một số đặc tính nông học và chất lượng của 15 dòng f3 tổ hợp lai 1

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA NÔNG NGHIỆP & SHƯD

THỊ HẠO

MỘT SỐ ĐẶC TÍNH NÔNG HỌC VÀ CHẤT
LƯỢNG CỦA 15 DÒNG F3 TỔ HỢP LAI 1

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
CHUYÊN NGÀNH NÔNG HỌC

2014


TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA NÔNG NGHIỆP & SHƯD

Luận văn tốt nghiệp
Chuyên ngành Nông Học

MỘT SỐ ĐẶC TÍNH NÔNG HỌC VÀ CHẤT
LƯỢNG CỦA 15 DÒNG F3 TỔ HỢP LAI 1

Cán bộ hướng dẫn

Sinh viên thực hiện

PGS. TS. Võ Công Thành

Thị Hạo
MSSV: 3113299

Lớp: TT1119A2

2014


TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA NÔNG NGHIỆP VÀ SHƯD
BỘ MÔN DI TRUYỀN GIỐNG NÔNG NGHIỆP
---

---

Luận văn tốt nghiệp chuyên ngành Nông Học với đề tài:

MỘT SỐ ĐẶC TÍNH NÔNG HỌC VÀ CHẤT
LƯỢNG CỦA 15 DÒNG F3 TỔ HỢP LAI 1

Do sinh viên Thị Hạo thực hiện
Xin trình lên Hồi đồng chấm luận văn tốt nghiệp

Cần thơ, ngày

tháng

năm 2014

Cán bộ hướng dẫn

PGs.Ts. Võ Công Thành

i


TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA NÔNG NGHIỆP VÀ SINH HỌC ỨNG DỤNG
BỘ MÔN DI TRUYỀN GIỐNG NÔNG NGHIỆP
---

---

Hội đồng chấm luận văn tốt nghiệp đã chấp nhận luận văn tốt
nghiệp Kỹ sư chuyên ngành Nông Học với đề tài:

MỘT SỐ ĐẶC TÍNH NÔNG HỌC VÀ CHẤT
LƯỢNG CỦA 15 DÒNG F3 TỔ HỢP LAI 1
Do sinh viên Thị Hạo thực hiện và bảo vệ trước hội đồng
Ý kiến của hội đồng chấm luận văn tốt nghiệp:
......................................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
Luận văn tốt nghiệp được Hội đồng đánh giá ở mức: ......................

Cần Thơ, ngày

tháng

năm 2013

Thành viên Hội đồng

……………………… ………………………. …………………………

DUYỆT KHOA
Trưởng khoa Nông Nghiệp & SHƯD
…………………………………………….
ii


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân. Các số
liệu và kết quả trình bày trong luận văn tốt nghiệp là trung thực và chưa
từng được ai công bố trong bất kỳ luận văn nào trước đây.

Tác giả luận văn

Thị Hạo

iii


LỜI CẢM TẠ
Kính dâng
Cha mẹ đã hết lòng yêu thương, dạy bảo con và nuôi con khôn lớn
nên người.
Xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến
PGs.Ts. Võ Công Thành và Ths. Quan Thị Ái Liên đã tạo điều kiện,
tận tình hướng dẫn, động viên, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian làm đề tài
và hoàn thành luận văn tốt nghiệp.
Chân thành cảm ơn
Ktv. Võ Quang Trung, Ktv. Nguyễn Thanh Tâm, Ktv. Đái Phương

Mai, Ktv. Đặng Thị Ngọc Nhiên và tập thể cán bộ phòng thí nghiệm
Chọn Giống và Ứng Dụng Công Nghệ Sinh Học, bộ môn Di TruyềnGiống Nông Nghiệp, khoa Nông Nghiệp và Sinh Học Ứng Dụng, trường
Đại Học Cần Thơ đã nhiệt tình giúp đỡ và hỗ trợ tôi trong suốt thời gian
làm luận văn tốt nghiệp.
Quý thầy cô Khoa Nông Nghiệp và Sinh Học Ứng Dụng, Trường
Đại Học Cần Thơ đã truyền đạt kiến thức, kinh nghiệm quý báo cho tôi
trong suốt thời gian tôi học ở trường.
Cố vấn học tập cô Quan Thị Ái Liên đã truyền đạt kiến thức, kinh
nghiệm quý báo cho tôi trong suốt thời gian tôi học ở trường, các bạn lớp
Nông Học K37 đã giúp đỡ và chia sẽ với tôi những kinh nghiệm trong
học tập cũng như quá trình làm luận văn.
Các Anh, Chị lớp Công Nghệ Giống Cây Trồng K36 và các bạn
sinh viên K37 tại phòng thí nghiệm Chọn Giống và Ứng Dụng Công
Nghệ Sinh Học, bộ môn Di Truyền-Giống Nông Nghiệp, khoa Nông
Nghiệp và Sinh Học Ứng Dụng, trường Đại Học Cần Thơ đã nhiệt tình
giúp đỡ tôi trong suốt thời gian tôi làm luận văn tốt nghiệp.

iv


QUÁ TRÌNH HỌC TẬP

I. LÝ LỊCH SƠ LƯỢC
Họ và tên:Thị Hạo

Giới tính: Nữ

Ngày, tháng, năm sinh; 19/5/1989

Dân tộc: Khơme

Nơi sinh: xã Xà Phiên, huyện Long Mỹ, tỉnh Hậu Giang
Cha: Danh Thu
Mẹ: Thị Hụ
Địa chỉ thường trú: Ấp 4, xã Xà Phiên, huyện Long Mỹ, tỉnh Hậu Giang
Điện thoại: 01652912674
Email:
1. Tiểu học:
Thời gian đào tạo: 2000 -2005
Trường: Tiểu học Xà Phiên
Địa chỉ: xã Xà Phiên, huyện Long Mỹ, tỉnh Hậu Giang
2. Trung học cơ sở:
Thời gian đào tạo: 2005- 2008
Trường: Trung học sơ sở Xà Phiên
Địa chỉ: xã Xà Phiên, huyện Long Mỹ, tỉnh Hậu Giang
3. Trung học phổ thông:
Thời gian đào tạo: 2008- 2010
Trường: Phổ thông dân tộc Nội Trú Hậu Giang
Địa chỉ: xã Long Bình, huyện Long Mỹ, tỉnh Hậu Giang
Ngày ……..tháng……..năm…….
Người khai

v


THỊ HẠO, 2014 “Một số đặc tính nông học và chất lượng của 15 dòng F3 tổ
hợp lai 1” Luận văn tốt nghiệp đại học, Khoa Nông Nghiệp & SHƯD, Trường
Đại Học Cần Thơ.
Cán bộ hướng dẫn: PGs. Ts. Võ Công Thành và Ths. Quan Thị Ái Liên.
----------------------------------------------------------------------------------------------

TÓM LƯỢC
Đất trồng lúa bị nhiễm mặn, cây lúa bị đỗ ngã là một trong những vấn đề cấp
thiết cần được giải quyết hiện nay. Vì vậy, thí nghiệm được kế thừa từ 15 dòng F3 tổ
hợp lai 1; được thực hiện nhằm mục tiêu tạo ra từ 1-2 dòng lúa có khả năng chịu mặn
≥ 10‰, hàm lượng amylose ≤ 20%, hàm lượng protein ≥ 8% và cứng cây có năng
suất và phẩm chất tốt, Thí nghiệm đánh giá khả năng chịu mặn IRRI, (1997); đánh giá
khả năng kháng rầy nâu IRRI, (1998); đánh giá các chi tiêu nông học; phẩm chất và
độ cứng cây; Kết quả đến thế hệ F3 đã chọn được một dòng ưu tú là THL1-1-1: có
khả năng chống chịu mặn 8‰, nhiễm rầy, thời gian sinh trưởng 95 ngày; cao cây 90
cm; 7 bông/bụi , bông dài 28 cm, hàm lượng amylose 10.06%; hàm lượng protein
9,37%; độ cứng lóng 4 (19,35N/cm).

vi


MỤC LỤC

vii


DANH SÁCH BẢNG

Bảng 1.1 Phân loại đất bị ảnh hưởng bởi mặn (Donal A. Horneck, 2007) ........ 14
Bảng 2.1 Một số chỉ tiêu nông học và phẩm chất của cây cha mẹ ban đầu ....... 18
Bảng 2.2 Chỉ tiêu nông học, thành phần năng suất của các dòng thế hệ F2 .... 19
Bảng 2.3 Phân nhóm lúa theo hàm lượng amylose (IRRI, 1988) ...................... 21
Bảng 2.4 Phân cấp độ bền thể gel theo thang đánh giá của IRRI (1996) ........... 22
Bảng 2.5 Chuẩn bị môi trường dinh dưỡng Yoshida cho thanh lọc mặn,
(Yoshida và ctv, 1976) ..................................................................................... 24

Bảng 2.6 Thang điểm đánh giá khả năng phản ứng với rầy nâu (IRRI, 1998)... 25
Bảng 3.1 Một số chỉ tiêu nông học và thành phần năng suất của cây F3
......................................................................................................................... 27
Bảng 3.2 Độ cứng (N/cm2) lóng 1, 2, 3, 4 của thế hệ F3 ................................... 30
Bảng 3.3 Chiều dài (cm) lóng 1, 2, 3, 4 của 15 dòng thế hệ cây F3 .................. 32
Bảng 3.5 Khả năng chống chịu mặn của 15 dòng thế hệ cây F3 ở 8‰ ............. 35
Bảng 3.6 Khả năng kháng rấy của 15 dòng từ tổ hợp lai cây F3 ...................... 36
Bảng 3.6 Khả năng kháng rầy của 15 dòng ở thế hệ F3 ................................... 36
Bảng 3.8 Độ bền thể gel của 15 dòng ở thế hệ F3............................................. 39

viii


DANH SÁCH HÌNH
Hình 1.1 Máy đo độ cứng lóng và thuớc đo đường kính ................................. 23
Hình 1.2 Đánh giá khả năng chống chịu mặn ở thế hệ F3 ................................. 36
Hình 1.3 . Kết quả thử rầy của 15 dòng ở thế hệ F3 ........................................ 37
Hình 1.4 Độ bền thể gel hạt F3 của dòng......................................................... 40

ix


DANH SÁCH TỪ VIẾT TẮT

CK

Chuẩn kháng

CN

Chuẩn nhiễm

Ctv

Cộng tác viên

ĐBSCL

Đồng Bằng Sông Cửu Long

dS m-1

Deci Siemens trên mét

EC

Độ dẫn điện

IRRI

International Rice Research Institute

mS cm-1

Mili Siemens trên centi mét

TGST

Thời gian sinh trưởng

ECe

Độ dẫn điện trích bão hòa

SAR

Sodium Absorption Ratio (tỷ lệ Natri hấp thu)

ESP

Exchangeable Sodium Percentage

THL

Tổ hợp lai

x


MỞ ĐẦU
Ở Việt Nam lúa gạo là cây lương thực chính đóng vai trò quan trọng trong đời
sống và phát triển kinh tế xã hội. Sản phẩm lúa gạo Việt Nam đứng hàng thứ hai trên
thế giới trong nhiều năm liền, trong đó vùng Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) với
diện tích trồng lúa hơn 3,9 triệu ha/năm và sản lượng hơn 21 triệu tấn/năm (Tổng cục
thống kê năm 2010), được xem là vựa lúa lớn nhất của cả nước, đóng vai trò chủ yếu
trong việc đảm bảo an ninh lương thực nước nhà và cho xuất khẩu.
Tuy nhiên, trong những năm gần đây, tình hình biến đổi khí hậu đang ngày càng
trở nên nghiêm trọng ảnh hưởng trực tiếp đến nền sản xuất lúa gạo ở Việt Nam nói
chung và ở ĐBSCL nói riêng. Một trong những vấn đề nổi trội hiện nay mà nông dân
ĐBSCL đang phải đối mặt là tình hình nước biển dâng và xâm nhập mặn vào nội đồng.

Theo Viện Khoa Học Thủy Lợi Miền Nam (2011), những tháng đầu năm 2011 nước
mặn đã xâm nhập sâu vào đất liền ở ĐBSCL từ 40-45 km với độ mặn hơn 4‰ và đã
làm hại đến nhiều diện tích lúa của vùng.
Bên cạnh đó vấn đề đổ ngã khi ở giai đoạn chín cũng gây không ít khó khăn cho
người dân trồng lúa ở vùng ĐBSCL nó làm giảm năng suất cũng như chất lượng của
cây lúa. Thông thường các giống có năng suất cao và chất lượng tốt thường dễ đổ ngã
(Nguyễn Thị Phượng, 2010). Ngoài ra, nấm bệnh tấn công, hạt nảy mầm trên cây, do
đó sẽ gây thiệt hại rất lớn về năng suất cũng như làm giảm giá trị dinh dưỡng và phẩm
chất của hạt gạo. Vì vậy, đề tài: “Một số đặc tính nông học và chất lượng của 15
dòng F3 tổ hợp lai 1” được thực hiện nhằm mục tiêu: Tạo ra 1-2 dòng lúa mới có khả
năng chịu mặn cao ≥ 8‰, kháng rầy, cứng cây, có hàm lượng amylose ≤ 20%, hàm
lượng protein ≥ 8%.

1


CHƯƠNG 1
LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU

LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU
Triển vọng của ngành sản xuất lúa
Lúa là một trong các cây lượng thực quan trọng nhất trên thế giới và vùng nhiệt
đới, vì nó cung cấp lương thực cho khoảng ½ dân số trên trái đất ( trên 3 tỉ người).
Giá trị của gạo
Giá trị dinh dưỡng
Hạt gạo có giá trị dinh dưỡng cao, là lương thực chính cho nhiều quốc gia trên
thế giới.Trong 100g gạo có 6,0 – 7,4 mg protein, 8 – 12 mg calcium, 0,07 – 0,26 mg
B1, cung cấp 361 – 362 calories và nhiều chất dinh dưỡng khác
Giá trị kinh tế
Xét về sản xuất nhỏ lẻ, trồng lúa chưa bao giờ làm giàu nhưng nó giúp ổn định

cuộc sống của người nông dân, đặc biệt ở các nước nghèo nhiệt đới và vùng nông thôn
sâu
Tình hình và triển vọng của sản xuất lúa gạo
Theo chỉ đạo của Bộ Nông Nghiệp và Phát triển nông thôn ( Bộ NN & PTNT,
được trích dẫn bởi Nguyễn Thành Hối, 2011) từ năm 2006 – 2010 sẽ cố gắng giữ sản
lượng lúa đạt 36 triệu tấn/ năm, duy trì xuất khẩu khoảng 4 triệu tấn gạo/năm. Thực tế
sản lượng thóc trong nước đạt được đều tăng hàng năm.Sau Thái lan, trong nhiều năm
gần đây Việt Nam và Ấn Độ thay phiên nhau đứng vị trí thứ 2 trên thị trường xuất
khẩu gạo của thế giới:
Giá xuất khẩu một số loại gạo ( Bộ NN & PTNT, 7/2009)378 – 510 USD/tấn tùy
theo loại gạo và thị trường xuất khẩu. Một điều đáng mừng là giá gạo xuất khẩu của
VN có lúc đã gần ngang bằng với giá gạo xuất khẩu của Thái Lan, điều trước đây Việt
Nam thường thua kém trung bình từ 20 – 40 USD/tấn gạo. Từ năm 2004 gạo xuất khẩu
đã đứng trong danh sách các mặt hang xuất khẩu có số ngoại tệ thu về trên 1 tỉ USD và
ngày càng tăng. Theo Hiệp Hội lương thức Việt Nam, đến tháng 8 năm 2009 Việt Nam
đã xuất khẩu được 4,16 triệu tấn và đạt giá trị hơn 1,7 tỉ USD và đến cuối tháng
12/2009 Việt Nam đã xuất khẩu được trên 6 triệu tấn gạo và thu về hơn 2,4 tỉ USD. Hy
vọng với thi trường gạo ổn định thì từ năm 2010 Việt Nam còn có thể xuất khẩu nhiều
gạo hơn nữa.

2


YÊU CẦU VỀ ĐIỀU KIỆN SINH THÁI TRỒNG LÚA
Đất đai
Một số yêu cầu về đất lúa
Có tầng canh tác đủ dày (20 cm)
Giàu dinh dưỡng
Tơi xốp, nhiều hữu cơ
Khả năng giữ nước và phân bón tốt

pH: 5,5 – 7,5 ( ít chua, trung tính)
Mặt bằng của ruộng đồng đều
Dễ chủ động nước tưới tiêu.
Cây lúa đang được trồng rộng rãi ở nhiều vùng đất vì là loại cây trồng ít rủi ro
và thiết thực cho đời sống, nhất là đối với người nông dân. Tuy nhiên, hiện nay đa số
diện tích lúa nằm trên vùng đất khó khăn như bị ít nhiều nhiễm phèn, nhiễm nặm,… do
phải nhường diện tích đất phù sa phục vụ các công trình phục lợi dân sinh, phúc lợi
dân sinh, trồng các loại cây cao cấp và khó tính hơn như cây ăn trái, rau, màu,… Do
đó, luôn cần có những nghiên cứu cải tiến kỹ thuật để gia tăng năng suất, sản lượng và
phẩm chất hạt lúa thì mới mang lại hiệu quả sản xuất.
Hiện nay đất mặn chiếm diện tích: Khoảng 1 triệu ha (Nguyễn Thành Hối, 20011)
Diện tích khá lớn nếu khai thác thuận tiện
Nhiễm độc do mặn và độc chất khác.
Khó khăn về nước tưới, lệ thuộc trời mưa nên khó tăng vụ lúa.
Một số diện tích đất lúa khác như đất Giồng cát ( tỉ lệ hạt cát thường trên 60%), đất
phù sa cổ ( Tiền Giang, Long An) giáp TPHCM,…khi sản xuất lúa gặp khó khăn vì
phải đầu tư nhiều phân bón do dinh dưỡng đất kém và nước tưới do thế đất gò cao
và mặt bằng kém.
Đặt điểm thực vật của cây lúa
Rễ
Bao gồm 2 loại rễ mầm và rễ phụ ( rễ bất định). Rễ mầm mọc ra đầu tiên khi hạt
nảy mầm, dài 10 – 15cm, ít phân nhanh, rễ dễ chết sớm trong 15 ngày đầu lúc cây mạ
non có 3 – 4 lá: nhiệm vụ chính là hút nước cung cấp cho phôi hạt phát triển. Rễ phụ
mọc ra từ các đốt trên thân lúa với 2 vòng rễ với vòng phía trên khỏe mạnh và vòng
bên dưới kém phát triển hơn, mỗi đốt có từ 5 – 25 rễ, rễ này mọc dài thành chùm với
nhiều rễ nhánh và lông hút và thường mọc sâu trong khoảng 18 – 20 cm đất mặt: đăc
biệt cấu tạo rễ lúa có những ống thống khí ăn thông với thân và lá nên vẫn giúp cây lúa
sống được trong điều kiện ngập nước.Môi trường đất trồng thích hợp và chế độ dinh
dưỡng tốt sẽ giúp bộ rễ lúa phát triển mạnh đủ sức hút dinh dưỡng tạo năng suất lúa
cao.

3


Thân
Gồm nhiều đốt và lóng, thân lóng rỗng và được ôm chặt bởi bẹ lá. Các lóng bên
dưới ngăn nên rất sát nhau, khoảng từ 5 – 6 lóng trên cùng vươn dài nhanh chóng khi
lúa có đòng ( tượng bông, tượng khối sơ khởi), đặc biệt trên các giống lúa nổi địa
phương có khả năng vươn lóng rất nhanh để kịp ngoi khỏi mặt nước ( có khi 10
cm/ngày) và cá lóng thì dài 30 – 40 cm nên thân lúa đo được khi nước rút cạn có khi
đến 5cm ( biến động từ 2 – 5 m). Tại mỗi đốt trên thân có một mầm chồi, khi cung cấp
đầy đủ các điều kiện cho sinh trưởng và phát triển các mầm chồi này sẽ phát triển
thành chồi hoàn thiện cấp 1 ( chồi sơ cấp), cà có thể từ đây sẽ hình thành ra chồi cấp 2
(chồi thứ cấp) rồi chồi cấp 3 (chồi tam cấp): nếu chăm sóc tốt, các chồi này sẽ mang
bông với rất nhiều hạt ( chồi hữu hiệu).
Lá
Do là cây một lá mầm ( đơn tử diệp) nên lá lúa có dạng hình thon dài với nhiều
gân lá chạy dọc trên phiến lá. Các lá mọc liên tiếp đối diện nhau trên thân lúa, lá cuối
cùng của đời sống cây lúa thường có chiều dài rút ngắn khác thường nên gọi là lá cờ
( lá đòng), lá cờ quá ngắn thì khi chín lúa khoe bông và ngược lại thì dấu bông, lá cờ
dài và đứng ngoài việc có khả năng quang hợp để nuôi bông tốt còn giúp hạn chế chim
gây hại khi lúa vào giai đoạn chín. Trong chu kỳ sống cây lúa ngắn ngày không quang
cảm có từ 10 – 18 lá, nhưng các giống dài ngày và bị ảnh hưởng quang cảm có khi có
số lá nhiều hơn 20 lá ( 13 – 32 lá) ( Yoshida 1988)
Cấu tạo một lá lúa bao gồm phiến lá, bẹ lá và cổ lá. Phiến lá là phần phơi ra
ngoài ánh sáng, có 1 gân chính ở giữa và nhiều gân phụ chạy song song từ cổ đến chót
lá, phiến lá càng đứng và chứa nhiều diệp lục ( xanh đậm) sẽ quang hợp càng mạnh để
tạo chất khô chuyển vị nuôi cây và bông lúa về sau. Bẹ lá là phần tiếp theo phiến và
ôm sát thân cây lúa giúp cây càng đúng vững và ít bị đỗ ngã, là nơi trung gian tích trữ
và vẫn không khí và dinh dưỡng cho các bộ khác của cây lúa. Cổ lá là nơi tiếp giáp

giữa phiến lá và bẹ lá, có 2 bộ phân đặc biệt cần chú ý ở đây là tai lá và thìa lá, đủ 2 bộ
phận này là đặc điểm để phân biết giữa cây lúa và các cây cỏ cùng họ khác tương tự
cây lúa: tai lá là phần kéo dài của 2 bên mép phiến lá,thìa lá là phần kéo dài bẹ lá và
chẻ đôi ở cuối ngọn.
Phân loại và nguồn gốc cây lúa
Cây lúa là cây hằng niên có tổng số nhiễm sắc thể là 2n = 24. Cây lúa thuộc họ
Gramineae (họ hòa thảo), tộc Oryzeae, chi Oryza. Oryza có khoảng 20 loài phân bố
chủ yếu ở vùng nhiệt đới ẩm của Châu Phi, Nam và Đông Nam Châu Á, Nam Trung
Quốc, Nam và Trung Mỹ và một phần của Châu Úc. Trong đó, chỉ có 2 loài lúa trồng
là Oryza sativa L và Oryza glaberrima Steud (trong 2 loài lúa trồng thì Oryza sativa L
chiếm đại bộ phận diện tích đất trồng lúa trên thế giới) còn lại là các loài lúa hoang
hằng niên và đa niên (Nguyễn Ngọc Đệ, 2008).

4


Quá trình thụ phấn, thụ tinh và hình thành hạt
Lúa là loại cây tự thụ phấn. Sau khi bông lúa trổ một ngày thì bắt đầu quá
trình thụ phấn. Vỏ trấu vừa hé mở từ 0-4 phút thì bao phấn vỡ ra, hạt phấn rơi vào đầu
nhụy và hợp nhất với noãn ở bên trong bầu nhụy để bầu nhụy phát triển thành hạt.
Thời gian thụ phấn kể từ khi vỏ trấu mở ra đến khi khép lại kéo dài khoảng 50-60
phút. Thời gian thụ tinh kéo dài 8 giờ sau thụ phấn. Trong ngày, thời gian hoa lúa nở
rộ thường vào 8-9 giờ sáng khi có điều kiện nhiệt độ thích hợp, đủ ánh sáng, quang
mây, gió nhẹ. Những ngày mùa hè, trời nắng to có thể nở hoa sớm vào 7 - 8 gờ sáng.
Ngược lại nếu trời âm u, thiếu ánh sáng hoặc gặp rét hoa nở muộn hơn, vào 12 – 14
giờ. Sau thụ tinh phôi nhũ phát triển nhanh để thành hạt. Khối lượng hạt gạo tăng
nhanh trong vòng 15- 20 ngày sau trổ, đồng thời với quá trình vận chuyển và tích luỹ
vật chất, hạt lúa vào chắc và chín dần. (Nguyễn Ngọc Đệ, 2008).
Các giai đoạn phát triển của cây lúa
Đời sống của cây lúa tính từ lúc hạt nảy mầm đến khi chín. Có thể chia làm 3

giai đoạn chính: giai đoạn tăng trưởng (sinh trưởng dinh dưỡng), giai đoạn sinh sản
(giai đoạn sinh dục) và giai đoạn chín (Nguyễn Ngọc Đệ, 2008).
Giai đoạn tăng trưởng
Tính từ khi hạt nảy mầm đến bắt đầu phân hóa đòng. Giai đoạn này cây phát
triển về thân lá, tăng chiều cao dần và ra nhiều chồi (nở bụi). Trong điều kiện dinh
dưỡng, ánh sáng đầy đủ cây nở bụi từ khi lúa có lá thứ 5-6. Thời gian sinh trưởng của
các giống lúa dài ngắn phụ thuộc vào giai đoạn tăng trưởng này dài hay ngắn.
Thông thường, số chồi hình thành bông (chồi hữu hiệu) thấp hơn số chồi tối đa
và ổn khoảng 10 ngày trước khi đạt số chồi tối đa. Các chồi ra sau thường bị rụi không
cho bông được (chồi vô hiệu) (Nguyễn Ngọc Đệ, 2008).
Giai đoạn sinh sản
Giai đoạn này tính từ lúc lúa phân hóa đòng đến khi lúa trổ bông. Giai đoạn này
kéo dày từ 27-35 ngày, trung bình là 30 ngày, giai đoạn này phụ thuộc vào
giống. Lúc này chồi vô hiệu giảm nhanh, chiều cao cây tăng rõ rệt do sự vươn dài của
5 lóng trên cùng. Đòng lúa hình thành và phát triển qua nhiều giai đoạn, cuối cùng
thoát ra khỏi bẹ của lá cờ: lúa trổ bông (Nguyễn Ngọc Đệ, 2008).
Giai đoạn lúa chín
Giai đoạn này tính từ lúc lúa trổ bông đến khi lúa thu hoạch. Giai đoạn này là
30 ngày đối với hầu hết các giống lúa ở vùng nhiệt đới. Tuy nhiên, nếu đất ruộng thừa
nước, bón thiếu lân, thừa đạm, trời mưa ẩm, ít nắng trong giai đoạn này thì giai đoạn
chín dài hơn và ngược lại. Giai đoạn này chia làm 4 thời kỳ:

5


Thời kỳ chín sữa (ngậm sữa): các chất dự trữ trong thân lá và sản phẩm quang
hợp được chuyển vào trong hạt. Hơn 80% chất khô trong hạt là sản phẩm quang hợp
trong giai đoạn sau khi trổ. Kích thước và trọng lượng hạt gạo tăng dần làm đầy vỏ
trấu. Bông lúa nặng cong xuống nên gọi là lúa “cong trái me”, hạt gạo chứa một
dịch lỏng màu trắng đục như sữa, nên gọi là thời kỳ lúa ngậm sữa.

Thời kỳ chín sáp: hạt mất nước, từ từ cô đặc lại. Lúc bấy giờ vỏ trấu vẫn còn
xanh.
Thời kỳ chín vàng: hạt tiếp tục mất nước, gạo cứng dần, trấu chuyển sang màu
vàng đặc thù của giống lúa, bắt đầu từ những hạt cuối cùng ở chót bông lan dần
xuống các hạt ở phần cổ bông nên gọi là “lúa đỏ đuôi”, lá già rụi dần.
Thời kỳ chín hoàn toàn: hạt gạo khô cứng lại, ẩm độ hạt khoảng 20% hoặc
thấp hơn, tùy ẩm độ môi trường, lá xanh chuyển vàng và rụi dần. Thời điểm thu
hoạch tốt nhất là khi 80 % hạt lúa ngã sang màu trấu đặc trưng của giống (Nguyễn
Ngọc Đệ, 2008).
Đối với cây lúa có thời gian sinh trưởng 120 ngày thì 60 ngày đầu là giai đoạn
sinh trưởng (20 ngày sau khi mọc mầm: bắt đầu nảy chồi được 5-6 lá, 30 ngày kế tiếp
là giai đoạn sinh sản bao gồm sự vươn lóng, gia tăng chiều cao và sự tàn lụi của chồi
vô hiệu, 30 ngày cuối là giai đoạn chín với sự giai tăng trọng lượng hạt.
Đặc tính nông học cây lúa
Thời gian sinh trưởng
Thời tiết và tập quán canh tác sẽ quyết định phần lớn đến số ngày từ khi gieo
đến thu hoạch lúa. Tập đoàn giống có số giống khác nhau rất nhiều về thời gian sinh
trưởng. Theo Nguyễn Đình Giao và ctv. (1997), các giống có thời gian sinh trưởng quá
ngắn có thể cho năng suất không cao vì sự sinh trưởng dinh dưỡng bị hạn chế, còn
những giống có thời gian sinh trưởng quá dài cũng không cho năng suất cao vì sự dinh
dưỡng dư có thể gây đổ ngã.
Đối với các giống lúa ngắn ngày do có thời gian sinh trưởng ngắn, cần sử dụng
nhiều hơn về mặt dinh dưỡng, năng lượng ánh sáng mặt trời để tạo năng suất nên phải
chú ý tạo giống lúa thấp cây, lá đòng thẳng đứng (Bùi Chí Bửu, 1998). Võ Tòng
Xuân (1979) cho rằng các giống lúa có thời gian sinh trưởng từ 110-135 ngày luôn cho
năng suất cao hơn các giống lúa chín sớm hơn và các giống muộn hơn ở phần lớn các
điều kiện canh tác. Tuy nhiên, Yosida (1972) các giống lúa có thời gian sinh trưởng
khoảng 90 ngày, nếu cấy khoảng 100 ngày là thời gian ngắn nhất, hợp lý nhất để đạt
năng suất cao.

6


Chiều cao cây
Bùi Chí Bửu và ctv. (1992) kết luận có ít nhất năm nhóm gene điều khiển tính
trạng chiều cao của cây lúa. Chiều cao cây được kiểm soát bởi đa gen và chịu ảnh
hưởng của hoạt động cộng tính (Kailaimani và ctv., 1987).
Theo Jennings và ctv. (1979), chiều cao thân rạ và độ cứng là hai nhân tố quyết
định tính đỗ ngã. Thân rạ cao, ốm yếu, dễ đổ ngã sớm làm rối bộ lá, tăng hiện tượng
rợp bóng, cản trở sự chuyển vị các dưỡng liệu và các chất quang hợp làm cho hạt bị
lép và giảm năng suất. Thân rạ ngắn và dày cũng sẽ chống lại sự đổ ngã. Tuy nhiên,
không phải tất cả thân ngắn đều cứng rạ. Nó còn phụ thuộc vào các đặc tính như
đường kính thân, độ dày thân rạ, mức độ bẹ lá ôm lấy các lóng.
Thân cây lúa dày hơn thì có nhiều bó mạch hơn, nó sẽ cung cấp và tạo khả năng
vận chuyển chất khô tốt hơn. Cải thiện hình dạng cây nhằm tạo điều kiện cho chúng
tiêu thụ một khối lượng dinh dưỡng khá lớn trong đất để đạt năng suất cao. Theo
Akita (1989), cây cao từ 90-100 cm được coi là lý tưởng về năng suất. Nếu thân lá
không khỏe, thân không dày, mặc dù tổng hợp chất xanh tăng cũng sẽ dẫn đến đổ ngã,
tán che khuất vào nhau dẫn đến giảm năng suất.
Số hạt chắc/bông
Đặc tính số hạt trên bông chịu tác động rất lớn của điều kiện môi trường. Số
hạt trên bông nhiều hay ít tùy thuộc vào số gié hoa phân hóa và số gié hoa không phân
hóa.
Nguyễn Ngọc Đệ (1998) cho rằng, lúa sạ có trung bình từ 80-100 hạt trên bông
và 100-120 hạt trên bông đối với lúa cấy là tốt trong điều kiện ở Đồng bằng Sông Cửu
Long. Trên cùng một cây lúa những bông chính thường có nhiều hạt, những
bông phụ phát triển sau nên ít hạt hơn.
Nguyễn Thạch Cân (1997) và Lê Thị Dự (2000) cho rằng hoạt động của gene
không cộng tính chiếm ưu thế trong sự điều khiển tính trạng số hạt chắc trên bông.
Ngoài ra, tỷ lệ hạt chắc tùy thuộc vào số hoa trên bông, đặc tính sinh lý của cây lúa và

chịu ảnh hưởng lớn của điều kiện ngoại cảnh. Thường số hoa trên bông quá nhiều dẫn
đến tỷ lệ hạt chắc thấp. Muốn có năng suất cao, tỷ lệ hạt chắc phải đạt trên 80%
(Nguyễn Ngọc Đệ, 1998).
Trọng lượng 1000 hạt
Nguyễn Ngọc Đệ (1998) đã khẳng định, trọng lượng hạt được quyết định
ngay từ thời kỳ phân hóa hoa cho đến khi lúa chín. Trọng lượng hạt tùy thuộc vào cỡ
hạt và độ dày mẩy (no đẩy) của hạt lúa. Nguyễn Ngọc Giao và ctv. (1997), đối với
lúa, người ta thường biểu thị trọng lượng bằng trọng lượng của 1000 hạt với đơn
vị là gram. Đặc tính trọng lượng 1000 hạt chịu tác động của điều kiện môi trường
và hệ số di truyền rất cao, nó phụ thuộc hoàn toàn vào giống. Trọng lượng 1000 hạt

7


của một giống có thể thay đổi trong một giới hạn nhất định nhưng giá trị trung
bình thì luôn ổn định. Phần lớn các giống lúa, trọng lượng 1000 hạt thường biến
thiên tập trung trong khoảng 20-30g (Nguyễn Ngọc Đệ, 2008).
Các chỉ tiêu về phẩm chất hạt gạo
Hàm lượng Amylose
Amylose là chuỗi polysaccharide có cấu tạo mạch thẳng không phân nhánh gồm
các gốc α-D glucose kết hợp lại với nhau bằng liên kết α(1,4) O-glycoside (Phan Thị
Bích Trâm, 2007).
Hàm lượng amylose ảnh hưởng chủ yếu lên đặc tính của cơm, nó tương quan
nghịch với độ dẻo, độ mềm, màu và độ cứng của cơm. Cơ chế di truyền về hàm lượng
amylose do gene quy định. Gene trội A quy định hàm lượng amylose cao và gene đồng
hợp lặn aa quy định hàm lượng amylose thấp. Hạt dị hợp tử có hàm lượng amylose
trung bình nhưng không ổn định. Nếu cần hạt có hàm lượng amylose trung bình thì cha
mẹ hoặc mẹ hoặc cả hai phải có hàm lượng amylose trung bình (Jenning, Coffman and
Kauffman, 1979).
Lượng amylose bị môi trường biến đổi một phần theo những phương cách chưa

được biết rõ như: nhiệt độ cao lúc lúa chín làm giảm hàm lượng amylose hay hàm
lượng amylose của một giống lúa có thể khác nhau đến 6% từ mùa này sang mùa khác
(Jenning, Coffman and Kauffman, 1979).
Chất lượng nấu nướng được xác định bởi hàm lượng amylose và nhiệt trở hồ mà
ít phụ thuộc vào hàm lượng protein. Nếu hàm lượng amylose trung bình từ 22-24% thì
nhiệt trở hồ cũng trung bình và cơm sẽ mềm; nếu hàm lượng amylose từ 25-26% thì
cơm khô nhưng lại cứng; hàm lượng amylose nhỏ hơn 22%, cơm dẻo nhưng hơi ướt và
nhạt (Nguyễn Thị Trâm, 2001).
Hàm lượng protein
So với amylose thì protein là một yếu tố thứ yếu trong phẩm chất hạt, nhưng nó
đóng góp rất cơ bản vào chất dinh dưỡng của gạo. Gạọ có hàm lượng protein càng cao
càng có giá trị dinh dưỡng cao (Nguyễn Ngọc Đệ, 2008).
Theo Jennings et al. (1979) hàm lượng protein trong hạt tùy thuộc vào sự
chuyển vị đạm trong hạt đang phát triển. Chúng chịu ảnh hưởng của điều kiện môi
trường, mức độ bón phân và thời gian sinh trưởng. Lượng protein di truyền một cách
phức tạp, ở lúa người ta chưa tìm ra được gene đơn nào làm tăng một một loại acid
amin nào đó. Chang and Somrith, (1979) thì cho rằng tính trạng protein do đa gene
điều khiển và có hệ số di truyền khá thấp.
Ngoài ra hàm lượng protein cũng chịu ảnh hưởng bởi bức xạ mặt trời. Giống
lúa ở vùng nhiệt đới trong giai đoạn chín, đặc biệt giai đoạn 14-21 ngày sau khi trổ có

8


ảnh hưởng đến tính chất tinh bột và hàm lượng protein (Nguyễn Ngọc Đệ, 2008).
Tương tự Gomez and De Datta (1975) cũng cho rằng hàm lượng protein có khuynh
hướng giảm khi bức xạ mặt trời cao trong thời gian hạt đang phát triển. hàm lượng
protein cũng giảm theo thời gian tồn trữ, do đó khâu bảo quản sau thu hoạch thì rất
quan trọng (Nguyễn Phước Tuyên, 1997)
Các thành phần protein trong hạt lúa chia làm 4 loại : Albumin, globulin,

prolamin, glutelin
Albumin: tan trong nước, bị kết tủa ở nồng độ muối (NH4)2SO4 khá cao (70-80%)
Theo Yamagata et al (1982) trong lúa thành phần albumin có hàm lượng lysine cao
nhất, kế đến là glutelin và prolamin. Hai thành phần albumin và globulin tập trung ở
lớp aleuron, không giữ được ở gạo xay chà trắng (Fecson et al., 1971).
Globulin: không tan hoặc tan rất ít trong nước, trong dung dịch muối trung hòa
NaCl, KCl Na2SO4, K2SO4 Thành phần globulin tập trung ở lớp aleuron của hạt
(Juliano, 1972)
Prolamin: tan trong cồn 70-80% . Nó chiếm khoảng 18-20% protein tổng trong
nội nhũ của hạt lúa và được tổng hợp ở mạng lưới nội chất (Juliano, 1972)
Glutelin: tan trong dung dịch kiềm và acide loãng. Đây là thành phần protein
chiếm tỷ lệ cao nhất trong tổng số protein trong nội nhũ (Juliano, 1972).
Độ bền thể gel
Độ bền thể gel là giá trị đo lường đặc tính chảy của hồ (10mg) trong 20ml KOH
0,2N và được thể hiện bằng chiều dài hồ nguội đặc theo chiều ngang, tính bằng mm
trong ống nghiệm dài 100mm (Cagampang et al., 1980).
Theo kết quả nghiên cứu của Jennings và ctv. (1979) thì lúa có hàm lượng
amylose thấp dưới 24% thường có thể gel mềm. Các giống có hàm lượng amylose cao
như nhau có thể khác nhau về độ bền thể gel.Độ bền thể gel đo lường xu hướng cứng
cơm khi để nguội, trong nhóm có cùng hàm lượng amylose, các giống có độ bền thể
gel mềm thì được ưa thích hơn vì mềm cơm (Jennings et al., 1979).
Hiện nay vẫn chưa có ý kiến thống nhất về quy luật di truyền độ bền thể gel.
Chang and Li, (1981) thì cho rằng nó do gene điều khiển, trong đó gene cứng trội hơn
gene mềm. Tang et al. (1991) lại cho rằng độ bền thể gel do gene đơn điều khiển và có
nhiều gene phu bổ sung.
Tuy nhiên môi trường cũng góp phần ảnh hưởng không nhỏ đến tính trạng này.
Nó biến động rất lớn giữa hai vụ đông xuân và hè thu và giữa các vùng canh tác khác
nhau (Bùi Chí Bửu và Nguyễn Thị Lang, 2000).

9

Sự đỗ ngã trên lúa
Các dạng đổ ngã trên lúa và vị trí lóng gãy của cây lúa bị đổ ngã
Các dạng đổ ngã trên lúa
Theo Nguyễn Minh Chơn, (2003) cho rằng đổ ngã trên lúa được phân thành hai
nhóm: Đổ ngã ở rễ hoặc trên bề mặt đất và đổ ngã do nứt gãy rạ. Trong dạng nứt gãy rạ
có ba dạng như sau: (1) Dạng thân gãy gấp khúc là ngay vị trí gãy của cây thân bị gập
lại, (2) Dạng gãy tét thân là cây lúa bị gãy và tét theo chiều dọc của lóng thân, (3)
Dạng gãy tách rời là chỗ lóng thân nơi vị trí gãy của cây lúa có một bên bị đứt rời.
Vị trí lóng gãy của cây lúa bị đổ ngã
Theo Nguyễn Minh Chơn (2003), trích dẫn của Hoshikawa và Wang (1990) cho
rằng lóng thân phía dưới thường bị nứt gãy, điều này cũng tùy thuộc vào tình trạng
canh tác. Sự nứt gãy lóng thân xảy ra chủ yếu ở lóng thứ tư của giống Sasanishiki
(80,4%). Đối với giống Koshihikari thì sự nứt gãy lóng thân xảy ra ở lóng thân thứ tư
(46,4%) và lóng thân thứ 5 (53,6%). Không thấy trường hợp nứt gãy lóng thân dẫn đến
đổ ngã ở lóng thứ nhất và thứ hai
Theo quy định, cách đếm thứ tự lóng tính từ cổ bông xuống. Ở cây lúa mang
bông thường có 4 đến 5 lóng. Ở vị trí thứ tư nứt gãy của lóng thân xảy ra thường chiếm
tỷ lệ khoảng 10-30% tính từ đốt bên dưới của lóng nứt gãy.
Các nguyên nhân gây đổ ngã trên lúa
Ảnh hưởng hình thái thân và chiều dài lóng đến sự đổ ngã
Theo Chang (1964) sự đổ ngã được khảo sát theo moment cong và độ cứng của
thân và bẹ lá, đó là kết quả của trọng lượng thân và chiều cao của trục chính. Sau khi
trổ gié, trọng lượng bông tăng do hạt sinh trưởng vì thế moment cong tăng. Theo
Jennings, Coffman và Kauffman (1979) thì giống kháng đổ ngã tốt thường có kiểu
hình: thân rạ ngắn, dạng thân gọn mọc hơi thẳng đứng. Nếu những điều kiện khác
tương tự, giống cao cây có moment cong lớn hơn giống thấp cây vì nó có chiều cao
thân cao hơn (Yoshida, 1981). Chiều dài của lóng bên dưới và chiều dài cả thân lúa là
những đặc tính quan trọng liên quan tới tính đổ ngã. Lúa dễ đổ ngã thường có chiều dài

lóng bên dưới và chiều dài cả thân dài hơn so với những cây không đổ ngã. Theo
Nguyễn Minh Chơn (2003) lóng phía dưới càng dài có thể là nguyên nhân quan trọng
dẫn tới đổ ngã. Theo Nguyễn Ngọc Đệ (1998) thân lúa gồm những lóng và mắt nối
tiếp nhau. Lóng là phần thân rỗng ở giữa hai mắt và thường được các bẹ lá ôm chặt.
Thông thường các lóng bên dưới ngắn và các mắt rất khít nhau và lóng dài nhất được
lá đồng ôm chặt. Lóng dài hay lóng ngắn tùy thuộc vào đặc tính của từng loại giống và
điều kiện môi trường của giống lúa đang sinh trưởng, cây lúa nào có lóng ngắn,
thành lóng dày, bẹ lá ôm sát thân thì cây sẽ cứng chắc, khó đổ ngã và ngược lại.

10


Thân cây lúa là một trong những yếu tố quyết định đến sự đổ ngã. Độ cứng chắc
của thân cũng là chỉ số lựa chọn quan trọng nhất cho giống kháng đổ ngã
(Xiao và
ctv. 2002). Độ cứng của thân bị ảnh hưởng bởi: chiều dài của lóng dưới, độ cứng và độ
chắc của lóng dài, độ cứng và độ chặt của bẹ lá. Sự đổ ngã thường do sự cong hay oằn
xuống của hai lóng dưới thấp nhất (lóng 4 và 5) và dài hơn 4 cm. Những lóng dài
thường bị ảnh hưởng bởi độ cứng cơ học, thành phần hóa học và độ cứng của mô (Cơ
sở khoa học cây lúa, 1981).
Ảnh hưởng dạng hình lóng thân đến đổ ngã
Quan sát phẫu diện cắt ngang của lóng thân lúa cho thấy lóng thân cây lúa có
dạng hình elip chứ không thật sự là hình tròn (Hoshikawa và Wang, 1990). Tính dẹt
của những lóng phía dưới thì cao hơn những lóng phía trên. Số liệu quan sát của
Hoshikawa và Wang (1990) từ hai giống lúa dễ đổ ngã của Nhật là Sasanishiki và
Koshihikari cho thấy rằng lóng thứ nhất của hai giống lúa này có dạng hơi tròn và càng
về các lóng phía dưới thì thân lúa càng dẹt với sự chênh lệnh đường kính trục lớn và
trục nhỏ của lóng thân gia tăng. Khi so sánh tính dẹt của lóng thân thứ ba và thứ tư của
hai giống lúa nói trên cũng thấy rằng những cây lúa dễ đổ ngã có thân dẹt hơn những
cây lúa không đổ ngã.

Ảnh hưởng của phiến lá, cổ lá và bẹ lá đến đổ ngã
Phiến lá là phần phơi ngoài ánh sáng, bộ phận quang hợp chủ yếu của cây lúa
nhờ vào các tế bào nhu mô có chứa nhiều hạt diệp lục. Lá lúa có thể quang hợp được
cả hai mặt lá; tán lá đứng có chỉ số diện tích lá tối hảo hơn hạn chế đổ ngã.
Cổ lá là phần tiếp nối giữa cuống lá và bẹ lá. Cổ lá to hay nhỏ ảnh hưởng tới
góc độ của phiến lá. Cổ lá càng nhỏ góc độ của phiến lá dài và hẹp, lá lúa càng thẳng
đứng thuận lợi cho việc sử dụng ánh sáng cho quang hợp. Nếu cổ lá to thì góc độ của
phiến lá lớn, lá lúa rũ xuống là điều kiện tốt cho mầm bệnh tấn công và nếu gặp điều
kiện thời tiết không thuận lợi thì khả năng đổ ngã càng cao (Nguyễn Ngọc Đệ, 2008)
Bẹ lá là phần ôm lấy thân lúa có chức năng quan trọng như là nơi tích trữ sản
phẩm quang hợp và chuyển sản phẩm quang hợp vào bông vào giai đoạn lúa chín.
Giống lúa nào có bẹ lá ôm sát thì cây lúa đứng vững khó đổ ngã hơn. Bẹ lá, chiều dài
lóng và tiết diện cắt ngang lóng thân là những yếu tố chủ yếu xác định độ cứng của
thân (Chang và Vergara, 1972). Ở giai đoạn đầu khi cây lúa còn nhỏ, thân vẫn còn yếu,
bẹ lá làm nhiệm vụ chống đỡ cho toàn cây, cho tới khi lóng bắt đầu vươn dài. Ngay sau
khi phát triển của lóng đã hoàn thành thì bị bẹ lá góp phần vào độ cứng của thân
khoảng 30-60% (Chang, 1964). Như vậy, giống lúa nào có bẹ càng ôm sát thân thì cây
lúa càng đứng vững và khó đổ ngã hơn.

11


Ảnh hưởng của rễ lúa đến đổ ngã
Rễ xuất hiện đầu tiên khi cây lúa nẩy mầm là rễ mầm. Rễ lúa có nhiệm vụ hút
nước cung cấp cho phôi phát triển, nếu rễ mầm bị thiệt hại rễ thứ cấp có thể mọc ra, rễ
mầm sẽ chết sau 10-15 ngày, lúc đó đến sự xuất hiện của rễ phụ. Nó được mọc ra từ
các mắt (đốt) trên thân lúa. Mỗi mắt có từ 5-25 rễ phụ, rễ phụ mọc dài, có nhiều nhánh
và lông hút. Tại mỗi mắt có 2 vòng rễ: vòng rễ trên to khỏe, vòng rễ dưới nhỏ và kém
quan trọng hơn. Trong giai đoạn tăng trưởng các mắt này thường khít nhau và nằm ở
dưới mặt đất nên rễ lúa tạo thành một chùm. Ở đất khô rễ mọc thành chùm to, số rễ

nhiều mọc rộng và ăn sâu xuống đất để tăng khả năng hút nước. Vì khả năng ăn sâu
xuống đất của rễ lúa giúp cây bám chặt vào đất có tác dụng cơ học trong việc hạn chế
đổ ngã (Nguyễn Ngọc Đệ, 2008).
Ảnh hưởng của mật độ sạ đến đổ ngã
Lúa dễ đổ ngã hay không đổ ngã còn phụ thuộc vào mật độ sạ (Yoshinaga,
2005). Nếu sạ quá thưa, cây lúa nở bụi nhưng không giáp tán nổi hay sạ quá dày đều
làm cho cây lúa vươn cao để cạnh tranh ánh sáng thì dễ bị gãy ngã (Võ Tòng Xuân và
Hà Triều Hiệp, 1998). Theo Nguyễn Văn Hậu (2003) khi sạ ở mật độ thưa lúa nở bụi
tốt hơn, lúa ít bị nhiễm sâu bệnh và đặc biệt là lúa ít bị đổ ngã.
Kỹ thuật canh tác ảnh hưởng đến đổ ngã trên lúa
Theo Yoshinaga (2005) trong canh tác lúa dễ ngã hay không còn phụ thuộc rất
nhiều vào mật độ sạ. Nếu sạ quá thưa, cây lúa nở bụi không giáp tán nổi. Nếu sạ quá
dày làm cho cây lúa vươn cao để cạnh tranh ánh sáng vì thế rất dễ bị đổ ngã (Võ
Tòng Xuân và Hà Triều Hiệp, 1998).
Bên cạnh đó, lượng nước trong đất cũng có ảnh hưởng ít hay nhiều tới sinh
trưởng của bộ rễ vì sự phân hóa chất khô trong đất thay đổi theo tỷ lệ nước trong đất.
Trong thời kỳ đầu, rễ lúa thường phân bố ở tầng trên vì trên tầng đất mặt nhiều nước,
nhiều chất dinh dưỡng và oxy. Sau đó cùng với quá trình sinh trưởng, rễ ăn sâu hơn vì
nước tưới đưa chất dinh dưỡng và khí oxy xuống sâu hơn giúp bộ rễ phát triển và ăn
sâu xuống tầng đất dưới, giúp cây đứng vững trong đất, giảm đổ ngã.
Các yếu tố môi trường liên quan tới sự đổ ngã
Sự đổ ngã trên lúa còn phụ thuộc rất nhiều vào điều kiện thời tiết chẳng hạn
như: mưa bão kéo dài, cây lúa thiếu ánh sáng làm cây phát triển kém, vươn lóng cao và
yếu. Hơn nữa, khi mưa bão thường xuyên làm cho cây lúa vốn đã yếu, nay còn yếu
hơn và dễ dàng dẫn đến đổ ngã (Setter, 1994; Nguyễn Ngọc Đệ, 1993).

12


Đỗ ngã ảnh hưởng tới năng suất và chất lượng lúa

Theo Jennings và ctv (1979) thân rạ cao ốm yếu dẫn đến dễ đổ ngã. Đổ ngã
sớm gây ra hiện tượng bộ lá nằm chồng chéo lên nhau, làm tăng hiện tượng bóng rợp
làm cản trở sự chuyển vị các dưỡng liệu và các chất quang hợp làm hạt lép và giảm
năng suất. Hơn thế nữa, lúa bị đổ ngã thì sự hút dinh dưỡng và quá trình quang hợp
không bình thường, sự vận chuyển các sản phẩm của quá trình quang hợp của cây bị
trở ngại, vì vậy hô hấp mạnh làm tiêu hao chất dự trữ đưa đến hạt lép nhiều, giảm năng
suất (Yoshida, 1981; Hoshikawa, 1990). Ngoài ra, thiệt hại do đổ ngã còn phụ thuộc
vào mức độ đổ ngã và thời điểm đổ ngã (Setter, 1994)
Theo Shouichi Yoshida (1981) sự đổ ngã làm giảm mạnh năng suất, đặc biệt là
sau khi trổ gié và bông chạm mặt nước, trong và sau khi trổ gié, sự đổ ngã càng sớm,
năng suất lúa càng giảm nhiều. Nếu quá trình phân hóa đồng bị trở ngại thì bông sẽ
ít hạt, hạt nhỏ, nhiều hoa bị thoái hóa.
Bên cạnh đó, lúc lúa trổ bông, phơi màu, thụ phấn xảy ra trong điều kiện không
thuận lợi thì cũng có nhiều hạt lép. Trong thời kỳ ngậm sữa, nếu thời tiết xấu làm lúa
bị đổ ngã thì sự hấp thu dinh dưỡng và quang hợp diễn ra không bình thường, sự vận
chuyển của các chất bị trở ngại dẫn đến hạt bị lép nhiều, năng suất giảm. Sự đổ ngã của
lúa càng sớm thì cây lúa sẽ sinh ra nhiều hạt lửng, năng suất lúa giảm nhiều. Rạ khô
mềm yếu dễ bị ngã rạp, các nhánh gié bị gãy thành từng đoạn, hạt rơi rớt nhiều làm
giảm năng suất và phẩm chất hạt, làm tăng tỷ lệ hạt bị gãy nhiều khi xay xát.
Khả năng thích ứng với điều kiện mặn của cây lúa
Đất mặn và ảnh hưởng của mặn đến cây lúa
1.5.2 Đất mặn
Maas và Hoffman (1977), xác định đất mặn khi đất có đủ muối trong vùng rễ để
cho một dẫn điện trích bão hòa (ECe) là 4 mS cm-1 ở 250C. Đó là giá trị ngưỡng mà
sản lượng lúa giảm đáng kể khi nồng độ muối tăng. Đất mặn ven biển chủ yếu do sự
tràn ngập của nước biển và nước thường có pH thấp. Tính mặn ở đây do nước dẫn thủy
hoặc nước ngầm. Sự bốc hơi cao dẫn đến muối tập trung ở vùng rễ và đất thường có
pH cao (Yoshida, 1981). Độ mặn ở đất ven biển thay đổi theo thủy triều và lượng nước
mưa (Jennings và ctv., 1979).
Hội khoa học đất của Mỹ (SSSA 1979) đã xác định đất mặn là đất có độ dẫn điện

(EC) > 2 dSm-1, không kể đến hai giá trị khác: tỉ lệ hấp thu sodium (SAR) và pH. Tuy
nhiên, hầu hết các định nghĩa khác nhau đều chấp nhận đất mặn là đất có độ dẫn điện
EC > 4 dSm-1 ở điều kiện nhiệt độ 250C, phần trăm sodium trao đổi ESP kém hơn 15
và pH < 8,5 (USDA, 1954).

13