Luận án tiến sĩ kinh tế nghiên cứu đánh giá trọng yếu và rủi ro kiểm toán nhằm nâng cao chất lượng hoạt động trong các công ty kiểm toán độc lập việt nam encrypted

B
TR

NG

GIÁO D C VĨ ĨO T O
I H C KINH T QU C DỂN

OĨN THANH NGA

NGHIểN C U ÁNH GIÁ TR NG Y U VĨ R I RO KI M TOÁN
NH M NỂNG CAO CH T L

NG HO T

CỌNG TY KI M TOÁN

NG TRONG CÁC

C L P VI T NAM

LU N ÁN TI N S KINH T

HƠ N i - 2014


B
TR

NG

GIÁO D C VĨ ĨO T O
I H C KINH T QU C DỂN

OĨN THANH NGA

NGHIểN C U ÁNH GIÁ TR NG Y U VĨ R I RO KI M TOÁN
NH M NỂNG CAO CH T L

NG HO T

CỌNG TY KI M TOÁN

NG TRONG CÁC

C L P VI T NAM

Chuyên ngành: K toán, Ki m toán vƠ Phơn tích Mã
s : 62.34.30.01

LU N ÁN TI N S KINH T

Ng

ih

ng d n khoa h c:

1. GS.TS. Nguy n Quang
Quynh
2. PGS.TS. Lê Th Hòa

HƠ N i - 2014



L I CAM OAN
Tôi xin cam đoan Lu n án nƠy lƠ công trình nghiên c u c a riêng tôi. S
li u s d ng trong Lu n án lƠ trung th c. Nh ng k t qu c a Lu n án ch a t ng
đ

c công b trong b t c công trình nƠo.

Tác gi c a Lu n án

oƠn Thanh Nga


v

M CL C
Trang
Trang ph bìa…………………………………………………….

ii

L i cam đoan……………………………………………………..

iii

M c l c……………………………………………………………

iv

Danh m c các ch vi t t t………………………………………..

vii

Danh m c s đ , b ng, bi u………………………………………

ix

L IM

1

CH

U……………………………………………………
NG 1: NH NG V N

Lụ LU N C

B NV

ÁNH GIÁ TR NG Y U VĨ R I RO KI M TOÁN V I
VI C NỂNG CAO CH T L

NG HO T

NG TRONG

CÁC CỌNG TY KI M TOÁN……………………...…………

8

1.1. LỦ lu n chung v tr ng y u vƠ r i ro ki m toán..................

8

1.1.1. LỦ lu n c b n v tr ng y u..................................................

8

1.1.2. LỦ lu n c b n v r i ro ki m toán…………………………

14

1.2. ánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m toán v i vi c nơng cao
ch t l

ng ho t đ ng trong các công ty ki m toán……………

22

1.2.1. ánh giá tr ng y u………………………………………….

22

1.2.2. ánh giá r i ro ki m toán…………………………………..

36

1.2.3. Ch t l

56

ng ki m toán ………………………………...……

1.2.4. M i quan h gi a đánh giá tr ng y u, r i ro ki m toán v i
vi c nơng cao ch t l

ng ki m toán………………………………

61

1.2.5. Các nhơn t tác đ ng đ n đánh giá tr ng y u, r i ro ki m
toán vƠ ch t l
CH

ng ki m toán……………………………………...

NG 2: TH C TR NG ÁNH GIÁ TR NG Y U VĨ

R I RO KI M TOÁN TRONG QUAN H V I CH T

70


vi

L

NG KI M TOÁN C A CÁC CỌNG TY KI M TOÁN
C L P VI T NAM ………………………………………….

2.1.

76

c đi m t ch c vƠ ho t đ ng c a các công ty ki m toán

đ c l p Vi t Nam v i ch n m u nghiên c u …………………….
2.1.1.

76

c đi m hình thƠnh vƠ phát tri n c a các công ty ki m

toán đ c l p Vi t Nam…………………………………………….
2.1.2.

76

c đi m ho t đ ng c a các công ty ki m toán đ c l p Vi t

Nam ……………………………………………………………….
2.2. Tình hình đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m toán v i ch t l
ki m toán c a các công ty ki m toán đ c l p Vi t

83

ng

Nam………………………………………………......................

87

2.2.1. ánh giá r i ro ch p nh n h p đ ng ki m toán………….....

87

2.2.2. ánh giá tr ng y u…………………………………………

88

2.2.3. ánh giá r i ro ki m toán…………………………………..

104

2.2.4. Th c tr ng ch t l ng ki m toán c a các công ty ki m toán đ c
l p Vi t Nam trong m i liên h v i đánh giá tr ng y u vƠ r i
ro ki m toán……………………………………………………….

123

2.3. Nh n xét chung tình hình đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m toán
trong quan h v i ch t l

ng ki m toán c a các công ty ki m toán

đ c l p Vi t Nam…………..…………….. 136

2.3.1. Nh ng k t qu đ t đ

c trong công tác đánh giá tr ng y u

vƠ r i ro ki m toán………………………………………………..

136

2.3.2. Nh ng h n ch , t n t i trong công tác đánh giá tr ng y u
vƠ r i ro ki m toán………………………………………………

141

2.3.3. Nguyên nhơn c a nh ng h n ch …………………………..

144


vii

CH
NG 3: PH
NG H
NG VĨ GI I PHÁP HOĨN
THI N ÁNH GIÁ TR NG Y U VĨ R I RO KI M TOÁN
V I VI C NỂNG CAO CH T L
NG KI M TOÁN C A
CÁC CỌNG TY KI M TOÁN
C L P VI T
NAM……………………………………………………………...

3.1. Tính t t y u vƠ ph

ng h

149

ng hoƠn thi n đánh giá tr ng y u vƠ

r i ro ki m toán trong ki m toán báo cáo tƠi chính do các công ty
ki m toán đ c l p Vi t Nam th c hi n..................... 149
3.1.1. T nh t t y u ph i hoƠn thi n đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m
toán trong ki m toán báo cáo tƠi ch nh do các công ty ki m
toán đ c l p Vi t Nam th c hi n..................................................
149
3.1.2. Ph

ng h

ng hoƠn thi n đánh giá tr ng y u vƠ r i ro

ki m toán nh m nơng cao ch t l

ng ki m toán c a ki m toán

đ c l p Vi t Nam...........................................................................

155

3.2. Gi i pháp hoƠn thi n đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m
toán nh m nơng cao ch t l

ng ki m toán c a các công ty

ki m toán đ c l p Vi t Nam.........................................................

157

3.2.1. Nhóm gi i pháp v nghi p v chuyên môn ..........................

157

3.2.2. Nhóm gi i pháp v t ch c..................................................

189

3.2.3. Ki n ngh th c hi n các gi i pháp….……..………………..

218

K T LU N………………………………………………………

224

DANH M C CỌNG TRÌNH NGHIểN C U C A TÁC GI ……………...

xi

DANH M C TÀI LI U THAM KH O……………………………………..

xii

PH L C………………………………………………………......................

xiii


viii

DANH M C CÁC CH

STT

KỦ hi u vi t t t

VI T T T

Vi t đ y đ Ti ng Vi t

Vi t đ y đ Ti ng Anh

1

AACC

Công ty TNHH K toán
Ki m toán vƠ T v n Vi t
Nam (AACC)

Vietnam Accounting, Auditing
and Consultancy Company

Limited

2

AASC

Công ty TNHH D ch v T
v n TƠi chính K toán vƠ
Ki m toán

Auditing and Accounting
Financial Consultancy Service
Company Limited

3

AASCN

Công ty TNHH D ch v T
v n TƠi chính K toán vƠ
Ki m toán Nam Vi t

Nam Viet Auditing and
Accounting Financial
Consultancy Service Company
Limited

4

ACPA

Công ty TNHH Ki m toán vƠ
T v n NEXIA ACPA

NEXIA ACPA Auditing and
Consulting Company Limited

5

AISC

Công ty TNHH Ki m toán vƠ
D ch v Tin h c

Auditing
and
Informatics
Services Company Limited

6

AnPhu

Công ty TNHH Ki m toán
An Phú

AnPhu Auditing Company
Limited

7

AVA

Công ty TNHH T v n K
toán vƠ Ki m toán Vi t Nam
(AVA)

8

A&C

Công ty TNHH Ki m toán vƠ
T v n

9

ATC

Công ty C ph n Ki m toán T v n Thu ATC

10

BCTC

Báo cáo tài chính

11

CA&A

Công ty TNHH T v n vƠ
Ki m toán CA&A

12

CPA Vi tNam

Công ty H p danh Ki m toán
Vi t Nam (CPA VietNam)

13

Delloite Vi t
Nam

Công ty TNHH Delloite Vi t
Nam

14

DTL

Công ty TNHH Ki m toán
DTL

Auditing
and
Company Limited

Consulting

ix
15

FADACO

Công ty TNHH Ki m toán vƠ
T v n u t TƠi chính
Châu Á

16

HTKSNB

H th ng ki m soát n i b

17

IFC

Công ty TNHH Ki m toán vƠ
T v n TƠi chính Qu c t

18

KTV

Ki m toán viên

19

NWA

Công ty TNHH Ki m toán
Th Gi i M i

20

TNHH

Trách nhi m h u h n

21

TL

Công ty C ph n Ki m toán
Th ng Long (TL)

22

UHY

Công ty TNHH D ch v

The Asian Auditing and
Financial Investment
Consultant Co., Ltd

International Auditing and
Financial Consulting Company
Limited

New World Auditing Company
Limited

Ki m toán vƠ T v n UHY
23

VAAC

Công ty TNHH Ki m toán vƠ
K toán Vi t Nam

Vietnam Auditing and
Accounting Company Limited

24

VAE

Công ty TNHH Ki m toán vƠ
nh giá Vi t Nam

Vietnam Auditing and
Evaluation Company Limited

25

VFA

Công ty TNHH Ki m toán
VFA

26

VIA

Công ty TNHH Ki m toán
Qu c t Vi t Nam

Vietnam International Auditing
Company Limited

27

VINAUDI

Công ty TNHH Ki m toán,
K toán vƠ D ch v TƠi chính

Vietnam Profession of
Auditing, Accounting and
Financial services Co., Ltd

Vi t Nam
28

VNFC AUDIT Công ty TNHH Ki m toán

đ c l p Qu c gia Vi t Nam
(VNFC AUDIT)

Vietnam National Independent
Auditing Company Limited


x

DANH M C CÁC B NG, BI U, S
Danh m c b ng, bi u
B ng s

Tên b ng

Trang

B ng 1.1

B ng xác đ nh m c
tiêu l i nhu n g p

ng ban đ u v tr ng y u theo ch

26

B ng 1.2

B ng tóm t t 10 ắnguyên t c ngón tay cáiẰ s d ng đ xác đ nh
m c c l ng ban đ u v tr ng y u

29

B ng 1.3

M i quan h gi a r i ro phát hi n v i r i ro ti m tƠng vƠ r i ro
ki m soát

55

B ng 2.1

Tiêu chí ch m đi m đ phơn lo i các công ty ki m toán đ c l p
Vi t Nam

78

B ng 2.2

B ng danh sách các công ty ki m toán thu c m u đi u tra c a
Lu n án

82

B ng 2.3

B ng Xác đ nh m c tr ng y u theo doanh thu

91

B ng 2.4

B ng tính m c tr ng y u c a AASC

93

B ng 2.5

B ng H

cl

ng d n tính giá tr chênh l ch có th ch p nh n đ

c

100

B ng 2.6

B ng Xác đ nh t l tính sai ph m có th b qua c a ACPA

102

B ng 2.7

Ma tr n ki m tra đ nh h

113

B ng 2.8

Mô hình đ tin c y ki m toán

119

B ng 2.9

B ng Th ng kê k t qu kháo sát b ng ph n m m SPSS

128

B ng 2.10

B ng H s t

129

B ng 2.11

B ng các ch tiêu phơn lo i nhóm nghiên c u

131

B ng 2.12

B ng k t qu phơn tích b ng Ki m đ nh tham s trung bình hai
m u (hai m u đ c l p)

131

B ng 3.1

B ng Cơn đ i k toán t i ngƠy 31/12/N c a Công ty ABC

159

B ng 3.2

B ng phơn b m c tr ng y u cho các kho n m c trên BCTC

160

B ng 3.3

Các n i dung liên quan đ n r i ro kinh doanh trong phơn tích
SWOT

169

ng c a Delloite Vi t Nam

ng quan


xi

B ng 3.4

S d ng phơn tích PEST đ i v i các tác đ ng c a môi tr

ng

172

B ng 3.5

B ng đánh giá r i ro ki m soát đ i v i t ng c s d n li u trên
ph ng di n s d tƠi kho n vƠ lo i nghi p v

179

B ng 3.6

B ng thi t k các th nghi m ki m soát đ i v i t ng c s d n
li u trên ph ng di n s d tƠi kho n vƠ lo i nghi p v

180

B ng 3.7

Các kỦ hi u v s đ c b n

187

B ng 3.8

Tiêu chí ch m đi m đ phơn lo i các công ty ki m toán đ c l p
Vi t Nam

194

Bi u 2.1

Gi y t lƠm vi c v phơn tích s b B ng cơn đ i k toán

116

Danh m c s đ
S đ s

Tên s đ

Trang

S đ 1.1

M i quan h gi a các lo i r i ro ki m toán

21

S đ 1.2

Các b

24

S đ 1.3

Trình t đánh giá r i ro ki m toán

36

S đ 1.4

Quy trình đánh giá HTKSNB vƠ r i ro ki m soát

47

S đ 1.5

Quan h gi a r i ro ki m toán v i chi phí ki m toán (B ng
ch ng ki m toán)

66

S đ 1.6

M i quan h gi a đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m toán v i
vi c nơng cao ch t l ng ki m toán

71

S đ 3.1

Các b

c đánh giá r i ro kinh doanh c a khách hƠng

163

S đ 3.2

Các nhơn t tác đ ng đ n môi tr ng kinh doanh c a doanh
nghi p c n đ c xem xét trong quá trình ki m toán

164

S đ 3.3

Mô hình th đi m cơn b ng

175

c trong quy trình đánh giá tr ng y u


1

L IM

1. Tính c p thi t c a

U

tƠi lu n án

Ki m toán đang d n kh ng đ nh v trí quan tr ng trong n n kinh t Vi t
Nam. Ki m toán đ c l p Vi t Nam đ

c chính th c thƠnh l p vƠo n m 1991

v i s ra đ i c a hai công ty ki m toán thu c B TƠi chính lƠ Công ty Ki m
toán Vi t Nam (nay lƠ Delloite Vi t Nam) vƠ Công ty D ch v T v n TƠi chính
K toán vƠ Ki m toán (AASC). Sau g n 20 n m ho t đ ng, cùng v i ti n trình
h i nh p vƠ phát tri n kinh t c a đ t n
Vi t Nam đư không ng ng gia t ng v s l

c, các công ty ki m toán đ c l p c a
ng vƠ nơng cao ch t l

ng d ch v

cung c p.
Hi n nay, D ch v Ki m toán BCTC v n lƠ d ch v chi m t tr ng l n
trong t ng doanh thu c a các công ty ki m toán đ c l p Vi t Nam. Ki m toán
BCTC đ a ra s đ m b o h p lỦ c a KTV v tính trung th c, h p lỦ, h p pháp
c a BCTC, t đó đ m b o BCTC không còn ch a các sai ph m tr ng y u nh
h

ng đ n quy t đ nh c a ng

i s d ng thông tin trên BCTC.

Cùng v i xu th h i nh p v d ch v k toán, ki m toán v i khu v c vƠ
qu c t , nh ng đòi h i t th c ti n qu n lỦ đư đ t ra yêu c u ph i nơng cao ch t
l

ng d ch v cung c p c a các công ty ki m toán đ c l p Vi t Nam. M t y u

t quan tr ng góp ph n nơng cao ch t l

ng cu c ki m toán lƠ đánh giá khoa

h c vƠ chu n xác tr ng y u vƠ r i ro ki m toán. Tuy nhiên, trên th c t công
vi c đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m toán trong ki m toán BCTC c a các công
ty ki m toán đ c l p Vi t Nam hi n v n còn nhi u đi m ch a hoƠn thi n. Chính


2

vì v y, nghiên c u vi c hoƠn thi n đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m toán trong
ki m toán BCTC lƠ m t v n đ c p bách.
Hi n nay,

Vi t Nam đư có các công trình nghiên c u v ki m toán đ

c

công b . Tuy nhiên v n ch a có đ tƠi nƠo đi sơu vƠo l nh v c đánh giá tr ng
y u vƠ r i ro ki m toán c a các công ty ki m toán đ c l p, đ c bi t trong quan
h v i vi c nơng cao ch t l

ng ki m toán. Do đó, Tác gi đư ch n

tƠi cho

Lu n án Ti n s c a mình là: “Nghiên c u đánh giá tr ng y u và r i ro ki m
toán nh m nâng cao ch t l

ng ho t đ ng trong các công ty ki m toán đ c

l p Vi t Nam”.

2. Công trình nghiên c u liên quan đ n

tƠi lu n án

Ki m toán đóng vai trò quan tr ng trong vi c lƠm lƠnh m nh n n tƠi chính
vƠ đ m b o đ tin c y c a h th ng thông tin kinh t . Tuy nhiên, th c t cho
th y ch t l

ng ho t đ ng ki m toán đ c l p còn b c l nhi u t n t i mƠ h u

qu c a nó lƠ s m t lòng tin c a các nhƠ đ u t , c a công chúng vƠo tính trung
th c, khách quan c a thông tin vƠ tính lƠnh m nh c a ho t đ ng tƠi chính đư
qua ki m toán. M t trong nh ng nguyên nhơn chính c a tình hình trên lƠ do
công tác đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m toán không đ

c quan tơm đúng

m c, nhi u công ty ki m toán ch y theo l i nhu n ch p nh n r i ro cao, b qua
các qui trình, chu n m c ki m toán. Chính vì v y, trong kho ng 10 n m tr l i
đơy, v n đ đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m toán đư nh n đ

c s quan tơm

c a nhi u h c gi trên th gi i. Có th k ra đơy m t s công trình nghiên c u
chính sau:
Lu n án ti n s c a Thomas M.Kozloski t i

i h c Drexel (2002) ắ ánh

giá r i ro sai ph m c a KTV: Tác đ ng c a s t

ng t vƠ kinh nghi m r i ro

t các đánh giá tr

cẰ.

tƠi đư h th ng hoá vƠ khái quát các v n đ v r i ro

ki m toán; đ a ra vƠ gi i quy t thƠnh công m t v n đ c th lƠ nh h

ng c a


3

s t

ng t vƠ kinh nghi m r i ro t các l n đánh giá tr

xơy d ng mô hình phơn tích nh h

c b ng ph

ng pháp

ng vƠ th c nghi m trên các cu c ki m toán

(Pilot Test). Các ki n ngh vƠ k t lu n c a

tƠi lƠ tƠi li u tham kh o quí giá

cho các nghiên c u liên quan đ n đánh giá r i ro ki m toán.
Lu n án ti n s c a Vincent E. Owhoso t i

i h c Florida (1998) v

ắGi m r i ro ki m toán thông qua ho t đ ng ki m soát ki m toánẰ. M t trong
các đóng góp l n c a

tƠi lƠ khái quát đ

trình ki m toán BCTC lƠm nh h
đó Tác gi đư đ xu t đ

c các r i ro có th x y ra trong quy

ng đ n ch t l

ng ho t đ ng ki m toán. Qua

c nhi u gi i pháp v ki m tra vƠ soát xét h s ki m

toán nh m gi m thi u các r i ro phát sinh vƠ nơng cao ch t l

ng ki m toán.

Lu n án ti n s c a Lau Tze Yiu, Peter t i đ i h c Hongkong (1997) v
ắPhơn tích tác đ ng c a r i ro, tr ng y u vƠ c u trúc đ i v i vi c l a ch n b ng
ch ng ki m toánẰ. ơy lƠ công trình nghiên c u có qui mô l n, phơn tích đ y
đ các v n đ c b n v r i ro ki m toán, tr ng y u ki m toán, m i quan h
gi a tr ng y u vƠ r i ro trong vi c nơng cao ch t l
NgoƠi ra, k t qu nghiên c u c a

ng b ng ch ng ki m toán.

tƠi c ng có tính kh thi cao, đ c bi t phù

h p v i các qu c gia có n n kinh t m i n i t i khu v c Chơu Á.
Bên c nh đó, các giáo trình ki m toán trên th gi i nh Auditing c a
Alvin A.Arens và James K. Lpebbecke; Auditing: A Risk Analysis Approach
(5th Edition); Auditing - A Systematic Approach c a McGraw-Hill;… lƠ t p
h p đ y đ vƠ có h th ng v các v n đ lỦ lu n liên quan đ n đánh giá tr ng
y u vƠ r i ro ki m toán. NgoƠi ra, đ nghiên c u các v n đ v r i ro ki m toán
ph i k đ n h th ng các chu n m c ki m toán qu c t c a ISA, INTOSAI,
IFAC… vƠ h

ng d n th c hi n ki m toán, tƠi li u phơn tích nghiên c u c a

các công ty ki m toán, các t ch c ki m toán l n nh Hi p h i K toán viên
công ch ng Anh (ACCA), Hi p h i K toán viên công ch ng Úc (CPA
Australia ); các t p đoƠn ki m toán l n nh Delloite, KPMG,


4

E&Y, PWC…
T i Vi t Nam, cùng v i s phát tri n c a ho t đ ng ki m toán đ c l p, các
nghiên c u v ki m toán nói chung vƠ đánh giá tr ng y u, r i ro ki m toán nói
riêng c ng đư có nh ng thƠnh công ban đ u. V m t lỦ lu n c b n các công
trình nƠy đư bám sát các nguyên lỦ hi n đ i trên th gi i vƠ đ
các giáo trình ki m toán c a m t s h c vi n, tr
Kinh t qu c dơn,

c đúc k t trong

ng đ i h c l n nh

ih c

i h c Kinh t ThƠnh ph H Chí Minh, H c vi n TƠi

chính… Bên c nh đó, t i Vi t Nam c ng đư có m t s công trình nghiên c u
đ c l p liên quan đ n v n đ đánh giá tr ng y u vƠ r i ro nh m nơng cao ch t
l

ng ho t đ ng ki m toán, c th nh :

c ch ki m soát ch t l
GS.TS. V

tƠi nghiên c u khoa h c ắHoƠn thi n

ng ho t đ ng ki m toán đ c l p

ng ình Hu (2001) lƠm ch nhi m

tƠi;

Vi t NamẰ do

tƠi nghiên c u khoa

h c c p b ắNơng cao n ng l c c nh tranh c a các công ty ki m toán đ c l p
Vi t Nam hi n nayẰ do PGS.TS. oƠn Xuơn Tiên (2007) lƠm ch nhi m đ tƠi;
Lu n v n th c s ắNơng cao ch t l

ng qu n lỦ ho t đ ng ki m toán t i Công

ty Ki m toán Vi t NamẰ c a tác gi Tr n M nh D ng (2005); Lu n v n th c s
ắHoƠn thi n qui trình đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m toán trong ki m toán
báo cáo quy t toán ngơn sách nhƠ n

c c p huy n do Ki m toán nhƠ n

c th c

hi nẰ c a tác gi Ph m Ti n D ng (2007); Lu n v n th c s ắHoƠn thi n qui
trình đánh giá r i ro vƠ tr ng y u trong ki m toán BCTC c a các công ty cao
su do Công ty Ki m toán AASC th c hi nẰ c a tác gi Ph m Xuơn Th (2008);
Lu n v n th c s ắHoƠn thi n qui trình đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m toán
trong ki m toán BCTC doanh nghi p công ích qu c phòng do Ki m toán nhƠ
n

c th c hi nẰ c a tác gi Tr

ng H i Y n (2005);…

M c dù v y, cho đ n nay v n ch a có đ tƠi nghiên c u nƠo đi sơu vƠo
khía c nh đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m toán đ c bi t lƠ trong quan h v i
vi c nơng cao ch t l
Nam.

ng ki m toán t i các công ty ki m toán đ c l p c a Vi t


5

3. M c đích vƠ Ủ ngh a nghiên c u c a Lu n án
3.1. M c đích nghiên c u
Xu t phát t yêu c u đ i m i vƠ h i nh p, t th c ti n đánh giá tr ng y u
vƠ r i ro ki m toán trong ki m toán BCTC c a các công ty ki m toán đ c l p
Vi t Nam còn có nh ng b t c p c v lỦ lu n vƠ th c ti n, Lu n án đư đ t ra
các m c đích nghiên c u nh sau:
V lỦ lu n: Lu n án đi sơu nghiên c u m i quan h gi a đánh giá tr ng y u,
r i ro ki m toán v i vi c nơng cao ch t l

ng ki m toán.

V th c ti n: Nghiên c u, kh o sát th c tr ng đánh giá tr ng y u, r i ro ki m
toán vƠ ch t l

ng ki m toán c a các công ty ki m toán đ c l p Vi t Nam.

Trên c s phơn tích, đánh giá nh ng v n đ c p bách đ t ra, Lu n án nêu ra
ph

ng h

ng vƠ gi i pháp nh m hoƠn thi n đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m

toán v i vi c nơng cao ch t l

ng ki m toán c a các công ty ki m toán đ c l p

Vi t Nam.

3.2. Ý ngh a nghiên c u
-

Kh ng đ nh đ

c t m quan tr ng c a đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m

toán trong vi c nơng cao ch t l

ng ho t đ ng ki m toán c a các công ty ki m

toán đ c l p Vi t Nam;
-

a ra đ

c nh n xét vƠ các gi i pháp mang tính kh thi đ i v i chính

các công ty ki m toán nh m hoƠn thi n đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m toán

qua đó nơng cao ch t l
Nam;

ng ki m toán c a các công ty ki m toán đ c l p Vi t


6

óng góp vƠo vi c hoƠn thi n khung pháp lỦ v ki m toán t i Vi t Nam,

-

đ c bi t lƠ các chính sách, chu n m c, quy trình liên quan đ n đánh giá tr ng
y u vƠ r i ro ki m toán trong ki m toán BCTC.

4.

it

ng vƠ ph m vi nghiên c u

Lu n án t p trung nghiên c u v đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m toán, trong
đó đi sơu vƠo nghiên c u đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m toán v i vi c nơng
cao ch t l

ng ho t đ ng gi i h n trong ch t l

ng c a các công ty ki m toán

đ c l p c a Vi t Nam (không bao g m các công ty ki m toán đ c l p 100% v n

n

c ngoƠi).

5. Ph

ng pháp nghiên c u
tƠi đ

c nghiên c u trên c s ph

vƠ v n d ng các ph

ng pháp lu n duy v t bi n ch ng

ng pháp k thu t nh đi u tra th ng kê, so sánh đ t ng

h p lỦ lu n vƠ đi u tra kh o sát, phơn tích th c ti n nh m đ a ra các gi i pháp
hoƠn thi n vi c đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m toán qua đó nơng cao ch t
l

ng ki m toán c a các công ty ki m toán đ c l p Vi t Nam.
D li u đ

c s d ng trong Lu n án bao g m c d li u s c p vƠ th c p.

D li u s c p đ

c thu th p ch y u qua ph

ng pháp đi u tra. Ho t đ ng đi u

tra c a Tác gi đ

c ti n hƠnh theo hai đ i t

ng chính:

it

ng th nh t: Ti n hƠnh đi u tra t i 22 công ty ki m toán đ c l p

Vi t Nam, m i công ty thu th p thông tin t 2-3 phi u c a ban giám đ c công
ty vƠ KTV (thu v đ
it

c 47 phi u đi u tra).

ng th hai: Tác gi ti n hƠnh đi u tra trên ph m vi 17 đ n v đ

ki m toán, m i đ n v s ti n hƠnh thu th p thông tin t k toán tr
ng

i ph trách tƠi chính.

c

ng ho c

7

V ph

ng th c đi u tra, Tác gi th c hi n g i Phi u đi u tra đ n các cá

nhơn đ thu th p thông tin. Trong m i phi u đi u tra có c các cơu h i đóng vƠ
m t s cơu h i m . Ng

i tr l i s l a ch n ph

ng án phù h p nh t. NgoƠi

ra, Tác gi c ng th c hi n ph ng v n tr c ti p thƠnh viên ban giám đ c vƠ KTV
c a m t s công ty ki m toán đ c l p trên c s n i dung các cơu h i trong
Phi u đi u tra.
Bên c nh d li u s c p, Tác gi c ng s d ng d li u th c p. Tác gi s
d ng các báo cáo ki m toán, các tƠi li u ki m toán, k t qu nghiên c u vƠ nh ng
tƠi li u s n có khác đ th c hi n m t s ho t đ ng nh : H th ng hoá các v n
đ lỦ lu n; Thu th p b ng ch ng th c t vƠ các th t c ki m toán đư th c hi n;
Thu th p các tƠi li u liên quan đ n ho t đ ng c a KTV…
6. H

ng đóng góp c a

tƠi

tƠi đi sơu vƠo lỦ lu n v đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m toán trong quan
h v i ch t l

ng ki m toán vƠ v n d ng vƠo phơn tích th c tr ng nƠy đ rút ra

nh ng v n đ còn t n t i vƠ đ ra các ph

ng h

ng, gi i pháp hoƠn thi n vi c

đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m toán đ nơng cao ch t l
các công ty ki m toán đ c l p Vi t Nam.

ng ki m toán trong


8

7. B c c c a Lu n án
NgoƠi L i m đ u vƠ K t lu n, Lu n án g m có 3 ch
Ch

ng 1: Nh ng v n đ lỦ lu n c b n v đánh giá tr ng y u vƠ r i

ro ki m toán v i vi c nơng cao ch t l
Ch

ng:

ng ki m toán;

ng 2: Th c tr ng đánh giá tr ng y u vƠ r i ro ki m toán trong quan

h v i ch t l
Ch

ng ki m toán c a các công ty ki m toán đ c l p Vi t Nam;
ng 3: Ph

ng h

ng vƠ gi i pháp hoƠn thi n đánh giá tr ng

y u vƠ r i ro ki m toán v i vi c nơng cao ch t l
công ty ki m toán đ c l p Vi t Nam.

ng ki m toán c a các


9

CH
NG 1: NH NG V N
Lụ LU N C B N V
ÁNH GIÁ
TR NG Y U VĨ R I RO KI M TOÁN V I VI C NỂNG CAO
CH T L
NG HO T
NG TRONG CÁC CỌNG TY KI M TOÁN
1.1. Lụ LU N CHUNG V TR NG Y U VÀ R I RO KI M TOÁN
1.1.1. LỦ lu n c b n v tr ng y u
Theo T đi n Ti ng Vi t, tr ng y u đ

c xác đ nh nh m t t ch s quan

tr ng thi t y u [30]. Trong m i l nh v c khác nhau, tr ng y u l i có m t Ủ ngh a
c th riêng.
Trong l nh v c k toán, tr ng y u lƠ m t trong các nguyên t c k toán chi
ph i các quá trình k toán. Nguyên t c ắTr ng y uẰ ch chú tr ng đ n nh ng
v n đ quy t đ nh b n ch t vƠ n i dung c a s v t. M t thông tin đ
tr ng y u n u nó nh h

ng đ n ch t l

c coi lƠ

ng quy t đ nh c a nh ng ng

is

d ng.
Trong l nh v c ki m toán, tr ng y u lƠ m t khái ni m th

ng xuyên đ

c

nh c đ n, đ c bi t lƠ trong ki m toán BCTC.
Tr ng y u lƠ khái ni m ch t m quan tr ng c a m t thông tin k toán mƠ
trong tr

ng h p c th , n u các thông tin đó b trình bƠy sai l ch ho c b b

sót s lƠm thay đ i ho c nh h

ng t i quy t đ nh c a nh ng ng

i s d ng

thông tin.
Theo V n b n Ch đ o Ki m toán Qu c t S 25 (IAG 25) v ắTr ng y u
vƠ r i ro trong ki m toánẰ do Liên đoƠn K toán Qu c t (IFAC) so n th o vƠ
công b : ắTr ng y u lƠ khái ni m v t m c , b n ch t c a sai ph m (k c b
sót) thông tin tƠi chính ho c lƠ đ n l ho c lƠ t ng nhóm, mƠ trong b i c nh c
th n u d a vƠo các thông tin nƠy đ xét đoán thì s không chính xác ho c lƠ s
rút ra nh ng k t lu n sai l mẰ [28].


10

Chu n m c Ki m toán Vi t Nam S 320 c ng đ nh ngh a v tr ng y u:
Thông tin đ

c coi lƠ tr ng y u có ngh a lƠ n u thi u thông tin đó ho c

thi u tính chính xác c a thông tin đó s
c a ng

nh h

ng đ n các quy t đ nh

i s d ng BCTC. M c tr ng y u tu thu c vƠo t m quan

tr ng vƠ tính ch t c a thông tin hay c a sai sót đ
hoƠn c nh c th . M c tr ng y u lƠ m t ng

c đánh giá trong

ng, m t đi m chia c t

ch không ph i lƠ n i dung c a thông tin c n ph i có. Tính tr ng y u
c a thông tin ph i xem xét c trên ph

ng di n đ nh l

ng vƠ đ nh

tínhẰ [2, tr.19].
Nh v y, m c tr ng y u lƠ m t ng

ng, m t đi m chia c t ch không ph i

lƠ n i dung c a thông tin c n ph i có. M c tr ng y u lƠ l
th ch p nh n đ
lƠm ng

c c a thông tin trên BCTC. V

ng sai l ch t i đa có

t trên m c sai l ch nƠy s

i đ c BCTC hi u sai v tình hình tƠi chính c a đ n v đ

c ki m toán.

Tuy nhiên, m t sai ph m dù nh nh ng có th lƠm n y sinh các v n đ liên quan
khác có tác đ ng dơy chuy n, nh h

ng nghiêm tr ng đ n m c đ h p lỦ vƠ

m c đ tin c y c a BCTC ho c lƠm thay đ i b n ch t c a thông tin trên BCTC
vƠ có th d n đ n vi c hi u sai c a ng
tin tƠi chính c a đ n v thì c ng đ

i s d ng BCTC v b n ch t các thông

c coi lƠ tr ng y u.

Chính vì th , tr ng y u, xét trong quan h v i n i dung ki m toán, lƠ khái
ni m chung ch rõ t m c vƠ tính h tr ng c a sai ph m có nh h
đúng đ n c a vi c nh n th c, đánh giá đ i t

ng t i tính

ng ki m toán vƠ vi c s d ng

thông tin đư đánh giá đó đ đ a ra quy t đ nh qu n lỦ. Trên góc đ ng
d ng thông tin, m t thông tin đ

c coi lƠ tr ng y u vƠ c n ph i đ

trên BCTC n u nó có kh n ng nh h

ng t i các quy t đ nh c a ng

is

c trình bƠy
i s d ng.

Nh v y, khái ni m tr ng y u bao hƠm hai m t liên quan t i nh n th c đ i
t

ng: Quy mô vƠ b n ch t c a sai ph m.
V quy mô, tr ng y u đ

quy mô t

ng đ i.

c xem xét trên hai góc đ : Quy mô tuy t đ i vƠ


11

Quy mô tuy t đ i lƠ m t con s tuy t đ i th hi n m c quan tr ng mƠ
không c n cơn nh c thêm b t k m t y u t nƠo khác. Tuy nhiên, trong th c t
r t khó n đ nh m t con s c th v m c tr ng y u, đ c bi t lƠ khi có y u t
nh h

ng ti m n: M t s ti n c th có th lƠ tr ng y u đ i v i công ty nƠy

nh ng l i lƠ quá nh đ i v i m t công ty khác. Vì th , đ a ra m t con s tuy t
đ i v m c tr ng y u đ áp d ng cho các đ n v khác nhau lƠ đi u không th .
Vì v y, m c tr ng y u th

ng đ

c xác đ nh theo quy mô t

ng đ i h n lƠ theo

quy mô tuy t đ i.
Quy mô t

ng đ i lƠ m i quan h t

ng quan gi a giá tr c a đ i t

c n đánh giá v i tr s c a m t ch tiêu lƠm s g c. S g c th

ng

ng khác nhau

trong m i tình hu ng. Ch ng h n, v i báo cáo k t qu kinh doanh, s g c có
th lƠ doanh thu, thu nh p thu n ho c bình quơn thu nh p c a m y n m g n
nh t. Ví d , KTV có th đánh giá n u t ng h p các sai ph m mƠ có t l nh
h n 5% so v i giá tr l i nhu n thu n thì đ

c xem lƠ không tr ng y u nh ng

n u l n h n 10% thì ch c ch n tr ng y u; v i b ng cơn đ i k toán, s g c có
th lƠ giá tr tƠi s n ng n h n ho c t ng tƠi s n…
NgoƠi ra, xem xét v quy mô c a tr ng y u, chú Ủ không ch quy mô tuy t
đ i hay quy mô t
xét. Theo

ng đ i mƠ c m c đ

ng lu k c a đ i t

ng xem

o n 07, Chu n m c Ki m toán Vi t Nam S 320: ắKTV c n xem

xét t i kh n ng có nhi u sai sót lƠ t
h

nh h

ng đ i nh nh ng t ng h p l i có nh

ng tr ng y u đ n BCTC, nh : m t sai sót trong th t c h ch toán cu i tháng

có th tr thƠnh m t sai sót tr ng y u, ti m tƠng n u nh sai sót đó c ti p t c
tái di n vƠo m i thángẰ [2, tr.20]. Có nhi u sai ph m khi xem xét m t cách cô
l p thì chúng không đ tr ng y u do quy mô nh . Tuy nhiên, n u c ng d n t t
c nh ng sai ph m s phát hi n th y s liên quan vƠ tính h th ng c a sai ph m
vƠ khi đó nh ng sai ph m đó đ

c xem lƠ tr ng y u.

Nh v y, quy mô tr ng y u đ

c xác đ nh tu thu c vƠo đ i t

ng ki m

toán c th , khách th ki m toán (v i đ c đi m ho t đ ng kinh doanh vƠ quy


12

mô khác nhau)… Khi đó, quy mô c a các sai ph m không ch đ
b ng con s tuy t đ i mƠ ph i đ t trong t

c đánh giá

ng quan v i toƠn b đ i t

ng ki m

toán. M t khác, vi c đánh giá tu thu c vƠo đi u ki n c th đ xem xét riêng
bi t hay c ng d n các sai ph m.
V b n ch t, khái ni m tr ng y u g n v i tính h tr ng c a v n đ xem
xét. Xem xét m t đ nh tính ch c n thi t khi nó nh h
kho n m c hay v n đ đang đ

ng đ n b n ch t c a

c đánh giá.

Liên quan t i v n đ nƠy, t t c các nghi p v , kho n m c đ
tr ng y u th

c xem lƠ

ng bao g m:

Th nh t, Các kho n m c, nghi p v có gian l n ho c ch a đ ng kh n ng
gian l n
V i cùng m t quy mô ti n t , gian l n th

ng đ

c chú tr ng h n sai sót

b i gian l n luôn liên quan t i tính trung th c vƠ đ tin c y c a ban giám đ c
vƠ nh ng ng

i có liên quan. Do đó, m t hƠnh vi gian l n luôn đ

c coi lƠ tr ng

y u dù quy mô nh . Các kho n m c, nghi p v có gian l n ho c ch a đ ng kh
n ng gian l n th

ng bao g m:

M t là, Các nghi p v đ u th u vƠ giao th u, giao d ch không h p pháp
Nh ng nghi p v nƠy th

ng ch a đ ng kh n ng gian l n vì th

ng có

s móc n i, ph i h p gi a bên giao th u vƠ bên nh n th u đ thu l i cho m t
s cá nhơn…;
Hai là, Các nghi p v thanh lỦ tƠi s n
TƠi s n khi h t th i h n kh u hao ho c không còn c n thi t cho s d ng
thì đ

c thanh lỦ. Trong nhi u tr

l iđ

c thanh lỦ v i giá th p do có s liên k t gi a ng

ng

ng h p, tƠi s n v n còn s d ng đ

i mua tƠi s n thanh lỦ;
Ba là, Các nghi p v v ti n m t

c nh ng

i ti n hƠnh thanh lỦ vƠ

13

Ti n m t có đ c đi m lƠ g n nh , d di chuy n, c t tr . Các nghi p v v
ti n m t th

ng x y ra v i s l

ng l n, di n ra th

ng xuyên hƠng ngƠy, hƠng

gi , vì v y d sai sót vƠ th m chí có gian l n phát sinh liên quan đ n ti n m t;
B n là, Các nghi p v v mua bán vƠ thanh toán
Trong các quan h mua bán vƠ thanh toán d có s liên k t gi a các cá
nhơn trong đ n v v i bên mua ho c bên bán đ ki m l i cho b n thơn nên c ng
ch a đ ng kh n ng gian l n cao;
N m là, Các nghi p v b t th

ng

ơy lƠ các nghi p v x y ra không th

ng xuyên, không d tính tr

ho c có d tính nh ng kh n ng x y ra th p. Các nghi p v nƠy nh h
ti p t i k t qu kinh doanh c a doanh nghi p vƠ th

c

ng tr c

ng có kh n ng gian l n

và sai sót;
Sáu là, Các nghi p v phơn chia quy n l i
Các nghi p v nƠy th

ng ch a đ ng kh n ng gian l n cao vì h u nh ai

c ng mu n thu l i cho b n thơn mình;
B y là, Các nghi p v c Ủ b ngoƠi s sách
T t c các nghi p v đư phát sinh thì ph i đ

c ghi s . N u đ n v c Ủ b

ngoƠi s sách thì đó lƠ bi u hi n c a hƠnh vi gian l n;
Tám là, Các nghi p v x y ra vƠo cu i k quy t toán ho c thu c lo i
nghi p v m i phát sinh
Các nghi p v nƠy th

ng liên quan t i vi c đi u ch nh k t qu kinh doanh

t i th i đi m k t thúc k k toán vƠ đó chính lƠ hƠnh vi gian l n. Các nghi p v
thu c lo i m i phát sinh c ng th

ng ch a đ ng kh n ng gian l n cao;

Chín là, Các kho n m c, ch ng t có s a ch a
Do đ

c s a ch a nên các kho n m c, ch ng t nƠy lƠm sai l ch các thông

tin trên BCTC m t cách có ch Ủ vƠ đ

c coi lƠ hƠnh vi gian l n.


14

Th hai, Các kho n m c, nghi p v có sai sót l n ho c mang tính h tr ng
g m:
M t là, Các kho n m c, nghi p v phát hi n có sai sót

quy mô l n;

Hai là, Các nghi p v vi ph m quy t c k toán vƠ pháp lỦ nói chung. Các
sai ph m nƠy xu t phát t nguyên nhơn không do l i c Ủ nh ng ch khi có nh
h

ng nghiêm tr ng đ n tính trung th c vƠ h p lỦ c a thông tin tƠi chính m i

đ

c xem lƠ sai ph m tr ng y u. N u vi ph m b t ngu n t vi c c Ủ thì nó

đ

c coi lƠ gian l n vƠ m c đ

nh h

ng c a nó có th l n h n, sai ph m x y

ra ch c ch n lƠ sai ph m tr ng y u;
Ba là, Các kho n m c, nghi p v có sai sót l p l i nhi u l n. ơy lƠ nh ng
sai sót có tính h th ng, n u không đ

c đi u ch nh k p th i thì có th s ti p

t c sai ph m trong các k sau. H n n a, t ng h p các sai sót nh nƠy s lƠ m t
sai sót l n vƠ nh h

ng nghiêm tr ng đ n BCTC;

B n là, Các kho n m c, nghi p v có nh h
Ch ng h n, đ i v i kho n m c chi phí tr tr

ng nghiêm tr ng đ n k sau.

c dƠi h n, n u có sai sót trong

vi c ghi nh n giá tr c a kho n m c nƠy thì quá trình phơn b chi phí không
nh ng nh h

ng đ n k kinh doanh đang ki m toán mƠ còn nh h

ng đ n

các k kinh doanh ti p theo;

N m là, Các kho n m c, nghi p v lƠ đ u m i ho c gơy h u qu liên quan
đ n nhi u kho n m c, nghi p v khác. Ví d , hƠng t n kho b đánh giá sai s
lƠm nh h

ng t i giá v n, l i nhu n… Khi có sai ph m x y ra

các kho n

m c đ u m i nƠy s gơy ra ph n ng dơy chuy n d n t i sai sót

các kho n

m c khác, vì v y sai sót đó đ

c đánh giá lƠ tr ng y u;

Sáu là, Các sai ph m lƠm nh h
ph m nƠy đ

ng t i xu h

c xem lƠ tr ng y u vì nó nh h

doanh nghi p v i nhƠ n

c vƠ lƠ ch tiêu đ

ng v l i nhu n. Các sai

ng tr c ti p đ n ngh a v c a

c nhi u ng

i quan tơm. Ví d ,