Chuyên đề ai đã đặt tên cho dòng sông – hoàng phủ ngọc tường

Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO VĨNH PHÚC
TRƯỜNG THPT VĨNH TƯỜNG

CHUYÊN ĐỀ

AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG?
(Hoàng Phủ Ngọc Tường)
Đối tượng bồi dưỡng: Học sinh lớp 12
Dự kiến số tiết bồi dưỡng: 6 tiết.

Tác giả: Phạm Thị Toàn
Chức vụ: Giáo viên Ngữ văn

Năm học: 2013 - 2014
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường


Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

Chuyên đề: AI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG?
(Hoàng Phủ Ngọc Tường)
A. MỤC ĐÍCH- YÊU CẦU
1. Kiến thức:
- Nắm chắc kiến thức về tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường.
- Nắm chắc được nội dung và nghệ thuật của tác phẩm trên cái nhìn đa diện.
2. Kĩ năng: Rèn cho học sinh kĩ năng làm các dạng đề:
- Tái hiện kiến thức về tác giả, tác phẩm.
- Phân tích đặc điểm của hình tượng, nhân vật trong tác phẩm bút kí.
- Phân tích một khía cạnh nghệ thuật của tác phẩm.

3. Tư duy, thái độ: Trau dồi tình yêu với văn học và tình yêu quê hương đất nước.
B. NỘI DUNG
I. Kiến thức cơ bản:
1. Tác giả:
- Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh năm 1937 tại thành phố Huế.
- Quê : Làng Bích Khê, xã Triệu Phong, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị.
- Là một trí thức yêu nước có vốn hiểu biết sâu rộng trên nhiều lĩnh vực.
- Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trong những nhà văn chuyên về bút kí.
- Nét đặc sắc trong sáng tác của Hoàng Phủ Ngọc Tường là sự kết hợp nhuần nhuyễn
giữa chất trí tuệ và tính trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với tư duy đa chiều được tổng
hợp từ vốn kiến thức sâu rộng về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí ... Tất cả được diễn
đạt trong lối hành văn hướng nội súc tích, mê đắm, tài hoa.
- Những tác phẩm chính: Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn Lâu (1971); Rất nhiều ánh
lửa(1979); Ai đã đặt tên cho dòng sông (1986); Hoa trái quanh tôi (1995); Ngọn núi
ảo ảnh (1999) ...
2. Tác phẩm:
a. Hoàn cảnh ra đời:
- "Ai đã đặt tên cho dòng sông?" là bài bút kí xuất sắc viết tại Huế ngày 4/1/1981, in
trong tập sách cùng tên. Bài tùy bút có ba phần:
+ Phần 1: Cảnh quan thiên nhiên xứ Huế.
+ Phần 2 + 3: Phương diện lịch sử và văn hóa của sông Hương.
- Đọan trích nằm ở phần thứ nhất và lời kết của toàn bộ tác phẩm.
b. Giá trị nội dung:
- Tác phẩm ca ngợi vẻ đẹp của Sông Hương từ nhiều góc độ: Từ thượng nguồn tới khi
qua kinh thành Huế; từ tự nhiên, lịch sử đến văn hóa nghệ thuật. Qua đó ca ngợi thành
phố Huế và rộng hơn là ca ngợi quê hương đất nước .
- Bộc lộ con người tác giả: Lịch lãm, tài hoa, có tình yêu tha thiết với mảnh đất cố đô.
c. Giá trị nghệ thuật:
- Bộc lộ ngòi bút tài hoa, uyên bác:
+ Huy động nhiều vốn kiến thức địa lí, lịch sử, văn hóa, nghệ thuật ;

GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường


Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

+ Sử dụng hiệu quả các biện pháp nghệ thuật nhân hóa, so sánh, ẩn dụ...
+ Ngôn ngữ phong phú, gợi hình, gợi cảm, câu văn giàu nhạc điệu.
- Liên tưởng rất mực phóng túng.
- Có sự kết hợp hài hòa giữa cảm xúc và trí tuệ, giữa chủ quan và khách quan.
- Văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế, tài hoa.
d. Chủ đề:
Từ những cảm xúc sâu lắng được tổng hợp bằng vốn kiến thức phong phú về
địa lí, lịch sử, văn hóa... tác giả đã khám phá và ca ngợi vẻ đẹp của sông Hương, kinh
thành Huế cũng là vẻ đẹp của quê hương, đất nước .
II. Hệ thống đề luyện:
1. Hệ thống đề 2,0 điểm:
Đề 1: Trong bài bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông? của Hoàng Phủ Ngọc Tường,
ở phần nói về thượng nguồn, Sông Hương được ví với hình ảnh hai người phụ nữ
nào ? Ý nghĩa của những hình ảnh ấy ?
Gợi ý :
* Ở phần nói về thượng nguồn, Sông Hương được ví với hình ảnh hai người phụ nữ:
+ Cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại;
+ Người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở.
* Ý nghĩa của những hình ảnh ấy:
- Về nội dung:
+ Hình ảnh cô gái Di- gan thể hiện vẻ đẹp vừa huyền bí, dữ dội , vừa tự do,
trong sáng của sông Hương giữa lòng Trường Sơn- một vẻ đẹp còn đầy tính bản năng.
+ Hình ảnh người mẹ phù sa tô đậm vẻ đẹp dịu dàng và trí tuệ của sông
Hương khi ra khỏi rừng – một vẻ đẹp của sự trưởng thành mang cốt cách văn hóa .
- Về nghệ thuật:

Hình ảnh ví von đặc sắc khiến sông Hương hiện ra như một sinh thể có hồn, có
cốt cách và làm nổi bật những nét đối cực trong tính cách của sông Hương, gia tăng
chất trữ tình, chất thơ cho lời văn tùy bút.
Đề 2: Cách giải thích tên sông, cách đặt tiêu đề và kết thúc bằng một câu hỏi
trong bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông? của Hoàng Phủ Ngọc Tườnggợi cho
anh/chị suy nghĩ gì?
Gợi ý:
- Nhan đề “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”
+ Câu hỏi tu từ đặt ra “với trời, với đất” đưa nhà văn và độc giả đế với hành trình
lịch sử tìm về cội nguồn và văn hóa dân tộc. Từ đó dòng sông Hương hiện ra trên
nhiều phương diện địa lí, lịch sử, văn hóa thi ca…
+ Lưu ý người đọc về cái tên đẹp của dòng sông.
+ Gợi lên lòng biết ơn với người đã khai phá và đặt tên cho sông Hương.
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường


Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

- Kết thúc tùy bút là một huyền thoại rất đẹp, bộc lộ cái tôi trữ tình suy tư: Con người
ở hai bờ đã “nấu nước trăm loài hoa đổ xuống dòng sông, để làn nước thơm tho mãi”.
+ Huyền thoại ấy như một câu trả lời cho câu hỏi Ai đã đặt tên cho dòng sông?
+ Tác giả gửi gắm vào đấy tất cả ước vọng muốn đem cái Đẹp và tiếng Thơm để
xây đắp văn hóa và lịch sử.
=> Nhan đề và kết thúc tác phẩm thể hiện rõ chủ đề và phong cách bút kí của tác giả
giàu sức gợi, thấm đẫm chất thơ. Qua đó tác giả ca ngợi cảnh vật sông Hương – con
sông gắn bó với lịch sử, văn hóa Huế của dân tộc ta. Tác phẩm thể hiện lòng yêu mến
say mê cảnh vật, văn hóa đất nước. Hình ảnh dòng sông đất nước được thể hiện bằng
tài năng của một cây bút giàu chất trí tuệ, chất văn hóa và ngôn ngữ trong sáng chọn
lọc, tinh tế.
Đề 3: Trong bài bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông?, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã

so sánh sông Hương với những con sông nào trên thế giới? So sánh như vậy để
làm gì?
Gợi ý:
a. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã so sánh sông Hương với những con sông: sông Xen,
sông Đa- nuýp, sông Nê-va.
b. Tác dụng: Làm nổi bật lên sự tương đồng và vẻ đẹp độc đáo của sông Hương.
- Tương đồng
+ Đều là những con sông đẹp nổi tiếng của mỗi đất nước.
+ Đều chảy qua thành phố của các quốc gia: Sông Xen của Pa- ri (Pháp); sông Đanuýp của Bu-đa-pét (Hung-ga-ri); sông Nê-va của Lênin Grát (Nga); sông Hương của
Huế (Việt Nam).
- Vẻ đẹp độc đáo của sông Hương:
+ Các dòng sông đều có dòng chảy nhanh, mạnh, đặc biệt là sông Nê- va. Sông
Nê-va “trôi đi quá nhanh”, “cuốn trôi những đám băng lô xô”, giống như “đoàn tàu
tốc hành”.
+ Còn sông Hương chảy thật chậm “cơ hồ chỉ còn là một mặt hồ yên tĩnh”, đấy là
“điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế”, là sự “vấn vương của một nỗi lòng”, không
nỡ rời xa thành phố yêu thương của mình.
=> Hoàng Phủ Ngọc Tường rất yêu mến và tự hào về vẻ đẹp của sông Hương.
Đề 4: Trong bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông?”, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã so
sánh dòng chảy của sông Hương như thế nào khi dòng sông đang xa dần thành
phố Huế rồi “đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành
phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ”. Ý nghĩa của sự so sánh ấy?
Gợi ý:

GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường


Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

- Hoàng Phủ Ngọc Tường đã có ba so sánh bắc cầu: Khúc ngoặt của sông Hương ở thị

trấn Bao Vinh xưa cổ để gặp lại thành phố Huế lần cuối – Thúy Kiều trong đêm tình
tự gửi lời nguyện thề cùng Kim Trọng - người dân Châu Hóa mãi chung tình với quê
hương xứ sở.
- Ý nghĩa:
+ Từ dòng chảy khác lạ của dòng sông, tác giả liên tưởng tới mối tình kín đáo, e
ấp, trước sau như nhất của Kim – Kiều, so sánh với tình yêu quê hương xứ sở tha thiết
của người Huế.
+ Mượn tình cảm riêng để khái quát mối tình chung, làm cho tình yêu đất, yêu
nước không chung chung, to tát mà mềm mại, ý vị, tinh tế mà đằm thắm, thiêng liêng,
sâu sắc.
2. Hệ thống đề 5,0 điểm
Đề 5: Cảm nhận về vẻ đẹp của sông Hương trong tác phẩm " Ai đã đặt tên cho
dòng sông?" của Hoàng Phủ Ngọc Tường.
* Tìm hiểu đề:
- Vấn đề nghị luận: Làm rõ vẻ đẹp của sông Hương qua cảnh quan thiên nhiên và lịch
sử, văn hóa. Qua đó làm nổi bật phong cách sáng tác của tác giả: tài hoa, uyên bác và
tình cảm nồng nàn với Huế.
- Thao tác lập luận: Phân tích, chứng minh, so sánh, bình luận.
- Phạm vi dẫn chứng: Trong tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông?
* Dàn ý:
I. Mở bài:
- Giới thiệu tác giả, tác phẩm: Trong văn học Việt Nam hiện đại, nói đến những
người viết tùy bút có thực tài bao giờ người ta cũng nghĩ đến Nguyễn Tuân và Hoàng
Phủ Ngọc Tường. Cả hai đều say mê kiếm tìm và diễn tả cái đẹp nhưng nếu Nguyễn
Tuân ưa thích những cái đẹp đập mạnh vào giác quan nghệ sĩ với tất cả tính chất dữ
dội, khác thường của nó thì với Hoàng Phủ Ngọc Tường, cái đẹp phải thơ mộng, dịu
dàng.
- Nêu vấn đề nghị luận: Bài " Ai đã đặt tên cho dòng sông?" là một trong những bài kí
đặc sắc thể hiện phong cách trữ tình hướng nội súc tích và tài hoa của Hoàng Phủ
Ngọc Tường. Với ngòi bút tài hoa, uyên bác, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã tái hiện sống

động những vẻ đẹp quyến rũ của con sông Hương- con sông thuộc về một thành phố
duy nhất.
II. Thân bài:
1. Tổng quan:
- Sông Hương là hình tượng trung tâm của bài tùy bút. Giá trị của bài tùy bút chủ yếu
nằm ở những phát hiện của người viết về những vẻ đẹp của sông Hương.
- Ở đoạn trích này, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã tái hiện vẻ đẹp của sông Hương qua
nhiều điểm nhìn, nhiều góc độ: Sông Hương là hình ảnh thiên nhiên nhưng sông
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường


Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

Hương cũng là dồng sông của lịch sử, của văn hóa, vì thế dòng sông lấp lánh nhiều vẻ
đẹp khác nhau, vừa quen thuộc, gần gũi, vừa mới mẻ, bất ngờ với mọi người.
2. Vẻ đẹp của sông Hương.
a. Vẻ đẹp của sông Hương qua cảnh sắc thiên nhiên:
- Sông Hương cũng giống như nhiều dòng sông đẹp trên thế giới, nằm ngay trong
lòng thành phố và hình thành bên nó một đô thị vẫn giữ nguyên được nét cổ kính cho
đến tận hôm nay. Nhưng dường như chỉ có duy nhất Hương giang là con sông trọn
vẹn thuộc về một thành phố duy nhất như một người tình thủy chung của Huế.
- Tác giả đã nhìn sông Hương theo chiều dài địa lí để thấy từ thượng nguồn chảy
về biển cả, mỗi khúc, dòng sông mang những vẻ đẹp khác nhau.
* Sông Hương ở vùng thượng nguồn:
- Sông Hương nhìn từ thượng nguồn là dòng chảy có mối quan hệ sâu sắc với dãy
Trường Sơn. Trong mối quan hệ đặc biệt này, Sông Hương tựa như " một bản trường
ca của rừng già"với nhiều tiết tấu hùng tráng dữ dội. Khi thì " rầm rộ giữa bóng cây
đại ngàn", lúc " mãnh liệt vượt qua ghềnh thác", khi " cuộn xoáy như cơn lốc vào
những đáy vực bí ẩn", lúc" dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ
của hoa đỗ quyên rừng". Bằng bút pháp nghệ thuật nhân hóa, Sông Hương không

phải là thiên nhiên vô tri, vô giác mà hiện ra tựa " cô gái Di - gan phóng khoáng và
man dại", với " một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do phóng khoáng".
- Khi ra khỏi rừng, sông Hương đã chế ngự và nhanh chóng mang một sắc đẹp dịu
dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hóa xứ sở.
=> Bằng cái nhìn say đắm, sông Hương ở thượng nguồn toát lên một vẻ đẹp của
một sức sống mãnh liệt và hoang dại, đầy cá tính nhưng cũng dịu dàng và say đắm.
Nó sinh động như một cơ thể sống đầy hấp dẫn. Theo tác giả, "nếu chỉ mải mê nhìn
ngắm khuôn mặt kinh thành mà không chú ý tìm hiểu Sông Hương từ nguồn cội,
người ta khó mà hiểu hết cái vẻ đẹp tâm hồn sâu thẳm của dòng sông mà chính nó đã
không muốn bộc lộ".
* Sông Hương về vùng châu thổ:
- Sông Hương đến ngoại vi thành phố :
+ Đoạn tả sông Hương ở đồng bằng và ngoại vi thành phố bộc lộ một nét lịch
lãm và tài hoa trong lối hành văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường. Độc giả khó cưỡng lại
một sức hấp dẫn toát lên từ hàng loạt các động từ diễn tả cả cái dòng chảy qua những
địa danh khác nhau của xứ Huế. Giữa cánh đồng Châu Hóa đầy hoa dại, Sông Hương
là một “cô gái đẹp ngủ mơ màng", nhưng sau khi ra khỏi vùng núi thì cũng như nàng
tiên được đánh thức , Sông Hương bỗng bừng lên sức trẻ và mềm khao khát của tuổi
thanh xuân trong sự chuyển dòng liên tục, vòng giữa những khúc quanh đột ngột, uốn
mình theo những đường cong thật mềm. Từ ngã ba Tuần, sông chảy theo hướng Nam
- Bắc qua điện Hòn Chén, rồi chuyển hướng Tây- Bắc qua Nguyệt Biều- Lương Quán
rồi đột ngột vẽ hình cung thật tròn về phía Đông Bắc, ôm lấy chân đồi Thiên Mụ, xuôi
dần về Huế. Hành trình của sông giống như cuộc tìm kiếm có ý thức để đi gặp thành
phố tương lai của nó.
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường


Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

+ Với những so sánh đậm chất thơ, với sự phong phú về ngôn ngữ và hình

tượng, tác giả còn cho người đọc thấy được vẻ đẹp biến ảo của dòng sông. Sông
Hương có lúc "mềm như tấm lụa" khi đi qua Vọng Cảnh, Tam Thai , Lưu Bảo. Có khi
sông Hương như một tấm gương phản chiếu nhiều màu sắc của nền trời Tây Nam
thành phố "sớm xanh, trưa vàng, chiều tím". Sông Hương có khi lại có một "vẻ đẹp
trầm mặc" khi chảy dưới chân những rừng thông u tich với những lăng mộ âm u và
kiêu hãnh của vua chúa triều Nguyễn.
+ Sông Hương lại có " vẻ đẹp triết lí cổ thi" khi đi trong âm hưởng ngân nga của
tiếng chuông Thiên Mụ .
=> Với bút pháp kể và tả được kết hợp nhuần nhuyễn và tài hoa, Hoàng Phủ Ngọc
Tường đã làm nổi bật sông Hương khi đi qua ngoại vi thành phố không chỉ đẹp ở vóc
dáng, đường nét, hình khối mà nó còn đẹp bởi sự phối cảnh kì thú giữa nó với thiên
nhiên xứ Huế phong phú mà hài hòa .
- Cuộc gặp gỡ của sông Hương với Huế:
+ Dường như tiếng ngân nga của tiếng chuông chùa Thiên Mụ và tiếng gà
trưa vùng trung du đã làm sông Hương bừng tỉnh, thoát ra khỏi tâm trạng trầm mặc.
Nó nhận ra mình đã gặp thành phố thân yêu, sông Hương vui tươi hẳn lên giữa những
biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long”. Dòng sông hân hoan “kéo một nét
thẳng thực yên tâm theo hướng Tây Nam- Đông Bắc” để gặp “chiếc cầu trắng ... in
ngần trên nền trời.... như những vành trăng non”. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã có một
so sánh độc đáo diễn tả chính xác những vành cung của nhịp cầu Tràng Tiền, phù hợp
với ánh sáng bầu trời gợi vẻ dịu dàng và duyên dáng của những cô gái Huế. Cầu
Tràng Tiền như một nét bừng sáng chân trời diễn tả một niềm vui kín đáo chứ không
ồn ào. Gặp Huế, sông Hương “uốn một cánh cung rất nhẹ” như “một tiếng vâng
không nói ra của tình yêu” - một sự thuận tình mà không nói ra vì e lệ. Hoàng Phủ
Ngọc Tường đã dùng tiếng nói của tình yêu để tả cảnh nhưng đây là ngôn ngữ tình
yêu của cô gái Huế e lệ, duyên dáng, kín đáo để diễn tả cái vẻ uốn lượn của dòng
sông. So sánh như thế quả là tài hoa mà cũng thật tình tứ.
+ Sông Hương với những chi lưu của nó tạo thành những đường nét thật tinh
tế, làm nên vẻ đẹp của đất cố đô. Vẻ đẹp hình như ta đã gặp trong Đường thi, trong
thơ Chương Kế:

“ Trăng tà tiếng quạ kêu sương
Lửa chài cây bến sầu vương giấc hồ”
Những chi lưu của sông Hương làm giảm hẳn lưu tốc của dòng nước “trôi đi
thực chậm, thực chậm, cơ hồ chỉ là một mặt hồ yên tĩnh” đẹp như một điệu slow chậm
rãi, trữ tình dành riêng cho Huế. Điệu chảy ấy khiến ta có thể cảm nhận bằng thị giác
qua trăm ngàn ánh hoa đăng bồng bềnh vào những đêm hội trăng rằm tháng Bảy. Tác
giả so sánh dòng chảy của sông Hương với dòng chảy tốc hành của sông Nê- va để
quý hơn điệu chảy lặng tờ của sông Hương khi qua thành phố Huế. Điệu chảy ấy
khiến bao người mê đắm:
“Con sông dùng dằng, con sông không chảy
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường


Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

Sông chảy vào lòng Huế rất sâu”
Dòng sông qua Huế chảy ngập ngừng như vấn vương một nỗi lòng muốn đi,
muốn ở. Dòng sông cứ chùng chình như chờ, như đợi, mơ màng suy ngẫm như muốn
Huế lưu giữ lại những giá trị cổ xưa trước khi ra biển cả.
=> Cuộc gặp gỡ của sông Hương với Huế được tác giả cảm nhận như một cuộc hội
ngộ tình yêu. Tác giả đã nhìn sông Hương từ góc độ hội họa, âm nhạc và thấy sông
Hương giống như một cô gái đẹp, không phải là cái đẹp chung mà là cái đẹp của cô
gái Huế kín đáo, dịu dàng.
- Tạm biệt Huế để ra biển cả:
Rời khỏi kinh thành Huế, sông Hương chếch về hướng chính Bắc, ôm lấy đảo
Cồn Hến .... đang xa dần thành phố.... đi giữa màu xanh biếc của tre trúc và của
những vườn cau của vùng ngoại ô Vĩ Dạ” rồi đột ngổt rẽ ngoặt lại để gặp lại thành
phố thân yêu lần cuối.ở thị trấn Bao Vinh. Những khúc quanh bất ngờ được tác giả
cảm nhận như “một nỗi vấn vương và cả một chút lẳng lơ, kín đáo của tình yêu”.
Sông Hương cũng như nàng Kiều trong đêm tình tự ở ngã rẽ này dã chí tình trở lại tìm

Kim Trọng để nói lời thể trước khi về biển cả. Như vậy, trong cái nhìn đắm say, trái
tim đa tình của Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương và Huế chẳng khác nào một cặp
tình nhân quyến luyến, ngập ngừng, dùng dằng trong lúc chia tay. Sông Hương đúng
là người tình dịu dàng và thủy chung của Huế.
=> Có thể nói Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nhà văn tài hoa vừa am hiểu kiến thức
về địa lí của thành phố Huế, hiểu rất rõ về bản đồ của Sông Hương, cùng với tim đa
tình, nhạy cảm và sự liên tưởng, tưởng tượng tài hoa, ông đã miêu tả thủy trình của
sông Hương tựa như một cuộc tìm kiếm có ý thức người tình nhân đích thực của
người con gái trong một câu chuyện tình yêu nhuốm màu cổ tích. Sông Hương
không chỉ đẹp trong thần thái mà còn đẹp trong sự chung tình, chung thủy.
b. Vẻ đẹp của sông Hương nhìn từ góc độ lịch sử :
- Trong cái nhìn đa diện của Hoàng Phủ Ngọc Tường, sông Hương không chỉ là
một thục nữ mà còn là một anh hùng ghi dấu ấn nhiều thế kỉ vinh quang. Từ
thuở các vua Hùng dựng nước cho đến " Dư địa chí" của Nguyễn Trãi, với cái tên
"Linh giang", dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt để bảo vệ biên giới phía
Nam của Tổ quốc Đại Việt qua những thế kỉ Trung đại. Đến thế kỉ XVIII nó vẻ vang
soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ ; "Nó sống hết lịch
sử bi tráng của thế kỉ XIX" ; "Nó đi vào thời đại cách mạng Tháng tám với những
chiến công rung chuyển"; "Nó chứng kiến cuộc tổng tiến công nổi dậy Mậu Thân
năm 1968" và cuộc tổng tấn công năm 1975.
- Sông Hương đã gắn liền với lịch sử của Huế, của dân tộc. Nó là chứng nhân
của một giai đoạn lịch sử hào hùng. Sông Hương không chỉ là bản hùng ca tấu lên bao
chiến công của lịch sử, sông Hương còn là một nhân chứng nhẫn nại và kiên cường
qua những thăng trầm của cuộc đời. Tuy nhiên, điều làm nên vẻ đẹp khác thường của
dòng sông là ở chỗ khi nghe lời gọi nó “biết tự hiến đời mình làm một chiến công, để
rồi nó trở về cuộc sống bình thường, làm một người con gái dịu dàng của đất nước”.
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường


Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

b. Vẻ đẹp cuả sông Hương nhìn từ góc độ văn hóa:
- Sông Hương chẳng những tạo nên vẻ đẹp của cảnh quan thiên nhiên xứ
Huế mà còn góp phần tạo nên vẻ đẹp tâm hồn của người Huế. Cô gái Huế đẹp
nhất, kín đáo nhất là trong sắc áo điều lục. Theo Hoàng Phủ Ngọc Tường, màu áo
ấy cũng bắt nguồn từ vẻ đẹp đặc trưng của sông Hương. Tác giả gọi đó là màu của
sương khói trên sông Hương. Vẻ trầm mặc như triết lí, như cổ thi của dòng sông phải
chăng đã tạo nên nét riêng trong tâm hồn người Huế “nét dịu dàng pha lẫn trầm
tư”.
- Trong thi ca Việt Nam, dù là một con ngòi, một con kênh nhỏ vô danh
hay dòng sông Hồng ngầu đỏ phù sa, dòng sông Lô gắn với những chiến công
hiển hách trong lịch sử của dân tộc đều là nguồn cảm hứng của các nghệ sĩ và ít
nhất một lần đi vào các tác phẩm của thi ca dân tộc. Nhưng có lẽ sông Hương là
dòng sông được nhắc đến nhiều nhất, được các nghệ sĩ quan tâm nhiều nhất và
thật đặc biệt là “dòng sông ấy không bao giờ lặp lại mình trong cảm hứng của các
nghệ sĩ”. Nó là nguồn thi hứng bất tận, nó vẫn mãi là “nỗi hoài vọng về một cái đẹp
nào đó chưa đạt tới” để bao thế hệ lãng tử đến đây thả hồn ngụp lặn. Trong mắt
của Tản Đà, từ dòng sông xanh biếc bỗng trở thành “dòng sông trắng, lá cây
xanh”. Từ một Linh Giang mơ màng với bóng hoàng hôn bảng lảng trong nỗi quan
hoài vạn cổ của bà Huyện Thanh Quan bỗng thoắt thành “thanh kiếm dựng trời
xanh” đầy khí phách trong thơ Cao Bá Quát. Rồi nó đột khởi thành sức mạnh phục
sinh tâm hồn cho kĩ nữ trong thơ Tố Hữu:
“Răng không, cô gái trên sông
Ngày mai cô sẽ từ trong tới ngoài
Thơm như bông nhụy hoa nhài
Sạch như nước suối ban mai giữa rừng”
Suy cho cùng chính vẻ đẹp muôn màu của sông Hương trong thực tế đã làm
nên điều kì diệu trong mỗi trang thơ. Sông Hương sẽ mãi còn tuôn chảy ngọt ngào,
dạt dào trong nguồn mạch thi ca dân tộc.
- Sông Hương quả đúng là nguồn đề tài phong phú của thi ca. Không những

thế, sông Hương còn là dòng sông của âm nhạc. Tác giả đã gắn sông Hương với âm
nhạc cổ điển Huế "sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm
khuya". Tác giả khẳng định “toàn bộ nền âm nhạc cổ điển Huế đã được sinh thành
trên mặt nước dòng sông này, trong một khoang thuyền nào đó giữa tiếng nước rơi
bán âm của những mái chèo khuya". Đàn ca Huế chỉ nghe vào lúc đêm khuya thanh
vắng, dưới “phiến trăng sầu” và ngàn sao lung linh in trên mặt nước mới thấy hết
được tiếng lòng của người tài nữ. Phải có một độ nhạy cảm về âm thanh, hiểu biết về
âm nhạc Huế, tác giả mới có sự liên tưởng này. Bằng ngòi bút tài hoa cùng với sự
rung cảm mạnh mẽ, Hoàng Phủ Ngọc Tường từ dòng sông Hương đã liên hệ đến
Nguyễn Du và “Truyện Kiều" Nguyễn Du đã bao năm lênh đênh trên quãng sông này
với những phiến trăng sầu và từ đó những bản đàn đã đi suốt đời Kiều". Chính sông
Hương đã khơi nguồn cảm hứng cho Nguyễn Du miêu tả tiếng đàn của Kiều:
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường


Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

“Trong như tiếng hạc bay qua
Đục như nước suối mới sa nửa vời".
III. Kết bài:
- Bằng sự liên tưởng, tưởng tượng phong phú, sự uyên bác về các phương diện:
địa lí, lịch sử, văn hóa, nghệ thuật..., ngôn từ phong phú, giàu hình ảnh,sử dụng nhiều
biện pháp tu từ như; ẩn dụ, nhân hóa, so sánh độc đáo, tài hoa, Hoàng Phủ Ngọc
Tường đã soi bằng tâm hồn mình và tình yêu quê hương xứ sở vào sông Hương khiến
cho nó trở nên lung linh đa dạng như đời sống tâm hồn con người . Sông Hương hiện
lên thật đẹp đẽ, thơ mộng, quyến rũ. Nhà văn đã nhìn Sông Hương như một cô gái
Huế dịu dàng mà sâu sắc, đa tình mà kín đáo, lẳng lơ nhưng rất mực chung tình, khéo
trang sức mà không phô phang giống như những cô dâu Huế ngày xưa trong sắc áo
điều lục. Vẻ đẹp của sông Hương cũng chính là vẻ đẹp của con người Huế.
- Đọc bài kí, ta càng thêm yêu và tự hào về thiên nhiên, đất nước mình. Từ đó, ta

càng có trách nhiệm hơn trong việc giữ gìn và bảo vệ đất nước.
Đề 6: Những hình dung của em về nhân vật “tôi” trong tùy bút “Ai đã đặt tên
cho dòng sông?" của Hoàng Phủ Ngọc Tường.
* Tìm hiểu đề:
- Vấn đề nghị luận: Làm rõ những đặc điểm của nhân vật tôi – hình tượng tác giả: tài
hoa, uyên bác và yêu thiết tha thiên nhiên và con người của mảnh đất cố đô.
- Thao tác lập luận: Phân tích, chứng minh, so sánh, bình luận.
- Phạm vi dẫn chứng: Trong tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông?
* Dàn ý:
I. Mở bài:
- Giới thiệu tác giả, tác phẩm: “Ai đã đặt tên cho dòng sông”? thực chất thuộc thể tùy
bút. Đặc điểm của tùy bút là hết sức tự do không theo một quy phạm chặt chẽ nào và
nhân vật trung tâm của tùy bút chính là cái tôi của tác giả. Sự hấp dẫn của tùy bút, xét
đến cùng là sự hấp dẫn của cái tôi ấy.
- Nêu vấn đề nghị luận: Qua bài tùy bút ta có thể hình dung rõ ràng, đậm nét về nhân
vật “tôi”.
II. Thân bài:
1. Tổng quan:
- Nhân vật tôi trong bài kí chính là cái tôi của người cầm bút.
- Cách xây dựng nhân vật tôi: Nếu hình tượng nhân vật trong truyện ngắn được xây
dựng theo nguyên tắc hư cấu, được miêu tả theo một quan niệm nghệ thuật về con
người thì hình tượng ác giả trong tùy bút được thể hiện theo nguyên tắc tự biểu hiện .
“Ai đã đặt tên cho dòng sông?” đã thể hiện rõ phong cách của Hoàng Phủ Ngọc
Tường - một cây bút tài hoa, uyên bác, thiết tha gắn bó với mảnh đất và con người cố
đô.
2. Đặc điểm của nhân vật tôi:
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường


Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

a. Uyên bác: Tác phẩm đã thể hiện sự uyên bác của chủ thể sáng tạo bời Hoàng Phủ
Ngọc Tường đã nhìn sông Hương qua nhiều mối quan hệ khác nhau: quan hệ giữa
dòng sông với lịch sử, dòng sông với thi ca, nhạc họa và con người xứ Huế, dòng
sông trong mối quan hệ với địa lí.
* Chủ thể sáng tạo am tường địa lí:
Thiên bút kí là cuộc hành trình đi tìm cội nguồn của dòng sông Hương thơ
mộng. Bằng sức tưởng tượng phong phú kết hợp với tư duy nghiên cứu, Hoàng Phủ
Ngọc Tường đã cung cấp cho người đọc nhiều tri thức địa lí phong phú về con sông
Hương từ thượng nguồn ra tới biển. Hóa ra giữa lòng Trường Sơn, “sông Hương đã
sống một nửa cuộc đời mình”, hóa ra những gì chúng ta biết về khuôn mặt ở kinh
thành của dòng sông mới chỉ là một nửa. Giữa đại ngàn Trường Sơn, sông Hương
phóng khoáng và man dại như một cô gái Di- gan, như một bản trường ca của rừng
già. Đồng hành cùng nhân vật tôi trong tác phẩm người đọc mới biết những thăng
trầm của dòng sông trong hành trình đầy gian truân của nó. Ra khỏi vùng núi, sông
Hương đã chuyển dòng một cách liên tục theo hướng Nam- Bắc, lúc chuyển sang
Tây- Bắc rồi vẽ một hình cung thật tròn về phía Đông- Bắc, từ đó mới có thể xuôi dần
về Huế. Người đọc cảm thấy nhận thức của mình được thỏa mãn nhờ những thông tin
khoa học địa lí được tác giả tra cứu tỉ mỉ, nghiêm túc.
* Chủ thể sáng tạo am hiểu sâu sắc về lịch sử:
Hoàng Phủ Ngọc Tường lật tìm trong tư liệu lịch sử những sự kiện có liên hệ
với dòng sông và ông thấy sông Hương đã sống hết những thế kỉ vinh quang với
nhiệm vụ lịch sử. Dòng sông như người dũng sĩ chắn giữ biên thùy đã nhiều lần chiến
đấu oanh liệt để bảo vệ biên giới của tổ quốc Đại Việt, rồi vẻ vang soi bóng kinh
thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ. Nó cũng chứng kiến những giây
phút hào hùng của hai cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mĩ. Để cuối cùng nó trở
về với cuộc sống đời thường làm người con gái dịu dàng của đất nước.
* Chủ thể sáng tạo am hiểu sâu sắc về văn hóa:
- Về văn hóa: Hoàng Phủ Ngọc Tường đã có những hiểu biết tường tận, sâu
sắc về văn hóa xứ Huế. Ông đã phát hiện ra sông Hương không chỉ góp phần tạo nên

vẻ đẹp tâm hồn của con người xứ Huế. Cô gái Huế đẹp nhất, kín đáo nhất là trong sắc
áo điều lục. Theo Hoàng Phủ Ngọc Tường, màu áo ấy cũng bắt nguồn từ vẻ đẹp đặc
trưng của sông Hương. Tác giả gọi đó là màu của sương khói trên sông Hương. Vẻ
trầm mặc như triết lí, như cổ thi của dòng sông phải chăng đã tạo nên nét riêng
trong tâm hồn người Huế “nét dịu dàng pha lẫn trầm tư”.
- Đối với thi ca: Dòng sông đã khơi nguồn cho cả một dòng sông thi ca
phong phú. Tác giả không liệt kê trong bài tùy bút tất cả những sản phẩm nghệ
thuật về sông Hương mà chỉ đưa ra những dẫn chứng tiêu biểu để người đọc
nhận ra sông Hương mang vẻ đẹp đa dạng, biến hóa, sông Hương không lặp lại
mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ, vì thế mỗi người viết đều có thể khám phá
một sắc thái riêng của dòng sông. Ở thơ Tản Đà, nó là “dòng sông trắng, lá cây
xanh”, ở thơ Cao Bá Quát thì nó là “thanh kiếm dựng trời xanh”, ở thơ bà Huyện
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường


Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

Thanh Quan nó là “nỗi quan hoài vạn cổ” với bóng chiều bảng lảng, ở thơ Tố
Hữu nó là sức mạnh phục sinh của những kiếp giang hồ trên dòng Hương Giang.
- Đối với âm nhạc: Hoàng Phủ Ngọc Tường gọi sông Hương là “người tài nữ
đánh đàn lúc đêm khuya”. Ai đã đến Huế đều được nghe nhạc Huế. Nghe nhạc
Huế phải nghe trên sông Hương vào lúc đêm khuya mới cảm nhận được linh hồn
của nó. Theo tác giả toàn bộ âm nhạc cổ điển Huế đã sinh thành trên dòng sông
này vào những đêm khuya tĩnh lặng.
b. Tài hoa: Hoàng Phủ Ngọc Tường đã viết về sông Hương không chỉ bằng vốn kiến
thức sâu rộng. Ngòi bút thi sĩ thực sự tài hoa khi khắc họa hình ảnh sông Hương, vì
thế sông Hương của Hoàng Phủ Ngọc Tường mang một vẻ đẹp hấp dẫn riêng rất khó
cưỡng lại.
- Nét tài hoa của Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện ở cái nhìn mang tính phát
hiện về một dòng sông vốn đã quen thuộc với tất cả mọi người. Xưa nay nói đến sông

Hương và Huế, người ta nghĩ đến vẻ đẹp dịu dàng, thơ mộng, trữ tình “Huế đẹp và
thơ” (Nam Trân), “đây xứ mơ màng đây xứ thơ”(Tố Hữu) nhưng do tìm hiểu
sông Hương từ cội nguồn của nó giữa lòng Trường Sơn, do gắn sông Hương với
lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã phát hiện ra
vẻ đẹp hùng tráng của dòng sông thơ mộng này.
- Nét tài hoa của ngòi bút Hoàng Phủ Ngọc Tường chủ yếu bộc lộ ở cách nhà thơ
miêu tả vẻ đẹp của sông Hương.
+ Hình tượng sông Hương được diễn tả bằng những hình ảnh so sánh,
những liên tưởng tài tình, độc đáo. Nhìn sông Hương trong mối quan hệ với dãy
Trường Sơn hùng vĩ, tác giả thấy sông Hương giống như một bản trường ca của
rừng già với những tiết tấu: khi thì rầm rộ, mãnh liệt, khi thìdịu dàng say đắm.
Sông Hương đã sống một nửa cuộc đời mình như một cô gái Di- gan phóng
khoáng và mạn dại. Hình như chưa có ai liên tưởng như thế về sông Hương.
Ngẫm kĩ ta mới thấy những so sánh của Hoàng Phủ Ngọc Tường vừa độc đáo vừa
rất mực chính xác. Cuộc hội ngộ giữa sông Hương với Huế được miêu tả bằng những
liên tưởng thấm đẫm chất thơ. (Với hình ảnh “chiếc cầu trắng ... in ngần trên nền
trời.... như những vành trăng non”, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã có một so sánh độc
đáo diễn tả chính xác những vành cung của nhịp cầu Tràng Tiền, phù hợp với ánh
sáng bầu trời gợi vẻ dịu dàng và duyên dáng của những cô gái Huế. Hay khi gặp Huế,
sông Hương “uốn một cánh cung rất nhẹ”. Đường cong ấy khiến Hoàng Phủ Ngọc
Tường cảm nhận như “một tiếng vâng không nói ra của tình yêu”. Đó là vẻ đẹp e lệ,
duyên dáng, kín đáo của cô gái Huế trong tình yêu).
+ Những liên tưởng phóng túng, tài hoa của người viết khiến dòng sông không
còn là vật thể địa lí vô tri vô giác nữa. Nó đã trở thành một nhân vật có tâm hồn, có
sức sống mãnh liệt. Hành trình của sông Hương từ thượng nguồn ra tới biển là hành
trình của tâm hồn người Huế với những cung bậc “mãnh liệt và lắng sâu, trữ tình và
bình thản, trí tuệ” (Trần Đình Sử)
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường

Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

+ Bài tùy bút cũng đã cho thấy vốn ngôn ngữ phong phú của người viết.
Dưới bàn tay Hoàng Phủ Ngọc Tường, ngôn ngữ được sử dụng chính xác, có giá trị
biểu cảm cao, gợi ra vẻ đẹp riêng của sông Hương, vẻ đẹp của xứ Huế. Chẳng
hạn, miêu tả sông Hương giữa lòng Trường Sơn, Hoàng Phủ Ngọc Tường dùng
những chữ “rầm rộ, mãnh liệt, dịu dàng”, “say đắm”. Khi nói về những rừng
thông, những lăng tẩm của vua chúa triều Nguyễn, chữ dùng của Hoàng Phủ
Ngọc Tường đã gợi ra vẻ riêng của một miền đất u tịch, âm u, kiêu hãnh, đồ sộ.
+ Câu văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường có tiết tấu, có nhịp điệu riêng trầm
bổng, ngân nga. “Đó là vẻ đẹp trầm mặc nhất của sông Hương như triết lí, như cổ
thi, kéo dài mãi đến lúc mặt nước phẳng lặng của nó gặp tiếng chuông chùa Thiên
Mụ ngân nga tận bờ bên kia, giữa những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà”.
Lời văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường đã mang được vẻ đẹp ngôn ngữ thơ bởi rất giàu
âm hưởng, nhạc điệu.
c. Yêu tha thiết với con người và mảnh đất cố đô.
- Tất cả những phát hiện về vẻ đẹp của sông Hương xét đến cùng bắt
nguồn từ tình cảm tha thiết, đắm say của tác giả với cảnh và người xứ Huế. Nếu
không yêu đến mê đắm con sông này liệu Hoàng Phủ Ngọc Tường có nhìn thấy
chất sử thi của nó. Có thể sông Hương của Hoàng Phủ Ngọc Tường vẫn đẹp như ta
vẫn thường thấy trong những. Đọc bài kí ta gặp hàng loạt hình ảnh gợi cảm: sông
Hương là cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại; sông Hương là là người tài nữ
đánh đàn lúc đêm khuya; điệu chảy lặng tờ của con sông gióng như một điệu
slow chậm rãi, trữ tình. Những liên tưởng tài hoa, phóng túng của người viết có
được là do đâu? Do trí tưởng tượng phong phú. Nhưng có trí tưởng tượng bay
bổng mà không có sự gắn bó tha thiết liệu Hoàng Phủ Ngọc Tường có thể gợi ra
hàng loạt liên tưởng kì thú về dòng sông.
- Tình yêu với mảnh đất cố đô đã thôi thúc tác giả tìm hiểu cặn kẽ về dòng
sông từ nơi sinh thành ra nó là đại ngàn Trường Sơn hùng vĩ, khám phá hành
trình đầy gian truân của sông Hương, tìm hiều nó trong đời sống văn hóa xứ

Huế, với lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc. Tình yêu với dòng sông đã
được nhân lên nhiều lần.
Niềm tha thiết đắm say của người viết đã tạo nên một giọng điệu thật trữ
tình, lãng mạn. Giọng điệu ấy khiến người đọc có cảm giác không phải Hoàng
Phủ Ngọc Tường đang viết mà là đang đắm chìm trong những xúc cảm miên man,
da diết về dòng sông.
III. Kết bài:
- Nhiều người đã thử sức ở thể văn này nhưng không biết rằng tùy bút rất “kén
“người. Nếu người viết thực sự tài hoa, uyên bác, có phong cách nghệ thuật riêng tùy
bút mới có sức hấp dẫn. Hoàng Phủ Ngọc Tường đã đáp ứng được những yêu cầu
khắt khe của thể loại. Vì thế tác phẩm của ông đã có chỗ đứng trong văn chương
đương đại.
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường


Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

- Như vậy, để có được một bài tùy bút xuất sắc đòi hỏi người viết phải rất mực
tài hoa, uyên bác, độc đáo trong cảm nhận, độc đáo trong diễn tả. Do tùy bút là thể
văn đậm chất trữ tình nên người viết không thể cầm bút với thái độ bình thản, khách
quan. “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là một minh chứng thuyết phục.
Đề 7: Phân tích vẻ đẹp độc đáo của các dòng sông Việt Nam qua Người lái đò
Sông Đà của Nguyễn Tuân và " Ai đã đặt tên cho dòng sông?" của Hoàng Phủ
Ngọc Tường. Từ đó so sánh phong cách nghệ thuật của hai tác giả.
* Tìm hiểu đề:
- Vấn đề nghị luận: Làm rõ những vẻ đẹp độc đáo của Sông Đà và sông Hương.Từ
đó rút ra được điểm giống nhau và khác nhau về phong cách nghệ thuật của Nguyễn
Tuân và Hoàng Phủ Ngọc Tường.
- Thao tác lập luận: So sánh, phân tích, chứng minh, bình luận.
- Phạm vi dẫn chứng: Trong tác phẩm Người lái đò sông Đà và Ai đã đặt tên cho

dòng sông?
* Dàn ý:
I. Mở bài:
- Giới thiệu chung về tác giả, tác phẩm.
- Nêu vấn đề: Vẻ đẹp độc đáo của Sông Đà và sông Hương. Qua đó thấy được điểm
giống nhau và khác nhau về phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân và Hoàng Phủ
Ngọc Tường.
II. Thân bài:
1. Vẻ đẹp độc đáo của Sông Đà và sông Hương.
a. Sông Đà:
- Với điểm tựa cảm xúc từ hai câu thơ “Chúng thủy giai đông tẩu, Đà giang độc bắc
lưu” và “ Đẹp vậy thay tiếng hát trên dòng sông”, Nguyễn Tuân ca ngợi, khám phá vẻ
đẹp và sự hùng vĩ, khác thường của Sông Đà.
- Vẻ đẹp của hình tượng: Nguyễn Tuân khai thác hai mặt nổi bật tạo nên hai vẻ đẹp
trữ tình và hung bạo của dòng sông.
+ Sông Đà hung bạo từ cảnh đá bờ sông, ghềnh sông, hút nước, thác nước và đá
Sông Đà.
+ Sông Đà mang vẻ đẹp trữ tình thơ mộng từ dáng sông, màu nước đến khung
cảnh ven bờ.
=> Nguyễn Tuân đã làm nổi bật vẻ đẹp của dòng sông đầy cá tính, lúc như một bầy
thủy quái (hung bạo), lúc như một cố nhân (trữ tình), khám phá con sông đầy tiềm
năng cho sự phát triển của đất nước.
- Nguyễn Tuân khám phá con sông bằng những trải nghiệm thực tế, trực tiếp của
chính tác giả, diễn tả bằng ngôn ngữ tạo hình, nhân hóa, so sánh, liên tưởng kì thú,
phô diễn những kiến thức tổng hợp điện ảnh, hội họa, quân sự, lịch sử, địa lí, văn hóa.

GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường


Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

- Sông Đà là một nhân vật, một hình tượng trong thiên tùy bút. Ca ngợi dòng sông, ca
ngợi thiên nhiên đất nước, Nguyễn Tuân ca ngợi người lao động – ca ngợi chất vàng
mười của con người Tây Bắc.
b. Sông Hương:
- Với điểm tựa cảm xúc: từ huyền thoại về một cái tên, cảm xúc “sông Hương thuộc
về một thành phố duy nhất” – sông Hương của Huế, trong mối tình với Huế, Hoàng
Phủ Ngọc Tường đã khám phá vẻ đẹp của dòng Hương. Nếu Nguyễn Tuân khao khát
đến với sông Đà bằng sự khao khát khám phá, sự say mê trước cái đẹp thì Hoàng Phủ
Ngọc Tường đến với dòng Hương trước hết bằng tình yêu. Nếu cảm hứng của
Nguyễn Tuân là ngợi ca thì cảm hứng của Hoàng Phủ Ngọc Tường là cắt nghĩa.
- Vẻ đẹp của hình tượng: Sông Hương được cảm nhận như một người con gái đẹp, khi
là “cô gái Di- gan phóng khoáng và man dại”, khi là người con gái kín đáo, dịu dàng
trong tình yêu với Huế. Dòng Hương được hiên lên với nhiều vẻ đẹp khác nhau:
+ Vẻ đẹp trong cảnh sắc thiên nhiên.
+ Vẻ đẹp lịch sử.
+ Vẻ đẹp thi ca.
+ Vẻ đẹp âm nhạc.
=> Tất cả in nét đẹp của thiên nhiên xứ Huế, mang vẻ đẹp tâm hồn, lịch sử, văn hóa
Huế. Ta có cảm nhận sông Hương không đơn thuần chỉ là một dòng chảy mà là một
dòng thời gian, dòng tâm hồn, dòng văn hóa.
- Hoàng Phủ Ngọc Tường cũng dùng nhân hóa, so sánh, sử dụng ẩn dụ, những liên
tưởng kì thú ... nhưng chủ yếu sử dụng tri thức văn hóa khám phá vẻ đẹp của dòng
Hương trong hành trình không gian, thời gian, tâm hồn Huế.
3. Phong cách nghệ thuật của hai tác giả qua hai bài kí
a. Điểm giống nhau:
- Hai tác giả đều viết tùy bút về các dòng sông (bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông?
thực sự là một thiên tùy bút- một áng văn xuôi tự sự trữ tình.
- Hai bài kí đều thể hiện kiến thức lịch sử, địa lí, văn hóa... sâu rộng. Cả hai con sông
đều được khám phá ở vẻ đẹp trữ tình và mạnh mẽ, hoang sơ.

- Hai tác giả đều thể hiện cái tôi trữ tình khi khám phá vẻ đẹp của những con sông quê
hương đất nước, kết đọng trong đó tình yêu xứ sở. Đó là sự gặp gỡ của những tâm
hồn Việt, những tài năng tùy bút bậc thầy.
b. Điểm khác nhau:
- Đều là những nhà văn viết tùy bút thành công: Tùy bút của Nguyễn Tuân giàu chất
kí, chất truyện. Bút kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường giàu chất trữ tình- chất tùy bút.
- Cùng tài hoa, uyên bác nhưng Nguyễn Tuân là tài hoa kiêu bạc, còn Hoàng Phủ
Ngọc Tường thì tài hoa sâu lắng.
- Nguyễn Tuân đến với Sông Đà như đến với một sự thử thách để bộc lộ cái tôi độc
đáo tài hoa, thể hiện cảm hứng mãnh liệt trước cái đẹp, cái khác thường, phi thường
thì Hoàng Phủ Ngọc Tường đến với sông Hương như một sự tương giao linh diệu của
một tâm hồn Huế, với chiều sâu văn hóa của đất quê hương.
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường


Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

- Nguyễn Tuân là phù thủy ngôn từ, câu văn co duỗi nhịp nhàng, giàu giá trị tạo hình,
dựng cảnh, tả người đặc sắc. Hoàng Phủ Ngọc Tường giàu liên tưởng, tưởng tượng,
lối văn đậm chất thơ, thiên về thể hiện cảm xúc, ngẫm suy mang chiều sâu văn hóa.
Đề 8: Phân tích vẻ đẹp trữ tình của Sông Đà và sông Hương qua hai tùy bút
Người lái đò Sông Đà của Nguyễn Tuân và Ai đã đặt tên cho dòng sông? của
Hoàng Phủ Ngọc Tường.
* Tìm hiểu đề:
- Vấn đề nghị luận: Làm rõ vẻ đẹp trữ tình của con Sông Đà và sông Hương.
- Thao tác lập luận: Phân tích, chứng minh...
- Phạm vi dẫn chứng: Trong tác phẩm Người lái đò Sông Đà và Ai đã đặt tên cho
dòng sông?
i. Mở bài:
- Giới thiệu tác giả, tác phẩm: Nguyễn Tuân và Hoàng Phủ Ngọc Tường là những

nhà văn thành công ở thể loại tùy bút. Nếu Nguyễn Tuân khẳng định phong cách của
mình qua Người lái đò Sông Đà thì Hoàng Phủ Ngọc Tường lại đánh dấu phong cách
bằng tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông?.
- Nêu vấn đề nghị luận: Ở hai tác phẩm này, người đọc được chiêm ngưỡng vẻ đẹp
trữ tình của hình tượng con Sông Đà và sông Hương.
II. Thân bài:
1. Vẻ đẹp trữ tình của Sông Đà:
+ Được gợi ra từ lời đề từ: “Đẹp vậy thay tiếng hát trên dòng sông”
+ Nhìn từ trên cao xuống: Sông Đà mềm mại thướt tha với vẻ đẹp xuân sắc: “Con
sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình, đầu tóc chân tóc ẩn hiện trong
mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban, hoa gạo tháng hai và cuồn cuộn mù khói núi mèo
đốt nương xuân”.
+ Sự biến ảo của sắc nước Sông Đà qua các mùa: mùa xuân dòng xanh ngọc bích,
mùa thu nước sông Đà lừ lừ chín đỏ như da mặt người bầm đi vì rượu bữa.
+ Qua kỉ niệm, Sông Đà như một cố nhân xa lâu thì nhớ, gặp lại thì nghẹn ngào cuống
quýt mừng vui: “Bờ sông Đà, bãi sông Đà, chuồn chuồn bươm bướm trên sông Đà...”
+ Cảnh hai bên bờ sông: vẻ đẹp lặng tờ hoang dại, trong trẻo, nguyên sơ: “Thuyền trôi
trên sông Đà, cảnh ven sông ở đây lặng tờ ... cỏ gianh đồi núi đang ra những nõn
búp ..... con hươu thơ ngộ ngẩng đầu nhưng khỏi áng cỏ sương...”.
* Nhận xét:
- Miêu tả sông Đà trữ tình, ngòi bút của Nguyễn Tuân biến hóa liên tục với những
hình ảnh so sánh, nhân hóa, những liên tưởng độc đáo thú vị. Câu văn của Nguyễn
Tuân co duỗi nhịp nhàng, chuyển đến người đọc những cảm giác của cảm xúc.
- Không phân biệt đâu là ngoại giới đâu là tâm giới, tiếng lòng của thiên nhiên hòa
hợp với tiếng lòng yêu thương của người nghệ sĩ.
- Cùng với Sông Đà trữ tình ta bắt gặp một Nguyễn Tuân tình nhân, thi nhân.
2. Vẻ đẹp trữ tình của sông Hương :
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường

Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

+ Là dòng sông chảy giữa thành phố Huế, tạo nên vẻ đẹp riêng cho Huế, tạo nên vẻ
đẹp riêng cho Huế:
Dạ thưa xứ Huế bây giờ
Vẫn còn núi Ngự bên bờ sông Hương
+ Trong rừng thượng nguồn: sông Hương sống một nửa cuộc đời mình như một cô
gái Di- gan phóng khoáng và man dại, một tâm hồn tự do và trong sáng. Nhưng rừng
già đã chế ngự sức mạnh bản năng của sông Hương, tạo cho nó một vẻ đẹp dịu dàng
và trí tuệ.
=> Tác giả đã nhấn mạnh đến hai đặc điểm quan trọng của sông Hương: một con sông
tạo nên bản sắc văn hóa của Châu Hóa; một thiếu nữ đẹp sống hết mình, say đắm
trong tình yêu.
+ Trên đường đến Huế: sông Hương chuyển dòng liên tục như một cuộc tìm kiếm có
ý thức người tình nhân đích thực của người con gái đẹp trong câu chuyện tình yêu
nhuốm màu cổ tích. Tác giả lần theo dòng chảy của sông Hương như một nhà địa lí,
như một chàng trai khám phá tính cách của người đẹp (sắc nước xanh thẳm, dòng
sông mềm như tấm lụa, sắc nước thay đổi, vẻ kiêu hãnh âu u...).
=> Sông Hương như một cô gái đẹp làm duyên: vốn đã có vẻ đẹp dịu dàng, trí tuệ nay
lại càng quyến rũ hơn với vẻ đẹp lịch lãm, kiêu sa và trầm mặc.
+ Trong lòng Huế: Sông Hương chảy thực chậm. Đó là điệu slow tình cảm mà sông
Hương dành riêng cho Huế.
=> Sông Hương đẹp một cách hạnh phúc. Nó đã bị Huế chinh phục, ngả trọn vào
vòng tay của Huế. Tình yêu với Huế tạo nên bản sắc văn hóa của dòng sông:
“Con sông dùng dằng con sông không chảy
Con sông chảy vào lòng Huế rất sâu”
(Thu Bồn)
+ Khi rời xa Huế: Như sực nhớ ra điều gì chưa kịp nói, dòng sông đột ngột đổi dòng
rẽ ngoặt sang hướng Đông Tây để gặp lại thành phố ở thị trấn Bao Vinh xưa cổ cũng
như nàng Kiều trong đêm tình tự ở ngã rẽ này dã chí tình trở lại tìm Kim Trọng để nói

lời thể trước khi về biển cả. Như vậy dòng sông mang vẻ đẹp của người con gái lưu
luyến với tình nhân.
* Nhận xét:
- Sông Hương được miêu tả sát với bản đồ địa hình. Nó tạo nên không gian văn hóa
đôi bờ với vẻ đẹp quyến rũ.
- Cách so sánh sông Hương như một thiếu nữ đẹp cùng với Huế làm nên một tình yêu
nồng thắm, say mê.
- Ngôn ngữ giàu hình ảnh, mượt mà, nhiều liên tưởng độc đáo tạo nên một dòng sông
quyễn rũ, đắm say lòng người.
3. Đánh giá:
- “Người lái đò Sông Đà” và “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là những trang hoa, tờ
hoa thể hiện tình yêu quê hương đất nước, tinh thần dân tộc của Nguyễn Tuân và
Hoàng Phủ Ngọc Tường.
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường


Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

- Điểm gặp gỡ trong phong cách viết tùy bút của hai tác giả:
+ Một cái tôi uyên bác với những hiểu biết sâu sắc về Sông Đà và sông Hương xứ Huế.
+ Vốn hiểu biết về lịch sử, địa lí, thi ca, âm nhạc ... soi chiếu đối tượng ở nhiều
góc độ khác nhau tạo nên những liên tưởng độc đáo.
+ Một cái tôi tài hoa tinh tế với trí tưởng tượng phong phú, kì diệu.
+ Ngôn từ: phong phú, gợi cảm đêm đến cho người đọc cảm giác câu văn như
những câu thơ trữ tình.
III. Kết bài:
- Bằng tài năng và tình yêu của mình đối với thiên nhiên và con người Việt Nam,
Nguyễn Tuân và Hoàng Phủ Ngọc Tường đã xây dựng nên hình tượng con sông quê
hương với những vẻ đẹp đa dạng, phong phú.
- Cảm nhận được vẻ đẹp trữ trình của hai dòng sông khiễm mỗi con người chúng ta

càng thêm yêu hơn và có trách nhiệm hơn với quê hương mình.
Đề 9: Cảm nhận của anh/ chị về hai đoạn văn sau :
" Con sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình , đầu tóc chân
tóc ẩn hiện trong mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban hoa gạo tháng hai và cuồn
cuộn mù khói núi Mèo đốt nương xuân. ..... Mùa xuân dòng xanh ngọc bích, chứ
nước sông Đà không xanh màu xanh canh hến của sông Gâm, sông Lô. Mùa thu
nước sông Đà lừ lừ chín đỏ như da mặt một người bầm đi vì rượu bữa, lừ lừ cái
màu đỏ giận dữ của một người bất mãn bực bội gì mỗi độ thu về . .."
(Người lái đò sông Đà - Nguyễn Tuân)
(...) Từ tuần về đây sông Hương vẫn đi trong dư vang của Trường sơn, vượt
qua một lòng vực sâu dưới chân núi Ngọc Trản để sắc nước trở nên xanh thẳm ,
và từ đó nó trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách , với những điểm
cao đột ngột như Vọng Cảnh, Tam Thai , Lưu Bảo mà từ đó , người ta luôn luôn
nhìn thấy dòng sông mềm như tấm lụa , với những chiếc thuyền xuôi ngược chỉ bé
bằng con thoi. Những ngọn đồi này tạo nên những mãng phản quang nhiều màu
sắc trên nền trời tây nam thành phố, " sớm xanh, trưa vàng, chiều tím"như người
Huế thường miêu tả (...)
(" Ai đã đặt tên cho dòng sông?" - Hoàng Phủ Ngọc Tường)
(Đề thi Đại học- Khối C, năm 2010)
* Tìm hiểu đề:
- Vấn đề nghị luận: Làm rõ những đặc điểm giống nhau và khác nhau về nội dung
và nghệ thuật của hai đoạn văn trong hai bài kí " Người lái đò Sông Đà" và "Ai đã
đặt tên cho dòng sông?”
- Thao tác lập luận: So sánh, phân tích, chứng minh, bình luận.
- Phạm vi dẫn chứng: Trong tác phẩm người lái đò sông Đà và Ai đã đặt tên cho
dòng sông?
* Dàn ý: (Đáp án của Bộ Giáo dục và Đào tạo)
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường

Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

1. Vài nét về tác giả, tác phẩm:
- Nguyễn Tuân là một nghệ sĩ lớn với phong cách nghệ thuật độc đáo, nổi bật
là nét tài hoa, uyên bác, đặc biệt sở trường về tùy bút. " Người lái đò sông Đà" là một
tùy bút đặc sắc , kết tinh nhiều mặt của phong cách Nguyễn Tuân, viết về vẻ đẹp và
tiềm năng của con người Tây Bắc.
- Hoàng Phủ Ngọc Tường là một nghệ sĩ tài hoa, mang đậm chất Huế, có nhiều
thành tựu về kí. " Ai đã đặt tên cho dòng sông" là một tùy bút giàu chất trữ tình viết
về vẻ đẹp sông Hương với bề dày lịch sử và văn hóa Huế, rất tiêu biểu cho phong
cách của ông.
2. Vể đoạn văn tác phẩm " Người lái đò sông Đà"
- Nội dung :
+ Đoạn tập trung miêu tả vẻ đẹp đầy chất tạo hình của sông Đà với hình tượng
thơ mộng, đường nét mềm mại, ẩn hiện, màu sắc dòng nước biến đổi tương phản theo
mùa, gây ấn tượng mạnh.
+ Hiện tượng một cái tôi Nguyễn Tuân đắm say, nồng nhiệt với cảnh sắc thiên
nhiên, tinh tế và độc đáo trong cảm nhận cái đẹp.
- Nghệ thuật :
+ Hình ảnh, ngôn từ mới lạ, câu văn căng tràn, trùng điệp mà vẫn nhịp nhàng về
âm thanh và nhịp điệu.
+ Cách so sánh, nhân hóa táo bạo mà kì thú , lối tạo hình giàu tính mĩ thuật ,
phối hợp nhiều góc nhìn theo kiểu điện ảnh .
3. Về đoạn văn trong tác phẩm " Ai đã đặt tên cho dòng sông"
- Nội dung :
+ Đoạn văn miêu tả vẻ đẹp sông Hương theo thủy trình của nó, với những vẻ
uyển chuyển , linh hoạt của dòng chảy; vẻ biến ảo của màu sắc; vẻ uy nghi trầm mặc
của cảnh quan đôi bờ .
+ Toát lên một tình yêu xứ sở sâu nặng, đằm thắm , một cách cảm nhận bình dị
mà tinh tế của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

- Nghệ thuật :
+ Hình ảnh chân thực mà gợi cảm, câu văn kéo dài mà khúc chiết, thanh điệu
hài hòa, tiết tấu nhịp nhàng.
+ Lối so sánh gần gũi và xác thực, sử dụng nhuần nhuyễn các địa danh và cách
nói của người Huế.
3. Về sự tương đồng và khác biệt giữa hai đoạn văn
* Tương đồng: Cùng miêu tả vẻ đẹp phong phú và biến ảo của sông nước, cùng bộc
lộ tình yêu mãnh liệt dành cho thiên nhiên xứ sở với một mĩ cảm tinh tế, dồi dào;
cùng bao quát sông nước trên nền cảnh khoáng đạt của không gian và thời gian .,
cùng được viết bằng một thứ văn xuôi đậm chất trữ tình, giàu hình ảnh, âm thanh và
nhịp điệu.
* Khác biệt :
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường


Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

+ Đoạn văn của Nguyễn Tuân trội về cảm xúc nồng nàn , cảm giác sắc cạnh,
liên tưởng phóng túng, so sánh táo bạo; cảnh sắc được bao quát từ nhiều góc nhìn
khác nhau, theo nhiều mùa trong năm.
+ Đoạn văn của Hoàng Phủ Ngọc Tường trội về cảm xúc sâu lắng, cảm giác
gắn với suy tư; cảnh sắc được bao quát từ cùng một gốc nhìn mà nương theo thủy
trình để nắm bắt sự biến đổi của sông nước qua từng chặng, từng buổi trong ngày.
Đề 10:
“Kí Hoàng Phủ Ngọc Tường vừa giàu chất trí tuệ, vừa giàu chất thơ, nội
dung thông tin về văn hóa lịch sử rất phong phú” (Ngữ văn 12 – Tập I).
Anh /chị hãy phân tích bài kí “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của Hoàng
Phủ Ngọc Tường để làm rõ nhận định trên.
* Tìm hiểu đề:
- Vấn đề nghị luận: Làm rõ đặc điềm thể kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường:

+ Giàu chất trí tuệ
+ Giàu chất thơ
+ Nội dung thông tin về văn hóa lịch sử rất phong phú.
- Thao tác lập luận: So sánh, phân tích, chứng minh, bình luận.
- Phạm vi dẫn chứng: Trong tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông?
* Dàn ý:
I. Mở bài:
- Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trong những cây bút kí tiêu biểu của văn học
Việt Nam hiện đại. Với thể loại kí, Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện trên từng trang
văn vốn kiến thức uyên bác và cách viết tài hoa.
- “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là tác phẩm tiêu biểu cho phong cách kí của
Hoàng Phủ Ngọc Tường. Tác phẩm ca ngợi vẻ đẹp của sông Hương , thiên nhiên và
con người xứ Huế với những trang văn “vừa giàu chất trí tuệ, vừa giàu chất thơ, nội
dung thông tin về văn hóa, lịch sử rất phong phú”.
II. Thân bài:
1. Khái quát:
- “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” rút từ tập bút kí cùng tên, được xuất bản năm
1984. Tập bút kí gồm tám bài viết về nhiều đề tài. Có những bài đậm chất sử thi với
cảm hứng anh hùng, ca ngợi đất nước, con người Việt Nam. Có những bài thiên về
miêu tả thiên nhiên, qua đó nhà văn bộc lộ lòng gắn bó với quê hương đất nước và
niềm tự hào về truyền thống, văn hóa, lịch sử của dân tộc. Đặc biệt là những bài viết
về Huế.
- Trong số những bút kí đó, “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là bài kí độc đáo về
sông Hương. Dòng sông khơi gợi cảm hứng cho thơ ca, nhạc họa đã được Hoàng Phủ
Ngọc Tường cảm nhận từ nhiều góc nhìn, đặc biệt là góc nhìn tâm linh, mang những
nét riêng của “văn hóa Phú Xuân”.
2. Phân tích:
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường

Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

a. Chất trí tuệ của một cái tôi uyên bác:
Viết về sông Hương, Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện một sự hiểu biết sâu
rộng về mọi mặt: văn hóa, lịch sử, địa lí, văn học nghệ thuật… Nhà văn đã cung cấp
cho người đọc một lượng thông tin đa dạng để hiểu sâu hơn về dòng sông Hương và
thiên nhiên, con người Huế.
* Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn địa lí:
- Hành trình của dòng sông: với câu hỏi gợi tìm “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”, bằng
những bước chân rong ruổi, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã tìm về cội nguồn và dòng
chảy của sông Hương:
+ Ở thượng nguồn sông Hương mang vẻ đẹp hùng vĩ: chảy “rầm rộ giữa bóng
cây đại ngàn, cuộn xoáy như con lốc vào những đáy vực bí ẩn…”; “phóng khoáng và
man dại”.
+ Ra khỏi đại ngàn, sông Hương chuyển dòng, giấu kín cuộc hành trình gian
truân giữa lòng Trường Sơn, “ném chìa khóa trong những hang đá dưới chân núi Kim
Phụng” -> Vẻ đẹp dữ dội, hùng vĩ của sông Hương giữa rừng già ít ai biết đến.
+ Chảy qua vùng rừng núi, sông Hương trở nên dịu dàng, “uốn mình theo những
đường cong thật mềm”. “Dòng sông mềm như tấm lụa”, êm đềm trôi đi giữa hai dãy
đồi sừng sững như thành quách, chảy qua những lăng tẩm đồ sộ, chảy qua chùa Thiên
Mụ và “những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà”.
-> sông Hương trở thành “người mẹ phù sa” mang vẻ đẹp “dịu dàng và trí tuệ”.
+ Giữa lòng thành phố Huế, dòng sông trở nên tĩnh lặng, trôi thật chậm, in bóng
cầu Tràng Tiền xa trông nhỏ nhắn như “những vành trăng non”.
+ Xuôi về Cồn Hến “quanh năm mơ màng trong sương khói”, hòa với màu xanh
của thôn Vĩ Dạ, sông Hương mang vẻ đẹp huyền ảo, mơ màng. Và thật bất ngờ, trước
khi rời khỏi kinh thành Huế, sông Hương “đột ngột rẽ dòng… để gặp lại thành phố
lần cuối”. Nhà văn dùng biện pháp nhân hóa để nội tâm hóa hình dáng của dòng sông:
“Đó là nỗi vương vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu” -> Biện pháp nhân
hóa đã giúp tác giả thổi hồn vào dòng sông và hơn thế nữa là một phương thức để nhà

văn kết nối sông Hương với con người và văn hóa của mảnh đất Châu Hóa xưa và
Huế ngày nay.
- Sông Hương và thiên nhiên Huế: Lần theo dòng chảy của sông Hương, ta bắt gặp
những bức tranh thiên nhiên đẹp mượt mà.
Thiên nhiên Huế được nhà văn tái hiện với vẻ đẹp đa dạng trong thời gian và
không gian. Sông Hương phản quang vẻ đẹp biến ảo của Huế “sớm xanh, trưa vàng,
chiều tím”. Gắn liền với dòng sông, những địa danh quen thuộc: Hòn Chén, Nguyệt
Biều, Vọng Cảnh, Thiên Thai dường như sống động hơn: “sông Hương vẫn đi trong
dư vang của Trường Sơn”, “sắc nước trở nên xanh thẳm”…-> sông Hương tôn tạo vẻ
đẹp cho cảnh sắc thiên nhiên Huế và ngược lại dòng sông cũng hun đúc mọi sắc trời
văn hóa của vùng đất cố đô.
- Sông Hương và con người Huế:
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường


Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

+ Thiên nhiên và dòng sông luôn gắn bó, gần gũi với con người. Qua điệu
chảy của dòng sông nhà văn thấy được tính cách con người xứ Huế: mềm mại, chí
tình, “mãi mãi chung tình với quê hương xứ sở”.
+ Qua màu sắc của trời Huế, màu sương khói trên sông Hương nhà văn thấy
cách trang phục trang nhã, dịu dàng của các cô gái Huế xưa “sắc áo cưới màu điều lục
các cô dâu trẻ vẫn mặc trong tiết sương giáng”.
* Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn lịch sử
- Từ góc nhìn lịch sử, sông Hương không còn là “cô gái Di – gan phóng khoáng
và man dại”, không còn là “người đẹp ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hóa” mà
trở thành chứng nhân của những biến thiên lịch sử. Nhà văn ví sông Hương như “sử
thi viết giữa màu xanh cỏ lá xanh biếc” -> Sự hòa quyện giữa chất hùng tráng và trữ
tình. Sông Hương là một bản anh hùng ca, đồng thời giữa đời thường sông Hương là
một bản tình ca “Còn non, còn nước, còn dài- Còn về, còn nhớ...”.

- Hoàng Phủ Ngọc Tường đã nhìn thấy từ dòng sông những dấu tích lịch sử;
từng nhánh rẽ của dòng sông, đến “những cây đa, cây cừa cổ thụ” cũng hàm ẩn một
phần lịch sử.
Nhà văn đã ngược về quá khứ để khẳng định vai trò của dòng sông Hương
trong lịch sử dân tộc. Từ thời đại các Vua Hùng, sông Hương là “dòng sông biên thùy
xa xôi”. Trong những thế kỉ trung đại, với tên gọi Linh Giang, nó đã “oanh liệt bảo vệ
biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt”. Sông Hương gắn liền với những chiến
công Nguyễn Huệ. Sông Hương đẫm máu những cuộc khởi nghĩa thế kỉ XIX. Sông
Hương gắn liền với cuộc Cách mạng tháng tám với những chiến công rung chuyển.
Và sông Hương cùng những di sản văn hóa Huế oằn mình dưới sự tàn phá của bom
Mỹ… -> Chất trữ tình của tùy bút giảm đi, nhường chỗ cho chất phóng sự với những
sự kiện lịch sử cụ thể.
=> Quay về quá khứ xa xưa, ngòi bút nhà văn lấp lánh niềm tự hào về lịch sử một
dòng sông có cái tên mềm mại, dịu dàng nhưng kiên cường, kiêu hãnh qua thăng trầm
lịch sử.
* Vẻ đẹp của sông Hương từ góc nhìn văn hóa
Trong cảm nhận tinh tế của nhà văn, sông Hương còn hàm chứa trong bản thân
nó nền văn hóa phi vật thể.
- Sông Hương- dòng sông âm nhạc:
+ Từ âm thanh của dòng sông (tiếng chuông chùa Thiên Mụ ngân nga, tiếng
mái chèo khua sóng đêm khuya, tiếng nước vỗ vào mạn thuyền…) đã hình thành
những làn điệu hò dân gian và nền âm nhạc cổ điển Huế. Và rồi cũng chính trên dòng
sông ấy, những câu hò Huế vút lên, mênh mang, xao xuyến...
+ Viết về sông Hương, nhiều lần nhà văn đã liên tưởng đến “Truyện Kiều” của
Nguyễn Du. Đại thi hào đã từng có thời gian sống ở Huế, những trang Kiều ra đời từ
mảnh đất có truyền thống nhã nhạc cung đình. Đó là cơ sở để Hoàng Phủ Ngọc
Tường hóa thân vào một nghệ nhân già, nghe những câu thơ tả tiếng đàn của nàng
Kiều, chợt nhận ra âm hưởng của âm nhạc cung đình và bật thốt lên: “Đó chính là Tứ
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường

Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

đại cảnh” -> Bóng dáng Nguyễn Du và những trang Kiều nhiều lần xuất hiện trong
bài kí bộc lộ một khả năng liên tưởng phong phú, một vốn văn hóa sâu rộng và sự gắn
kết với truyền thống, một sự đồng điệu tâm hồn nhà văn.
- Sông Hương- dòng sông thi ca:
+ Hoàng Phủ Ngọc Tường đã làm sống dậy những vần thơ biếc xanh của Tản Đà
về xứ Huế: “Dòng sông trắng, lá cây xanh”. Hình ảnh thơ này cùng với câu chữ của
tác giả “màu cỏ lá xanh biếc” là minh chứng cho sự tương giao của những tâm hồn
nghệ sĩ nhạy cảm với sắc biếc của thiên nhiên Huế.
+ Nhà văn cũng làm sống dậy một sông Hương hùng tráng bất tử “như thanh
kiếm dựng trời xanh” trong thơ Cao Bá Quát, một sông Hương “nỗi quan hoài vạn
cổ” trong thơ Bà Huyện Thanh Quan...
=> Bằng vốn kiến văn phong phú, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã lay động linh hồn của
con sông mà tên gọi của nó đã đi vào văn chương nghệ thuật mà theo tác giả “dòng
sông ấy không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ”.
b. Chất thơ của một ngòi bút tài hoa
- Chất thơ toát ra từ những hình ảnh đẹp, từ độ nhòe mờ của hình tượng nghệ
thuật: “những xóm làng trung du bát ngát tiếng gà”, “lập lòe trong đêm sương những
ánh lửa thuyền chài của một linh hồn mô tê xưa cũ…” ; qua cách so sánh liên tưởng
gợi cảm: “Chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời nhỏ nhắn như những
vành trăng non”.
- Chất thơ còn lấp lánh ở cách Hoàng Phủ Ngọc Tường điểm xuyết ca dao, lời
thơ Tản Đà, Cao Bá Quát, Bà Huyện Thanh Quan.
- Chất thơ còn tỏa ra từ nhan đề bài kí gợi mãi những âm vang trầm lắng của
dòng sông: Ai đã đặt tên cho dòng sông?
III. Kết bài:
- Chất trí tuệ và chất thơ kết hợp hài hòa trong tác phẩm của Hoàng Phủ Ngọc
Tường tạo nên phong cách đặc sắc của nhà văn này.

- “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” không chỉ là một trong những tác phẩm hay
nhất viết về sông Hương mà còn là bút kí đặc sắc vào bậc nhất của văn học Việt Nam
hiện đại.
Đề 11: Chất thơ trong “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” của Hoàng Phủ Ngọc
Tường?
* Tìm hiểu đề:
- Vấn đề nghị luận: Làm rõ đặc điểm chất thơ - chất trữ tình của tác phẩm.
- Thao tác lập luận: So sánh, phân tích, chứng minh, bình luận.
- Phạm vi dẫn chứng: Trong tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông?
* Dàn ý:
I. Mở bài:
- Giới thiệu về tác giả, tác phẩm: Hoàng Phủ Ngọc Tường là nhà văn chuyên viết thể
loại bút kí. Nét đặc sắc trong phong cách nghệ thuật của ông là sự kết hợp nhuần
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường


Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

nhuyễn giữa chất trữ tình và chất chính luận, sử thi hóa lịch sử và khám phá chiều sâu
văn hóa của đối tượng. Chất trữ tình trong bút kí của ông xuyên thấm vào tất cả và
thăng hoa thành chất thơ của ngôn ngữ.
- Nêu vấn đề nghị luận: “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” là tác phẩm tiêu biểu của
Hoàng Phủ Ngọc Tường mang đậm chất thơ.
II. Thân bài:
1. Chất thơ là gì? Chất thơ trong một tác phẩm văn học được tạo nên từ những
yếu tố nào?
Chất thơ là một phẩm chất tổng hợp được tạo nên từ nhiều yếu tố: Cảm xúc, cái
đẹp, trí tưởng tượng và liên tưởng cùng khả năng sử dụng ngôn ngữ, nhạc điệu, giọng
điệu của lời văn. Những yếu tố này hoà quyện với nhau, chuyển hoá vào nhau cùng
biểu hiện trong từng chi tiết nghệ thuật của tác phẩm.

2. Những biểu hiện về chất thơ trong “Ai đã đặt tên cho dòng sông?” :
- Chất thơ được thể hiện trong bài ký chủ yếu ở chất trữ tình của tác phẩm: đó là
tình yêu say đắm với sông Hương đẹp dịu dàng, với Huế cổ kính và thơ mộng. Mỗi
đoạn văn là một chắt lọc tinh túy về hành trình, dáng vẻ, về vẻ đẹp và sức cuốn hút
riêng của mỗi đoạn sông.
+ Sông Hương ở vùng thượng nguồn được miêu tả như một cá thể sống, như
một người con gái đẹp với những từ ngữ gợi cảm, diễn tả tình yêu say đắm của con
người với dòng sông “sông Hương đã sống một nửa cuộc đời mình như một cô gái
Di- gan phóng khoáng và man dại”.
+ Sông Hương khi về đồng bằng đã thay đổi tính cách, như đã chế ngự bản
năng của người con gái để mang “một nét đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ
phù sa của một vùng văn hóa xứ sở”.
Với những liên tưởng kì thú, diễm tình, tác giả ví Sông Hương như một người
con gái đẹp được người tình mong đợi đến đánh thức. Những câu văn đẹp, đầy màu
sắc, ấn tượng “sông Hương vẫn đi trong dư vang Trường Sơn”, “sắc nước trở nên
xanh thẳm”, “nó trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách”, “dòng sông
mềm như tấm lụa, với những chiếc thuyền xuôi chỉ bé vừa bằng con thoi. Những ngọn
đồi này tạo nên những mảng phản quang nhiều màu sắc trên nền trời tây nam thành
phố sớm xanh, trưa vàng, chiều tím".
+ Đến ngoại vi thành Huế, sông Hương có vẻ đẹp trầm mặc như những rừng
thông u tịch và những lăng tẩm đồ sộ phong kín niềm kiêu hãnh âm u.
+ Đoạn tả sông Hương chảy vào thành phố, tác giả sáng tạo hình ảnh đầy ấn
tượng “chiếc cầu trắng ... in ngần trên nền trời nhỏ nhắn như những vành trăng
non”. Tác giả đã sử dụng rộng rãi, đặc sắc các phép tu từ gợi cảm vốn là sở trường
của thơ như so sánh kết hợp với nhân hóa, ẩn dụ “dòng sông mềm hẳn đi như một
tiếng vâng không nói ra của tình yêu”. Những chi tiết về phong tục, lễ hội cũng trở
thành nhạc họa, thành tình, nghia, thành thơ “trăm nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh vào
những đêm hội rằm tháng Bảy từ điện Hòn Chén trôi về, qua Huế bỗng ngập ngừng
GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường

Chuyên đề: Ai đã đặt tên cho dòng sông? – Hoàng Phủ Ngọc Tường

như muốn đi muốn ở, chao nhẹ trên mặt nước như những vấn vương của một nỗi
lòng”.
+ “Thi trung hữu nhạc”, đó là nhạc lòng. Trong văn của Hoàng Phủ Ngọc
Tường cũng có nhạc: điệu chảy lặng tờ của sông Hương khi đi qua thành phố như
“điệu slow tình cảm dành riêng cho Huế”. Những trang văn trải dài, uyển chuyển, du
dương mà tự nhiên, nhuần nhị như dòng sông, như bản đàn đẹp, như một “Đan- nuýp
xanh” trong văn.
+ Trí tưởng tượng thật phong phú trong những liên tưởng so sánh, những hồi
tưởng đầy hình ảnh thú vị, đầy những hình ảnh kì thú “sông Nê- va với những phiến
băng trôi nhanh như những chiếc thuyền của những chú chim hải âu”.
+ Vẻ đẹp của đoạn văn tăng lên trong từng chi tiết, đến chi tiết cuối cùng thì
thăng hoa, đẹp nhất, cao nhất. Tác giả lí giải tên dòng sông bằng huyền thoại đầy chất
thơ, khiến cho dòng sông có cái tên rất thơ càng trở nên thơ hơn: Hương là thơm,
thơm của ngàn hoa, của nước nấu trăm loài hoa đổ xuống, làm thơm đến cả từng hơi
đất.
III. Kết bài:
Chất thơ gắn với nhiều yếu tố, bắt đầu từ nhiều nguồn nhưng yếu tố quan trọng
nhất, lớn lao nhất, dạt dào nhất là tình yêu tha thiết với dòng sông, với Huế, với đất
nước của tác giả.
Đề 12: Trong bài bút ký “Ai đã đặt tên cho dòng sông?”, Hoàng Phủ Ngọc Tường
đã phát hiện ra nhiều vẻ đẹp của dòng sông Hương xứ Huế. Trong những vẻ đẹp
đó, anh/chị thích vẻ đẹp nào nhất? Hãy viết lời bình về vẻ đẹp ấy để chia sẻ với
tác giả bài ký. (Học sinh tự làm)
Vĩnh Tường, ngày 08 tháng 3 năm 2014
Người viết chuyên đề
Phạm Thị Toàn

GV: Phạm Thị Toàn – Trường THPT Vĩnh Tường