Những giải pháp cơ bản phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần ở việt nam hiện nay

'

......~ '.
'

'

.'

'
.

·'

I·()
·~

.:

.,,.1.. .. • ,_ ·..
.'
'
~·~ .~.. -~.: . . ,.

I

I ,

..

r

~

,.

.

~

..

·, ..

,.

•

DINH YEN 'fON ·

,

•

,

..:..

I

'>

,

?

...:?

..

NHUNG
GIAI PHAP CO BAN PHAT TRIBN
'
NEN'KINH' TE HANG HOA NHIEU THANH
PHAN 0 VIET
NAM HIEN
NAY
•
•
'

'

-

?

'

-

-

CHUYEN NGANH : KINH TE HQC

so

: s.06.01

ft~

TIIu' VIEN .

MA

\\~~ TRUONG EH TAI CHiHH-llARKETING
'

,

l(

NGl/01 HI/ONG DAN KHOA HOC
•
...

.
~

PGS. PTS TRAN TRUNG' HAU
'

'

,.

,..

I~

,

Llll.J HANH NQI BO : ·
·,

...

~

~

,

·, , THANH PHO HO CHI MINH

- 1997-

.(


.,

..

.' ·~·:·

,·.

,•

MUC
. LUC•··.:·.
. .._.·:
·~·.:;~

.

'

'

...

"' MO. DAU
"'
PHAN

1

·:·
•

..

...

...

...

,

#

CHUONG 1.;· LfCH SU HINH THANH VA PHAT TRIEN

"" .

-

...

"

, K:INH TE THl TRUONG TRONG XA HQI

s

LOAI NGU61.
1.1 TU- kinh te hang boa giiin dm den kinh te thj trmmg va

s

qua trinh kinh te khach quan ctia sir phat. trien.
1.1.1 E><}c di~m cua qua trinh hinh thanh va phat tri~n

5 ...

kinh te hang hoa.
1.1.2 E><}c di~m cua nen kinh te th\ tnrO'ng hi~n d~i.

8

1.2 Tinh tat yeu khach quan ctia vi~c phat trien nen kinh te
hang boa nhieu thanh phlin & Vi~t nam hi~n nay.
CHUONG 2.

THlfC
.....

T~NG

.....

,,('

19

...

,,.

NEN KINH TE HANG HOA

...

.....

'>

NHIEU THANH PHAN 0

"'

Vl~T

NAM

"

Hl~N

25

NAY.
2.1 Di1-c diem ctia qua trinh phat trien kinh te hang boa &
Vi~t

26

nam.

2.1.1. Kinh te hang hoa cua Vi~t nam thO'i

kY

thUQC d\a
26

(truck 1945).
2.1.2 Kinh te hang hoa Vi~t nam giai

thc1i

kY

truck d6i moi kinh te.

2.1.3 Kinh te hang hoa
(1986 den nay).
'.'

:':

.

Vi~t

do~n

.

(1945) den

29
,,
' '
nam thO'i k)r d6i mdi kinh te· ·
38


2.2 Nhll11g d~c dilm chii ye'u anh hmhtg de'n sir phat triln
kin'h te' hang boa trong thOi

kY chuyln d6i nen kinh te' iJ Vi~t

nam va nhll11g vd'n de d~t ra.

47

2.2.1 Nhling nhan to ben trong tac d9ng tdi qua trinh

kY

phat .tri€n kinh te hang h6a trong thC1i

chuy€n d6i.

48

2.2.2 Nhiing nhan to ben ngoai anh huctng tdi Sl.f phat
tri€n kinh te hang h6a Vi~t nam trong thC1i

kY

chuy€n d6i.

51

2.3 Xay dirog mo hinh kinh te' hang boa d~c thu ciia Vi~t
nam.

54

CHUONG 3.

-

.,

,

NHUNG GIAI PHAP
....

~

ca

...

"'

J/l

I?

;

BAN DE PHAT TRIEN
....

,

....

NEN KINH TE HANG HOA NHIEU THANH
....

"'

,,.

PHAN CJ NUOC TA
3.1 Nhll11g

CO'

A

HI~N

NAY.

.

63

siJ di phat triln nen kinh te' Vi~t nam duUi goc
63

d(> ciia kinh te' hang hoa.
3.1.1 Thanh tl.fU phat tri€n nen kinh te hang h6a C1 Vi~t
nam sau 10 nam d6i mdi.

63

3.1.2 Cac co sd th€ che cua Slf phat tri€n kinh te hang

68

h6a d Vi~t nam.

3.1.3 Nhling dieu ki~n can va du d€ chuy€n d6i nen kinh
73
te C1 nude ta hi~n nay.
3.2. Nhll11g giai phap

CO'

ban di phat triln nen kinh te' hang

hoa nhieu thanh ph'lln iJ Vi~t nam.
3.2.1 Giai phap ve cac quan h~ sd hliu.

75
75

3.2.2 Md r9ng va da'.y IDC/-nh phan cong lao d(;mg xa h9i
trong nude va quoc te, thich ling vdi dieu ki~n cua nen kinh
te th~ truong met cua.

80


....
3.2.3 Dci'.y m<;tnh vi~e ring d1;mg tien bQ khoa hQe - eong ·
ngb~ trong qua trinh ehuySn dieh eCf. eau · kinh te theo htrdng

eong

nghi~p

hoa,

hi~n

d<;ti hoa nen kinh te quoe dan.

82

3.2.4 Dci'.y m<;tnh vi~e xay dlfng va phat tri€n ket eau h<;t

tang kinh te va xa h9i ngay eang hi~n d<;ti, t<;to dieu ki~n eho

Sl.f phat triSn t~ tnrO'ng trong nude va
quoe te.

ma

r9ng thi trtrO'ng
84

3.2.5 Tiep t1,1e xay dlfng ecr ehe thi truO'ng ngay eang
dong bQ hcrn va tang etrO'ng vai tro dieu tiet kinh te vi mo

86

eua Nha nude.
3.2.6 Dao t<;to va boi ctudng dS hinh thanh nen d9i ngu ·
nhiing nha quan ly va nhung nguO'i lao d9ng dap li'ng duqe
yeu eau phat triSn eua khoa hQe - Ihqp vdi ecr ehe kinh te thi truO'ng
"

KET

d<;ti.

89

91

A

LU~N.

TA.I LI~u THAM

hi~n

KHAo.


.

"'

?

•,·.

"'

PHAN MO DAU

,.I

I

I

.,

"'

\

I\

I

1. TINH CAP BACH CUA OE TAI NGHIEN CUU :

Voi thc'ing !qi to Ian ciia c6ng CUQC d6i moi nen kinh te,
chuy~n tit

ca che ke ho:;ich h6a t?p trung sang ca che tht tn.rong,
cac quan h~ kinh te tht truong d Vi~t nam dang tung buoc duqc
xac I?p va kh~ng dtnh tfnh tat yeu kinh te ciia minh trong qua
trinh phat tri~n ciia xa hQi. Tuy nhien, tren nhieu binh di~n, tfnh ·
chat, m6 hinh, d~c di€m v.v .. ciia nen kinh te tht truang
nam la nhu the nao trong dieu

ki~n

a Vi~t

ciia mQt nen kinh te dang

chuy€n d6i trUOC khung canh kinh te the gioi Va khu VlfC chuy€n
rnlnh nhanh ch6ng, vcln con dang ~n chtta nhieu van de ly lw~n
va thlfC ti~n c'an duqc lam sang to. Ban chat va n«?i dung ciia

m6 hinh kinh te tht tnrong ma E>:;ii h9i Ian tht! VIII Dang Csan Vi~t nam Vlra kh,;\.ng dtnh la "xay dl{ng nen kinh te hang
h6a nhieu thanh phan, v?n hanh theo ca che tht truang, di d6i
voi tang cuang vai tro quan ly cua Nha nude theo d(nh huong
xa h9i chu nghia" [9] mang tfnh chat

d~c

thu gi va lam the nao

dE phat triEn nen kinh te theo m6 hinh ay

a Vi~t

nam ?

f>t!ng truck nhling van de d~t ra cap thiet nhu v?y, tac gia
da ltra ch9n gitii phtip cu ban. phat triin nlm kinh tt hang h6a nhieu thdnh phan
q Vi~t nam hi~n nay" voi mong muon dong g6p mvi~c

vao

xac l?p nhling can ct! khoa hqc cho qua trinh xay dl{ng

chfnh sach phat triEn nhanh chong va co· hi~u qua nen. kinh te
qu6c dan.
\

\

"

I

"'

\

2. TINH HINH NGHIEN CUU OE TAI :
~~

Van de nghien cttu cac bi~n phap phat tri€n nen kinh te < .
hang h6a nhieu thanh phan da dUCJC Slf quan tam Chu y Cua

- 1 -


dong dao cac nha kinh te CJ cac CO quan Jam c6ng tac nghien
cllu, hogch djnh chfnh sach Va chi dgO thl[C ti~n, diJc bi~t Ja giai
do~n

tien hanh thU- nghi<$m va btr6'c dau thqc

hi~n

mQt each toan

di~n c6ng cu9c d6i m6'i trong nhllng nam vll"a qua. Nhieu c6ng

trinh nghien cll'u da dtrqc c6ng b6 tren cac logi an ph~m khac
nhau deu da ft nhieu trqc tiep hoiJc gian tiep de c~p t6'i cac
bi~n phap phat tri€n nen kinh te hang hoa nhieu thanh phan
Vi~t

nam. M9t so c6ng trinh rat dang chti

y trong

a

may nam gan

ctay Ia

a

"Cai each kinh te
Vi~t nam : Thanh tlJ,U va nhllng van
de" do Pho tien si Vu Tuan Anh chu bien. NXB Khoa h9c xa
h9i, Ha n9i 1994 [1 J.
- " B6i m6'i va phat tri€n cac thanh phan kinh te" do Pho
tien sr Ho Hoai Nam chu bien. NXB Chfnh tri qu6c gia, Ha n9i
1993 [22].
-

"Vi<%t nam cai each kinh te theo htrdng rang bay" do

nh6m tac gia thu9c Vi<$n phat tri€n qu6c te Harward bien so~n.

NXB Chfnh tri qu6c gia an hanh nam 1994 [38].
Ngoai ra con m9t so cac bai nghien cli'u dang tai tren cac
tgp chi chuyen nganh.
Nhllng ket qua nghien ct!u neu tren da dong gop rat nhieu
vao Sl[ hi€ U biet, nh~n thttc Va la CO SO cho Vi<$c ho~ch d!nh
chfnh sach, song tren phtrOng di~n nao do Ve hQC thu~t Va thl[C
ti~n, vi<$c hi% thong hoa chtlng va nghien ct!u theo m9t chuyen
de rieng bi<%t v~n con rat ~an thiet trong dieu ki~n hi~n nay.
I \

A

3. MVC DICH VA NHl;M

De

V\l

,

"''

A

I

CUA OE TAI NGHIEN CW :

tai se nham vao cac m1,1c tieu co ban sau day :

Mpt Ill, khai quat hoa ve miJt ly lu?n co

I

- 2 -

sa !jch sU- va

logic


qua trinh hlnh thanh va phat tri~n nen kinh te hang h6a, lam.
r6 nhung nen tang qui d~nh tfnh tat yeu cua sq phat trign nay

nint la m9t "qua trinh

l~ch

su tq nhien".

Hai la, phan tich nhung ~c di~m cua muc d9 phat trign
nen kinh te hang h6a . a Vi~t nam, d?c bi~t la nhling d?c di~m
c6 y nghia chi phoi qua trinh phat tri~n nen kinh te hang h6a
trong giai doqn chuy~n d6i tu nen kinh te theo ca che ke hoqch
h6a t~p trung sang ca che t~ truO'ng hi~n nay.

. Ba lit, neu ra nhung giai phap ca ban nh~m thuc d§'.y tien
trinh phat tri~n nen kinh te hang h6a nhieu thanh phan, v?n
hanh theo ca che t.h~ truO'ng theo dinh hudng xa hQi chu nghia
nhu tinh than cua Nghi quye't E><;ii hQi Dang toan qu6c Ian thu

VIII vua thong qua.
4. PHUONG PHAP NGHIEN CUu :
Lu~n
bi~n

van SU

d~ng

cac phuang phap cua chu nghia duy v?t

chung va duy v?t lich su, phuang phap trlrli tuqng h6a, ket

hqp trinh bay logic va !~ch SU, h~ thong h6a va khai quat h6a
qua phan tfch tinh hinh thqc te, cac so li~u thong ke, phan tich
so sanh va phan tich thqc chung.
I

I

I

'

I

•

<9

5. DONG GOP MOl VA Y NGHIA CUA

Vdi

vi~c

LU~N
I\

·"'"""

VAN :

tien hanh nghien ct!u de tai theo each tiep c?n neu

tren, Lu?n van c6 nhung dong g6p mdi la :
-

Khai quat h6a m9t each c6 h~ thong van de phat tri~n

nen kinh te hang h6a nhieu thanh phan tren phuang di~n ly
lu?n, bao ham trong d6 nhung ca
!\ch SU va logic cua qua

sa

trinh phat trign nen kinh te hang h6a thanh m9t chuyen de rieng
bi~t.

Neu ra m9t so nh~n xet tren ca

- 3 -

sa

phan tich d?c di~m,


,,
dac thu cua qua trinh hlnh thanh va phat tri€n nen kinh te hang
h6a nhieu thanh phan trong giai do<:in d6i mdi kinh te

a Vi~t

naln hi~n nay.
- De xuat m9t so quan diEm co tinh chat khuyen nghl cac
.' .
g1ar phap co ban nham thuc d~y qua trinh phat triEn nen kinh

a Vi~t

te hang h6a nhieu thanh phan

nam trong nhting nam tdi.

Vdi nhting dong g6p tren, Lu~n van se c6 th€ duqc su d9ng
nhu m9t trong nhting ngul:m tai li~u tham khao cho nhting nguai
lam cong tac nghien citu, nhting nha ho<:ich djnh chinh sach,
nhting nguai lam c6ng tac chi d<:io thl{c ti~n, cac can b9 giang
d<)y va sinh. vien cac truang kinh te va nhting ai quan tam den

van de nay.
,.,
,., .,
6. KET CAU CUA

"
LU~N

- .,,

'JAN

Vdi 1 so do, 6 bi€u so li~u, ngoai phan
Lu~n

ma

dau va ket lu~n,

van gom 3 chuong :
Chuong 1 : Li.ch SU hlnh thanh va phat tri€n kinh te thl

tnrang trong xa h9i loai nguai.
Chuong 2 : Thl{c tr<:ing nen kinh te hang h6a nhieu thanh

a Vi~t

phan
-

nam

hi~n

nay.

Chuong 3 : Nhting giai phap co ban dE phat triEn nen

kinh te hang h6a nhieu thanh phan 6 nude ta

- 4 -

hi~n

nay.


.,,

"'

',

'

C-HUONG 1. LICH
SU'HINH THANH VA PHATTRIEN
•
KINH

TE THI TRuONG TRONG xA H01 LOAI NGuOt

1.1Tlr KINH
'

•

•

TE

,,,

HANG HOA GIAN DON
.,

,

DEN,

KINH

,..,

TE

TH[ TRuONG VA QUA

TRINH KINH TE KHACH QUAN CUA SI/ PHAT TRIEN.

Ltch SU hinh thanh nen san xuat hang hoa vdi cac tien de
tien quyet la scr huu tu nhan. va phan cong lao d(mg xa h(>i ra
dcri va tien triSn nhu the nao da duqc K. Marx · phan tich rat

kY

trong nhieu tac ph~m kinh te cua mlnh, di;ic bi¢t cr ngay phan

dau tien cua b(> Tu ban. Vi v~y, dS ngiin gQn, chung toi chi xin
Iuu

y

hem tdi m(>t so diSm co lien quan tnrc tiep va can thiet

cho vi¢c phan tich de tai nay.
1.1.1 O~c d~m CUa

qua trlnh

hlnh thanh va phfrt tr~n kinh ~ hang h6a :

1. Theo sq khai quat !\ch su trong triet hQc Macxit, qua trinh

phat triSn cua xa h9i Ioai ngucri duqc phan chia theo cac "hinh
thai kinh te - xa h(>i" trong do, cr hinh thai kinh te - xa h(>i dau
tien la che d(> cong xa nguyen thuy chua co cac quan h¢ hang
hoa trong san xuat. Sq hinh thanh cac quan h¢ trao d6i hang
hoa chi biit dau cung vdi Slf ra d(1j CUa che dQ chiem hfru tU
nhan ve tU Ji¢u San xuat va Slf xuat hi¢n CUa phan Cong Jao

d(>ng xa h(>i, xem nhu hai tien de tien quyet cua san xuat va
trao d6i hang hoa. Va trong chll'ng mqc tuong doi r~ch roi, co
thS xem nen kinh te hang hoa ra dcri trong giai do~n xa h(>i
nguyen thuy tan ra, che d9 chiem huu no 1¢ biit dau. TU' do den
nay, !\ch SU phat triSn cua kinh te hang hoa da di xuyen qua it
nhat la 3 hinh thai kinh te - xa h(>i : chiem huu no
kien va tu ban chu nghia.

- 5 -

I~,

phong


2. Cung nhu mQi qua trinh sinh thanh va phat triin khac,
neri kinh te hang h6a cling da trai qua nhling giai do~m khac
nhau, tit gian dcrn den phuc t<;tp va ngay cang hoan thi¢n nhu
di¢n mi:io cua kinh te thj trucrng hi¢n d<;ti ma chung ta dang duqc
chung kien hi¢n nay. Ve digm nay, trong bda phan tich rat r6 ljch SU phat .triin cua cac quan h¢ hang
h6a - tien t¢ qua cac giai do<;tn trao d6i hang h6a gian dcrn den
hinh thai v?t ngang gia chung - tuc hinh thai phoi thai cua tien
t¢. Den luqt minh, khi ra dcri, hinh thai tien (lo<;ti hang h6a trao
d6i d~c bi¢t) !<;ti phat trign tit cac lo<;ti hang h6a ng.1u nhien den
hinh thai ban vj vang va sau nay Ia cac lo<;ti tien giay (tuqng
trung cho gia trj ban vi) tdi cac hinh thuc da d<;tng khac nhau
dung trong thanh toan nhu ngay nay qua cac thcri
te hang h6a tu ban chu nghia : thcri

kY

kY

cua kinh

tl! do c<;tnh tranh va d
quyen CUa chu nghia tu ban (ma ngay nay gQi ]a C<;tnh tranh
hoan hao va c<;tnh tranh khong hoan hao ).
3. Trang qua trinh phat triSn, moi quan h¢ qua l<;ti giua scr
hliu tu nhan va phan cong lao dQng xa hQi cling nhu gilia chung
va kinh te hang h6a la moi quan h¢ nhan qua bi¢n chung, thuc
dciy 1'1n nhau. SJ! tan ra cua scr hliu cong xa cung vdi SJ! phat
trign sue san xuat cua cac ca nhan khien n:lng suat lao dQng
ngay cang cao va vi¢c trao d6i cac san phcim lam ra gilia cac
ca nhan vdi nhau dudi hinh tht.i"c hang h6a vua tach ca nhan ra
. khoi cong xa, dong thcri l<;ti vua la mda co tac dl,lng vita giai thS scr hliu cong xa thanh nhung scr
hliu tu nhan dQC J?p, ]<;ti vita gcln ket cac SO hliu tu nhan trong
mqt h~ thong phan cong lao dong cua toan xa hQi. y nghia xa
hQi cua vi¢c kh~ng djnh moi quan h~ nay la cr ch6, tit day, ]jch
su phat triSn cua nhan lo<;ti da chuy~n sang mkhac h~n ve chat, tit phuong thti"c san xuat tq cap tl! ttic vdi
vi¢c san xuat ra gia trj SU dl,lng d~ tn.rc tiep tieu dung nham

- 6 -


duy tri sif ton t?i cua ban than nguc'1i lao d

phuang thuc san xuat hang h6a lay vi~c san xuat ra gia tr\ trao
•

d6i nham khong ngtrng gia tang them cua cai.
4. Trang qua trinh phat triSn cua san xuat, muc dtriSn hang h6a cang cao, cling tuc la

phan cong lao d
Slf

hchu thS tu nhan vao xii h(li va Slf ph~ thUQC l~n nhau l?i cang
gia tang. Uieu nay con c6 nghia rang, nhu cau sd huu h6a cua
sd hitu ngay . cang tang Jen. Vi the ma xuat

hi~n

cac hinh thai

sd huu md'i dud'i cac hinh thuc lien ket, hqp tac cua nhieu chu
sd hitu tu nhan thanh m(lt nh6m co

y nghia

nhu m(lt phap nhan

trong xii h(li. Qua trinh so huu hcSa xii h(li chinh la biSu hi~n
xii h9i cua qua trinh phat triSn khach quan ctla sue san xuat xii
h(li duqc cac nha kinh diSn cua chu nghia duy v?t ljch SU due

rut thanh qui Ju?t Ve

Slf

phu hc;tp giila quan h~ san xuat vd'i tinh

chat va trinh dthc'1i diSm !\ch SU nhat djnh, trinh dQ phat triSn cua sti"c san xuat
CUa cac bQ ph?n, cac khu VlfC, cac Jinh VlfC, cac nganh ... khac
nhau cua nen kinh te la khong dong deu. Vi the muc dQ xii hQi
hcSa so huu 0 cac bQ ph~n khac nhau ay cua nen kinh te la
kh6ng gi6ng nhau.
Nhu v?y, qua trinh hinh thanh va phat triSn cua nen san
xuat hang h6a dUCJC khoi nguon tlr

Slf

phan ra cua che dQ SO

huu cong xii nguyen thuy, cling tti"c la Jue ma che d(l scr hliU tu
nhan ra dc'1i cung vd'i qua trinh phan cong lao d(lng trong xii hQi.
Tu cu(lc d?i phan c6ng lao d(lng xii hQi Jan thti" nhat (chan nuoi
tach khoi trlJng trQt) den CUQC dq_j pban Cong Jao dqng fan thU
hai (c6ng

nghi~p

tach khoi n6ng

SU !au dai, trong d6

Slf

nghi~p)

la m(lt qua trinh ljch

phat triSn cua kinh te hang h6a di~n ra

het sue ch?m ch?P· Chi td'i khi cu(lc each m?ng c6ng nghi~p bung
n6, danh dau thO'i d?i md'i Cua CUQC d?i phan c6ng Jao .d(\ng Xii

. 7.


..
h(>i (Ian thu ba) mdi b
.

tu nhan kiEu tu ban chu nghla, thi nen kinh te hang hoa mai
c6 sv thay d6i ve chat, rat can ban, hay con duqc thay the bang
thu?t ngu "kinh te thi truc'mg".
Kinh te thi truc'lng la kinh te hang h6a da phat tri€n c1 trinh
d(> cao. f)6 la m(>t nen kinh te ma mQi ho?t d(>ng cua n6 deu
hudng ve thi truc'lng, do d6 thi tntc'tng la nguc'li chi phoi, danh
gia, thua nh?n van de so luqng hang h6a va gia ca hang h6a.
Kinh te thi truc'lng tu ban chu nghla trai qua thc'li

kY

tV do c?nh

tranh cua chu nghia tu ban va kinh te thi truc'lng hi~n d?i.
1.1.2 O~c d~m clJa n~n kinh

te thj

tru0ng h~n d~i.

Vi co rat nhieu each tiep c?n khac nhau d€ xem xet, danh

gia cac di)c di€m cua nen kinh te thi trucrng hi~n d?i nen truac
het, theo chu de cua de tai nghien citu, chung toi xin chi duqc
khuon dinh vi~c phan tich cac di)c diEm nay duai goc d(> cua sd
huu va cac hinh thitc bi€u hi~n cua sd huu, duai goc d(> cac
thanh phan kinh te tham gia vao ho?t d(>ng cua thi trucrng.

D€

lam dieu nay, chung toi xin bphat tri€n cac d?ng thitc tu hli'u va xa h(\i h6a sd hli'u trong
qua trinh phat tri€n kinh te hang h6a.
Tu thi.fc ti6n, nguc'li ta co th€ khai quat ljch su phat tri€n
cua sd hli'u tu nhan trong nen kinh te hang h6a thanh 3 lo?i
tucrng ling vdi 3 trinh d(> phat triEn tu thap den cao la :
Hinh thai kinh doanh do m(>t chu sd huu ;
Hinh thai kinh doanh chung v6n do nhfeu chu dong scr huu ; va
Hinh thai cong ty c6 phan.
1. Lo?i kinh doanh do m(>t chu so huu Ia hinh thai ph6 bien,

thong ttj trong nen san xuat hang h6a

- 8 -

nho

va trong giai do?n dau

.


cua chu nghia tu ban cc;tnh tranh tll do. Loc;ti kinh doanh nay c6 2
loi;ij hinh chu yeu la : kinh doanh theo phuong thuc san xuat hang
h6a nho va kinh doanh theo phucmg thuc tu ban chu nghia. Hai loc;ti
hinh nay tuy CO Sil khac nhau Ve chat, nhung la Sil phat tri€n ke tiep
va tat yeu cua cung m9t qua trinh dlla tren co sd sd huu tu nhan.
Trong be) Tu ban, Marx da lu~n giai ti ml Sil ra dCli va phat tri€n cua
phuong thuc kinh doanh tu ban chu nghia tren co sd ke thua va thay
the phuong thuc kinh doanh cua nhling nguCli san xuat hang h6a nho.
Theo ong, chinh Sil phat tri€n cua quan h~ trao d6i hang h6a, luu
thong tien t~ da d£y nhanh va md rc)ng qua trinh trao d6i, thanh toan
va tich lily tien t~ nhu la m9c dich tll than cua hoc;tt dc)ng kinh te va
do d6 ma lam bien deli ban chat cua phuong thuc kinh doanh hang
h6a nho va bien chung thanh m9t phuong thuc kinh doanh phat tri€n
hon - phuong thuc kinh doanh tu ban chu nghia. Qua trinh chuy€n
h6a nay con duqc h6 trq bdi 2 nhan t6 c6

y nghia

rat quan tr9ng ve

mi).t ljch st!, d6 la Sil ra dCli va phat tri€n cua tu ban thuong nghi~p
(luu thong hang h6a) va tu ban cho vay ni).ng lai (luu thong tien t~).
Vai tro thuc ct£y phat tri€n kinh te cua tu ban thuong nghi~p
la d ch6, d dau c6 Sil phat triSn cua thuong nghi~p thi d d6
nen san xuat duqc hudng m<;tnh vao gia trj trao d6i, qui mo san
xuat md TQng, san ph£m da d<;tng hoa va di vao Jinh Vl!C lUU
thong m9t each ph6 bi en, pha vd va lam· tan ra cac hinh thai
t6 chuc san xuat lay gia trj st! di,mg lam m1,1c dich va thuc ct£y

Sil phan cong lao dc)ng xa h9i tren co sd m9t thj truClng thong
nhat. Thuong nghi~p cang md r(mg thi hinh thai tien t~ cua hang
h6a cang phat tri€n, di).c bi~t la vdi chuc nang lam phuong ti~n
thanh toan cua lo~i hang hoa d~c bi~t la tien, cac ho~t . dc)ng
mua ban duqc thi.rc

hi~n

dudi hinh thuc ung trudc va thanh toan

c6 k)' hc;tn ngay m9t nhieu them va dan trd thanh ph6 bien trong
nen kinh te. NhCI d6 moi quan h~ ph1,1 thUQC ngay cang chi).t che
giua nguCli san xuat hang h6a nho vao thuong nhan duqc thiet

- 9 -


I?p. Thanh ra, tti' ch6 dong vai tro la nguO'i m6i gioi giua nhung
ngtrO'i san xuat vdi th\ trl!O'ng, tl! ban thtrong nghi~p ngay cailg

,

,.

xarii nh#p sau hon vao san xuat va tien tdi chi phoi san xuat,
biit San xuat phai phl,lC V\l cha ml,lC dfch tl! ban.
Tuong tl[ nhtr v#y, Slf phat tri€n cua kinh te hang hoa trong
thO'i k)' dau con CO Slf gap SUC CUa tl! ban cha vay rn}ng lai m9t hinh thai tl! ban tien t~ ho
kY

tien SU cua

chu nghia tu ban. Theo Marx, tu ban cha vay n;\ing lai "thich
ung vdi tinh hinh trong do, nen san xuat nho cua nhung ngl!O'i
n6ng dan song bang lao d9ng cua minh va cac ti€u chu thu c6ng
chiem dia vi chu yeu" [21 ]. Str phat tri6n cua san xuat va trao
d6i hang hoa cang phat tri6n thi chuc nang lam phuang ti~n
thanh toan cua tien t~ cang duqc SU d9ng r9ng rai. Dong thO'i,
khi ma thO'i gian mua ban (trao d6i hang hoa) va thO'i gian thanh
toan (bang tien) trong hOthi cang can thiet phai co m9t khoi luqng tien ct€ thanh toan
vao nhung k)' hhQi cha Slf ra dO'i CUa ti! ban cha vay n;\ing lai.
Ngay tti' khi ra dO'i, hinh thuc tu ban cha vay n;\ing lai da
co nhung tac d9ng tich ctfc nhat dinh doi vdi st[ phat tri€n han
nua cua kinh te hang hoa. Nai nao ma tu li~u san xuat bi phan
tan thi tu ban cha vay n;\ing lai t#p trung hoa dan lthuc cua cai bang tien dt[a vao sv cam co va lam chu nq doi
vdi cac chu san xuat. Bang each ay, no dong vai tro nht! m

chat xtic tac dciy nhanh qua trinh tich luy tu ban duoi hinh thai
cua cai bang tien va tach ngl!O'i lao d9ng ra khoi ti! li~u san
xuat cua hQ va t?p trung hQ ltu ban chu nghia.
Nhu v#y, trong qua trinh phat tri€n nen kinh te hang hoa,
dudi sir h6 trq cua tit ban thuong nghi~p va ti! ban cho vay
n;\ing lai, ctva tren che d<'.J tin d9ng ngay cang md r¢ng, hinh thai

- 10 ... - .....


kinh doanh do m(\t chu SO hliu da CO Slf chuy€n bien ve chat,
tu phtrang thti"c kinh doanh phan tan, nho le, manh mun cua
•

nhting ngtroi ttr htiu nho sang phtrang thti"c kinh doanh theo Joi
ttr ban chu nghia qua con duong tich tl,l, t~p trung ru(\ng dat va
tu li~u san xuat vao tay m(\t s6 it ngtrCii. Che d(\ tq kinh doanh
dlfa tren CO' SO tu li~U san xuat ca nhan Va Jao d(\ng CUa ban
than da dan dan b\ che d(\ tu htiu tu ban chu nghia dqa tren
Iao d(\ng lam thue thay the.
Theo qui lu?t n(\i tqi cua nen kinh te hang hoa tu ban chu
nghia, hinh thai kinh doanh do m(\t chu scr hliu tat se d~n den
vi~c

qui m6 tich tl,l va t?p trung tu ban ngay cang lc1n. Qua trinh

tich tl,l va t~p trung nay b( chi phoi bdi 2 ClfC Cgnh tranh va
d(\c quyen, da lam cho kh6ng nhting chl nhting ngtrCii san xuat
va kinh doanh hang hoa nho fan luqt bi danh d6 va bi. thau tom

vao tay nhting d\ch thu Cgnh tranh Ic1n mqnh han. Song le, cling
vdi Slf phat triSn cua kinh te hang hoa, th\ truong the gic1i ngay
cang md r(\ng, qui m6 bu6n ban va san xuat doi hoi phai t~p
trung ttr ban ngay cang Ian, cac nha ttr ban ca bi~t kh6ng thS

tq minh dap ti"ng dtrqc. Vl the, dS co thi tern tqi dtrqc trong moi
tnrcmg thi. trucmg Cgnh tranh, cac hinh thti'c kinh doanh Chung
van do nhieu chu dong sd hilu da Ian ltrqt ra doi va phat triSn.
Hinh thai kinh doanh do m(\t chu sd htiu ngay cang rut khoi
nhting IInh VlfC san xuat kinh doanh chu yeu va Jui dan ve nhting
khu VlfC CO CaU tqO htiu CO' (c/v) thap, nhting nganh San XUclt
n6ng nghi~p, d\ch V9 bu6n ban le ... doi hoi von it va con co
kha nang sinh Joi.
2. Buck phat tri<~n cao han Ve phuO'ng di~n xa hQi hoa trong
nen kinh te hang hoa la hinh thai kinh doanh chung v6n do
nhieu chu dong so hiiu. Duc1i tac dl,lng cua che d(\ tin dJ.!ng, vi~c
di chuyin sd hliu bang each dau ttt cac nguon v6n vao cac linh
VlfC kinh doanh khac nhau trcr nen linh d(\ng va d~ dang ma

- 11 -


khong b\ rang buc?c bdi qui mo v6n hi~n co cling nhu m
.
CO du nhling dieu ki~n can Va du cho Slf xuat hi~n Cua hinh thai

Vl!C nhat d\nh nao do. Vl the, qua trinh xii .hc?i hoa so hliu dii
.

kinh doanh chung von. Tu day, phucrng thuc kinh doanh dlfa vao
vay muqn (von) do mthuc kinh doanh mdi vdi Slf gop von cua nhieu nguO'i. Trong
thlfc te, vi~c kinh doanh chung von duqc tien hanh theo nhieu
hinh thuc va muc dQ khac nhau, nhtrng 0 day, chung toi chl xin
diSm qua 2 Io~i diEn hinh Ia hqp tac xii va cong ty chung von.
a)- Hinh thai kinh doanh hqp tac xii la phucrng thuc kinh
doanh cua nhling nguO'i san xuat hang hoa nho nham chong

l~i

sue ep va th6n tfnh cua phucrng thuc kinh doanh tu ban chu
nghia, trong do hqp tac xii tfn di,mg nham chong

l~i

sue ep trlfc

tiep cua tu ban cho vay n~ng !iii, hqp tac xii cung tieu nham
chong l~i sue ep cua tu ban thucrng m~i. Tu lo~i hinh hc;tp tac
xii lien ket ve von (tin di,mg), ve mua va ban san phffm (cung
tieu), che dQ hqp tac dan dan xam nh~p vao qua trinh san xuat
(hc;tp tac xii san xuat) va thong nhat lam mtrinh tai san xuat : tu san xuat tdi ltru thong va huy d9ng van,
hinh thanh nen hlnh thai kinh doanh hqp tac xii noi chung. Tren
ccr so gop chung von lieng, tu

li~u

san xuat va sue lao d

. hqp tac xii tien hanh kinh doanh theo nguyen tcic tlf nguy~n va
blnh d~ng trong vi~c hu6ng lc;ti ciing nhu chia xe rui ro. Uc'j.c
diEm cua lo~i hinh thai nay la qui mo nho vdi m9t nhom nguO'i
san xuat hang hoa nho, thucrng bo hyp trong mQt

lo~i ho~t

dQng

kinh doanh nhat d\nh, Slf gcln ket gilia cac thanh vien ]a tlf
nguy~n nen kha long leo, ft dam m~o hiEm do trach nhi~m phap

Jy

VO h~n Cua cac thanh Vien ... nen ket qua kinh doanh Ve CC1

ban chl du dE ctuy tri v\. the cua ngucri san xuat nho trudc sue
ep CUa CaC the ]lfC C~nh tranh tU ban chu nghfa. Vi the, cac hc;tp
tac Xii ngay cang Jui bUCTC khoi CaC linh V\fC San XUat Cong nghi~p

- 12 -


d€ Jui dan ve khu vqc ti€u thu cong nghi~p, nong nghi~p, djch
v9, dc;ti ly thuong nghi~p va trd thanh nhung v~ tinh cho nhung
cong ty Ian.
b )- Cac cong ty chung van la do Slf g6p van cua cac nha
tu ban ma thanh. Co th€ bao gom nhieu loc;ii, nhung ph6 bien
nhat Ia hlnh thuc cong ty hqp danh. Bay Ia m

doi nhan, phan bun van do thoa thu?n, lu?t phap khong qui
djnh. Phai thtra nh?n rang, xet ve g6c dQ ljch SU, trong dieu ki~n
cua vi~c san xuat hang h6a tu ban chu nghia dang trong giai
doc;tn SCI khcri, Slf ra dC1i Cua Joc;ti hlnh Cong ty nay ]a mQt bUClc
tien CUa che dQ tfn dt!ng trong Vi~C gap phan thtic d~y Slf phat
. tri6n hon nua cua kinh te hang h6a qui mo Ian. Tuy v?y, do
m9t so hc;in che, ch:lng hc;in nhu trach nhi~m phap ly vo hc;in
trong kinh doanh lam tang tfnh mc;io hi6m va rui ro, kh6 buy
dQng them van, Slf rang bUQC Jong Jeo va d~ bj giai tan neu mQt
thanh vien chung van nao d6 rut Jui ... nen tren thl{c te, hlnh
thai Cong ty chung van da nhanh ch6ng nhUC1ng ch6 cho mQt
loc;ii hlnh cong ty mai, phat tri6n hon, d6 la cong ty c6 phan d6
thu Ve mQt SO Jinh Vl.J'C kinh doanh nho hon trong nong nghi~p,
djch v9... ft nhieu mang tfnh phuang hQi hay gia dlnh.
3. Hinh thai cong ty c6 phan : Cuoi cling, buac phat tri6n
cao nhat trong qua trinh xa hQi h6a sd hliu tu nhan trong nen
kinh te hang h6a (chua xet tdi slf can thi~p cua Nha nude) la
hlnh thai cong ty c6 phan. Bay la m9t dc;ing cong ty doi van,
cac hQi vien chi chju trach nhi~m phan bun van cua minh. Slf
phat tri€n cua che dQ tfn d9ng trong nen kinh te hang h6a da
cho ra dai va phat tri€n h~ thong ngan hang. Ben luqt · minh,
h~ thong ngan hang lc;ii lam cho cac hoc;it d9ng tfn d9ng (bao

gom Ca tin d9ng thUC1ng nghi~p va tin d9ng ngan hang) CO Slf
thay d6i cc:r ban. Qui mo va nhjp dQ cua cac giao djch va buy
dQng van ngay cang tang da md r9ng them vai tro va sue mc;inh

- 13 -

cua tin d\lng. Dong theri, thuong nghi¢p the gid'i phat tri~n, qui
mo tich liiy va tai san xuat cua tu ban cong nghi~p tang len dii
•

san sinh ra nhling phuong ti~n cau thanh thi truerng chung khoan
nhu ky phieu thuong nghi~p, c6 phieu, hoi phieu, trai phieu, tin
phieu kho b9c, cac van tq cam co, cac giay ter so hliu bat d9ng
san v.v ... Nhu v4y, che d9 tin d\lng da t90 co so cha vi~c hinh
thanh thi truerng van dau tu thong qua ho9t d9ng cua h~ thong
ngan hang va do d6, t90 ra nhling tien de can thiet cho sq ra
deri cua cac cong ty c6 phan.

Sq ra deri va phat tri~n cua 109i hinh cong ty c6 phan danh
dau bud'~ thay d6i phuong thuc ho9t d9ng cua kinh te hang h6a
tlr sq vay muqn chu yeu qua ngan hang ho<'j.c chung .van sang
huy d9ng van tren thi truerng tai chinh (thi truerng chung khoan).
M(chung khoan) cha thi truerng nay, va m<'j.t khac, nhu dE d6i 19i,

sq soi d9ng cua thi truerng chung khoan da t90 dieu ki~n cha
cac cong ty c6 phan sinh soi n£y no va phat d9t. VI the, ngueri
ta n6i rang, thi truerng chung khoan la noi phan anh t4p trung
nhat tr9ng thai ho9t d9ng cua cac cong ty trong nen kinh te thi
truerng

hi~n

d9i.

So vd'i cac hinh thai ho9t d9ng kinh doanh chung van (trach

nhi~m vo h9n) khac, hinh thai cong ty c6 phan c6 nhieu d<'j.c

diEm thE hi~n . tfnh chat uu vi¢t hon h~n nhu sau :
a) Nguon van cho ho9t d(lng san xuat kinh doanh do
nhieu ngueri dong g6p dud'i hinh thuc c6 phan. Nhling ngueri
cap van cha cong ty ( c6 dong) chi phai c6 trach nhi~m trong
gid'i h9n so tien ma hQ bo ra d~ mua c6 phieu, tuc la trach
nhi~m

hliu h9n chu khong phai vo h9n nhu hinh thuc kinh

doanh m9t chu hay chung van. NhC1 v4y, n6 kh~c ph\lc duqc
tinh chat sq m90 hi~m, rui ro trong kinh doanh. Trang truerng

- 14 -


hqp cac c6 dong vi ly do nao do ma khong muon gili .c6

th'

phan trong cong ty nay mia, hQ co th6 ban c6 phieu ra
tnrong d6 thay d6i chu sd hliu c6 dong ma khong anh hudng
tai hoqt d(mg kinh doanh cua cong ty.
b) Vi~c huy d9ng v6n dS thanh lc~p cong ty trd nen d~
dang nhieu do cac nguon tien tiet ki~m trong dan chting co
thS duqc dung dS mua cac c6 phieu ma ban than c6 dong
co th6 d~ dang barn sat hoqt d9ng cua dong v6n bo ra thong
qua dieu

I~

cong ty duqc phap Iu#t dam bao.

c)- Thong qua hinh thuc mua c6 phan, tach quan h~ sd
hliu khoi qua trinh kinh doanh cling nhu tach quyen sd hliu

vai quyen quan Iy va SU d~ng, cong ty c6 phan dqt tai trinh
dQ cao cua xa hQi hoa quyen sd hliu, trong do tai san cua
cong ty thuQC ve dong dao cac c6 dong trong xa hQi. Nha
dii-c di6m nay ma trong nen kinh te hang hoa hi~n dqi, cac
cong ty c6 phan da phat tri6n den qui mo kh6ng IO vai cac
t#p doan cong ty qu6c gia va xuyen quoc gia, chi ph6i chieu
huang va qui mo phat tri6n cua kinh te hang hoa.
4. Hinh thai doanh nghi~p cong thuNha nude la mQt t#p hqp rat da dqng trong do Nha nude
nclm phan Ian hay m-

Nha nude la chu doanh nghi~p dung ra san xuat cac

hang hoa cong cchat quyet d\nh den nen kinh te.
-

Nha nude thong qua s6 c5 phieu kh6ng che niim cac

v\ tri then ch6t, cac dai chi huy cua nen kinh te v.v....
Tom !qi, trong khu6n kh6 cua nen kinh te hang hoa, cac
c6ng ty c6 phan da dong vai tro la nhling di~n vien chinh

trong vi~c t6 chuc nen kinh te, phat tri6n Ii.re Iuqng san xuat

- 15 -


i

va xa hQi hoa sd hliu. Nhung di~n vien nay hi~n cling dang
g_?p phan dcic lqc tqo nen sue mqnh ben trong cua m01 nen
kinh te cling nhu thuc dcly mqnh me qua trinh quoc te hoa
?

~.

'A

dai song kinh te quoc te.
Nhu v~y la, vi~c di€m !qi Itch SU phat tri€n nen kinh te
hang hoa tren phuong di~n sq phat tri€n ciia sd hitu tu nhiin
da cho thay mdlnh cao Ia hinh thai c6ng ty c6 phan. Tqi thai di€m ma
cac c6ng ty c6 phan chiem uu the trong vi~c t6 chuc nen
san xuat xa hQi, cac t~p doan tai chinh cling dong thai bud'c
Jen vii dai chi phoi tht truang chung khoan va bang each do,
thiim

nh~p

va chi phoi lu6n ca nen san xuat c6ng

nghi~p,

danh dau thai dqi Cqnh tranh tren Co' SO dQC quyen Cua cac
t~p

doan tai

phi~t.

Gia day, hau nhu mqi hoqt d¢ng ciia nen

kinh te tht truang ( quoc gia va quoc te) deu do nhung c6ng
ty dud'i cac dqng to-rot, c6ng-xooc-xi-um, c6ng-go-16-me-rat...

kh6ng lo chi phoi. Sq phat tri€n nay tat yeu da doi hoi Nha
nud'c ngay cang phai can

thi~p

va tham gia siiu hon vao cac

qua trinh kinh te kh6ng chl bdi cac

bi~n

phap quan ly co

tfnh chat truyen thong nhu cac dqo lu~t, cac siic thue... ma
con ca bang cac chinh sach quan ly kinh te vi m6 va ca
vi~c l~p

ra khu vqc kinh te Nha nud'c vd'i tu each la sd huu

xa hQi Cua ca quoc gia d€ duy tri S\! cln dtnh va tang trudng
ciia nen kinh te tht trudng

hi~n

dqi.

V~y

co th€ neu m·' hiiu
' nen kinh te th\ truang hi~n dqi tr en phuong di~n So'
cua
nhu sau
'A

1. Tu di€m · xuat phat la nhiing doanh nghi~p ca th€,

ngay nay, hinh thuc c6ng ty c6 phan chiem uu the tuy~t doi
ve khoi luqng kinh doanh. Ve di€m nay, xin duqc d§:n ra

- 16 -


day m•

Ngu'On : Kinh ti! hQC - ~p 2. Vi~n quan h$ quac ti! 1992.
Cllc hlnh thlll: 16 chlll: klnh doanh

LuQng ban

$2.000

trung blnh

clia tirng

$1.000

I

doanh nghi~p

(000)

Doanh nghi~p chung vein
Doanh

/

.

0

Ty

I~

25

50

nghi~p ca th~
75

100

ptian tram cua ~t ca cac doanh nghi~p

Hinh 1 : Ba IC>!li doanh nghi$p kinh ·doanh.

Hinh nay chi ra cac t6 chU-c kinh te chinh trong nen kinh
te My. Trl,lc hoanh chi r6 phan tram ciia cac doanh nghi~p Ia
nhtlng cong ty, nhtlng doanh nghi~p chung v6n ho~c nhtlng doanh
nghi~p ca th~. Trl,!C tung chl r6 qui mo trung binh ciia tung
doanh nghi~p (tinh theo luqng hang hoa ban hang nam bang
dola). Di~n tich (s6 Iuqng x Iuqng hang ban) chi phan cua tung
bQ ph?n trong toan bQ hoc;it d¢ng kinh te. Chu

y

rang du cho

s6 cong ty co it nhung no chiem phan 16'n hoc;it d¢ng kinh te.
2. MU-c dQ ph6 bien va qui mo hoc;it d¢ng san xuat kinh
doanh Cl)'C J6'n CUa cac cong ty c6 phan Cung v6'i St)' ra dc'fi CUa

hinh thU-c sd htlu Nha nude dii phan anh mU-c dQ xii hQi hoa sd
htlu ngay cang cao (chua tung thay) trong l\ch SU phat tri~n nen
kinh te hang hoa va trd thanh mphoi chieu hudng v?n d(mg cua nen kinh te th\ truc'1ng hi~n dc;ti.
Vai tro kinh te Nha nude, trong do co bQ phc%n kinh te thu¢c
sd htlu Nha nude da trd thanh mqt bq

ph~n

(thanh phan) hqp

thanh htlu CC1 khong th~ thieu duqc CUa nen kinh te tltj truc'fng.
Ccr cau sd htlu nay mQt m~t phan anh va la san ph~m ciia muc
dQ phat tritSn Cl)'C cao cua SUC san xuat dudi tac dQng cua CUQC
canh mc;ing khoa hQc - cong

ngh~ hi~n

- 17 -

dc;ii,

m~t

khac chinh ccr


cau sd ht!u nay l?i trd thanh mQt trong nhling nhan to co

y

nghia quan tr9ng b$c nhat thtic da'.y sue san xuat phat tri6n trong
khuon kh6 cua kinh te hang hoa.
3. Ket hqp 2 dij.c di6m tren, ta thay r6 rang fa ket cau sd
ht!u (thanh phan) cua nen kinh te thj tnrcmg hi~n d?i mco th6 phan chia thanh 2 lo?i : Mqui mo quoc gia do Nha mroc d?i di~n, gQi la thanh phan kinh
te Nha nuc1c va ben kia la kinh te tu nhan ma trong sach bao
kinh te hi~n hanh nguc1i ta gQi la "Ille luqng thj tnrc1ng" bao
gom trong do nhieu lo?i hinh sd ht!u (thanh phan) vc1i cac muc
d9 xa h9i h6a khac nhau. Mij.t khac, do kinh te tu nhan co. nhieu
lo?i hinh sd ht!u (thanh phan) khac nhau, tu sd ht!u don le (ca
th6) mang y nghia kinh te tu nhan theo dting nghia cua tlt nay,
den hinh thuc cong ty c6 phan co muc d9 xa hQi h6a rat cao,
th?m chi tren qui mo quoc te (cac cong ty xuyen quoc gia va
da quoc gia), ma cac c6 dong cua n6 chl la nhling ca nhan hay
mQt nh6m nguc1i, va trong nhieu truc1ng hqp CO

S\f

tham gia cua

Nha nude nhu mhqp". Vi the, dij.c di6m co cau thanh phan n6i b?t nhat cua cac
nen kinh te thj truc1ng hi~n d(mixed economy) da thanh phan (multy-sectors economy) va t6
chuc theo ket cau md cua. Tinh chat "md cua" cua co cau thanh
phan

a day

duqc hi6u theo nghia Ia :

Thzi' nhift, giU-a cac thanh phan co slf chuy6n d6i linh d9ng

tuy theo nhU-ng dieu ki~n thlfc te khach quan va th~m chi ca
chu quan cua each hi6u khac nhau ve n9i ham cua cac khai
nit;m, dij.c bit;t Ia khai nit;m kinh te Nha nm:k gilia cac nude
khac nhau. Vi d1,1, Italia, nhling doanh nghi~p co c6 phan Nha
nude chiem 25% trd Jen thi duqc coi la doanh nghi~p thu9c sd
ht!u Nha nuoc, trong khi do d Han Quoc thi

cy

I~

nay l?i chi

la tren 10%. Con Lien hi~p quoc tbi dua ra m
- 18 -


.lam vi~c la, kinh te Nha nude (hay con g9i la kinh te quoc
doanh) la "nhting doanh nghi~p do Nha nude niim toan b9 hoi).c
•

m9t phan sd hliu va Nha nude kiEm soat tdi m9t mti'c d9 nhat
d\nh trong qua trinh ra quyet d\nh cua doanh

nghi~p"

(Report

on the World Social Situation 1985. United Nations, NewYork
1985, p. 94).
Thu hai, tfnh chat md CUa Cr day con ham nghia la

St{

md

cua bien gidi kinh te quoc gia, tuc dong chu sd hliu cua mQt
c6ng ty co thE bao gom nhieu t6 chuc, ca nhan thUQC cac quoc
t\ch khac nhau va cac Nha nude khac nhau tren the gidi.
4. Co che kinh te ta m9t co che h6n hqp, nen kinh te th\
trUc':lng ch\u Slf chi phoi CUa 3 ll.fC luqng : CO che thi trUc':lng tl{
do, tfnh ke hOC;lCh CUa CaC tel chuc dQC quyen Va Slf dieu chtnh,
kiEm soat cua Nha nude tu san.
I,,,,.,

I

•A

1.2 TINH TAT YEU KHACH QUAN CUA
H6A NH1eu THANH PHAN

Vl~C

I"'""

"''

PHAT TRIEN NEN KINH TE HANG

av1$T NAM H1$N NAY.

Nhu dii. trinh bay, l\ch SU phat triEn nen san xuat xii. hQi
cho den nay dii. trai qua 2 kiEu to cht.l'c san xuat : kinh te tl.f
nhien, tl.f cung tl.f cap va kinh te hang hoa vdi bQ mi).t kinh te
thi truc':lng nhu hi~n nay. Tu khi ra dai, kinh te hang hoa vdi
di).c trung la san xuat san ph§'.m cho xii. h9i dung, cho nguai khac
dung th6ng qua trao d6i mua ban tren th\ truang dii. nhanh chong
chung to nhling uu the hon h~n cua no d6i vdi nen san xuat
tl.f cung tl{ cap v6n ton tc;i.i lau dai, dai d~ng trong lich SU. Kinh
te hang hoa vdi CO che V~n hanh cua n6 la . CO che th\ twang
dii. Ju6n t<;iO ra xung ll.fC thtic diiy lqc ltrqng san xua't phat tri~n
nhanh chong. Sl.f tac d9ng khiic nghi~t cua nhting qui lu~t kinh

- 19 -


truck yeu cau phai khong ngll'ng banh truang qui mo san xuat,

kY

thu~t,

ngh~

mai, htJ:ianh, nang Cao chat Jttqng san phflm, dh6a !qi nhu~n neu nhu khong muon b\ co che th\ trl.!Crng 109i
ra khoi guong may v~n hanh cua no. f>ieu nay duqc minh chi.i'ng
bdi mnhat la nen kinh te hang hoa phat tri€n cao trong thcri kY phat
tri€n tl.! ban chu nghia, so thcri gian dg cua cai tang Jen gap doi
da duqc nit ngcln 19i rat nhieu, vi dq trong vong 230 nam phat
trign kinh te hang h6a, kinh te th\ trucrng i.i'ng vai thcri kY phat
trign cua chu nghia tl.! ban, tll' 1740 den 1970 san xuat the giai
tang Jen 1.000 Ian, con tll' 1970 den 1990, chi trong vong 20 nam,
nang suat da tang Jen 2 Ian, t~o ra mQt so luqng cua cai bang
230 nam truac d6. Theo thong ke cua Ngan hang the giai thi
toe d9 tang san phfi'.m xa hQi cua ca the giai cr the kY 18 la 1%,
the k:Y thi.i' 19 la 2%, tll' sau chien tranh the giai thi.i' 2 Ia 5%
tang tich hiy, cai tien

ap dqng cong

[37].

Khong chi co the, kinh te hang h6a con thuc dfi'.y sl.[ phan
cong lao d(>ng phat trign bao trum nen kinh te n9i d\a va phat
triEn m~nh me tren ph9m vi qu6c te, hinh thanh msiJ.c net cua nhtrng nam CUOi the kY 20 la XU hi.rang toan cau
h6a nen kinh te vai biEu hi~n Ia

SI.[. xam nh~p

tren qui mo quoc

te va di sau vao cac nganh san xua'.t xa hQi cua cac cong ty
xuyen quoc gia va cac cong ty da quoc gia, cac nen kinh te clan
tQC ngay cang phq thUQC vao nhau, I~ thuQC I.in nhau trong m(>t
h~

thong phan cong lao d9ng va hqp tac quoc te. Ngay nay, kh6
c6 thE tim thay m9t ct.in chi.i'ng ve SI.[ phat trign nhanh ch6ng .
cua mQt quoc gia neu khong phat trign kinh te hang h6a va
tham gia phan cong lao d(>ng quoc te.
M(>t uu the n6i b~t mia cua kinh te hang h6a la mcr ra kha
nang dap i.i'ng m(>t each vo cung nhanh ch6ng, da

- 20 -

d~ng

va phong


phti nhii'ng nhu cau xa h9i. Vdi tinh chat la m(>t nen san xuat
ra san phclm cho xa h9i dung thong qua mua ban tren thj truong,
le' di nhien nen kinh te hang h6a phai coi nguoi tieu dung la
nguoi c6 tieng n6i quyet djnh, hQ bo phieu tan thanh san ph§'.m
cua cac nha kinh doanh bang d61a theo nhu each n6i cua nha
kinh te hQC My Samuelson, va vi the hQ duqc coi la thuqng de
(customer is king). Ben Iuqt n6, nhling nhu cau tieu dung phong
phu, cta dqng cua xa h9i nay sinh, phat triSn Iu6n tac d(>ng trcr
!qi vdi san xuat, thtic d§'.y nen kinh te tien Jen vdi toe d(> nhanh

ch6ng.
Ml,lC dich cua m(>t nen kinh te hang h6a la hoqt d(>ng vi !qi
nhu$n, n6 cho phep lam giau kh6ng hqn che. Tat ca mQi nguoi
tham gia hoqt d(>ng trong kinh te hang h6a deu c6 kha nang
lam gi'au. Lam giau bang hinh thuc. hi~n v$t thi rat hqn che, song
lam gi'au dud'i hinh thuc gia trj thi kh6ng bi gid'i hqn bcri hi~n
v$t va kh6ng gian, thoi gian, n6 tqo kha nang tich liiy, nhan b(>i
cua cai va Slf giau c6. Vd'i m(>t d(>ng lt[c mqnh me nhu v$y, kinh
te hang h6a, kinh te thj truong la mc'.\t phucmg thuc cho phep
su dl,lng het thay m9i tiem ltrc v$t chat va lao d(>ng, vj trf dja
ly, tai nguyen thien nhien, khoa hQc va chat xam, huy d(>ng m9i
nguon ltrc cho phat triSn kinh te.
Cu(>c cai. each, d6i mdi thil.ng !qi cua mc'.Jt so nude xa h(>i
chu nghia nhu Vi~t nam, Trung quoc, m(>t phan nho biet chuySn
hud'ng nen kinh te phat triSn theo ca che th\ truong nhung cta
dqt duqc nhii'ng m9c tieu cua chu nghia xa h(>i.
Co thS ket lu$n rang, phat triSn nen kinh te hang h6a hud'ng
td'i m¢t nen kinh te th~ truong la m¢t hinh thi.i"c kinh te' d~ phat
tri~n nhanh ch6ng cac lt[c ltrqng san xuat, la m(>t ca che ph6
bien trong dieu ki~n hi~n nay va vi¢c t$n dl,lng, v$n dl,lng ca che
thj trUong Ja IDQt tat yeu khach quan doi VOi tat Ca cac nUcJ'c,
trong d6 c6 Vi¢t nam chting ta. Co thS kh~ng djnh m(>t each

- 21 -