bài giảng sinh lý học vật nuôi

B GIO DC V O TO
TRNG I HC NễNG NGHIP I
------------o0o------------

Bài giảng

sinh lý VậT NUÔI
(Dùng cho các lớp đại học chuyên ngành: Chăn nuôi và Thú y)

Giảng viên. Phạm Kim Đăng
Bộ môn Hoá sinh - Sinh lý động vật
Khoa Chăn nuôi và Nuôi trồng thuỷ sản

Khụng ủc sao chộp di mi hỡnh thc khi cha
cú s ủng ý ca tỏc gi


Phm Kim ng - B mụn HS - SL ủng vt

1/13/2008

Giới thiệu môn học
I. Đối tợng, nhiệm vụ
- SLH: n/c các h/đ chức năng các cơ quan, bộ máy của cơ
thể sống theo quan điểm xem cơ thể sống là khối thống
nhất toàn vẹn và thống nhất với môi trờng dới sự điều
hoà của TK-TD.
SLH gồm
SLH
Thực vật

SLH
Động vật
SLH
Gia súc

SLH
VK

SLH
Virus

SLH
ngời

-Đối tợng: ĐV đã đợc thuần hoá, chọn lọc, lai tạo
- Cơ sở quan trọng, nền tảng cho SV CN, TY tiếp thu kiến thức chuyên khoa

II. Lịch sử phát triển

* Cổ đại: mổ tử thi, Q/sát nên có hiểu biết bớc đầu nhng chủ yếu
suy luận trừu tợng
* Trung cổ: không phát triển do duy tâm giáo hội phát triển
* Từ TK 17: CNTB thay thế Phong kiến và sự ra đời các ngành
Thiên Văn, Lực học --> Slý học có bớc phát triển mới.
* TK 17-18: phát triển chậm
* TK 19: Học thuyết TB (Metnicov), Tiến hoá (Darwin)--> nhiều
nhà n/c đi sâu đ2 giải phẫu và c/n slý
* Cuối TK 19 - đầu 20: KH Nga mở ra kỷ nguyên mới. Nổi tiếng về
P/xạ não (Setsenov), PXCĐK của Pavlov.

Khoa Chn nuụi v Nuụi trng thu sn

1


Phm Kim ng - B mụn HS - SL ủng vt

1/13/2008

* Giữa TK 20 đến nay: KHTN phát triển mạnh (lý sinh,
hoá sinh phân tử, kính HVĐT,) --> 1953 Watson & CricK

khám phá AND. Slý (phân tử, TB, dới TB)

* TK 21 đợc coi là thế kỷ sinh học, trong đó có Slý.

III. Phơng pháp N/C
Các bớc nghiên cứu (4 bớc)
B1: Quan sát & mô tả hiện tợng
B2: Đặt giả thuyết (phỏng đoán bản chất và cơ chế)
B3: Thực nghiệm kiểm tra giả thuyết
B4: Kết luận và X/định qui luật chuẩn xác

VD: + Paplôp q/sát: chó tiết dịch vị khi ăn
+ Giả thiết: T.ăn chạm lỡi --> HF não --> dây X --> dạ dày tiết

+ Thực nghiệm: = bữa ăn giả, cắt thực quản, đặt ống dò dạ dày
Cho ăn -->T.ăn vào miệng --> rơi ra ngoài --> dạ dày tiết
Cắt 2 dây mê tẩu rồi cho ăn --> dạ dày không tiết
Dùng điện kích thích dây X ---> Dạ dày tiết

+ Kết luận: giả thuyết đúng

Các phơng pháp mổ NC Slý học
+ Mổ cấp diễn: đối tợng n/c chỉ sống 1 thời gian ngắn ở trạng thái
Slý không bình thờng (hoạt phẫu)
+ Mổ trờng diễn: Mổ đặt các thiết bị, động vật mổ sống bình
thờng rồi mới q/sát tìm qui luật

Khoa Chn nuụi v Nuụi trng thu sn

2


Phm Kim ng - B mụn HS - SL ủng vt

1/13/2008

Sinh lý gia sỳc

Sinh lý hệ thống
điều khiển

Sinh lý các cơ
quan chức năng

HF, Cơ-Vận động, nội
tiết, TKTW, TK cấp cao,
Stress

Tiêu hoá - Hấp thu, máu, tuần
hoàn, hô hấp, TĐC, sinh sản,
tiết sữa

(6 chơng)

(8 chơng)

Tài liệu tham khảo
1. Nguyễn Xuân Tịnh, Tiết Hồng Ngân, Nguyễn Bá Mùi, Lê Thị Mộng Loan. Sinh
lý gia súc, NXB Nông Nghiệp, 1996.
2.

Lê Quang Long. Sinh lý ngời và động vật. NXB Giáo dục, 1986

3.

Nguyễn Tấn Anh, Nguyễn Duy Hoan Sinh lý sinh sản g/súc, NXB NN, 1998

4. Trịnh Bỉnh Dy, Phạm Thị Minh Đức, Phùng Xuân Bình, Lê Thu Liên, Hoàng
Thế Long. Sinh lý học (tập I và II). NXB Y học, 1998.
5. ystein V. Sjaastad, K. Hove, O. Sand. Physiology of domestic animals.
Scandinavian Veterinary Press.
6. Robert M. B, Mathew N. L. Physiology (third edition)
7. Bullock J., Boyle J.., Wang M. B. Physiology. 4th Edition. Lippincot Willians
Wilkins, 2001.
8. Roger Eckert, David Randall, Warren Burggen, Kathleen French. Physiologie
animale. 4e édition. DeBoeck Université, 1999.
9. Tortora G.J., Grabowski S.R. Principes danatomie et de Physiologie. 2ème
édition. DeBoeck Université, 1994.

Khoa Chn nuụi v Nuụi trng thu sn

3


B mụn Hoỏ sinh - Sinh lý ủng vt

2/19/2008

Chơ
ng 1. Sinh lý hng phấn
Chơng
I. Hng phấn

1. HF? k/n đáp ứng của tổ chức sống với các kích thích
(cơ thể sống, TĐC)
Tính HF: cơ vân > cơ tim > cơ trơn
Qua 2 gđ:
- Tiếp nhận KT (thụ quan)
- Biến KT

dạng E đặc trng

Đ/ứng

2. Kích thích? tác nhân tác động lên cơ thể (ngoài, trong)
Ngoài: cơ giới, T0, độ ẩm, a/s, điện ....
Trong: pH máu, ASTT h.tơng, [] các chất máu
Về mặt sinh học: 2 loại

-

Thích hợp: gây HF tổ chức tự nhiên, quen thuộc (thụ quan t/ứ)
VD: a/s

-

mắt, âm thanh

tai

Không thích hợp: không quen thuộc, ở cờng độ nhất định có
thể gây HF. VD: Tát mạnh .......

3. ĐK gây HF: cờng độ và thời gian
Cờng độ: (4 mức)
- Dới ngỡng: yếu, không HF
- Ngỡng: đủ gây HF (min)
- Trên ngỡng: > ngỡng (KT HF) đến khi HF không
tăng nữa (cha tổn thơng) KTmax
- Quá giới hạn: >KTmax, HF giảm, tổn thơng (ác tính)
Thời gian (T):
- T quá ngắn không HF
- Tính HF phấn tỷ lệ nghịch với T (HF càng cao
Kéo dài KT

thích nghi

T càng bé)

mất k/n đáp ứng VD: ngửi formon

Phm Kim ng - Khoa CN&NTTS

1


B mụn Hoỏ sinh - Sinh lý ủng vt

2/19/2008

đo tính HF

Cờng độ

T và cờng độ tơng quan chặt chẽ
tổ chức - thời trị (Lapied)

ngỡng

0

0.5

1.0

1.5

2.0

t(ms)

Thời trị

Thời trị = T tối thiểu để KT có cờng độ=2 lần ngỡng gây
đợc HF. VD: Cơ vân ngời = 0.1 0.7 ms
- Tổ chức HF càng cao

thời trị càng bé

II. Hiện tợng điện sinh vật
Điện SV? = HF. T/chức HF

sinh điện

Cuối TK 17 Galvani: cơ đùi ếch treo móc đồng co
Một năm sau Volta cho rằng: cơ chỉ co khi có gió, do
2 móc sắt chạm vào đồng sinh điện

Tranh luận

Kết quả cả 2 thắng (pin & điện SV)

3 loại điện sinh vật

1. Điện tổn thơng

Nguyên vẹn

TN Galvani:

Tổn thơng

Cơ 1

Kết quả: Cơ 2 co
Cơ 2

Kiểm chứng: vi điện kế đo

+

Điện tổn thơng?

Tổn thơng

Phm Kim ng - Khoa CN&NTTS

2


B mụn Hoỏ sinh - Sinh lý ủng vt

2. Điện hoạ
hoạt động

2/19/2008

KT
Cơ 1

* TN Mateucci:
Mateucci:
Cả 2 cơ đều co

* TN trên tim ếch:

Cơ 2

Tâm nhĩ
(-)

Tâm thất

(+)

Cơ co
Cơ

T/chức HF (h/đ) tại đó (-), yên tĩnh (+)
2 vùng chệnh lệch điện thế điện hoạt động

3.. Dòng điện tĩnh (điện thế màng)
T/chức yên tĩnh, nguyờn vn, trong và ngoài màng tổ
chức sống có chênh lệch điện thế (ngoài +) tạo dòng điện
gọi là dòng điện tĩnh
Điện Nơron = Điện thế màng ca
TB TK yờn tnh, nguyờn vn

Vi điện cực

Cách đo: - Chọn nơron sợi trục to
- Vi điện cực đủ bé ( 0.5àm)

4. Cơ chế phát sinh: cấu trúc màng, 2 thuyết
* Thuyết biến chất
Tổn thơng hay h/đ TĐC sinh nhiều chất điện giải
(H2CO3
H+ + HCO3- )
H+ bé kh/tán nhanh nguyên vẹn (y/tĩnh) (+)
Ion lớn kh/tán chậm, tại vùng tổn thơng (h/đ) (-)
* Thuyết màng (ion màng): Bernostein, Hogkin, Huxley,
Katz dựa trên tính thấm chọn lọc màng
protein

-

Lỗ màng = 4A0
Qua màng = bị & chủ động

photpholipit

70-80 A0

protein

Phm Kim ng - Khoa CN&NTTS

3

B mụn Hoỏ sinh - Sinh lý ủng vt

2/19/2008

Giải thích 1: phân cực tại màng do ngoài nhiều ion+ (K+,
Na+), trong nhiều ion- (protein-, HCO3-, Cl-) :
- Kích thớc:Na+=1.9A0, K+=2.6A0
Na+.8H2O > K+.4H2O

K+ dễ qua màng hơn

- Chênh lệch nồng độ (trong so với ngoài màng)
[Na+] =

50mol/kgH2O

440mol/kgH2O

= 1/8

400mol/kgH2O

[K+] =

20mol/kgH2O

= 20/1

Nh vậy: [Na+] ngoài > 8 lần trong màng

[K+] trong > 20 lần ngoài màng

K+ trong ra nhanh, mạnh hơn Na+ ngoài vào (bơm Na, K qua
vật tải)
K+ hút ion (Cl-, OH-) trong màng
dòng điện tĩnh
ngoài +, trong -

Giải thích 2: tổn thơng thay đổi tính thấm màng
ion - ra ngoài trung hoà bớt K+ điện tổn thơng có
E<điện thế màng
Giải thích 3: h/đ (xung TK điểm A) thay đổi tính thấm
trung hoà
Na+ vào rất nhanh (500-700 lần bình thờng)
ion- khử cực đảo cực (ngoài + trong -)
A

B

C

- - - +++ ......
+++ - - -

K/quả: A HF (-) chênh lệch, phía trong từ A B, phía
ngoài B A tại B xảy ra khử, đảo cực điện h/động

5. ứng dụng điện sinh vật
- Điện tâm đồ
- Điện não đồ

- Điều tra xét hỏi
- Đo điện thế đĩa phô
phôi gia cầm
E=10E=10-30mV tốt,
E< 10mV loạ
loại

- Phá
Phát hiệ
hiện động dục bò = chất dẻo, hình trụ =25x12.5mm

Phm Kim ng - Khoa CN&NTTS

4


B mụn Hoỏ sinh - Sinh lý ủng vt

2/19/2008

III. dẫn truyền hng phấn
Sợi nhánh

1. Trê
Trên sợi TK
a. Cấu tạo TB TK

HF v thõn
(cm giỏc)

- Các sợi trục kết lại = dây TK

- TB Schwann chứa miêlin (photphatit)
cách điện, màu trắng quấn nhiều lớp
quanh sợi trục tạo sợi miêlin

Sợi trục
TB
Schwann

HF t thõn ra
(v/ủ)

- 2 loại sợi TK (trần & vỏ bọc)

Thân TB

Vỏ
miêlin

- Eo Ranviê có vai trò trong TĐC sợi
trục và dẫn truyền HF (si cú v bc)

Eo Ranviê

Synap

b. Đặc điểm slý của sợi TK
+ Hoàn chỉnh, liên tục về mặt slý (ép, buộc, kẹp, phong bế)
+ Truyền HF tách biệt (không lan sang ngang

chính xác)

+ Dẫn truyền 2 chiều, nhng trong cơ thể chỉ 1 chiều (synap)
+ Tính HF cao, sợi có vỏ bọc > sợi trần
+ Tính linh hoạt chức năng sợi có vỏ bọc > sợi trần

Phm Kim ng - Khoa CN&NTTS

5


B mụn Hoỏ sinh - Sinh lý ủng vt

2/19/2008

c. Cơ chế dẫn truyền HF qua sợi trần
Lan truyền điện h/đ từ đầu
HF

cuối sợi

thay đổi tính thấm khử cực

đảo cực

Yên tĩnh

HF

Yên tĩnh

+++
---

--+++

+++
---

--+++

+++
--A

Thân
nơron

HF điểm bên

--+++
B

d. Cơ chế dẫn truyền HF qua sợi có vỏ bọc (nhảy bậc)

- Miêlin cách điện

HF nhảy từ eo này sang eo kế tiếp

Yên Tĩnh

+
Sợi trục
+

Eo A HF
+
Tạm thời trơ
+
-

Miêlin

B Y/Tĩnh
+
-

Y/Tĩnh
+
-

+

+

nhanh, tiết kiệm E
(dịch chuyển Na+, K+ chỉ xảy ra ở các eo)

e. Đặc điểm của dòng điện dẫn truyền trên sợi TK
tơng đối ổn định, có giảm nhng chậm
Tốc độ : - Loại sợi (Vcó vỏ = 60-120m/s > Vsợi trần = 2m/s)

- sợi, To (tỷ lệ thuận với V)
- Loài (Vsợi v/đ ếch < g/s)

2. Dẫn truyền HF qua synap
a. Cấu trúc synap: 2 loại
Nơron-Nơron: tận cùng sợi trục nơron trớc với thân hay
nhánh nơron sau (khe synap 150A0)


Nơron - Cơ, tuyến: sợi trục với cơ quan đ/ứ (khe 500A0)

Phm Kim ng - Khoa CN&NTTS

6


B mụn Hoỏ sinh - Sinh lý ủng vt

2/19/2008

sợi trục

2 loi
synap

Màng trớc

Túi chất
môi giới
hoá học

Ty thể

Màng trớc (phình to tạo cúc
chứa Axêtylcolin or Adrenalin)
1 synap

Màng sau

Màng sau(chứa men)
Khe synap

Enzym
Axetyl-colinesteraza

b. Đặc điểm dẫn truyền HF
qua synap
- 1 chiều (màng trớc

sau)

- V bị chậm lại
- Mỏi xảy ra đầu tiên ti synap
- Synap dễ bị các chất hoá học tác
động

c. Cơ chế dẫn truyền HF qua synap (3 cơ chế)
* Vật lý (thuyết điện học): điện h/đ. HF đến tận cùng sợi trục
tạo dòng điện cờng độ lớn có k/n vợt khe KT màng sau
HF HF truyền đi
Tính 1 chiều, sự mỏi ????

Mặt khác: theo Kats điện sau khi qua synap chỉ còn 0.01 mV,
điện cần thiết gây HF màng sau phải là 20- 40 mV
* Cơ chế hoá học
TN:

- Buộc nối đ/m cổ 2 thỏ = ống thông chứa d2 Slý
- KT phó g/c thỏ số 1
- KT g/c thỏ số 1

tim cả 2 đập chậm yếu

tim cả 2 đập nhanh, mạnh

Axêtylcolin (phú g/c, ứ/c), Adrenalin (g/c, t/cờng)

Phm Kim ng - Khoa CN&NTTS

7


B mụn Hoỏ sinh - Sinh lý ủng vt

2/19/2008

* Cơ chế Điện-Hoá-Điện
Xung TK

Màng trớc
g/phóng chất
môi giới

tin điện

tin hoá

T/d màng sau
Thay đổi tính thấm

Xung TK tiếp tục
đợc truyền đi

tin điện

p/sinh điện
h/động

TN: bơm 10-15mol Axêtylcolin vào khe synap
nơron sau

Tại màng sau Axêtylcolin
Khi hết

Axêtylcolinesteraza

tính thấm khôi phục

đảo cực

điện h/đ xuất hiện ngay

Axêtat + Colin

kết thúc HF

Nhận xét: - chậm lại (tin điện hoá, hoá điện)
- 2 quá trình làm tăng TĐC mỏi
- Mt chiu

3. ứng dụng
- Tẩy giun sán lợn: Dipterex phá huỷ Axêtylcolinesteraza
Axêtylcolin tụ ở màng sau HF liên tục co tetanos
Mặt khác: cơ trơn ruột lợn tăng cờng co bóp
- Atropin phong bế màng sau mất k/n nhận cảm với
Axêtylcolin hạn chế HF giảm co thắt giảm đau
- Thuốc an thần aminazin t/d tơng tự aminoxydaza phân giải
Adrenalin giảm bớt lợng thông tin về não
- Các chất KT: caffe, nicotin ức chế aminoxydaza Adrenalin
phát huy tác dụng, tăng cờng thông tin về não HF TWTK.

IV. Tính linh hoạt chức năng & cận sinh
1. TLHCN? = số lần HF tối đa/1 đv thời gian
VD: ếch 500 lần/s, ĐV có vú 1000 lần/s

- đơn vị đánh giá k/n HF: cờng độ, tần số, trạng thái cơ thể
2. Trạng thái cận sinh? = trạng thái TLHCN hạ thấp quá mức
TN Vedenski

KT
Bông tẩm Novocain

ghi đồ thị

4 giai đoạn

Phm Kim ng - Khoa CN&NTTS

8


B mụn Hoỏ sinh - Sinh lý ủng vt

KT mạnh

KT yếu

2/19/2008

KT mạnh

-Thăng bằng
KT mạnh

KT yếu

KT mạnh

KT mạnh

KT yếu

KT mạnh

- Mâu thuẫn

- ức chế

-

Hồi phục: bỏ bông, rửa dây TK, tiếp tục KT

ngợc lại

VD: Ngái ngủ (giai đoạn?)

Giả thích
Cân bằng: novocain làm TK biến chất giảm k/n HF
yếu có thể qua. KT mạnh chỉ đ/ứ 1 phần p/ứ nh nhau

1 KT

Ví nh ống nớc không có k/n đàn hồi

Mâu thuẫn: novocain ngấm sâu
phù hợp

k/n HF rất thấp
KT yếu
đ/ứ mạnh. KT mạnh trở thành ác tính đ/ứ yếu

ức chế: TK hoàn toàn biến chất

đ/ứ (cận sinh)
Phục hồi: Khi bỏ bông, rửa

mất tính HF, TK và không

tính HF phục hồi.

Nh vậy HF ức chế

3. ý nghĩa học thuyết cận sinh
-

Xác nhận quan hệ HF & ứ/c: đối lập, thống nhất về nguồn
gốc và bản chất.

-

HF Ư/chế

-

HF

-

Nguyên nhân cận sinh là do TLHCN giảm quá thấp

-

Trong tự nhiên các g/đ này rất ngắn. Nếu có yếu tố gây

biến chất thì kéo dài

/c trải qua các giai đoạn trạng thái cận sinh

ứng dụng: gây mê, gây tê

Phm Kim ng - Khoa CN&NTTS

9


Phm Kim ng - B mụn HS-SL ủng vt

2/19/2008

Chơ
ng 2. Sinh lý cơ - vận động
Chơng





Cơ vân (cơ xơng): ở xơng, V/đ chủ động
Cơ trơn (cơ tạng): nội tạng, c/n nội tạng
Cơ tim: cấu tạo là cơ vân nhng đ2 c/n gần giống cơ trơn

I. Đặc tính của cơ
1. Tính đàn hồi: có thể kéo dài, hết t/d trở lại gần ban đầu
cơ trơn > cơ vân > cơ tim

2. Tính HF: tính HF từ xung TK đến (tính tự động yếu)
cơ vân > cơ tim > cơ trơn

3. Tính co rút: k/n giảm rút chiều dài
Cơ vân: có thể rút 40%, nhanh mạnh nhng nhanh mỏi
Cơ trơn (70% chiều dài), k/n giãn mạnh (3-4 lần) nhng
chậm, yếu, thời gian co có thể kéo dài (có thể co suốt 24h)
2 loại co cơ:
- Co đẳng trơng: trơng lực không đổi khi cơ ngắn lại
VD: cơ lỡi, cơ hàm
- Co đẳng trờng: độ dài không đổi, trơng lực thay đổi
VD: cử tạ, xách nặng

II. Thành phần hoá học của cơ
72-80% H2O

20-28% VCK
chủ yếu Protein
(16-21%)

Nhóm P. Sarcoplasm

Nhóm P. Miofibrin

Miogen, globulin,
mioglobulin, enzym
& Nucleoproteit

Miozin, actin,
actomiozin,

tropomiozin
Trong đó actomiozin có hoạt tính
men cao ging nh ATP-aza phân
giải ATP cung cấp năng lợng

Khoa CN & NTTS - HNN1

1


Phm Kim ng - B mụn HS-SL ủng vt

2/19/2008

III. Phân tích co cơ
- Co cơ do các đơn vị v/đ (1dây TK + sợi cơ)
- 1 sợi TK chi phối 10-3000 sợi cơ

Synap
nơron - cơ

Cấu trúc tấm vận
động cơ -nơron

sợi trục nơron
v/động

ĐV vận
động

Túi chứa
axetylcolin
Màng trớc

Nhân
TB cơ

Màng sau

sợi cơ

sức căng

1. Co đơn: KT đơn

co đơn (3 kỳ)
Trong TN. Trong cơ thể không
xuất hiện vì xung TK đến liên tục

KT
tiềm phục

kỳ co

kỳ giãn

KT

Muốn gây co lắp:

KT

k/c 2 KT > kỳ tiềm phục
& < thời gian co đơn

2. Co lắp
3. Co Tetanos
Không hoàn toàn

Hoàn toàn

KT nhanh vừa

IV. Cơ chế co cơ
1. Cấu tạo cơ vân

KT cực nhanh

Đĩa sáng I

Đĩa tối A

Đĩa sáng I

Kính hiển vi thờng
1 sợi cơ nh 1 chồng đĩa xếp xen
kẽ (đĩa tối A - đĩa sáng I)
Tấm Z

Tấm Z

Bình thờng các sợi
cơ xếp sát nhau nh 1
bó đũa các vùng tối
sáng ngang nhau

Khoa CN & NTTS - HNN1

2


Phm Kim ng - B mụn HS-SL ủng vt

2/19/2008

Hiển vi điện tử: Cơ có nhiều sợi tơ b/c là protein
Miozin

=10nm
l=1.5àm

Actin =5nm
l=2àm

Các xoắn peptit, xếp cài răng lợc khi co kéo actin trợt trên miozin

2. Biến đổi hoá sinh trong cơ: oxy hoá (yếm & hiếu khí)
a. Oxy hoá yếm khí (không có oxy)
ATP

ATPaza

ADP + H3PO4 + Q (co cơ)

Hexose + H3PO4
(glucose, lactose)

Yếm khí

Hexophotphat (photphoryl hoá)
Yếm khí

Lactic + H3PO4 + Q
Creatin photphat

Yếm khí

~C + P + Q(hoàn nguyên ATP)

(Dạng LK cao năng dự trữ)
Yếm khí

Glycogen

Lactic + Q

Sản phẩm trung gian là Lactic

b. Oxy hoá hiếu khí (có oxy)
C02 + H20 + Q

1/5 A.lactic + O2

(dùng tổng hợp glycogen,
hoàn nguyên ATP, Creatin photphat)

4/5 Axít lactic

Q

Glycogen

Quá trình phục hồi:
- C ~P + ADP
- 2ADP

Creatinkinaza (Q)

Miokinaza (Q)

Creatin + ATP

ATP + AMP

Lý thuyết ATP, C~P không đổi, thực chất glycogen

Khoa CN & NTTS - HNN1

3

Phm Kim ng - B mụn HS-SL ủng vt

2/19/2008

Biến đổi hoá sinh trong cơ
Hiếu khí

Yếm khí

1/5Lactic +O2
4/5Lactic

ATP, Hexose, Creatinin
phophate, glycogen
ADP

H2O + CO2 + Q
Glycogen

Creatinin phophate

ATP

Creatinin

3. Sự nợ oxy
- P.giải yếm khí tạo lactic nhanh, nhiều hơn oxh tạo
glycogen
tích tụ lactic

cần O2 oxh. Nhu cầu O2 oxh
này (nợ oxy)
- Hoạt động nhanh, mạnh
nhờ tăng hô hấp

nợ oxy càng cao. Sự nợ giảm

4. Cơ chế co cơ
Khi co cơ sợi cơ không ngắn lại mà chỉ sợi actin trợt
trên miozin. Actin lồng vào miozin Sarcomere ngắn lại
Actin liên kết với miozin = cầu xoắn (polypeptit của miozin)

nối photphát (-)
nối protein (-)

Cấu tạo phân tử của sợi miozin và sợi actin

nối photphát

-

-

nối protein

Trạng thái giãn do:


Vòng xoắn căng ra do sức đẩy 2 điện tích âm (phía

miozin do OH-, phía actin PO43-)

Trong cơ có yếu tố ức chế ATPaza
phân giải đợc

Khoa CN & NTTS - HNN1

ATP không

4


Phm Kim ng - B mụn HS-SL ủng vt

Xung TK đến màng
tơ cơ, 3 t/d:

2/19/2008

giải phóng Ca2+ từ cơ tơng vào

+ ứ/c yếu tố giãn cơ
+ Hoạt hoá miozin

phân giải ATP cho Q

+ Trung hoà P043- mất lực đẩy ở đầu & chân cầu cầu
protein co lại và kéo miozin trợt trên actin làm cơ ngắn lại

Vị trí sợi miozin và sợi actin ở trạng thái giãn và co

V. Sinh lý cơ trơn
Tính HF & dẫn truyền cơ trơn < cơ xơng
Khả năng co rút lâu hơn, kéo dài hơn cơ vân
Co rút khẩn trơng, cờng độ TĐC thấp
Co giãn, đàn hồi tốt lớn

ít tốn E

c/n dự trự

Có t/d tự động (k/n co rút do ả/h xung bản thân)

Khoa CN & NTTS - HNN1

5


Phm Kim ng - B mụn HS-SL ủng vt

2/19/2008

VI Sự mỏi

Cơ quan, tổ chức làm việc 1 thời gian
các
chất cung cấp E tiêu hao, tích nhiều A.lactic
giảm sút k/n
sự mệt mỏi
Thực nghiệm

- Dùng TB Cơ-TK, KT dây TK đến ngừng co

- KT trực tiếp vào cơ

vẫn co

cơ cha mỏi

- Dùng máy kiểm tra k/n dẫn truyền dây TK
vẫn còn dây cũng cha mỏi

Thực tập: sự mỏi đầu tiên ở xinap

1
K

cơ co

0

co

cơ 1

KT

cơ

KT

KTđến khi ngừng co
cơ 1

cơ 2 co

Cơ thể sự mỏi trớc hết ở TKTW
Mệt mỏi kèm theo tính mẫn cảm các thụ quan giảm
Sự HF vỏ não có t/d loại trừ mệt mỏi
VD: hô hào, cổ vũ
KT vỏ não HF
TĐC giảm mệt mỏi

TK g/c

tăng

VII. Huấn luyện gia súc (Sgk)
MĐ : độ chính xác, V, lực, dẻo dai (tạo đk tốt nhất cho cơ)
Lực co quyết định k/n làm việc của cơ. Cơ co quá sức
chóng mỏi
cần cho gia súc làm việc vừa phải tránh
các động tác thừa

1.

Tạo kỹ năng v/đ (thành lập chuỗi PXCĐK về v/đ) với sự
tham gia của hàng loạt thụ quan (thị, thính giác...)

2.

Huấn luyện phải có hệ thống, trình tự, dựa vào đặc
điểm cơ thể & loại hình TK để tăng tính phức tạp. Cần
bảo đảm chế độ quản lý, nuôi dỡng & sử dụng

3.

4.

Cần có thời gian nghỉ ngơi hợp lý

Khoa CN & NTTS - HNN1

. /.

6


Phm Kim ng - B mụn HS-SL

24/01/2008

Chơng 3. Sinh lý nội tiết
Đ Đại cơng về nội tiết & hocmon
* Tuyến nội tiết (Endocrine gland):
Tiết các chất hoạt tính sinh học, đổ trực tiếp vào máu,
tác dụng kích thích, điều hòa các quá trình trong cơ thể
T ngoại tiết

T nội tiết
- Không ống dẫn (gland less duct)

- Có ống dẫn

- Đổ trực tiếp vào máu

- Đổ vào xoang

- Đặc hiệu ??

* Hormone (harman = kích thích)
Chất truyền tin hoá học tuần theo máu, từ nơi sinh đến ni tiếp
nhận (đích) phát huy t/d sinh học cao, đợc điều hoà = feed-back

1. Nguồn gốc
- Tuyến nội tiết (Classical Hormone)
- Hệ TK: (Neuro Hormone): TB TK tit
+ Hypothalamus, TK TV (Adrenalin, Noradrenalin, Axetylcholin)

- TB, t/c cục bộ

(Local Hormone): điều tiết c/n TB gần kề hoặc
ngay trong cơ quan nội tiết (không cần máu v/c)
+ Somatostatin (tuyến tụy)
+ Hạ vị tiết Gastrin

ứ/c tiết insulin, glucagon

tiết dịch vị

+ Tá tràng tiết Secretin

H. t TB ni tit vo dch ngoi bo

H. t TB TK theo vo mỏu ủn kớch thớch TB ủớch

(Adrenaline, Noradrenaline
tu thng thn thuc nhúm H. c ủin)

H. t TB TK theo si trc vo synap kớch
thớch TB gn k (ủớch)

= cht dn truyn TK (Acetylcholin,
Adrenaline, Noradrenaline)

H. t TB ni tit ủc mỏu
v/c ủn TB ủớch

Khoa CN&NTTS - HNN1

dịch tuỵ

d- ủn kớch thớch TB ủớch
e- kớch thớch bn thõn TB tit

1


Phm Kim ng - B mụn HS-SL

Melatonin

24/01/2008

ngủ, nhịp sinh học

Mô mỡ
Leptin
Điều khiển
Thèm ăn

Các tuyến nội tiết quan trọng trong cơ thể

2. Phõn loi hormone:
Theo cu to (4 nhóm), tớnh tan (2 loi)

2.1. Dẫn xuất của a.a: dẫn xuất tyrosine (T/h ủn gin v nhanh hn)
- C/yếu dạng kết

hợp, dạng tự do ít

H. tuỷ thợng thận
(Adrenalin, Noradrenalin)
Ho tan trong nc
T/d = H-mng

H. tuyến giáp
(T4 -Thyroxine, T3 -Triiodothyronine)
Ho tan trong lipid
T/d = H-gen

2.2. Peptide và Protein (3

400 a.a) Ho tan trong nc

- T/h ở lới nội chất nguyên sinh dạng prohormone (peptid dài hơn)
- T/d = H - màng

2.3. Steroid (tan trong lipid)
Nhân: Cyclopentanperhydro phenantren

- T/h từ cholesterol dới xỳc tỏc hệ enzyme
nội bào (vỏ thợng thận, sinh dục, nhau thai)
-Ngoài ra còn calcitriol (chất chuyển hoá VTM D3 đợc t/h ở thận)

- Phần lớn h/đ trực tiếp (tr testosteron

sp h/đ dihydro-testosteron)

- Trong máu ở dạng k/h protein v/c ủc hiu
- Khi t/d k/h receptor đặc hiệu nhân t/d lên ADN TB đích
adrenalin t/d ngay (phút), steroid phải sau vài giờ

Khoa CN&NTTS - HNN1

2


Phm Kim ng - B mụn HS-SL

24/01/2008

2.4. Eicosanoid (hợp chất của a.xít béo):
Tạo thành từ arachidonic (axít béo không no 20 C, nhiều nối đôi)
Prostaglandin

(phần lớn các mô),

Leukotriene

(bạch cầu),

Thromboxane

(bạch cầu và các mô khác)

T/d tại chỗ, các tế bào gần kề
Một số ví dụ về phân loại theo cấu tạo hoá học
Hormone

Nhóm hormone
Peptid

Dn xut amin

Steroid

Eicosanoid

Nơi tiết

TRH (Thyrotropin Releasing H)
ACTH (Adreno Cortico Tropin H)
Insulin, Glucagon
Vazopressin (Anti Diure H)

Hypothalamus
Tiền yên
Tuyến ty
Nhân trên thị, cạnh não thất

Andrenalin, Noradrenalin
Thyroxin

Tuỷ thợng thận
Tuyến giáp

Cortisol, Aldosteron
_estradiol
Testosteron
Progesteron

Vỏ thợng thận
Buồng trứng
Tinh hoàn
Thể vàng

Prostaglandin
Leucotrien, Tromboxan

Phần lớn các mô

Bạch cầu

3. S vn chuyn hormone
- H. ho tan trong nc (catecholamine, peptide): t do (tr GH, IGF1)
- H. ho tan trong cht bộo (steroid, thyroid): kt hp protein v/c (ủc
hiu hoc khụng ủc hiu)
Protein v/c ủc hiu

Protein v/c khụng ủc hiu

CBG (Cortisol - Binding Globulin)
SHBG (Sex Hormone Binding Globulin)
DBG (VTM D - Binding Globulin)

Albumin v prealbumin v/c
steroid, thyroid

Nhiều H. lu thông trong máu bằng 1 protein v/c đặc hiệu

Mao quản

H-Vật tải

4. Đặc tính sinh học của hormone
- Không đặc trng loài: HTNC, HCG
- Đặc hiệu với cơ quan (do receptor) H. s.dục ả/h cơ
quan s/d (ả/h cơ quan khác nhng không rõ)
- Hoạt tính sinh học cao (àmol, nmol, pico mol): 1g
insulin gây giảm đờng huyết 125.000 thỏ
- T/d qua lại, hiệp đồng hoặc đối kháng

- iều hoà nhờ TK TD v feedback
Hàm lợng rất thấp: àmol=10-6mol , nmol=10-9mol, picomol=10-12mol
khó tách chiết, định tớnh, định lợng chính xác
Miễn dịch phóng xạ RIA (Radio Immuno Assay) & 1 dạng của RIA:
ELISA (Enzym Linked Immunosorbent Assay)

Khoa CN&NTTS - HNN1

3


Phm Kim ng - B mụn HS-SL

24/01/2008

5. Cơ chế tác dụng của hormone
H màng, H-gen và HEnzyme
Steroid
H. tuyn giỏp

Peptide, amin

Receptor bn cht protein: thiu hoc cu trỳc bt thng ???
Thiu receptor GH (cũi cc), receptor VTM D (cũi xng), receptor H. sinh
dc ủc (ri lon phỏt trin gii tớnh)

5.1. Cơ chế HMàng: (H. có trọng lợng phân tử lớn)
Hormone (The first messenger): mang tin TK đến TB

thay

đổi tính thấm màng
xúc tác v/c tích cực vào hoạt hoá men xúc tác
hinh thành thông tin nội bào (The second messenger)
Có ít nhất 5 loại thông tin thứ 2:
AMPvòng (Adenosine Mono Phosphate Cycle)

ATP

GTP (Guanosin Triphosphate)

GMP vòng

IP3 (Inositol Triphosphate)
PI (phosphatidyl inositol)

Diacylglycerol (hay Diglyceride)

Ion Ca2+

NH2

N

N
NH2

N
N

N
N

H
N

O

N
H
C

O
C

Adenylcyclaza

O

CH2

H H

H

C

C

H

C

C
H

H

O

H

P

O

OH

OH
OH
H

C

OH O
O

P
OH

O

O
O

~

P
OH

ATP

Khoa CN&NTTS - HNN1

O

~

P
OH

OH

AMPvòng

The second messenger)

4

Phạm Kim ðăng - Bộ môn HS-SL

24/01/2008

T¸c dông cña Adrenalin vµ glucagon
H

ChÊt T.T1

R

Mµng TB

ho¹t ho¸

ATP

Adenylcyclaza

AMPvßng (chÊt T.T 2)

ho¹t ho¸
®−êng huyÕt

KINAZA
Photphorylaza b

Vµo m¸u

Photphorylaza a

( ho¹t ®éng)

(v« ho¹t)

Glycogen

Glucose-1 P
Glucose-6 P

G.6.photphataza

Glucose

T¸c dông hormone lªn trao ®æi lipit qua AMPc
(lipocain, tiroxin liÒu cao ….)
H

ChÊt T.T1

R

Mµng TB

ho¹t ho¸

ATP

Adenylcyclaza

AMPvßng (chÊt T.T 2)

ho¹t ho¸

triglyxerit-lipaza

Lipit

Glyxªrin + AxÝt bÐo

5.2. C¬ chÕ H–gen: (steroid )

C¬ chÕ chung

HRE = H. Responsive Element

Khoa CN&NTTS - ðHNN1

khëi ®éng tæng hîp protein ë bµo t−¬ng

5


Phm Kim ng - B mụn HS-SL

24/01/2008

Cơ chế tác động lên ADN
T/h protein: ADN

ARN-polymeraza

mở xoắn kép

- Gen t/h protein trên ADN đóng mở gen O (Operator vận hành, tiền khởi động)

- Gen O đợc đ/khiển bởi R-G (Regular Gene) = sinh chất
ức chế R ( 2 đầu: R & R)
+ Nếu H bám vào R mở gen O tổng hợp P
+ Nếu H bám vào R đóng gen O không mở xoắn kép
ADN
R-G

R

P

chất ức chế

ADN

O

ARNm

Ribxom

R
Protein

Hormon

5.3. Cơ chế Hmen
- T/d Co-enzim: tăng hoặc ứ/c enzyme
VD: men NADF-transhydrogenaza xúc tiến sự v/c hydro từ
NADFH2 đến NAD dới ả/h của oestrogen ở mô s.dục:
Oestrol + NADFH2 Oestradiol + NADF
Oestradiol + NAD Oestul + NADH2
NADH2 + NAD hormon NADF + NADH2
- Hiệu quả này xúc tác q/trình chuyển điện tử và hydro trong
hô hấp, tăng chuyển hoá E, tăng hô hấp mô bào
giải thích
HF mạnh khi động dục

6. Sự điều hoà nội tiết vùng dới đồi
- Trung tâm TK, cầu nối TK - nội tiết, c/n nội tiết
- Tiết 2 nhóm hormone (điều hoà h/đ nội tiết đặc biệt tuyến yên)

Nhóm giải phóng

Nhóm ức chế

RF: Releasing Factor
tăng cờng h/đ các tuyến

IF: inhibiting Factor
ức chế h/đ các tuyến

[H] trong máu rất thấp

thay đổi

bệnh (u, nhợc năng)

điều hoà (TK-TD, feed-back)

Khoa CN&NTTS - HNN1

6