tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình trong luật hình sự việt nam hiện hành

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT TƢ PHÁP

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
NIÊN KHÓA 2009 - 2013

ĐỀ TÀI:
TỘI NGƢỢC ĐÃI HOẶC HÀNH HẠ ÔNG BÀ, CHA MẸ, VỢ CHỒNG,
CON, CHÁU, NGƢỜI CÓ CÔNG NUÔI DƢỠNG MÌNH TRONG LUẬT
HÌNH SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH

Giảng viên hƣớng dẫn:
TS. PHẠM VĂN BEO

Sinh viên thực hiện:
ĐINH THỊ MỘNG CẦM
MSSV: 5095404
LỚP: LUẬT TƢ PHÁP 1 – K35

Cần Thơ, tháng 11 năm 2012


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

LỜI CẢM ƠN

Lời đầu tiên người viết xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến các thầy cô Khoa Luật Trường Đại học Cần Thơ đã tận tình truyền dạy cho người viết nguồn kiến thức sâu rộng
góp phần hoàn thành luận văn này. Và hơn hết, người viết xin gửi lời cảm ơn chân thành

đến Thầy Phạm Văn Beo, người đã tận tình chỉ dẫn và giúp đỡ người viết rất nhiều trong
suốt quá trình làm luận văn. Chân thành cảm ơn các tác giả của những bài viết, sách, báo,
tạp chí mà người viết đã sử dụng làm tài liệu trong quá trình nghiên cứu.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng nhưng với điều kiện thời gian cho phép, khả năng nghiên
cứu và kinh nghiệm thực tế còn hạn chế, nên luận văn sẽ khó tránh khỏi những thiếu sót và
khuyết điểm. Nhưng với sự nghiên cứu nghiêm túc, lòng đam mê tìm tòi người viết hy vọng
đóng góp ý kiến nhỏ của mình vào sự phát triển chung của nền khoa học pháp lý. Rất mong
nhận được sự góp ý, chỉ bảo tận tình của quý thầy cô, những người đi trước và những anh
chị, độc giả quan tâm đến đề tài này.

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang i

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƢỚNG DẪN

...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................

...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
Cần Thơ, tháng 11 năm 2012
Giáo viên hướng dẫn

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang ii

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................
...............................................................................................................................

...............................................................................................................................
Cần Thơ, tháng 11 năm 2012

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang iii

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BLHS hiện hành

Bộ luật hình sự năm 1999, sửa đổi bổ sung năm 2009

BLHS

Bộ luật hình sự

CNH, HĐH

Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

HĐND

Hội đồng nhân dân

HN&GĐ
UBND

Hôn nhân và gia đình
Ủy ban nhân dân

XHCN

Xã hội chủ nghĩa

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang iv

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

MỤC LỤC
1. Tính cấp thiết của đề tài................................................................................................... 1
2. Mục tiêu nghiên cứu.........................................................................................................2
3. Phạm vi nghiên cứu.......................................................................................... ................3
4. Phương pháp nghiên cứu.............................................................................. ....................3
5. Cơ cấu của đề tài ............................................................................................................ 3
Chƣơng 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ TỘI NGƢỢC ĐÃI HOẶC HÀNH HẠ ÔNG BÀ,

CHA MẸ, VỢ CHỒNG, CON, CHÁU, NGƢỜI CÓ CÔNG NUÔI DƢỠNG MÌNH
1.1 Những vấn đề chung về tội phạm xâm phạm chế độ HN&GĐ .................................4
1.1.1 Khái quát về tội phạm xâm phạm chế độ HN&GĐ ................................................. 4
1.1.2 Dấu hiệu pháp lý chung của các tội phạm xâm phạm chế độ HN&GĐ .............. 7
1.1.2.1 Khách thể của tội phạm xâm phạm chế độ HN&GĐ ......................................... 7
1.1.2.2 Mặt khách quan của tội phạm xâm phạm chế độ HN&GĐ .............................. 8
1.1.2.3 Mặt chủ quan của tội phạm xâm phạm chế độ HN&GĐ .................................. 9
1.1.2.4 Chủ thể của tội phạm xâm phạm chế độ HN&GĐ ............................................. 9
1.1.3 Những điểm mới của tội phạm xâm phạm chế độ HN&GĐ của Bộ luật hình
sự năm 1999 sửa đổi bổ sung năm 2009 so với Bộ luật hình sự năm 1985 ...................... 10
1.1.4 Một số điều cần lưu ý khi áp dụng các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ ……. ... 12
1.2 Khái quát chung về tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con,
cháu, ngƣời có công nuôi dƣỡng mình....................................................................................... 16
1.2.1 Khái niệm về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con,
cháu, người có công nuôi dưỡng mình .................................................................................... 16
1.2.2 Đặc điểm của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con,
cháu, người có công nuôi dưỡng mình ................................................................................ 17
1.2.3 Nguyên nhân và điều kiện phạm tội của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà,
cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mì nh ..................................... 20
1.3 Lịch sử pháp luật hình sự Việt Nam về tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha
mẹ, vợ chồng, con, cháu, ngƣời có công nuôi dƣỡng mình .................................................... 23
1.3.1 Giai đoạn trước cách mạng tháng tám năm 1945 ................................................ 23
1.3.2 Từ Cách mạng tháng Tám thành công đến trước Bộ luật hình sự năm 1985
ra đời .............................................................................................................................................. 27
1.3.3 Từ khi Bộ luật hình sự năm 1985 ra đời cho đến trước khi ban hành Bộ luật
hình sự năm 1999 ........................................................................................................................ 28
1.3.4 Từ khi ban hành Bộ luật hình sự năm 1999 đến nay ............................................ 28
1.4 Ý nghĩa của việc nghiên cứu tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ
chồng, con, cháu, ngƣời có công nuôi dƣỡng mình trong luật hình sự Việt Nam …...….30
Chƣơng 2. TỘI NGƢỢC ĐÃI HOẶC HÀNH HẠ ÔNG BÀ, CHA MẸ,VỢ CHỒNG,

CON, CHÁU, NGƢỜI CÓ CÔNG NUÔI DƢỠNG MÌNH TRONG LUẬT HÌNH SỰ
VIỆT NAM HIỆN HÀNH
2.1Định nghĩa ......... ………………………………………………………………………32
2.2 Dấu hiệu pháp lý…….............................................................................................. .. 35
GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang v

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

2.2.1 Dấu hiệu về mặt khách thể ........................................................................................ 35
2.2.2 Dấu hiệu về mặt khách quan ..................................................................................... 38
2.2.2.1 Hành vi khách quan .............................................................................................. 38
2.2.2.2 Hậu quả .................................................................................................................. 42
2.2.2.3 Mối quan hệ nhân quả giữa hành vi khách quan và hậu quả …...…..... ... .....45
2.2.3 Dấu hiệu về mặt chủ quan .......................................................................................... 47
2.2.4 Dấu hiệu về mặt chủ thể .............................................................................................. 47
2.3 Hình phạt áp dụng đối với tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng,
con, cháu, ngƣời có công nuôi dƣỡng mình................................................................ ............. .48
2.4 Phân biệt tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu,
ngƣời có công nuôi dƣỡng mình với một số tội khác trong Bộ luật Hình sự hiện hành 50
2.4.1 Với tội bức tử (Điều 100) ............................................................................................ 50
2.4.2 Với tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác
(Điều 104)...................................................................................................................................... 53
2.4.3 Với tội hành hạ người khác (Điều 110) ................................................................... 56

2.4.4 Với tội làm nhục người khác (Điều 121) ................................................................. 58
2.4.5 Với tội từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng (Điều 152) ........................ 60
Chƣơng 3. THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP ĐẤU TRANH PHÕNG CHỐNG TỘI
NGƢỢC ĐÃI HOẶC HÀNH HẠ ÔNG BÀ, CHA MẸ, VỢ CHỒNG, CON, CHÁU,
NGƢỜI CÓ CÔNG NUÔI DƢỠNG MÌNH
3.1 Thực trạng của tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu,
ngƣời có công nuôi dƣỡng mình .................................................................................................. 63
3.2 Những bất cập trong quá trình đấu tranh phòng, chống tội ngƣợc đãi hoặc hành
hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, ngƣời có công nuôi dƣỡng mình ........................ 72
3.2.1 Những bất cập trong quy định của pháp luật hình sự .......................................... 72
3.2.1.1 Quy định của pháp luật chưa hoàn thiện về tình tiết phạm tội ....................... 72
3.2.1.2 Bất cập trong quy định về tình tiết định khung hình phạt .............................. 73
3.2.1.3 Mức chế tài không tương xứng ............................................................................ 73
3.2.2 Những bất cập trong áp dụng pháp luật ................................................................. 74
3.2.2.1 Bất cập trong phát hiện, điều tra và xử lý tội phạm …………..…………. …..74
3.2.1.2 Những bất cập khác ............................................................................................. 76
3.3 Giải pháp trong công tác đấu tranh phòng, chống tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ
ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, ngƣời có công nuôi dƣỡng mình ..............................79
3.3.1 Xây dựng và hoàn thiện pháp luật .......................................................................... 80
3.3.1.1 Hoàn thiện quy định về tình tiết định tội ........................................................... 80
3.3.1.2 Hoàn thiện quy định về tình tiết định khung ..................................................... 80
3.3.1.3 Hoàn thiện quy định về mức chế tài ................................................................... 81
3.3.2 Giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả trong công tác áp dụng pháp luật ....... 82
GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang vi

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm

Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

3.3.2.1 Giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong việc phát hiện, điều tra và xử lý tội
phạm ............................................................................................................................................... 82
3.3.2.2 Một số g iải pháp khác…………...……………………………..…….………… . .82
KẾT LUẬN........................................................................................................................ 89

GVHD: TS. Phạm Văn Beo
Cầm

Trang vii

SVTH: Đinh Thị Mộng


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

LỜI NÓI ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Gia đình là tế bào của xã hội, là cái nôi nuôi dưỡng con người, là môi trường quan
trọng hình thành và giáo dục nhân cách, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ
quốc Việt Nam XHCN. Gia đình tốt thì xã hội mới tốt, xã hội tốt thì gia đình càng tốt. Rõ
ràng, muốn có một xã hội phát triển lành mạnh thì trước hết từng tế bào phải phát triển bền
vững. Gia đình không chỉ là tế bào tự nhiên mà còn là một đơn vị kinh tế của xã hội. Không
có gia đình tái tạo ra con người để xây dựng xã hội thì xã hội cũng không thể tồn tại và phát
triển được. Gia đình không chỉ dừng lại ở việc duy trì nòi giống, mà quan trọng hơn gia đình

phải trở thành môi trường tốt, đầu tiên để giáo dục nếp sống, hình thành nhân cách con
người. Gia đình no ấm, bố mẹ hòa thuận, hạnh phúc, các thành viên trong gia đình biết yêu
thương, quan tâm, chăm sóc nhau là điều kiện, môi trường quan trọng và trực tiếp tạo nên
các thế hệ sau có chất lượng cả về tinh thần lẫn vật chất, góp phần đắc lực vào chiến lược
con người có chất lượng cao đáp ứng nhu cầu phát triển của xã hội hiện nay cũng như kế
thừa và phát triển các truyền thống gia đình tốt đẹp của dân tộc ta.
Nhận thức được tầm quan trọng của gia đình trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội,
ngay sau khi Cách mạng tháng Tám thành công, Nhà nước ta đã thiết lập chế độ HN&GĐ mới,
tiến bộ thay thế cho chế độ HN&GĐ phong kiến, lạc hậu. Quyết tâm xây dựng chế độ HN&GĐ
mới của Đảng và Nhà nước ta được thể hiện rất rõ trong các Hiến pháp năm 1946, 1959,
1980 và Điều 64, Hiến pháp năm 1992 đã ghi nhận: “Gia đình là tế bào của xã hội. Nhà
nước bảo hộ HN&GĐ. Hôn nhân theo nguyên tắc tự nguyện, tiến bộ một vợ một chồng, vợ
chồng bình đẳng. Cha mẹ có trách nhiệm nuôi dạy con cái thành những công dân tốt. Con
cháu có bổn phận kính trọng và chăm sóc ông bà, cha mẹ. Nhà nước và xã hội không thừa
nhận việc phân biệt đối xử với các con”.
Để đảm bảo thực hiện đúng đắn, đầy đủ chế độ HN&GĐ mới tiến bộ và tuân thủ triệt để
Hiến pháp, Bộ luật Hình sự năm 1985, cũng như BLHS năm 1999, sửa đổi, bổ sung năm 2009
đều đã quy định cụ thể các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ, góp phần ngăn chặn, hạn chế và từng
bước xóa bỏ những tàn tích của chế độ HN&GĐ phong kiến lỗi thời, lạc hậu.
Trong những năm gần đây, tình hình tội phạm có chiều hướng gia tăng và diễn biến
phức tạp. Tình trạng suy thoái về chính trị, đạo đức, lối sống, kể cả trong lĩnh vực HN&GĐ
ngày càng nghiêm trọng. Đáng chú ý là tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng,
con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình. Tội phạm này có xu hướng ngày càng gia tăng cả
về số lượng cũng như tính chất và mức độ nguy hiểm, gây dư luận xấu trong xã hội. Khi xã
GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 1

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm

Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

hội ngày càng phát triển, nhiều giá trị mới được tiếp thu, nhưng nhiều giá trị truyền thống
của gia đình Việt Nam cũng đang mất đi. Tình trạng ly hôn, bạo hành gia đình gia tăng, chủ
nghĩa cá nhân, thực dụng, hưởng thụ,… có xu hướng tăng lên. Những hạn chế này đang làm
cho nhiều “tế bào” có nguy cơ bị rơi vào khủng hoảng, làm cho nền tảng xã hội thiếu vững
chắc.
Thực tiễn đấu tranh phòng, chống tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng,
con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình cho thấy, mặc dù đây là tội phạm mà tính nguy
hiểm cho xã hội không cao, nhưng có ảnh hưởng rất lớn đến đời sống gia đình. Trên thực tế,
tội phạm này xảy ra rất nhiều, song việc xử lý bằng các chế tài hình sự còn rất hạn chế. Thực
tiễn áp dụng cũng đã đặt ra nhiều vấn đề vướng mắc, đòi hỏi Khoa học Luật Hình sự phải
nghiên cứu giải quyết để mỗi gia đình góp phần tạo nên một xã hội công bằng, văn minh,
quyền và lợi ích hợp pháp của công dân đều được pháp luật quan tâm và bảo vệ. Trong khi
đó, xung quanh những vấn đề này, vẫn còn rất nhiều ý kiến khác nhau, thậm chí trái ngược
nhau nên dù BLHS ra đời khá lâu và đã có quy định về vấn đề ngược đãi hoặc hành hạ ông bà,
cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình nhưng tội phạm này vẫn diễn ra và
ngày càng phức tạp.
Xuất phát từ thực trạng trên, việc nghiên cứu “Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha
mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình trong Luật Hình sự Việt Nam hiện
hành” mang tính cấp thiết, không những về lý luận, mà còn là đòi hỏi của thực tiễn hiện nay.
Đồng thời để cho mọi người có cái nhìn đúng đắn hơn về quyền và nghĩa vụ của họ trong gia
đình, làm cho những giá trị đạo đức, truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta ngày càng phát huy
cũng như làm cho pháp luật đi vào đời sống của người dân một cách có hiệu quả.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu một cách tương đối có hệ thống về những vấn đề pháp lý cơ bản
của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi

dưỡng mình theo Luật Hình sự Việt Nam hiện hành như: khái niệm, dấu hiệu pháp lý, trách
nhiệm hình sự đối với người phạm tội; phân biệt tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,
vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình với một số tội phạm khác trong
BLHS; đồng thời đi sâu tìm hiểu tình hình tội phạm này trên thực tế, nguyên nhân và điều
kiện phạm tội cũng như những bất cập còn tồn tại để từ đó tìm ra các giải pháp cụ thể nhằm
nâng cao hiệu quả trong công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm này, góp phần ổn định
tình hình an ninh trật tự xã hội.
3. Phạm vi nghiên cứu
GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 2

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

Bạo lực gia đình có thể được thực hiện dưới nhiều hành vi và hình thức khác nhau và
chịu sự điều chỉnh của nghiều ngành luật khác nhau như Luật HN&GĐ, Luật Phòng, chống
bạo lực gia đình,… Tuy nhiên, trong phạm vi bài viết này người viết chỉ tập trung nghiên
cứu vấn đề này dưới góc độ pháp lý hình sự đã được cụ thể hóa tại Điều 151 BLHS hiện
hành đó là tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công
nuôi dưỡng mình trên địa bàn cả nước trong giai đoạn hiện nay.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Để hoàn thành bài viết của mình, người viết đã vận dụng một số phương pháp để phục
vụ cho việc nghiên cứu như:
- Phương pháp phân tích luật viết để tìm hiểu các quy định của pháp luật.
- Phương pháp suy lý mạnh để khẳng định tính nguyên tắc trong Luật Hình sự.

- Phương pháp chứng minh, so sánh, đối chiếu, vận dụng các quy định của luật.
- Phương pháp thu thập tài liệu và sử dụng các trang thông tin điện tử, đồng thời vận
dụng các tài liệu, giáo trình, sách báo, các tài liệu của các nhà luật học, các bài báo cáo và ý
kiến chủ quan của bản thân.
5. Cơ cấu của đề tài
Ngoài Lời nói đầu, Danh mục từ viết tắt, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, nội
dung của luận văn gồm 3 chương như sau:
Chƣơng 1: Lý luận chung về tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ
chồng, con, cháu, ngƣời có công nuôi dƣỡng mình
Chƣơng 2: Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu,
ngƣời có công nuôi dƣỡng mình trong Luật Hình sự Việt Nam hiện hành
Chƣơng 3: Thực trạng và giải pháp đấu tranh phòng, chống tội ngƣợc đãi hoặc
hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, ngƣời có công nuôi dƣỡng mình

Chƣơng 1

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 3

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

LÝ LUẬN CHUNG VỀ TỘI NGƢỢC ĐÃI HOẶC HÀNH HẠ ÔNG BÀ, CHA
MẸ, VỢ CHỒNG, CON, CHÁU, NGƢỜI CÓ CÔNG NUÔI DƢỠNG MÌNH
1.1 Những vấn đề chung về các tội phạm xâm phạm chế độ HN&GĐ

1.1.1 Khái quát về các tội phạm xâm phạm chế độ HN&GĐ
Ngày nay, cùng với sự phát triển của nền kinh tế xã hội đã kéo theo nhiều vấn đề mới
nảy sinh mang tính toàn cầu như: ô nhiễm môi trường, thiên tai, dịch bệnh,… đó là những hệ
quả của quá trình phát triển. Tuy nhiên, có một sự thay đổi mà không ai ngờ đến khi xã hội
ngày càng phát triển đó là sự suy thoái về đạo đức, nhân cách của con người mà điều đáng
buồn hơn là sự suy thoái đó xảy ra trong chính ngôi nhà của họ, đối với chính những người
thân của họ. Những tưởng khi xã hội phát triển, nhận thức cũng như trình độ của con người
ngày càng nâng cao thì họ sẽ nhận thức được vai trò cũng như trách nhiệm của mình đối với
mọi người xung quanh nói chung và các thành viên trong gia đình nói riêng nhưng họ đã đi
ngược lại với điều đó.
Đảng và Nhà nước ta rất coi trọng việc xây dựng và phát triển gia đình và đã chọn ngày
28/6 hằng năm là “Ngày gia đình Việt Nam”. Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ X
của Đảng cộng sản Việt Nam đã nhấn mạnh: “Phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp
của gia đình Việt Nam, thích ứng với những đòi hỏi của quá trình Công nghiệp hóa, hiện đại
hóa đất nước. Xây dựng gia đình no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc và bền vững, thực sự
là tổ ấm của mỗi người, là tế bào lành mạnh của xã hội, là môi trường quan trọng hình
thành, nuôi dưỡng và giáo dục nhân cách con người, bảo tồn và phát huy văn hóa tru yền
thống tốt đẹp, tạo nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Ngày
10/5/2005 Thủ tướng Chính phủ cũng đã ra Quyết định số 106/2005/QĐ-TTCP về việc phê
duyệt chiến lược xây dựng gia đình Việt Nam giai đoạn 2005-2010 khẳng định: “Gia đình là
một trong những nhân tố quan trọng quyết định sự phát triển bền vững của xã hội, sự thành
công của sự nghiệp CNH, HĐH đất nước và xây dựng CNXH”. Bên cạnh đó, Quyết định số
629/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt chiến lược phát triển gia đình Việt
Nam đến năm 2020, tầm nhìn 2030 cũng đã nhấn mạnh một lần nữa vai trò của gia đình,
theo đó “Gia đình là tế bào của xã hội, là môi trường quan trọng hình thành, nuôi dưỡng và
giáo dục nhân cách, bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống tốt đẹp , chống lại các tệ nạn
xã hội, tạo nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”.
Gia đình là tế bào của xã hội được hình thành, duy trì và củng cố dựa trên hai mối quan
hệ hôn nhân và huyết thống là chủ yếu. Gia đình và xã hội có mối quan hệ mật thiết với
nhau, tác động và chi phối qua lại với nhau. Vì vậy, gia đình tốt sẽ là cơ sở hình thành xã hội

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 4

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

tốt, gia đình hòa thuận, hạnh phúc sẽ tác động tới cộng đồng, thúc đẩy xã hội ngày càng phát
triển.
Gia đình là môi trường sống đầu tiên và quan trọng nhất của mỗi con người, tiếp đó
mới đến xã hội. Và ngay khi con người hòa nhập vào cuộc sống xã hội thì gia đình vẫn là
môi trường không thể thiếu được. Ngày nay, quan điểm đối với vấn đề gia đình ở nước ta
luôn có sự thay đổi. Nhưng dù thế nào đi nữa thì việc giữ gìn các giá trị văn hóa, đạo đức và
việc hình thành các chuẩn mực, khuôn mẫu ứng xử gia đình và xã hội cho phù hợp là việc
cần phải thực hiện một cách triệt để.
Gia đình hạnh phúc không chỉ có sự no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc mà còn là
nơi hội tụ những nét đẹp văn hóa của mỗi gia đình nói riêng, của cộng đồng và xã hội nói
chung. Nó được thể hiện qua thái độ, hành vi, cách cư xử với nhau giữa các thành viên trong
gia đình. Để tạo dựng một gia đình hòa thuận, hạnh phúc thì mọi thành viên trong gia đình
phải có trách nhiệm đóng góp công sức vun đắp, cùng chia sẻ, gánh vác các công việc của
gia đình, phải biết yêu thương, quan tâm chăm sóc nhau, phải biết “kính trên nhường dưới”.
Theo đó, người con, cháu phải biết tôn trọng, lễ phép, quan tâm, chăm sóc người ông bà, cha
mẹ; ông bà, cha mẹ phải biết nhường nhịn, giúp đỡ, dạy dỗ ngườicon, cháu, phải sống mẫu
mực, là tấm gương sáng để con, cháu noi theo; đối với những người cùng thế hệ với nhau
phải biết tôn trọng nhau, giúp đỡ nhau, nhường nhịn nhau, cùng nhau phát triển. Trong quan
hệ vợ - chồng thì phải biết yêu thương, chung thủy, tôn trọng nhau, quan tâm và nhường

nhịn nhau. Người đàn ông là người chồng, người cha trong gia đình phải là trụ cột, chỗ dựa
vững chắc cho vợ con; phải biết yêu thương, quan tâm và chăm sóc vợ con. Người phụ nữ là
người vợ, người mẹ trong gia đình phải biết chăm sóc chồng con, chịu thương, chịu khó
trong lao động, quán xuyến gia đình, tề gia nội trợ, biết nhường nhịn chồng con, biết giáo
dục con cái trở thành người công dân có ích cho gia đình và xã hội.
Để làm sáng tỏ khái niệm các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ trước hết cần làm sáng tỏ
khái niệm HN&GĐ. Hôn nhân là quan hệ giữa vợ và chồng sau khi đã kết hôn theo quy định
của pháp luật về điều kiện kết hôn và đăng ký kết hôn. Khái niệm gia đình rộng hơn khái
niệm hôn nhân. Nếu như hôn nhân thể hiện mối quan hệ giữa người nam và người nữ thì gia
đình là tập hợp những người gắn bó với nhau do hôn nhân, quan hệ huyết thống hoặc do
quan hệ nuôi dưỡng, làm phát sinh các nghĩa vụ và quyền giữa họ với nhau theo quy định
của pháp luật.

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 5

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

Vấn đề tiếp theo là làm sáng tỏ khái niệm các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ. Trong
Khoa học pháp lý Hình sự, các nhà hình sự học đã đưa ra các khái niệm các tội xâm phạm
chế độ HN&GĐ như sau:
Theo Tiến sĩ Cao Thị Oanh, tác giả giáo trình Luật Hình sự Việt Nam phần các tội
phạm, thì “Các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ là những hành vi nguy hiểm cho xã hội, xâm
phạm chế độ hôn nhân gia đình, gây thiệt hại cho các bên trong quan hệ HN&GĐ qua việc

vi phạm các quy định của Nhà nước về HN&GĐ”.1
Theo các tác giả của giáo trình Luật Hình sự Việt Nam, tập 2, phần các tội phạm,
trường Đại học luật Hà Nội, thì “Các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ là những hành vi vi
phạm nghiêm trọng các nguyên tắc cơ bản của chế độ HN&GĐ Việt Nam”.2
Còn theo Tiến sĩ Phạm Văn Beo, tác giả của giáo trình Luật Hình sự Việt Nam, tập 2,
phần các tội phạm, thì “Các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ là những hành vi nguy hiểm cho
xã hội được quy định trong BLHS, do người có năng lực trách nhiệm Hình sự thực hiện một
cách cố ý, xâm phạm đến toàn bộ những quy định của pháp luật về kết hôn, ly hôn, nghĩa vụ
và quyền lợi của vợ và chồng, cha mẹ và con cái, giữa những thành viên khác trong gia
đình… và những vấn đề khác có liên quan trong gia đình”.3
Tóm lại, có thể hiểu “Các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ là những hành vi nguy hiểm
cho xã hội, trái pháp luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự và đủ tuổi chịu
trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý, xâm phạm chế độ HN&GĐ Việt Nam”.
HN&GĐ là một nhóm các quan hệ xã hội chịu sự điều chỉnh của nhiều ngành luật khác
nhau. Luật HN&GĐ quy định về chế độ HN&GĐ, trách nhiệm của công dân, Nhà nước và
xã hội trong việc củng cố chế độ HN&GĐ Việt Nam. Luật Dân sự điều chỉnh lĩnh vực
HN&GĐ thông qua việc điều chỉnh quan hệ nhân thân và quan hệ tài sản giữa vợ, chồng và
các thành viên khác trong gia đình như giám hộ, đại diện, nuôi con nuôi, thừa kế,… Luật
Hình sự không quy định mà chỉ bảo vệ các quan hệ vừa nêu trên khi bị xâm phạm thông qua
việc quy định một loạt các hành vi bị coi là tội phạm và hình phạt áp dụng đối với các hành
vi đó như: tội vi phạm chế độ hôn nhân một vợ một chồng, tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở
hôn nhân tự nguyện, tiến bộ; tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con,
cháu, người có công nuôi dưỡng mình,… Việc tội phạm hóa hành vi xâm phạm chế độ

1

Cao Thị Oanh, Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam, phần các tội phạm, Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2010, tr. 67
Trường Đại học luật Hà Nội, Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam, tập 2, phần các tội phạm, Nxb công an nhân dân, Hà
Nội, 2006, tr. 61
3

Phạm Văn Beo, Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam, quyển 2, phần các tội phạm, Nxb chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010,
tr. 244
2

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 6

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

HN&GĐ thể hiện thái độ nghiêm khắc của Đảng và Nhà nước ta đối với các hành vi này.
Luật Hình sự Việt Nam hiện hành không can thiệp quá sâu vào nội bộ gia đình của từng cá
nhân, chỉ những hành vi xâm phạm rõ ràng là nghiêm trọng, có thể gây thiệt hại đến tính
mạng, sức khỏe của những thành viên trong gia đình, trong qua hệ hôn nhân, có thể gây ảnh
hưởng đến trật tự, an toàn xã hội thì Luật Hình sự mới điều chỉnh, không như pháp luật hình
sự thời phong kiến, điều chỉnh cả những hành vi mà lẽ ra chỉ xâm phạm đến đạo đức như: để
tang, con chồng lấy mẹ kế (khi chồng đã chết),…
Để đảm bảo việc thực hiện nghiêm chỉnh Luật HN&GĐ, trên cơ sở kế thừa và sửa đổi,
bổ sung những quy định tại Chương V Phần các tội phạm của BLHS năm 1985, BLHS hiện
hành đã quy định Các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ tại Chương XV phần các tội phạm.
Biện pháp hình sự được xây dựng trên cơ sở kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục, thuyết
phục và cưỡng chế nhằm đảm bảo cho mọi hành vi vi phạm chế độ HN&GĐ được phát hiện
nhanh chóng, kịp thời và xử lý nghiêm minh. Chỉ xử lý hình sự những hành vi vi phạm này
trong những trường hợp thật sự cần thiết và khi các biện pháp giáo dục, phòng ngừa khác
không đạt hiệu quả.

Thực tiễn đấu tranh phòng, chống các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ cho thấy những
hành vi vi phạm xảy ra một phần là do tàn dư của tư tưởng phong kiến lỗi thời, lạc hậu đã ăn
sâu vào tiềm thức của con người. Vì vậy, muốn xử lý những hành vi này phải kiên trì giáo
dục và thuyết phục tuân thủ pháp luật, đồng thời phải biết kết hợp giáo dục, thuyết phục với
trừng trị đối với những hành vi vi phạm nghiêm trọng.
Với mỗi tội phạm bao giờ cũng được cấu thành bởi bốn yếu tố: khách thể, khách quan,
chủ quan, chủ thể. Cho nên, để hiểu và nhận thức một cách sâu sắc nội dung của các tội xâm
phạm chế độ HN&GĐ, cần làm rõ bốn yếu tố của cấu thành tội phạm nói trên.
1.1.2 Dấu hiệu pháp lý chung của các tội phạm xâm phạm chế độ HN&GĐ
1.1.2.1 Khách thể của tội phạm xâm phạm chế độ HN&GĐ
Khách thể của tội phạm là các quan hệ xã hội bị tội phạm xâm hại, trực tiếp hoặc gián
tiếp ảnh hưởng đến lợi ích và sự tồn tại của giai cấp thống trị được Nhà nước bảo vệ bằng
các quy phạm pháp luật hình sự.4
Khách thể của các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ không chỉ xâm phạm đến chế độ
HN&GĐ nói chung mà còn trực tiếp gây thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân
phẩm con người. Ngoài ra, các tội phạm này còn xâm phạm đến các điều kiện kết hôn, đến
4

Phạm Văn Beo, Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam, quyển 1, phần chung, Nxb chính trị quốc gia, Hà Nội, 2009. tr. 164

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 7

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

hoạt động đúng đắn của các cơ quan nhà nước trong hoạt động đăng ký kết hôn. Việc quy
định các tội xâm phạm đến chế độ HN&GĐ không chỉ bảo vệ chế độ HN&GĐ tự nguyện,
tiến bộ mà còn bảo vệ tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm và các quyền lợi hợp pháp
khác của công dân.
Nhóm các tội phạm được quy định trong Chương XV BLHS hiện hành xâm hại vào hai
quan hệ xã hội khác nhau đó là quan hệ HN&GĐ. Tuy nhiên, hai nhóm quan hệ này có quan
hệ mật thiết với nhau: hôn nhân là cơ sở của gia đình còn gia đình hạnh phúc giữ cho hôn
nhân bền vững. Cho nên, các nhà làm luật quy định các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ vào
cùng một chương. Vì vậy, căn cứ vào khách thể trực tiếp bị xâm hại mà có thể chia các tội
phạm này thành 2 nhóm:
- Nhóm các tội xâm phạm chế độ hôn nhân bao gồm: tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở
hôn nhân tự nguyện, tiến bộ (Điều 146 BLHS), tội vi phạm chế độ một vợ, một chồng (Điều
147 BLHS), tội tổ chức tảo hôn, tội tảo hôn (Điều 148BLHS), tội đăng ký kết hôn trái pháp
luật (Điều 149 BLHS), tội loạn luân (Điều 150 BLHS).
- Nhóm các tội xâm phạm chế độ gia đình bao gồm: tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà,
cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình (Điều 151 BLHS) và tội từ
chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng (Điều 152 BLHS).
1.1.2.2 Mặt khách quan của tội phạm xâm phạm chế độ HN&GĐ
Mặt khách quan của đa số các tội phạm quy định trong Chương XV được thể hiện cả
dạng hành động và không hành động. Một số tội phạm chỉ có thể được thực hiện ở dạng
hành động như: tội vi phạm chế độ một vợ một chồng (Điều 147), tội tổ chức tảo hôn, tội tảo
hôn (Điều 148), tội đăng ký kết hôn trái pháp luật (Điều 149), tội loạn luân (Điều 150), tội
ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng
mình (Điều 151). Riêng tội từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng được thực hiện ở
dạng không hành động.
Hành vi khách quan của các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ có khác nhau về hình thức
thể hiện, nhưng đều có cùng tính chất gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại trực tiếp cho
các quan hệ HN&GĐ. Quan hệ này được ghi nhận trong Hiến pháp và các văn bản pháp luật
khác.

Việc đánh giá hành vi nào là hành vi nguy hiểm cho xã hội tới mức bị coi là tội phạm
khi xâm phạm đến chế độ HN&GĐ phụ thuộc vào tình hình phát triển của xã hội và yêu cầu
đấu tranh phòng ngừa tội phạm. Nếu trước đây, hành vi cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn
GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 8

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

nhân tự nguyện tiến bộ, hành vi vi phạm chế độ một vợ một chồng, hành vi tổ chức tảo hôn,
hành vi ngược đãi hoặc hành hạ cha mẹ, vợ chồng, con cái chưa gây hậu quả nghiêm trọng
hoặc chưa bị xử phạt hành chính cũng bị coi là hành vi nguy hiểm cho xã hội, thì nay BLHS
hiện hành quy định hành vi trên đã bị xử lý kỷ luật hoặc xử phạt vi phạm hành chính mà còn
vi phạm hoặc đã gây hậu quả nghiêm trọng mới là hành vi nguy hiểm cho xã hội và được coi
là hành vi phạm tội. Ngược lại, có hành vi trước đây chưa được coi là hành vi nguy hiểm cho
xã hội, nhưng nay lại coi là hành vi nguy hiểm cho xã hội và được coi là tội phạm, như: hành
vi đăng ký kết hôn trái pháp luật, hành vi từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng.
Đa số các tội trong chương này quy định dấu hiệu gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị
xử phạt hành chính (hoặc xử lý kỷ luật) mà còn vi phạm là dấu hiệu bắt buộc trong cấu thành
tội phạm này (Điều 146, Điều 147, Điều 148, Điều 149, Điều 151, Điều 152).
1.1.2.3 Mặt chủ quan của tội phạm xâm phạm chế độ HN&GĐ
Mặt chủ quan của các tội phạm được quy định trong chương này đều được thực hiện
với lỗi cố ý. Người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, là trái
pháp luật nhưng vẫn làm. Mục đích, động cơ phạm tội rất đa dạng nhưng không phải là dấu
hiệu bắt buộc trong cấu thành các tội phạm này.

Hình phạt của mỗi tội phạm được quy định trong từng điều luật. Đa số các tội phạm
trong chương này là các tội ít nghiêm trọng nên có khung hình phạt thấp, mức cao nhất của
khung hình phạt đối với hầu hết những tội này là từ ba năm tù trở xuống, chỉ có tội loạn luân
là tội nghiêm trọng, có khung hình phạt đến năm năm tù (ngoài ra còn có hình phạt bổ sung
là cấm đảm nhiệm chức vụ nhất định từ một đến năm năm).
1.1.2.4 Chủ thể của tội phạm xâm phạm chế độ HN&GĐ
Chủ thể của tội phạm nói chung và các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ nói riêng là
người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội, nhưng không phải ai thực hiện hành vi nguy
hiểm cho xã hội cũng đều là chủ thể của tội phạm này, mà chỉ có những người có năng lực
trách nhiệm hình sự mới là chủ thể của tội phạm.
Đối với các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ, người từ đủ 16 tuổi trở lên mới trở thành
chủ thể của tội phạm này, vì hầu hết các tội phạm quy định tại chương XV thì không có tội
nào là tội rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng mà hầu hết là tội phạm ít nghiêm
trọng, chỉ có một tội nghiêm trọng, đó là tội loạn luân (Điều 150).
Trong một số trường hợp chỉ một hoặc một số người mới là chủ thể của tội phạm - chủ
thể đặc biệt. Đối với các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ thì chỉ có một trường hợp có chủ thể
GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 9

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

đặc biệt, đó là tội đăng ký kết hôn trái pháp luật, chỉ người có trách nhiệm trong việc đăng
ký kết hôn mới có thể là chủ thể của tội phạm này.
1.1.3 Những điểm mới của tội phạm xâm phạm chế độ HN&GĐ của Bộ luật Hình sự

năm 1999 sửa đổi, bổ sung năm 2009 so với Bộ luật Hình sự năm 1985
Để khắc phục những bất cập, vướng mắc còn tồi tại, đáp ứng nhu cầu cũng như phù
hợp với thực tiễn đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung, các tội xâm phạm chế độ
HN&GĐ nói riêng, Chương XV BLHS hiện hành quy định về các tội xâm phạm chế độ
HN&GĐ đã có một số điểm mới sửa đổi, bổ sung so với BLHS năm 1985 cũng quy định về
vấn đề này nhằm khắc phục những bất cập còn tồn tại, phát huy hiệu quả áp dụng pháp luật
trên thực tế, phù hợp với nhu cầu thực tế trong từng thời kì, từ đó góp phần bảo vệ, giữ gìn,
phát huy những truyền thống và phong tục tập quán tốt đẹp của dân tộc Việt Nam, bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp của các thành viên trong gia đình, xây dựng gia đình no ấm, bình
đẳng, tiến bộ, dân chủ và hạnh phúc. Cụ thể:
Thứ nhất, BLHS hiện hành đã có sự điều chỉnh phạm vi bảo vệ chế độ HN&GĐ theo
hướng thu hẹp lại. Theo đó, Chương XV chỉ bao gồm các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ,
còn các tội phạm đối với người chưa thành niên thì chuyển sang các chương khác phù hợp
hơn. Cụ thể, tội mua bán, đánh tráo hoặc chiếm đoạt trẻ em được chuyển sang Chương XII –
Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhâm phẩm, danh dự của con người (Điều 120); Tội
dụ dỗ, ép buộc hoặc chứa chấp người chưa thành niên phạm pháp được chuyển sang Chương
XIX - Các tội xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng (Điều 252) để phù hợp với
thực tiễn đấu tranh phòng và chống tội phạm, về khách thể bị xâm hại, về đường lối xử lý
đối với các hành vi phạm tội, cũng như đảm bảo sự hợp lý về kỹ thuật lập pháp và tính logic
của BLHS hiện hành.
Thứ hai, so với BLHS năm 1985 quy định về các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ, thì
BLHS hiện hành quy định thêm hai tội danh mới, đó là: tội đăng ký kết hôn trái pháp luật
(Điều 149) và tội từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng (Điều 152).
Tội đăng ký kết hôn trái pháp luật mới được bổ sung nhằm mục đích để ngăn ngừa và
trừng trị những hành vi của người có trách nhiệm trong việc đăng ký kết hôn dù biết rõ
người đi đăng ký không đủ điều kiện kết hôn mà vẫn đăng ký cho họ. Việc xử lý hình sự
hành vi này góp phần bảo đảm tốt thi hành Luật HN&GĐ, đồng thời đề cao trách nhiệm của
các cán bộ làm công tác hộ tịch.
Việc bổ sung tội từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng vào BLHS hiện hành là rất
cần thiết nhằm đảm bảo quyền của người được người khác nuôi dưỡng theo quy định của

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 10

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

pháp luật đồng thời cũng nhằm đề cao trách nhiệm chăm sóc nhau giữa những người trong
quan hệ gia đình. Thông qua đó để đề cao giáo dục các thành viên trong gia đình về các
chuẩn mực, giá trị đạo đức.
Thứ ba, về các tình tiết là yếu tố định tội, định khung hình phạt trong các tội xâm
phạm chế độ HN&GĐ, BLHS hiện hành đã quy định rõ và chi tiết hơn, đặc biệt hầu hết các
tôi xâm phạm chế độ HN&GĐ (trừ tội loạn luân) đều có yếu tố xác định ranh giới giữa hành
vi tội phạm với hành vi chỉ bị xử lý hành chính. Đây là điểm mới cơ bản so với BLHS năm
1985 quy định về các tội phạm này. Tên tội danh, các khái niệm, các thuật ngữ cũng được
sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với thực tiễn xét xử và quy định của các ngành luật khác. Cụ
thể:
- Tội cƣỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ (Điều 146), được
bổ sung tình tiết “đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm” là yếu
tố định tội và cũng là tình tiết phân biệt hành vi tội phạm với hành vi chưa phải là tội phạm;
mức cao nhất của hình phạt cải tạo không giam giữ là đến ba năm, trong khi đó mức hình
phạt này quy định tại Điều 146 BLHS năm 1985 là đến một năm.
- Tội vi phạm chế độ một vợ, một chồng (Điều 147), được bổ sung một số trường hợp
được coi là tình tiết định tội, nhưng thực chất chỉ quy định rõ và cụ thể hơn so với Điều 144
BLHS năm 1985 quy định về tội phạm này chứ không phải là tình tiết định tội mới. Các tình
tiết đó là: “người chưa có vợ, chưa có chồng mà kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng với

người mà mình biết rõ là đang có chồng, có vợ”. Ngoài ra, Điều 147 còn được bổ sung tình
tiết là yếu tố định tội và cũng là tình tiết để phân biệt tội phạm với hành vi vi phạm chỉ bị xử
phạt hành chính, đó là: “gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành
vi này mà còn vi phạm”.
- Tội tổ chức tảo hôn, tội tảo hôn (Điều 148), chỉ bổ sung tình tiết là yếu tố định tội
và cũng là tình tiết để phân biệt tội phạm với hành vi vi phạm chỉ bị xử phạt hành chính, đó
là: “đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm”.
- Tội đăng ký kết hôn trái pháp luật (Điều 149), là tội phạm mới mà BLHS năm
1985 không quy định. Đây cũng là tội phạm duy nhất ở chương XV có quy định hình phạt
bổ sung cấm đảm nhiệm chức vụ đối với người phạm tội.
- Tội loạn luân (Điều 150), không có gì mới so với Điều 146 BLHS năm 1985 quy
định tội phạm này.

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 11

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

- Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, ngƣời có công
nuôi dƣỡng mình (Điều 151) quy định thêm một số đối tượng là người bị hại như: ông bà,
cháu, người có công nuôi dưỡng mình. Ngoài ra, cũng tương tự như các tội phạm khác trong
cùng chương, nhà làm luật quy định thêm tình tiết là yếu tố định tội và cũng là tình tiết để
phân biệt tội phạm với hành vi vi phạm chỉ bị xâm phạm hành chính, đó là: “gây hậu quả
nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm”. Bên cạnh đó,

điều luật cũng quy định mức cao nhất của hình phạt cải tạo không giam giữ là đến ba năm,
trong khi đó mức hình phạt này quy định tại Điều 147 BLHS năm 1985 chỉ đến một năm.
- Tội từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dƣỡng (Điều 152), là tội phạm mới mà
BLHS năm 1985 không quy định. Sự quy định mới này là rất cần thiết nhằm đảm bảo quyền
của người được người khác nuôi dưỡng theo quy dịnh của pháp luật đồng thời cũng nhằm đề
cao trách nhiệm chăm sóc nhau giữa những người trong quan hệ HN&GĐ.
Các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ hầu như không quy định hình phạt bổ sung (trừ tội
đăng ký kết hôn trái pháp luật). BLHS Việt Nam 1985 cũng chỉ quy định hình phạt bổ sung
đối với hai tội (Điều 148 và Điều 149) nhưng cả hai tội này đã được chuyển về Chương XII
và XIX BLHS hiện hành.
Tóm lại, như chúng ta đã biết, lĩnh vực HN&GĐ là một trong những lĩnh vực riêng và
đặc biệt, và các quy phạm xảy ra trong các lĩnh vực này chủ yếu được xử lý bằng biện pháp
giáo dục, thuyết phục, phòng ngừa và xử phạt hành chính. Chỉ xử lý hành vi vi phạm bằng
biện pháp hình sự khi thật sự cần thiết và khi các biện pháp giáo dục phòng ngừa khác không
hiệu quả.
1.1.4 Một số điều cần lưu ý khi áp dụng các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ
Để có sự thống nhất về nhận thức và áp dụng pháp luật trong công tác điều tra, truy tố
và xét xử các hành vi phạm tội thuộc Chương XV- Các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ trong
BLHS hiện hành, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an, Bộ
Tư pháp đã ban hành Thông tư liên tịch số 01/TTLT ngày 25 tháng 9 năm 2001, hướng dẫn
một số điểm trong chương “Các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ”. Từ đó, ta có thể rút ra một
số điểm đáng lưu ý như sau:
Thứ nhất, về tình tiết “đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm” trong
cấu thành tội phạm đối với các tội: tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện,
tiến bộ (Điều 146 BLHS), tội vi phạm chế độ một vợ, một chồng (Điều 147 BLHS), tội tổ
chức tảo hôn, tội tảo hôn (Điều 148 BLHS), tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ
chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình (Điều 151 BLHS), tội từ chối hoặc trốn
GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 12

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

tránh nghĩa vụ cấp dưỡng (Điều 152 BLHS) thì cần chú ý bị coi là “đã bị xử phạt hành chính
về hành vi này mà còn vi phạm” nếu:
- Trước đó người nào đã bị xử phạt hành chính về một trong những hành vi được liệt kê
trong một điều luật nói trên, nhưng chưa hết hạn để được coi là chưa bị xử phạt hành chính
theo quy định của pháp luật về xử lý vi phạm hành chính mà lại thực hiện chính hành vi đó.
Ví dụ: Trước đó A đã bị xử phạt hành chính về hành vi tổ chức tảo hôn, chưa hết thời
hạn để được coi là chưa bị xử phạt hành chính mà lại thực hiện hành vi tổ chức tảo hôn,…
- Thực hiện một trong những hành vi được liệt kê trong điều luật tương ứng đó.
Ví dụ: Trước đó A đã bị xử phạt hành chính về hành vi cưỡng ép kết hôn, chưa hết thời
hạn để được coi là chưa bị xử phạt hành chính mà lại thực hiện hành vi cản trở hôn nhân tự
nguyện, tiến bộ,…
Hết thời hạn để được coi là chưa bị xử phạt hành chính là hết thời hạn do Pháp lệnh xử
lý vi phạm hành chính năm 2002 , sửa đổi, bổ sung năm 2007, 2008 quy định. Như vậy, nếu
quá một năm, kể từ ngày thi hành xong quyết định xử phạt hoặc từ ngày hết thời hiệu thi
hành quyết định xử phạt mà không tái phạm thì được coi là chưa bị xử phạt vi phạm hành
chính.

5

Thứ hai, Thông tư cũng đã hướng dẫn cụ thể các quy định trong từng điều luật tại
Chương XV này bằng việc giải thích các cụm từ, các biểu hiện của hành vi khách quan trong
cấu thành tội phạm, chủ thể của tội phạm, đối tượng bị xâm hại, điều kiện để một người có

thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội phạm đó,… Tuy nhiên, đối với từng loại tội phạm
cụ thể cần lưu ý một số vấn đề sau:
- Về hành vi “dùng thủ đoạn khác” trong tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự
nguyện, tiến bộ (Điều 146 BLHS) cần được hiểu là buộc một bên hoặc cả hai bên đi xa để
nhằm chia rẽ họ, bắt cóc người không muốn lấy mình làm vợ hoặc làm chồng để buộc họ kết
hôn trái ý muốn; một bên gia đình tiến hành dựng vợ, gả chồng cho người thân của mình với
người khác trái ý muốn của người đó nhằm chia rẽ người thân đó với người mà họ tự nguyện
kết hôn…
- Về tội vi phạm chế độ một vợ, một chồng (Điều 147 BLHS) thì hành vi “chung sống
như vợ chồng” cần được hiểu là người đang có vợ, có chồng chung sống với người khác
hoặc người chưa có vợ, có chồng mà lại chung sống với người mà mình biết rõ là đang có

5

Điều 11 Pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính năm 2002, sửa đổi, bổ sung năm 2007, 2008

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 13

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

chồng, có vợ một cách công khai hoặc không công khai nhưng cùng sinh hoạt chung như
một gia đình. Việc chung sống như vợ chồng thường được chứng minh bằng việc có con
chung, được xã hội và hàng xóm xung quanh coi như vợ chồng, có tài sản chung đã được gia

đình, cơ quan, đoàn thể giáo dục mà vẫn tiếp tục duy trì quan hệ đó,… Ngoài ra, cũng cần
lưu ý là trong trường hợp đã có quyết định của Tòa án hủy việc kết hôn hoặc buộc phải chấm
dứt việc chung sống như vợ chồng trái với chế độ một vợ, một chồng mà vẫn duy trì quan hệ
đó, thì người phạm tội bị truy cứu trách nhiệm Hình sự theo khoản 2 Điều 147 BLHS mà
không bị truy cứu trách nhiệm hình sự thêm về tội không chấp hành án theo Điều 304 BLHS
hiện hành.
- Về tội tổ chức tảo hôn, tội tảo hôn (Điều 148 BLHS) thì điều kiện để một người bị
truy cứu trách nhiệm hình sự khi có đầy đủ các dấu hiệu sau:
+ Người vi phạm cố ý duy trì quan hệ vợ chồng trái pháp luật với người chưa đến tuổi
kết hôn.
+ Đã có quyết định của Tòa án buộc chấm dứt quan hệ đó.
+ Đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm.
- Về tội đăng ký kết hôn trái pháp luật (Điều 149 BLHS) thì chủ thể là người có trách
nhiệm trong việc đăng ký kết hôn, cụ thể là:
+ Người đại diện chính quyền hoặc người đại diện của cơ quan đại diện ngoại giao,
cơ quan lãnh sự của Việt Nam ở nước ngoài ký giấy chứng nhận kết hôn;
+ Cán bộ hộ tịch làm thủ tục đăng ký kết hôn ở UBND xã, phường, thị trấn hoặc cán
bộ của Sở Tư pháp đối với trường hợp đăng ký kết hôn có yếu tố nước ngoài;
+ Cán bộ làm thủ tục đăng ký kết hôn ở các cơ quan đại diện ngoại giao, cơ quan lãnh
sự của Việt Nam ở nước ngoài.
- Để truy cứu trách nhiệm hình sự về tội loạn luân (Điều 150 BLHS) cần phải xác định
rõ hành vi giao cấu là thuận tình, không có dấu hiệu dùng vũ lực hoặc cưỡng ép và được
thực hiện với người từ đủ 16 tuổi trở lên. Trong trường hợp tuy hành vi giao cấu của những
người nói trên là thuận tình, nhưng nếu hành vi đó được thực hiện đối với trẻ em từ đủ 13
tuổi đến dưới 16 tuổi thì không truy cứu trách nhiệm về tội loạn luân mà phải truy cứu trách
nhiệm hình sự về tội giao cấu với trẻ em (điểm c khoản 2 Điều 115 BLHS).
Ngoài ra, trong trường hợp hành vi loạn luân có kèm theo dấu hiệu dùng vũ lực, đe dọa
dùng vũ lực, lợi dụng tình trạng không thể tự vệ của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác, thì tùy
trường hợp người thực hiện hành vi đó phải bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội hiếp dâm
GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 14

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

(điểm e khoản 2 Điều 111 BLHS) hoặc tội hiếp dâm trẻ em (điểm a khoản 2 Điều 112
BLHS). Nếu hành vi loạn luân kèm theo dấu hiệu quan hệ lệ thuộc khiến bên kia phải miễn
cưỡng giao cấu, thì tùy trường hợp người thực hiện hành vi đó phải chịu trách nhiệm hình sự
về tội cưỡng dâm (điểm d khoản 2 Điều 113 BLHS) hoặc tội cưỡng dâm trẻ em (điểm a
khoản 2 Điều 114 BLHS). Trong mọi trường hợp hành vi loạn luân được thực hiện đối với
trẻ em dưới 13 tuổi, thì người thực hiện hành vi loạn luân phải bị truy cứu trách nhiệm hình
sự về tội hiếp dâm trẻ em (điểm a khoản 2 Điều 112 BLHS).
- Về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công
nuôi dưỡng mình (Điều 151 BLHS) thì một người có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự khi
có hành vi khách quan thuộc một trong hai trường hợp sau đây:
+ Người đó có hành vi ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu,
người có công nuôi dưỡng mình gây hậu quả nghiêm trọng .
+ Người đó có hành vi ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu,
người có công nuôi dưỡng mình mặc dù không gây hậu quả nghiêm trọng nhưng đã bị cơ
quan Nhà nước hoặc cấp có thẩm quyền xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm,
tức là vẫn tiếp tục ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có
công nuôi dưỡng mình.
- Về chủ thể của tội từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng (Điều 152 BLHS) là
người có nghĩa vụ, trách nhiệm cấp dưỡng cho người khác theo quy định của pháp luật (có
thể là cha, mẹ đối với con nhỏ, con đối với cha, mẹ già yếu, giữa vợ và chồng sau khi ly

hôn,…) được quy định tại Chương VI Luật HN&GĐ năm 2000 sửa đổi, bổ sung 2010. Đồng
thời, người đó có khả năng về kinh tế (khả năng thực tế) để thực hiện công việc cấp dưỡng.
Trên thực tế, phải chứng minh được rằng người yêu cầu có đủ điều kiện thực tế để thực hiện
nghĩa vụ cấp dưỡng (dựa vào căn cứ nào đó như tài sản hay mức thu nhập bình quân hàng
tháng) mà họ cố ý từ chối hoặc trốn tránh thì mới phạm tội. Trong trường hợp mặc dù có yêu
cầu cấp dưỡng và thực tế do không thực hiện cấp dưỡng nên đã xảy ra hậu quả nghiêm trọng
nhưng lại cũng chứng minh được rằng bản thân người được yêu cầu hoàn toàn không có khả
năng thực hiện được nghĩa vụ này (ví dụ bản thân họ cũng không kiếm ra tiền để nuôi sống
bản thân mình) thì họ cũng không phạm tội.
Mặt khác, cần phân biệt tội phạm này với tội không chấp hành án (Điều 304 BLHS).
Theo đó, trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử về tội phạm này nên lưu ý là nếu đã có bản
án, quyết định của Tòa án buộc người có nghĩa vụ cấp dưỡng phải thực hiện nghĩa vụ của

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 15

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

mình mà người đó vẫn cố tình không chấp hành, mặc dù đã bị áp dụng biện pháp cưỡng chế
cần thiết thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 304 về tội không chấp hành án.
Tóm lại, các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ trong BLHS hiện hành đã và đang góp
phần không nhỏ trong việc bảo vệ chế độ HN&GĐ mới tiến bộ, dân chủ, bình đẳng, đồng
thời xây dựng các chuẩn mực pháp lý cho cách ứng xử của các thành viên trong gia đình,
bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các thành viên trong gia đình, xử lý kịp thời, công

minh các hành vi vi phạm pháp luật về HN&GĐ.
1.2 Khái quát chung về tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con,
cháu, ngƣời có công nuôi dƣỡng mình
1.2.1 Khái niệm về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu,
người có công nuôi dưỡng mình
- Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong BLHS, do người có
năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ
quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế,
nền văn hóa, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ
chức, xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tự do, tài sản, các quyền, lợi ích
hợp pháp khác của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật XHCN.6
Về khái niệm ngược đãi và hành hạ thì có nhiều cách định nghĩa khác nhau về vấn đề
này. Theo quan điểm của luật gia Trần Minh Hưởng trong cuốn Tìm hiểu Bộ luật Hình sự
nước Cộng hòa XHCN Việt Nam thì:
+ Ngược đãi thường được thể hiện ở việc đối xử tồi tệ như: thường xuyên mắng chửi,
xỉ vả, để đói rách, để ở nơi khổ cực mặc dù có điều kiện tốt hơn, gây đau đớn về thể xác và
tinh thần.
+ Hành hạ là dùng vũ lực, tác động vật chất lên thân thể của người bị hành hạ như:
đấm, đá, đánh, bắt làm những việc nặng nhọc quá sức,… gây đau đớn về thể chất nhưng
chưa đến mức độ thương tích. Hành vi hành hạ được lặp đi lặp lại nhiều lần.
Theo quan điểm của Tiến sĩ Phạm Văn Beo thì:
+ Hành hạ là hành vi đối xử tàn ác người lệ thuộc mình làm cho họ đau đớn, khổ sở
như đánh đập, gây đau đớn, khổ sở về thể chất, tuy chưa đến mức gây thương tích hoặc gây
tổn hại đáng kể đến sức khỏe của nạn nhân nhưng lại diễn ra có tính hệ thống.
6

Khoản 1 Điều 8 Bộ luật Hình sự nước Cộng hòa XHCN Việt Nam năm 1999, sửa đổi, bổ sung năm 2009, Nxb Chính
trị quốc gia, Hà Nội, 2012

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 16

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm


Luận văn tốt nghiệp

Tội ngƣợc đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ,…

+ Ngược đãi là hành vi đối xử tồi tệ người lệ thuộc mình nhằm gây những đau khổ về
tinh thần kéo dài như thường xuyên mắng chửi, xỉ vả, làm nhục, đuổi ra khỏi nhà.7
Hay trong Thông tư liên tịch số 01/2001/TTLT-BTP-BCA-TANDTC-VKSNDTC ngày
25/9/2001 Về việc hướng dẫn áp dụng các quy định tại Chương XV “Các tội xâm phạm chế
độ HN&GĐ” của Bộ luật Hình sự năm 1999 cũng có đề cập: hành vi ngược đãi, hành hạ
thông thường được hiểu là đối xử tồ tệ về ăn, mặc, ở và về các mặt sinh hoạt hàng ngày khác
đối với người thân như: nhiếc móc, bắt nhịn ăn, nhịn uống, bắt chịu rét, mặc rách một cách
không bình thường hoặc có hành vi bạo lực xâm phạm thân thể người bị hại như: đánh đập,
giam hãm,… làm cho người bị hại đau đớn về thể xác và tinh thần.8
Tóm lại, ngược đãi ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng
mình được hiểu là hành vi đối xử của người phạm tội đối với ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con,
cháu, người có công nuôi dưỡng mình một cách tồi tệ về ăn, mặc, ở hoặc các sinh hoạt hằng
ngày khác với mục đích là làm cho nạn nhân đau khổ về mặt thể chất và tinh thần kéo dài.
Hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi dưỡng mình được
hiểu là việc người thực hiện hành vi phạm tội đối xử tàn ác, thường xuyên ức hiếp, đánh đập
hoặc bất cứ hành vi nào khác với mục đích làm cho ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu,
người có công nuôi dưỡng mình đau đớn về mặt thể chất.
1.2.2 Đặc điểm của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con,
cháu, người có công nuôi dưỡng mình
Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu, người có công nuôi

dưỡng mình có một số điểm đáng chú ý, giúp ta có thể phân biệt tội danh này với các tội
danh khác như:
- Về phƣơng diện lý luận: Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng con,
cháu, người có công nuôi dưỡng mình có hai hành vi cơ bản là ngược đãi và hành hạ nhưng
được thực hiện với rất nhiều cách thức khác nhau như: đánh đập, chửi, bỏ đói, nhốt, trói,…
và thực hiện với nhiều đối thượng khác nhau như: ông bà, cha mẹ, vợ chồng con, cháu,
người có công nuôi dưỡng và những người này phải là người thân thích của người thực hiện
hành vi phạm tội. Đây là đặc điểm cơ bản để phân biệt tội này với một số tội phạm khác
trong BLHS. Và hành vi ngược đãi hoặc hành hạ phải được thực hiện một cách có hệ thống,

7

Phạm Văn Beo, Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam, quyển 2, phần các tội phạm, Nxb chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010
tr. 248
8
Thông tư liên tịch số 01/2001/TTLT-BTP-BCA-TANDTC-VKSNDTC ngày 25/9/2001 Về việc hướng dẫn áp dụng
các quy định tại Chương XV “Các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ” của Bộ luật Hình sự năm 1999

GVHD: TS. Phạm Văn Beo

Trang 17

SVTH: Đinh Thị Mộng Cầm