phân tích hoạt động quản trị rủi ro lãi suất tại hệ thống ngân hàng thương mại cổ phần công thương việt nam, vietinbank

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.06 MB, 105 trang )

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ - LUẬT
KHOA TÀI CHÍNH – NGÂN HÀNG
----------

BÁO CÁO THỰC TẬP

PHÂN TÍCH HOẠT ĐỘNG QUẢN TRỊ RỦI
RO LÃI SUẤT TẠI HỆ THỐNG NGÂN
HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN CÔNG
THƯƠNG VIỆT NAM - VIETINBANK

GVHD: TS. NGUYỄN NGỌC HUY
SVTH: NGUYỄN TUẤN HẢI
Lớp: K09.404.A
Mã số sinh viên: K09.404.0541

TP. HỒ CHÍ MINH – NĂM 2013

NHẬN XÉT ĐÁNH GIÁ CỦA ĐƠN VỊ THỰC TẬP
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
NHẬN XÉT ĐÁNH GIÁ CỦA GVHD
...............................................................................................................................................

...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................
...............................................................................................................................................

T

tháng
năm

: K094040541

Nhiệm vụ được giao / Nội dung thực hiện
/ Những điểm lưu ý

Chữ ký của
GVHD

DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT
ALCO

: Ủy ban Quản lý tài sản Nợ - Có

BID

: Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam

CAR

: Hệ số an tồn vốn

CP

: Chi phí

CTG

: Ngân hàng thương mại cổ phần Cơng thương Việt Nam

FTP

: Hệ thống điều hịa vốn nội bộ

LS

: Lãi suất

NCLS

: Nhạy cảm lãi suất

NCNV

: Nhạy cảm nguồn vốn

NCTS

: Nhạy cảm tài sản

NHNN

: Ngân hàng Nhà nước

NHTM

: Ngân hàng thương mại

NIM

: Tỷ lệ thu nhập lãi cận biên

NV

: Nguồn vốn

ROA

: Suất sinh lời trên tổng tài sản

ROE

: Suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu

RRLS

: Rủi ro lãi suất

STB

: Ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn Thương tín

TCTD

: Tổ chức tín dụng

TN

: Thu nhập

TNLR

: Thu nhập lãi ròng

TS

: Tài sản

VaR

: Giá trị chịu rủi ro

VCB

: Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam

DANH MỤC BẢNG BIỂU, ĐỒ THỊ
Hình vẽ minh họa
Hình 1.1: Phân phối xác suất của tỷ suất sinh lời và giá trị chịu rủi ro – VaR (14)
Hình 1.2: Mơ hình tính giá trị VaR theo phương pháp mơ phỏng Monte Carlo (15)
Hình 1.3: Tổng hợp các cơng cụ phái sinh trong phịng ngừa RRLS (18)
Hình 2.1: Diễn biến LS liên ngân hàng giai đoạn 2008 – 2011 (30)
Hình 2.2: Tổng hợp mức chênh nhạy cảm lãi suất theo các quý của Vietinbank giai
đoạn 2009 – 2011 (37)

Bảng biểu
Bảng 2.1: Cơ chế điều hòa vốn trong hệ thống Vietinbank (31)
Bảng 2.2: Đánh giá hiệu quả quản trị RRLS qua mô hình tái định giá (37)
Biểu đồ
Biểu đồ 2.1: Các chỉ tiêu tài chính của Vietinbank từ 2009 – 2011 (26)
Biểu đồ 2.2: So sánh tốc độ tăng trưởng TNLR, TS sinh lời và NIM giai đoạn 2009 –
2010 và 2010 – 2011 (27)
Biểu đồ 2.3: Diễn biến LS cơ bản, LS tái chiết khấu và LS tái cấp vốn 2009 – 2011
(31)
Biểu đồ 2.4: Diễn biến NIM theo từng quý giai đoạn 2009 – 2011 (36)
Biểu đồ 2.5: Số lượng, khối lượng giao dịch FTP từ Quý 2 – Quý 4 năm 2011 (43)

MỤC LỤC

8

LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu:

Bất kỳ quốc gia nào cũng cần xây dựng một hệ thống tài chính vững mạnh; trong đó phải
kể đến đóng góp quan trọng của hệ thống NHTM – được xem như huyết mạch của nền
kinh tế giúp thúc đẩy sự luận chuyển, phân bổ và sử dụng hiệu quả NV, kích thích tăng
trưởng kinh tế một cách bền vững.
Khơng thể phủ nhận rằng rủi ro trong kinh doanh là không thể tránh khỏi, lợi nhuận càng
cao rủi ro càng lớn, đặc biệt là hoạt động kinh doanh ngân hàng, trong đó phải kể đến
RRLS. Sự sụp đổ của ngân hàng ảnh hưởng tiêu cực đến toàn bộ kinh tế, chính trị và xã
hội của một quốc gia như trường hợp của Frist Bank of System Inc of Mineapolis với
khoản lỗ 500 triệu USD vào cuối thập kỷ 80 xuất phát từ sự quản lý RRLS yếu kém hay

sự phá sản hàng loạt của các ngân hàng Indonesia khi LS tăng trên 30% cuối những năm
90 là những ví dụ điển hình.
Hiện nay, tồn cầu hóa đã trở thành một xu hướng tất yếu đối với mọi quốc gia. Trong
nền kinh tế kế hốch hóa tập trung, vai trị của LS rất mờ nhạt, được quyết định một cách
chủ quan, việc duy trì khung LS ổn định trong một thời gian dài của NHNN đã khiến các
NHTM lơ là trong công tác quản lý RRLS. Từ khi nước ta chuyển sang nền kinh tế thị
trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, cùng với quá trình hội nhập sâu rộng vào nền
kinh tế thế giới sau khi gia nhập tổ chức Thương mại thế giới (WTO), hệ thống NHTM
ngày càng phát triển với 5 NHTM nhà nước, 34 NHTM cổ phần, 4 ngân hàng liên doanh
và 5 ngân hàng 100% vốn nước ngoài tại thời điểm cuối năm 2012 đồng nghĩa với sự
cạnh tranh mạnh mẽ từ các ngân hàng trong và ngồi nước về vốn, kinh nghiệm quản lý,
cơng nghệ… Việc thực hiện cơ chế tự do hóa LS theo Quyết đinh 546/2002/QĐ-NHNN
với nội dung: “Tổ chức tín dụng xác định LS cho vay bằng đồng Việt Nam trên cơ sở
cung cầu vốn thị trường và mức độ tín nhiệm khách hàng vay…” và việc NHNN quyết
định áp dụng cơ chế LS cơ bản làm cơ sở cho các tổ chức ấn định LS kinh doanh đã mở
ra những cơ hội cũng như thách thức không nhỏ khi chênh lệch LS huy động và cho vay
được rút ngắn đáng kể. Việc xây dựng và điều hành LS tại các NHTM Việt Nam còn
nhiều bất cập cả về nội dung chính sách, cơ chế quản lý và phương thức tổ chức để có
thể thích nghi với LS thị trường vốn diễn biến phức tạp và đầy biến động, tác động đến
TN, CP, kế hoạch huy động, sử dụng vốn, giá trị TS và uy tín của ngân hàng. Nguyên
nhân là do các ngân hàng thiếu quan tâm đến việc xây dựng một quy trình quản trị LS
SVTH: Nguyễn Tuấn Hải

GVHD: TS. Nguyễn Ngọc Huy

9

thích hợp, do mơi trường pháp lý chưa đầy đủ, do những thay đổi trong quản lý kinh tế
hiện nay.

Minh chứng rõ nét nhất khi khủng hoảng tài chính bùng nổ và tác động tới nền kinh tế
Việt Nam tạo ra thách thức mang tính sống cịn đối với hệ thống tài chính – ngân hàng.
Tình hình kinh tế vĩ mô diễn biến bất lợi do lạm phát gia tăng cùng chính sách thắt chắt
tiền tệ đã đẩy các NHTM vào cuộc đua LS trong “cuôc chiến” giành thị phần giai đoạn
2008 - 2011 tạo ra khơng ít những hệ lụy tiêu cực đến sản xuất và tiêu dùng của xã hội
khi LS huy động và cho vay đồng loạt tăng cao tạo khó khăn cho các doanh nghiệp trong
tiếp cận vốn và điều đó tác động trở lại gây khó khăn cho các ngân hàng, mặt khác cũng
ảnh hưởng nghiêm trọng tới khả năng thanh toán của ngân hàng. Để đối phó với thực
trạng trên, nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, hạn chế tối đa thiệt hại, đảm bảo phát
triển an tồn và bền vững thì chiến lược kiểm sốt rủi ro nói chung và RRLS nói riêng
ln cần được chú trọng hàng đầu, đặc biệt khi Việt Nam là nền kinh tế trong quá trình
chuyển đổi, nguồn TN chủ yếu của các NHTM tại Việt Nam lại tới từ hoạt động ngân
hàng truyền thống là huy động – cho vay, vốn có độ nhạy cảm đặc biệt với sự biến động
của lãi suất.
Khơng nằm ngồi xu thế đó, Vietinbank – một trong năm NHTM Nhà nước, với bề dày
lịch sử hoạt động, tiềm lực tài chính vững mạnh, hệ thống dịch vụ phong phú và mạng
lưới chi nhánh rộng khắp đang từng bước hoàn thiện và nâng cao chất lượng quản trị
RRLS nhằm mang lại thành công trong kinh doanh, đóng góp vào sự phát triển kinh tế xã hội. Bên cạnh những thành tựu to lớn, cơng tác quản trị RRLS của Vietinbank cịn tồn
tại một số bất cập, hạn chế mang tính chủ quan và khách quan cần tháo gỡ.
Trên cơ sở đó, em xin được lựa chọn đề tài: “Phân tích hoạt động quản trị rủi ro lãi suất
tại Ngân hàng thương mại cổ phần Công thương Việt Nam - Vietinbank”.
2. Mục tiêu nghiên cứu
+ Hệ thống hóa lý luận về quản trị RRLS tại NHTM; nhận diện RRLS và phân tích biến
động TS, NV, TN và CP; trong đó tập trung vào các TS NCLS (các khoản cho vay và
đầu tư) và NV NCLS (các khoản tiền gửi và khoản vay trên thị trường tiền tệ), từ đó chỉ
ra những thành tựu và hạn chế của công tác quản trị RRLS.
+ Quản lý rủi ro bằng mơ hình tái định giá, mơ hình thời lượng và mơ hình VaR.
+ Đánh giá những thành công và bất cập trong quản lý RRLS tại Vietinbank trong công
tác dự báo LS trong tương lai, sử dụng cơng cụ tài chính phái sinh và xây dựng chính

SVTH: Nguyễn Tuấn Hải

GVHD: TS. Nguyễn Ngọc Huy

10

sách LS trong việc phịng ngừa RRLS, từ đó đánh giá triển vọng lợi nhuận của ngân
hàng. Đề xuất kiến nghị hạn chế RRLS và nâng cao năng lực quản trị RRLS.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
-

Đối tượng nghiên cứu:
Nghiên cứu cơ sở lý luận quản trị RRLS, các văn bản pháp lý có liên quan, diễn biến LS
trên thị trường; tiếp cận bảng cân đối kế toán hợp nhất, báo cáo kết quả hoạt động kinh
doanh hợp nhất, biểu LS của Vietinbank nhằm phân tích sự nhạy cảm các khoản mục TS
và NV đối với lãi suất, nhận diện, đo lường và xem xét mức độ tác động của RRLS ảnh
hưởng tới lợi nhuận của Vietinbank, đồng thời so sánh kết quả đạt được trong quá trình
quản lý RRLS với 3 NHTM khác có sự tương đồng về quy mô và địa bàn hoạt động, cơ
cấu sản phẩm (bao gồm: Vietcombank, Sacombank, BIDV); từ đó đề xuất các giải pháp
phù hợp.

-

Phạm vi nghiên cứu:
Đề tài chỉ nghiên cứu vấn đề quản trị RRLS trong hoạt động kinh doanh của hệ thống
ngân hàng Vietinbank trong giai đoạn bắt đầu từ 01/01/2009 đến 31/12/2011. Bên cạnh
đó có sự đối chiếu một số chỉ tiêu với 3 NHTM cổ phần khác chỉ mang tính chất tham
khảo và giúp hồn thiện nội dung nghiên cứu.
4. Phương pháp nghiên cứu

Đề tài nghiên cứu dựa trên các phương pháp: Tổng hợp và đánh giá, nhận định và đưa ra
giả thuyết; so sánh; thống kê; sử dụng bảng biểu và đồ thị để tiến hành phân tích số liệu
qua các năm. Nguồn dữ liệu thứ cấp được thu thập qua sách, báo, tạp chí, internet…
thơng qua xử lý, tính tốn qua phần mềm Excel và Eview, kết hợp lý luận và thực tiễn
phân tích định tính và định lượng trong phân tích các khía cạnh của vấn đề nghiên cứu.
5. Bố cục của báo cáo thực tập

Chương 1: Tổng quan cơ sở lý luận về rủi ro lãi suất và quản trị rủi ro lãi suất trong hoạt
động kinh doanh của ngân hàng thương mại
Chương 2: Phân tích rủi ro lãi suất và đánh giá hoạt động quản trị rủi ro lãi suất tại hệ
thống Ngân hàng thương mại cổ phần thương mại Công thương Việt Nam - Vietinbank
Chương 3: Giải pháp hạn chế rủi ro lãi suất và nâng cao năng lực quản trị rủi ro lãi suất
tại hệ thống Ngân hàng thương mại cổ phần Công thương Việt Nam – Vietinbank

SVTH: Nguyễn Tuấn Hải

GVHD: TS. Nguyễn Ngọc Huy

11

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ RỦI RO LÃI SUẤT VÀ QUẢN
TRỊ RỦI RO LÃI SUẤT TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NGÂN
HÀNG THƯƠNG MẠI
1.1. Rủi ro lãi suất
1.1.1. Khái niệm rủi ro lãi suất
RRLS là nguy cơ biến động TN và giá trị vốn chủ sở hữu của ngân hàng khi LS thị
trường biến động.
TS

1. TS NCLS (TS nhanh chóng chuyển
sang LS mới khi LS thị trường thay
đổi)
- Khoản vay ngắn hạn, khoản vay sắp đáo
hạn hoặc vay với LS thả nổi
- Chứng khoán ngắn hạn, sắp đáo hạn hay
chứng khoán mang LS thả nổi
2. TS không NCLS (TS LS không thay
đổi khi LS thị trường thay đổi)
- Tiền và các khoản tương đương tiền, tiền
gửi tại NHNN
- Cho vay dài hạn với LS cố định
- Chứng khoán dài hạn với LS cố định
- TS cố định

NV
1. NV NCLS (NV nhanh chóng chuyển
sang LS mới LS thị trường thay đổi)
- Tiền gửi và tiền vay trên thị trường tiền
tệ
- Các tiền gửi không kỳ hạn, ngắn hạn,
sắp đáo hạn hoặc có LS thả nổi
- Chứng khốn ngắn hạn sắp đáo hạn
hoặc có LS thả nổi
2. NV khơng NCLS (NV có LS khơng
thay đổi khi LS thị trường thay đổi)
- Các khoản tiền gửi dài hạn hoặc có LS
cố định
- Chứng khốn dài hạn với LS cố định
- Vốn cổ phần

1.1.2. Nguyên nhân dẫn tới rủi ro lãi suất
1.1.2.1. Ngun nhân từ phía ngân hàng
- Sự khơng cân xứng về kỳ hạn, khối lượng giữa TS và NV
Thứ nhất, LS thay đổi rất khác nhau và mức độ NCLS của NV và TS cũng khác nhau.
Ngân hàng có khuynh hướng duy trì kỳ hạn của TS lớn hơn NV nhằm có được lợi thế về
lợi nhuận. Các ngân hàng thường sử dụng một phần NV ngắn hạn với LS thấp để cho
vay thời hạn dài hơn với mức LS cao hơn.
Thứ hai, nguồn huy động của ngân hàng chủ yếu từ đi vay từ rất nhiều khách hàng khác
nhau. Sự chuyển hoán kỳ hạn của NV liên tục xảy ra do thay đổi về khả năng kỳ hạn của
khách hàng, sự thay thế của khách hàng mới cho khách hàng cũ…
Thứ ba, mỗi ngân hàng sẽ theo đuổi chính sách LS riêng tuỳ theo chiến lược quản trị rủi
ro và mức lợi nhuận kỳ vọng.
- Chính sách LS của ngân hàng không phù hợp

Khi huy động với LS cố định nhưng cho vay với LS thả nổi: LS giảm, RRLS xuất hiện
vì TN lãi giảm mà CP lãi không đổi khiến TNLR giảm và ngược lại. Nếu ngân hàng thả
nổi LS, TN lãi và CP lãi đều tăng (giảm) như nhau khi LS thay đổi và không có RRLS.

SVTH: Nguyễn Tuấn Hải

GVHD: TS. Nguyễn Ngọc Huy

12

Kỳ hạn ngân hàng quan tâm là kỳ hạn đặt lại lãi suất, phụ thuộc vào LS trong tương lai.
Ngân hàng có xu hướng chia nhỏ kỳ hạn đặt lại LS để hạn chế rủi ro, trong khi khách
hàng có xu hướng chọn LS cố định để tính tốn trước CP của việc sử dụng vốn.
1.1.2.2. Nguyên nhân từ phía môi trường kinh doanh (Phụ lục 1)

Ngân hàng không thể quyết định LS mà chỉ chấp nhận LS và lập kế hoạch hoạt động trên
cơ sở sự vận động của LS dưới tác động của các yếu tố tác động.
1.1.2.3. Ngun nhân từ phía khách hàng
Ngân hàng khơng buộc khách hàng tơn trọng thời hạn hợp đồng, họ có thể rút tiền gửi;
trả nợ trước hạn hay gia hạn nợ. Tần số vi phạm thỏa thuận về thời hạn gửi tiền và vay
tiền thường không tương xứng, làm tăng khả năng mất cân xứng về kỳ hạn các khoản
cho vay và huy động vốn. Mặt khác, do sự đa dạng về nhu cầu của khách hàng gửi tiền
và vay tiền sẽ lựa chọn những kỳ hạn khác nhau tuỳ thuộc vào mục đích của khoản vay
và thời gian mong muốn, dẫn đến sự đa dạng về kỳ hạn trong huy động vốn và cho vay.
1.1.3. Phân loại rủi ro lãi suất
1.1.3.1. Rủi ro về thu nhập
•

Rủi ro tái định giá (Rủi ro tái đầu tư tài sản, rủi ro tái tài trợ nguồn vốn)

Chênh lệch tái định giá làm cho TNLR biến động khi LS thay đổi do CP lãi và TN lãi
thay đổi với mức độ khác nhau. Những TS và NV có LS thả nổi, thời gian hợp lí nhất để
đánh giá RRLS là thời hạn tái định giá, chứ khơng phải thời gian đáo hạn. Ví dụ: Ngân
hàng cho vay dài hạn với LS cố định bằng NV ngắn hạn sẽ có nguy cơ đối mặt với
RRLS khi LS tăng lên do dòng tiền của khoản cho vay này luôn cố định trong khi CP lãi
trả cho NV huy động ngắn hạn lại biến đổi khi nó đến kỳ hạn.
TNLR1 = TN lãi – CP lãi = (Ak x iAk1 + ) – (Dk x iDk1 + ) (1.1)
Ak, Dk: Tổng giá trị TS không NCLS và tổng giá trị NV khơng NCLS
iAk1, iDk1: LS trung bình của các TS không NCLS và NV không NCLS
Aci, Dci lần lượt: Giá trị của TS NCLS và NV NCLS thứ i (i = 1 ÷ m (n))
iAci1, iDci1 lần lượt: LS của TS NCLS và NV NCLS thứ i (i = 1 ÷ m (n))
Ta có: Ak + = Dk +
Với các giá trị Ak, Dk, Aci, Dci không đổi; giả sử LS i 1 tăng lên i2 (Δi = i2 – i1), ta có iAk1,
iDk1 khơng thay đổi nhưng iAci1, iDci1 tăng lên lần lượt là iAci2 > iAci1 và iDci2 > iDci1. Khi đó:
TNLR2 = (Ak x iAk1 + ) – (Dk x iDk1 + ) (1.2)

Sự thay đổi TNLR (ΔTNLR) = (1.2) – (1.1) = Ngân hàng gặp RRLS khi ΔTNLR âm, điều này phụ thuộc vào:
+ Mức độ NCLS của từng TS NCLS và NV NCLS so với các TS NCLS và NV NCLS
khác (có thể cùng thuộc nhóm NCLS nhưng mức độ NCLS của mỗi loại TS riêng lẻ
khác nhau; mỗi TS NCLS Aci hay NV NCLS Dci có mức tăng và khác nhau dẫn tới mức

SVTH: Nguyễn Tuấn Hải

GVHD: TS. Nguyễn Ngọc Huy

13

tăng trung bình của các giá trị và là khác nhau mặc dù cả hai đều mang giá trị dương
do giả thiết LS tăng).
+ Cơ cấu từng giá trị TS NCLS và NV NCLS trong danh mục tổng hợp các TS và NV
thuộc nhóm NCLS (tỷ lệ và ).
+ Tương quan giữa giá trị TS NCLS và NV NCLS trong tổng TS (giá trị - = ).
•

Rủi ro cơ bản

Rủi ro cơ bản phát sinh do có sự khác nhau về mức độ và thời điểm thay đổi LS thu được
từ TS và LS phải trả cho NV mặc dù những khoản mục này có cùng thời hạn và đặc
điểm định giá tương tự. Khi LS thay đổi, chênh lệch này dẫn đến thay đổi khơng mong
muốn lên dịng tiền và lợi nhuận của các TS – NV có cùng thời hạn hoặc đặc điểm quy
định lại mức LS. Ví dụ: LS huy động và LS cho vay kỳ hạn 1 năm cùng tăng nhưng LS
huy động tăng nhanh và mạnh hơn LS cho vay.
•

Rủi ro lựa chọn

Khi khách hàng sử dụng quyền tham gia hay chấm dứt hợp đồng với LS cố định. Điều
này có thể do việc thực hiện quyền lựa chọn trong hợp đồng hay do khách hàng chấm
dứt hợp đồng do LS ưu đãi hơn trên thị trường. Cụ thể:
- Khoản vay với LS cố định cho phép khách hàng thanh tốn tồn bộ CP lãi bất kỳ lúc
nào khi thấy LS giảm, khơng có lợi cho khách hàng.
- Khoản tiền gửi với LS cố định cho phép khách hàng rút tiền mặt bất cứ lúc nào khi thấy
LS tăng, khơng có lợi cho khách hàng. Ví dụ, khách hàng rút tiền tại NHTM A với LS cố
định 15% để gửi NHTM B với LS 18%, khi đó NHTM A sẽ chịu RRLS do khách hàng
rút tiền trước hạn. Vì vậy, ngân hàng cần có điều khoản cho phép thanh toán một lượng
lãi thấp hơn cho những khách hàng rút tiền sớm. Điều này bù đắp một phần lãi ngân
hàng bị mất đi do sau đó ngân hàng phải huy động NV mới với LS cao hơn.
1.1.3.2. Rủi ro giảm giá trị tài sàn
Là rủi ro khiến giá trị vốn chủ sở hữu giảm do sự biến động của LS thị trường.
•

Rủi ro kỳ hạn

Rủi ro giảm giá trị vốn chủ sở hữu của ngân hàng khi tồn tại sự khơng cân xứng về kỳ
hạn hồn vốn của TS và kỳ hạn hoàn trả của NV.
Theo công thức: P0 = (1.3)
P0: Giá trị của TS tài chính tại thời điểm t = 0
CFt: Dịng tiền TS tài chính đem lại trong tương lai tại thời điểm t
it: Suất chiết khấu áp dụng cho dòng tiền tương ứng tại thời điểm t
n: Thời gian đáo hạn hoặc thời gian nắm giữ TS tài chính
Giá trị của một TS tài chính tỷ lệ thuận với CF t, và tỷ lệ nghịch với it. Mức độ ảnh hưởng
càng lớn khi thời gian đáo hạn hay nắm giữ TS đó càng dài (n càng lớn).
SVTH: Nguyễn Tuấn Hải

GVHD: TS. Nguyễn Ngọc Huy

14
•

Rủi ro đường cong lãi suất

Là rủi ro của ngân hàng trước những thay đổi về độ dốc và hình dạng của đường cong
LS khi có những thay đổi của đường cong LS làm giảm giá trị TS và lợi nhuận của ngân
hàng do LS của những thời hạn khác nhau thay đổi theo những mức độ khác nhau.
Ví dụ: Đường cong LS trở nên dốc hơn so với dự đốn ban đầu, khi đó LS các khoản cho
vay có kỳ hạn 3 năm có thể tăng lên 2%/năm, trong khi đó LS huy động kỳ hạn 1 năm lại
chỉ tăng 0,5%/năm. Trường hợp này giá trị TS của ngân hàng sẽ giảm mạnh hơn so vơi
sự giảm giá trị NV, dẫn đến rủi ro lớn đối với giá trị vốn chủ sở hữu.
1.2. Quản trị rủi ro lãi suất
1.2.1. Khái niệm quản trị rủi ro lãi suất
Quản trị RRLS là việc ngân hàng tổ chức nhận biết, định lượng những tổn thất đang và
sẽ gây ra RRLS để từ đó có thể giám sát và kiểm sốt rủi ro thơng qua việc lập những
chính sách, chiến lược sử dụng những cơng cụ phịng ngừa và hạn chế RRLS từ các hoạt
động kinh doanh của ngân hàng một cách đầy đủ, toàn diện và liên tục.
1.2.2. Mục tiêu của quản trị rủi ro lãi suất
Một là, quản trị RRLS giúp các ngân hàng chủ động xây dựng kế hoạch huy động và sử
dụng vốn phù hợp nhằm hạn chế tổn thất trong tương lai, từ đó có khả năng hoạch định
chính sách trong kinh doanh phù hợp.
Hai là, quản trị RRLS tạo lợi thế cạnh tranh khi ngân hàng. Sự nhận biết về các lọai rủi
ro là yếu tố quan trọng để đưa ra mức giá phù hợp với khách hàng. Nếu khơng thực hiện
tốt quản lí rủi ro để có cơ sở cho việc định giá chính xác, ngân hàng sẽ giảm ưu thế cạnh
tranh và điều này sẽ ảnh hưởng xấu đến kết quả kinh doanh.
Ba là, quản trị RRLS tạo cơ sở xác định mức vốn chủ sở hữu cần thiết nhằm duy trì khả
năng thanh tốn của ngân hàng. Khả năng thanh toán của ngân hàng bị ảnh hưởng rất

nhiều bởi kết quả xấu trong hoạt động kinh doanh. Điều này đòi hỏi ngân hàng phải xác
định được xác suất rủi ro tối đa và qua đó xác định mức vốn chủ sở hữu cần thiết đủ để
bù đắp những rủi ro đó. Nếu khơng, ngân hàng sẽ không thể tránh khỏi những rủi ro về
khả năng thanh tốn và có thể đẩy ngân hàng đến tình trạng phá sản.
Mục tiêu quan trọng trong hoạt động quản trị RRLS là bảo vệ TNLR dự kiến ở mức ổn
định trước sự thay đổi của lãi suất. Vì vậy, ngân hàng phải duy trì tỷ lệ thu nhập lãi cận
biên (NIM) cố định, giúp cho ngân hàng dự báo trước khả năng sinh lãi của ngân hàng
thông qua việc kiểm sốt chặt chẽ TS sinh lời và tìm kiếm những NV có CP thấp nhất.
Hệ số này cho thấy nếu CP huy động vốn tăng nhanh hơn TN lãi hoặc TN lãi giảm
nhanh hơn CP huy động vốn sẽ làm cho NIM bị thu hẹp lại, RRLS sẽ lớn.
NIM = (1.4)
SVTH: Nguyễn Tuấn Hải

GVHD: TS. Nguyễn Ngọc Huy

15

TN lãi: Lãi cho vay, đầu tư, gửi tại ngân hàng khác, lãi đầu tư chứng khoán…
CP lãi: CP huy động vốn, đi vay...
TS sinh lời = Tổng TS – Tiền và các khoản tương đương - TS cố định
Như vậy, NIM của ngân hàng chịu sự tác động của nhiều yếu tố như:
- Những thay đổi về giá trị TS NCLS và NV NCLS mà ngân hàng nắm giữ khi mở rộng
hay thu hẹp quy mô hoạt động của mình.
- Những thay đổi về cấu trúc của TS và NV mà ngân hàng thực hiện khi tiến hành
chuyển đổi TS, NV giữa LS cố định và LS thay đổi, giữa kỳ hạn ngắn và kỳ hạn dài,
giữa TS mang lại mức TN thấp với TS mang lại mức TN cao.
1.2.3. Phương pháp đo lường và quản trị rủi ro lãi suất
1.2.3.1. Mơ hình tái định giá và khe hở nhạy cảm lãi suất
Mơ hình tái định giá phân tích các dòng tiền dựa trên nguyên tắc giá trị sổ sách nhằm xác

định chênh lệch giữa TN lãi và CP lãi sau một thời gian nhất định. Mức độ NCLS là thời
gian mà TS và NV được tái định giá theo LS mới. Ngân hàng tính chênh lệch giữa TS và
NV với từng kỳ hạn và đặt chúng trong quan hệ với độ NCLS của thị trường.
Khe hở NCLS (IS Gap) = TS NCLS – NV NCLS (1.5)
Khi mức độ ảnh hưởng của biến động LS đối với TN lãi và CP lãi là như nhau:
IS Gap
Âm
(NCNV
)

RRLS xảy
ra khi
LS tăng (Rủi
ro tái tài trợ)

Không bị ảnh
=
0
hưởng bởi sự
(Cân
biến động của
bằng)
lãi suất
Dương
(NCTS)

Nguyên
nhân
CP lãi tăng
cao hơn mức

tăng của TN
lãi khiến
TNLR giảm

Chiến lược quản lý
Tăng TS NCLS, giảm NV NCLS bằng
việc tăng cho vay ngắn hạn, nếu cho
vay dài hạn thì áp dụng LS thả nổi, gia
tăng đầu tư chứng khoán ngắn hạn; tăng
huy động vốn dài hạn…

CP lãi biến động cùng chiều và mức độ với TN lãi
khiến TNLR không đổi

CP lãi giảm
thấp hơn mức
LS giảm (Rủi
giảm của TN
ro tái đầu tư)
lãi khiến
TNLR giảm

Giảm TS NCLS, tăng NV NCLS bằng
việc giảm cho vay ngắn hạn và các
khoản cho vay với LS thả nổi, gia tăng
đầu tư chứng khoán dài hạn; tăng huy
động vốn ngắn hạn…

Giả sử LS thay đổi khơng có lợi cho ngân hàng, mức độ giảm TNLR sẽ tỷ lệ thuận với
quy mơ khe hở NCLS tích lũy (CGAP):

ΔTNLR = Khe hở NCLS tích lũy (CGap) x Thay đổi LS (Δi) (1.6)
Những hạn chế của mơ hình tái định giá:
Một là, hiệu ứng của giá trị thị trường của TS: Sự thay đổi của LS ngồi ảnh hưởng đến
TNLR cịn ảnh hưởng đến giá trị thị trường của TS và NV. Mơ hình tái định giá chỉ dựa
trên giá trị ghi sổ mà khơng tính đến giá trị thị trường.
SVTH: Nguyễn Tuấn Hải

GVHD: TS. Nguyễn Ngọc Huy

h

16

Hai là, vấn đề kỳ định giá tích luỹ: Việc phân nhóm theo một khung kỳ định lại LS phản
ánh sai thông tin về cơ cấu TS - NV trong cùng một nhóm. Ví dụ, TS và NV trong cùng
nhóm có kỳ định lại LS (3 - 6 tháng) có thể bằng nhau, nhưng NV có thể được tái định
giá tại cuối kỳ định lại LS (5 – 6 tháng) và trong lúc đó TS lại được tái định giá tại đầu
kỳ định lại LS (3 – 4 tháng) thì rõ ràng kỳ hạn đến hạn giữa TS và NV là khơng cân
xứng nhau, trong khi đó mơ hình tái định giá coi như khơng có vấn đề gì với TNLR. Kỳ
định giá càng chi tiết thì những hạn chế của kỳ định giá tích luỹ càng nhỏ.
Ba là, vấn đề TS đến hạn: Mơ hình tái định giá giả định toàn bộ các khoản cho vay sẽ
được hoàn trả một lần khi đến hạn với LS cố định. Tuy nhiên, thực tế thì những khoản
cho vay này thường được trả định kỳ và ngân hàng thường dùng số tiền này để cho vay
mới với LS hiện hành. Điều đó nghĩa là những khoản thu nợ định kỳ trong năm thuộc
loại TS NCLS. Trường hợp này có thể được xử lí bằng cách xác định tỷ lệ thu hồi vốn
trong năm của từng khoản cho vay thuộc loại này.
Khi phân tích IS Gap phải tính đến cả hệ số nhạy cảm với LS của các TS và NV để có
thể ước lượng chính xác hơn, đây chính là rủi ro cơ bản với 3 trường hợp:
1. LS trung bình của TS và NV có độ co giãn bằng nhau, tức là chênh lệch LS vẫn khơng

thay đổi khi có sự biến động của lãi suất.
2. LS trung bình của TS có độ co giãn mạnh hơn và nhanh hơn của NV khi LS trên thị
trường có sự biến động. Điều đó có nghĩa khi LS thị trường tăng thì chênh lệch LS tăng
và thu từ LS cũng tăng theo tương ứng.
3. LS trung bình của NV có độ co giãn mạnh hơn và nhanh hơn của TS khi LS trên thị
trường biến động. Điều đó có nghĩa là khi LS thị trường tăng thì chênh lệch LS sẽ giảm,
thu từ lãi cũng giảm theo tương ứng.
Khe hở NCLS, các nhà quản trị sẽ có những phản ứng kịp thời phù hợp với từng chiến
lược quản lý mức chênh lệch TS - NV:
- Chiến lược quản lý chênh lệch mang tính bảo vệ:
Ngân hàng thiết lập khe hở NCLS gần bằng 0 tới mức tối đa có thể giảm thiểu sự bất ổn
định trong TNLR của ngân hàng.
- Chiến lược quản lý chênh lệch mang tính năng động:
Ngân hàng sẽ thường xuyên thay đổi chênh lệch TS – NV NCLS dựa trên mức độ tin
cậy đối với các dự báo về LS của ngân hàng.
1.2.3.2. Mơ hình thời lượng và quản trị khe hở kỳ hạn
Kỳ hạn hoàn vốn của TS (D A) là thời gian trung bình cần thiết để thu hồi khoản vốn đã
bỏ ra (thời gian trung bình dựa trên dịng tiền dự tính sẽ nhận được trong tương lai).

SVTH: Nguyễn Tuấn Hải

GVHD: TS. Nguyễn Ngọc Huy

17

Kỳ hạn hoàn trả của NV (DL) là thời gian trung bình cần thiết để hồn trả khoản vốn đã
huy động (thời gian trung bình của dịng tiền dự tính ra khỏi ngân hàng).
Mơ hình thời lượng (chênh lệch giữa kỳ hạn hoàn vốn của TS và kỳ hạn hoàn trả của

NV) là phép đo RRLS qua việc đo độ nhạy cảm của TS và NV đối với lãi suất. Nó đề
cập đến yêu tố thời gian của tất cả các dòng tiền cũng như kỳ hạn đến hạn của TS và NV.
Thời lượng của một TS là thước đo thời gian tồn tại dòng tiền của TS này, được tính trên
cơ sở các giá trị hiện tại của nó:
D=

với PVt = (1.7)

D: Thời lượng của TS
N: Tổng số dòng tiền phát sinh từ TS
n: Số lần dòng tiền phát sinh trong một năm
PVt: Giá trị hiện tại của dòng tiền nhận được tại thời điểm t
CFt: Dòng tiền nhận được tại cuối thời điểm cuối kỳ t
i: LS thị trường hiện hành (%/năm)
- Giữa thời lượng và kỳ hạn của TS: Thời lượng tăng lên cùng với kỳ hạn của TS hoặc
NV có TN cố định, nhưng với một tỷ lệ giảm dần.
- Giữa thời lượng và mức LS hiện hành: Khi LS thị trường tăng thì thời lượng giảm.
Điều này nghĩa là khi LS thị trường càng cao thì dịng tiền thu hồi càng nhanh và do đó
tỷ trọng giá trị hiện tại của các dòng tiền càng lớn được dùng để tính thời lượng.
Đây là phép đo trực tiếp độ nhạy cảm của giá trị TS đối với lãi suất, tức là đo sự thay đổi
giá trị của TS khi LS thị trường thay đổi:
(1.8)
: Tỷ lệ thay đổi giá trị TS (giá trị hiện tại)
: Tỷ lệ thay đổi LS thị trường
Như vậy, khi LS thay đổi, TS kỳ hạn càng dài thì sự thay đổi giá trị càng lớn.
RRLS đối với của ngân hàng có thể được xác định trên cơ sở tính tốn chênh lệch thời
lượng của hai vế bảng cân đối TS của ngân hàng:
DA = X1A.D1A + X2A.D2A +… + XnA.DnA; DL = X1L.D1L + X2L.D2L +… + XnL.DnL
X1A + X2A + … + XnA = 1;
X1L + X2L + … + XnL = 1 (1.9)

Xi biểu thị tỷ trọng và Di biểu thị kỳ hạn của TS hoặc NV thứ i.
Khi LS thị trường thay đổi thì RRLS đối với vốn chủ sở hữu của ngân hàng được xác
định bằng chênh lệch giữa sự thay đổi giá trị TS và NV. Ta có:
E = - (DA - DL x k) x A x (1.10) với k = là tỷ lệ nợ phải trả / tổng TS (tỷ lệ địn bẩy).
Cơng thức tính khe hở kỳ hạn: DGap = DA - DL x k (1.11)
DGap: Giá trị khe hở kỳ hạn
DA: Kỳ hạn hồn vốn trung bình của TS
DL: Kỳ hạn hồn trả trung bình của NV
k: Tỷ lệ nợ phải trả / Tổng TS
DGap

RRLS xảy
ra khi

Nguyên nhân

>0

LS tăng

Giá trị của TS giảm nhiều hơn mức giảm
của nợ khiến giá trị vốn chủ sở hữu giảm

SVTH: Nguyễn Tuấn Hải

Chiến lược
quản lý
Giảm DA và
tăng DL

GVHD: TS. Nguyễn Ngọc Huy

18

=0

Không xảy
ra RRLS

<0

LS giảm

Giá trị TS tăng (giảm) khi LS giảm (tăng) bằng mức tăng
(giảm) của nợ, giá trị vốn chủ sở hữu khơng đổi
Giá trị của TS tăng ít hơn mức tăng của nợ
Tăng DA và
khiến giá trị vốn chủ sở hữu giảm
giảm DL

Mức độ thay đổi giá trị vốn chủ sở hữu dưới tác động của LS phụ thuộc vào tương quan
về kỳ hạn giữa TS và NV: E = - DA x x A + DL x x L (1.12)
ΔE: Sự thay đổi giá trị vốn chủ sở hữu của ngân hàng
DA: Kỳ hạn hoàn vốn trung bình của TS
DL: Kỳ hạn hồn trả trung bình của NV
A, L: Tổng giá trị TS và giá trị nợ phải trả
i và Δi : LS ban đầu và sự thay đổi lãi suất
Kết luận: Tiềm ẩn rủi ro lãi suât đối với ngân hàng phụ thuộc vào các yêu tố:
- Chênh lệch giữa TS và NV được điều chỉnh bởi tỷ lệ đòn bẩy (D A - DL x k). Chênh lệch

thời lượng phản ánh sự không cân xứng của hai vế bảng cân đối TS. Chênh lệch này
càng lớn thì tiềm ẩn RRLS đối với ngân hàng càng cao và ngược lại.
- Quy mô (tổng TS) càng lớn thì RRLS đối với ngân hàng càng cao.
- Mức độ thay đổi LS càng nhiều thì rủi ro tiềm ẩn càng lớn.
Trong các yếu tố trên, ảnh hưởng của yếu tố LS thường mang tính chất ngoại cảnh, cịn
đối với hai yếu tố cịn lại, ngân hàng có thể kiểm sốt được.
Hạn chế của mơ hình thời lượng:
Một là, mơ hình thời lượng giả thiết LS thị trường thay đổi ngay lập tức. Trong thực tế
thì khơng phải lúc nào cũng như vậy, mà LS thị trường có thể thay đổi bất kỳ lúc nào
trong suốt thời hạn của cho vay hoặc huy động vốn. Điều đó cho thấy chênh lệch thời
lượng thực tế gây ra RRLS không đồng nhất với chênh lệch thời lượng trong lí thuyết.
Hai là, mơ hình thời lượng giả định mối quan hệ giữa LS và giá trị TS là tuyến tính,
nhưng thực chất mối quan hệ này là phi tuyến tính (đường cong) nên chỉ xác định mức
độ RRLS khi LS thị trường biến đổi ở mức độ nhỏ. Nếu LS thay đổi lớn hơn thì mơ hình
thời lượng trở nên kém tin cậy. Cụ thể:
- Khi LS tăng, mơ hình đo lường rủi ro lớn hơn so với thực tế.
- Khi LS giảm, mơ hình đo lường rủi ro thấp hơn so với thực tế.
Ba là, LS trong mơ hình thời lượng được quy định cố định tại thời điểm phát hành trái
phiếu (hay cấp tín dụng) và được duy trì cho đến hết hạn. Tuy nhiên, hiện nay có rất
nhiều trái phiếu (các khoản tín dụng) quy định theo mức LS thả nổi. Thời lượng của
khoản vay có LS thả nổi được xác định là khoảng thời gian từ thời điểm vay cho đến thời
điểm điều chỉnh LS lần đầu tiên, hay còn gọi là thời điểm tái định giá.
Bốn là, vấn đề cầu trúc kỳ hạn LS nằm ngang: Mơ hình giả định sự biến động LS ở các
kỳ hạn khác nhau có mức độ giống nhau. Nhưng trên thực tế mức độ biến động LS là
khác nhau, do vậy mô hình trở nên khơng chính xác khi LS biến động mạnh.
SVTH: Nguyễn Tuấn Hải

GVHD: TS. Nguyễn Ngọc Huy

19

Năm là, tìm kiếm TS và NV có kỳ hạn hoàn vốn và hoàn trả phù hợp yêu cầu là khá khó
khăn. Nếu kỳ hạn của khoản vay hay chứng khốn bằng kỳ hạn hồn trả hay hồn vốn
thì vấn đề sẽ rất đơn giản. Tuy nhiên, trong thực tế các cơng cụ tài chính được thanh tốn
dàn trải theo thời gian do đó kỳ hạn hồn vốn thường lớn hơn kỳ hạn danh nghĩa. Việc
thanh toán lãi càng thường xun thì kỳ hạn hồn trả càng ngắn.
Sáu là, các tài khoản như: Tiền gửi thanh toán, tài khoản tiết kiệm, ngân hàng khơng thể
xác định chính xác mơ hình dịng tiền vào ra khiến việc tính kỳ hạn hồn trả rất khó
khăn. Hơn nữa, nếu khách hàng thanh tốn trước hạn hoặc khơng hồn trả được nợ, các
dự tính về dịng tiền trở nên thiếu chính xác, dẫn tới sự sai lệch trong kỳ hạn hồn vốn.
1.2.3.3. Mơ hình giá trị chịu rủi ro (VaR) (Phụ lục 2)
Với một danh mục cho trước xác suất và khoảng thời gian, VaR là ngưỡng giá trị mà khả
năng bị tổn thất trên giá trị điều chỉnh theo giá trị thị trường của danh mục đó trong
khoảng thời gian xác định vượt quá giá trị này, với giả định diễn biến thị trường như
bình thường và khơng có giao dịch mua bán danh mục. VaR biểu diễn rủi ro dưới dạng
một con số duy nhất, là số tiền lớn nhất có thể bị thua lỗ với một độ tin cậy xác định,
thường là 95%. Ví dụ, một danh mục chứng khốn với 95% VaR trong 1 ngày là 1 tỷ
USD, nghĩa là xác suất danh mục giảm giá trị trên 1 tỷ USD trong 1 ngày là 5% (1 ngày /
20 ngày), với giả định rằng diễn biến thị trường như bình thường và khơng có giao dịch
mua bán. Khoản tổn thất vượt quá ngưỡng VaR được gọi là “VaR break”. Điểm cần lưu
ý là khi tính RRLS, các ngân hàng thường đề cập đến giá trị của các trái phiếu có thể bị
suy giảm bởi sự biến động của LS trên thị trường. Ba phương pháp phổ biến:
•

Phương pháp phương sai – hiệp phương sai

Hình 1.1. Phân phối xác suất của tỷ suất sinh lời và giá trị chịu rủi ro – VaR
Nguồn: Tài liệu bồi dưỡng cán bộ Khối Quản lý rủi ro - Vietinbank năm 2010
Đây là phương pháp đơn giản nhất dựa trên giả định rằng rủi ro của danh mục là tuyến

tính và các nhân tố rủi ro tuân theo phân phối chuẩn. Bởi vì lợi nhuận của danh mục là
SVTH: Nguyễn Tuấn Hải

GVHD: TS. Nguyễn Ngọc Huy

20

sự kết hợp tuyến tính giữa các biến chuẩn, do đó nó tuân theo phân phối chuẩn, với hàm
mật độ phân phối chuẩn. Chính vì giả định mối quan hệ giữa VaR và các biến và tuyến
tính, do đó phương pháp này trở nên kém chính xác hơn so với 2 phương pháp tiếp theo.
•

Phương pháp mơ phỏng lịch sử

Phương pháp mơ phỏng lịch sử gồm q trình quay ngược thời gian, ví dụ trong vịng
250 ngày gần đây, và áp dụng trọng số hiện tại cho lợi nhuận của TS đó theo dãy thời
gian trong lịch sử. Nó được xem như việc xem xét lại lịch sử với trọng số hiện tại:
- Đầu tiên thu thập các lợi tức của danh mục trái phiếu trong t ngày và sắp xếp chúng vào
n khoảng đều nhau.
- Trong trường hợp độ tin cậy là 95% thì nhà quản trị sẽ tính VaR chính bằng giá trị
khoảng thấp nhất thứ {n x 0,05} (nếu {n x 0,05} không là số nguyên nhà quản trị sẽ lấy
trung bình cộng của 2 giá trị thấp nhất nằm hai bên giá trị này).
•

Phương pháp mơ phỏng Monte Carlo

Hình 1.2. Mơ hình tính giá trị VaR theo phương pháp mô phỏng Monte Carlo
Nguồn: Tài liệu bồi dưỡng cán bộ Khối Quản lý rủi ro - Vietinbank năm 2010
Phương pháp này tương tự phương pháp mô phỏng lịch sử, ngoại trừ thay đổi các tác

nhân rủi ro được tạo ra từ các quy luật phân phối khác nhau. Phương pháp này chọn các
biến ngẫu nhiên và thông qua mơ hình đã được xây dựng sẵn cho ra các giá trị đầu ra
tương ứng. Càng nhiều biến ngẫu nhiên được thực hiện thì giá trị VaR càng sát thực tế.
VaR được tính dựa trên việc xác định sự thay đổi giá trị TS qua việc thiết lập các mức
LS khác nhau có thể xảy ra đối với một khoản mục trong Bảng cân đối kế toán với một
phân phối xác suất đặc trưng (phân phối chuẩn, phân phối lệch phải, phân phối lệch trái,
phân phối tam giác, phân phối chữ nhật,…) dựa trên những quan sát trong quá khứ đối
với sự biến động của LS của TS và mức độ biến động LS của thị trường trong thời điểm
tính tốn. VaR được tính tốn cho trường hợp LS biến động có thể xảy ra đối với ngân
hàng trên cơ sở cơ cấu danh mục TS hiện tại với độ tin cậy cho trước (thường là 95%)
nguyên tắc: VaR tổng TS = ∑ VaR của từng TS.
SVTH: Nguyễn Tuấn Hải

GVHD: TS. Nguyễn Ngọc Huy

21

Giá trị VaR trung bình = Giá trị VaR tính bằng kiểu phân phối xác xuất thứ i x Tỷ trọng
của kiểu phân phối xác suất thứ i.
Tỷ trọng của kiểu phân phối xác suất thứ i được đánh giá dựa trên mức độ chênh lệch
của giá trị VaR tính bằng kiểu phân phối xác suất thứ i so với VaR thực tế nhận được
qua việc khảo sát các dữ liệu trong n ngày trong quá khứ kết hợp với tình hình biến động
LS thị trường hiện tại. Mức độ chênh lệch càng nhỏ thì tỷ trọng của kiểu phân phối xác
suất đó dùng cho việc tính VaR trung bình càng lớn.
Tuy phương pháp tính giá trị rủi ro VaR được áp dụng rộng rãi trong đo lường và giám
sát rủi ro thế nhưng nó vẫn bao hàm những hạn chế nhất định:
- Hạn chế lớn nhất của VaR là giả định các yếu tố của thị trường không thay đổi nhiều
trong khoảng thời gian xác định VaR.
- Hạn chế thứ hai đó là những tổn thất nằm ngồi dự đốn (ngồi khoảng tin cậy) khiến

các ngân hàng bị phá sản do quá tin tưởng vào VaR có được.
1.2.4. Biện pháp kiểm sốt và phịng ngừa rủi ro lãi suất
1.2.4.1. Nâng cao hiệu quả công tác dự báo lãi suất
Các ngân hàng cần phân tích và dự báo biến động LS để bố trí cơ cấu TS phù hợp. Các
nhà dự báo có thể sử dụng các mơ hình lý thuyết hoặc thực nghiệm về diễn biến của LS
để đưa ra các dự báo LS một cách chính xác. Muốn làm được đIều này địi hỏi nhà quản
trị phải có kinh nghiệm, theo sát các chính sách của Nhà nước trong tất cả các lĩnh vực,
theo dõi và nghiên cứu thị trường, đầu tư kinh doanh cả trong và ngoài nước, nghiên cứu
các yếu tố ảnh hưởng đến LS như cung cầu vốn vay trên thị trường và các yếu tố khác
tác động đến tâm lý của người dân và các chủ thể khác tham gia thị trường.
1.2.4.2. Phòng ngừa nội bảng
•

Quản trị rủi ro lãi suất bằng phương pháp quản lý khe hở nhạy cảm lãi suất

Chiến lược này yêu cầu nhà quản lý phải tiến hành phân tích định giá cơ hội gắn liền với
những TS sinh lợi, những khoản tiền gửi cũng như vốn vay trên thị trường. Nếu nhà
quản lý thấy rằng mức độ rủi ro quá lớn, tức khe hở NCLS cao, thì họ sẽ thực hiện một
số điều chỉnh sao cho giá trị TS NCLS phù hợp với NV NCLS, qua đó làm giảm rủi ro
khi mà LS trên thị trường thay đổi theo chiều hướng khơng có lợi.
•

Quản trị rủi ro lãi suất bằng phương pháp khe hở kỳ hạn

Sự cân xứng về kỳ hạn có thể đạt được khi có một khoản vốn huy động mới tăng thêm,
lập tức ngân hàng sử dụng nguồn này cho vay với kỳ hạn tương xứng, hoặc khi khách
hàng có nhu cầu vay dài hạn 5 năm, ngân hàng cũng phải lập tức huy động vốn với kỳ
hạn 5 năm tài trợ cho khoản vay này. Tuy nhiên, thực hiện như vậy là rất khó khăn và
SVTH: Nguyễn Tuấn Hải

GVHD: TS. Nguyễn Ngọc Huy

22

tốn kém nên các ngân hàng thường theo hướng hạn chế sự không cân xứng kỳ hạn bằng
cách thường xuyên điều chỉnh cơ cấu kỳ hạn của bảng cân đối TS. Cùng với sự phát triển
của thị trường tài chính, các NHTM có xu hướng ngày càng sử dụng nhiều hơn nghiệp
vụ chứng khoán hoá để điều chỉnh cơ cấu kỳ hạn bảng cân đối TS.
•

Sử dụng lãi suất trần, lãi suất sàn

LS trần được sử dụng để chống lại những tổn thất do LS thị trường tăng. Người vay
được bảo đảm rằng tổ chức cho vay sẽ không tăng LS khoản tín dụng vượt quá mức trần.
Một cách khác là người vay có thể mua hợp đồng trần LS từ bên thứ ba – bên cam kết
thanh toán bất kỳ khoản lãi nào vượt qua mức trần. Khi ngân hàng bán hợp đồng trần LS
cho khách hàng vay vốn sẽ phải đối mặt với RRLS thay cho khách hàng nhưng bù lại
ngân hàng có được khoản phí bù đắp cho việc chấp nhận rủi ro. Khi ngân hàng đảm nhận
nhiều hợp đồng trần LS có thể hạn chế rủi ro nhờ đa dạng hóa.
Ngân hàng phải chịu tổn thất về TN khi LS giảm. Ngân hàng có thể thiết lập một sàn LS
cho các khoản tín dụng và vì thế sẽ khơng có rủi ro xảy ra khi LS giảm dưới mức tối
thiểu. Ngân hàng có thể bán hợp đồng sàn LS cho khách hàng - những người nắm giữ
chứng khoán nhưng lo sợ TN từ các chứng khoán giảm xuống quá thấp. Ngân hàng cam
kết thanh toán cho khách hàng phần chênh lệch giữa sàn LS và LS thực tế của giấy tờ có
giá nếu LS giảm xuống dưới mức sàn vào ngày đáo hạn của giấy tờ có giá.
Ngân hàng sử dụng sàn LS chủ yếu khi các khoản nợ có kỳ hạn dài hơn TS khi các
khoản nợ LS cố định được đầu tư vào TS có LS thả nổi.
NHTM mua hợp đồng trần LS phịng ngừa rủi ro, khi tài trợ TS có LS cố định bằng các
khoản nợ LS thả nổi, khi khe hở kỳ hạn dương hay nắm giữ một danh mục chứng khoán

lớn mà giá trị giảm nếu LS tăng. Ngân hàng và khách hàng vay vốn thường sử dụng hợp
đồng có sự phối hợp khoảng lãi suất. Ngân hàng bán hợp đồng khoảng LS cho khách
hàng vay vốn như một dịch vụ để thu phí. Thực chất, người mua hợp đồng khoảng LS
phải trả trần phí đồng thời nhận được sàn phí. Khoản phí rịng (chênh lệch giữa trần phí
và sàn phí) có thể là dương hay âm, phụ thuộc vào sự biến động của lãi suất.
•

Áp dụng chính sách thả nổi lãi suất

Chính sách này khá quan trọng trong cơng tác quản trị rủi ro và có CP thấp hơn việc điều
chỉnh cơ cấu TS và NV. Ngân hàng thỏa thuận với khách hàng về LS linh hoạt, không cố
định và được điều chỉnh định kì 3, 6 tháng. Vì vậy, ngân hàng vừa điều chỉnh được độ
lệch thời lượng của TS - NV, vừa đảm bảo sự tương xứng về LS giữa TS - NV.

SVTH: Nguyễn Tuấn Hải

GVHD: TS. Nguyễn Ngọc Huy

23

Việc áp dụng LS cố định trong hợp đồng khiến cho thời hạn của nguồn huy động và cho
vay là yếu tố tạo ra RRLS. Giá trị thị trường của TS là tổng các dòng TN trong tương lai
được quy về thời điểm hiện tại, do đó khi áp dụng LS thả nổi đối với cả nguồn huy động
và nguồn cho vay thì sẽ hạn chế được tối đa RRLS gây ra, vì:
- Đối với TN từ lãi: Khi LS thị trường biến động thì cả LS huy động và cho vay cũng
đều biến động theo xu hướng đó, do đó sự giảm (tăng) từ việc chi trả lãi sẽ được bù đắp
bởi sự giảm (tăng) từ nguồn thu từ lãi nên TN từ lãi không thay đổi nhiều.
- Đối với giá trị vốn chủ sở hữu: LS thả nổi hình thành theo quan hệ cung cầu, do đó LS
chiết khấu của TS và NV biến động cùng chiều nên giá trị thị trường của chúng đều tăng

hoặc giảm xấp xỉ nhau, do đó giá trị vốn chủ sở hữu không đổi.
Phương pháp áp dụng LS thả nổi được sử dụng ngày càng nhiều trong các giao dịch trên
thị trường liên ngân hàng, hoặc trong các hợp đồng ngắn hạn. Tuy nhiên, nó vẫn khơng
thể thay thế cho LS cố định, do phần lớn các khách hàng gửi tiết kiệm hoăc khách hàng
vay trung và dài hạn yêu cầu LS cố định để dự tính trước được hiệu quả của vốn.
•

Thực hiện tốt cơng tác cân đối và điều hịa vốn

Ngân hàng cần tổ chức tốt cơng tác điều hịa vốn nội bộ ngân hàng để đảm bảo vốn
không bị ứ đọng. Do vậy, việc xác định LS điều hòa vốn nội bộ hợp lý, tránh tình trạng
phải để cho chi nhánh đi vay ngân hàng khác trong khi NV của tồn hệ thống thừa.
1.2.4.3. Phịng ngừa ngoại bảng
CƠNG CỤ PHÁI SINH PHỊNG NGỪA

Hợp đồng
kì hạn
-

Hợp đồng
tương lai

Hợp đồng kì hạn trái phiếu
Hợp đồng kì hạn tiền gửi
Hợp đồng LS kì hạn

Hợp đồng
quyền chọn

Hợp đồng

hốn đổi

- Hợp đồng CAP
- Hợp đồng FLOOR
- Hợp đồng COLLAR

Hình 1.3. Tổng hợp các cơng cụ phái sinh trong phịng ngừa RRLS
•

Hợp đồng kì hạn

Hợp đồng kì hạn là thoả thuận mua (bán) TS ở một thời điểm xác định trong tương lai
với một mức giá nhất định. Đây là những thoả thuận cá nhân (qua thị trường phi tập
trung OTC) giữa hai tổ chức tài chính hoặc giữa một tổ chức tài chính và khách hàng là
cơng ty. Hợp đồng kì hạn khơng phải tuân theo tiêu chuẩn của thị trường riêng biệt.
-

Kì hạn trái phiếu

SVTH: Nguyễn Tuấn Hải

GVHD: TS. Nguyễn Ngọc Huy

24

Do mối quan hệ nghịch biến giữa giá thị trường của trái phiếu với LS nên ngân hàng có
thể mua (bán) kì hạn trái phiếu nhằm phịng chống RRLS khi LS thị trường có biến
động. Chẳng hạn, nếu ngân hàng dự báo LS thị trường sẽ tăng trong thời gian tới (nghĩa
là giá trái phiếu sẽ sụt giảm) ngân hàng có thể bán kì hạn các trái phiếu theo giá hiện tại.

Khi hợp đồng kì hạn đến hạn nếu LS tăng lên đúng như dự báo, ngân hàng bán trái phiếu
cho người mua theo giá đã thoả thuận trong hợp đồng và tránh được thiệt hại do giá trái
phiếu sụt giảm. Ngược lại, nếu ngân hàng dự báo LS thị trường có xu hướng giảm, ngân
hàng có thể kí các hợp đồng mua kì hạn trái phiếu để phịng ngừa RRLS.
-

Kì hạn tiền gửi (FFD)

Hợp đồng tiền gửi là sự thoả thuận giữa hai bên tại thời điểm hiện tại (t 0), theo đó bên
mua cam kết nhận và bên bán cam kết gửi một số tiền nhất định bằng một loại tiền nhất
định trong khoảng thời gian từ t1 tới t2 nằm trong tương lai với một LS nhất định.
Để phòng ngừa RRLS, các ngân hàng sẽ thực hiện mua hay bán hợp đồng. Nếu ngân
hàng có GAP > 0 tức là cần phòng ngừa rủi ro khi LS giảm, ngân hàng sẽ bán hợp đồng
cho đối tác, tức là ngân hàng cam kết gửi kì hạn một số tiền nhất định theo LS thoả
thuận. Nếu sau này LS thị trường giảm xuống thấp hơn mức LS đã thoả thuận, ngân
hàng sẽ khơng bị thiệt hại vì đã cố định nguồn thu lãi từ việc sử dụng vốn theo mức lãi
đã thoả thuận trong hợp đồng FFD. Ngựơc lại, nếu GAP < 0, cần phòng ngừa rủi ro với
trường hợp LS tăng, ngân hàng có thể mua các hợp đồng FFD để phịng ngừa RRLS .
-

Kì hạn lãi suất (FRA)

Hợp đồng kì hạn LS là sự thỏa thuận giữa hai bên tại thời điểm t 0, theo đó bên mua cam
kết nhận và bên bán cam kết gửi một số tiền hư cấu nhất định bằng một loại tiền nhất
định trong khoảng thời gian từ t1 tới t2 trong tương lai.
Tại thời điểm t1: trên cơ sở so sánh LS đã ấn định tại t 0 với LS hiện hành cho thời hạn t 1
tới t2 (bằng LS so sánh) để thực hiện thanh toán bù trừ bằng tiền mặt. Cụ thể:
+ Nếu LS so sánh > LS ấn định tại t0, bên bán thanh toán cho bên mua chênh lệch.
+ Nếu LS so sánh < LS ấn định tại t0, bên mua thanh toán chênh lệch cho bên bán.
Khác với nghiệp vụ FFD, ở nghiệp vụ này không diễn ra việc nhận và gửi tiền trên thực

tế, các bên tham gia hợp đồng chỉ thanh toán cho nhau phần chênh lệch về LS tính trên
giá trị của hợp đồng. Ngân hàng sẽ thực hiện mua hoặc bán các hợp đồng FRA tùy thuộc
vào trạng thái không cân xứng về kì hạn của TS và NV. Nếu GAP > 0, ngân hàng sẽ bán
hợp đồng FRA (tức là bán kì hạn lãi suất), ngược lại nếu GAP < 0, ngân hàng sẽ mua
hợp đồng FRA (tức là mua kì hạn lãi suất) để phòng ngừa RRLS.
SVTH: Nguyễn Tuấn Hải

GVHD: TS. Nguyễn Ngọc Huy

25
•

Hợp đồng tương lai

Hợp đồng tương lai là một thỏa thuận để mua hoặc bán một TS vào một thời điểm chắc
chắn trong tương lai với một mức giá nhất định. Đặc điểm:
+ Là những hợp đồng đã được chuẩn hóa (về giá trị, thời hạn) và được giao dịch một
cách có tổ chức tại sở giao dịch.
+ Giá của hợp đồng tương lai được điều chỉnh hàng ngày theo điều kiện thị trường để
phản ánh những thay đổi của cung cầu thị trường. Do đó, hàng ngày giữa người mua và
người bán phải quyết toán với nhau những thay đổi giá trị của hợp đồng. Để thực hiện
điều chỉnh giá hàng ngày, các nhà đầu tư phải duy trì khoản kí quỹ với người mơi giới.
-

Phịng ngừa rủi ro cho một khoản mục TS

Giống như với các hợp đồng kì hạn: Nếu người nắm giữ các TS có thời hạn dài hơn thời
hạn NV, ngân hàng sẽ thiệt hại khi LS thị trường tăng. Trường hợp này ngân hàng có thể
bán hợp đồng tương lai trái phiếu để phịng ngừa RRLS. Tuy nhiên, giá trị hợp đồng

tương lai được chuẩn hóa nên ngân hàng phải xác định số lượng các hợp đồng tương lai
cần thực hiện để đảm bảo rủi ro cho một giá trị TS nhất định.
-

Phòng ngừa rủi ro cho toàn bộ bảng cân đối TS

Ngân hàng sử dụng các nghiệp vụ giao dịch tương lai để đảm bảo rủi ro sự không cân
xứng về thời lượng của TS – NV: Nếu (DA – k x DL) > 0, để phòng ngừa rủi ro khi LS thị
trường tăng, ngân hàng cần thực hiện việc bán các hợp đồng trái phiếu tương lai với số
lượng đủ để bù đắp thiệt hại nội bảng. Ngược lại, nếu (D A – k x DL) < 0, ngân hàng sẽ
mua các hợp đồng trái phiếu tương lai để phòng ngừa rủi ro.
•

Hợp đồng quyền chọn

Quyền chọn là một cơng cụ cho phép người nắm giữ nó được mua (nếu là quyền chọn
mua) hoặc bán (nếu là quyền chọn bán) một khối lượng nhất định hàng hóa tại một mức
giá xác định và trong một thời gian nhất định. Người sử dụng hợp đồng quyền chọn có
thể lựa cho xem có nên mua (call) hay bán (put) một TS cơ sở trong tương lai tại mức
giá thực hiện được xác định vào ngày hôm nay.
-

Quyền chọn trái phiếu

Ngân hàng sử dụng hợp đồng quyền chọn chứng khốn có TN cố định để phòng ngừa
RRLS. Hợp đồng này cho phép người nắm giữ chứng khoán: (1) Bán chứng khoán cho
nhà đầu tư khác tại mức giá cố định trước vào ngày đến hạn hợp đồng, (2) hoặc mua
chứng khoán từ một nhà đầu tư khác tại mức giá định sẵn vào ngày đến hạn hợp đồng.
SVTH: Nguyễn Tuấn Hải

GVHD: TS. Nguyễn Ngọc Huy

phân tích hoạt động quản trị rủi ro lãi suất tại hệ thống ngân hàng thương mại cổ phần công thương việt nam, vietinbank

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về