Một số biện phát nâng cao chất lượng dạy học bài thường thức phòng tránh một số loại bom,đạn và thiên tai trong chương trình lớp 10 THPT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ
*****************

LÊ THỊ THU HUYỀN

MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO
CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC BÀI
“THƢỜNG THỨC PHÒNG TRÁNH MỘT
SỐ LOẠI BOM, ĐẠN VÀ THIÊN TAI”
TRONG CHƢƠNG TRÌNH LỚP 10 THPT
KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Giáo dục quốc phòng - An ninh

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học
Thiếu tá. TRẦN ĐỨC CƢỜNG

HÀ NỘI - 2012


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành khóa luận này, bằng sự cố gắng, nỗ lực của bản thân và
những kiến thức được học tại trường, cùng với sự hướng dẫn tận tình của thầy
giáo, thiếu tá Trần Đức Cường - Phó trưởng khoa Kỹ thuật - chiến thuật, tôi
đã hoàn thành khóa luận của mình.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo, thiếu tá Trần Đức
Cường đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện khóa
luận tốt nghiệp.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám đốc, các thầy giáo trong trung tâm
Giáo dục quốc phòng Hà Nội 2 đã tạo điều kiện để tôi hoàn thành khóa học
chuyên nghành GDQP.

Tôi xin gửi tới Ban giám hiệu, các thầy, cô và các em học sinh các
trường THPT Xuân Hòa, THPT Bến Tre và THPT Khoái Châu đã hợp tác và
giúp đỡ tôi.
Vì bước đầu làm quen với phương pháp nghiên cứu khoa học nên khóa
luận không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong được ý kiến đóng góp
quý báu của thầy cô và các bạn đồng nghiệp.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày 10 tháng 5 năm 2012
Sinh viên

Lê Thị Thu Huyền


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan những nội dung trình bày trong khóa luận này là kết
quả nghiên cứu của bản thân, nội dung của khóa luận không trùng với kết quả
nghiên cứu của các tác giả khác. Nếu sai tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm.
Hà Nội, ngày 10 tháng 5 năm 2012
Sinh viên

Lê Thị Thu Huyền


DANH MỤC VIẾT TẮT
CNH, HĐH

: Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

CNTT

: Công nghệ thông tin

GDQP – AN

: Giáo dục quốc phòng - an ninh

GDQP

: Giáo dục quốc phòng

GV

: Giáo viên

HS

: Học sinh

THPT

: Trung học phổ thông

VN XHCN :

: Việt Nam Xã hội chủ nghĩa


DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ

Trang
Bảng 1. Kết quả học tập theo phương pháp truyền thống……………...

18

Bảng 2. Kết quả học tập theo phương pháp trực quan………………….

29

Bảng 3. Kết quả học tập theo phương pháp nêu vấn đề………………..

33

Biểu đồ 1. So sánh kết quả học tập theo phương pháp truyền thống,
phương pháp nêu vấn đề, phương pháp trực quan dạy bài “Thường
thức phòng tránh một số loại bom, đạn và thiên tai” cho học sinh lớp
10, THPT Xuân Hòa……………………………………………………

34

Biểu đồ 2. So sánh kết quả học tập theo phương pháp truyền thống,
phương pháp nêu vấn đề, phương pháp trực quan dạy bài “Thường
thức phòng tránh một số loại bom, đạn và thiên tai” cho học sinh lớp
10, THPT Bến Tre……………………………………………………...

35

Biểu đồ 3. So sánh kết quả học tập theo phương pháp truyền thống,
phương pháp nêu vấn đề, phương pháp trực quan dạy bài “Thường
thức phòng tránh một số loại bom, đạn và thiên tai” cho học sinh lớp

10, THPT Khoái Châu………………………………………………….

35


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 3
3. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 3
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 3
5. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 3
6. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn.......................................................... 5
NỘI DUNG....................................................................................................... 6
Chƣơng 1. Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn về phƣơng pháp dạy học môn
GDQP - AN ...................................................................................................... 6
1.1. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 6
1.1.1. Lý luận chung về dạy học ............................................................. 6
1.1.2. Lý luận chung về phương pháp giảng dạy môn GDQP - AN ...... 7
1.1.3. Vị trí của môn học QDQP - AN trong trường THPT ................... 9
1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 12
1.2.1. Đặc điểm và phương pháp giảng dạy bài “ Thường thức phòng
tránh một số loại bom, đạn và thiên tai” trong chương trình lớp 10 THPT .. 12
1.2.2. Đặc điểm tâm lý học sinh THPT đối với môn học GDQP ......... 13
Chƣơng 2. Thực trạng công tác dạy - học bài “ Thường thức phòng tránh
một số loại bom, đạn và thiên tai” trong chương trình lớp 10, THPT ........ 16
2.1. Đối với giáo viên ...................................................................................... 16
2.2. Đối với học sinh ....................................................................................... 19
2.3. Điều kiện cơ sở vật chất và phương tiện dạy học .................................... 21

Chƣơng 3. Kết quả nghiên cứu và thảo luận .............................................. 22
3.1. Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học bài “ Thường thức phòng
tránh một số loại bom, đạn và thiên tai” trong chương trình lớp 10 THPT.... 22
3.1.1. Nghiên cứu đối tượng học tập, chương trình bài học ................. 22
3.1.2. Đảm bảo số lượng và chất lượng giáo viên giảng dạy nội
dung bài học .......................................................................................... 22
3.1.3. Bảo đảm cơ sở vật chất và kinh phí phục vụ công tác dạy
học ........................................................................................................ 24
3.1.4. Biện pháp đổi mới hình thức tổ chức và phương pháp giảng
dạy ........................................................................................................... 24
3.2. Kết quả thu được trong giảng dạy ............................................................ 34
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 36
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 38


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Giáo dục, bồi dưỡng kiến thức GDQP - AN là một bộ phận của nền
giáo dục quốc dân, một nội dung cơ bản trong xây dựng nền quốc phòng toàn
dân, an ninh nhân dân. Đây cũng là môn học chính khoá trong chương trình
giáo dục, đào tạo từ THPT đến Đại học và các trường chính trị, hành chính,
đoàn thể từ Trung ương đến các tỉnh (thành phố). Đối với thế hệ trẻ ở nước ta,
nhất là học sinh, sinh viên trong các trường ĐH, CĐ, THPT...giáo dục, bồi
dưỡng kiến thức GDQP - AN còn là một nội dung của giáo dục toàn diện,
nhằm đào tạo nguồn nhân lực có trình độ cao phục vụ cho công cuộc xây
dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Đảng và Nhà nước ta luôn coi giáo dục, bồi dưỡng kiến thức GDQP AN là một trong những mặt hoạt động hết sức quan trọng. Nghị định số
116/2007/NĐ - CP ngày 10/07/2007 của Thủ tướng Chính phủ về GDQP AN đã nêu rõ: Mục tiêu giáo dục, bồi dưỡng kiến thức QP - AN nhằm góp
phần đào tạo con người mới phát triển toàn diện, hiểu biết một số nội dung cơ

bản về quốc phòng, an ninh; truyền thống đấu tranh chống ngoại xâm của dân
tộc, trách nhiệm và nghĩa vụ của công dân về bảo vệ Tổ quốc; nâng cao lòng
yêu nước, yêu CNXH; có ý thức cảnh giác trước âm mưu thủ đoạn của các thế
lực thù địch; có kiến thức cơ bản về đường lối quốc phòng, an ninh và công
tác quản lý Nhà nước về QP, AN; có kỹ năng quân sự cần thiết để tham gia
vào sự nghiệp xây dựng, củng cố nền quốc phòng toàn dân, an ninh nhân dân,
sẵn sàng bảo vệ Tổ quốc Việt Nam Xã hội chủ nghĩa.
Như vậy, việc dạy học môn GDQP cho học sinh, sinh viên được xác
định là một bộ phận, một nội dung quan trọng của quá trình dạy học trong các
trường ở các cấp học, bậc học của hệ thống giáo dục quốc dân.

1


Môn GDQP - AN đưa vào giảng dạy trong trường THPT không chỉ
trang bị cho các em học sinh những hiểu biết cơ bản về đường lối quân sự của
Đảng, về nghệ thuật quân sự Việt Nam, về quân đội và bảo vệ Tổ quốc...mà
còn trang bị cho người học một số kỹ năng quân sự cần thiết, hình thành phát
triển tư duy quân sự, góp phần phát triển trí tuệ, khả năng sáng tạo và vận
dụng vào hoạt động thực tiễn một cách có hiệu quả. Ngày nay, nhân dân ta
đang xây dựng đất nước trong hoà bình, nhưng các thế lực thù địch vẫn luôn
dùng mọi âm mưu, thủ đoạn tinh vi để phá hoại công cuộc xây dựng và bảo
vệ Tổ quốc của chúng ta. Với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học - công
nghệ, tiến công hoả lực bằng đường không có bước đột phá mới và trở thành
phương thức tiến hành chiến tranh chủ yếu trong các cuộc chiến tranh gần
đây. Vì vậy, việc tìm hiểu đặc điểm, tính năng của một số loại bom, đạn để từ
đó biết cách phòng tránh, giảm nhẹ hoặc loại trừ thiệt hại do chúng gây ra là
hết sức cần thiết. Đây cũng là một nội dung bài học quan trọng trong chương
trình lớp 10 THPT.
Nhưng thực tế, công tác giảng dạy GDQP - AN trong trường THPT còn

tồn tại nhiều hạn chế: Kết quả học tập GDQP - AN còn thấp, các em học với
thái độ chống chế, học cho xong vì vẫn coi đây là môn phụ; ngoài ra đội ngũ
giáo viên giảng dạy bộ môn này vừa thiếu về số lượng vừa yếu về chất lượng;
cơ sở vật chất kỹ thuật cho GDQP - AN còn chưa đáp ứng đủ yêu cầu tối
thiểu...Đặc biệt vốn hiểu biết của các em về các loại bom, đạn và thiên tai
cũng như tác hại của chúng đối với cuộc sống con người con hạn chế, nên các
em chưa có những cách phòng tránh. Nội dung bài học này có ý nghĩa thiết
thực cho các em, xong khả năng tiếp thu và vận dụng của các em chưa cao.
Từ thực tiễn trên, vấn đề cấp thiết đặt ra là phải đổi mới tổ chức và
phương pháp giảng dạy GDQP - AN nói chung và nâng cao chất lượng dạy
học bài “Thường thức phòng tránh một số loại bom, đạn và thiên tai” trong

2


chương trình lớp 10 THPT nói riêng, từ đó tìm ra một số biện pháp để nâng
cao chất lượng dạy học, góp phần nâng cao kết quả học tập GDQP - AN cho
học sinh. Vì vậy, chúng tôi chọn đề tài : Một số biện pháp nâng cao chất
lƣợng dạy học bài “Thƣờng thức phòng tránh một số loại bom, đạn và
thiên tai” trong chƣơng trình lớp 10 THPT, làm đề tài nghiên cứu.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn qua đó đề xuất một số biện pháp
nâng cao chất lượng dạy học bài “Thường thức phòng tránh một số loại
bom, đạn và thiên tai” trong chương trình lớp 10 Trung học phổ thông.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Đề tài đi sâu vào giải quyết các vấn đề sau:
- Tìm hiểu về vấn đề lý luận và thực tiễn xung quanh vấn đề nghiên cứu
- Tìm hiểu đối tượng, phạm vi và phương pháp nghiên cứu.
- Từ những kết quả nghiên cứu đưa ra một số biện pháp nhằm nâng cao
chất lượng dạy học bài “Thường thức phòng tránh một số loại bom, đạn và

thiên tai” trong chương trình lớp 10 THPT
4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng
Một số biện pháp để nâng cao chất lượng dạy học bài “Thường thức phòng
tránh một số loại bom, đạn và thiên tai” trong chương trình lớp 10 THPT
* Phạm vi nghiên cứu
Trường THPT Xuân Hòa - Phường Xuân Hòa - Phúc Yên - Vĩnh Phúc
Trường THPT Bến Tre - Thị xã Phúc Yên - Vĩnh Phúc
Trường THPT Khoái Châu - Thị trấn Khoái Châu - Hưng Yên
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
Sử dụng hình thức tổng hợp và phân tích tài liệu: Đọc các tài liệu có
liên quan đến hình thức tổ chức và phương pháp giảng dạy, các nội dung thực

3


hành đối với GDQP - AN và các môn học khác có liên quan, các văn kiện của
Đảng, Nhà nước về GDQP - AN. Từ phân tích, tiếp thu và sử dụng các thông
tin khoa học có liên quan cần thiết, tổng hợp thành những vấn đề cơ bản có
tính định hướng như phân tích đánh giá khả năng tự luyện tập của học sinh
THPT về trình độ nhận thức, những tác động kích thích khi thực hiện. Từ đó
làm cơ sở cho việc xây dựng hình thức tổ chức và phương pháp giảng dạy, tập
luyện nhằm nâng cao chất lượng GDQP - AN.
5.2. Phương pháp điều tra
Chúng tôi tiến hành điều tra thực trạng công tác giảng dạy bài“Thường
thức phòng tránh một số loại bom, đạn và thiên tai” ở trường THPT hiện nay
nhằm thu thập các thông tin nghiên cứu về các đối tượng được nghiên cứu,
tùy theo lĩnh vực trong thời gian thực tập sư phạm của bản thân. Trong quá
trình điều tra thực trạng, ngoài việc quan sát thực tế giảng dạy và học tập

GDQP - AN, chúng tôi đã tiến hành phỏng vấn, phát phiếu điều tra cho học
sinh để xác định chất lượng cũng như sự hứng thú, tinh thần tự giác học tập
của học sinh.
5.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Các vấn đề nghiên cứu chỉ có thông qua thực tiễn kiểm chứng bằng
thực nghiệm sư phạm mới đủ độ tin cậy để giải quyết, xây dựng vấn đề có cơ
sở khoa học hay không.
Thực nghiệm sư phạm là phương pháp được sử dụng trong quá trình
nghiên cứu nhằm mục đích khẳng định tính khả thi của đề tài. Để đạt được
mục đích của thực nghiệm đòi hỏi quá trình thực nghiệm phải đảm bảo về tình
khoa học và phù hợp với thực tế trường THPT.
Áp dụng các biện pháp để học tốt nội dung bài học
Đánh giá kết quả thực nghiệm qua đó đánh giá tính khả thi của đề tài.

4


5.4. Phương pháp chuyên gia
Để hoàn thiện đề tài nghiên cứu chúng tôi xin ý kiến đánh giá nhận xét
của các giảng viên trong trung tâm GDQP Hà Nội 2 và giáo viên chủ nhiệm
lớp về các hình thức tổ chức và phương pháp giảng dạy đã áp dụng đối với
học sinh lớp 10.
5.5. Phương pháp toán học thống kê
Phương pháp này chúng tôi sử dụng để xử lý số liệu thu thập được
trong đề tài.
6. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn
6.1. Ý nghĩa khoa học
Là cơ sở lý luận cho việc nâng cao chất lượng giảng dạy bộ môn
GDQP - AN từ đó nâng cao chất lượng và kết quả học tập của học sinh.
6.2.Ý nghĩa thực tiễn

Là tài liệu tham khảo hữu ích cho giáo viên và học sinh đang giảng dạy
và học tập bộ môn GDQP - AN

5


NỘI DUNG
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN
VỀ DẠY HỌC MÔN GDQP - AN
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Lý luận chung về phương pháp dạy học
Phương pháp nói chung là con đường, cách thức để đạt được mục đích nhất
định. Nếu vận dụng khái niệm chung này vào việc xác định khái niệm phương
pháp dạy học thì chúng ta còn phải tính đến một số vấn đề cụ thể sau đây:
Phương pháp dạy học là phương pháp được xây dựng và vận dụng vào
một quá trình cụ thể: Quá trình dạy học. Đây là quá trình được đặc trưng bởi
tính chất hai mặt, nghĩa là bao gồm hai hoạt động: Hoạt động dạy của thầy và
hoạt động học của trò. Hai hoạt động này tồn tại và được tiến hành trong mối
quan hệ biện chứng: Hoạt động dạy đóng vai trò chủ đạo (tổ chức, điều khiển)
và hoạt động học đóng vai trò tích cực, chủ động (tự tổ chức, tự điều
khiển).Vì vậy, phương pháp dạy học phải là tổng hợp những cách thức làm
việc của thầy và trò.Trong quá trình thực hiện những cách thức đó, thầy giữ
vai trò chủ đạo và trò phải giữ vai trò tích cực, chủ động.
Quá trình dạy học là quá trình nhận thức độc đáo của học sinh được
tiến hành dưới tác dụng chủ đạo của thầy. Như vậy, phương pháp dạy học với
tư cách là tổng hợp những cách thức hoạt động của thầy và trò, phải đóng góp
phần tích cực của mình, nhiều khi góp phần quyết định vào việc thực hiện quá
trình nhận thức độc đáo của học sinh.
Phương pháp dạy học giúp cho việc thực hiện quá trình nhận thức độc
đáo của học sinh, với yêu cầu là nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ dạy học:

Một là, trang bị cho học sinh hệ thống những tri thức khoa học phổ
thông, cơ bản, hiện đại, phù hợp với thực tiễn của đất nước và hệ thống những
kỹ năng, kỹ xảo tương ứng
Hai là, phát triển ở các em năng lực hoạt động trí tuệ.

6


Ba là, trên cơ sở đó, hình thành ở các em cơ sở thế giới quan khoa học
và những phẩm chất đạo đức con người mới.
Từ những điều đã trình bày, chúng ta có thể nêu lên định nghĩa về
phương pháp dạy học như sau: Phương pháp dạy học là tổ hợp các cách thức
hoạt động của thầy và trò trong quá trình dạy học, được tiến hành dưới vai trò
chủ đạo của thầy, nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ dạy học.
1.1.2. Lý luận chung về phương pháp giảng dạy môn GDQP - AN
Giáo dục quốc phòng là môn học được thực hiện dưới sự chỉ đạo, bảo
đảm của nhiều bộ, ngành nhưng chủ yếu là Bộ Quốc phòng và Bộ Giáo dục
và Đào tạo. Vì vậy, hình thức tổ chức và phương pháp giảng dạy GDQP rất đa
dạng và mang tính đặc thù.
GDQP - AN cho học sinh, sinh viên là nhiệm vụ không thể thiếu trong
quá trình đào tạo, xây dựng con người mới của Đảng. Tuy nhiên để học sinh,
sinh viên nhận thức được một cách đầy đủ và sâu sắc nội dung kiến thức
GDQP - AN thì cần phải có phương pháp giảng dạy phù hợp. Chính phương
pháp giảng dạy GDQP - AN ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả học tập, phản
ánh quá trình nghiên cứu, sáng tạo năng lực, trình độ vận dụng của giáo viên
vào thực tiễn.
Phương pháp giảng dạy GDQP - AN giúp cho giáo viên, học sinh, sinh
viên nghiên cứu hiểu rõ những vấn đề cốt lõi trong từng nội dung cụ thể,từ
quan điểm, nguyên tắc, các mối kết hợp và sự phát triển theo thứ tự của nội
dung. Trên cơ sở phần lý luận sẽ đề cập đến tới cách tổ chức giảng dạy, huấn

luyện theo mô hình mẫu được sắp xếp. Mỗi phần học, nội dung, vấn đề giảng
dạy…đều được phản ánh theo đúng cách tổ chức, phương pháp giảng dạy.
Đối với phương pháp giảng dạy kỹ năng thực hành, ngoài việc xác
định mục đích, yêu cầu, ý nghĩa khoa học còn phải được thể hiện tư thế, động
tác, tác phong, thể hiện được thứ tự kết cấu lôgic của các nội dung. Quá trình
huấn luyện, giảng dạy, học tập phải làm nổi bật thứ tự các bước nhanh, chậm

7


(phân tích) và tổng hợp.Thông qua phương pháp, cách tổ chức giảng dạy của
giáo viên, người học nắm được nội dung, vận dụng được vào quá trình học
tập, nghiên cứu thực tế phù hợp.
Đối với phương pháp giảng dạy lý luận, lý thuyết,người học nắm được
các quy luật, tính tất yếu khách quan mối quan hệ biện chứng giữa các vấn đề
với nhau, từ đó thống nhất được tư tưởng và hành động.
Có thể khái quát chung về phương pháp giảng dạy GDQP - AN như
sau: Phương pháp giảng dạy giáo dục quốc phòng - an ninh là hình thức tổ
chức xác định đơn vị giảng dạy, cách thức, biện pháp giảng dạy, huấn luyện
của cán bộ, giáo viên. Hình thức, cách thức đó đã được khái quát hoá có hệ
thống và trình tự, được dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn được đúc rút thành
những kinh nghiệm, trở thành những vấn đề, những nguyên tắc, những yếu tố,
yêu cầu không thể thiếu được để giới thiệu cho người học. Thông qua hình
thức, cách thức tổ chức giảng dạy, người học nắm chắc, hiểu sâu từng vấn đề,
vận dụng được thành thạo trong thực tiễn.
Như vậy, việc xác định cách thức, hình thức giảng dạy GDQP - AN
phải trên cơ sở thống nhất, xuyên suốt từng nội dung, bài học cụ thể. Phương
pháp GDQP - AN không phải tự nhiên mà có, không thể hình thành trong
không gian hẹp, trừu tượng, thời gian ngắn cũng như không thể hình thành
nếu không dựa trên cơ sở của thực tiễn.

Phương pháp GDQP - AN bắt nguồn từ thực tiễn của quá trình đấu
tranh cách mạng dân tộc, quá trình đấu tranh dựng nước và giữ nước của cha
ông ta và được phát triển qua từng giai đoạn lịch sử. Đó là quá trình hoạt động
thực tiễn của đội ngũ cán bộ, chiến sĩ trong lực lượng vũ trang, là quá trình
vận động nhận thức và thể hiện tư tưởng, hành động tích cực của bộ đội.
Mặt khác, phương pháp giảng dạy GDQP - AN được thực hiện trong
huấn luyện, giới thiệu nội dung cụ thể về đường lối quân sự, nghệ thuật đánh
giặc, nghệ thuật chỉ đạo tác chiến trong từng hình thái chiến thuật; là sự khái

8


quát hoá cao có hệ thống, trình tự. Phương pháp GDQP - AN được trình bày
trong sự kết hợp chặt chẽ giữa lý luận và thực tiễn, giữa lý thuyết và thực
hành, đi từ chưa có đến có, từ đơn giản đến phức tạp, từ thấp đến cao trong
một kết cấu đầy đủ, hoàn chỉnh.
Giáo dục quốc phòng - an ninh là một môn khoa học xã hội. Vì vậy,
phươngpháp GDQP - AN về cơ bản giống với phương pháp dạy học các môn
khoa học:
Đều đứng trên quan điểm của chủ ngĩa duy vật biện chứng, duy vật lịch
sử để giải quyết các mối quan hệ trong sự tồn tại và phát triển của các sự vật.
Đều đứng trên quan điểm giai cấp để xem xét, đánh giá và giải quyết
các mối quan hệ trong các nguyên tắc: Tính tư tưởng và khoa học; tính thực
tế; tính hệ thống và trình tự.
Đều có các hình thức tổ chức và phương pháp cơ bản trong giảng dạy
lý thuyết và thực hành.
Môn GDQP - AN là một môn khoa học tổng hợp. Bởi vậy, yêu cầu
phương pháp giảng dạy, huấn luyện phải cụ thể, chặt chẽ cả về thời gian,
không gian và thời điểm đối với cả người dạy và người học. Người dạy và
người học phải có nhận thức nhanh; tư duy sâu sắc, đúng, linh hoạt; vận dụng

vào thực tế nhanh và thành thạo.
Hiện nay, GDQP - AN là một môn học mới được đưa vào làm môn học
chính khóa trong trường THPT, là một môn học có những đặc thù riêng, khác
hẳn so với các môn học khác. Vì vậy, ngành Giáo dục và Đào tạo đang nỗ lực
đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động,
sáng tạo của học sinh trong hoạt động học tập, khắc phục thói quen học tập thụ
động, lối truyền thụ kiến thức một chiều phổ biến ở các phổ thông hiện nay.
1.1.3. Vị trí của môn GDQP - AN trong trường THPT
Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IX (4 - 2001), Đảng ta khẳng
định rõ: “Tăng cường quốc phòng, giữ vững an ninh quốc gia và toàn vẹn

9


lãnh thổ là nhiệm vụ trọng yếu và thường xuyên của Đảng, Nhà nước và
của toàn dân, trong đó Quân đội nhân dân và công an nhân dân là lực
lượng nòng cốt”. Quan điểm nhất quán của Đảng ta là: Để công cuộc đổi
mới xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam Xã hội chủ nghĩa thành công,
chúng ta phải tích cực xây dựng nền quốc phòng toàn dân vững mạnh,
toàn diện trong đó đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả GDQP trong hệ
thống giáo dục quốc gia không chỉ có ý nghĩa cấp thiết trước mắt mà còn
là vấn đề rất cơ bản và lâu dài.
GDQP có vị trí, vai trò quan trọng và ngày càng tăng lên trong sự
nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN. GDQP là nội dung cơ
bản của việc xây dựng nền quốc phòng toàn dân, có ý nghĩa quan trọng trong
chiến lược đào tạo con người mới XHCN.
GDQP - AN là một môn học chính khoá theo luật định, là nhiệm vụ
chiến lược của Đảng, Nhà nước trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
Việt Nam XHCN.
GDQP thuộc nội dung của nền giáo dục quốc gia, là môn học chính

khóa trong các nhà trường, các bậc học đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên
nghiệp, dạy nghề, THPT; các trường chính trị, hành chính, đoàn thể. Đây
cũng là nội dung của Nghị định 15/NĐ - CP ngày 01 tháng 5 năm 2001 của
Chính phủ về GDQP: “Giáo dục quốc phòng thuộc nội dung của nền giáo dục
quốc gia, là nội dung cơ bản trong xây dựng nền quốc phòng toàn dân, có ý
nghĩa quan trọng trong chiến lược đào tạo con người mới XHCN. GDQP là
môn học chính khóa trong các trường, lớp đào tạo bậc đại học, cao đẳng,
trung học chuyên nghiệp, dạy nghề, THPT thuộc hệ thống giáo dục quốc dân,
các trường hành chính và đoàn thể”. Về mục tiêu GDQP - AN, Nghị định
cũng khẳng định: GDQP - AN nhằm góp phần đào tạo con người mới phát
triển toàn diện về đạo đức, sức khoẻ và kiến thức quốc phòng, kỹ năng quân
10


sự cần thiết để tham gia vào sự nghiệp xây dựng, củng cố nền quốc phòng
toàn dân.
Như vậy, dạy học môn GDQP - AN cho học sinh, sinh viên được xác
định một bộ phận, một nội dung quan trọng của quá trình dạy học trong các
nhà trường ở các cấp học, bậc học của hệ thống giáo dục quốc dân.
GDQP còn nhằm “chuẩn bị cho thế hệ trẻ sẵn sàng tham gia lực lượng
vũ trang…rèn luyện mình thành con người mới XHCN”, phát triển toàn diện,
có đạo đức, có sức khỏe, có ý thức, tri thức và kỹ năng quân sự cần thiết, đáp
ứng yêu cầu xây dựng, củng cố nền quốc phòng toàn dân, bảo vệ Tổ quốc,
thực hiện thắng lợi sự nghiệp CNH, HĐH đất nước vì mục tiêu dân giàu,
nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.
Có thể nói giảng dạy GDQP - AN cho học sinh, sinh viên; đặc biệt cho
học sinh THPT là nhiệm vụ không thể thiếu trong quá trình đào tạo, xây dựng
con người mới của Đảng. Thông qua nhận thức về nội dung môn học và thực
tế thông qua quá trình học tập GDQP - AN đã giúp cho học sinh nhận thức
đầy đủ về nghĩa vụ, trách nhiệm của mình đối với Tổ quốc. Môn học này góp

phần giáo dục toàn diện cho học sinh về lòng yêu nước, yêu CNXH, niềm tự
hào và trân trọng với truyền thống đấu tranh chống giặc ngoại xâm của dân
tộc, của các lực lượng vũ trang nhân dân, có ý thức cảnh giác trước âm mưu
thủ đoạn của các thế lực thù địch; có kỹ năng quân sự - an ninh cần thiết để
sẵn sàng tham gia vào sự nghiệp xây dựng, củng cố nền quốc phòng toàn dân
và an ninh nhân dân.
Với vị trí, vai trò như trên, Đảng và Nhà nước ta chủ trương bồi dưỡng,
đổi mới, nâng cao chất lượng công tác GDQP - AN cho toàn dân, đặc biệt bồi
dưỡng cho học sinh cấp THPT nhằm đáp ứng yêu cầu mới của đất nước hiện
nay.

11


1.2. Cơ sở thực tiễn
1.2.1. Đặc điểm, phương pháp giảng dạy bài “ Thường thức phòng tránh
một số loại bom, đạn và thiên tai” trong chương trình lớp 10 THPT
Chương trình GDQP - AN lớp 10 mở đầu cho việc dạy và học bộ môn
GDQP - AN cấp THPT. Mỗi một bài học thuộc chương trình đều cung cấp
cho học sinh:
Những kiến thức và hiểu biết ban đầu về nền quốc phòng toàn dân và
an ninh nhân dân.
Hiểu được lịch sử truyền thống chống giặc ngoại xâm của dân tộc ta,
của quân đội và công an nhân dân, nghệ thuật đánh giặc giữ nước của cha
ông.
Có những kiến thức tối thiểu về phòng thủ dân sự, về tác hại và cách
phòng tránh một số loại bom, đạn, thiên tai và ma túy.
Bài học “Thường thức phòng tránh một số loại bom, đạn và thiên tai”
là một trong những bài học thuộc chương trình lớp 10. Nội dung bài học
nhằm giúp học sinh:

Nội dung bài cung cấp những kiến thức về đặc điểm và tác hại của một
số loại bom, đạn và tác hại của thiên tai, cũng như các cách phòng tránh thông
thường, từ đó vận dụng vào điều kiện thực tế của địa phương.
Về mục tiêu bài học:
Về kiến thức: Giúp các em hiểu được đặc điểm và tác hại của một số
loại bom, đạn và thiên tai
Kĩ năng: Biết cách phòng tránh thông thường đối với một số loại bom,
đạn và thiên tai
Thái độ: Có ý thức tham gia tuyên truyền, vận động và thực hiện chính
sách phòng, chống và giảm nhẹ thiên tai, chính sách quốc phòng và an ninh,
các biện pháp phòng tránh bom, đạn phù hợp với khả năng thực tế của từng
địa phương.

12


Xác định thái độ và trách nhiệm của thanh niên, học sinh trong phòng
tránh bom, đạn và thiên tai, bảo vệ đời sống bình yên ở khu dân cư.
Nội dung bài học gồm hai phần chính: Phần I - Bom, đạn và cách
phòng tránh. Phần II - Thiên tai, tác hại của chúng và cách phòng tránh.
Nội dung trọng tâm: Để giúp học sinh nắm được các biện pháp phòng
tránh bom, đạn và thiên tai (nội dung trọng tâm của bài) GV khái quát những
nét chính về một số loại bom, đạn và thiên tai, làm cơ sở cho HS vận dụng các
biện pháp phòng tránh có hiệu quả cũng như xác định trách nhiệm của học
sinh trong phòng tránh bom, đạn và thiên tai.
Bài “Thường thức phòng tránh một số loại bom, đạn và thiên tai” nội
dung chủ yếu là lý thuyết. Vì vậy, phương pháp thuyết trình là phương pháp
được sử dụng chủ yếu trong bài này. Ngoài ra còn sử dụng các phương pháp
như phương pháp tạo tình huống, phương pháp trực quan..., tích cực đổi mới
phương pháp dạy học theo hướng sử dụng các phương pháp dạy học tiên tiến

kết hợp với phương pháp dạy học hiện đại.
1.2.2. Đặc điểm tâm lý học sinh THPT đối với môn học GDQP
Học sinh THPT là lứa tuổi đang có sự phát triển mạnh mẽ cả về hoạt động
học tập và trí tuệ. Học sinh càng trưởng thành, kinh nghiệm sống càng phong
phú, các em càng ý thức được rằng mình đang đứng trước ngưỡng cửa cuộc đời.
Do vậy, thái độ có ý thức của các em đối với học tập ngày càng phát triển.
Thái độ của thanh niên học sinh đối với các môn học trở nên có lựa
chọn hơn. Cuối bậc trung học phổ thông các em đã xác định cho mình một
hứng thú ổn định đối với một môn nào đó, đối với một lĩnh vực tri thức nhất
định. Hứng thú này thường liên quan đến việc chọn một nghề nhất định của
học sinh.
Nhưng thái độ học tập ở không ít em có nhược điểm là, một mặt các em
rất tích cực học một số môn mà các em cho là quan trọng đối với nghề của

13


mình đã chọn, mặt khác các em lại sao nhãng các môn học khác hoặc chỉ học
để đạt được điểm trung bình, học đối phó với các môn học phụ.
Môn học GDQP - AN cũng là một môn học thuộc chương trình THPT,
tuy nhiên môn học này mới đưa vào giảng dạy và trở thành môn học chính
khóa. Vì vậy, so với các môn học khác, đây là môn học còn non trẻ cả về nội
dung, trình độ phát triển khoa học. GDQP - AN có những đặc điểm riêng,
khác với các môn học khác. Nó không chỉ có nội dung lý thuyết mà còn cả
nội dung thực hành, đòi hỏi các em học sinh phải học tập và rèn luyện vất vả.
Các em không chỉ tiếp thu nội dung lý thuyết trên lớp mà cần phải biết vận
dụng nó vào thực tiễn.
Các em học sinh cấp THPT đang ở độ tuổi mới lớn, các em có tâm lý
ngại học vì nội dung môn học khá khô khan, nên khó gây hứng thú học tập
cho các em. Bên cạnh đó, nội dung thực hành phải tập luyện khá vất vả, địa

điểm tập luyện thường ở ngoài trời (sân bãi, thao trường), các em đòi hỏi phải
vận động nhiều…Do đó, các em thường mệt mỏi, ý thức học tập chưa cao.
Các em có tâm lý coi đây là môn phụ, nên không cần đầu tư nhiều thời
gian để học tập và rèn luyện. Các em chưa nhận thức được vai trò quan trọng
của môn học, dẫn đến có thái độ học chỉ để chống chế, học cho xong, vì thế
kết quả học tập chưa cao. Phần lớn các em đều đầu tư thời gian vào các môn
học thi tốt nghiệp hoặc đại học như toán, văn, ngoại ngữ…
Thực tế khi các em học GDQP - AN xong đều không nắm được nội
dung đã được học. Một trong những bài học quan trọng và thiết thực trong
chương trình lớp10 là “Thường thức phòng tránh một số loại bom, đạn và thiên
tai”, xong hiểu biết của các em về nội dung này còn thấp, chưa biết vận dụng
vào thực tiễn, chưa biết cách phòng tránh những tác hại của chúng gây ra.
Với đặc điểm tâm lý như trên, GDQP - AN cho học sinh THPT đã gặp
không ít khó khăn trong công tác tổ chức và giảng dạy. Kết quả học tập của

14


các em chưa cao. Do đó, đổi mới phương pháp dạy và học môn GDQP - AN
đã trở thành vấn đề đáng quan tâm của Đảng và Nhà nước ta nhằm mục tiêu
nâng cao chất lượng giáo dục kiến thức quốc phòng - an ninh.

15


CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC DẠY - HỌC BÀI
“THƢỜNG THỨC PHÒNG TRÁNH MỘT SỐ LOẠI BOM, ĐẠN
VÀ THIÊN TAI” TRONG CHƢƠNG TRÌNH LỚP 10 THPT
2.1. Đối với giáo viên
Giáo viên giáo dục kiến thức QP - AN là người trực tiếp thực hiện các

kế hoạch giảng dạy môn học, là một trong hai đối tượng không thể thiếu của
giáo dục, đào tạo, một trong những nhân tố quyết định chất lượng, hiệu quả
môn học giáo dục QP - AN . Trong hơn hai mươi năm đổi mới, môn GDQP AN vẫn chưa có một đội ngũ giáo viên được đào tạo cơ bản với tư cách là một
môn học đặc biệt, được chăm lo đúng mức về chế độ, chính sách.
Thực tế, đội ngũ giáo viên giảng dạy GDQP - AN hiện nay ở các
trường được tập trung nhiều đối tượng khác nhau. Hầu hết đội ngũ giáo viên
giảng dạy GDQP - AN nay chưa được bồi dưỡng kiến thức quân sự, kĩ năng
quân sự, nhiều giáo viên chưa biết cách soạn giáo án, chưa biết trình bày nội
dung trên lớp học hoặc trên thao trường, chưa có kiến thức và phương pháp
giảng dạy phù hợp. Có thể nói chất lượng, hiệu quả công tác GDQP - AN cho
học sinh các trường THPT những năm qua chưa cao.
Hiện nay, đội ngũ cán bộ giáo viên giảng dạy GDQP - AN ở các trường
THPT còn thiếu nhiều nên phải sử dụng giáo viên kiêm nghiệm như: Giáo
viên thể dục, giáo viên mời giảng (bao gồm cả sĩ quan quân đội đang tại chức
hoặc nghỉ chế độ), thậm chí có cả giáo viên môn Toán, Lý…Hầu hết họ chưa
được đào tạo cơ bản, thiếu trình độ chuyên môn cũng như nghiệp vụ sư phạm.
Cho nên không có phương pháp sư phạm dẫn đến kết quả giảng dạy còn thấp.
Do số lượng giáo viên giảng dạy môn GDQP - AN còn thiếu nên một
số trường THPT tổ chức học môn này tập trung vào đầu năm học hoặc cuối
năm học và kéo dài chỉ một đến hai tuần là kết thúc chương trình môn học.
16


Do đó, chất lượng, kết quả học tập của học sinh chưa cao, các em chưa kịp
tiếp thu tri thức hoặc nắm chưa sâu.
Nội dung bài học chủ yếu là lý thuyết vì thế giáo viên sử dụng phương
pháp thuyết trình là chủ yếu. Đây là phương pháp truyền thống, phương pháp
cơ bản được sử dụng trong dạy - học môn GDQP - AN.
Thuyết trình là phương pháp dùng lời nói để phân tích, đánh giá về một
vấn đề nào đó. Đây là phương pháp cổ điển đã được sử dụng trong nhiều thế

kỉ qua ở nước ta và trên thế giới. Hiện nay, phương pháp thuyết trình vẫn
đang được sử dụng như là một phương pháp không thể thiếu trong bất cứ cấp
học, bậc học nào. Ngay cả môn học GDQP - AN vẫn sử dụng phương pháp
truyền thống, độc thoại, truyền thụ kiến thức một chiều do người thầy thực
hiện trên cơ sở giáo án có sẵn. Giáo án này được coi là yếu tố trọng tâm mà
giáo viên phải tiến hành theo đúng chương mục và đúng từng tiết giảng. Với
nội dung và phương pháp dạy như vậy người thầy trở thành trung tâm của bài
giảng. Số thời gian lên lớp của giáo viên chiếm 90% quỹ thời gian của bài làm
cho khoảng thời gian tự học, nghiên cứu thảo luận của học sinh còn quá ít.
Học sinh chỉ cần nghe, ghi nhớ thụ động, ghi chép bài đầy đủ, đây cũng là tư
liệu để học sinh ôn tập kiểm tra, thi trả bài kết thúc học phần. Với phương
pháp này làm cho học sinh thiếu sáng tạo, kém năng động, hạn chế lòng tự tin
khi gặp và xử lý tình huống ngoài thực tiễn.
Hiện nay, khi giảng dạy nội dung bài học này bằng phương pháp thuyết
trình, giáo viên chủ yếu là đọc cho học sinh ghi chép và giải thích mà thiếu
hình ảnh minh họa hoặc video…Các giáo viên chưa mạnh dạn ứng dụng công
nghệ thông tin vào giảng dạy.
Phương pháp này là phương pháp độc thoại một chiều, làm cho nội
dung bài học vốn phong phú, nhiều nội dung có tính hình ảnh lại trở nên khô
khan và không gây hứng thú cho học sinh. Đối với phương pháp giảng dạy

17


này, học sinh thường thụ động theo khuôn mẫu của giáo viên, khả năng sáng
tạo bị bó buộc, sinh ra trạng thái chán nản không muốn học, làm cho kết quả
học tập của các em không cao.
STT

1

Nội dung
Bom, đạn và cách
phòng tránh

Phƣơng pháp của GV
Dùng phương pháp

Theo dõi, ghi chép

thuyết trình, kết hợp

bài

giảng giải

Thiên tai, tác hại
2

của chúng và cách Thuyết trình, giảng giải
phòng tránh

Hoạt động của HS

Theo dõi, ghi chép
bài

Việc giáo viên sử dụng phương pháp này đã làm cho chất lượng bài
giảng không cao. Tiến hành dự giờ bài học ở một số lớp và kết quả giảng dạy
bài “Thường thức phòng tránh một số loại bom, đạn và thiên tai” như sau:

Bảng 1: Kết quả học tập theo phƣơng pháp truyền thống
STT

HS lớp 10

Tổng
số

Giỏi

Khá

Trung
bình

Yếu

1

THPT Xuân Hòa

50

3(6%)

20(40%)

25(50%)

2(4%)

2

THPT Bến Tre

45

2(4,4%)

15(33%)

25(56%)

3(6,6%)

3

THPT Khoái Châu

45

2(4,4%)

13(29%)

27(60%)

3(6,6%)

Như vậy, qua kết quả điều tra trên cho thấy với việc giáo viên sử dụng

phương pháp truyền thống làm chất lượng giảng dạy không cao, tỉ lệ học sinh
trung bình chiếm tỉ lệ cao từ 50% - 60%, trong khi đó tỉ lệ học sinh giỏi chỉ
chiếm 3% - 5%, tỉ lệ học sinh khá từ 13% - 20%. Với thực trạng trên, giáo
viên đổi mới phương pháp giảng dạy để nâng cao chất lượng dạy và học của
giáo viên và học sinh là rất cần thiết.

18