Phong trào đấu tranh đòi quyền tham chính của phụ nữ ở nhật bản từ sau chiến tranh thế giới thứ hai (1945) đến nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

PHẠM THỊ PHƢƠNG MINH

PHONG TRÀO ĐẤU TRANH ĐÒI QUYỀN THAM CHÍNH

CỦA PHỤ NỮ Ở NHẬT BẢN TỪ SAU CHIẾN TRANH
THẾ GIỚI THỨ HAI (1945) ĐẾN NAY


LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: CHÂU Á HỌC
Mã số: 60310601

Hƣớng dẫn khoa học: TS. Phạm Thị Thu Giang

Hà Nội-2015






LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan toàn bộ Luận văn tốt nghiệp với đề tài “Phong trào đấu
tranh đòi quyền tham chính của phụ nữ ở Nhật Bản từ sau chiến tranh thế
giới thứ hai (1945) đến nay” là công trình nghiên cứu của riêng tôi, thực
hiện dưới sự hướng dẫn của TS. Phạm Thị Thu Giang.
Mọi trích dẫn trong Luận văn này đều được ghi rõ nguồn đầy đủ và cụ thể.

Nội dung Luận văn này không trùng lặp với bất cứ nội dung luận văn nào
đã công bố.
Tác giả

Phạm Thị Phương Minh


MỤC LỤC

Trang

Phần mở đầu
4

Chương 1 : Tiền đề phong trào tham chính của phụ nữ Nhật Bản sau
15
Chiến tranh thế giới thứ hai

1.1 Phong trào tham chính của phụ nữ thế giới và Nhật Bản trước
15
chiến tranh thế giới thứ hai

1.1.1 Vị trí chính trị của phụ nữ Nhật trước Chiến tranh thế giới thứ
15
hai


1.1.2 Phong trào đấu tranh giành quyền tham chính của phụ nữ Nhật
19
Bản trước Chiến tranh thế giới thứ hai

1.2 Những biến đổi về chính trị, kinh tế, xã hội Nhật Bản thời kỳ sau
27
Chiến tranh thế giới thứ hai

1.2.1 Những biến đổi về chính trị Nhật Bản thời kỳ sau Chiến tranh
27
thế giới thứ hai và vấn đề nữ quyền

1.2.2 Bối cảnh kinh tế Nhật Bản thời kỳ sau Chiến tranh thế giới thứ
32
hai và vai trò của nữ giới

1.2.3 Bối cảnh xã hội, văn hóa Nhật Bản thời kỳ sau Chiến tranh thế
36


giới thứ hai và sự cải thiện nhận thức của phụ nữ

Chương 2: Sự phát triển của phong trào tham chính phụ nữ Nhật Bản
42
sau Chiến tranh thế giới thứ 2


2.1 Quá trình bước vào nghị trường của phụ nữ Nhật sau chiến tranh
42
thế giới thứ hai

2.1.1 Vai trò của Ichikawa Fusae trong việc thúc đẩy hoạt động tham
42

chính của phụ nữ Nhật Bản sau chiến tranh

2.1.2 Những cải cách về luật bầu cử và sự xuất hiện của các nghị viên
44
nữ trong chính trường Nhật Bản sau Chiến tranh thế giới thứ hai

2.2 Hoạt động tham chính của phụ nữ Nhật Bản sau Chiến tranh thế
49
giới thứ hai

2.2.1 Sự tham gia của phụ nữ Nhật Bản vào hoạt động soạn thảo
49
Hiến pháp năm 1946


2.2.2 Các tổ chức đấu tranh đòi quyền tham chính phụ nữ Nhật Bản
53
sau Chiến tranh thế giới thứ hai và sự tham gia của phụ nữ vào chính
quyền địa phương

Chương 3: Kết quả phong trào tham chính của phụ nữ Nhật Bản sau
68
Chiến tranh thế giới thứ hai, bài học kinh nghiệm từ một số quốc gia
và liên hệ với Việt Nam

3.1 Kết quả phong trào tham chính của phụ nữ Nhật Bản sau Chiến
68
tranh thế giới thứ hai

3.1.1 Thành tựu nổi bật trong phong trào tham chính của phụ nữ Nhật

68


Bản sau Chiến tranh thế giới thứ hai

3.1.2 Hạn chế trong phong trào tham chính của phụ nữ Nhật Bản sau
72
Chiến tranh thế giới thứ hai


3.1.3 Nguyên nhân trọng yếu của những hạn chế trong phong trào
76
tham chính của phụ nữ Nhật sau Chiến tranh thế giới thứ hai

3.2 Trường hợp của Việt Nam
82

3.2.1 Tình hình tham chính của phụ nữ Việt Nam hiện nay
82

3.2.2 Những vấn đề đặt ra về vai trò tham chính của phụ nữ Việt
85
Nam

3.2.3 Sự nỗ lực của Đảng và chính phủ Việt Nam trong việc nâng cao
88
vị thế chính trị cho phụ nữ

Phần kết luận

93


Phần mở đầu
1. Lý do lựa chọn đề tài:
Những năm gần đây nghiên cứu về giới và những tác động của vấn đề này đối với
sự phát triển của mọi mặt trong xã hội đã trở thành đề tài thu hút sự quan tâm của
không chỉ các nhà khoa học mà cả rất nhiều các nhà hoạch định chính sách trên thế
giới. Tiến trình phát triển xã hội loài người đã chứng minh, bất kỳ sự phân biệt đối
xử nào về giới cũng đều cản trở tới sự phát triển bền vững và dễ tạo nên những
xung đột xã hội. Vì vậy, hướng tới mục tiêu bình đẳng giới và nâng cao vị thế, vai
trò phụ nữ, tạo điều kiện cho họ tham gia vào hoạt động chính trị và công tác lãnh
đạo, quản lý là vấn đề hết sức cần thiết cho sự phát triển xã hội.
Nhật Bản là một cường quốc kinh tế trên thế giới, là quốc gia trong “top” đầu thế
giới về thu nhập bình quân đầu người, các chỉ số phát triển con người
(HDI)…, nhưng một nghịch lý là chỉ số phát triển liên quan đến giới GDI (Gender
related development index) và chỉ số vai trò của giới GEM (the Gender
Empowerment Measure - thường được dùng để đo sự đóng góp của nam giới và nữ
giới trong lĩnh vực hoạt động chính trị và kinh tế) ở Nhật Bản lại thấp hơn nhiều so
với các chỉ số trên. Điều này phản ánh tình trạng bất bình đẳng giới trong xã hội
Nhật Bản hiện tại còn rất sâu sắc. , mặc dù ở Nhật quyền bình đẳng nam nữ đã
được quy định trong bản Hiến pháp được ban hành ngày 3 tháng 11 năm 1946.
Theo Hiến pháp này, Nhật Bản phải xây dựng một hệ thống luật pháp và chế độ
không tồn tại bất bình đẳng1. Tuy nhiên, xét tại thời điểm tháng 5 năm 2009, có 44
nữ nghị viên trong Hạ nghị viện (chiếm 9,2%) và 44 nữ nghị viên trong Thượng
nghị viện (chiếm 18,2%). Nếu so sánh tỷ lệ này với các nước trên thế giới thì có
thể thấy, Nhật đứng thứ 134 trong số 187 quốc gia. Tháng 12 năm 2012 số nữ Hạ

1

Nguyên văn tiếng Nhật Mục 1, Điều 14, chương 2 Hiến pháp 1946 của Nhật:”Tất cả các công dân đều bình đẳng
dưới pháp luật, không có sự phân biệt trong mối quan hệ chính trị, kinh tế xã hội giữa các nhân chủng, tôn giáo, giới
tính và thân phân xã hội.”


nghị viện giảm xuống còn 38 người, chiếm vẻn vẹn 7.9% (Thông tin từ trang chủ
của cục Bình đẳng nam nữ thuộc phủ Nội các Nhật2). Bên cạnh đó, tỷ lệ nữ nghị
viên ở các nghị viện địa phương cũng không quá 10%. Tham gia chính trị bên cạnh
việc trúng cử nghị viên, tham gia các vị trí trong bộ máy công quyền, thực hiện bầu
cử còn có rất nhiều các hình thức hoạt động khác như tiếp xúc với các chính trị gia,
các nhà chức trách,… Theo các tài liệu, ngoài việc tham gia bỏ phiếu, các hoạt
động tham chính ngoài bầu cử của phụ nữ Nhật ở mức rất thấp.
Sau Chiến tranh thế giới thứ 2, các lực lượng chiếm đóng lấy cơ cấu dân chủ của
Mỹ làm hình mẫu, nên đã biên soạn các đạo luật về phụ nữ ở Nhật tương tự như
các đạo luật của Mỹ. Hiến pháp năm 1947 ở Nhật cấm phân biệt giới tính trong
chính trị, kinh tế, quan hệ xã hội, đồng thời cũng khẳng định các đạo luật
được ban hành trên cơ sở bình đẳng giới tính và tôn trọng nhân phẩm của cá nhân.
Cùng với làn sóng đấu tranh của phụ nữ thế giới, tại Nhật Bản các phong trào đấu
tranh của phụ nữ đòi quyền bình đẳng, khẳng định vị trí của mình trong xã hội liên
tục diễn ra bằng nhiều hình thức từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai. Đây là điều
kiện thuận lợi cho sự phát triển mạnh mẽ và gặt hái nhiều thắng lợi của phong trào
đấu tranh đòi quyền tham chính của phụ nữ Nhật sau Chiến tranh thế giới thứ hai.


2

/>

Là một cường quốc kinh tế lớn hàng đầu thế giới, song gần đây Nhật Bản được biết
đến là một quốc gia có nhiều vấn đề xã hội như tình trạng kết hôn muộn, giảm thiểu
trẻ em, kết cấu dân số già và tiếp tục bị giá hóa nhanh chóng, dẫn tới các yêu cầu
bức thiết trong vấn đề phúc lợi xã hội…Những vấn đề này đang được đặt ra rất gay
gắt. Các công trình nghiên cứu đã chỉ ra rất rõ mối liên hệ giữa tình trạng bất bình
đẳng giới với các vấn đề xã hội nêu trên.
Xây dựng xã hội nam nữ bình đẳng là một trong những nhiệm vụ để thực hiện chiến
lược phát triển bền vững - vấn đề mà cả nhân loại ngày nay đang quan tâm. Tạo cơ
hội cho phụ nữ tham chính là đang góp phần xây dựng xã hội dân chủ và bình đẳng,
hướng tới các mục tiêu thiên niên kỷ mà Liên hợp quốc đã thông qua. Do đó, phong
trào đấu tranh giành quyền bình đẳng với nam giới, đặc biệt là quyền tham chính
không chỉ là vấn đề của Nhật Bản mà là của cả thế giới, trong đó có
Việt Nam. Qua việc nghiên cứu về trường hợp Nhật Bản có thể cho ta thấy những
gợi ý, bài học kinh nghiệm cho phong trào tham chính của phụ nữ ở Việt Nam.
Người viết đã quan tâm tìm hiểu vấn đề trên từ năm 2009 và nhiều lần chọn những
vấn đề liên quan đến “giới” và “bình đẳng giới” ở Nhật Bản làm đề tài cho các bài
báo cáo, tiểu luận, luận văn cả bằng tiếng Việt và tiếng Nhật. Khi chọn đề tài này,
người viết hy vọng với niềm đam mê tìm hiểu về vấn đề “giới” và những kiến thức
đã từng được đọc, được học về đất nước Nhật Bản cùng với sự nỗ lực của bản thân
sẽ có thể có được một luận văn có giá trị lý luận và thực tiễn cao.
2. Mục đích nghiên cứu
“Phong trào tham chính” là một trào lưu đấu tranh có ý nghĩa chủ đạo trong phong
trào phụ nữ Nhật Bản nói riêng và phong trào nữ quyền trên thế giới nói chung,
diễn ra với nhiều hình thức đa dạng, trải qua nhiều giai đoạn với những đặc


điểm diễn biến và kết quả khác nhau. Với luận văn này, người viết mong muốn thể
hiện được bức tranh khái quát về phong trào đấu tranh tham chính phụ nữ ở Nhật

từ sau chiến tranh thế giới thứ hai, quá trình bước vào nghị trường, nắm giữ các vị
trí quan trọng trong bộ máy chính quyền để từ đó tham gia soạn thảo, ban hành các
chính sách quan trọng, từ đó góp phần quan trọng thúc đẩy quá trình đấu tranh xây
dựng xã hội bình đẳng ở Nhật. Xem xét những thành tựu và hạn chế của các phong
trào đấu tranh tham chính, tìm hiểu những nguyên nhân khiến phong trào không
tránh khỏi những hạn chế trên cũng là một mục tiêu của luận văn. Sẽ rất thiếu sót
khi nghiên cứu về phong trào phụ nữ ở Nhật Bản mà không so sánh với Việt Nam
để thấy được những nét tương đồng và khác biệt, đồng thời chỉ ra những bài học
kinh nghiệm của Nhật Bản cho Việt Nam. Do vậy, so sánh và rút ra bài học kinh
nghiệm cho phong trào đấu tranh tham chính của phụ nữ nói riêng, phong trào phụ
nữ ở Việt Nam nói chung cũng là một mục tiêu quan trọng mà người viết đề ra.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thấy được sự phát triển của phong trào đấu tranh giành quyền tham chính sau
Chiến tranh, người viết tìm hiểu về những biến động trong nước, quốc tế sau Chiến
tranh thế giới thứ hai với ý nghĩa là những nhân tố mới tác động đến phong trào
tham chính của phụ nữ Nhật. Cùng với đó, việc điểm lại sự hình thành và phát triển
của phong trào tham chính của phụ nữ Nhật từ trước Chiến tranh sẽ giúp thấy được
sự kế thừa và phát triển vượt bậc của phong trào sau Chiến tranh.
Sự phát triển phong trào tham chính của phụ nữ Nhật Bản sau Chiến tranh thế giới
thứ hai biểu hiện trên nhiều lĩnh vực: quá trình bước vào nghị trường, nắm các vị
trí lãnh đạo trong bộ máy chính quyền từ trung ương đến địa phương, tham gia Nội
các,… - những điều mà trước đó phụ nữ Nhật chưa từng làm được. Tìm hiểu sự
bước chân của phụ nữ vào các lĩnh vực trên để thấy được bức tranh toàn cảnh trong
phong trào tham chính của phụ nữ Nhật sau Chiến tranh thế giới thứ hai là nhiệm
vụ nghiên cứu quan trọng của Luận văn.


Mặt khác, mặc dù đạt được nhiều thành tựu đáng khích lệ, song so với các quốc gia
khác nhất là các nước phát triển, về toàn cục vị trí chính trị (thể hiện qua chỉ số
GEM3) của phụ nữ Nhật chưa cao. Do vậy, chỉ ra ý nghĩa và đóng góp của phong

trào và đồng thời nhìn nhận những hạn chế, lý giải nguyên nhân trọng yếu của hạn
chế đó là một nhiệm vụ quan trọng. Nhiệm vụ này sẽ được người viết thực hiện ở
Chương 3, cũng là chương cuối của Luận văn.
Cùng với đó, từ nhận thức những thành công hay thất bại trong phong trào tham
chính của phụ nữ Nhật đều có thể trở thành bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam,
người viết sẽ dành một phần của Chương 3 để thực hiện nhiệm vụ này để tăng
thêm giá trị thực tiễn cho đề tài nghiên cứu.


3

Là từ viết tắt của Gender Empowerment Measurement, được dùng để đo sự đóng góp của nam giới và nữ giới trong
lĩnh vực hoạt động chính trị và kinh tế tức là


4. Lịch sử nghiên cứu đề tài
Nhìn chung các công trình nghiên cứu về mối liên hệ giữa phụ nữ Nhật với chính
trị không nhiều và đa dạng như các đề tài khác. Cũng có những nghiên cứu về mối
liên hệ giữa phụ nữ và chính trị nhưng thường được đặt lồng ghép trong các tác
phẩm viết về lịch sự phụ nữ như là một phần của lịch sử phát triển của phụ nữ
Nhật.
Việc đưa vấn đề “giới” vào chính trị học cũng như việc tiếp cận từ góc độ chính trị
trong nghiên cứu phụ nữ ở Nhật Bản tương đối muộn. Một trong những nơi đi đầu
về nghiên cứu phụ nữ và vấn đề “giới” ở Nhật Bản là trung tâm nghiên cứu thuộc
trường Đại học nữ Ocha No Mizu4. Năm 1996 tại đây mở một cuộc hội thảo khoa
học về nghiên cứu vấn đề “giới” và Phụ nữ học. Theo kết nghiên cứu từ hội thảo
khoa học trên, góc nhìn từ chính trị trong nghiên cứu phụ nữ ở Nhật Bản còn rất
mờ nhạt. Hội thảo đã công bố công trình “Tổng kết các vấn đề của phụ nữ” khái
quát tất cả công trình nghiên cứu liên quan tới phụ nữ Nhật. Theo đó, các vấn
đề về “phong trào phụ nữ”, “lao động và việc làm”,… được nhắc tới rất nhiều song

các vấn đề về “lĩnh vực chính trị” thì rất ít được nhắc tới đã minh chứng rõ nét
chothực trạng này. Trong khoảng 9000 tiêu đề của các bài nghiên cứu, các tiêu đề
có liên quan trực tiếp tới lĩnh vực chính trị như công trình nghiên cứu “Phụ nữ Chế độ Thiên Hoàng và Chiến tranh”5 của 2 tác giả Suzuki Yuko và Kondo
Kazuko biên tập, hay tác phẩm “Phụ nữ thay đổi chính trị”6 của tác giả Garasu
Naoko là vô cùng hiếm hoi.
Gần đây, vấn đề “giới” (Gender) đang trở thành vấn đề được nhiều nhà nghiên cứu
ở Nhật Bản quan tâm. Các công trình nghiên cứu vấn đề giới trong mối
Trường Đại học nữ Ocha No Mizu (お茶の水女性大学) thành lập năm 1949 tại Tokyo, là một trong 2 trường Đại
học nữ Quốc lập của Nhật Bản.