Ảnh hưởng của các chương trình khuyến nông chuyển giao kỹ thuật đến hiệu quả sản xuất lúa ở đồng bằng sông Cửu Long
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (4.72 MB, 251 trang )
B
GIỄO D C VÀ ÀO T O
TRU NG
I H C KINH T TP.HCM
----------------
OÀN NG C PH
NH H
NG C A CỄC CH
NG TRỊNH
KHUY N NÔNG CHUY N GIAO K THU T
N HI U QU S N XU T LÚA
NG B NG SÔNG C U LONG
Chuyên ngành: Kinh t phát tri n
Mã s : 62310105
LU N ỄN TI N S KINH T
Ng
ih
ng d n khoa h c:
PGS.TS INH PHI H
Tp.H Chí Minh – N m 2015
L I CAM OAN
Tôi cam đoan đây là công trình nghiên c u do chính tôi th c hi n. Các s li u
thu th p và k t qu phân tích trong lu n án là trung th c, và ch a t ng đ
c ai công b
trong b t k công trình nào khác.
oƠn Ng c Ph
i
L IC M
N
Trong quá trình h c t p, nghiên c u tôi đã nh n đ
Quí Th y, cô
Tr
ng
c nhi u giúp đ quí báu t
i h c Kinh t , các nhà khoa h c trong ngoài n
c; h tr
tích c c t đ ng nghi p, b n bè, gia đình đ hoàn thành lu n án. Nhân đây, tôi xin trân
tr ng t lòng bi t n đ n các ân nhân đã giúp đ tôi trong th i gian qua.
Tr
c h t, tôi xin chân thành c m n Th y inh Phi H , ng
h c c a đ tài nghiên c u, đã t n tình h
c ng xin c m
n Quí Th y
ih
ng d n khoa
ng d n đ giúp tôi hoàn thành lu n án. Tôi
Khoa Kinh t phát tri n, Tr
ng
i h c Kinh t
Tp.HCM đã phê bình, góp ý c th v các l nh v c chuyên môn đ kh c ph c các
khuy t đi m v nghiên c u h c thu t, đ c bi t là Quí Th y: Nguy n Hoàng B o, Ph m
Khánh Nam, Nguy n H u D ng, Nguy n T n Khuyên, Tr n Ti n Khai…
Tôi c ng xin trân tr ng c m n các nhà khoa h c, đ ng nghi p đã giúp tôi thu
th p tài li u tham kh o quí báu; các đ ng nghi p
An Giang, C n Th , Ti n Giang đã
tích c c ph i h p, giúp đ tôi đi u tra thu th p s li u ph c v đ tài nghiên c u.
Sau cùng, tôi c ng xin bày t lòng bi t n đ n b n bè thân thu c, thân nhân gia
đình đã h tr tinh th n; đ ng hành, chia s khó kh n v i tôi trong su t quá trình th c
hi n đ tài nghiên c u./.
oƠn Ng c Ph
ii
M CL C
Trang
L i cam đoan………………………………………………….
i
L i c m n……………………………………………………
ii
M c l c ………………………………………………………
iii
Ch vi t t t …………………………………………………..
viii
Danh sách b ng ……………………………………………….
ix
Danh sách hình ………………………………………………..
xii
Tóm t t …………………………………………………………
xiii
CH
NG 1
GI I THI U ....................................................................................................................1
TV N
1.1.
.......................................................................................................1
1.1.1. B i c nh th c ti n .........................................................................................1
1.1.2. B i c nh lý thuy t .........................................................................................2
1.2. M C TIểU NGHIểN C U .........................................................................................4
1.2.1. M c tiêu t ng quát ........................................................................................4
1.2.2. M c tiêu c th ..............................................................................................4
IT
1.3.
NG VĨ PH M VI NGHIểN C U...................................................................5
1.3.1.
it
ng nghiên c u ...................................................................................5
1.3.2. Không gian ....................................................................................................5
1.3.3. Th i gian .......................................................................................................5
1.4. PH
NG PHÁP NGHIểN C U ..................................................................................6
1.4.1. Ph
ng pháp nghiên c u ..............................................................................6
1.4.2. Thu th p d li u ............................................................................................7
1.4.2.1. D li u th c p ......................................................................................7
1.4.2.2. D li u s c p ........................................................................................7
1.5. Ý NGH A KHOA H C VĨ TH C TI N C A
TĨI ....................................................8
1.5.1. ụ ngh a khoa h c ..........................................................................................9
1.5.2. ụ ngh a th c ti n ...........................................................................................9
1.6. B C C LU N ÁN ..................................................................................................9
iii
CH NG 2
T NG QUAN Lụ THUY T VĨ TH C TI N ........................................................... 11
2.1-GI I THI U .......................................................................................................... 11
2.2. T NG QUAN Lụ THUY T ..................................................................................... 11
2.2.1. ánh giá tác đ ng ....................................................................................... 11
2.2.2. K thu t, công ngh m i trong nông nghi p .............................................. 20
2.2.2.1. K thu t, công ngh trong nông nghi p .............................................. 20
2.2.2.2.
i m i công ngh .............................................................................. 22
2.2.3. Khuy n nông............................................................................................... 28
2.2.3.1. Khuy n nông là gì? ............................................................................. 28
2.2.3.2. Khuy n nông T&V .............................................................................. 31
2.2.3.3. Ph
ng pháp Phát tri n k thu t có s tham gia (PTD) ..................... 32
2.2.3.4. Ph
ng pháp tr
ng h c ngoài đ ng c a nông dân (FFS) ................. 33
2.2.4. M t s khái ni m liên quan lu n án............................................................ 35
2.2.5. Ch t l
ng d ch v và s hài lòng ............................................................ 377
2.2.5.1. Ch t l
ng d ch v ............................................................................ 377
2.2.5.2. S hài lòng......................................................................................... 433
2.2.5.3. Quan h gi a ch t l
ng d ch v và s hài lòng ............................... 433
2.2.5.4. M t s công trình nghiên c u ch t l
ng d ch v ............................ 444
2.2.5.5. Nghiên c u đ nh tính b sung mô hình quan h ch t l ng DV
và hài lòng ........................................................................................................ 47
2.3. KINH NGHI M TH C TI N V CÁC CH
CỌNG NGH M I VĨ ÁNH GIÁ CH T L
NG TRỊNH KHUY N NỌNG CHUY N GIAO
NG D CH V TRONG NỌNG NGHI P ........... 49
2.3.1. Qu n lý d ch h i t ng h p (IPM-Integrated Pest Management) ................ 49
2.3.2. H th ng thâm canh lúa (SRI-System of Rice Intensification) .................. 53
2.3.3. Ch
ng trình "Ba gi m ba t ng" trong s n xu t lúa. .................................. 62
2.3.4. Ch
ng trình "M t ph i n m gi m" ......................................................... 655
2.3.5. Ch
ng trình “Khuy n nông có s tham gia” ............................................ 73
2.3.6. Kh o sát ch t l ng d ch v công trong nông nghi p nông thôn và hài lòng
c a nông dân ......................................................................................................... 75
2.4. KHUNG PHỂN TệCH C A LU N ÁN....................................................................... 76
CH
PH
NG 3
NG PHÁP NGHIểN C U ................................................................................. 79
iv
3.1. GI I THI U ..........................................................................................................79
3.2. CÁC GI I H N TRONG NGHIểN C U ....................................................................80
3.3. PH
NG PHÁP NGHIểN C U VĨ CÁC GI THUY T ...............................................80
3.3.1. NHịM GI THUY T (1): HI U QU K THU T .............................................81
3.3.2. Nhóm gi thuy t (2): Hi u qu kinh t .......................................................82
3.3.3. Nhóm gi thuy t (3): Ch t l
ng d ch v t p hu n khuy n nông ..............83
3.4. C S D LI U ....................................................................................................85
3.4.1. Thi t k b ng câu h i ..................................................................................85
3.4.2. L y m u ......................................................................................................86
3.5. PH
NG PHÁP PHỂN TệCH D
LI U .....................................................................89
3.5.1. Th ng kê mô t ...........................................................................................89
3.5.2. ánh giá tác đ ng .......................................................................................89
3.5.3. Phân tích ch t l
ng t p hu n "M t ph i n m gi m" .................................91
CH NG 4
HI U QU S N XU T LÚA THEO CỌNG NGH M I.........................................93
4.1. GI I THI U ............................................................................................................93
4.2.
C I M M U NGHIểN C U .....................................................................93
4.2.1.
tu i và gi i tính .....................................................................................93
4.2.2. Nhân kh u và lao đ ng ...............................................................................94
4.2.3. H c v n và kinh nghi m .............................................................................96
4.2.4.
t đai .........................................................................................................98
4.3. NH N TH C NỌNG DỂN ....................................................................................100
4.3.1. Lý do ch n gi ng ......................................................................................100
4.3.2. C s ch n phân bón.................................................................................101
4.3.3. Ngu n thông tin đ ch n thu c b o v th c v t .......................................102
4.3.4. Nh n th c v
nh h
ng c a thu c b o v th c v t .................................103
4.3.5. V đ i s ng ...............................................................................................104
4.4. TH C HĨNH S N XU T VĨ HI U QU K THU T ..............................................105
4.4.1. Gi ng lúa ...................................................................................................105
4.4.2- L
ng phân bón ........................................................................................111
4.4.3- S d ng thu c b o v th c v t .................................................................112
v
4.4.4. S d ng n
c ............................................................................................ 117
4.4.5. Thu ho ch và sau thu ho ch ..................................................................... 118
4.5. HI U QU KINH T ............................................................................................ 119
4.5.1. T ng chi phí .............................................................................................. 120
4.5.2. Giá thành s n xu t .................................................................................... 120
4.5.3. L i nhu n .................................................................................................. 122
4.6. TịM T T CH
NG ........................................................................................... 123
CH NG 5
CH T L
NG D CH V KHUY N NỌNG ........................................................... 125
VĨ S
HĨI LọNG C A NÔNG DÂN ..................................................................... 125
5.1. GI I THI U ........................................................................................................ 125
5.2.
C I M M U I U TRA ................................................................................. 125
5.2.1.
tu i ...................................................................................................... 125
5.2.2. Gi i tính ................................................................................................... 126
5.2.3. Di n tích đ t canh tác lúa ......................................................................... 126
5.2.4. Trình đ h c v n ....................................................................................... 127
5.3. PHỂN TệCH TH NG Kể CÁC THANG O .............................................................. 128
5.3.1. Thang đo Ch t l
ng d ch v t p hu n .................................................... 128
5.3.1.1. Th ng kê mô t thang đo ................................................................... 128
5.3.1.2.
tin c y .......................................................................................... 131
5.3.1.3. Phân tích nhân t .............................................................................. 133
5.3.2- Thang đo Hi u qu c a công ngh "M t ph i n m gi m" ....................... 138
5.3.2.1. Th ng kê mô t thang đo ................................................................... 138
5.3.2.2.
tin c y .......................................................................................... 138
5.3.2.3. Phân tích nhân t ............................................................................... 139
5.3.3. Thang đo Hài lòng .................................................................................... 140
5.3.3.1. Th ng kê mô t Thang đo ................................................................. 141
5.3.3.2.
tin c y .......................................................................................... 141
5.3.3.3. Phân tích nhân t ............................................................................... 142
5.4. PHỂN TệCH H I QUI ........................................................................................... 143
5.4.1. Mô hình nghiên c u quan h ch t l
ng d ch v và s hài lòng.............. 143
vi
5.4.2. T
ng quan gi a các bi n trong mô hình .................................................147
5.4.3. Phân tích h i qui .......................................................................................149
5.5. TịM T T CH
CH
NG.............................................................................................153
NG 6
K T LU N VĨ G I ụ GI I PHÁP ..........................................................................154
6.1. K T LU N..........................................................................................................154
6.2. CÁC HĨM ụ V GI I PHÁP..................................................................................158
6.2.1. T ng c
ng công tác khuy n nông ...........................................................158
6.2.1.1. Nâng cao n ng l c cán b và nông dân. ............................................158
6.2.1.2. C i thi n c s h t ng. .....................................................................159
6.2.1.3. T ng c
ng công tác khuy n nông qu c gia. ....................................160
6.2.1.4. "Xã h i hóa" khuy n nông.................................................................161
6.2.2. Nâng cao ch t l
ng d ch v t p hu n khuy n nông ................................162
6.2.2.1. C i thi n ti n ích c a l p t p hu n ....................................................163
6.2.2.2. C i thi n ch t l
ng gi ng d y ..........................................................164
6.2.2.3. Quan tâm đ n h c viên .....................................................................165
6.3. NH NG ịNG GịP CHệNH C A LU N ÁN ..........................................................165
6.4. H N CH VĨ H
NG M R NG CHO CÁC NGHIểN C U TI P THEO ....................166
BĨI VI T LIểN QUAN ẩ PHÁT HÀNH .......................................................................168
TĨI LI U THAM KH O ...........................................................................................169
TI NG VI T ..............................................................................................................169
TI NG ANH ..............................................................................................................173
PH L C ....................................................................................................................182
H S B O V LU N ÁN C P TR
NG……………………………………. 210
vii
CH
VI T T T
3G3T: "Ba gi m ba t ng"
1P5G: "M t ph i n m gi m"
ACP: D án C nh tranh nông nghi p (Agricultural Competitiveness Project)
AWD: T
i
t khô xen k (Alternate Wetting and Drying)
BVTV: b o v th c v t
CBKT: cán b k thu t
DV: d ch v
BSCL:
ng b ng Sông C u Long
X: ông Xuân
FAO: T ch c L
FFS: Ph
ng Nông thu c Liên Hi p qu c (Food and Agriculture Organizaton)
ng pháp t p hu n tr
ng h c ngoài đ ng c a nông dân (Farmer Field
School)
GV: gi ng viên
HT: Hè Thu
HV: h c viên
KN: khuy n nông
IEG-WB: Nhóm đánh giá đ c l p c a Ngân hàng Th gi i
(Independent Evaluation Group-World Bank)
IPM: qu n lý d ch h i t ng h p (Integrated Pest Management)
IRRI: Vi n Nghiên c u lúa g o qu c t (International Rice Research Institute)
ND: nông dân
NN: nông nghi p
PAEX: Ch
ng trình khuy n nông có s tham gia (participatory Agricultural
Extension)
PTD: Phát tri n k thu t có s tham gia (Participatory Technical Development)
PTNT: Phát tri n nông thôn
SRI: h th ng thâm canh lúa (System of Rice Intensification)
XN: gi ng xác nh n
viii
DANH SỄCH B NG
Trang
B ng 2.1. S li u t p hu n IPM các n
c
52
B ng 2.2. Tóm t t đánh giá ngoài đ ng tác đ ng c a SRI
B ng 2.3. L
ng phân vô c đ
s n xu t lúa
8n
c
c khuy n cáo trong
ng b ng Sông C u long (kg/ha)
B ng 2.4. So sánh các ch tiêu kh o sát gi a nhóm có tham gia
và không tham gia Ch
ng trình "Ba gi m ba t ng"
B ng 2.5. Qui đ nh tiêu chu n gi ng lúa c p nguyên ch ng
và xác nh n
B ng 2.6. K t qu áp d ng "M t ph i n m gi m"
các ru ng trình di n v Hè Thu 2009
B ng 2.7. K t qu đi u tra tác đ ng ch
An Giang
ng trình
"M t ph i n m gi m"
60
62
65
66
69
70
B ng 3.1. Phân b m u
88
B ng 4.1. S nhân kh u trong h gia đình nông dân
95
B ng 4.2. S lao đ ng trong h gia đình nông dân
96
B ng 4.3. Trình đ h c v n ph thông c a ch h
97
B ng 4.4. Kinh nghi m tr ng lúa
98
B ng 4.5. Qui mô đ t nông h
99
B ng 4.6. M c đ b ng ph ng m t ru ng
99
B ng 4.7. So sánh đ c đi m gi a nhóm nông dân tham gia 3G3T,
100
1P5G và nông dân không tham gia
B ng 4.8. Lý do ch n gi ng
101
B ng 4.9. C s ch n phân bón
102
ix
B ng 4.10. Ngu n thông tin ch n thu c b o v th c v t
103
B ng 4.11. nh h
104
B ng 4.12.
ng thu c BVTV đ n s c kho nông dân
i s ng nông dân
104
B ng 4.13. C c u gi ng lúa nông dân s d ng
105
B ng 4.14. C c u gi ng lúa nông dân s d ng
106
B ng 4.15. Ngu n gi ng lúa nông dân s d ng
107
B ng 4.16. Ph m c p gi ng nông dân s d ng
108
B ng 4.17. Th ng kê các ch tiêu k thu t
109
B ng 4.18. Th c hi n xu ng gi ng đ ng lo t
111
B ng 4.19. Cách tr c
112
B ng 4.20. Phun thu c b o v th c v t
113
B ng 4.21. Tình hình phun thu c tr sâu r y trong vòng 40 ngày sau
114
khi s
B ng 4.22. So sánh hi u qu k thu t trong s n xu t lúa c a nông dân
116
B ng 4.23. Tình hình rút n
117
B ng 4.24. S l n b m n
c ra xu ng gi ng đ u v
c vô và khai n
c ra trong su t v
117
B ng 4.25. Cách thu ho ch lúa
118
B ng 4.26. Tình hình ph i, s y lúa
118
B ng 4.27. So sánh hi u qu kinh t trong SX lúa c a nông dân
121
B ng 5.1. Di n tích đ t canh tác lúa c a h c viên
127
B ng 5.2. Trình đ h c v n ph thông
127
B ng 5.3. Th ng kê mô t Thang đo Ch t l
ng d ch v t p hu n
B ng 5.4. Phân tích đ tin c y Thang đo Ch t l
ng DV t p hu n
129
131
x
B ng 5.5. Tóm t t k t qu phân tích nhân t Thang đo Ch t
l
135
ng DV t p hu n
B ng 5.6. Th ng kê mô t Thang đo Hi u qu
138
B ng 5.7. Phân tích đ tin c y Thang đo Hi u qu
139
B ng 5.8. Tóm t t k t qu phân tích nhân t Thang đo Hi u qu
140
B ng 5.9. Th ng kê mô t Thang đo Hài lòng
141
B ng 5.10. Phân tích đ tin c y Thang đo Hài lòng
142
B ng 5.11. K t qu phân tích nhân t Thang đo Hài lòng
143
B ng 5.12. Gi i thích các bi n trong mô hình
146
B ng 5.13. Ma tr n t
148
ng quan gi a các bi n
B ng 5.14. Tóm t t mô hình
149
B ng 5.15. Phân tích ph
150
ng sai
B ng 5.16. Thông s th ng kê c a các bi n
152
B ng 6.1. K t qu ki m đ nh các gi thuy t
155
xi
DANH SÁCH HÌNH
Trang
Hình 1.1. Qui trình nghiên c u
8
Hình 2.1. S đ đ n gi n tác đ ng th c c a can thi p
12
Hình 2.2. nh h
25
Hình 2.3.
ng c a trình đ công ngh (Mô hình Kaldor)
i m i công ngh và đ
ng cong t ng s n ph m
26
Hình 2.4. Các ch s hi u qu c a Farrell
36
Hình 2.5. Mô hình ch t l
39
ng d ch v
Hình 2.6. Các y u t xác đ nh ch t l
ng d ch v
40
Hình 2.7. S đ khung phân tích c a lu n án
78
Hình 3.1.
87
ng b ng C u Long
Hình 4.1. Phân b đ tu i
Hình 5.1.
94
tu i h c viên
Hình 5.2. Mô hình quan h ch t l
126
ng DV và hài lòng (đi u ch nh)
Hình 6.1. Mô hình khuy n nông và xã h i hóa
144
161
xii
TịM T T
Trong lãnh v c s n xu t lúa
ng b ng Sông C u Long, các ch
khuy n nông chuy n giao ti n b k thu t, công ngh m i đã và đang đ
c tri n khai
m nh m đ t ng giá tr s n xu t và đ i s ng cho nông dân, trong đó, các ch
tr ng đi m là "Ba gi m ba t ng", "M t ph i n m gi m" đã đ
2006 nh ng đ n nay ch a có nghiên c u c p nh t, đ y đ v
ch
ng trình n y trên ph m vi c vùng
ng trình
ng trình
c tri n khai t n m
nh h
ng c a các
BSCL sau quá trình th c hi n. Do đó v n đ
đ t ra là c n có nghiên c u v tác đ ng c a các ch
xu t lúa đ làm c s cho vi c đ y m nh ch
ng trình này đ i v i hi u qu s n
ng trình trong th i gian t i, nh t là trong
đi u ki n bi n đ i khí h u đang di n ra. M t khác, k thu t, công ngh m i trong nông
nghi p nh "Ba gi m ba t ng", "M t ph i n m gi m" đ
c chuy n giao đ n nông dân
ch y u qua công tác khuy n nông, là lo i hình d ch v trong nông nghi p. D ch v
khuy n nông có ch t l
ng cao s giúp chuy n giao công ngh m i cho nông dân,
giúp nâng n ng l c c a nông dân đ s n xu t hi u qu , t ng thu nh p, c i thi n sinh
k . Tuy nhiên, đ n nay, các nghiên c u v ch t l
trên các l nh v c th
c ti n hành
ng m i, d ch v mà ít có trên l nh v c nông nghi p cho nên r t
c n nghiên c u v ch t l
là xác đ nh nh h
ng d ch v ch y u đ
ng d ch v khuy n nông. M c tiêu nghiên c u c a lu n án
ng c a ch
ng trình khuy n nông chuy n giao ti n b k thu t,
công ngh m i trong nông nghi p đ i v i hi u qu s n xu t lúa; đ ng th i các y u t
quan tr ng c a ch t l
c
ng d ch v khuy n nông. Trên c s đó, g i ý gi i pháp t ng
ng công tác khuy n nông c ng nh nâng cao ch t l
ng d ch v khuy n nông
nh m thúc đ y phát tri n nông nghi p theo chi u sâu m t cách có hi u qu , b n v ng
BSCL.
tài áp d ng ph
ng pháp nghiên c u đ nh l
ng, th c hi n qui trình suy
di n, t v n đ nghiên c u, d a trên lý thuy t n n v tác đ ng c a đ i m i công ngh
trong nông nghi p, và v ch t l
ng d ch v cùng v i mô hình quan h ch t l
ng
d ch v và hài lòng; đ a ra gi thuy t và thu th p d li u đ ki m đ nh gi thuy t. Tuy
nhiên, tác gi có s d ng nghiên c u đ nh tính đ b sung y u t c m nh n hi u qu
xiii
vào mô hình quan h ch t l
ng d ch v và hài lòng. Có ba nhóm gi thuy t đ t ra,
nhóm 1 v hi u qu k thu t, nhóm 2 v hi u qu kinh t qua tác đ ng c a ch
ng
trình khuy n nông chuy n giao công ngh m i "Ba gi m ba t ng", "M t ph i n m
gi m" và nhóm gi thuy t 3 v ch t l
ph ng v n đ
ng d ch v khuy n nông. Có hai b ng câu h i
c đ a ra: B ng 1-Ki n th c, quan đi m, th c hành và hi u qu s n xu t
lúa; B ng 2- Ch t l
ng d ch v . Ph m vi nghiên c u là BSCL. Ch n 3 t nh tiêu bi u
cho thâm canh lúa là An Giang, C n Th , Ti n Giang đ ph ng v n b ng câu h i 1,
dùng ph
ng pháp l y m u nhi u giai đo n (multi-stage sampling), l y m u ng u
nhiên v i c m u là 309, đ t yêu c u nghiên c u, trong đó có 176 nông dân có tham
gia ch
ng trình các Ch
ng trình khuy n nông "Ba gi m ba t ng", "M t ph i n m
gi m" và 133 nông dân không tham gia (đ i ch ng), ti n hành ph ng v n ngay sau k t
thúc v
ông Xuân 2009-2010.
i v i b ng câu h i 2, ch n ng u nhiên 7 trong s 11
l p t p hu n "M t ph i n m gi m"
An Giang v Hè Thu 2011, c m u là 181, đ t
yêu c u nghiên c u. Do ch n m u ng u nhiên, hai nhóm nông dân tham gia ch
ng
trình khuy n nông "Ba gi m ba t ng", "M t ph i n m gi m" và nhóm đ i ch ng có
nh ng đ c đi m t
ng đ
ng nhau nên s d ng ph
ng pháp đánh giá tác đ ng ng u
nhiên hóa (randomized evaluation) đ phân tích nh h
ng c a ch
ng trình khuy n
nông chuy n giao công ngh m i; ki m đ nh s khác bi t c a trung bình các thông s
b ng independent T-test và ki m đ nh m i quan h gi a các bi n đ nh tính b ng Chi
bình ph
ng. Xây d ng các thang đo: Thang đo Ch t l
nông d a trên c s Thang đo ch t l
ng d ch v t p hu n khuy n
ng d ch v SERVQUAL, Thang đo Hi u qu đ
b sung cho mô hình, Thang đo Hài lòng v i thang đi m Likert t 1 đ n 7; ki m tra đ
tin c y các thang đo b ng h s Cronbach’s Alpha, ki m tra giá tr thang đo và nhóm
l i các nhân t b ng phân tích nhân t khám phá (EFA); và dùng mô hình quan h ch t
l
ng d ch v và hài lòng đ xác đ nh các y u t quan tr ng c a ch t l
ng t p hu n
khuy n nông thông qua ki m đ nh ý ngh a các bi n đ c l p trong mô hình.
V đánh giá tác đ ng, k t qu ki m đ nh gi thuy t b ng T-test cho th y
Ch
ng trình khuy n nông "Ba gi m ba t ng", "M t ph i n m gi m" có tác đ ng tích
c c đ n hi u qu k thu t c a nông dân: nhóm nông dân có tham gia ch
ng trình
xiv
khuy n nông s d ng l
ng gi ng, l
ng phân đ m, thu c b o v th c v t ít h n
nhóm nông dân không tham gia trong khi v n gi v ng n ng su t. Qua ki m đ nh chi
bình ph
ng, xác nh n có m i quan h gi a vi c tham gia ch
ng trình khuy n nông
đ i v i vi c s d ng gi ng lúa đ t c p xác nh n, không phun thu c tr sâu r y trong
vòng 40 ngày sau s c a nông dân. Do đó, c ng có s khác bi t v hi u qu kinh t :
chi phí, giá thành s n xu t và l i nhu n gi a hai nhóm nông dân. Nh v y, Ch
ng
trình khuy n nông chuy n giao ti n b k thu t, công ngh m i "Ba gi m ba t ng",
"M t ph i n m gi m" có tác đ ng gi m nh p l
ng nh ng v n cho cùng k t qu đ u
ra, do đó làm t ng hi u qu s n xu t lúa c a nông dân.
V ch t l
ng d ch v , qua phân tích nhân t EFA v i phép quay Varimax, n m
thành ph n Thang đo Ch t l
ng DV t p hu n đ
c s p x p l i thành b n thành ph n
Ti n ích, T ch c l p, Gi ng d y, Quan tâm; Thang đo Hi u qu chia thành hai thành
ph n: Hi u qu kinh t và Hi u qu môi tr
ng; Thang đo Hài lòng là đ n h
ng; các
thang đo đ u đ t đ tin cây và giá tr . Mô hình h i qui hài lòng theo các thành ph n
c a thang đo ch t l
ng d ch v và thang đo hi u qu có h s xác đ nh đi u ch nh
Adj. R2= 0,48, gi i thích đ
c 48% bi n thiên c a bi n ph thu c hài lòng. Vi c đ a
thêm y u t hi u qu vào mô hình h i qui làm t ng h s xác đ nh v i R2change khác
không, ki m đ nh Fchange có ý ngh a th ng kê. Mô hình h i qui đ
h p và s d ng đ
ph n d và ph
l
c, không có hi n t
ng đa c ng tuy n, t t
c ki m đ nh là phù
ng quan gi a các
ng sai thay đ i. Các bi n Ti n ích, Gi ng d y, Quan tâm c a ch t
ng d ch v và hi u qu kinh t , hi u qu môi tr
K t qu phân tích v tác đ ng c a các ch
ng có ý ngh a th ng kê.
ng trình chuy n giao ti n b k
thu t, công ngh m i trong nông nghi p phù h p v i lý thuy t n n v
đ i m i công ngh trong nông nghi p và các nghiên c u tr
t ng"
BSCL, "M t ph i n m gi m"
th y Thang đo Ch t l
nh h
ng c a
c đây v "Ba gi m ba
An Giang. M t khác, k t qu nghiên c u cho
ng DV t p hu n khuy n nông đ
đo SERVQUAL phù h p đ đánh giá ch t l
c xây d ng trên c s Thang
ng d ch v t p hu n khuy n nông. Ngoài
ra, đ a thêm Thang đo Hi u qu vào mô hình h i qui c ng làm t ng kh n ng gi i
thích c a mô hình và cho th y nông dân c ng quan tâm đ n hi u qu kinh t và hi u
xv
qu môi tr
ng c a công ngh m i trong nông nghi p. Trên c s đó, lu n án đã g i ý
các gi i pháp c th đ t ng c
l
ng công tác khuy n nông, đ ng th i nâng cao ch t
ng d ch v t p hu n khuy n nông trong th i gian t i
óng góp chính c a lu n án là kh ng đ nh nh h
ng c a các ch
khuy n nông chuy n giao ti n b k thu t đ n hi u qu s n xu t lúa
d ng mô hình đ nh l
ng đánh giá ch t l
ng trình
BSCL và xây
ng d ch v t p hu n khuy n nông trong
nông nghi p. Lu n án c ng đ a ra h n ch và đ ngh nghiên c u ti p theo./.
xvi
1
Ch
ng 1
GI I THI U
TV N
1.1.
1.1.1. B i c nh th c ti n
ng b ng Sông C u Long là vùng tr ng đi m s n xu t lúa, góp ph n to l n
vào b o đ m an ninh l
ng th c và xu t kh u. S n l
ng c vùng n m 2011 đ t
23,186 tri u t n lúa, góp ph n ch y u vào l
ng xu t kh u g o c a Vi t Nam là 7,1
tri u t n g o (T ng c c Th ng kê, 2013).
thúc đ y phát tri n nông nghi p, B
Nông nghi p và PTNT và các t nh đã tri n khai m nh m các ch
ng trình khuy n
nông chuy n giao ng d ng k thu t, công ngh m i đ n nông dân, giúp h nâng cao
ki n th c nông nghi p, th c hành và đ i phó t t h n v i các tình hu ng x y ra trong
s n xu t.
BSCL; ho t đ ng khuy n nông t p trung cho cây lúa; các mô hình
chuy n đ i c c u cây tr ng lúa sang màu, phát tri n ch n nuôi, th y s n v i kinh phí
đáng k . Riêng n m 2012, kinh phí khuy n nông cho vùng là 56,3 t đ ng, trong đó t
ngu n Trung tâm Khuy n nông qu c gia 22,3%, Trung tâm Khuy n nông các t nh
77,7%, ch a k các d án khuy n nông c a các đ n v khác
c p b và t nh (Trung
tâm Khuy n nông qu c gia, 2012). Trong s n xu t lúa, C c B o v th c v t đã tri n
khai Ch
ng trình “Ba gi m ba t ng” đ
c B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn
phát đ ng t n m 2002 và đã đ t k t qu đáng k (Ba gi m là: gi m l
ng gi ng, gi m
phân đ m, gi m thu c tr sâu; ba t ng là: t ng n ng su t, t ng ch t l
nhu n). "Ba gi m ba t ng" đ
ng, t ng l i
c B Nông nghi p và PTNT công nh n là “Ti n b k
thu t” đ t ng hi u qu s n xu t lúa cao s n b i Quy t đ nh s 1579/Q /BNN-KHCN
ngày 30.7.2005. Sau đó, B tr
ng B Nông nghi p và PTNT đã ban hành Ch th s
24/2006/CT-BNN ngày 7.4.2006 ch đ o đ y m nh tri n khai ch
ba t ng" trên toàn qu c. B t đ u t các mô hình đi m
ng trình "Ba gi m
Ti n Giang, các t nh xây d ng
các cánh đ ng m u k t h p t p hu n khuy n nông "Ba gi m ba t ng" đ nhân r ng mô
hình.
n n m 2006, có 25% di n tích tr ng lúa
BSCL áp d ng "Ba gi m ba t ng"
(Nguy n H u Huân và c ng s , 2010). Nh v y, đã h n ch đ
c d ch b nh r y nâu-
2
vàng lùn, lùn xo n lá; b o v s n l
ng và t ng hi u qu s n xu t lúa cho nông dân
trong vùng.
T k t qu Ch
ng trình “Ba gi m ba t ng”, B Nông nghi p và PTNT ti p t c
đ a vào áp d ng các k thu t m i, đó là: ti t ki m n
c (water savings), gi m th t
thoát trong và sau thu ho ch ch y u là dùng máy g t đ p liên h p và ph i s y đúng
k thu t; và ph i dùng gi ng xác nh n (certified seed); g i t t là “M t ph i n m gi m”.
"M t ph i n m gi m" đã đ
“Ti n b
k
c C c Tr ng tr t-B Nông nghi p và PTNT công nh n là
thu t” trong s n xu t lúa t i Quy t đ nh s
532/Q -TT-CLT ngày
07/11/2012. Trên l nh v c khoa h c công ngh , có th coi các “Ti n b k thu t” n y
là công ngh m i trong nông nghi p1. T i H i th o ngày 22/8/2011 t i An Giang, B
Nông nghi p và PTNT đã chính th c đ a công ngh "Ba gi m ba t ng" và "M t ph i
n m gi m" vào n i dung xây d ng “Cánh đ ng m u l n” đ làm c s m r ng thành
vùng nguyên li u lúa xu t kh u
đ
BSCL. Ch
ng trình "M t ph i n m gi m" đã
c Vi n Nghiên c u lúa g o qu c t (IRRI) h tr k thu t đ t p hu n và th c hi n
các mô hình đi m
đ làm c
Ch
s
T nh An Giang trong v Hè Thu 2009 và
nhân r ng ra toàn vùng
BSCL t
ông Xuân 2009-2010
n m 2011-2015.
đ y m nh
ng trình "M t ph i n m gi m", B Nông nghi p và PTNT đã ra Quy t đ nh s
2531/Q -BNN-HTQT ngày 17/10/2013 v vi c phê duy t Hi p đ nh đi u ch nh, b
sung D án đ u t D án C nh tranh Nông nghi p do Ngân hàng Th gi i tài tr , n i
dung đi u ch nh m r ng ph m vi vùng d án đ n 7 t nh BSCL, tri n khai H p ph n
T ng c
ng công ngh nông nghi p, chuy n giao các công ngh nông nghi p h tr
tính c nh tranh nông nghi p, ch y u là t p hu n "M t ph i n m gi m" và đ u t kho,
lò s y, thi t b trang m t b ng đ ng ru ng đi u khi n b ng tia laser, t p trung cho các
“Cánh đ ng m u l n”. Th i gian th c hi n d án đ n tháng 6 n m 2014.
1.1.2. B i c nh lỦ thuy t
Trên th gi i có nhi u nghiên c u xác nh n tác đ ng tích c c c a khuy n nông
đ i v i hi u qu s n xu t nông nghi p (Owens và c ng s , 2003). Tuy nhiên, đ i v i
1
Quy t đ nh 532/Q -TT-CLT xác đ nh "M t ph i n m gi m" là "gói công ngh m "
3
các ch
lúa
ng trình khuy n nông c th cho cây lúa g n đây
vùng tr ng đi m s n xu t
BSCL, đ n nay m i ch có m t s nghiên c u v
nh h
ng c a ch
ng trình
"Ba gi m ba t ng" vào n m 2005 c a Võ Th Lang và c ng s (2008) và vào hai n m
2006-2007 c a Huegas và Templeton (2010) mà ch a có nghiên c u c p nh t và đ y
đ v
nh h
vi c vùng
ng c a công ngh "Ba gi m ba t ng" và "M t ph i n m gi m" trên ph m
BSCL sau quá trình tri n khai th c hi n. Do đó c n có nghiên c u v tác
đ ng c a Ch
ng trình khuy n nông chuy n giao công ngh m i "Ba gi m ba t ng" và
"M t ph i n m gi m"
BSCL đ n hi u qu s n xu t lúa, c th là hi u qu k thu t
và hi u qu kinh t đ làm c s cho vi c đ y m nh ch
ng trình trong th i gian t i,
nh t là trong đi u ki n bi n đ i khí h u đang di n ra.
M t khác, k thu t, công ngh m i trong nông nghi p nh "Ba gi m ba t ng"
"M t ph i n m gi m" đ
c chuy n giao đ n nông dân ch y u qua công tác khuy n
nông, là lo i là lo i hình d ch v trong nông nghi p. D ch v khuy n nông có ch t
l
ng t t s giúp chuy n giao hi u qu công ngh m i cho nông dân, giúp nâng n ng
l c c a nông dân đ s n xu t hi u qu , nên c n đ
đ n nay, các nghiên c u v ch t l
v c th
c nâng cao ch t l
ng d ch v ch y u đ
ng. Tuy nhiên,
c ti n hành trên các l nh
ng m i, d ch v mà ít có trên l nh v c nông nghi p. Nghiên c u ch t l
ng
d ch v c th là tìm hi u các y u t quan tr ng c a nó đ tác đ ng vào; mà ch t l
ng
dich v và hài lòng có liên quan nhau, d ch v có ch t l
khách hàng, không nên đo l
ng ch t l
ng d n t i hài lòng c a
ng d ch v mà không đánh giá hài lòng c a
khách hàng (Cronin&Taylor, 1992; Kotler và Keller, 2009; Olajide, 2011). Do đó, sau
khi xác đ nh tác đ ng c a Ch
nghiên c u ch t l
ng trình khuy n nông đ i v i hi u qu s n xu t lúa thì
ng d ch v khuy n nông, c th là các thành ph n quan tr ng c a
nó qua nh h
ng c a nó đ i v i hài lòng c a nông dân r t c n thi t đ nâng cao ch t
l
ng trình khuy n nông chuy n giao ti n b k thu t, công ngh m i
ng các ch
trong nông nghi p
BSCL, là vùng tr ng đi m s n xu t lúa trong th i gian t i.
4
Các câu h i nghiên c u là:
(1)
nh h
ng c a Ch
ng trình khuy n nông chuy n giao k thu t "Ba gi m
ba t ng", "M t ph i n m gi m" đ n hi u qu k thu t trong s n xu t lúa c a nông dân
BSCL nh th nào?
(2)
nh h
ng c a công ngh m i trong nông nghiêp "Ba gi m ba t ng", "M t
ph i n m gi m" đ n hi u qu kinh t trong s n xu t lúa c a nông dân
BSCL nh
th nào ?
(3) Các y u t nào c a ch t l
h
ng d ch v khuy n nông là quan tr ng, qua nh
ng c a nó đ n hài lòng c a nông dân?
1.2. M c tiêu nghiên c u
1.2.1. M c tiêu t ng quát
Xác đ nh nh h
ng c a ch
ng trình khuy n nông chuy n giao ti n b k
thu t, công ngh m i trong nông nghi p đ i v i hi u qu s n xu t lúa c a nông dân
BSCL; m t khác, xác đ nh các y u t quan tr ng c a ch t l
ng d ch v khuy n
nông. Trên c s đó, g i ý gi i pháp đ y m nh và nâng cao ch t l
ng công tác
khuy n nông nh m thúc đ y phát tri n nông nghi p theo chi u sâu, hi u qu và b n
v ng
BSCL.
1.2.2. M c tiêu c th
Trên c s m c tiêu t ng quát và các câu h i nghiên c u, lu n án đ a ra các
m c tiêu nghiên c u c th nh sau:
(1) Xác đ nh tác đ ng c a Ch
ng trình khuy n nông chuy n giao công ngh
m i "Ba gi m ba t ng" và “M t ph i n m gi m" đ i v i hi u qu k thu t trong s n
xu t lúa c a nông dân
BSCL.
(2) Xác đ nh tác đ ng c a Ch
ng trình khuy n nông chuy n giao công ngh
m i "Ba gi m ba t ng", “M t ph i n m gi m" đ i v i hi u qu kinh t trong s n xu t
lúa c a nông dân
BSCL.
5
(3) Xác đ nh các y u t quan tr ng c a ch t l
nông, qua nh h
ng d ch v t p hu n khuy n
ng đ n s hài lòng c a nông dân.
(4) G i ý các gi i pháp thúc đ y công tác khuy n nông và nâng cao ch t l
ng
d ch v khuy n nông.
1.3.
it
1.3.1.
ng vƠ ph m vi nghiên c u
it
ng nghiên c u
it
ng nghiên c u là tác đ ng c a ch
ng trình khuy n nông chuy n giao
công ngh m i đ i v i hi u qu s n xu t lúa c a nông dân
BSCL và ch t l
ng
d ch v khuy n nông chuy n giao ti n b k thu t, công ngh m i cho nông dân.
1.3.2. Không gian
- Nghiên c u hi u qu k thu t và hi u qu kinh t trong s n xu t lúa c a nông
BSCL v i ba t nh tiêu bi u cho thâm canh lúa là: An Giang, C n Th và Ti n
dân
Giang.
- Nghiên c u ch t l
ng d ch v khuy n nông chuy n giao ti n b k thu t
công ngh m i "M t ph i n m gi m"
T nh An Giang.
1.3.3. Th i gian
- Thu th p d li u th c p: Th c ti n các ch
ng trình khuy n nông chuy n
giao công ngh m i và đánh giá d ch v trong nông nghi p t tháng 6/2010 đ n tháng
6/2013.
- Thu th p d li u s c p:
+
nông dân trong v
+
i u tra ki n th c, quan đi m, th c hành và hi u qu s n xu t lúa c a
ông Xuân 2009-2010. Th i gian đi u tra vào tháng 5/2010.
i u tra ch t l
ng t p hu n "M t ph i n m gi m" v Hè Thu 2011.
Th i gian đi u tra vào tháng 9/2011.
+ Ph ng v n sâu nhóm nông dân đã qua l p t p hu n “M t ph i n m
gi m” v
ông Xuân 2010-2011 vào cu i v đ tìm hi u đánh giá, c m nh n c a h
6
v hi u qu c a công ngh m i trong nông nghi p đ
c chuy n giao qua t p hu n
khuy n nông.
1.4. Ph
ng pháp nghiên c u
1.4.1. Ph
ng pháp nghiên c u
Lu n án áp d ng ph
ng pháp nghiên c u đ nh l
ng và th c hi n theo qui
trình suy di n (deduction), t c là d a trên lý thuy t khoa h c đã có (còn g i là lý
thuy t n n) đ xây d ng các gi thuy t tr l i cho câu h i nghiên c u và dùng quan sát
(thu th p d li u) đ ki m đ nh các gi thuy t n y (Nguy n
ình Th , 2011). Tuy
nhiên, lu n án c ng có s d ng nghiên c u đ nh tính (qualitative research) đ b sung
cho mô hình quan h ch t l
ng d ch v và hài lòng trong l nh v c t p hu n khuy n
nông (xem 2.2.5.5).
th c hi n m c tiêu nghiên c u đã đ ra, lu n án có hai n i dung nghiên c u
chính là nh h
ch t l
ng c a các ch
ng trình khuy n nông đ n hi u qu s n xu t lúa và
ng d ch v khuy n nông.
- V nghiên c u nh h
ng c a ch
ng trình khuy n nông chuy n giao công
ngh m i đ i v i hi u qu s n xu t lúa, lu n án đã h th ng các lý thuy t khoa h c v
đ i m i công ngh trong nông nghi p và kinh nghi m th c ti n; t đó đ a ra gi
thuy t đ đánh giá tác đ ng c a ch
ng trình khuy n nông chuy n giao ti n b k
thu t, công ngh m i đ i v i hi u qu k thu t và hi u qu kinh t trong s n xu t lúa
c a nông dân tham gia ch
ng trình, so sánh v i đ i ch ng là nông dân không tham
gia; l y m u ng u nhiên và dùng ph
ng pháp đánh giá tác đ ng ng u nhiên hóa
(Randomized evaluation); thu th p d li u và ki m đ nh gi thuy t b ng T-Test và Chi
bình ph
ng.
- V nghiên c u ch t l
ch t l
l
ng d ch v khuy n nông, lu n án áp d ng lý thuy t v
ng d ch v và quan h ch t l
ng d ch v và hài lòng đ xây d ng thang ch t
ng d ch v t p hu n khuy n nông trên c s Thang đo SERVQUAL và mô hình
quan h ch t l
ng d ch v và hài lòng, có b sung y u t c m nh n, đánh giá hi u qu
c a công ngh m i đ
c chuy n giao qua t p hu n khuy n nông. L y m u ng u nhiên,
7
thu th p d li u, ki m đ nh đ tin c y, giá tr thang đo và phân tích h i qui hài lòng
theo các nhân t c a các thang đo rút ra qua phân tích nhân t . Các bi n có ý ngh a
th ng kê là các y u t có nh h
ng quan tr ng c a ch t l
ng d ch v khuy n nông.
- Trên c s k t qu ki m đ nh các gi thuy t, g i ý các chính sách thúc đ y
công tác khuy n nông và nâng cao ch t l
ng d ch v khuy n nông.
1.4.2. Thu th p d li u
1.4.2.1. D li u th c p
Tham kh o báo cáo c a ngành nông nghi p, Niên giám Th ng kê và các tài
li u v các ch
ng trình khuy n nông chuy n giao công ngh m i trong nông nghi p
t i các h i th o qu c gia, qu c t , tài li u khoa h c trên m ng internet.
1.4.2.2. D li u s c p
Có hai b ng câu h i đ ph c v đ tài nghiên c u.
B ng 1: Ki n th c, quan đi m, th c hành và hi u qu s n xu t c a nông dân
tr ng lúa trong v
ông Xuân 2009-2010.
B ng 2: Ch t l
Các b
ng l p t p hu n "M t ph i n m gi m" v Hè Thu 2011.
c th c hi n là:
- Th c hi n nghiên c u đ nh tính theo ph
ng pháp GT (Grounded Theory)
ph ng v n nhóm nông dân đã qua t p hu n “M t ph i n m gi m” trong v
ông Xuân
2010-2011 đ b sung y u t c m nh n, đánh giá v hi u qu c a ti n b k thu t,
công ngh m i đ
l
c chuy n giao qua t p hu n khuy n nông vào mô hình quan h ch t
ng d ch v -hài lòng (xem k t qu
2.2.5.5)
- Ph ng v n chuyên gia đ đ t câu h i ch t l
ng d ch v trên c s thang đo
SERVQUAL, thang đo hi u qu , thang đo hài lòng (Ph l c 3), ph ng v n th 10
nông dân, đi u ch nh b ng câu h i, t p hu n cán b ph ng v n, ti n hành ph ng v n
chính th c.
8
V n đ nghiên c u
C s lý thuy t
Nghiên c u đ nh tính
b sung mô hình h i
qui ch t l ng d ch
v và hài lòng
t gi thuy t
B ng câu h i 1
Th c hành&hi u qu SX
B ng câu h i 2
Ch t l ng t p hu n
Ph ng v n th
(10 nông dân)
Ph ng v n th
(10 nông dân)
i u ch nh
b ng câu h i 1
i u ch nh
b ng câu h i 2
Ph ng v n
(cu i v )
Ph ng v n
(cu i đ t t p hu n)
Ki m đ nh
các gi thuy t
K t lu n
G i ý chính sách
Hình 1.1. Qui trình nghiên c u
Ch n h nông dân t đ u v và phát s tay đ ng ru ng t đ u v và h
nông dân ghi chép đ cu i v đi u tra thu th p s li u đ i v i b ng câu h i 1.
ng d n
iv i
b ng câu h i 2, phát b ng câu h i vào bu i t p hu n cu i cùng cho t t c h c viên
tham d , h
theo ph
ng d n cách tr l i câu h i (không ghi tên) và thu l i t i ch . Ch n m u
ng pháp nhi u giai đo n, l y m u ng u nhiên, c m u đ ph ng v n b ng
