Thế giới nghệ thuật thơ hoàng cầm

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

M U
1. Lý do chn ti
Th gii ngh thut l mt chnh th ngh thut bao gm tt c cỏc yu
t, cp ca sỏng to ngh thut. Mi cp , yu t ny li cú th l mt
chnh th nh hn c t trong nhng mi quan h bin chng nht nh,
xõu chui vi nhng yu t khỏc. Nghiờn cu th gii ngh thut l tỡm
hiu quy lut ca tng loi th gii ngh thut, s sỏng to ca ch th, quan
nim v ngh thut, cuc sng, nhõn sinh ...ca ngi ngh s.
Th tr tỡnh l biu hin trc tip th gii ch quan ca nh th. Nhng
cm xỳc, tõm trng, suy ngh ca thi s th hin trong th gii ngh thut
chớnh l nhng biu hin ca cỏi tụi v cỏc nguyờn tc th hin nú. Tỡm hiu
th gii ngh thut th tr tỡnh l mt cỏch ỏnh giỏ sỏng to th ca t gúc
thi phỏp. õy l hng tip cn cú nhiu trin vng m tỏc gi khoỏ lun
mong mun úng gúp vo quỏ trỡnh nghiờn cu v ging dy.
Trong nhng nh th tiờu biu ca lng th tr tỡnh. Hong Cm l mt
cõy bỳt cú tờn tui v li du n c ỏo. ễng l mt nh th cú s nghip
tri di. Tuy sỏng tỏc c truyn ngn v kch th nhng ụng c c gi bit
n v li nhiu thnh tu hn c l mng th ca. Dự khụng s nh s
nghip th: T Hu, Ch Lan Viờn... nhng vi nhng thnh tu ó t c,
th Hong Cm rt ỏng l i tng nghiờn cu.
Chn ti "Th gii ngh thut trong th Hong Cm" tip cn t
gúc thi phỏp, vi cỏi nhỡn chnh th, chỳng tụi hy vng s gúp phn nhn
din th Hong Cm sõu hn, rng hn. Kt qu nghiờn cu v ti ny s
giỳp chỳng tụi nõng cao trỡnh hc tp v ging dy sau ny.
2. Lch s vn
Cú nhng ngi sinh ra ch lm nhng vic "Kinh bang t th" v cú

Môn Lý luận văn học

1

Sinh viên: Lê Thị Thêu


Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

nhng ngi tri sinh ra ch lm th, Hong Cm thuc lp ngi th hai,
bi vỡ trn c cuc i ụng chung thu vi th v khụng chu lm vic gỡ khỏc
c... cú th coi "S hin thõn ti cựng" cho th ca Hong Cm l mt "Thiờn
mnh" theo cỏch núi ca ngi xa hay mt "Trỏch v xó hi" theo cỏch núi
ngy nay [24.372].
Cú l vỡ th m lch s phờ bỡnh nghiờn cu v Hong Cm dng nh
song hnh cựng sỏng tỏc ca ụng. Hong Cm bt u c bit n trờn thi
n t nhng nm 40 ca th k XX.
Tuy trc nm 1945 trong bng phong thn ca cỏc nh th mi cha cú
tờn Hong Cm v ngy ú Hong Cm cũn khộp lộp ng lựi ra nhỡn vo
chiu lng vn thy cỏc bc "Lin anh": Th L, Xuõn Diu, Huy Cn ... m
"Kớnh nhi vin chi". Nhng ngay t khi mi xut hin th Hong Cm ó thu
hỳt c s chỳ ý ca c gii sỏng tỏc v phờ bỡnh nghiờn cu vn hc.
Cú mt khong thi gian vng búng trờn thi n (1958 - 1988) nhng
khong thi gian ú li chớnh l thi gian m Hong Cm ó to nờn s t
khi trong nghip th ca ụng bng cỏch xut hin mt lot cỏc tp th: V
Kinh Bc, Ma Thun Thnh, Men ỏ Vng, 99 Bi Tỡnh... c bit trong
ú cú tp th v Kinh Bc theo Hong Cm thỡ ú "Tp th ct sng ca i
ụng". Bi õy l tp th mang tinh tuý ca vn hoỏ Quan H - Kinh Bc ó

c chng ct, kt ng li.
Hoi Vit trong "Hong Cm th vn v cuc i" [Nxb VHTT, 1997]
ó nhn xột v tp V Kinh Bc cú mt phong cỏch riờng v cỏch th hin
ngụn t cng rt riờng.
Nguyn Trng To trong "n tng Hong Cm" cng ỏnh giỏ tp th
"V Kinh Bc" ca Hong Cm l mt tp th cú s lụi cun, cú ma lc:
"Tụi nh hi cũn nh ó tng chộp tay hng chc bi th ca Hn Mc
T v sau chin tranh tr v H Ni (1976), tụi li mi mit chộp vo s tay

Môn Lý luận văn học

2

Sinh viên: Lê Thị Thêu


Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

tp th V Kinh Bc t bn tho ca Hong Cm, bi th ụng rt lụi hỳt
nhng nh th tr chỳng tụi lỳc by gi. Qu l th Hong Cm cú mt ma
lc s cỏch tõn, hn ct vn hoỏ lng quờ vit". [20].
Bờn cnh V Kinh Bc, Men ỏ vng v Ma Thun Thnh cng l hai
tp th mang hn ct lng quờ vit m nột v th hin thnh cụng phong
cỏch Hong Cm.
Núi v Ma Thun Thnh, Quang Huy ó ỏnh giỏ "Tụi cú th cam
oan vi cỏc bn, trong tp th ny bi no cng c c. Nhiu bi hay
mt, hai cõu, ai cung phi "Nc n khen thm". Núi nh vy hon ton khụng
phi l quỏ ỏng vi ti th ca thi s Hong Cm" [23.226].

Phm Th Hoi cng cú bi ỏnh giỏ v Ma Thun Thnh ca Hong
Cm. Nhng ú li l s phỏt hin ra cỏi riờng ca th ụng "Cựng vi Hn
Mc T, Tn , Nguyn Khc Hiu cú th L Nguyn Bớnh na... Hong
Cm qu tht l mt trong s khụng nhiu lm nhng ngi lp c cho
mỡnh mt vng quc th riờng, vi nn múng, bn sc v cỏc nghi thc
khụng th trn ln. Tp "Ma Thun Thnh" khụng cn tờn tỏc gi vỡ chc
chn ú l Hong Cm" [23.257].
Tp th l Men ỏ Vng tuy cha c nhiu nh nghiờn cu v phờ
bỡnh vn hc i sõu vo ỏnh giỏ, phõn tớch nhng ú cng l mt tp th hay,
ó gii to c nhiu "n c" nh Hoi Vit ó nhn xột:
"Riờng tụi thy trong hỡnh bi th ny cú mt cỏi búng chõn trong hin
thc cuc sng, ho nhp vo cng ng phỏt lờn ting núi chung. Cũn mt
cỏi búng khỏc ang ln li tỡm v quỏ kh im tnh hn, trm lng hn, sõu
lng hn nh li l ting lũng riờng mun gii to nhng "n c" kiu "Men
ỏ Vng" lp men trỏng lờn nhng au thng ca cuc i tan v".[23.16].
Bờn cnh nhng bi phờ bỡnh chung cho mt tp th ca Hong Cm cũn
cú nhng bi phờ bỡnh, ỏnh giỏ riờng ca cỏc nh vn, nh nghiờn cu, phờ

Môn Lý luận văn học

3

Sinh viên: Lê Thị Thêu


Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

bỡnh vn hc. vi li ỏnh giỏ chung nht, khỏi quỏt nht v bi th, Chu Vn

Sn ó núi: "Tụi cho rng õy l mt trong nhng bi "Cao th" nht ca
Hong Cm, mt tỡm tũi thnh cụng trong th phỏp ca ụng".[23.291].
Cng cú bi ỏnh giỏ v Cõy Tam Cỳc nhng ng Tin li cú cỏi nhỡn
c th hn.
"Cõy tam cỳc l mt bi th hay, tiờu biu cho nhng thnh tu ngh
thut ca Hong Cm. T mt trũ chi dõn gian khỏ ph bin, tỏc gi ó to
nờn mt bc tranh khỏ tr tỡnh c sc v phong phỳ, bt u vi tỡnh yờu
nam n, ri n tỡnh ch em, tỡnh ngi, tỡnh dõn tc. Rng ra hn na l tỡnh
yờu tui tr, quờ hng, tỡnh yờu cuc sng trong mi mt, trong cnh nhn
nhó lỳc chờnh vờnh...''. [23.291].
Nguyn ng Mnh cú bi ỏnh giỏ khi c Lỏ Diờu Bụng ca Hong
Cm: "Cú phi l linh hn ca ng quờ ta ct lờn ting ú khụng, cú phi l
linh hn ca thụn n ngy xa, ca nhng cụ Tm, nhng Ngc Hoa, Cỳc
Hoa, nhng Xuý Võn n cht vn cũn vng vn mnh t ny vi nim khỏt
khao yờu thng ú chng? Hay l chớnh linh hn ta ú, ho cựng linh hn
t nc, ct lờn thnh ting gi thit tha trờn ng chiu bt giú: Diờu
Bụng hi... i Diờu Bụng" võng tụi gi ú l phm trự siờu th".[23.235].
Khỏc vi Nguyn ng Mnh, Mai Thc li nhỡn Lỏ Diờu Bụng ca
Hong Cm khớa cnh hoi c, Lỏ Diờu Bụng, Hong Cm ó tỏi to li
th gii xa ó mt, ú chớnh l s tn ti ca mt ni nh da dit, thõn
thng, gn gi m xa xụi vi vi:
"c "Lỏ Diờu Bụng" trong tp Ma Thun Thnh ca Hong Cm
(NXB vn hoỏ H Ni nm 1990) chỳng ta khụng hy vng tỡm c mt ý
ngh no c th. Ch bit cng c, cng thy õm vang ting vng ca ngn
xa, thõn thng, gn gi m xa xụi vi vi. Mt ni nh bng nhiờn tri dy,
vũ xộ trỏi tim, mt ni nh nim thng khụng c th sao m da dit quỏ! "Lỏ

Môn Lý luận văn học

4

Sinh viên: Lê Thị Thêu


Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

Diờu Bụng" xụn xao mt th gii riờng h o, nh thc n hin gia mt
khụng gian mờnh mụng ca ng quờ Vit Nam".[23.259].
Bờn Kia Sụng ung, Lỏ Diờu Bụng v 99 Bi Tỡnh l ba tp th ó
c nhn gii thng nh nc 2007 trong s nhng tp th ca Hong
Cm.
Qua nhng bi nghiờn cu ó cú v th Hong Cm, ngi vit khoỏ
lun nhn thy: Hu ht ú l nhng bi vit mang tỡnh gii thiu v tỏc gi,
v mt bi th, hoc mt tp th ca Hong Cm, cha cú cụng trỡnh no
nghiờn cu ton b "Th gii ngh thut th Hong Cm". Nhng chớnh
nhng bi nghiờn cu ny l t liu ht sc quý bỏu v l s gi ý ngi
vit khoỏ lun thc hin khoỏ lun ny.
3. i tng nghiờn cu
i tng nghiờn cu ca khoỏ lun l tp trung tỡm hiu th gii ngh
thut th Hong Cm trong ton b sỏng tỏc ca ụng trong cỏc tuyn tp ó
c n hnh v t liu trờn bỏo chớ.
4. Mc ớch nghiờn cu
Thụng qua vic nghiờn cu Th gii ngh thut th Hong Cm chỳng tụi
mun ct ngha lớ gii v tỡm ra nhng nột c sc v th gii ngh thut th
Hong Cm. T ú giỳp bn thõn chỳng tụi cng nh ngi c cú th hiu
thờm v th Hong Cm mt cõy bỳt luụn hng v ci ngun v ly Bn
sc ngh thut dõn tc lm nn tng.
5. Nhim v nghiờn cu

Nhim v nghiờn cu ca khoỏ lun l i sõu vo vic tỡm hiu th gii
ngh thut th Hong Cm trong tng quan hi ho thng nht v chuyn
hoỏ cho nhau gia ni dung t tng v hỡnh thc biu hin trong ton b s
nghip th ca ca tỏc gi. t ú thy c giỏ tr c ỏo ca th Hong
Cm, v trớ xng ỏng ca ụng trong nn th ca Vit Nam hin i.

Môn Lý luận văn học

5

Sinh viên: Lê Thị Thêu


Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

6. úng gúp ca khúa lun
õy l cụng trỡnh u tiờn nghiờn cu mt cỏch h thng khoa hc v Th
gii ngh thut th Hong Cm. Qua ú thy c s úng gúp ca Hong
Cm cho nn th ca Vit Nam hiờn i. ng thi õy cng l mt bi tp
nghiờn cu khoa hc rt hu ớch cho vic hc tp v tỡm hiu v th gii ngh
thut trong th ca mt tỏc gi bt k sau ny m bn thõn tỏc gi khúa lun
mun tỡm hiu.
7. Phng phỏp nghiờn cu
thc hin ti: "Th gii ngh thut th Hong Cm" khoỏ lun
kt hp, vn dng nhiu phng phỏp nghiờn cu:
7.1. Phng phỏp h thng
c hiu th gii ngh thut th Hong Cm l mt h thng.
7.2. Phng phỏp nghiờn cu tỏc gi

Khoỏ lun ó tip cn mt cỏc ton b, y i vi nhng kin thc
ó c nghiờn cu v tỏc gi Hong Cm coi ú l mt c s cho vic
nghiờn cu th gii ngh thut th Hong Cm. Do ú ngi vit ó c
gng su tm y v nghiờn cu mt cỏch nghiờm tỳc v cuc i tỏc gi
trong mi liờn quan vi s nghip vn hc c bit l vi th. Bng cỏch thc
ny ngi vit ó tỡm thy nhiu im thng nht gia cuc i v s nghip
th ca. ú thc s l nhng t liu quý bỏu cho vic nghiờn cu th gii ngh
thut th Hong Cm.
7.3. Phng phỏp phõn tớch tỏc phm
Trong s nghip th ca Hong Cm cú nhng bi, nhng on cú giỏ tr
ni tri. Do ú ngi vit ó s dng phng phỏp phõn tớch phỏt hin ra
nhng giỏ tr v ni dung v ngh thut trong nhng tỏc phm, nhng on
th ú.
7.4. Phng phỏp thng kờ

Môn Lý luận văn học

6

Sinh viên: Lê Thị Thêu


Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

Bng phng phỏp thng kờ, ngi vit thng kờ nhng nhn xột v th
Hong Cm, t ú giỳp cho vic phõn tớch cú chng c c th, t ú lm ni
bt phong cỏch ca nh th.
8. B cc ca khoỏ lun

Phn m u.
Phn ni dung.
Chng 1. Th gii ngh thut trong th
Chng 2. Th gii ngh thut trong th Hong Cm.
Phn kt lun.

Môn Lý luận văn học

7

Sinh viên: Lê Thị Thêu


Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2

Líp: K32A - Ng÷ v¨n

NỘI DUNG
Chương 1
THẾ GIỚI NGHỆ THUẬT TRONG THƠ

1.1. Khái niệm chung về thế giới nghệ thuật
“Thế giới nghệ thuật là thiên nhiên thứ hai do người nghệ sĩ sáng tạo ra.
Một mặt nó phản ánh hiện thực, mặt khác nó biểu hiện những khát vọng
chân, thiện, mỹ của chủ thể sáng tạo.
Với ý nghĩa này vấn đề đặt ra là cần phải có một khái niệm về thế giới
nghệ thuật thật bao quát, thật đầy đủ để làm cơ sở cho việc tiếp cận văn học.
Đáp ứng yêu cầu đó, ở Liên Xô cũ vào những năm 70 đã có một số công trình
nghiên cứu về khái niệm này: "Thế giới nghệ thuật của M.Gorki", "Thế giới
nghệ thuật của Solokhop". Nhưng ở Việt Nam những năm 80 khái niệm này

mới được nhắc đến” [22,12].
Năm 1985 trong luận án tiến sĩ khoa học: "Sự hình thành và những vấn
đề của chủ nghĩa hiện thực xã hội chủ nghĩa trong văn học Việt Nam hiện
đại". Nguyễn Trọng Nghĩa đã xác định hàm nghĩa khái niệm thế giới nghệ
thuật như sau:
"Thế giới nghệ thuật là một phạm trù mỹ học bao gồm tất cả các yếu tố
của quá trình sáng tạo nghệ thuật và tất cả kết quả của quá trình hoạt động
nghệ thuật của nhà văn. Nó là một chỉnh thể nghệ thuật và một giá trị thẩm
mỹ. Thế giới nghệ thuật bao gồm hiện thực - đối tượng khách quan của nhận
thức nghệ thuật, cá tính sáng tạo của nhà văn hay chủ thể nhận thức nghệ
thuật, ngôn ngữ hay chất liệu nghệ thuật. Trong thế giới nghệ thuật chứa
đựng sự phản ánh nghệ thuật, tư tưởng tình cảm của nhà văn. Thế giới nghệ
thuật không chỉ tương đương với tác phẩm nghệ thuật mà còn rộng hơn bản

M«n Lý luËn v¨n häc

8

Sinh viªn: Lª ThÞ Thªu


Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

thõn nú. Nú cú th bao gm tt c cỏc tỏc phm ngh thut ca mt nh vn,
mt tro lu ngh thut, mt thi k nht nh ca vn hc, mt nn vn hc
ca dõn tc hay nhiu dõn tc nhng ng thi cng cú th liờn quan n
nhiu yu t khỏc ca sỏng to ngh thut nh hn khỏi nim hỡnh tng
ngh thut.

Th gii ngh thut l thiờn nhiờn th hai c ngi ngh s to dng
trong ú cha ng hin thc v quan nim v hin thc, t nhiờn v con
ngi... l th gii sinh ng v a dng vụ cựng, mi nh vn, mi tro lu
vn hc, mi dõn tc, mi thi k lch s u cú th gii ngh thut riờng ca
mỡnh [21,63-64].
õy l mt khỏi nim rng, c trin khai vi nhiu cp tuy cũn
mc khỏi quỏt song quan nim ny s l nhng gi ý ht sc quý bỏu phự hp
vi nhiu lun im m chỳng tụi s khai trin trong khoỏ lun.
Nm 1992. Nhúm tỏc gi Lờ Bỏn Hỏn - Trn ỡnh S - Nguyn Khc Phi
ó nh ngha:
"Th gii ngh thut l mt khỏi nim ch tớnh chnh th ca sỏng to
ngh thut (mt tỏc phm, mt loi hỡnh tỏc phm, mt tỏc gi, mt tro lu).
Sỏng tỏc ngh thut l mt th gii riờng c sỏng to ra theo cỏc nguyờn
tc t tng v ngh thut...th gii ngh thut cú thi gian, khụng gian
riờng, cú quy lut tõm lý, thang bc giỏ tr riờng trong vic phn ỏnh th gii. Mi
th gii ng vi quan nim, mt cỏch ct ngha v th gii [10,302- 303].
ú l mt bc tin c th ca ni dung khỏi nim th gii ngh thut,
mc dự cha trin khai rừ cỏc lun im, song nh ngha m cỏc tỏc gi a
ra l mt c s khoa hc tt chỳng tụi ỏp dng vo vic nghiờn cu th
gii ngh thut núi chung v th gii ngh thut th Hong Cm núi riờng.
Nghiờn cu c th loi th tr tỡnh, trong cun Th tr tỡnh Vit Nam
1975- 1990. (1998) Lờ Lu Oanh ó chi tit hoỏ khỏi nim ny qua hỡnh

Môn Lý luận văn học

9

Sinh viên: Lê Thị Thêu

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

tng cỏi tụi tr tỡnh.
Tỏc gi vit: Gi cỏi tụi tr tỡnh l mt th gii ngh thut bi th gii
ni cm ny l mt th thng nht cú ngụn ng v quy lut riờng ph thuc
vo lch s cỏ nhõn, thi ii sõu vo th gii ngh thut c coi nh
mt kờnh giao tip vi nhng mó s, ký hiu, ging núi, chng trỡnh riờng,
cn cú thao tỏc phự hp. Th gii ngh thut ca cỏi tụi tr tỡnh l mt th
gii mang giỏ tr thm m [25,33-35].
Cỏch hiu ca tỏc gi cng giỳp chỳng tụi nh hng cho mỡnh mt
cỏch c th trong vic khỏm phỏ th gii ngh thut th tr tỡnh.
Ngoi cỏch hiu tiờu biu trờn cũn cú mt s cụng trỡnh nghiờn cu khỏc
cng cp n khỏi nim ny nh: Nguyn ng Mnh Con ng i vo
th gii ngh thut ca nh vn (1996), Trn ỡnh S vi Nhng th gii
ngh thut th (1997)
Khỏi nim th gii ngh thut l phng din ca thi phỏp hc. Theo
Trn ỡnh S: Thi phỏp hc l mt b mụn c xa nht nhng ng thi l
b mụn hin i nht ca nghiờn cu vn hc ang em li cho nghnh ny
nhng lung sinh khớ mi. [15,4]
a ra nhn nh ny chng t rng ni tõm ca th gii ngh thut ó
c nghiờn cu t rt xa xa, cú iu cha thnh khỏi nim c th nh ngy
nay m thụi.
L mt khỏi nim rng, bao gm nhiu yu t, nờn vic tỡm hiu k trong
dung lng khoỏ lun tt nghip l rt khú. Vỡ th, trong khoỏ lun ny chỳng
tụi ch trỡnh by khỏi quỏt cỏc vn ca khỏi nim th gii ngh thut. Trờn
c s tp trung lm rừ mt s vn nh: Cm xỳc, hỡnh tng cỏi tụi, thi
gian,khụng gian ngh thut v hỡnh thc c trng ca th tr tỡnh t ú s
vn dng vo vic tỡm hiu th gii ngh thut th Hong Cm.

1.1.1. Th gii ngh thut l chnh th ca sỏng to ngh thut

Môn Lý luận văn học

10

Sinh viên: Lê Thị Thêu


Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

Trong ting Vit chnh th c ct ngha l Th, khi thng nht
trong ú cú cỏc b phn cú liờn quan cht ch vi nhau khụng tỏch ri
[11,156].
Trong nghiờn cu vn hc, Chnh th l mt thut ng chuyờn nghnh
cú ý ngha L tng th bao gm cỏc yu t cú mi quan h mt thit vi
nhau tng i bn vng, bo m cho hot ng ca nú nh mụi trng
xung quanh... vn dng khỏi nim ny vo tỡm hiu chnh th th gii ngh
thut cho thy th gii ny bao gm rt nhiu cp : Tỏc phm, tỏc gi, giai
on, thi k vn hc, nn vn hc dõn tcMi cp li l mt chnh th
nh hn vn ton, thng nht.
Chnh th th gii ngh thut l kt qu ca quỏ trỡnh t duy ca ngi
ngh s khi bin nhng cm xỳc, nhng tỡnh iu thm m, nhng cỏch khỏm
phỏ, ct ngha, lớ gii i sng thnh Thiờn nhiờn th hai ngi c
chiờm nghim, suy ngm, soi ngm cỏc vn m ngi ngh s ó gi vo
trong ú.
Trong sỏng to, ni dung lm ny sinh hỡnh thc ú li ph thuc v biu
t cho ni dung. Khụng cú ni dung ngoi hỡnh thc v cng khụng cú

hỡnh thc tru tng tỏch ri ni dung. Tuy nhiờn khụng phi lỳc no, nh
vn no cng cú th to nờn s thng nht ú, m ch cú nhng nh vn thc
s ti nng mi to nờn c. S thng nht cng cao thỡ giỏ tr biu hin
cng ln. Nh vy ch khi ni dung v hỡnh thc phự hp, thng nht vi
nhau thỡ mi to nờn chnh th v cng ch trong chnh th thỡ mi quan h
ny mi xut hin. ỳng Bờlinxki nh phờ bỡnh vn hc Nga ó vit: Khi
hỡnh thc l biu hin ca ni dung thỡ nú gn cht ti mc nu tỏch nú ra
khi ni dung thỡ cú ngha l hu dit hỡnh thc [9,256]. T mi quan h ny
ó m ra mt hng khỏm phỏ th gii ngh thut t hỡnh thc, tc l tip cn
t gúc thi phỏp.

Môn Lý luận văn học

11

Sinh viên: Lê Thị Thêu


Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

Khi quan nim th gii ngh thut l chnh th ta ó tha nhn cu trỳc
ni ti ca nú. Trong th gii ngh thut cu trỳc l phn n nh nht. Khụng
ch mt tng m l nhiu tng c t trong h thng t cm hng n sỏng
to, t thp n cao.
Nhng phi tha nhn rng th gii ngh thut l sn phm sỏng to ca
ngi ngh s nờn nú rt cn mt quỏ trỡnh th cm. Bi trong quỏ trỡnh th
cm mi xut hin cỏc mi quan h ngc xuụi gia cỏc lp, cỏc yu t. Cỏc
mi quan h va an xen, va ng hoỏ to ra mt chnh th ton vn cú

chc nng ni dung mi.
Nh vy, th gii ngh thut ch c xem l chnh th khi cỏc yu t,
cỏc lp cú s rng buc, quy nh. Do s chi phi ph thuc ln nhau nờn mt
s yu t trong chnh th thay i s kộo theo s thay i ca cỏc yu t khỏc.
Chng hn, tỏc phm kch do phn ỏnh cuc sng bng hỡnh thc din
xng nờn hn ch v thi gian, khụng gian ó kộo theo s lng nhõn vt ớt,
cỏc tỡnh tit khc ho ch tp trung cỏc mõu thun ó lờn ti nh im.
1.1.2. Cỏc cp ca th gii ngh thut
1.1.2.1. Cp hỡnh tng ngh thut
Hỡnh tng ngh thut l sn phm ca phng thc chim lnh v tỏi
to hin thc riờng bit vn cú v ch cú trong ngh thut. Nú l ht nhõn ca
cu trỳc chnh th, l yu t duy nht cú th lm sng li mt cỏch c th, gi
cm nhng hin tng, nhng s vt ỏng lm ta suy ngm v tớnh cỏch, s
phn, v l i, tỡnh ngi...Vi ý ngha ny hỡnh tng "Va l sn phm
sỏng to ca ngi ngh s va l con ca hin thc khỏch quan" [16,27].
Hỡnh tng ngh thut l cỏc khỏch th ca i sng c ngi ngh s
tỏi hin hoc tỏi to v tn ti c lp nh mt thc th vn hoỏ (nú khụng
tỏch khi hot ng ca nh vn) m con ngi cú th thng thc ngm
nghớa. Hỡnh tng ngh thut ch thm vo ý thc con ngi khi con ngi

Môn Lý luận văn học

12

Sinh viên: Lê Thị Thêu


Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

cm nhn thy cuc sng trong ú. Vỡ th hỡnh tng phi bt u t nhng
cỏ th ca i sng. Trong thc t, cỏ th cú mt cuc sng riờng, vựng thm
m riờng nờn yờu cu t ra i vi ngi ngh s phi bit la chn nhng cỏ
th cú khỏi quỏt cao, in hỡnh thỡ cuc sng trong vn hc mi phn ỏnh
c nhiu mt nht.
Tỏi hin cuc sng, nhng hỡnh tng ngh thut khụng sao chộp y
nguyờn nhng hin tng cú tht ngoi i m tỏi hin cú chn lc, sỏng to.
Cng chn lc thỡ hỡnh tng cng cú giỏ tr. Giỏ tr ny khụng ph thuc vo
s lng chi tit nhiu hay ớt m chớnh l ý ngha ca nú.
ụi khi mt hỡnh tng ngh thut ch bng vi chi tit ớt i cng li
n tng khú phai trong lũng bn c. Trong thc t t cỏc chi tit n l,
nht thi ngu nhiờn ngi ta cũn cú th khỏm phỏ cỏi ct lừi, bt bin, vnh
hng. Chng hn ct cỏch ca con ngi Vit Nam qua hỡnh nh cõy tre ca
Nguyn Duy; s sng bt dit, s gan gúc, kiờn cng ca ngi dõn Tõy
Nguyờn núi riờng, Vit Nam núi chung qua hỡnh nh ụi bn tay TNỳ bc
chỏy trong Rng x nu ca Nguyn Trung Thnh.
Nh vy, ch thụng qua hot ng tng tng ca ngi ngh s thỡ s
cú mt "Th gii th hai" s ra i. Th gii ny khụng ch nh hng v
tinh thn con ngi hot ng cú ch nh, cú lý tng, lý gii th gii
hin thc m cũn mang n cỏi cú th cú, mun cú m cng cú th phi cú.
Th gii hỡnh tng rt a dng c v phng din th loi v phng
din biu hin. V th loi, thỡ mi th loi cú nhng hỡnh tng ni bt,
mang tớnh khu bit. Trong tỏc phm tr tỡnh ni bt l hỡnh tng cỏi tụi,
trong tỏc phm t s ni bt l hỡnh tng nhõn vt, hỡnh tng ngi trn
thut ... V phng din biu hin thỡ hỡnh tng ngh thut bao gm nhng
hỡnh tng thc, hỡnh tng o, hỡnh tng thiờn nhiờn, hỡnh tng con
ngi, hỡnh tng thi gian... Tuy nhiờn quan trng hn c vn l hỡnh tng

Môn Lý luận văn học

13

Sinh viên: Lê Thị Thêu


Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

con ngi. Con ngi cú th l c th c trỡnh by trc tip nh: Hỡnh
tng mt cỏ nhõn no ú, hỡnh tng t quc, nhõn dõn...hay chớnh hỡnh
tng tỏc gi. Nhng cú khi li c trỡnh by giỏn tip qua hỡnh tng thiờn
nhiờn nh: Qu, cõy, sụng, nỳi... hoc qua hỡnh tng con vt nh: Cỏi kin,
cỏi cũ...
Dự miờu t mc no trc tip hay giỏn tip, ớt hay nhiu thỡ hỡnh
tng vn l nhng khỏch th tinh thn vi nhng hnh ng, ngụn ng, s
kin, nhng mi quan h v cú ting núi vi i sng, nht l thi gian, khụng
gian tn ti.
Núi túm li, hỡnh tng ngh thut l s thng nht cao gia cỏc mt
i lp, gia cỏc mi quan h ca cỏc yu t v chnh th, gia th gii thc
ti vi th gii ngh thut gia tỏc gi, hỡnh tng, cuc sng... Hỡnh tng l
mt yu t trn vn nht va phn nh y cuc sng va th hin khuụn
mt ngh s.
1.1.2.2. Cp ngụn t ngh thut
Ngụn t ngh thut l li vn trong sỏng tỏc, phn do ngi ngh s sỏng
to ra. Nú l hỡnh thc biu t duy nht, l phng tin duy nht nh vn
gi gm nhng t tng, tỡnh cm... vo cỏc tỏc phm ca mỡnh. Bn c
thụng qua phng tin ú suy ngm, tỡm tũi hỡnh dung, hỡnh tng, ni
dung, t tng ca tỏc phm.

Xột v mt cht liu, ngụn t ngh thut s dng cỏc phng tin ngụn
t ton dõn nh: Ng õm, ng phỏp, t vng nhng mang phm cht thm m
v mc ớch ngh thut.
Ngụn t ngh thut khụng phi l li núi hng ngy. Nú chu s quy nh
ca nh vn v phc tựng cu trỳc vn bn ngh thut, lp li vn trong tỏc
phm c to nờn t th ngụn ng hm sỳc, biu cm v gi hỡnh. Tớnh gi
hỡnh l phm cht hng u khụng th thiu ca li vn. Trc ht nú phỏt

Môn Lý luận văn học

14

Sinh viên: Lê Thị Thêu


Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

sinh t tớnh hỡnh tng ca ch th li núi c sỏng to bng hỡnh tng hay
núi khỏc i nú th hin ngay trong chớnh li vn, qua li vn ngi c s
hỡnh dung ra nhng mi quan h, nhng cung bc tỡnh cm khỏc nhau trong
mi nhõn vt. Nh hỡnh tng ny m trong vn hc khụng ch con ngi, m
c c cõy, muụng thỳ, mõy giú cng u cú th phỏt ngụn, khụng ch ngi
sng m cũn c ngi cht, ma qu u cú ngụn t ca chỳng.
t c mc ớch ngh thut v cú tớnh thm m cao, li vn cú mt
hỡnh thc t chc c bit. Nú s dng m cỏc hỡnh tng cỳ phỏp, t tng
thanh, tng hỡnh, t mụ t trng thỏi, cm giỏc..Nht l cỏc phng thc
chuyn ngha, thờm ngha, nh so sỏnh, n d, hoỏn d, tng trng... T ú
lm cho li vn thờm uyn chuyn, mm mi, bay bng cú tớnh a ngha.

Chng hn, qua hỡnh tng v ngụn t miờu t cỏch lm "Bỏnh trụi" ca b
H Xuõn Hng trong bi "Bỏnh trụi nc" ngi c nhn ra bi th khụng
ch l cỏch lm bỏnh trụi m trong ú cũn l ni nim, li tõm s v s phn
bt bốo ca ngi ph n trong xó hi phong kin xa.
Hỡnh thc t chc ngụn t mi th loi cú nhng nột c thự riờng.
Trong tỏc phm t s, t chc li vn l on, chng, hi. Trong kch, t
chc ngụn t phi l on, lp cnh,... cũn trong th, t chc ngụn t phi cú
tỏch dũng, cú nhc, cú iu, cú vn...
Quỏ trỡnh sỏng tỏc vn hc l mt quỏ trỡnh t duy tng tng. Nh
tng tng ca ngi ngh s m li vn bc l c nhng ý ngha ca
cuc sng, lm cho hỡnh tng cú th hiu c, hỡnh dung c v ụi khi
chỳng cú c ting núi i vi i sng con ngi.
Nh vy ngụn t ngh thut va gi vai trũ lu gi lm phong phỳ thờm
cho ngụn t dõn tc, va th hin s kt tinh, sng lc ngụn ng ca tỏc gi,
va th hin nng lc, s trng, phong cỏch v quan nim ca ngi ngh s.
Ngụn t ngh thut, theo Trn ỡnh S, cú hai chc nng, ú l: "Chc

Môn Lý luận văn học

15

Sinh viên: Lê Thị Thêu


Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

nng sỏng to, hỡnh tng v biu hin t tng tỡnh cm ca nh vn"
[16.203].

* T nhng vn ó trỡnh by trờn chỳng tụi i n mt s kt lun
chung v th gii ngh thut.
Th gii ngh thut l mt phm trự m hc. Nú bao gm cỏc vn v
quỏ trỡnh sỏng to ngh thut. Th gii ngh thut l th gii sng th hai ca
con ngi c ngi ngh s sỏng to theo nhng nguyờn tc, t tng ngh
thut riờng v chu s chi phi ca hon cnh, ca lch s, cỏ nhõn, thi i.
Th gii ngh thut l phng din ca thi phỏp hc.
1.2. Th gii ngh thut th tr tỡnh
Trong vn hc, cn c vo phng thc phn ỏnh ngi ta chia vn hc
ra lm ba th loi ln: T s, tr tỡnh v kch. Trong mi th loi li bao gm
nhiu th loi nh. T s cú s thi, tiu thuyt, truyn ngn, truyn va,
truyn di...Kch cú hi kch, bi kch, chớnh kch... Tr tỡnh cú th vn xuụi,
tu bỳt, th cỏch lut, th tr tỡnh. ng vi mi th loi ln, nh l nhng
loi hỡnh th gii ngh thut riờng, cú quy lut riờng, hỡnh thc t chc biu
hin riờng.
Th tr tỡnh l mt th nh nm trong th loi tr tỡnh. Khỏi nim th
gii ngh thut ca nú cng bao hm y cỏc cp ca th gii ngh
thut núi chung. Nhng cỏc cp , cỏc yu t ny mang mt hỡnh thc biu
hin riờng.
Trc ht, cn thy rng: "Th tr tỡnh" l thut ng phõn bit vi cỏc
th loi khỏc trong th loi tr tỡnh v th t s. Theo Trn ỡnh S nú cú ý
ngha: "L phng tin con ngi ta t khng nh bn cht ca mỡnh, xõy
dng hỡnh tng v mỡnh, xỏc nh trớ hng, lp trng giỏ tr trc cuc
sng, ng thi l phng tin xõy dng th gii tinh thn ca con ngi"
[17,112]

Môn Lý luận văn học

16

Sinh viên: Lê Thị Thêu


Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2

Líp: K32A - Ng÷ v¨n

Thơ trữ tình có khả năng bộc lộ, khêu gợi cảm xúc rất lớn. Đó là ảm xúc
của từng cá thể hay hình tượng cái tôi trữ tình và nó bắt nguồn từ cuộc sống
nêu trong thơ trữ tình có tất cả mọi chuyện, chuyện thế sự, chuyện đời tư,
chuyện chung, chuyện riêng.
1.2.1. Cảm xúc trong thơ trữ tình
Khi đi tìm cái hay, cái đẹp trong mỗi tác phẩm văn học ta thường tìm đến
cảm xúc mà nhà thơ gửi gắm trong tác phẩm ấy, đó là cảm xúc của chủ thể mà
cũng là cảm xúc trong thơ. Vậy cảm xúc trong thơ ấy được hiểu như thế nào?
Trong thế giới nghệ thuật thơ Nguyễn Duy, Đàm Thị Minh Uyên đã cho
rằng: "Cảm xúc trong thơ trữ tình chính là sự chiêm nghiệm, suy ngẫm là thế giới
của cái tôi trong thơ. Ứng với mỗi cảm xúc là một dạng của cái tôi" [22,29].
Trên thực tế, mỗi nhà thơ có vô vàn trạng thái cảm xúc khác nhau được
nảy sinh dựa trên lịch sử của thời đại, dân tộc, của những tình cảm riêng tư...
nên các cảm xúc đó rất phức tạp, đa dạng, nhiều màu sắc. Nó có nhiều dạng
thức tồn tại và nhiều hình thức biểu hiện, nhưng thông thường trong thơ trữ
tình thường được biểu lộ qua tình cảm riêng tư của chủ thể. Ở đây có thể là
nỗi đau, nỗi xót xa cho sự hy sinh của những người lính trong chiến tranh ở
thơ Quang Dũng:
"Những người bộ đội trước
Không còn đi mua bật lửa xà phòng
Đã nằm xuống đâu
Biên giới - Đồng bằng"
(Hồng Phú Châu Giang)

Hay đó là cảm xúc vội vàng, cuống quýt trong tình yêu của Xuân Diệu:
"Mau với chứ, vội vàng lên với chứ
Em, em ơi, tình non sắp già rồi"
(Vội vàng)

M«n Lý luËn v¨n häc

17

Sinh viªn: Lª ThÞ Thªu


Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

ú l nim t ho, nim hõn hoan khi c tip nhn lý tng cng sn
ca T Hu:
"T y trong tụi bng nng h
Mt tri chõn lý chúi qua tim"
(T y)
mi thi k vn hc, mi th loi vn hc, mi tỏc phm, mi phong
cỏch ch nhỡn thy nhng lp i sng nht nh. Vỡ th, biu hin cỏi tụi tr
tỡnh hay cm xỳc cng khỏc nhau. Trong vn hc lóng mn ni bt l cm xỳc
cỏi tụi cụ n su mun, khao khỏt giao cm vi i, vi ngi [22,30].
Th hin cm xỳc chung ny mi nh th li cú mt cỏi riờng: Lu Trng
L Trin miờn su mng, Th L ễm mng chinh phu, Xuõn Diu Cỏi
tụi cụ n, Huy Thụng Hoi vng xa xm (cỏch núi ca Lý Hoi Thu).
Trong th ca cỏch mng ch yu l cỏi tụi, cm xỳc s thi. T Hu ni
bt vi cỏi tụi thu chung, ngha tỡnh. Ch Lan Viờn ni bt vi cỏi tụi suy

ngm, trit lý. Th ca nhng nm 80 tr v õy nghiờng v cm xỳc ca cỏi
tụi th s vi cỏc tờn tui nh Thanh Tho, Nguyn Duy
Nh vy, cm xỳc trong th tr tỡnh nú rt a dng v phong phỳ. ú l
cm xỳc ca tng tỏc gi trong tng hon cnh xó hi, thi i lch s v kh
nng cm nhn. Nú bt ngun t cuc sng nờn giỳp th sinh ng hn, gn
gi hn v giỳp bn c hiu rừ hn tng phong cỏch, tng hn th ca mi
ch th tr tỡnh.
1.2.2. Hỡnh tng cỏi tụi tr tỡnh
1.2.2.1. Khỏi nim cỏi tụi tr tỡnh
Sỏng tỏc th ca l mt nhu cu c bit nht, nhu cu y ch cú con
ngi, ú l kt qu ca ch th tr tỡnh t ý thc thụng qua hnh ng
nhm trao i thụng tin, cm xỳc tri thc vi ng loi mỡnh. Mi hnh ng
lm xut hin cỏi tụi tr tỡnh u bt u t trỏi tim con ngi. Ch th tr

Môn Lý luận văn học

18

Sinh viên: Lê Thị Thêu


Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

tỡnh b tỏc ng bi yu t khỏch quan hay s xut hin nhng cm xỳc ch
quan m cú khỏt khao c bc bch ni lũng mỡnh thụng qua hỡnh tng
ngh thut v ngụn t. Nh vy "Cỏi tụi tr tỡnh chớnh l s t ý thc ca cỏi
tụi c biu hin trong ngh thut v bng ngh thut" [1,26].
Hay c th hoỏ hn na khỏi nim cỏi tụi tr tỡnh, mt nh nghiờn cu

gii thớch: "Cỏi tụi tr tỡnh l s th hin mt cỏch chõn thc v cm xỳc i
vi th gii v con ngi, thụng qua cỏc phng tin t chc ca th tr tỡnh,
to ra mt th gii tinh thn riờng bit, c ỏo mang tớnh thm m nhm
truyn ti nng lng tinh thn y n ngi c" [1,32].
Nh vy, cỏi tụi tr tỡnh l s phn ỏnh v bc bch nhng din bin
trong i sng tinh thn v trong t duy sỏng to ngh thut ca nh th.
Do c thự tng loi hỡnh ngh thut m cỏi tụi ngh thut ny bc l
trc tip hoc giỏn tip. Trong tỏc phm t s cỏi tụi tr tỡnh (ngh thut) bc
l giỏn tip qua nhng hỡnh tng ngh thut khỏch quan. Trong tỏc phm tr
tỡnh, nú bc l mt cỏch trc tip.
Theo Lờ Lu Oanh thỡ "Cỏi tụi tr tỡnh" chớnh l: "Th gii ch quan,
th gii tinh thn ca con ngi c th hin trong tỏc phm tr tỡnh bng
cỏc phng tin ca th tr tỡnh" [25,18].
Tuy nhiờn, cng theo Lờ Lu Oanh v khỏi nim "Cỏi tụi tr tỡnh" vn
tn ti hai cỏch hiu. ú l: "Theo ngha hp cỏi tụi tr tỡnh l hỡnh tng cỏi
tụi - cỏ nhõn c th, cỏi tụi - tỏc gi - tiu s vi nhng nột rt riờng t, l
mt loi nhõn vt tr tỡnh c bit khi tỏc gi miờu t k chuyn, biu hin v
chớnh mỡnh. Theo ngha rng, cỏi tụi tr tỡnh l ni dung, i tng, phm
cht ca tr tỡnh" [25,21].
Quan im ny hiu cỏi tụi tr tỡnh nh mt khỏi nim ph quỏt ca tr
tỡnh, phõn bit tr tỡnh vi cỏc th loi khỏc. Hiu theo ngha hp ca quan
nim trờn gia "Cỏi tụi tr tỡnh" v "Cỏi tụi nh th" khụng th ng nht,

Môn Lý luận văn học

19

Sinh viên: Lê Thị Thêu

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

tuy vy cng khụng th tỏch bit rừ rng mi quan h ny, "Cỏi tụi nh th"
l im xut phỏt ca "Cỏi tụi tr tỡnh". i vi cỏc nh th, phn ln cỏi tụi tr
tỡnh dự cú dng thc no thỡ phớa sõu thm vn thp thoỏng "Cỏi tụi nh th".
1.2.2.2. Hỡnh tng cỏi tụi tr tỡnh trong th
Hỡnh tng cỏi tụi tr tỡnh ó tr thnh mt nhõn vt trung tõm trong tỏc
phm th, mi nh th cú mt th gii hỡnh tng c ỏo riờng bit ú l s
khụng lp li trong sỏng tỏc. Hỡnh tng cỏi tụi tr tỡnh ú l s hin thc
hoỏ, khỏch th hoỏ cỏi tụi nh th trong th gii ngh thut th. Tuy nhiờn
khụng phi bt c cỏi tụi tr tỡnh no cng cú th hỡnh thnh nờn mt hỡnh
tng trong sỏng tỏc th ca, vỡ trong thc t cú ngi tuy sỏng tỏc nhiu
nhng c gi vn khụng th nhn ra "Hỡnh tng cỏi tụi tr tỡnh" ca h.
Hỡnh tng cỏi tụi tr tỡnh trong th s ch hỡnh thnh khi m nh th y
ó cú mt quan nim rừ rng v ngh thut v nh th y ó cú cỏch nhỡn,
cỏch khỏm phỏ riờng v cuc i. Th l mt dng c bit ca tỡnh cm, cm
xỳc con ngi, ch cú th mi cú th th hin c cm xỳc c bit y con
ngi, nú l kt qu ca s khỏi quỏt hoỏ hin thc, th hin cỏi nhỡn ca tỏc
gi v cuc i v con ngi. Hỡnh tng cỏi tụi tr tỡnh trong th hin nờn
qua cỏch cm th i sng, qua cỏi nhỡn ca tỏc gi v c qua ging iu th,
ngi c cú th cm nhn cỏi tụi tr tỡnh bng tõm trng, thụng qua tõm
trng ca mỡnh.
Trong sỏng tỏc ngh thut, sỏng to th ca, mi nh th s to cho mỡnh
mt th gii ngh thut riờng, trong ú s cú hỡnh tng cỏi tụi tr tỡnh, hỡnh
tng ny s tr thnh trung tõm trong mi tỏc phm th ca.
1.2.3. Thi gian, khụng gian ngh thut trong th tr tỡnh
Hỡnh tng ngh thut ch sng c khi t trong mt thi gian, khụng
gian nht nh . Thi gian khụng gian ú l thi gian, khụng gian c l, b

tỏch khi thi gian, khụng gian vt lý v th gii thc nờn nú ch cú th c

Môn Lý luận văn học

20

Sinh viên: Lê Thị Thêu


Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

cm nhn ch khụng th trc tip nhỡn bng mt.
Thi gian, khụng gian trong hi ho, iờu khc l thi gian, khụng gian
tn ti bt bin v hỡnh tng c th ng im trong ng nột, mu sc, hỡnh
khi. Cũn trong vn hc do ly cht liu l ngụn t nờn thi gian, khụng gian
cho giỳp hỡnh tng luụn vn ng v th hin hỡnh nh mt cỏch rừ nột. Tuy
nhiờn chu s chi phi ca hon cnh lch s, mc cm th v quan nim
ca ngi ngh s nờn thi gian, khụng gian mi thi i li cú mu sc
khỏc nhau.
1.2.3.1. Thi gian ngh thut
Thi gian ngh thut l mt khỏi nim rt mi ca khoa hc, c coi
l mt trong nhng thnh tu ca khoa hc nghiờn cu vn hc hiờn
i.[16,79].
Theo Trn ỡnh S thi gian ngh thut l: Thi gian m ta cú th
nghim c trong tỏc phm ngh thut vi tớnh liờn tc v di ca nú, vi
nhp nhanh hay chm, vi cỏc chiu thi gian hin ti, quỏ kh hay tng
lai. Thi gian ngh thut do c sỏng to ra nờn mang tớnh ch quan, gn
vi thi gian tõm lớ. Nú cú th kộo di hay rỳt ngn thi gian thc t. Nú cú

th o ngc hay vt ti tng lai. Nú cú th dng li. Thi gian ngh
thut l hỡnh tng ngh thut, sn phm sỏng to ca tỏc gi bng cỏc bin
phỏp ngh thut nhm lm cho ngi thng thc cm nhn c: hoc hi
hp ch i, hoc thanh thn vụ t, hoc m chỡm vo quỏ kh.[16,77-78].
Trong T in thut ng vn hc thi gian ngh thut c hiu l:
Thi gian phn ỏnh s cm th thi gian ca con ngi trong tng thi k
lch s, tng giai on phỏt trin, nú cng th hin s cm th c ỏo ca
tỏc gi v phng thc tn ti ca con ngi trong th gii.[10,323].
L hỡnh thc ca hỡnh tng ngh thut, thi gian ngh thut l mt
trong nhng phm trự quan trng ca thi phỏp hc vỡ nú th hin thc cht

Môn Lý luận văn học

21

Sinh viên: Lê Thị Thêu


Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2

Líp: K32A - Ng÷ v¨n

của người nghệ sĩ. Nghệ sĩ có thể chọn điểm bắt đầu và kết thúc, có thể kể
nhanh hay chậm, có thể kể xuôi hay đảo ngược, có thể chọn độ dài một
khoảnh khắc hay nhiều thế hệ, nhiều cuộc đời.
Thời gian nghệ thuật có sự co giãn kì diệu. Có thể đang ở hiện tại lại
ngay lập tức quay về quá khứ hoặc vươn tới tương lai xa xôi mà không vấp
phải một cản trở nào. Hoặc cả một cuộc đời, một thời kì cũng có thể dồn nén
vào một khoảnh khắc.
Theo “ Dẫn luận thi pháp học” của Trần Đình Sử thì thời gian nghệ

thuật lại gồm có hai lớp thời gian đó là: thời gian trần thuật và thời gian được
trần thuật. “ Thời gian trần thuật là một hình tượng nghệ thuật, chỉ có trong
sáng tác nghệ thuật, bởi nó nhằm tạo ra cảm giác thời gian và dòng thời gian
trong tâm hồn người đọc. Thời gian được trần thuật là thời gian của sự kiện
được nói tới. Đây chưa phải là thời gian nghệ thuật, nhưng là cơ sở của
nó”[16,82].
Thời gian nghệ thuật thực sự được ý thức khi nhận thấy sự so le giữa thời
gian trần thuật và thời gian được trần thuật.
1.2.3.2. Không gian nghệ thuật
Cũng giống như thời ghian nghệ thuật, không gian nghệ thuật là hình
thức tồn tại của thế giới nghệ thuật.
Theo Trần Đình Sử: “Nếu như mọi vật trong thế giới đều tồn tại trong
không gian ba chiều: cao, rộng, xa và chiều thời gian, thì không có hiện
tượng nghệ thuật nào không có không gian, không có nhân vật nào không có
một nền cảnh nào đó. Nhưng không gian nghệ thuật có đặc điểm đặc biệt.
Bản thân người kể chuyện hay nhà thơ trữ tình cũng nhìn sự vật trong một
khoảng cách, góc nhìn nhất định tức là trong không gian. Không gian nghệ
thuật là mô hình thế giới độc lập có tính chủ quan và mang ý nghĩa tượng
trưng của tác giả.”[16,107].

M«n Lý luËn v¨n häc

22

Sinh viªn: Lª ThÞ Thªu


Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2

Líp: K32A - Ng÷ v¨n

Trong “Từ điển thuật ngữ văn học” cũng nhận định rằng: “Không gian
nghệ thuật chẳng những cho thấy cấu trúc nội tại của tác phẩm văn học, các
ngôn ngữ tượng trưng, mà còn cho thấy quan niệm về tác giả, chiều sâu cảm
thụ của tác giả hay của một giai đoạn văn học. Nó cung cấp cơ sở khách
quan để khám phá tính độc đáo cũng như nghiên cứu loại hình của các hình
tượng nghệ thuật”[10,161].
Vậy không gian nghệ thuật là sản phẩm sáng tạo của người nghệ sĩ nhằm
biểu hiện con người và quan niệm nhất định về cuộc sống. Không gian nghệ
thuật cũng là mô hình thế giới của tác giả cụ thể, được biểu hiện bằng ngôn
ngữ của các biểu tượng không gian.
Không gian nghệ thuật không bị trói buộc bởi một giới hạn nào. Nó có
thể là không gian hẹp như: Căn phòng, xó bếp... hay một bến sông, một phố
huyện nhỏ... Nhưng cũng có khi rộng lớn, bao la như: Chân mây cuối
trời...Chẳng hạn, bằng hai câu thơ Huy Cận đã mở ra một không gian mênh
mông vừa có chiều sâu, vừa có chiều rộng:
"Nắng xuống trời lên sâu chót vót
Sông dài trời rộng bến cô liêu"
(Tràng Giang)
Hay ở hai câu thơ của Quang Dũng cũng là một không gian bao la.
"Dốc lên khúc khuỷ dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời"
(Tây Tiến)
Ở mỗi giai đoạn văn học không gian cũng có màu sắc riêng, ví dụ không
gian trong văn học dân gian là "Cây đa, bến nước" văn học trung đại là không
gian sơn thủy hữu tình, không gian trong thơ mới là không gian mong manh,
hờ hững, buồn...
Nhìn chung, thời gian, không gian trong văn học gắn liền với sự cảm thụ

M«n Lý luËn v¨n häc

23

Sinh viªn: Lª ThÞ Thªu


Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

ca ngi ngh s.
1.2.4. Hỡnh thc c trng ca th tr tỡnh
Th tr tỡnh l mt th nh nm trong th loi tr tỡnh. Ging nh cỏc th th
khỏc nh: th vn xuụi, th t sHỡnh nh, t tng, cm xỳc ca nh th
cng c th hin qua cỏc hỡnh thc th. khúa lun ny chỳng tụi xin
c i vo tỡm hiu mt s hỡnh thc c trng c th nh: Th th, ngụn
ng, hỡnh nh biu tng v t th. sau ny ly ú lm c s vn dng vo
tỡm hiu cỏc c sc ca hỡnh thc th Hong Cm.
1.2.4.1. Th th
Th Vit Nam cú rt nhiu th, ngoi th th lc bỏt truyn thng chỳng
ta cũn s dng nhiu th th khỏc ca nc ngoi. Th chng tỏc cú cỏc th
t 2 - 8 ch, th lc bỏt, trng ca, th vn xuụi, th t do, th di... Vi s
a dng ca th, s phong phỳ ca hỡnh thc bi th ó lm cho din mo th
tr tỡnh muụn mu, muụn v.
Trong sỏng tỏc th, th th l nhõn t quyt nh t th v truyn ti ni
dung, t tng bi th. Vỡ vy mi nh th khi ó chn c ý s tỡm mt th
th thớch hp truyn t v xõy dng t th.
Thng thỡ mi th th phự hp vi mt s cung bc tỡnh cm khỏc nhau
ca con ngi. Theo Mó Giang Lõn: Th ba ch phự hp vi tõm lý vui
nhn ca tr th, th nm ch thiờn v giói by tõm trng, th sỏu ch phự

hp vi cm xỳc tõm tỡnh, th by ch trang trng m thm, th lc bỏt dt
do tha thit [19,38].
Thc ra, biu hin cm xỳc v cỏc cung bc tỡnh cm khụng c nh
mt th th no m luụn cú s giao thoa. th hay thỡ chn mt th th
thớch hp l iu quan trng. Tuy nhiờn, th hay cng cũn ph thuc rt nhiu
vo ti nng ngi ngh s. Song, nhỡn nhn mt cỏch sõu xa thỡ vic chn tt
th th chớnh l mt bc ln trong quỏ trỡnh tỡm n s thng nht gia ni

Môn Lý luận văn học

24

Sinh viên: Lê Thị Thêu


Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Lớp: K32A - Ngữ văn

dung v hỡnh thc ca th. Ch khi no cú th th thớch hp thỡ lỳc ú cỏi tụi
mi c biu hin y .
1.2.4.2. Ngụn ng th
Theo Bựi Cụng Hựng: Ngụn ng nh l nguyờn liu ca ngh thut v
ngụn ng nh l s tỏi to cú tớnh m hc ca hỡnh thc ngh thut, nh l s
th hin nhn thc cú tớnh m hc trong sỏng to ngh thut [14,53].
Cũn theo t in thut ng vn hc thỡ: Ngụn ng th hay ngụn ng
ca cỏc phm tr tỡnh l ngụn ng c t chc trờn c s nhp iu ht sc
cụ ng hm sỳc v c bit gi cm [10,215].
Xột v mt ngụn t, ngụn ng th c hỡnh thnh trờn c s ngụn t
ton dõn. Ngụn ng th tuy vn dng li núi thng ngy nhng mang chc

nng thụng bỏo thm m. Bn thõn nú khụng nm trong hon cnh giao tip
nht nh nh li núi m nm trong chnh th ngh thut. Trong chnh th
ngh thut, cỏc t ng to li th cú mi quan h mt thit vi nhau. Mi
quan h qua li ca lp t ng ó lm cho ngha cu th khụng phi l ngha
thụng thng ca t m giỏ tr ca nú t trong s kt hp cỏc ngha khỏc, t
khỏc v tt nhiờn nú kộo theo mt lot hiu qu khỏc nh: Th hin cỏc cung
bc khỏc nhau ca tỡnh cm con ngi, tỏc ng sõu sc n tõm hn bn c,
hng h ti nhng tng lai tt p...Th tr tỡnh vn kim li, nú núi bng
hỡnh nh nờn yờu cu t ra vi ngụn ng to li th phi tht hm sỳc, biu
cm, gi hỡnh. S hm sỳc, biu cm, gi hỡnh cng cao thỡ li th cng thõm
thuý, dn nộn nhiu tng ngha.
L hỡnh thc ca tỏc phm vn hc, ngụn ng th cng nh li ca tỏc
phm t s v kch u mang tớnh hỡnh tng, gi cm v hm sỳc, nhng
trong ngụn ng th cú c im th hin theo cỏch riờng. Ngụn ng th
khụng bao gi l ngụn ng khỏch quan, yờn tnh ca tỏc phm t s [9,365]
m nú l ngụn ng bóo cm xỳc v ngụn ng giu tớnh nhc.

Môn Lý luận văn học

25

Sinh viên: Lê Thị Thêu