi dân v viữc bn
phân hu că cho la, bẻi v, chng ri khng c thng
tin v nhu côu cềa cây trng và cht lểng phân
chung}. òi khi, thng tin do cc phng, ban cung cp
rt chnh xc và c th ặng cy. Nhng mẩt sậ d liữu
khng cn hểp l na v ặểc ly t cc cuận sch ặ
rt c hoc t thc tin thậng k trn cc x. Mẩt chề
tch x cho bit: {Chng ti hãi ngi nng dân lểng
phân chung h s dng ri lp ra con sậ trung bnh.
T ặ, chng ti ặa ra cc khuyn co}. Mẩt sậ ặậi
tểng là ngi nng dân và cn bẩ ặa phăng cho rêng
hiữn nay cn thiu mng ặào to v cch lổp ặt hữ
thậng x l cht thi.
Trn quy m cp x, ngi sn xut ặ ặểc tp hun.
Nhn chung, cc ặăn v y t chu trch nhiữm tp hun
cc chin dch vữ sinh, trong ặ, ặ cp ặn tc ặẩng
cềa cht thi chđn nui. Hẩi nng dân, Hẩi ph n và
cc Hểp tc x mi k thut vin t Phng khuyn nng,
mi trng hoc nng nghiữp cềa huyữn và tnh. Tip
ặ, ngi ta bo ngi chđn nui ặn hp qua ặài pht
thanh cềa x hoc nh v trẻng thn. òậi vèi ặa sậ
trng hểp, ch c ngi chđn nui lèn mèi ặểc mi
ặn. V vy, trẻng thn s là ngi c vai tr chuyn
ti thng tin t cuẩc hp ặn ngi chđn nui nhã. Tuy
nhin, nhiu ngi phàn nàn khng nổm ặểc thng tin.
Nhân vin k thut Biogaz ặểc ặào to qua tip xc vèi
nhng ngi xây dng Biogaz ặ c nhiu kinh nghiữm.
Huyữn V Th d kin qun l hot ặẩng xây dng

Biogaz, ặc biữt cm nhng thành phôn t do và giao
cho Phng mi trng huyữn ặẩc quyn xây dng hữ
thậng x l Biogaz nhêm trnh hiữn tểng Biogaz ặểc
lổp ặt bẻi nhng ngi khng c kh nđng.

Di di chđn nui ra vễng chuyn chđn nui ngoài
làng x
Trong khun khấ chnh sch pht trin chđn nui, tnh
k hoch lp vễng chuyn chđn nui. Nh vy, mi x
phi trch ra 10% quá ặt. òt ặểc la chn quy hoch
vễng chuyn chđn nui phi bao gm 3 tiu chuằn: i)
gôn cc trc ặng (ặm bo ặi li d dàng ặậi vèi th

65


Nhn thc cềa ngi dân ặậi vèi vn ặ
qun l ngun cht thi lển trong tnh Thi Bnh

y vin và hot ặẩng thu gom lển), ii) gôn ngun nèc
(sng), iii) cht lểng ặt thp (v diữn tch này chề yu
dành cho chđn nui). Mc ặch sậ mẩt cềa vễng này là
thâm canh và pht trin chđn nui lển quy m lèn.
Ngoài ra, cn bẩ chnh quyn cn muận tđng kh nđng
qun l cht thi chđn nui bêng cch lp ra hữ thậng
x l chung ẻ ặây: {Tp trung ặ qun l tật hăn} (theo
Trẻng ban chđn nui tnh). Mt khc, cn bẩ qun l
cho bit ngi chđn nui ặn ặây buẩc phi thc hiữn
m hnh kt hểp VAC ặ c th tn dng ặểc cht thi.
Di di chđn nui cho phọp hn ch mễi hi và gi vữ

sinh làng x hăn. Tuy nhin, hiữn nay, cha nhiu x
trin khai thành cng ặ n này.
Thc hiữn d n di di chđn nui ặt ra rt nhiu vn ặ.
Thc vy, ngi dân gp phi khng t nhng kh khđn.
Trèc ht, do vễng di di xa năi ẻ, ngi chđn nui sể
khng th theo di tật ặàn vt nui. Rt him gp trng
hểp hẩ muận di di ặn vễng chuyn chđn nui khng
nui lển trèc ặây. Thng thng, hẩ chuyn ặn ặây
thng là hẩ chđn nui quy m lèn và ặ c că sẻ chđn
nui ri. Do ặ, di di ặn vễng mèi buẩc nhng hẩ này
phi ặôu t li cho chung tri. òiu này tăng ặậi kh
thc hiữn trong bậi cnh gi tht lển ặang bin ặẩng
mnh hiữn nay. Vn ặ cuậi cễng là ặt s dng. Thc
vy, mc dễ cc x ặu ặ xc ặnh r chu vi vễng
chuyn chđn nui nhng ặt ặ vn thuẩc quyn sẻ hu
cềa ngi dân. V vy, ặ c ặt sn xut, ngi chđn
nui buẩc phi thăng lểng vèi chề ặt ặ dn ặin ặấi
tha. S trao ặấi này s ặc biữt kh thc hiữn nu
khng c s can thiữp cềa cc tấ chc trng tài. Hôu ht
ngi dân muận chuyn ặn khu chđn nui ặu gp
phi kh khđn khi trao ặấi ặt: chề ặt t chậi, cc ặiu
kiữn yu côu khng chp nhn ặểc, mẩt ruẩng c
nhiu chề khin viữc thăng lểng kh khđn hăn.
Mc dễ gp phi rt nhiu kh khđn, cn bẩ chnh
quyn d kin thc thi php ch nhêm buẩc tt c ngi
chđn nui, nu muận mẻ rẩng quy m sn xut phi
chuyn ặn vễng chuyn chđn nui. Mt khc, ngh
quyt Hà Nẩi thng nđm nđm 2005 ặ ngh tđng nh
hẻng cềa Hẩi nng dân ặ to ặiu kiữn thun lểi cho
viữc trao ặấi ặt nu ặiu ặ c s tc ặẩng tch cc

ặn bo vữ mi trng. Tuy nhin, cn bẩ x vn cha
bit làm th nào ặ qun l cc cuẩc xung ặẩt ặt ặai.
H cng khng bit nn to ặiu kiữn cho di di chđn
nui hay trng la. Nhiu ngi yu côu phi c vđn
bn r ràng t pha tnh v nhng u tin pht trin nng
thn. C nh vy, gii quyt vn ặ ặt ặai s trẻ nn
d dàng hăn. Tuy nhin, gii php này ặang gp phi
mẩt sậ kh khđn v tấ chc (xc ặnh r vai tr cềa tng
ặậi tểng, ặm nhiữm vai tr gii hoà, trng tài).

66

Qun l chđn nui và nhng tc ặẩng cềa n tèi
mi trng
Phôn lèn ngi dân cho rêng qun l chđn nui c th
ặnh gi và hn ch ặểc cc tc ặẩng tiu cc cềa
chđn nui tèi mi trng. Ngi dân quan tâm nhiu
hăn tèi vữ sinh làng x và ngun nèc; sc kho và
nguy hi khu gic. òiu này quyt ặnh nhng tiu
chuằn trong viữc qun l chđn nui dèi con mổt cềa
ngi dân.
Gii php này ặt ra mẩt sậ kh khđn và thch thc.
Xc ặnh vai tr qun l cềa cc ặậi tểng
Hiữn ti, khng ai kim trch nhiữm qun l hẩ chđn
nui v thi gian làm viữc và thu nhp cha ặểc xc
ặnh. Hẩi nng dân c th ặm bo vai tr qun l xung
ặẩt, ặc biữt xung ặẩt do hẩ này làm rậi lon hot ặẩng
kinh t cềa hẩ khc. Tuy nhin, tt c nhng hẩ chđn
nui nhã ặểc phãng vn ặu khng ặnh: ch hẩ chđn
nui lèn c quyn pht biu trèc cc Hẩi. Mẩt sậ ặậi

tểng ặểc coi là rt chnh ặng ặ thc hiữn vai tr
qun l chđn nui. Cc chề tch x và th y vin hiu r
tnh hnh chđn nui do h thng xuyn ặn thđm cc
hẩ sn xut. Do ặ, h hoàn toàn c th tuyn truyn
cc khuyn co, ch dn tèi ngi chđn nui. Cc th y
vin c kh nđng v k thut, cn cc chề tch x c
thằm quyn ặ gii quyt xung ặẩt gia ngi dân và
ngi chđn nui.
Xc ặnh quy tổc qun l: yu tậ ặẩng că, khiu ni
cềa ngi dân
ò bổt ặôu viữc qun l, cn bẩ chnh tr muận ặậi tểng
ặang chu nhng nh hẻng xu cềa cht thi trnh ặăn
khiu ni. Bẻi l, nu khng c ngi khiu ni, h s
khng th qun l và gii quyt vn ặ. Tuy nhin, ặiu
tra cho thy ngi dân thng t chậi khiu ni, phàn
nàn. Mẩt nng dân huyữn V Th ni: {Mc dễ chng
ti lo lổng cho sc kho cềa mnh nhng s khng mẩt
ai ặi khiu ni. Nhng ngi chđn nui xung quanh ặây
là bn b, là anh em h, anh em ruẩt tht. òiu quan
trng nht vn là duy tr mậi quan hữ tật ặóp gia chng
ti}. Do ặ, s can thiữp cềa trng tài là ặiu khng kh
quan na. Cc cn bẩ và cc ặăn v cp x trẻ nn qu
lèn ặậi vèi ngi dân. Mẩt ngi bun bn huyữn V
Th ni: {ụ ặa v cềa ti, ti c th làm g? òi gp ng
chề tch x ? Ti khng c quyn làm ặiu ặ. Đng y
là ngi qu quan trng}.
Tiu ch qun l, quy ặnh côn thit
ò qun l chđn nui, côn xc ặnh cc tiu ch qun
l. Ngi ặểc phãng vn muận x thc thi cc quy ặnh

V. Porphyre, Nguyn Qu Ci (bin tp).Hà Nẩi: n phằm cềa PRISE, 2006.
Thâm canh chđn nui lển-qun l cht thi và bo vữ mi trng:
nghin cu ặểc thc hiữn ti tnh Thi Bnh, min Bổc Viữt Nam.

và tnh ặa vào cc php ch. La chn quy ặnh ph
thuẩc vào kin cềa ngi dân. Cc vn ặ chnh côn
phi gii quyt là mễi hi, vữ sinh làng x và sc kho.
Trèc ht, cc chề tch x gp phôn bo vữ mi trng
(vữ sinh làng x, cm thi phân trc tip xuậng sng,...)
và qun l chđn nui (qun cht thi, hữ thậng hn ch
mễi hi). Mẩt sậ x ặ ặa ra cc quy ặnh nhng ặiu
tra cho thy ngi chđn nui khng tn trng cc quy
ặnh này. Cc php ch ẻ cp cao hăn c hèng rẩng
hăn. Hiữn ti, cc php ch này ặang c mc ặch qun
l s pht trin cềa chđn nui: hẩ chđn nui nào muận
tđng quy m ặàn s phi xây hữ thậng x l Biogaz và
(hoc) phi di di ặn vễng chuyn chđn nui.
Cht thi và cht lểng vữ sinh tht: nh hẻng tèi
th trng?
Tiu chuằn sậ mẩt cềa ngi tiu dễng Viữt Nam ặậi
vèi tht lển là ặẩ mm và t lữ mẽ. Theo h, thc đn vt
nui là nhân tậ duy nht c th làm thay ặấi cht lểng
tht. H t, thm ch khng quan tâm tèi vn ặ vữ sinh
sn phằm. Ngi thành th cho rêng vữ sinh chđn nui
cng là mẩt nguyn nhân làm nh hẻng ặn cht
lểng tht lển nhng ặiu này cn rt m nht.
Ngi tiu dễng ặ bổt ặôu quan tâm ặn cht lểng
thc phằm v h sể nhng tc ặẩng trc tip cềa mẩt
sậ thi quen chđn nui tèi cht lểng tht (lây nhim

thuậc tr sâu, hc-mn hoc thuậc khng sinh). Tuy
nhin, h cha ặ ặn nh hẻng cềa cc thi quen
này tèi mi trng do h c nhiu mậi quan tâm khc
cp thit hăn. Do ặ, th trng cha gây nh hẻng tèi
qun l cht thi chđn nui.

Qun l chđn nui là mẩt gii php cuậi cễng nhng n
cng ặt ra nhng thch thc mèi - vn ặ th ch (quy
ặnh liu lểng cht thi s dng tậi ặa, thẻng pht).
Cuậi cễng, ngi dân ặ hnh dung ra mẩt sậ gii php
t nhiu ặ ặểc p dng hiữn nay. Cc phân tch cho
thy nhng gii php này ặt ra thch thc mèi ặậi vèi
viữc qun l cht thi lển: vn ặ th ch và tấ chc,
vn ặ qun l, tuyn truyn thng tin và ặào ặo.

Phân tch th ch và cc hèng thay ặấi
Trong cc phôn trn, chng ti ặ xc ặnh nhng ặậi
tểng lin quan ặn vn ặ {qun l cht thi chđn nui
ti tnh Thi Bnh}. Phân tch cho thy ngi dân ặ pht
hiữn ra rt nhiu thch thc, kh khđn ặậi vèi cht thi
côn phi ặểc gii quyt. Phôn này c mc ặch phân
tch mậi quan hữ gia cc ặậi tểng nhêm xc ặnh mẩt
s thay ặấi phễ hểp.
Phọp phân tch th ch trẻ nn sâu hăn và hoàn chnh
hăn khi kt hểp vèi chăng trnh phân tch thng tin và
biu din hữ thậng bêng phăng php PACT. Nh vy,
phân tch khng ch phọp ch r nhng {nẩi hàm}ặểc
u tin trong hữ thậng {qun l cht thi chđn nui ti
Thi Bnh} mà cn xc ặnh nhng khu vc thậng nht
gia cc ặậi tểng và tm ra nhng ặậi tểng chề chật

c kh nđng khăi mào thay ặấi.

Cc ặậi tểng và {nẩi hàm} cềa hữ thậng
Qua ặiu tra, chng ti ặ s dng 20 loi ặậi tểng
trong phân tch th ch v hữ thậng {qun l cht thi
lển} bêng phăng php PACT (Bng 1).

Bng 1: Loi ặậi tểng s dng trong phân tch th ch vèi phăng php PACT
òậi tểng
Sẻ nng nghiữp tnh

M
Prov_agr_d

Phng nng nghiữp huyữn
Hểp tc x nng nghiữp x
Sẻ mi trng tnh
Phng mi trng huyữn

Dist_agr_d
Coop_xa
Prov_env_d
Dist_env_d

Phng khuyn nng huyữn

Dist_ext_d

Trm t x

Med_ser_xa

Th y vin
Cn bẩ chnh tr (tnh và huyữn)
Chề tch x

Veterinary
Pol_off
Lead_xa

òậi tểng
Trung tâm nghin cu : CIRAD (E3P),
GRET, NIAH, VASI
Hẩi nng dân
Hẩi ph n
Ngi dân nng thn khng nui lển
Hẩ chđn nui lèn (sn xut kt hểp, xa
năi ẻ) c b Biogaz ngoài làng x
Hẩ chđn nui trung bnh/ặang pht trin
và hẩ chđn nui lèn trong làng x
Hẩ chđn nui trung bnh/ ặang pht
trin ngoài làng x
Hẩ chđn nui nhã
Hẩ nui c
Hẩ trng trt

M
Recherche
As_pay_xa
As_fem_xa

Habitants
Elev_big
Elev_moy1
Elev_moy2
Elev_pti
Pisciculteur
Agriculteur

67


Nhn thc cềa ngi dân ặậi vèi vn ặ
qun l ngun cht thi lển trong tnh Thi Bnh

Mt khc, phân tch ặiu tra ặ cho phọp ch r nhng
vn ặ qun l cht thi mà ngi dân ặ pht hiữn ra.
22 {nẩi hàm} ặ ặểc xc ặnh ặậi vèi hữ thậng nghin
cu. òây là nhng nẩi hàm ngi dân ngi dân mong

muận chng ặểc ci thiữn: {vữ sinh làng x}
(Propr_vil), {vữ sinh ngun nèc b mt} (Propr_eau),
{vữ sinh khng kh} (v d gim thiu mễi hi,...).

Bng 2: Thch thc và {nẩi hàm} ặểc s dng cho phân tch th ch bêng phăng php PACT
Thch thc
Nẩi hàm
Cht lểng cuẩc sậng - vn ặ vữ sinh làng x
- vn ặ vữ sinh ngun nèc b mt
- vn ặ cht lểng khng kh (gim mễi hi)
Sc kho

- vn ặ sc kho cẩng ặng
- vn ặ sc kho vt nui
- vn ặ cht lểng nèc
Xung ặẩt ặa phăng - vn ặ qun l xung ặẩt gia cc hẩ lân cn (duy tr hoà bnh x hẩi)
Kinh t
- vn ặ pht trin nng nng nghiữp ặa phăng sao cho qun l cht
thi khng km hm sn xut trong tnh
- vn ặ xut khằu/hnh nh cềa tnh
X l cht thi d tha - vn ặ x l cht thi d tha vèi chi ph hểp l nht (nhân cng, thi gian)
Pht huy gi tr kinh t - vn ặ pht huy gi tr kinh t cềa cht thi qua bn phân trc tip
Th ch
- vn ặ quy ặnh ẻ cp x
- vn ặ php ch
- vn ặ ch th nhêm ặa ra khun khấ cho vn ặ qun l cht thi và
ềng hẩ cc sng kin cềa ngi dân ặa phăng
Tấ chc
- vn ặ xc ặnh vai tr cềa cc ặậi tểng, s phậi hểp trong hành ặẩng
Qun l chđn nui
- vn ặ qun l chđn nui (kim tra cch qun l hẩ chđn nui, ặnh gi
cc nh hẻng, thẻng, pht)
Kin thc
- vn ặ kin thc v cht lểng phân
- vn ặ kin thc v thc trng tnh hnh ặậi vèi nhim trong tnh
- vn ặ hiu bit v cht thi trong nng hẩ
- vn ặ nghin cu cng nghữ (tch tr và x l)
Tuyn truyn thng tin - vn ặ tuyn truyn tc ặẩng cềa cht thi
- vn ặ tuyn truyn ni chung

Tnh hnh phc tp
Yu côu ci thiữn hữ thậng cềa cc ặậi tểng

Theo ngi dân, c rt nhiu vn ặ xung quanh viữc
qun l chđn nui lển. Tuy nhin, khng phi tt c cc
nẩi hàm ặu c tôm quan trng nh nhau. Thc vy,
ngi dân c quan ặim tri ngểc nhau v nh hẻng
cềa cht thi và qun l cht thi. Quan ặim này c
tc ặẩng ặn hành ặẩng mà nhm ặậi tểng này muận
nhm ặậi tểng khc thc hiữn.
Nh vy, yu côu cềa cc ặậi tểng v hữ thậng {nẩi
hàm} (thiữn ch ặểc thy mẩt nẩi hàm nào ặ ặểc ci
thiữn) cho phọp ch r tôm quan trng cềa cc {nẩi hàm}
(Hnh 2).

68

M sậ
Prop_vil
Prop_eau
Air
Sante_hum
Sante_ani
Potabilite
Conflit
Dev_agri
Exportation
Elimination
Val_$
Regul_local
Legislation
Directives
Organizat

Controle
Conn_intra
Conn_situ
Mgt_ploit
Rech_tech
Sensi_imp
Vulga

Phân tch cho thy mậi quan tâm chnh và cc yu côu
sậ mẩt cềa ngi dân là sc kho con ngi và cht
lểng cuẩc sậng (vữ sinh làng x, vữ sinh ngun nèc
b mt, vữ sinh khng kh).
Phân tch cng cho thy, nhng ặiu lc ặôu tẻng
chng khng ặng quan tâm nh s cđng thng gia
nhng ngi dân, li là nẩi hàm quan trng.
Ngoài ra, ngi dân rt quan tâm ặn khâu tuyn
truyn. H cho rêng qun l cht thi là mẩt vn ặ k
thut. òêng sau yu côu ci thiữn này, ngi dân tin
tẻng vào mẩt {k thut diữu k} c th cho phọp gii
quyt toàn bẩ vn ặ cht thi.


V. Porphyre, Nguy‘n Qu’ C´i (bi™n tÀp).Hµ NÈi: ƒn ph»m cÒa PRISE, 2006.
Th©m canh ch®n nu´i lÓn-qu∂n l˝ ch†t th∂i vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng:
nghi™n c¯u Æ≠Óc th˘c hi÷n tπi tÿnh Th∏i B◊nh, mi“n Bæc Vi÷t Nam.

H◊nh 2: T«m quan tr‰ng cÒa c∏c nÈi hµm theo ˝ ki’n cÒa ng≠Íi d©n

CuËi cÔng, c∏c ÆËi t≠Óng c„ y™u c«u lÌn ÆËi vÌi vi÷c x∏c
Æfinh c∏c chÿ thfi r‚ rµng v“ qu∂n l˝ ch†t th∂i ch®n nu´i.

MÈt sË {nÈi hµm} c„ tÊng y™u c«u th†p do hai nguy™n
nh©n. Th¯ nh†t, Æ©y lµ nh˜ng nÈi hµm kh´ng Æ≠Óc ≠u
ti™n c∂i thi÷n bªng c∏c nÈi hµm kh∏c; v› dÙ, nÈi hµm
{ch†t l≠Óng n≠Ìc} vµ xa h¨n n˜a lµ nÈi hµm c∏c th„i
quen hi÷n nay nh≠ ph∏t huy gi∏ trfi kinh t’ cÒa ch†t th∂i.
Th¯ hai, Æ©y lµ nh˜ng nÈi hµm mµ tıng nh„m ÆËi t≠Óng
c„ ˝ ki’n r†t kh∏c nhau v“ chÛng. Nh≠ vÀy, th´ng tin
v“ qu∂n l˝ n´ng hÈ vµ v“ ch†t l≠Óng ch†t th∂i (lµm ph©n
b„n ho∆c lµm th¯c ®n cho c∏) lµ nh˜ng nÈi hµm mµ chÿ
c∏c ÆËi t≠Óng s∂n xu†t n´ng nghi÷p vµ nghi™n c¯u
quan t©m. CuËi cÔng, y™u c«u c∂i thi÷n qu∂n l˝ ch†t th∂i
mµ kh´ng g©y ∂nh h≠Îng x†u tÌi xu†t kh»u thfit lÓn lµ
r†t th†p vµ chÿ c∏c c∏n bÈ ch›nh quy“n tÿnh vµ hÈ ch®n
nu´i lÌn quan t©m. Nh≠ vÀy, loπi nÈi hµm c„ y™u c«u
th†p ho∆c kh´ng c„ s˘ thËng nh†t gi˜a c∏c ÆËi t≠Óng
khi’n vi÷c c∂i thi÷n nÈi hµm trÎ n™n kh„ kh®n h¨n.

M¯c ÆÈ quan t©m vµ m¯c ÆÈ Æ∏p ¯ng kh∏c nhau cÒa
c∏c ÆËi t≠Óng
Ph©n t›ch Æ∏p ¯ng vµ y™u c«u c∂i thi÷n h÷ thËng cÒa
mÁi ÆËi t≠Óng cho th†y c∏c chÒ tfich x∑, ng≠Íi ch®n
nu´i quy m´ trung b◊nh, quy m´ lÌn, c∏c c∏n bÈ ch›nh
trfi, c∏c Phflng n´ng nghi÷p vµ c∏c HÓp t∏c x∑
(B∂ng 3) lµ nh˜ng ÆËi t≠Óng c„ li™n quan nh†t Æ’n v†n
Æ“ (Æ∏p ¯ng vµ y™u c«u mπnh). Tuy nhi™n, Æ∏p ¯ng
nhªm c∂i thi÷n t◊nh h◊nh hi÷n nay cÒa h‰ r†t hπn ch’,
trı c∏c ÆËi t≠Óng tr˘c ti’p nh≠ ng≠Íi ch®n nu´i. ßi“u
nµy khºng Æfinh thi÷n ch› hµnh ÆÈng nhªm c∂i thi÷n
h÷ thËng cÒa loπi ÆËi t≠Óng nµy. Do Æ„, nh˜ng ÆËi
t≠Óng nµy r†t quan tr‰ng trong kh©u hµnh ÆÈng cÚng

nh≠ trong ph©n t›ch s©u h¨n.

B∂ng 3: M¯c ÆÈ li™n quan cÒa tıng ÆËi t≠Óng (total concern of the stakeholders)
ßËi t≠Óng
Pol_off
Prov_ agr_ d
Lead_xa
Veterinary
Coop_xa
Research
Wom_uni_xa
Dist_ agr_ d
Med_ser_xa
Prov_env_d

Y™u c«u
72
65
64
62
62
61
60
58
58
56

ß∏p ¯ng
3
13

15
5
9
4
5
14
8
5

ßËi t≠Óng
Dist_env_d
Med_farm1
Big_farm
Farm_uni_xa
Med_farm2
Inhabitants
Fish_farmer
Sma_farm
Dist_ext_d
Crop_farmer

Y™u c«u
54
51
50
50
50
49
43
40

38
33

ß∏p ¯ng
6
28
28
10
28
15
22
3
14

69


Nhn thc cềa ngi dân ặậi vèi vn ặ
qun l ngun cht thi lển trong tnh Thi Bnh

Hèng ci thiữn hữ thậng c th
òậi tểng sn sàng và chnh ặng hành ặẩng
nhiu hăn (willing, acknowledge and legitime)
Mc dễ qun l cht thi là mẩt vn ặ cn mèi và ngi
dân thng khng c tẻng hành ặẩng chnh xc ặ
ci thiữn tnh hnh nhng ặiu tra ặ cho phọp xc ặnh
ặểc {nhiu lnh vc hành ặẩng} c th gii quyt ặểc
mi vn ặ ặt ra và ci thiữn cc nẩi hàm. Cc lnh vc
hành ặẩng ặểc chia thành 7 nhm. Mi nhm c kh
nđng ci thiữn mẩt trong sậ cc {nẩi hàm}:

1. Ci thiữn k thut x l và tch tr cht thi; ngi
dân cho rêng làm tật hăn cng tc qun l cht thi
ặểc gii quyt bêng cc gii php k thut ẻ quy
m nng hẩ: xây dng hữ thậng tch tr, ặa vào
cc gii php k thut mèi, ặăn gin cho phọp hn
ch mễi hi, p dng k thut mèi nhêm {vữ sinh}
cht thi và làm cho cht thi c th vn chuyn
ặểc (gim th tch, khậi lểng, mễi hi), xây dng
hữ thậng knh măng nhêm qun l cht thi lãng.
Nhn chung, gii php k thut ặểc xem xọt nhiu
nht là hữ thậng x l biogaz.
2. Thc hiữn tật hăn cng tc qun l cc thành
phôn chđn nui; theo ngi dân, mẩt cch ci
thiữn (và gii quyt nhng thch thc ặ ặt ra, ặc
biữt là vn ặ vữ sinh làng x và sc kho vt nui)
qun l cht thi khc là p dng nhng thi quen
tật ẻ quy m nng hẩ: khng th vt nui t do trong
x, khng ặ cht thi chđn nui văng vi ra ngoài
khu vc chđn nui, vữ sinh vễng chuyn chđn nui.
3. Ci thiữn qun l nng hẩ; nhm hành ặẩng này
bao gm vn ặ s dng cht thi hểp l cho trng
trt và thu sn, thc hiữn cc hữ thậng nng
nghiữp kt hểp mẩt cch cân ặậi, s dng phân
chung cho toàn bẩ cc ruẩng nhêm trnh hiữn
tểng bo hoà do tp trung bn phân cho ruẩng ẻ
gôn mà khng bn cho ruẩng ẻ xa. Ngoài ra, ặ gii
quyt vn ặ sc kho con ngi, nhm hành ặẩng
này cn c thm gii php s dng cc dng c bo
vữ khi tip xc trc tip vèi cht thi.
4. Ci thiữn qun l mi trng; chề yu tp trung

vào ci thiữn cht lểng cuẩc sậng và vữ sinh làng
x, lnh vc hành ặẩng này bao gm nhng hành
ặẩng sau: vữ sinh tt c cc khu vc trong x (knh
măng, ặng x), vn chuyn {sch} cht thi
trong x ặ tn dng cho trng trt và ao c, khng
ặ phân thot ra cc dng chy (ao, sng), khng
thi nèc ao c ba bi khi thay nèc ao.
5. Gii php {khng gian}; lp vễng chuyn chđn
nui ngoài khu vc làng x nhêm tp trung cc hẩ
chđn nui, gim thiu cc nguy hi và qun l cht
thi chđn nui tật hăn, theo nguyn tổc {tp trung
ặ qun l tật hăn}.

70

6. Gii php tấ chc và th ch; bao gm nhng
hành ặẩng sau: 1) Xc ặnh và p dng cc quy ch
và php ch nhêm ặiu chnh cc thi quen cềa
ngi chđn nui và ngi s dng cht thi. 2) Tấ
chc trao ặấi phân (cho, bn) gia ngi sn xut
và ngi tiu th. 3) Tấ chc thu gom cht thi. 4)
Thc hiữn cc gii php qun l cht thi tp th. 5)
Lp cc nhm lin ngành thậng nht và phậi hểp ẻ
quy m cp x hoc cp huyữn. 6) Xc ặnh vai tr
cềa mi ặậi tểng, ặc biữt vai tr trng tài hay
ngi hoà gii cc xung ặẩt. 7) La chn hèng
pht trin nng thn và thâm canh nhêm qun l
vn ặ ặt ặai. 8) Xc ặnh và thc hiữn hữ thậng
cp vận (cho vay, trể cp) nhêm to ặiu kiữn cho
ngi dân p dng cc gii php k thut (x l)

hoc khng gian (di di chđn nui).
7. Tuyn truyn và lnh hẩi kin thc; lnh vc này
bao gm nhng hành ặẩng sau: tđng cng thng
tin cho ngi dân v k thut, tc ặẩng cềa cht thi
và cc phăng tiữn x l cht thi, thc hiữn cc
kho tp hun cho ngi chđn nui, ặào to cc k
thut vin, s dng phăng tiữn côn thit cho cc
lèp tp hun, pht trin kin thc mèi v k thut x
l và qun l (nổm ặểc nhu côu phân cho trng trt
và lểng phân bn hiữn c,...).
Da theo ặiu tra, ặậi vèi mi loi ặậi tểng cềa hữ
thậng, chng ti ặ xc ặnh ặểc i) {kh nđng hành
ặẩng hiữn thi} (nhng g ặậi tểng ặang thc hiữn hiữn
nay trong cc lnh vc hành ặẩng trn), ii) {kh nđng
hành ặẩng tha nhn/chnh ặng} (nhng viữc mà ặậi
tểng này cho rêng ặậi tểng khc phi hoc c th
thc hiữn trong nhiu lnh vc hành ặẩng).
Phân tch cho thy cc ặậi tểng ặểc tha nhn c kh
nđng hành ặẩng lèn và phi hành ặẩng nhiu hăn na
là cc ặậi tểng trc tip: ngi chđn nui. V d, ặ ci
thiữn vữ sinh làng x, phôn lèn ngi dân ặu muận
ngi chđn nui dn phân do vt nui cềa h thi ra.
Phi tha nhn rêng hành ặẩng này ặang bổt ặôu ặểc
thc hiữn. Tuy nhin, ngi chđn nui vn c th tđng
cng nhng n lc vữ sinh làng x hăn nh th.
Nu kt qu hành ặẩng này là rt bnh thng, ặiu ặ
c ngha rêng toàn bẩ cc ặậi tểng ặang cm thy rt
thoi mi bẻi v h ặ thậng nht giao cho cc ặậi tểng
trc tip (ngi chđn nui) trch nhiữm trèc tnh hnh
hiữn ti và tăng lai.

Tuy nhin, phân tch sâu hăn v {kh nđng hành ặẩng
ặểc tha nhn} cho phọp xc ặnh thm mẩt sậ ặậi
tểng khc b coi nh c th hoc phi hành ặẩng nhiu
hăn ặ ci thiữn tnh hnh mc dễ h là nhng ặậi tểng


V. Porphyre, Nguyn Qu Ci (bin tp).Hà Nẩi: n phằm cềa PRISE, 2006.
Thâm canh chđn nui lển-qun l cht thi và bo vữ mi trng:
nghin cu ặểc thc hiữn ti tnh Thi Bnh, min Bổc Viữt Nam.

c kh nđng hành ặẩng kọm hăn ngi chđn nui
(Bng 4).
Hiữn ti, mẩt sậ ặậi tểng ặểc xem là t hoc khng
lin quan ặn tnh hnh hiữn nay. Tuy nhin, h vn b
cc ặậi tểng khc tha nhn là chnh ặng và c kh
nđng ặiu khin hành ặẩng ci thiữn hữ thậng và mẩt
sậ nẩi hàm c yu côu ci thiữn cao. Nhng ặậi tểng
ặ là:
- òậi vèi viữc ci thiữn mi trng sậng (vữ sinh làng
x và cht lểng khng kh): Hẩi nng dân, Hểp tc
x và toàn bẩ cc nhm hẩ sn xut.
- òậi vèi sc kho: nht là hẩ chđn nui nhã, ngi
trng trt, hẩ nui c, cc nhm hẩ chđn nui khc,
Hẩi nng dân và Hểp tc x.
- òậi vèi cc cuẩc xung ặẩt: chề tch x và Hẩi nng
dân.
- òậi vèi tuyn truyn: Phng mi trng và Phng

nng nghiữp ẻ cc cp. òậi tểng chnh hiữn nay là
Phng nng nghiữp huyữn.

òậi vèi cc ch th: cn bẩ chnh tr và cc Phng mi
trng. Tuy nhin, theo cc ặậi tểng, ặậi vèi nẩi
hàm này, hiữn ti, khng mẩt ặậi tểng nào c lin
quan thc s.

Cuậi cễng, hiữn nay, dng nh khng c ặậi tểng
nào lin quan nhiu ặn nhng vn ặ t ặểc u tin
nh tấ chc (n ặnh vai tr và phậi hểp gia cc ặậi
tểng) và qun l chđn nui. Tuy nhin, kh nđng ci
thiữn nhng nẩi hàm này s rt lèn ặc biữt khi c ặậi
tểng lin quan và ặểc tha nhn:
- òậi vèi qun l chđn nui: Hểp tc x, chề tch x,
Hẩi nng dân và Phng mi trng tnh.
- òậi vèi tấ chc: cc Hểp tc x, Hẩi nng dân, Hẩi
ph n, Phng nng nghiữp và mi trng tnh, cn
bẩ chnh tr và chề tch x.

Bng 4: Nẩi hàm chnh và cc ặậi tểng ặểc tha nhn là chnh ặng ặ thc hiữn hành ặẩng
Nẩi hàm

òậi tểng lin quan hiữn nay

òậi tểng ặểc tha nhn và ặểc ch ặểi
hành ặẩng
Mc ặẩ nhiu hăn
Mc ặẩ nhiu hăn na
Hẩi nng dân và cc Ngi chđn nui
Hểp tc x
(tt c cc nhm)
Ngi chđn nui (nhã) Ngi chđn nui

Ngi trng trt
(lèn và trung bnh)
Ngi nui c
Hẩi nng dân
Hểp tc x

Mc ặẩ nhiu
Ngi chđn nui (tt
c cc nhm)
Ngi chđn nui
(trung bnh, lèn)
Phng nng nghiữp
(huyữn)

Mc ặẩ thp hăn
Phng nng nghiữp
(huyữn, tnh)

Tuyn truyn

Phng nng nghiữp
(huyữn)
Ngi chđn nui (tt
c cc nhm)
Phng nng nghiữp
(huyữn)

Phng mi trng
(huyữn và tnh)
Phng nng nghiữp

Chề tch x
Hẩi nng dân
Ngi chđn nui
(tt c cc nhm)

Hẩi ph n, Hẩi nng
dân, Hểp tc x

Xung ặẩt

Phng khuyn nng,
Phng mi trng
(huyữn)
Phng nng nghiữp
(huyữn)
Ngi chđn nui (tt
c cc nhm) + Phng
nng nghiữp tnh
Phng nng nghiữp
(huyữn và tnh)
{Chề tch x}
{Th y vin}

Cn bẩ chnh tr
Phng mi trng
Hểp tc x
Chề tch x

Phng nng nghiữp

X

Hểp tc x,
Hẩi nng dân và
Hẩi ph n

Vữ sinh làng x
Sc kho con ngi

Cht lểng khng kh

Ch th

X

Qun l chđn nui

X

Tấ chc

X

Ngi chđn nui
(tt c cc nhm)
Chề tch x và
Hểp tc x

Hẩi nng dân
Phng mi trng

(huyữn)
Phng nng nghiữp
và mi trng tnh
Cn bẩ chnh tr và chề
tch x

NB: X c ngha là khng c ặậi tểng nào; { }ngha là mc ặẩ rt thp

71


Nhn thc cềa ngi dân ặậi vèi vn ặ
qun l ngun cht thi lển trong tnh Thi Bnh

Theo cc ặậi tểng, phôn lèn nhng hành ặẩng ặng
ra c th ặểc tin hành tật hăn nhng phân tch cho
thy ch mẩt sậ ặiu ặểc thc hiữn. V th, côn phi
làm thm nhiu ặiu hăn na ặ thc hiữn hành ặẩng
(v kh nđng và tnh chnh ặng thc hiữn hành ặẩng
ặ ặểc tha nhn). Nh vy, hiữn nay, nhng hành
ặẩng này cn phi thai thm ch cha tn ti nhng côn
phi thc hiữn chng dèi s gim st cềa ngi dân:
- Xây dng hữ thậng qun l cht thi chung (ao, ề
phân, knh măng, hữ thậng thu gom,...).
- Pht trin hữ thậng tch tr và chuyn ho phân
(nht là làm vữ sinh và kh mễi hi nhêm gim cc
nguy hi và to ặiu kiữn d dàng cho viữc vn
chuyn).
- Mang cc dng c bo vữ khi tip xc trc tip vèi
cht thi (ặc biữt là gim cc nguy că ặậi vèi sc

kho con ngi).
- ẫp dng m hnh phân x: ặậi vèi vn ặ trao ặấi
ặt ặai hoc trong trng hểp xung ặẩt do qun l
cht thi khng hểp l dn ặn nhng hu qu kinh
t cho hẩ chđn nui th ba.
- Thc thi cc quy tổc, php ch và ch th.
- Thc hiữn kim tra hẩ chđn nui.
- Xc ặnh vai tr cềa tng ặậi tểng, lp nhm lin
ngành.
- Phậi hểp trao ặấi gia cc ặậi tểng.
- Lnh hẩi kin thc và tuyn truyn thng tin v s
dng cht thi cho trng trt và nui c.
òp ng c ặiu kiữn và ặp ng ci thiữn hữ thậng
tim nđng
Nhêm xc ặnh ặâu là nhng ặp ng ci thiữn hữ thậng
qun l cht thi tim tàng và nhêm xc ặnh cc hèng
hành ặẩng, chng ti ặa ra {ặp ng c ặiu kiữn} cềa
cc ặậi tểng thng qua cc cuẩc ặiu tra. òây là
nhng hành ặẩng ngi dân sn sàng làm nu mẩt vài
{nẩi hàm} ặ ặểc ci thiữn trèc ặ nh hành ặẩng cềa
mẩt ặậi tểng khc. Nh vy, c rt nhiu {ặp ng c
ặiu kiữn}, ặc biữt là:
- Nhng ặậi tểng thng tip xc trc tip vèi phân
(ngi chđn nui, ngi trng trt và ngi nui c)

72

-

sn sàng thc hiữn cc gii php ặ ci thiữn {nẩi

hàm} cht lểng khng kh, vữ sinh làng x và cc
dng chy nu nẩi hàm {quy ặnh} và {gim st}
ặểc thc hiữn tật hăn.
Ngi chđn nui, ngi trng trt và ngi nui c
s qun l cht thi tật hăn bêng cch p dng liu
lểng phân bn {hểp l} nu cng tc tuyn truyn
ặểc ci thiữn, tc là ngi sn xut c nhiu thng
tin hăn.

Nh vy, chng ti ặ làm sng tã mẩt sậ mậi quan hữ
pht trin c ặiu kiữn cềa cc nẩi hàm, ặc biữt là:
- Trao ặấi cht thi s ặểc làm tật hăn khi nẩi hàm
{tấ chc} (xc ặnh vai tr cềa cc cn bẩ lnh ặo)
và {nghin cu k thut} (p dng cc k thut làm
gim khậi lểng, th tch và mễi hi cềa cht thi
trong nng hẩ) ặểc quan tâm.
- Xung ặẩt gia nhng ngi dân s gim nu c cc
quy ặnh làm {hn ặnh} cc hot ặẩng cềa ngi
chđn nui và phi c nhng ặậi tểng ặm trch vai
tr trng tài và hoà gii.
- Vn ặ gim st nng hẩ s trẻ nn tật hăn nu vai
tr cềa cc ặăn v c thằm quyn cp x ặểc xc
ặnh r ràng và cc quy ặnh ặểc thc thi.
- òào to, tuyn truyn và phấ bin k thut s hiữu
qu hăn khi cc nghin cu tm ra ặểc liu lểng
phân bn hểp l, khi c phăng tiữn vt cht và tài
chnh ặ thc hiữn cc kho ặào to và vai tr cềa
tng loi ặậi tểng ặểc xc ặnh r ràng.
- Khâu tấ chc (phậi hểp ga cc ặậi tểng, xc ặnh
vai tr cềa tng ặậi tểng, lp nhm lin ngành) ch

c th hot ặẩng hiữu qu nu cc ch th ặăc thc
hiữn nhêm to ặiu kiữn xây dng tấ chc.
òậi tểng c kh nđng hành ặẩng tim nđng
Phân tch toàn bẩ cc ặp ng ci thiữn {nẩi hàm} ({ặp
ng hiữn thi} + {ặp ng tim nđng}) cho phọp xc ặnh
kh nđng ci thiữn hữ thậng tim nđng và cc ặậi tểng
ặang hoc s c th lin quan nht tèi vn ặ qun l
cht thi. V d ặậi tểng c nhiu yu côu và nhiu ặp
ng (hiữn thi và tim nđng) ci thiữn hữ thậng.


V. Porphyre, Nguyn Qu Ci (bin tp).Hà Nẩi: n phằm cềa PRISE, 2006.
Thâm canh chđn nui lển-qun l cht thi và bo vữ mi trng:
nghin cu ặểc thc hiữn ti tnh Thi Bnh, min Bổc Viữt Nam.

Bng 5: Mc ặẩ lin quan cềa cc ặậi tểng (total concern of the stakeholders)

Big_farm
Med_farm1
Med_farm2
Lead_xa
Dist_ agr_ d
Sma_farm
Prov_ agr_ d
Coop_xa
Pol_off
Farm_uni_xa
Med_ser_xa
Veterinary
Wom_uni_xa

Fish_farmer
Research
Prov_env_d
Dist_env_d
Crop_farmer
Inhabitants
Dist_ext_d

Stakeholders potential interests
Tấng (Yu côu + toàn
bẩ ặp ng)
Yu côu
107
57
104
58
102
57
97
70
90
65
87
46
87
70
86
67
86
77

80
58
77
62
74
64
72
62
72
47
72
65
71
60
69
58
60
37
53
53
49
43

Phân tch trn cho phọp ch r tôm quan trng trong
hiữn ti và trong tăng lai cềa ba loi ặậi tểng ặậi vèi
viữc ci thiữn hữ thậng:
- Ngi chđn nui, nht là hẩ chđn nui lèn và hẩ
chđn nui trung bnh v hai loi nng hẩ này c ặp
ng tim nđng ặc biữt lèn; ẻ mc ặẩ hn ch hăn,
nu hẩ chđn nui nhã c cc ặp ng tim nđng lèn

th h ch c yu côu rt yu.
- Cc chề tch x khng nhng c yu côu ặc biữt
rt mnh mà cn c kh nđng ặp ng lèn.
- Cc Phng nng nghiữp huyữn và cc Hểp tc x
(trong mẩt chng mc gièi hn hăn là Hẩi nng dân
và Hẩi ph n) c yu côu cao và do ặ kh nđng
ặp ng cng cao.
Tuy nhin, mẩt ặiu rt ặng ngc nhin là theo gi
thuyt ban ặôu, mẩt sậ ặậi tểng ặểc cho là c lin
quan nhiu tèi vn ặ, th nay li b xp vào cuậi danh
sch. H là:
- Ngi trng trt và trong mẩt chng mc hn ch
hăn là ngi nui c. Mc dễ h c cc ặp ng
ặiu kiữn kh lèn nhng cuậi cễng yu côu ci thiữn
tnh hnh cềa h li rt thp (và h cm thy t lin
quan ặn vn ặ).

Toàn bẩ ặp ng
50
46
45
27
25
41
17
19
9
22
15
10

10
25
7
11
11
23
0
6

-

-

òp ng tim nđng :
(Tấng ặp ng ặp ng hiữn thi)
22
18
17
12
11
19
4
10
6
12
7
5
5
10
3

6
5
9
0
3

Phng mi trng huyữn và tnh, mc dễ h c yu
côu ci thiữn tnh hnh rt mnh nhng cuậi cễng h
t thc hiữn nhng hành ặẩng ci thiữn hữ thậng
trong hiữn ti và trong tăng lai.
Cc trung tâm khuyn nng (và ẻ mc ặẩ hn ch
hăn là cc th y vin), mẩt mt h t lin quan ặn
vn ặ do c yu côu ci to hữ thậng yu. Mt
khc, h cng c t ặp ng hiữn thi và ặp ng
tim nđng.

S cẩng tc tim nđng
Mẩt sậ ặậi tểng này muận mẩt vài nẩi hàm nào ặ
ặểc ci thiữn (yu côu mnh), mẩt sậ ặậi tểng khc
li c kh nđng ci thiữn nhng nẩi hàm này (tấng ặp
ng lèn). Nh vy, tn ti s phậi hểp tim nđng gia
cc ặậi tểng (hoc ặậi tểng này c tấng ặp ng bấ
sung cho yu côu cềa ặậi tểng kia, hoc h c ặp
ng và yu côu giậng nhau). Nu cc ặậi tểng thc
ặểc s tăng ặng và bấ sung th s phân tch chnh
xc nhng thng tin này c th ch ra ặểc cc khu vc
Hểp tc hin nhin côn ặểc quan tâm.
Nh vy, ngi dân thng chề yu hèng yu côu cềa
mnh v pha nhng ngi chđn nui bẻi v ặây là ặậi

73


Nhn thc cềa ngi dân ặậi vèi vn ặ
qun l ngun cht thi lển trong tnh Thi Bnh

tểng sn xut và qun l cht thi. Do ặ, h cho rêng
ngi chđn nui phi quyt ặnh thc hiữn cc hành
ặẩng ặ ci thiữn khâu qun l cht thi. Theo ngi
dân, nn làm viữc vèi hẩ chđn nui quy m trung bnh
trong khu vc gia làng nhiu hăn là vèi cc loi hẩ
chđn nui khc. Thc vy, c th ni ặây là nhng hẩ
chđn nui gây ra nhiu vn ặ nguy hi (vữ sinh, mễi
hi) và nguy că cho sc kho con ngi và vt nui
nht. Ngoài ra, h cho rêng hẩ chđn nui lèn và hẩ chđn
nui ẻ ngoi vi làng gây t vn ặ v cht lểng cuẩc
sậng và lây truyn bữnh tt hăn v hẩ chđn nui lèn ặ
c cc phăng tiữn x l và bit s dng cht thi. Hẩ
chđn nui nhã th nêm ngoài khu vc dân c. Cuậi
cễng, hẩ chđn nui rt nhã trong khu vc dân c là ặậi
tểng khng c kh nđng hành ặẩng lèn nhng hiữn
nay, ngi dân vn khng tm ra ặểc gii php nào ặậi
vèi h, mc dễ ngi dân ặu thc ặểc mc ặẩ nguy
hi mà hẩ chđn nui nhã gây ra (vữ sinh mi trng
sậng, nguy că lây lan bữnh tt).
Trong khi kin chung cềa ngi dân ch tp trung vào
ngi chđn nui trung bnh trong khu vc dân c th
phọp phân tch tnh bấ sung gia tấng ặp ng và yu
côu cho thy côn phi xem xọt toàn bẩ cc nhm hẩ
chđn nui. Thc vy, hẩ chđn nui lèn và hẩ chđn nui

nhã ặu c tấng ặp ng mnh, bấ sung cho yu côu
ci thiữn hữ thậng cềa cc ặậi tểng khc. Nh vy,
ặiu này chng tã kh nđng c th kt hểp tt c h li
và ềng hẩ s lin quan tch cc cềa h trong viữc xc
ặnh cc gii php nhêm gii quyt vn nhng vn ặ

74

x l cht thi chđn nui.
Phân tch trn cho thy ặậi tểng quan trng th hai là
ngi trng trt và ngi nui c v h c nhiu ặp ng
bấ sung cho yu côu cềa cc ặậi tểng khc. òiu này
chng tã côn thit phi kt hểp cc nhm ặậi tểng này
li nhêm ặm bo qun l cht thi tật hăn (ặc biữt là
s dng và trao ặấi cht thi).
Phân tch cc ặp ng bấ sung cho yu côu cn ch r
trong sậ cc ặăn v gây nh hẻng tèi hữ thậng, cc ặậi
tểng thuẩc Phng nng nghiữp (tnh, huyữn và Hểp
tc x) và trong chng mc hn ch hăn là Hẩi nng
dân, c kh nđng thc hiữn hành ặẩng ci thiữn qun
l cht thi. Phng mi trng và Phng khuyn nng
c t ặp ng bấ sung cho yu côu cềa cc ặậi tểng
khc. V vy, h b coi là kọm linh hot trong cc ặp
ng và theo cc ặậi tểng khc, s lin quan cềa h tèi
vn ặ trung tâm khng phi lc nào cng hin nhin.
Phân tch cho thy v tr quan trng th t t ặểc ngi
dân nhn thy là cc chề tch x. Thc vy, loi ặậi
tểng này dng nh c nhiu ặp ng bấ sung cho
yu côu cềa cc ặậi tểng khc.
Phọp phân tch cc ặp ng và yu côu giậng nhau cho

thy cc ặăn v cp x côn hot ặẩng kt hểp cễng nhau.
Phân tch ặ ch ra cc ặăn v ẻ cp x và cc cp cao
hăn (huyữn và tnh) hot ặẩng mẩt cch tch biữt nhng
vn tn ti mậi quan hữ th bc gia cc Hểp tc x và
cc Phng nng nghiữp huyữn và tnh.


V. Porphyre, Nguyn Qu Ci (bin tp).Hà Nẩi: n phằm cềa PRISE, 2006.
Thâm canh chđn nui lển-qun l cht thi và bo vữ mi trng:
nghin cu ặểc thc hiữn ti tnh Thi Bnh, min Bổc Viữt Nam.

Cn bẩ chnh tr huyữn, Hẩi ph n, th y vin và cc
că sẻ y t là ba loi ặậi tểng c th thy ặểc toàn
bẩ tnh hnh và nhng hu qu cềa viữc qun l cht
thi. Tuy nhin, phân tch cho thy hiữn nay h cn c
t ặp ng ci thiữn bấ sung (thm ch ặp ng tim
nđng) cho yu côu cềa ặậi tểng khc. òiu này c
ngha là côn cc ch tài bổt buẩc h thc hiữn cc ặp
ng nhiu hăn. Mt khc, n cn cho thy cc cn bẩ
chnh tr hiữn nay cn cha ặnh gi ặểc kh nđng
ci thiữn hữ thậng.

òậi tểng chề chật và nhng thay ặấi că bn
(cng c hành ặẩng) nhêm thc hiữn qu trnh
thay ặấi
PACT cho thy mẩt sậ ặậi tểng sn sàng hành ặẩng
và ặ tn ti kh nđng ci thiữn hữ thậng tim tàng

nhng nhng kh nđng này b quy ặnh bẻi nhng hành
ặẩng khc và bn thân nhng hành ặẩng này li ph

thuẩc vào s tăng tc gia cc gia cc ặậi tểng.
Mc ặch cềa phôn này là nhêm xc ặnh ặậi tểng chề
chật c th gây nh hẻng sâu sổc ặn s pht trin
cềa hữ thậng. Ngoài ra, n cn nhêm tm ra cc cng
c hành ặẩng (nhng {nẩi hàm} mà s pht trin cềa
n nh hẻng mnh ặn tăng lai cềa hữ thậng) ặ gii
quyt cc vn ặ ặang ặt ra.
S nh hẻng cềa cc ặậi tểng tèi hữ thậng: xc
ặnh ặậi tểng chề chật
Nhêm tm ra nhng ặậi tểng c th ặng vai tr là
ngi khẻi xèng thay ặấi, chng ti ặ phân tch v
tr, nh hẻng và s ph thuẩc cềa cc ặậi tểng
(Khung 2).

Khung 2 : S nh hẻng và ph thuẩc (mẩt sậ khi niữm và cch tnh trong phăng php phân tch PACT)
Chng ti ặnh gi s nh hẻng và ph thuẩc trc tip cềa ặậi tểng này vào ặậi tểng khc qua cc cuẩc
phãng vn cc ặậi tểng, bêng cch da trn ặp ng c ặiu kiữn và {nẩi hàm}. òp ng c ặiu kiữn xem
xọt quyt ặnh cềa ặậi tểng này nh hẻng nh th nào ặn ặậi tểng khc. {Nẩi hàm} quan tâm ặn s tc
ặẩng cềa viữc ci thiữn {nẩi hàm} này tèi mẩt {nẩi hàm} khc.
Bêng cc phọp ton ma trn trong phăng php PACT, chng ti ặ lp ra ặểc mc ặẩ nh hẻng và ph
thuẩc gin tip cềa mi ặậi tểng (hoc {nẩi hàm}) tèi cc ặậi tểng khc ({nẩi hàm} khc). Tip ặ, bêng cch
gẩp cc mc ặẩ nh hẻng trc tip và gin tip và gẩp ring mc ặẩ ph thuẩc, chng ti ặ xc ặnh ặểc
mc ặẩ nh hẻng và tấng mc ặẩ ph thuẩc cềa ặậi tểng này ({nẩi hàm} này) ln ặậi tểng khc ({nẩi hàm}
khc). Trong khi, nhn chung, cc ặậi tểng ặu nhn thy mậi quan hữ ph thuẩc và nh hẻng gia h th
h kh c th nhn thc ặểc mậi quan hữ ph thuẩc (hoc nh hẻng gin tip), mc ặẩ nh hẻng và tấng
mc ặẩ ph thuẩc gia h do s tăng tc phc tp trong nẩi bẩ hữ thậng.
Toàn bẩ nhng nh hẻng và toàn bẩ nhng ph thuẩc cềa mẩt ặậi tểng cho phọp xc ặnh tấng mc ặẩ nh
hẻng và tấng mc ặẩ ph thuẩc cềa ặậi tểng ặ. Cc thng tin này ặểc biu din trn mẩt biu ặ. Biu
ặ s cho phọp xc ặnh v tr cềa tng loi ặậi tểng (nẩi hàm) ặậi chiu vèi cc ặậi tểng khc (nẩi hàm khc).
Trc tung biu th mc ặẩ nh hẻng. Trc hoành biu th mc ặẩ ph thuẩc. Mc ặẩ ph thuẩc và nh hẻng

trung bnh là 1 (Xem hnh 3 và 4). Nh vy, chng ti ặ xc ặnh ặểc 4 nhm ặậi tểng ({nẩi hàm}), bêng
cch da vào v tr cềa cc ặậi tểng.
- òậi tểng ({nẩi hàm}) nêm ẻ pha trn, bn gc tri là nhm gây nh hẻng mnh tèi cc nhm khc nhng
li t b nh hẻng bẻi h. òây là loi ặậi tểng quyt ặnh ặn s tin trin cềa hữ thậng hay cềa cc {nẩi hàm}
{ặẩng că}.
- òậi tểng ({nẩi hàm}) ặểc biu din ẻ dèi, pha bn phi c mc ặẩ ph thuẩc cao nhng gây nh hẻng
rt yu. òây hoc là nhng ặậi tểng ph thuẩc vào quyt ặnh cềa ặậi tểng khc hoc là {nẩi hàm} th cp:
s ci thiữn n ph thuẩc vào s ci thiữn cềa cc {nẩi hàm} {ặẩng că}.
- òậi tểng ({nẩi hàm}) thuẩc pha trn, pha bn phi c mc ặẩ nh hẻng và ph thuẩc cao. òây là cc ặậi
tểng hoc {nẩi hàm} {chề chật}.
- òậi tểng ({nẩi hàm}) ẻ dèi, pha bn tri gây t nh hẻng và t ph thuẩc vào cc ặậi tểng ({nẩi hàm})
khc. H là cc ặậi tểng {ph} hoc {t chề} (7).

75


Nhn thc cềa ngi dân ặậi vèi vn ặ
qun l ngun cht thi lển trong tnh Thi Bnh

Hnh 3: Tôm quan trng cềa cc ặậi tểng (dng biu ặ bêng phăng php PACT)

Phân tch biu ặ v tấng mc ặẩ nh hẻng và tấng
mc ặẩ ph thuẩc cho phọp xc ặnh cc ặậi tểng chề
chật cho ặấi mèi. H c th làm thay ặấi mẩt cch gin
tip thi quen cềa cc ặậi tểng khc.

òậi tểng ph thuẩc nht vào cc ặậi tểng khc là
toàn bẩ ngi chđn nui, ngi trng trt và ngi nui
c. Thc vy, h lun tuân theo cc tấ chc, cc quyt
ặnh cềa lnh ặo và cc ặăn v hành chnh.

Cc ặậi tểng chề chật gây nhiu nh hẻng tèi cc ặậi
tểng khc nhng li rt t b ph thuẩc. Nhm này bao
gm Phng nng nghiữp (huyữn và tnh), Phng mi
trng (huyữn và tnh) và cc chề tch x. Loi ặậi tểng
cuậi cễng này c nh hẻng mnh tèi ngi chđn nui
và cc ặăn v cp x.

Rt ặng ngc nhin khi phi tha nhn cc th y vin
b xp vào loi ặậi tểng t gây nh hẻng nhng rt ph
thuẩc. Hiữn ti, vai tr cềa h ặậi vèi viữc qun l cht
thi cha ặểc xc ặnh. Tuy nhin, nu chnh quyn
giao cho h vai tr cậ vn hoc qun l chđn nui th
h s trẻ thành nhng nhân vt quan trng ặậi vèi vn
ặ ci thiữn hữ thậng. Do ặ, côn phi c mẩt chnh
sch ch ặo v hiữn nay, ngi ta t nhn ra kh nđng
hành ặẩng ci thiữn hữ thậng cềa cc th y vin.

ụ cp x, hai loi ặậi tểng khc ặang ẻ ranh gièi gia
nhm ặậi tểng khẻi xèng thay ặấi và nhm ặậi
tểng {chề chật}: cc că sẻ y t và hẩi ph n. Hai loi
ặậi tểng này c ci nhn bao qut v toàn bẩ hữ
thậng. nh hẻng trc tip cềa h t nhng h c th
gây nh hẻng mẩt cch gin tip tèi phôn lèn cc ặậi
tểng khc.
Phân tch trn ặ ch ra hai loi ặậi tểng {chề chật} là
cc Hểp tc x và Hẩi nng dân. H c th gi mẩt vai
tr nào ặ trong qu trnh thay ặấi nh kh nđng tc
ặẩng tèi ngi chđn nui.

76

Cuậi cễng, bẩ phn nghin cu, trung tâm khuyn nng
và cn bẩ lnh ặo là nhng ặậi tểng kh ặẩc lp và
ch gây t nh hẻng ặn ặậi tểng khc. òiu này
khng c ngha là h khng gây nh hẻng tèi vn ặ
qun l cht thi hoc h khng nđng ặẩng nhng
ngi dân thng t bit ặểc v nhng g h làm và
khng nhn thy nh hẻng cềa h tèi hữ thậng. òây
là trng hểp s xy ra ặậi vèi cn bẩ chnh quyn và
cn bẩ nghin cu cềa huyữn và tnh. Ngểc li, ặiu


V. Porphyre, Nguyn Qu Ci (bin tp).Hà Nẩi: n phằm cềa PRISE, 2006.
Thâm canh chđn nui lển-qun l cht thi và bo vữ mi trng:
nghin cu ặểc thc hiữn ti tnh Thi Bnh, min Bổc Viữt Nam.

này trẻ nn ặng ngc nhin hăn vèi cc Trung tâm
khuyn nng: thằm quyn cềa h cha ặểc xc ặnh
mẩt cch r ràng hoc thằm quyn và nhng can thiữp
cềa h vào lnh vc này cn rt hn ch.
Mc dễ c yu côu mnh nhng ngi dân li c rt t
nh hẻng ặn cc ặậi tểng khc. Thc vy, h c thi
ặẩ chu ặng và ch ặểi. H khng ặ xut hành ặẩng
hay t tấ chc nhêm ặa ra cc quan ặim cềa mnh
và gây tc ặẩng ặn cc quyt ặnh.
nh hẻng cềa nẩi hàm và biữn php hành ặẩng
Cng giậng nh ặậi vèi cc ặậi tểng, chng ti thc
hiữn phân tch mậi quan hữ nh hẻng và ph thuẩc
gia cc nẩi hàm. òiu này cho phọp xc ặnh ặểc

mc ặẩ quan trng cềa nẩi hàm ặ bổt ặôu tin trnh
thay ặấi (Hnh 4).

Nh vy, nhng {nẩi hàm} c yu côu ci thiữn lèn là
vn ặ vữ sinh làng x, cht lểng khng kh, sc kho
con ngi, vt nui, cht lểng nèc, pht trin nng
nghiữp và xut khằu tht lển. Tuy nhin, ặây là nhng
nẩi hàm ph thuẩc rt nhiu vào cc nẩi hàm khc. Do
ặ, hiữn nay, nu ngi dân ch tp trung vào nhng nẩi
hàm này th s khng to ra ặẩng lc làm thay ặấi hữ
thậng và lểi ch t viữc nghin cu nhng nẩi hàm ặ
s b hn ch.
Phân tch cho phọp ch ra nhng nẩi hàm {ặẩng că}.
òây là nhm nẩi hàm gây nh hẻng nhiu nht. Do
ặ, n c th trẻ thành cng c hiữu qu, to ặiu kiữn
thun lểi cho s pht trin cềa hữ thậng.
Nhng nẩi hàm c mc ặẩ quan trng nht (gây nh
hẻng nhiu nht và t ph thuẩc nht) là nẩi hàm {tấ

Hnh 4 : Tôm quan trng cềa cc nẩi hàm (biu ặ ặểc xây dng theo phăng php PACT)

77


Nhn thc cềa ngi dân ặậi vèi vn ặ
qun l ngun cht thi lển trong tnh Thi Bnh

chc} và {ch th} (nêm ngoài gièi hn biu ặ). òiu này
nhn mnh s côn thit xc ặnh vai tr cềa tng ặậi
tểng (nht là vai tr ặiu phậi và hoà gii), thc hiữn

cc hnh thc Hểp tc mèi, xây dng cc ch th tha
nhn mc ặẩ quan trng cềa cc vn ặ ặt ra và to
ặẩng lc gii quyt vn ặ.
{Quy ặnh ặa phăng} và {php ch} là nhng nẩi hàm
quan trng ẻ v tr th hai. Thc vy, cc nẩi hàm này
cho phọp tha nhn và cềng cậ cc ch th (ặậi vèi php
ch) và cc hnh thc tấ chc mèi (ặậi vèi cc quy ặnh
ặa phăng).
òng ẻ v tr th ba là nẩi hàm nổm bổt kin thc (v k
thut x l, s dng cht thi làm phân bn, cho c và
thc trng nhim hiữn nay), c ngha quan trng ặậi
vèi s pht trin cềa hữ thậng. Thc vy, nu cc ặậi
tểng c yu côu yu trong lnh vc này th nẩi hàm trn
s nh hẻng gin tip nhng rt rẩng ặn hữ thậng v
n mang li nhng gii php v tấ chc và k thut ặ
ci thiữn hữ thậng.
Cng tc {tuyn tuyn} và {qun l nng hẩ} ặểc xp
vào v tr th t; ặây là nẩi hàm c tnh cht ặẩng lc ặậi
vèi hữ thậng. Mc dễ cc ặậi tểng thng t xem xọt
loi nẩi hàm này nhng n c nh hẻng tèi hữ thậng.
Thiu thng tin tuyn truyn là mẩt hn ch lèn ặậi vèi
s tin trin cềa hữ thậng và cng tc tuyn truyn
(chuyn thng tin t khâu nghin cu tèi ngi sn xut,
ặào to k thut và vn ặẩng ngi dân) ặểc coi là mẩt
gii php lèn. Tăng t nh vy, qun l nng hẩ là ặiu
rt côn thit v nu khng c n, tt c cc n lc tuyn
truyn và quy ặnh trẻ nn v ngha.
ò chuyn nhng nẩi hàm {ặẩng că} này sang nhng
nẩi hàm c tnh ph thuẩc cao, cc ặậi tểng côn ci
thiữn nẩi hàm {then chật} (nẩi hàm gây nh hẻng và

b ph thuẩc). ò là:
- Qun l xung ặẩt; côn c s phân x hểp l gia
nhng hẩ cn k nhau, gia nhng hẩ c xung ặẩt
do hẩ này gây nh hẻng xu tèi hot ặẩng sn
xut cềa hẩ khc hoc trong trng hểp trao ặấi ặt.
òiu này cho phọp ci thiữn tt c cc nẩi hàm lin
quan ặn cht lểng cuẩc sậng (nguy hi cềa cht
thi chđn nui, sc kho con ngi), sn xut (xut
khằu, pht trin nng thn, sc kho vt nui). Tuy
nhin, phân x xung ặẩt ph thuẩc vào viữc thc thi
cc ch th và cc hnh thc tấ chc mèi.
- Cht lểng nèc; qun l tật cht lểng nèc c th
ci thiữn ặểc cc nẩi hàm khc (mi trng sậng,
ặc biữt là bữnh cềa ngi và vt nui). Tuy nhin,
qun l cht lểng nèc ph thuẩc vào kin thc,
ch th và cc hnh thc tấ chc.

78

Cuậi cễng, rt th v rt ra kt lun rêng trao ặấi cht
thi (nẩi hàm {pht huy gi tr kinh t} và trong chng
mc hn ch hăn là {kh cht thi}) và s dng cht
thi cho cc hot ặẩng nng nghiữp khc (nẩi hàm
{qun l trong nng hẩ}) là nhng nẩi hàm t nh hẻng
và t ph thuẩc. Cc ặậi tểng khng h nhn thy mậi
quan hữ gia viữc s dng cht thi khng hểp l và
cht lểng nèc. Mt khc, h cng khng bit nhng
tc ặẩng c th xy ra nh s dng cht thi hểp l hăn
trong phm vi nng hẩ. Theo h, qun l cht thi c
ngha là x l chng ặ trnh nhng tc ặẩng xu ặn

sc kho.

Kt lun: cc yu tậ côn xem xọt và bổt ặôu
tho lun
Vn ặ qun l cht thi lển gây lo lổng cho toàn bẩ cc
ặậi tểng trong tnh Thi Bnh, t ngi sn xut, ngi
dân thng ặn cc cn bẩ chnh tr và hành chnh ẻ
tt c cc cp. Vn ặ ny sinh t viữc qun l cht thi
khin cc ặậi tểng lo lổng nht là cht lểng cuẩc sậng
(mễi hi, vữ sinh làng x) và cc nguy că ặn sc kho
con ngi. Ngoài ra, phân tch cho thy xung ặẩt gia
cc nng hẩ do qun l cht thi cng là mẩt vn ặ
thu ht s quan tâm cềa ngi dân.
òậi mt vèi nhng thch thc này, cc ặậi tểng ặ
xut rt nhiu hèng hành ặẩng. Ngoài gii php p
dng k thut tch tr, x l (chề yu là hữ thậng Biogaz
ặậi vèi hẩ chđn nui lèn và trung bnh) và di di chđn
nui ra ngoài khu vc dân c ặang ặểc chnh quyn
khuyn khch, cn mẩt sậ gii php mèi khc nh s
dng cht thi mẩt cch hểp l, pht trin trao ặấi cht
thi gia hẩ tha phân và hẩ thiu phân, tp hun cho
cc ặậi tểng và qun l chđn nui.
Da trn kin cềa ngi dân, phân tch th ch theo
phăng php PACT cho phọp xc ặnh hèng ci to
tnh hnh c th và ch ra yu tậ gip bổt ặôu mẩt bèc
thay ặấi côn thit.
Xut hiữn nhiu kh nđng ci thiữn tim nđng. Thc
vy, nu toàn bẩ ngi dân cho rêng ci to tnh hnh
là viữc cềa ngi chđn nui th nhng ngi chđn nui
này cng s sn sàng hành ặẩng. Ngoài ra, mẩt sậ ặậi

tểng khc ặểc tha nhn c kh nđng gii quyt
nhng thch thc trn là cc chề tch x và cc tấ chc
chnh tr x hẩi nh Hẩi ph n, Hẩi nng dân. Cuậi
cễng, cc ặậi tểng ặểc tha nhn c kh nđng hành
ặẩng và chp nhn hành ặẩng, ngoài hẩ chđn nui lèn
và trung bnh, là hẩ chđn nui nhã, ngi trng trt và
ngi nui c/ngi s dng phân. H là nhng ặậi
tểng tn dng phân cho cc hot ặẩng sn xut nng


V. Porphyre, Nguyn Qu Ci (bin tp).Hà Nẩi: n phằm cềa PRISE, 2006.
Thâm canh chđn nui lển-qun l cht thi và bo vữ mi trng:
nghin cu ặểc thc hiữn ti tnh Thi Bnh, min Bổc Viữt Nam.

nghiữp khc. Mẩt sậ hèng hành ặẩng mà t ngi quan
tâm ặn nhng ặem li nhng gii php hiữu qu là xây
dng hữ thậng x l chung (ao, knh măng, tch tr,...)
và xc ặnh vai tr trng tài phân gii xung ặẩt do nhng
tc ặẩng kinh t tiu cc (cc hẩ gây ra cho nhau) hoc
do phân chia ặt ặai,...
Nh vy, trong khi nhiu hèng hành ặẩng ặang ặểc
xem xọt và trong khi nhm ặậi tểng này sn sàng
hành ặẩng ặ ặp ng yu côu cềa nhm ặậi tểng
khc th cc trẻ ngi ặậi vèi qu trnh thc hiữn thay ặấi
dng nh vn cn ặ. Phân tch ặ ch ra nhiu nhân
tậ chnh khng xut hiữn ngay t ặôu và ặang trẻ thành
ặ tài nghin cu nhêm mc ặch xa bã nhng trẻ ngi
trn. Cc nhân tậ chnh ẻ ặây là lp nn {cc tấ chc},
và ặa ra cc {ch th}. Thc vy, nu thiu cc ch th
th s khng th to ra ặẩng lc gip ngi dân c th

tha nhn ặểc tnh hnh và xc ặnh cc hèng ặi.
Thiu s phậi hểp gia cc ặậi tểng (chia s thng tin,
thậng nht cc quyt ặnh) và khng xc ặnh r vai tr
cềa tng ngi là nhng kh khđn lèn ặậi vèi viữc ci
thiữn hữ thậng. Ngoài ra, mẩt sậ nguyn nhân khc c
nh hẻng tèi s thay ặấi là viữc xc ặnh cc quy ặnh,
khun khấ php lut, s chim lnh kin thc, ci thiữn
cng tc tuyn truyn (v k thut x l, hnh thc qun
l cht thi trong nng hẩ và thc trng cềa tnh) và thc
hiữn qun l chđn nui.
ò bổt ặôu tin trnh thay ặấi, côn xc ặnh r cc ặậi
tểng chề chật c nh hẻng mnh tèi s pht trin cềa
hữ thậng. Nhn chung, h là nhng ngi hiữn nay t
ặểc xem xọt ặn trong vn ặ qun l cht thi. H là
cc chề tch x, cc Phng nng nghiữp, mi trng
huyữn và tnh, cc că sẻ y t x và Hẩi ph n.
Nhng kt qu trn cho phọp ặa ra mẩt ci nhn mèi
v vn ặ. Cuẩc trao ặấi tấng kt cc kt qu cềa phân
tch th ch ặ gip ngi dân nhn ra ặểc nhng hn
ch trong cc phăng thc qun l cht thi hiữn ti và
cc gii php mà h ặang thc hiữn. Gii php Biogaz
và di di chđn nui ch phễ hểp cho nhng hẩ chđn nui
lèn và s bổt buẩc thc hiữn mẩt trong hai gii php này
trong tăng lai s gây tc ặẩng xu tèi ngi chđn nui
nhã v h thng khng c kinh ph ặôu t sn xut.
Ngoài ra, hai gii php trn ch cho phọp gii quyt
ặểc mẩt phôn cềa vn ặ, ặc biữt ặậi vèi nẩi hàm
cht lểng nèc (nită). Cuẩc hp trao ặấi này cng là
mẩt că hẩi ặ cc ặậi tểng c th trao ặấi và tranh lun
v cc hnh thc qun l cht thi mèi thm ch cn

cha ặểc trin khai. ò là trao ặấi thng tin, kt hểp
quan ặim cềa cc ặậi tểng, thit lp mậi lin hữ nhêm

mc nậi qu trnh thc hiữn cc gii php mèi hoc bấ
sung vèi cc hành ặẩng hiữn ti.
Nghin cu và nhng ng dng ặôu tin cềa n cho
thy s côn thit phi tip tc và tm hiu sâu hăn na
v cc k thut qun l cht thi (qun l ẻ quy m nng
hẩ, chuyn ho phân,..) v ặây là mẩt nhân tậ quan
trng ặậi vèi tăng lai cềa hữ thậng. Nghin cu cng
ch ra ngi dân côn nhn thc ặng hăn mẩt sậ vn
ặ nghin cu nh cht lểng nèc (nguy că nhim
bẻi nitrat) và mẩt sậ gii php qun l cht thi nh trao
ặấi phân ặ pht huy gi tr kinh t cềa n. Cuậi cễng,
nghin cu này c mc ặch khuyn khch cc chăng
trnh nghin cu-hành ặẩng nhêm xây dng cc quy tổc
qun l tp th, s hểp tc gia nhiu ặậi tểng và thc
hiữn cc chnh sch chung mà cc ặậi tểng ặ thậng
nht vèi nhau nhêm qun l cht thi chđn nui tật hăn
trong tnh Thi Bnh (8).

Tài liữu tham kho
1. Le Coq JF, Jọsus F, Le Thi Nham, Vu Trong Binh.
Pig commodity chain in red river delta: Identification
of the stakes and definition concerted solutions.
sọminaire PAOPA {des approches inovantes au
service du dọveloppement agricole}. Ha Noi, 2002.
2. Jọsus F, Bourgeois R. Incorporating collective decision in public management practical coordination of
actors preferences. IASCP 2002 Conference,
2002.

3. Ollagnon H. Une approche patrimoniale de la gestion de la qualitọ: une application à la nature et au
vivant - Pour une ọcologie de laction. Paris, France:
Universitọ Paris (I) Panthọon-Sorbonne, 1998:560.
4. Moustier P, Dao TA, Figuie M. Marchọ alimentaire
et dọveloppement agricole au Vietnam. Hanoi,
Vietnam: MALICA, 2003.
5. Le Thanh Luu. Le systme de culture VAC dans le
Nord du Vietnam. In: Center IIplrrW, ed. Intọgration
agriculture-aquaculture Principes de base et exemples. Rome: Organisation des Nations Unies pour
lalimentation et lagriculture, 2003.
6. Jộsus F. PACT A pro-active conciliation tool.
Analysing Stakeholders' Inter-Relations Monograph n41: CGPRT Centre, 2001.
7. Jọsus F, Le Coq JF, Bourgeois R, Dao TT, Dao TA.
ECOPOL, une dọmarche pour lappui à la dọfinition
concertọe de dọcision publique, une application au
Vietnam dans le cas des filires de riz et de porc.
Colloque {Des innovations au service du
dọveloppement agricole}. Hanoi, 2003.

79