Phân tích các nhân tố tác động đến hệ số giá trên thu nhập của các Công ty Cổ phần niêm yết ngành khoáng sản trên thị trường chứng khoán Việt Nam

CH
1.1. Tínhăc păthi tăc aă
Vi t Nam đang b

NGă1. M

U

ătƠi

c vào th i k h i nh p. V i th tr

ng tài chính nói chung và

th tr ng ch ng khoán (TTCK) nói riêng còn non tr và đ y bi n đ ng. TTCK đóng
m t vai trò c c k quan tr ng đ i v i n n kinh t Vi t Nam vì nó là m t kênh huy
đ ng v n cho n n kinh t . Quy t đ nh s 252/Q -TTG-Chính ph phê duy t chi n
l c phát tri n th tr ng ch ng khoán Vi t Nam giai đo n 2011 – 2020 ngày
01/03/2012 th tr ng ch ng khoán ph n đ u đ a t ng giá tr v n hóa th tr ng c
phi u đ t 70% GDP vào n m 2020. V i t c đ phát tri n nh trên, TTCK Vi t Nam đã
là m t kênh h p d n các nhà đ u t trong và ngoài n c.
Hi n nay, th tr ng ch ng khoán c a Vi t Nam đang phát tri n m c s khai
và ch a hoàn thi n. a s các nhà đ u t trên s n ch ng khoán không có m t n n t ng
v ng vàng v phân tích tài chính. Ph ng pháp đ nh giá so sánh s d ng P/E là m t
công c đ n gi n và thông d ng nh t mà các nhà đ u t này s d ng đ ra quy t đ nh.
Cách th c s d ng ph ng pháp đ nh giá so sánh nói chung và ph ng pháp so sánh
dùng P/E nói riêng là đ nh giá m t công ty d a vào m c giá c a công ty “t ng t ”,
trong đó khái ni m t

ng t trong tài chính bao g m t

m c đ r i ro, n ng l c tài chính và ti m n ng t ng tr

ng t v l nh v c ho t đ ng,
ng. P/E cho th y giá c phi u

hi n t i cao h n thu nh p t c phi u đó bao nhiêu l n, hay nhà đ u t ph i tr giá cho
m t đ ng thu nh p bao nhiêu. N u h s P/E cao thì đi u đó có ngh a là ng i đ u t
d ki n t c đ t ng c t c cao trong t ng lai; c phi u có r i ro th p nên ng i đ u t
tho mãn v i t su t v n hoá th tr ng th p; d đoán công ty có t c đ t ng tr ng
trung bình và s tr c t c cao. H s P/E r t có ích cho vi c đ nh giá c phi u. Gi s
ng i đ u t có c phi u ABC không đ c giao d ch sôi đ ng trên th tr ng, v y c
phi u đó có giá bao nhiêu là h p lỦ? Lúc đó c n nhìn vào h s P/E đ c công b đ i
v i nhóm các lo i c phi u t

ng t v i c phi u ABC, sau đó nhân thu nh p c a công

ty v i h s P/E s cho chúng ta giá c a lo i c phi u ABC.
i v i ngành khoáng s n, vi c đo l

ng ch s P/E r t quan tr ng đ i v i vi c

thu hút nhà đ u vào th tr ng vì khoáng s n kim lo i luôn đ c đánh giá là ngu n tài
nguyên quỦ hi m và có Ủ ngh a quan tr ng trong s phát tri n c a n n kinh t . V i nhu
c u s n xu t s d ng nguyên li u t qu ng ngày càng cao thì ngành khai thác khoáng
s n s ti p t c t ng tr ng trong th i gian t i. Theo k t qu đi u tra đ a ch t cho th y
Vi t Nam đã phát hi n ra nhi u m qu ng kim lo i có giá tr và phân b r i rác nhi u
n i. Theo ông Nguy n M nh Quân - V tr ng V Công nghi p n ng, B Công
1

th

ng, đ n nay, Vi t Nam đã ti n hành đi u tra c b n, th m dò và phát hi n m i trên

5.000 đi m khoáng và m . Nh v y có th nói, tr l ng và các lo i khoáng s n kim
lo i c a Vi t Nam là khá phong phú. Bên c nh đó trong nh ng n m qua, ngành công
nghi p khai khoáng đã đóng vai trò quan tr ng và tích c c trong s nghi p phát tri n
công nghi p Vi t Nam và n n kinh t đ t n c. ã c b n đáp ng đ và k p th i
nguyên liê cho n n kinh t qu c dân. V i nh ng phát tri n m nh m đó, tác gi tin
r ng trong t ng lai không xa c phi u c a ngành khoáng s n s r t đ c a chu ng
và có giá tr . Vì v y đ tài này giúp các nhà đ u t có c s đ góp ph n đ a ra quy t
đ nh đ u t đúng đ n vào c phi u c a ngành này.
Các nghiên c u tài chính v các y u t tác đ ng t s P/E có th nói xu t phát t
mô hình các y u t c b n c a P/E đ c Gordon xây d ng (1962), trong đó ông ch ra
r ng t s P/E đ c quy t đ nh b i t l chi tr c t c, m c đ r i ro c a c phi u và
ti m n ng t ng tr ng c a công ty. Mô hình này sau đ c phát tri n ti p b i Campbell
và Shiller (1988) thành mô hình h i qui log(P/E) c ng v i các y u t c b n này làm
bi n gi i thích cho t s P/E. N m 1996, Fama và French ki m ch ng m i liên h gi a
P/E v i r i ro, t ng tr ng (t s BE/ME) và kích th c c a công ty, hai ông k t lu n
r ng các y u t này có vai trò gi i thích t s P/E. T s quan sát và tìm ki m thông tin
c a tác gi , ch a có m t nghiên c u chính th c và hoàn ch nh nào v các y u t nh
h ng t i ch s P/E c a ngành Khoáng s n t i th tr ng ch ng khoán Vi t Nam.
Tr c nh ng th c tr ng này, đ tài đ c xây d ng nh m kh o sát các y u t nh
h ng lên t s P/E c a các công ty. Tuy nhiên, li u vi c ng d ng ph ng pháp này
trong đ nh giá t i th tr ng ch ng khoán Vi t Nam có đ c s d ng đúng đ n và có
đ m b o tính ch t “t ng đ ng” gi a các công ty so sánh không? V i mong mu n
tìm hi u khía c nh này v th tr ng ch ng khoán Vi t Nam, tác gi đã th c hi n
nghiên c u các y u t có m i quan h v i ch s P/E trong ngành khoáng s n trên th
tr ng ch ng khoán Vi t Nam, hay nói cách khác nghiên c u đ c th c hi n nh m
kh o sát các nhân t ph n ánh b i ch s P/E trong ngành khoáng s n trên th tr

ng

ch ng khoán Vi t Nam.
1.2. Cơuăh iănghiênăc uăvƠăm cătiêuănghiênăc u
1.2.1. Câu h i nghiên c u
Bài nghiên c u s đ

c th c hi n đ nh m tr l i cho câu h i sau:

 T s P/E là gì ?
 Nh ng nhân t nào tác đ ng đ n t s P/E c a các công ty ngành khoáng s n ?

2

Thang Long University Library


 Các th

c đo và m c đ

nh h

ng c a các nhân t đó t i ch s P/E c a các

công ty khoáng s n ?
 Nhân t có s c nh h

ng m nh nh t đ i v i ch s P/E c a các công ty khoáng

s n?
1.2.2. M c tiêu nghiên c u


úc k t và rút ra đ c h th ng các c s lỦ thuy t truy n th ng c ng nh hi n
đ i, các ki n th c c b n xung quanh ch s P/E c a doanh nghi p. Xây d ng
mô hình các nhân t nh h ng t i ch s P/E c a doanh nghi p khoáng s n
trên th tr

ng ch ng khoán Vi t Nam.

 D a trên các s li u th c t , tìm hi u và phân tích các nhân t tác đ ng đ n ch
s P/E c a các công ty khoáng s n niêm y t trên th tr ng ch ng khoán Vi t
Nam, ki m đ nh s phù h p c a mô hình và đ a ra k t lu n v các nhân t nh
h

ng t i P/E

 T mô hình và k t qu phân tích thu th p đ c, đ a ra m t s ki n ngh và gi i
pháp cho các công ty xây d ng trong vi c xác đ nh và đánh giá đúng ch s P/E
c a doanh nghi p mình. Qua đó nhà đ u t c ng có nh ng c s đ ra quy t
đ nh đ u t m t cách đúng đ n.
iăt

1.3.
1.3.1.

ngăvƠăph măviănghiênăc u

it

ng nghiên c u

i t ng nghiên c u c a đ tài là ch s P/ E (h s giá thu nh p m t c phi u)
và các nhân t nh h ng t i P/E
1.3.2. Ph m vi nghiên c u
Trên th c t , ph m vi nghiên c u các nhân t tác đ ng đ n P/E c a m t doanh
nghi p là khá r ng l n nh ng v i kh n ng ki n th c và th i gian còn h n h p nên
nghiên c u này s ch t p trung vào các y u t thu c đ c thù công ty và đ c thù ngành.
i t ng nghiên c u c a đ tài là các công ty thu c ngành khoáng s n niêm y t trên
th tr ng ch ng khoán Vi t Nam.
đ m b o s quan sát (theo quỦ) theo th i gian,
giai đo n nghiên c u là t n m 2010 đ n h t n m 2014.
1.4. Ph
Ph

ngăphápănghiênăc u
ng pháp đ nh tính: Nghiên c u đ nh tính là ph

ng pháp ti p c n nh m tìm

cách mô t và phân tích đ c đi m c a nhóm đ i t ng t quan đi m kinh t c a nhà
nghiên c u. Các d li u trong nghiên c u đ nh tính th ng ph bi n h n d i d ng
3


ch (mô t tính ch t, đ c đi m…) h n là d ng s (mô t các giá tr đo l

ng ho c th

nguyên…). Bên c nh đó, ph ng pháp này cho phép phát hi n nh ng ch đ quan
tr ng mà các nhà nghiên c u có th ch a bao quát đ c tr c đó. Vì v y trong đ tài
này tác gi đã d a trên nghiên c u l ch s và h th ng c s lỦ thuy t đ nh n di n các
nhân t nh h ng và tác đ ng c a nó đ n ch s P/E c a các doanh nghi p khoáng
s n.
l

Ph ng pháp đ nh l ng: nghiên c u đ nh l ng là d a vào vi c đo l ng s
ng và nó đ c áp d ng đ i v i các hi n t ng có th đ c di n t b ng con s

(Kathari, 2004). Nh v y v i đ tài này, nghiên c u đ nh l ng là nghiên c u s d ng
các ph ng pháp th ng kê mô t đ đ a ra nh ng đ c tính c b n c a các d li u thu
th p đ c. Ti p đó s d ng ph ng pháp phân tích h i quy nh m xây d ng mô hình
các nhân t tác đ ng t i ch s P/E. T đó, ti n hành ki m đ nh hàng lo t các gi
thuy t nghiên c u. Ph n m m th ng kê đ c s d ng là SPSS (vi t t t c a Statistical
Package for the Social Sciences) là m t ch ng trình máy tính ph c v công tác th ng
kê. Ph n m m SPSS h tr x lỦ và phân tích d li u s c p là các thông tin đ c thu
th p tr c ti p t đ i t ng nghiên c u, th ng đ c s d ng r ng rãi trong các các
nghiên c u đi u tra xã h i h c và kinh t l ng. Nghiên c u s s d ng d li u báo
cáo tài chính (2010 - 2014) đã đ c ki m toán c a 30 công ty Khoáng s n niêm y t
trên th tr

ng ch ng khoán Vi t Nam.

1.5. K tăc uăc aă
Ch

ătƠi

ng 1. M đ u :

a ra cái nhìn t ng quan nh t v h s giá trên thu nh p,

vai trò và t m quan tr ng c a nó đ i v i vi c xác đ nh giá tr c phi u trên th tr
ch ng khoán. ng th i khái quát cách th c nghiên c u ch s này.

ng

Ch ng 2. T ng quan lỦ thuy t v h s giá trên thu nh p và các nhân t nh
h ng đ n ch s này:
a ra các c s lỦ lu n, các lỦ thuy t v h s giá trên thu
nh p và các nhân t nh h ng t i ch s đó c a doanh nghi p ngành khoán s n đ t
đó đ a ra ph

ng pháp nghiên c u c th cho đ tài.

Ch ng 3. Ph ng pháp nghiên c u: Trên c s các lỦ thuy t nêu trên, trình bày
quy trình c th s đ c ti n hành đ nghiên c u v đ tài trong th c ti n
Ch ng 4. Th c tr ng t s h s giá trên thu nh p và các nhân t nh h ng đ n
h s giá trên thu nh p c a các công ty khoáng s n niêm y t trên th tr ng ch ng
khoán Vi t Nam: D a trên các s li u th ng kê th c t thu th p đ c, đ a ra các phân
tích, đánh giá, ki m đ nh s đúng đ n c a mô hình các nhân t nh h ng. T đó đ a
ra k t qu nghiên c u và gi i thích mô hình các nhân t tác đ ng.
4

Thang Long University Library


Ch

ng 5. N i dung k t qu nghiên c u: đánh giá và ki m tra d li u đã thu

th p, đ ng th i ki m đ nh đ phù h p c a mô hình và đ a ra k t qu c a mô hình.
Ch

ng 6. K t lu n và m t s ki n ngh : T nh ng n i dung k t qu nghiên c u

thu đ c, đ a ra m t s gi i pháp, ki n ngh nh m giúp các doanh nghi p khoán s n
t i Vi t Nam c i thi n đ c ch s P/E đ ng th i giúp nhà đ u t có c n c chu n xác
đ xác đ nh h ng đ u t c a mình.

5


CH
NGă2.
T NGăQUANăLụăTHUY T V T S GIỄăTRểNăTHUăNH P VÀăCỄCă
NHỂNăT
NHăH
NGă N GIỄăTRểNăTHUăNH P
2.1. T ngăquanăv ăth ătr

ngăch ngăkhoán

2.1.1. Khái ni m
Th tr

ng ch ng khoán là m t b ph n c a th tr

ng v n dài h n, th c hi n c

ch chuy n v n tr c ti p t nhà đ u t sang nhà phát hành, qua đó th c hi n ch c n ng
c a th tr ng tài chính là cung ng ngu n v n trung và dài h n cho n n kinh t .
“Th tr

ng ch ng khoán (Securities Market) là thu t ng dùng đ ch c ch

c a ho t đ ng giao d ch mua bán ch ng khoán dài h n nh các lo i trái phi u c
phi u và các công c tài chính khác nh ch ng ch qu đ u t , công c phái sinh –
h p đ ng t ng lai, quy n ch n, b o ch ng phi u, ch ng quy n.” (Bùi Kim Y n –
Sách th tr

ng ch ng khoán – Trang 25).

2.1.2. Các thành ph n tham gia th tr

ng ch ng khoán

Các t ch c và cá nhân tham gia TTCK có th đ

c chia thành 3 nhóm sau:

NhƠăphátăhƠnh:ăcác t ch c th c hi n huy đ ng v n thông qua TTCK. Nhà phát
hành là ng

i cung c p ch ng khoán – hàng hóa c a TTCK. Trong đó nhà phát hành

g m: Chính ph và chính quy n đ a ph

ng, các công ty, các t ch c tài chính

NhƠăđ uăt : nh ng ng i th t s mua và bán ch ng khoán trên TTCK. Nhà đ u
t có th chia làm hai lo i: nhà đ u t cá nhân và nhà đ u t có t ch c. Trong đó, các
nhà đ u t cá nhân là nh ng ng i có v n t m th i nhàn r i, tham gia mua bán trên
TTCK v i m c đích tìm ki m l i nhu n. Còn các nhà đ u t có t ch c hay còn g i là
các đ nh ch đ u t : th ng xuyên mua bán ch ng khoán v i s l ng l n trên th
tr

ng.
NhƠă môiă gi i ậ Côngă tyă ch ngă khoán: công ty ch ng khoán là công ty ho t

đ ng trong l nh v c ch ng khoán có th đ m nh n m t ho c nhi u trong s các nghi p
v chính là b o lãnh phát hành, môi gi i, t doanh và t v n đ u t ch ng khoán.
có th th c hi n m i nghi p v , các công ty ch ng khoán ph i đ m b o đ c m t s
v n nh t đ nh và ph i đ

c phép c a c quan có th m quy n.

(Ngu n: Bùi Kim Y n – Sách th tr
2.1.3. Ch c n ng c a th tr

ng ch ng khoán – Trang 29)

ng ch ng khoán.

Hi n nay, th tr ng ch ng khoán là m t kênh huy đ ng v n l n cho n n kinh t
và nó đ c chia ra thành các ch c n ng nh :
6

Thang Long University Library


Huyăđ ng v năđ u t ăchoăn n kinh t : Khi các nhà đ u t mua ch ng khoán do
các công ty phát hành, s ti n nhàn r i c a h đ c đ a và ho t đ ng s n xu t kinh
doanh và qua đó góp ph n m r ng s n xu t xã h i.
Bênăc nhăđó,ăTCCKăcònălƠăn iăcung c pămôiătr ngăđ u t ăchoăcông chúng:
TTCK cung c p cho công chúng môi tr ng đ u t lành m nh v i các c h i l a ch n
phong phú. Các lo i ch ng khoán trên th tr ng r t khác nhau v tính ch t, th i h n
và đ r i ro, cho phép các nhà đ u t có th l a ch n cho lo i hàng hóa phù h p v i
kh n ng, m c tiêu và s thích c a mình.
Cu iă cùng,ăđơyă lƠă n iă t oă môiă tr ngăgiúpăChínhăph th c hi năcácă chínhă
sáchă kinhă t v ă mô: Các ch s c a TTCK ph n nh đ ng thái c a n n kinh t m t
cách nh y bén và chính xác. Giá các ch ng khoán t ng lên cho th y đ u t đang m
r ng, n n kinh t t ng tr ng và ng c l i giá ch ng khoán gi m s cho th y các d u
hi u tiêu c c c a n n kinh t . Vì th TTCK đ c g i là phong v bi u c a n n kinh t
và là m t công c quan tr ng giúp Chính ph th c hi n các chính sách kinh t v mô.
2.1.4. Vai trò c a th tr

ng ch ng khoán.

Theo nh ng thông tin tác gi thu th p đ c trong sách v th tr ng ch ng khoán
c a PGS.TS. Bùi Kim Y n. Th tr ng ch c khoán có 4 vai trò chính đó là:
Th nh t, t oătínhăthanhăkho năchoăcácăch ngăkhoán: Nh có TTCK các nhà
đ u t có th chuy n đ i các ch ng khoán h s h u thành ti n m t ho c các lo i
ch ng khoán khác khi h mu n. Kh n ng thanh kho n (kh n ng chuy n đ i thành
ti n m t) là m t trong nh ng đ c tính h p d n c a ch ng khoán đ i v i ng i đ u t .
TTCK ho t đ ng càng n ng đ ng và có hi u qu thì càng có kh n ng nâng cao tính
thanh kho n c a ch ng khoán giao d ch trên th tr
Th

ng.

hai, đánhă giáă ho tă đ ng c aă cácă doanhă nghi p: Thông qua giá ch ng

khoán, ho t đ ng c a doanh nghi p đ c ph n ánh m t cách t ng h p và chính xác,
giúp cho vi c đánh giá và so sánh ho t đ ng các các doanh nghi p đ c nhanh chóng
và thu n ti n, t đó c ng t o ra đ c m t môi tr ng c nh tranh lành m nh nh m nâng
cao hi u qu s d ng v n, kích thích áp d ng công ngh m i, c i ti n s n ph m.
Th ba, h tr vƠăthúcăđ yăcácăcôngătyăc ph năraăđ iăvƠăphátătri n: TTCK
h tr ch ng trình c ph n hóa c ng nh vi c thành l p và phát tri n c a công ty c
ph n qua vi c qu ng bá thông tin, đ nh giá doanh nghi p, b o lãnh phát hành, phân
ph i ch ng khoán m t cách nhanh chóng, t o tính thanh kho n cho chúng và nh th
thu hút các nhà đ u t đ n góp v n vào công ty c ph n.

7


Cu iă cùng,ă thuă hútă v nă đ u t ă n

că ngoƠi: TTCK không nh ng thu hút các

ngu n v n trong n i đ a mà còn giúp Chính ph và Doanh nghi p có th phát hành trái
phi u ho c c phi u công ty ra th tr ng v n qu c t đ thu hút thêm ngo i t . Vi c
thu hút v n đ u t n

c ngoài qua kênh ch c khoán (FPI) là an toàn và hi u qu h n.

2.2. T ngăquanăv ăc ăphi uăth
2.2.1. Khái ni m c phi u th

ng
ng (common stock)

Theo lu t ch ng khoán Vi t Nam, c phi u là lo i ch ng khoán xác nh n quy n
và l i ích h p pháp c a ng i s h u đ i v i m t ph n v n c ph n c a t ch c phát
hành. Có nhi u quan đi m, cách hi u khác nhau xung quanh khái ni m c phi u. Song
v i nghiên c u này tác gi s d ng khái ni m sau:
“C phi u là gi y t ch ng nh n c ph n, nó xác đ nh quy n s h u c a c
đông, đ i v i công ty c ph n. Ng i mua c phi u th ng tr thành c đông, đ i v i
công ty c ph n. Ng i mua c phi u th ng tr thành c đông th ng hay c đông.
C đông n m gi c phi u th ng là m t trong nh ng ng i ch doanh nghi p nên là
ng i tr c ti p th h ng k t qu s n xu t kinh doanh c ng nh lãnh ch u m i r i ro
trong kinh doanh.” (Bùi Kim Y n – Th tr
2.2.2.

c đi m c phi u th

ng ch ng khoán – Trang 112)

ng

C phi uăcóăvaiătròăr t quan tr ngătrênăTTCKăv y theoăquanăđi m c aăcácă
nhƠăphơnătích c phi u th ngăcóănh ngăđ căđi m sau:
C phi u là ch ng nh n góp v n c a các c đông vào công ty c ph n. Vì v y,
ch có chi u góp vào, không th hi n th i h n hoàn v n; không có k h n. (Khi công
ty phá s n ho c gi i th , thì s không còn t n t i c phi u).
Thêm vào đó, c t c không n đ nh và ph thu c vào k t qu s n xu t kinh
doanh c a doanh nghi p t c là c t c c phi u th ng tùy thu c vào k t qu kinh
doanh c a doanh nghi p và vì k t qu kinh doanh không n đ nh nên c t c c ng

không th c đ nh. Khi doanh nghi p làm n phát đ t thì c đông đ

c h

nhu n nhi u h n so v i các lo i ch ng khoán khác có lãi su t c đ nh. Ng
làm n khó kh n ho c thua l , c t c có th r t th p ho c không có c t c.
ng th i khi phá s n, c đông s là ng

i cu i cùng nh n đ

ng l i

c l i, khi

c giá tr còn l i

c a tài s n thanh lỦ
c đi m cu i cùng đó là giá c a c phi u bi n đ ng r t m nh. Giá bi n đ ng
nhi u nh t là trên th tr ng th c p do đã ch u s tác đ ng c a nhi u nhân t và nhân
t quan tr ng đó là k t qu kinh doanh c a công ty.
8

Thang Long University Library


M tăkhác,ătheoăquanăđi m c a nh ngănhƠăđ uăt ,ăC phi u th

ng cóăthêmă

các đ căđi măđóălƠ:

Th nh t c phi u th

ng có tính thanh kho n cao: C phi u có kh n ng chuy n

hóa thành ti n m t d dàng. Tuy nhiên tính thanh kho n c a c phi u ph thu c vào
các y u t khác nhau nh là k t qu kinh doanh c a t ch c phát hành (công ty có c
phi u niêm y t). N u t ch c phát hành ho t đ ng kinh doanh có hi u qu , tr c t c
cao, c phi u c a công ty s thu hút nhà đ u t và c phi u th c s d mua bán trên th
tr ng. Ng c l i n u công ty làm n kém hi u qu không tr c t c ho c c t c th p,
c phi u c a công ty s gi m giá và khó bán. Bên c nh đó, tính thanh kho n còn ph
thu c vào m i quan h cung - c u trên th tr ng ch ng khoán. Th tr ng c phi u
c ng nh các lo i th tr ng khác đ u ch u s chi ph i c a qui lu t cung c u. Giá c
phi u trên th tr ng không ch ph thu c vào ch t l ng công ty mà còn ph thu c r t
l n vào nhu c u c a nhà đ u t . Tuy m t lo i c phi u r t t t nh ng th tr
bão hòa ngu n cung (nhi u hàng bán) thì c phi u đó c ng khó t ng giá. Ng

ng đang
c l i khi

th tr ng khan hi m hàng hóa thì ngay c nh ng c phi u ch t l ng kém h n c ng
có th bán d dàng. M c dù v y, c ng c n chú Ủ đ n s đ u c , m t s nhà đ u t s
h u m t ph n l n l
tr c l i.

ng c phi u trong th tr

ng, đ y giá lên xu ng theo Ủ mình đ

Th hai có tính l u thông: Tính l u thông khi n c phi u có giá tr nh m t lo i
tài s n th c s , n u nh tính thanh kho n giúp cho ch s h u c phi u chuy n c

phi u thành ti n m t khi c n thi t thì tính l u thông giúp ch s h u c phi u th c
hi n đ
mình.

c nhi u ho t đ ng nh th a k t ng cho đ th c hi n ngh a v tài s n c a

Th ba tính t b n gi : C phi u có tính t b n gi t c là c phi u có giá tr nh
ti n. Tuy nhiên c phi u không ph i là ti n và nó ch có giá tr khi đ c đ m b o b ng
ti n. M nh giá c a c phi u không ph n ánh đúng giá tr c a c phi u.
Cu i cùng tính r i ro cao: tính r i ro ph thu c vào thông tin và tình hình phát
tri n, chính tr c a m i qu c gia. Giá tr c phi u luôn bi n đ ng theo các y u t này.
2.2.3. Các y u t c b n c a c phi u th
2.2.3.1. S l
đ

ng c phi u th

ng

ng

Khi xem xét C phi u c a Công ty c ph n, th ng có s phân bi t c phi u
c phép phát hành, c phi u đã phát hành, c phi u qu , c phi u đang l u hành.

9


S l

ng c phi uăđ

căphépăphátăhƠnh: Khi công ty c ph n đ

c thành l p,

thì đ c phép phát hành c phi u đ huy đ ng v n. Nh ng lu t pháp các n c quy
đ nh công ty ph i đ ng kỦ t ng s c phi u c a công ty và ph i ghi trong đi u l công
ty và đ c g i là c phi u đ c phép phát hành hay c phi u đ ng kỦ. S l ng c
phi u đ c phép phát hành là s l ng c phi u t i đa c a m t công ty có th phát
hành t lúc b t đ u thành l p c ng nh trong su t quá trình ho t đ ng. Khi c n có s
thay đ i s l ng c phi u đ c phép phát hành thì ph i đ c đa s c đông b phi u
tán thành và ph i s a đ i đi u l công ty (ngu n: bài gi ng th tr ng ch ng khoán –
Nguy n V n Huân và H Thanh H
S l

ng).

ng c phi uăđƣăphátăhƠnh: là s l

ng c phi u mà công ty đ

c bán ra

cho các nhà đ u t trên th tr ng và công ty đã thu v đ c toàn b ti n bán s c
phi u đó, nó nh h n ho c t i đa là b ng v i s c phi u đ c phép phát hành (ngu n:
bài gi ng th tr
S l

ng ch ng khoán – Nguy n V n Huân và H Thanh H

ng c phi u qu : là c phi u đã đ

c giao d ch trên th tr

ng).
ng và đ

c

chính t ch c phát hành mua l i b ng ngu n v n c a mình. S c phi u này có th
đ c công ty l u gi m t th i gian sau đó l i đ c bán ra; lu t pháp m t s n c quy
đ nh s c phi u này không đ c bán ra mà ph i h y b . C phi u qu không ph i là
c phi u đang l u hành, không có v n đ ng sau nó; do đó không đ c tham gia vào
vi c chia l i t c c ph n và không có quy n tham gia b phi u (ngu n: bài gi ng th
tr ng ch ng khoán – Nguy n V n Huân và H Thanh H ng).
S l

ng c phi uăđangăl uăhƠnh: là c phi u đã phát hành, hi n đang l u hành

trên th tr ng và do các c đông đang n m gi . S c phi u đang l u hành đ
đ nh nh sau:

c xác

S c phi uăđangăl uăhƠnhă=ăS c phi uăđƣăphátăhƠnhă- S c phi u qu
ng

Trong tr ng h p công ty có c hai lo i c phi u th ng và c phi u u đãi,
i ta s xác đ nh c th cho t ng lo i m t. S c phi u th ng đang l u hành là

c n c quan tr ng đ phân chia l i t c c ph n trong công ty (ngu n: bài gi ng th
tr

ng ch ng khoán – Nguy n V n Huân và H Thanh H

2.2.3.2. Giá c phi u th

ng).

ng

a. M nhăgiáă(par-value): giá tr ghi trên gi y ch ng nh n c phi u là m nh giá c a
c phi u. M nh giá c a m i c phi u ch có giá tr danh ngh a, th m chí M
ng i ta còn phát hành c phi u không có m nh giá (no par-value stocks), b i vì
đ i v i c phi u m nh giá ít có Ủ ngh a kinh t . (Bùi Kim Y n – Th tr ng ch ng
khoán – Trang 115)

10

Thang Long University Library


Thông th

ng khi m i thành l p, m nh giá c phi u đ

M nhăgiáăc phi u m iăphátăhƠnhă=

c tính nh sau:

V năđi u l c aăcôngătyăc ph n
T ng s c phi uăđ ngăkỦăphátăhƠnh

Nh ng v i th i gian, công ty ngày càng phát tri n giá tr th c c a c phi u c ng
nh giá bán c a c phi u trên th tr ng thoát ly càng lúc càng xa m nh giá c a c
phi u, và h n th n a, cái mà nhà đ u t quan tâm khi b ti n ra mua c phi u đó là c
t c c a công ty, y u t c u thành nên giá tr th c c a c phi u. Do đó, m nh giá c a c
phi u ch có giá tr danh ngh a.
b. Th ăgiáăho căgiáătr s sáchă(book value): giá c phi u ghi trên s sách k toán
ph n ánh tính tr ng v n c ph n c a công ty
Y n – Th tr ng ch ng khoán – Trang 116).
Th ăgiáă =

=

m t th i đi m nh t đ nh (Bùi Kim

V n c ph n
S c ph năth

ngăđangăl uăhƠnh

T ngătƠiăs n ậ N - C ph nă uăđƣi
S c ph năth

ngăđangăl uăhƠnh

m t khía c nh khá, th giá còn bi u hi n cho giá tr tài s n ròng c a m i c
ph n (NAV – Net asset value per share). Th t v y, trên b ng cân đ i k toán, n u l y
toàn b tài s n tr (-) n ph i tr chính là ph n giá tr tài s n ròng c a công ty và b ng

v n c ph n.
c. Giáătr th c (Intrinsic value): là giá tr th c c a c phi u t i th i đi m hi n t i.
c tính toán d a vào c t c c a công ty, tri n v ng phát tri n công ty và lãi su t
th tr ng. ây là c n c quan tr ng cho nhà đ u t khi quy t đ nh đâu t vào c
phi u, đánh giá đ c giá tr th c c a c phi u, so sánh v i giá tr th tr ng và l a
ch n ph ng án đ u t có hi u qu nh t. (Bùi Kim Y n – Th tr ng ch ng khoán
– Trang 117)
xác đ nh giá tr th c c a c phi u, thông th ng các nhà nghiên c u th
s d ng 2 ph ng pháp là chi t kh u dòng ti n và đ nh giá so sánh.
Trongăđó,ăph

ng

ng phápăchi t kh uădòngăti n bao g m:

nh giá theo ph

ng pháp chi t kh u c t c (ph

ng pháp DDM): Giá tr c

phi u hi n t i là giá tr qui v hi n t i c a toàn b c t c trong t ng lai. ây là mô
hình đ u tiên ti p c n tr c ti p các kho n thu nh p d i hình th c l i t c c ph n.
Ph ng pháp này đ c bi t phù h p v i quan đi m nhìn nh n và đánh giá giá tr doanh

11


nghi p c a các nhà đ u t thi u s . Song ph

ng pháp DDM c ng t n t i nh ng

nh c đi m đó là, vi c d báo l i t c c ph n không ph i là d dàng. Ph thu c vào
chính sách phân chia l i t c c ph n trong t ng lai. Cùng v i vi c xác đ nh các tham
s có tính thuy t ph c không cao.
kh c ph c nh ng nh c đi m c a ph ng pháp chi t kh u c t c các nhà
nghiên c u th ng s d ng thêm ph ng pháp đ nh giá d a vào dòng ti n thu n
(FCF).
nh giá d a vào dòng ti n thu n (FCF): Lu ng ti n t do FCF là lu ng ti n
không đ c gi l i đ đ u t . Ph ng pháp này đ nh giá toàn b doanh nghi p bao
g m c n và v n ch s h u, b ng cách c tính dòng ti n t o ra cho doanh nghi p
sau khi tr đi chi phí ho t đ ng và thu nh ng không tr kho n chi phí vay c a DN. S
ti n thu nh p còn l i sau khi gi m t ph n đ tái đ u t vào kinh doanh chính là đ tr
c t c. Vì v y c t c chính là lu ng ti n t do tính trên m t c ph n. Vi c s d ng mô
hình FCFF s tính đ c giá tr c phi u trong tr ng h p công ty không chi tr c t c.
Ph

ngăphápă2:ăPh

nh giá theo ph

ngăphápăđ nhăgiáăsoăsánh bao g m

ng pháp s d ng t s P/B. Bi u hi n giá ch ng khoán bình

quân trên th tr ng cho m t đ n v giá tr tài s n (th giá) bình quân c a c phi u và
x p x b ng th giá cho m i c phi u chia chi giá tr tài s n c a c phi u đó.
Giáăm i c phi u = P/B x Tr giáătƠiăs n c a m i c phi u
Ph ng pháp này ch ra m c giá c phi u hi n t i theo quan đi m tr giá tài s n
c a c phi u. Thêm m t ph ng pháp đ nh giá so sánh n a hay đ c s d ng là:

nh giá theo ph ng pháp s d ng t s P/E: Ph ng pháp này d a trên giá tr
c a doanh nghi p t ng đ ng ho c có th so sánh đ tìm ra giá tr c a m t doanh
nghi p c n đ nh giá, nó ch đ c áp d ng trong đi u ki n th tr ng ch ng khoán phát
tri n, có nhi u doanh nghi p t
tr ng.

ng đ

ng đang đ

c niêm y t và giao d ch trên th

Giáăm i CP = P/E*EPS
Ph ng pháp này ch ra m c giá c phi u hi n t i theo quan đi m tr giá tài s n
c a c phi u.
d. Th giáă (Marketă value):ă là giá c phi u trên th tr ng t i m t th i đi m nh t
đ nh. Tùy theo quan h cung c u mà th giá có th th p h n, cao h n ho c b ng giá
tr th c c a nó t i th i đi m mua bán. Quan h cung c u c phi u, đ n l t nó l i
ch u tác đ ng c a nhi u nhân t kinh t , chính tr , xã h i… trong đó y u t quan

12

Thang Long University Library


tr ng nh t là giá th tr
– Th tr

ng c a công ty và kh n ng sinh l i c a nó. (Bùi Kim Y n

ng ch ng khoán – Trang 118)

Giá th tr

ng c a c phi u có hai lo i là giá đóng c a và giá m c a. C th nh

sau. Giá đóng c a: giá th c hi n t i l n kh p l nh cu i cùng trong ngày giao d ch.
Trong tr ng h p không có giá th c hi n trong ngày giao d ch, giá đóng c a đ c xác
đ nh là giá đóng c a c a ngày giao d ch g n nh t tr c đó; Giá m c a: giá th c hi n
t i l n kh p l nh đ u tiên c a ch ng khoán trong ngày giao d ch và đ
vào m c giá đóng c a c a phiên giao d ch tr c.

c xác đ nh d a

2.3. T ăs ăgiáătrênăthuănh p
2.3.1. Khái ni m
H s giá trên thu nh p c phi u, g i t t là T s P/E (vi t t t c a c m t Price to
Earning Ratio), ch ra r ng th tr ng ch p nh n giá g p bao nhiêu l n thu nh p c a
m t ch ng khoán có ngh a là l ng v n hóa c a m t doanh nghi p g p bao nhiêu l n
so v i thu nh p c a nó. Ph n thu nh p này có th đ c phân ph i ho c gi l i và trong
tr ng h p gi l i, nó t o ra m t giá tr th ng d trong t ng lai đ i v i doanh nghi p.
ây chính là nguyên t c c b n c a th tr ng ch ng khoán. T l P/E là h s bi n
đ i thu nh p thành v n ho c là h s t ng ng v i m c v n ti m n ng c a m t kho n
ph i thu nh p vi c đ o ng c t l này, ngh a là E/P, là su t sinh l i c a m t kho n
đ u t . Ng c l i, P/E là h s v n hóa. (Nguy n Minh i n – Th m đ nh giá tài s n
& doanh nghi p – trang 437)
2.3.2. Th

c đo

Cách tính: T s P/E đ c tính b ng cách l y giá th tr ng bình quân c a c
phi u do doanh nghi p phát hành trong m t k nh t đ nh đem chia cho thu nh p bình
quân trên m t c ph n mà doanh nghi p ph i tr cho nhà đ u t trong k đó.
Công th c c th nh sau:
P
P/E =
EPS
Trong đó :
 P/E là h s giá trên thu nh p m t c phi u
 P là giá th tr ng m t c phi u (v i nghiên c u này giá th tr ng đ c xác
đ nh là giá đóng c a c a các phiên giao d ch trên th tr ng ch ng khoán)
 EPS là thu nh p bình quân trên m t c ph n

13


EPS (Earning Per Share) là l i nhu n (thu nh p) trên m i c phi u là ph n l i
nhu n mà công ty phân b cho m i c ph n thông th ng đang đ c l u hành trên th
tr ng. EPS đ c s d ng nh m t ch s th hi n kh n ng ki m l i nhu n c a doanh
nghi p, đ

c tính b i công th c:
Thu nh păròngă- c t c c phi uă uăđƣi
(EPS) =

S l

ng c phi uăđangăl uăhƠnhă(N)

Trong vi c tính toán EPS, s chính xác h n n u s d ng l ng c phi u l u hành

bình quân trong k đ tính toán vì l ng c phi u th ng xuyên thay đ i theo th i
gian. Tuy nhiên trên th c t ng i ta th ng hay đ n gi n hoá vi c tính toán b ng cách
s d ng s c phi u đang l u hành vào th i đi m cu i k . Có th làm gi m EPS d a
trên công th c c b ng cách tính thêm c các c phi u chuy n đ i, các b o ch ng
(warrant) vào l ng c phi u đang l u thông.
EPS th ng đ c coi là bi n s quan tr ng duy nh t trong vi c tính toán giá c
phi u. ây c ng chính là b ph n ch y u c u thành nên t l P/E. M t khía c nh r t
quan tr ng c a EPS th ng hay b b qua là l ng v n c n thi t đ t o ra thu nh p
ròng (net income) trong công th c tính

trên.

T công th c tính EPS nh n th y có th tính t s P/E theo cách sau:
T ngăgiáătr th tr
T s P/E =

ngăcácăc phi u x N

Thu nh păròngă- c t c c phi uă uăđƣi

T s P/E th p thì có ngh a là l i nhu n trên m t c ph n c a công ty càng cao
ho c giá tr tr

ng c a c phi u th p.

Tính toán t s P/E th ng trên c s s li u c a công ty trong vòng m t n m.
Tuy nhiên, do l i nhu n c a công ty ch u tác đ ng c a nhi u y u t , nên có th lên
cao, xu ng th p b t th ng, nên h s P/E c ng có th thay đ i b t th ng gi a các
n m. Vì v y, các nhà đ u t th ng không ch d a vào duy nh t P/E trong m t n m
khi ra quy t đ nh đ u t mà còn xem xét c P/E trong nhi u n m tr

c, hay so sánh

P/E c a công ty này v i công ty khác trong cùng ngành hay trong cùng n n kinh t .
2.3.3. Vai trò h s giá trên thu nh p c phi u đ i v i nhà đ u t
T s P/E có Ủ ngh a quan tr ng trong nghiên c u ch ng khoán. N u t l P/E
càng cao thì tri n v ng gia t ng l i nhu n hàng n m c a doanh nghi p càng l n và
m c đ r i ro đ i v i l i nhu n càng th p. M t khác, khi t l P/E c a doanh nghi p

14

Thang Long University Library


này có giá tr cao h n so v i doanh nghi p khác thì ch ng t doanh nghi p đó đ
tr

ng đánh giá là có tri n v ng t ng tr

c th

ng l i nhu n cao h n.

Không nh ng th , h s giá trên thu nh p (P/E) là m t trong nh ng ch s phân
tích quan tr ng trong quy t đ nh đ u t ch ng khoán c a nhà đ u t . Thu nh p t c
phi u s có nh h ng quy t đ nh đ n giá th tr ng c a c phi u đó. H s P/E đo
l ng m i quan h gi a giá th tr ng (Market Price - P) và thu nh p c a m i c phi u
(Earning Per Share - EPS).
Bên c nh đó, P/E cho th y giá c phi u hi n t i cao h n thu nh p t c phi u đó
bao nhiêu l n, hay nhà đ u t ph i tr giá cho m t đ ng thu nh p bao nhiêu. P/E đ c

tính cho t ng c phi u m t và tính trung bình cho t t c các c phi u và h s này
th ng đ c công b trên báo chí. N u h s P/E cao thì đi u đó có ngh a là ng
t d ki n t c đ t ng c t c cao trong t ng lai; c phi u có r i ro th p nên ng
t tho mãn v i t su t v n hoá th tr
trung bình và s tr c t c cao.

ng th p; d đoán công ty có t c đ t ng tr

iđ u
iđ u
ng

M t khác, h s P/E r t có ích cho vi c đ nh giá c phi u. Gi s ng i đ u t có
c phi u AAA không đ c giao d ch sôi đ ng trên th tr ng, v y c phi u đó có giá
bao nhiêu là h p lỦ? Lúc đó c n nhìn vào h s P/E đ c công b đ i v i nhóm các
lo i c phi u t ng t v i c phi u AAA, sau đó nhân thu nh p c a công ty v i h s
P/E s cho chúng ta giá c a lo i c phi u AAA.
2.4. Cácănhơnăt ă nhăh

ngăđ năh ăs ăgiáătrênăthuănh p

Có th th y vi c nghiên c u ch s P/E đ i v i doanh nghi p c ng nh nhà đ u
t là r t c n thi t. Trên th c t , c ng có nhi u đ tài nghiên c u v các nhân t nh
h ng t i ch s P/E c a doanh nghi p đã đ c ti n hành nh m tìm ra h ng đ u t
đúng đ n cho nhà đ u t và cách c i thi n ch s này c a các doanh nghi p. V các
nhân t đ c nh n đ nh s tác đ ng đáng k đ n ch s P/E c a doanh nghi p, có th
k t i nh : quy mô công ty, giá tr s sách, l m phát, t c đ t ng tr ng, kh n ng sinh
l i, lãi su t th tr ng… Hay t ng h p chung g m 7 nhân t n i sinh và 3 nhân t
ngo i sinh c a các doanh nghi p.
2.4.1. Các nhân t n i sinh

2.4.1.1. Kh n ng thanh toán ng n h n
Trong kinh doanh v n đ làm cho các nhà kinh doanh lo ng i là các kho n n
khó đòi, các kho n ph i thu không có kh n ng thu h i, các kho n ph i tr không có
kh n ng thanh toán. Vì v y doanh nghi p ph i duy trì m t m c v n luân chuy n h p
15


lỦ đ đáp ng k p th i các kho n n ng n h n, duy trì các lo i hàng t n kho đ đ m
b o quá trình ho t đ ng s n xu t kinh doanh thu n l i. T i các n c trên th gi i theo
c ch th tr ng c n c vào lu t phá s n doanh nghi p có th b tuyên b phá s n theo
yêu c u c a các ch n khi doanh nghi p không có kh n ng thanh toán các kho n n
ph i tr . Hi n này lu t doanh nghi p Vi t Nam c ng quy đ nh t ng t nh v y. Do đó
các doanh nghi p luôn luôn quan tâm đ n các kho n n đ n h n tr và chu n b ngu n
đ thanh toán chúng.
Th

c đo tính c đ ng đ

c dùng ph bi n nh t, đó là t l thanh toán hi n hành.

T l này đ c thi t k ra đ đo l ng m i liên h ho c “s cân đ i” gi a tài s n l u
đ ng (ch y u là ti n m t, các ch ng khoán bán đ c trên th tr ng, các kho n ph i
thu) v i n ng n h n (ch y u là các kho n ph i tr , các phi u n vãng lai ph i tr ). T
l này đ c tính nh sau:
T l thanhătoánăng n h n =ăTƠiăs n ng n h n / n ng n h n
B ng 2.1.Th
Th

că o

Kh n ng thanh toán ng n h n

c đo kh n ng thanh toán
Tácăgi vƠăđ tƠi nghiênăc u
J. Aloy Niresh: trade-off between
liquidity & profitability. A study of
selected manufacturing Firms in sri lanka

Kh n ng thanh toán nhanh

Qasimă Saleemă vƠă Ramiză Ură Rehmană
(2001): Impacts of liquidity ratios on
profitability

Kh n ng thanh toán nhanh

Waqasă Bină Khidmată ă vƠă Mobeenă Ură
Rehman (2014): Impact of liquidity &
solvency on profitability chemical sector
of pakistan
Ngu n: tác gi t t ng h p

Theo nghiên c u c a Waqas Bin Khidmat và Mobeen Ur Rehman (2014) thì khi
nhìn vào kh n ng thanh toán c a doanh nghi p nhà đ u t có th th y ph n nào tình
tr ng hi n t i c a doanh nghi p và t đó đ a ra quy t đ nh đ u t c a mình . M t khác,
m t doanh nghi p có kh n ng thanh toán cao thì m c đ phá s n s th p h n các
doanh nghi p khác, có đ ngu n v n đ th c hi n ho t đ ng s n xu t kinh doanh. Vì
v y kh n ng thanh toán có nh h

ng đ n r i ro và uy tín c a công ty trên th tr

16

Thang Long University Library

ng,


t đó s tác đ ng đ n giá th tr

ng c a c phi u và s gián ti p tác đ ng đ n ch s

P/E c a doanh nghi p.
Theo m t s nghiên c u khác thì kh n ng thanh toán và ch s P/E c a doanh
nghi p l i có s tác đ ng ng c chi u v i nhau. Ví d nh nghiên c u c a J. Aloy
Niresh cùng v i nghiên c u v ch s thanh toán và l i nhu n c a Qasim Saleem và
Ramiz Ur Rehman (2001). Các nghiên c u trên ch ra r ng có m i quan h ng c
chi u gi a kh n ng thanh toán v i l i nhu n thu đ c c a doanh nghi p. Kh n ng
thanh toán quá cao làm gi m l i nhu n c a doanh nghi p do doanh nghi p không t n
d ng đ c ph n tài s n ng n h n hi n có và kh n ng chi m d ng v n c a nhà cung
c p khá y u d n đ n l i nhu n gi m xu ng, đi u này tác đ ng làm gi m EPS c a
doanh nghi p và khi n giá th tr ng c ng gi m xu ng. Nh ng m c gi m c a EPS
không bù đ p đ c m c gi m nhanh chóng c a giá th tr ng. Vì v y đây là nguyên
nhân d n đ n t l P/E c doanh nghi p gi m xu ng.
2.4.1.2. Quy mô công ty
Quy mô đ

c xem là d u hi u đ u tiên đ các nhà đ u t bên ngoài bi t đ n

doanh nghi p. M t doanh nghi p có quy mô l n s l i th trong n n kinh t th tr ng

c nh tranh nh hi n nay.
xác đ nh quy mô công ty ng i ta d a vào các tiêu chí
nh t ng tài s n, s l

ng lao đ ng hay doanh thu c a doanh nghi p.
B ng 2.2. Th

Th

căđo

c đo quy mô công ty

Tácăgi vƠăđ tƠiănghiênăc u
CharitouăvƠăConstontis,ă(1992-2001): Relationship between size

T ng tài s n

and ratio of book value to market value (B/M) on the average
return

T ng tài s n

Berkă (1997)ă ă vƠă nghiênă c u
matter?

T ng tài s n

Shariat Panahi, Khosravi/2008: Relationship between shares
returns with firm size, the ratio of market value to book value

benefit ratio stock prices in Tehran Stock Exchange

M (1967-1987): Is size really

Ngu n: tác gi t t ng h p
Khi nhìn vào m t doanh nghi p ng i ta th ng nhìn vào quy mô công ty đ u
tiên đ bi t đ c v trí c a doanh nghi p đó hi n đang đâu trên th tr ng. Vì v y,
quy mô doanh nghi p là m t trong nh ng y u t bên trong c u trúc c a các công ty có

17


nh h

ng l n đ n hi u qu và l i nhu n.

i u này đã đ

c nhi u nhà nghiên c u đ

c p đ n trong các nghiên c u c a mình nh Burke (1986), Kim Bamberd (1986). Song
l i t n t i s khác bi t v quan đi m gi a các h c gi v l i nhu n doanh nghi p nh
h n và l n h n. M t s nhà nghiên c u bi t r ng các công ty l n h n có l i nhu n
nhi u h n vì: Th nh t, các công ty l n có các ho t đ ng đa d ng h n mà ho t đ ng đa
d ng này giúp cho l i nhu n nhi u h n. Th hai, các công ty l n vì tín d ng m c
v n hóa th tr ng th gi i có th cung c p kinh phí c n thi t v i lãi su t th p h n.
V i nh ng lỦ do này có th khi n giá c phi u c a công ty t ng lên nhanh chóng kéo
theo P/E c ng gia t ng.
M t khác, thêm m t nghiên c u th c nghi m n a c a Kumar và Warne (2009) s
d ng d li u c a 243 công ty niêm y t t i Bombay Stock Exchange cho giai đo n

2001-2007, k t qu h i quy cho th y s thay đ i trong giá c th tr ng và quy mô c a
công ty là nh ng y u t quy t đ nh quan tr ng nh t t i ch s P/E c a th tr ng v n
c a n
. Bên c nh đó, nghiên c u ch ra r ng r t nhi u kh n ng nh ng công ty có
quy mô l n h n thì có P/E l n h n so v i nh ng công ty có v n nh h n nó. Trong
th c t , nhà đ u t d a nhi u vào quy mô và uy tín c a công ty khi quy t đ nh đ u t .
Nh v y, k v ng v đ t

ng quan gi a kích th

c công ty v i P/E là đ ng bi n.

2.4.1.3. Giá tr s sách c a doanh nghi p
BV (hay còn g i là giá tr s sách/1 c phi u) cho bi t giá tr tài s n công ty còn
l i th c s là bao nhiêu n u ngay l p t c công ty rút lui kh i kinh doanh. Ch tiêu này
đ c tính b ng công th c nh sau:
V n ch s h u
BV =

S c phi uăđangăl uăhƠnh

B ng 2.3. Th
Th

căđo

Giá tr s sách c a
công ty

Giá tr s sách k toán

c đo giá tr s sách doanh nghi p
Tácăgi vƠăđ tƠiănghiênăc u

Khurram Shehzad vƠ Aisha Ismail (2014): Value relevance
of Accounting Information and its Impact on Stock Prices:
Case Study of Listed Banks at Karachi Stock Exchange
ScottăPirieăvƠăMalcolmăSmith (2005): Relationship between
Stock Prices and Accounting Information. A Review of the
Residual Income and Ohlson Models
Ngu n: Tác gi t t ng h p

18

Thang Long University Library


T công th c tính BV ta th y giá tr s sách dùng đ ch t ng v n c đông ph
thông (n m gi c phi u ph thông) c a m t công ty trên b ng cân đ i k toán. Nó
đ c tính b ng t ng giá tr tài s n c a công ty tr đi tài s n vô hình (giá tr các phát
minh, sáng ch , gi y phép khai thác, nhãn hi u, bí quy t...), tr đi kho n n ph i tr
bao g m c c phi u u đãi... Giá tr ghi s cho bi t giá tr tài s n công ty còn l i th c
s là bao nhiêu n u ngay l p t c công ty rút lui kh i kinh doanh. Vì giá tr ghi s là
m t th c đo r t chính xác giá tr c a công ty, y u t không bi n đ i quá nhanh, t ng
đ i n đ nh, nên nó là s li u thích h p đ phân tích cho các nhà đ u t , t c là mua c
phi u đúng giá tr đ h ng c t c hàng n m h n là cho các nhà đ u c , ng
phi u r i bán đi v i giá đ nh đi m đ n chênh l ch.

i mua c

Xét v m t k toán đó là giá tr c a tài s n hay c a v n c đông đ c ghi trên
b ng cân đ i k toán c a m t doanh nghi p. Khi mua tài s n v , doanh nghi p s ghi
nh n ngay giá tr c a tài s n đó theo nguyên t c k toán và trong su t vòng đ i kinh t
c a nó, giá tr ghi s đ c gi nguyên và h u nh r t xa v i v i giá th tr ng. N u d
đoán có s gi m giá d a trên nh ng b ng ch ng đáng tin c y thì doanh nghi p ch có
th l p d phòng gi m giá ch không đ c thay đ i đ c giá tr ghi s . Dùng thu t
ng này th c ch t chúng ta mu n nh n m nh đ n s khác bi t c a giá tr ghi s v i giá
tr th tr ng. T ng giá tr tài s n ghi s đ c chia làm nhi u ph n g i là c ph n, mà
d a vào giá tr ghi s công ty s xác đ nh m nh giá c a m t c ph n, nh ng khi bán
ch ng khoán này trên th tr ng giá mua bán c a nó có th cao h n ho c th p h n r t
nhi u so v i m nh giá, tùy thu c vào tình hình kinh doanh và tri n v ng c a công ty.
Tuy nhiên, trong nghiên c u c a Khurram Shehzad và Aisha Ismail v vi c đánh giá
m c đ c a m i liên h gi a hai bi n k toán (EPS và BV) và giá th tr ng c a c
phi u. Nghiên c u đã ch có m i t ng quan ngh ch bi n gi a giá c phi u và BV c a
doanh nghi p.
sách l n thì th

i u này đ c gi i thích là do v i nh ng doanh nghi p có giá tr s
ng có giá tr tr ng ít bi n đ ng hay bi n đ ng r t nh và vi c đ u t

ki m l i qua chênh l ch giá là không hi u qu . Vì v y, các nhà đ u t ít quan tâm đ n
c phi u c a nh ng doanh nghi p này trong th i gian dài s khi n giá c phi u có xu
h ng gi m. Qua đó, tác đ ng làm gi m P/E c a doanh nghi p.
2.4.1.4. Kh n ng sinh l i
Trong c nh tranh, công ty s có m t m c l i nhu n k v ng nh t đ nh d a trên
chi phí v n c a h . Và đ doanh nghi p t n t i và phát tri n doanh nghi p, nhà qu n tr
doanh nghi p ph i có m c l i nhu n l n h n hay b ng chi phí v n c a nó. Và nh v y
c đông th

ng tìm ki m công ty có kh n ng sinh l i cao, nó là b ng ch ng cho vi c

19


công ty đang thanh toán cho m c giá l n h n c a c phi u trên th tr

ng so v i giá tr

bút toán c a nó.
nghiên c u tác đ ng c a kh n ng sinh l i đ n ch s P/E c a c phi u tác gi
l a ch n ch tiêu ROE và ROA đ phân tích nh h ng. B i vì ch tiêu ROE là m t
trong nh ng ch tiêu tài chính quan tr ng nh t. Vì nó là ch tiêu đ đo l ng kh n ng
sinh l i c a m t công ty đ i v i ch đ u t . Công th c tính ROE:
ROE = L i nhu n sau thu / V n ch s h uăbìnhăquơn
Ch tiêu này liên quan tr c ti p đ n thu nh n đ

c mang l i cho các c đông. Bên

c nh đó, thêm m t ch tiêu n a v đánh giá t su t sinh l i đó là t s l i nhu n trên tài
s n (th ng vi t t t là ROA t các ch cái đ u c a c m t ti ng Anh Return on
Assets) c ng quan tr ng không kém đây là m t t s tài chính dùng đ đo l ng kh
n ng sinh l i trên m i đ ng tài s n c a doanh nghi p. Công th c tính ROA:
ROA = L i nhu n sau thu / T ngătƠiăs n
D

i đây là b ng t ng h p m t s nghiên c u v nhân t này mà tác gi đã t ng

h p:
B ng 2.4. Th
Th

ROE

ROA

ROE

căđo

c đo kh n ng sinh l i

Tácăgi vƠăđ tƠiănghiênăc u
Dră Talată Afzaă vƠă Ms.ă Samyaă Tahi (2012):
Determinants of Price-Earnings Ratio. The Case of
Chemical Sector of Pakistan
Wan-Ting (Alexandra) Wu (2013): The P/E
Ratio And Profitability
StephenăH.ăPenmanăvƠ Xiao-Jun Zhang (2004):
Modeling Sustainable Earnings and P/E Ratios
Using Financial Statement Information
Ngu n: tác gi t t ng h p

Khi nghiên c u thêm v m c nh h ng c a t su t sinh l i đ n ch s P/E c a
doanh nghi p ta nh n th y t su t sinh l i đ c các nhà đ u t , c đông c a doanh
nghi p quan tâm nh t vì nó ph n ánh nh ng gì mà h s đ c h ng. N u Công ty đ t
đ c m t t l l i nhu n trên v n h p lỦ. M t m t, duy trì tr c t c đ u đ n cho các
c đông và duy trì t l l i nhu n đ l i h p lỦ cho s phát tri n c a doanh nghi p, m t
khác, tránh vi c tìm ki m các ngu n b sung t bên ngoài có chi phí v n cao. Bên

20

Thang Long University Library


c nh đó, vi c xem xét ch tiêu ROE có 1 Ủ ngh a quan tr ng là xác đ nh m c tiêu kinh
doanh c a ban lãnh đ o doanh nghi p là t i đa hoá l i nhu n hay t i đa hoá quy mô.
N u doanh nghi p có t s này càng cao, l i nhu n đ l i càng l n thì quy mô v n t
có s ngày càng t ng k t h p v i ho t đ ng đ u t th n tr ng, thì t l VCSH/t ng
ngu n v n s t ng d n, m c đ r i ro cho vay c a doanh nghi p gi m. Ng c l i n u
doanh nghi p có t s này th p, kh n ng tích lu h n ch , trong khi đó quy mô đ u t
m r ng thì doanh nghi p s dùng ngu n v n vay bên ngoài nhi u h n s làm cho t
tr ng v n CSH/t ng ngu n v n gi m, kinh doanh không b n v ng làm t ng r i ro khi
cho vay. Cùng quan đi m v i nh ng nh n đ nh trên nghiên c u c a tác gi Dr Talat
Afza và Ms. Samya Tahi đã ch ra m i quan h c ng chi u gi a kh n ng sinh l i và
ch s P/E c a doanh nghi p qua nghiên c u th c nghi m trong ngành hóa ch t t i
Pakistan.
Song bên c nh đó c ng t n t i nh ng nghiên c u có k t qu trái ng c v i nh n
đ nh ph n trên nh nghiên c u c a Wan-Ting (Alexandra) ch ra r ng t l P / E có
m t m i quan h hình ch U v i ROE. Nh ng công ty có P/E cao h n th ng có ROE
th p h n. i u này đ c gi i thích là do ROE l n th ng nguyên nhân là do l i nhu n
sau thu c a doanh nghi p t ng m nh, mà l i nhu n t ng d n đ n thu nh p c a c
đông (EPS) t ng theo. Trong khi đó, EPS l i ngh ch bi n v i t l P/E. V y nên t đó
nghiên c u rút ra nh n đ nh, t su t sinh l i tác đ ng ng
doanh nghi p.

c chi u đ n ch s P/E c a

2.4.1.5. Chính sách c t c
C đông th

ng v i t cách là ng

i ch s h u công ty tr c ti p tham gia đi u

hành công ty, là ng i ch u trách nghi m c ng nh h ng th k t qu cu i cùng c a
vi c kinh doanh nên s không h ng h t ph n thu nh p dành cho c đông. Ph n thu
nh p dành cho c đông th ng đ c chia làm hai ph n. M t ph n thu nh p gi l i
không chia trích vào qu đ tái đ u t . Ph n còn l i dành chia cho các c đông đ c
g i là c t c m i c ph n. T l phân chia hai ph n này th hi n tính hi u qu c a
chính sách c t c công ty nó c ng là nhân t quan tr ng trong chi n l c phát tri n
công ty. (Bùi Kim Y n – Th tr
Th

ng ch ng khoán – Trang 86)

c đo: Chính sách c t c c a doanh nghi p đ

thanh toán c t c (Pcs) . D
nghi p.

c xem xét d a vào ch s

i đây là công th c tính t l chi tr c t c c a các doanh

Ta có công th c:

21


Thu nh păròngăậ C t că uăđƣi

Thu nh p m i c ph n
(Earning per share ậ EPS )
C t c m i c phi u
(DPS)

=

S c phi uăth

ngăđangăl uăhƠnh

Thu nh păròngăậ C t că uăđƣiăậ Thu nh p gi l i
=

S c phi uăth

ngăđangăl uăhƠnh

DPS
T l chi tr c t c (Pcs) =
EPS
B ng 2.5. Th
Th

căđo

c đo chính sách c t c

Tácăgi vƠăđ tƠi nghiênăc u

T l chi tr c t c

Dră Talată Afzaă vƠă Ms.ă Samyaă Tahir (2012):
Determinants of Price-Earnings Ratio. The Case
of Chemical Sector of Pakistan

T l chi tr c t c

Mehdiă Moradiă ,ă Mahdiă Salehiă vƠă Shahnază
Honarmand (2010): Factors affecting dividend
policy: Empirical evidence of Iran
Imad Zeyad Ramadan (2014): Confidence Index

T l chi tr c t c

Determinants of the Amman Stock Exchange
Listed Companies
Ngu n: tác gi t t ng h p

Vi c xem xét s nh h ng c a chính sách c t c t i P/E c a doanh nghi p ta
nh n th y. Chính sách chia c t c c a công ty th hi n qua t l l i nhu n gi l i.
Theo lỦ thuy t tín hi u, công ty có chính sách chia c t c n đ nh và gi đ c m c
t ng tr ng b n v ng v c t c s đ c đánh giá cao h n so v i các công ty không có
chính sách duy trì m c c t c n đ nh. Ngoài ra, t l l i nhu n gi l i còn nh h ng
tr c ti p lên t c đ t ng tr

ng c t c c ng nh t c đ t ng tr

ng c a công ty. M t

khác trong công ty c ph n, vi c quy t đ nh đ nh h ng phân chia l i t c c ph n cho
các c đông là v n đ h t s c quan tr ng, nó không đ n gi n là vi c chia lãi cho các c
đông mà có Ủ ngh a trên nhi u m c. S t ng gi m c t c nh h ng tr c ti p t i thu
nh p c a đ i b ph n c đông đ đ n nh h ng đ n tr giá c phi u c a công ty trên
TTCK. Qua đó, s nh h ng đ n ch s P/E.
M t nghiên c u th c nghi m c a Pandy (2001) đã nghiên c u hành vi thanh toán
c t c t i Malaysia. Các m u nghiên c u bao g m 248 công ty niêm y t trong th i

22

Thang Long University Library


gian t n m 1993 đ n 2000. Nh ng m u này bao g m các ngành công nghi p xây
d ng, hàng tiêu dùng, s n ph m công nghi p, s n ph m nông nghi p, b t đ ng s n, và
các doanh nghi p d ch v . K t qu cho th y t l thanh toán c t c gi a các công ty
khác nhau thu c cùng ngành đem l i các nh h ng khác nhau cho t s P/E c a
doanh nghi p
Malayxia. Cùng v i đó, t k t qu c a nghiên c u Miller and
Modigliani (1961) ch ra r ng công ty có th t ng giá c phi u c a nó b ng cách t ng
(ho c gi m) chi tr c t c c a mình. i u đó s gián ti p tác đ ng đ n ch s P/E c a
doanh nghi p. Trong khi đó, quan h gi a giá c phi u và ch s P/E là đ ng bi n nên
ta có th hi v ng t l chi tr c t c tác đ ng cùng chi u v i ch s P/E.
Tuy nhiên, theo lỦ thuy t phát tín hi u (Signaling Theory) b t đ u t công trình
c a Ross (1977) và Lyland, Pyle (1977) thì m i quan h c a t l chi tr c t c v i P/E
là ng c chi u. V i gi đ nh đ c đ a ra r ng thông tin không ph i là nh nhau cho
t t c các bên cùng lúc (bên doanh nghi p và bên nhà đ u t m i), d n đ n ngu n
thông tin b t cân x ng là t t y u. Theo lỦ thuy t này, các nhà qu n tr luôn n m rõ h n
so v i các nhà đ u t bên ngoài v tình hình kinh doanh c ng nh các tri n v ng c a

doanh nghi p. H s không mu n chia s l i nhu n v i nh ng ng i ch s h u m i
khi doanh nghi p đ c d báo có tri n v ng ho t đ ng t t. Tuy nhiên, khi ho t đ ng
kinh doanh có xu h ng s không m y sáng s a thì các nhà qu n tr l i mong mu n
chia s nh ng r i ro này v i nh ng ng i ch m i c a doanh nghi p. Do đó có th
ng m hi u r ng khi m t doanh nghi p công b t ng t l chi tr cho các c đông nh m
thu hút các nhà đ u t m i c ng đ ng ngh a v i vi c tri n v ng c a doanh nghi p
không đ c t t, hay c phi u c a công ty đang đ c đánh giá quá cao, trong t ng lai
có xu h ng gi m d n đ n t l P/E c a doanh nghi p c ng gi m theo. i u này th
hi n m i quan h ng c chi u gi a chính sách chi tr c t c và h s P/E c a doanh
nghi p.
2.4.1.6. T ng tr

ng th ph n.

Th ph n c a doanh nghi p là ph n th tr ng doanh nghi p đã chi m l nh đ c.
Th c ch t nó là ph n phân chia th tr ng c a doanh nghi p đ i v i các đ i th c nh
tranh trong ngành. Ng

i ta th

ng phân chia thành 2 lo i th tr

Lo i 1: Ph n phân chia th tr
Cáchă1 : (Th

ng tuy t đ i. Ta có th

c đo c a ch tiêu này:

c đo hi n v t )

Qhv
Th ph n c a doanh nghi p =
Q

23

ng bao g m:


Trong đó :
 Qhv : Là kh i l

ng hàng hoá b ng hi n v t tiêu th đ

 Q : Là t ng kh i l
Cáchă2 : (Th

c.

ng s n ph m cùng lo i tiêu th trên th tr

ng.

c đo giá tr )
TRdn
Th ph n c a doanh nghi p =
TR

Trong đó :
 TR dn : Doanh thu c a doanh nghi p th c hi n đ

 TR : Doanh thu c a toàn ngành hi n có trên th tr
Lo i 2: Ph n phân chia th tr

ng t

c.
ng.

ng đ i là t l gi a ph n phân chia th

tr ng tuy t đ i c a doanh nghi p so v i ph n phân chia th tr
th c nh tranh m nh nh t trong ngành.

ng tuy t đ i c a đ i

Cách tính :
Th ph năt

ngăđ i =

TRdn
TRđt

Trong đó : TRđt : Doanh thu c a đ i th c nh tranh m nh nh t trong ngành
TRdn: Doanh thu c a doanh nghi p th c hi n đ
Vi c xem xét th ph n đ

c.

c coi là m t bi n pháp u tiên c a ng

i tiêu dùng đ i

v i m t s n ph m khác trên s n ph m t ng t . M t th ph n cao h n th ng có ngh a
là doanh s bán hàng l n h n, n l c ít h n nh ng l i bán nhi u h n và là m t rào c n
m nh m đ nh p c nh cho đ i th c nh tranh khác. M t th ph n cao h n c ng có
ngh a là n u th tr ng m r ng, các c đông n m gi c phi u c a công ty s đ
nhi u h n đ y giá c phi u t ng lên.

cl i

Thêm vào đó theo m t s nghiên c u thì th ph n là khái ni m quan tr ng v i các
nhà qu n tr chi n l c hi n đ i. Doanh nghi p nào chi m đ c th ph n l n s có l i
th trên th tr ng. M t khác, theo lỦ thuy t phát tín hi u m t doanh nghi p có th
ph n l n thì ch ng khoán c a h s r t đ c các nhà đ u t quan tâm, có đ c lòng tin
c a h v đ an toàn khi đem ti n đ u t vào doanh nghi p. Vì v y th ph n l n tác
đ ng đ n th hi u c a nhà đ u t qua đó tác đ ng cùng chi u giá c phi u trên th
tr ng, d n đ n nh h ng đ ng bi n t i ch s P/E. Trong nghiên c u ngày, V i th i
gian và ngu n l c có h n nên tác gi s d ng th c đo giá tr đ xem xét m c đ nh
h

ng c a th ph n t i ch s P/E.

24

Thang Long University Library


2.4.2. Các nhân t ngo i sinh
Ta có công th c: P/E = P/ EPS. Nh v y h s giá trên thu nh p đ ng bi n v i

giá c th tr ng c a c phi u. Vì th nh ng y u t tác đ ng tích c c đ n P (giá th
tr ng c a c phi u) thì c ng s tác đ ng tích c c đ n ch s P/E và ng c l i. M t
khác, các nhân t đ ng bi n v i EPS thì s ng c bi n v i t l P/E c a doanh nghi p.
2.4.2.1. L m phát
Khái ni m: L m phát x y ra khi m c giá c chung thay đ i. Khi m c giá t ng lên
đ c g i là l m phát, khi m c giá gi m xu ng đ c g i là gi m phát. V y l m phát là
s t ng lên c a m c giá c trung bình theo th i gian. (Tr n Th Hòa – Sách h ng d n
h c t p Kinh t vi mô –H c Vi n Công Ngh B u Chính Vi n Thông –Trang 127)
L m phát đ c đ c tr ng b i ch s chung c a giá c và lo i ch s bi u hi n l m
phát đ c g i là ch s l m phát hay ch s giá c chung c a toàn b n n kinh t đó là
GNPdanh ngh a/ GNPth c t . Trong th c t th ng đ c thay th b ng m t trong hai lo i
ch s giá thông d ng khác là: ch s giá tiêu dung ho c ch s giá c s n xu t.
Th

c đo t l l m phát: tính b ng ch s giá hàng tiêu dùng (CPI) là ch s th

hi n m c giá trung bình c a gi hàng hóa và d ch v mà m t gia đình mua
v ik g c

k này so

Công th c:
T l l măphátă=

100% * (CPI0 ậ CPI-1)
CPI-1

Trong đó:
 CPI0 là ch s giá tiêu dùng c a k hi n t i
 CPI-1 là ch s giá tiêu dùng c a k tr

c

Ngoài ra còn m t s cách tính t l l m phát thông qua các ch tiêu khác nh là:
Ch s giá hàng s n su t (PPI): ph n ánh m c giá trung bình c a m t gi hàng
hóa mà m t doanh nghi p mua k này so v i k g c
Ch s gi m l m phát theo GDP (Id) ph n ánh s thay đ i m c giá trung bình c a
t t c hàng hóa và d ch v s n xu t n m hi n hành (n m tr c) so v i n m g c
Khi phân tích tình hình kinh t nh n th y, l m phát t ng luôn là d u hi u cho th y
r ng s t ng tr ng c a n n kinh t s không b n v ng, lãi su t s t ng lên, kh n ng
thu l i nhu n c a doanh nghi p b h th p làm cho giá c phi u gi m. B t c khi nào
l m phát bùng lên, đ ng ti n khôn ngoan s r i kh i các c phi u mà nó đã đ

25

cđ u