Tìm hiểu thực trạng việc sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm trong quá trình dạy học môn địa lí lớp 4 của giáo viên các trường tiểu học huyện sóc sơn hà nội

MỞ ĐẦU
1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Trong hệ thống giáo dục quốc dân, Tiểu học được xem là bậc học nền tảng, là
cấp học của phương pháp, hình thành cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và
lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và kĩ năng cơ bản để học sinh tiếp tục
học lên các bậc học trên [12,16]. Chất lượng giáo dục phụ thuộc rất nhiều vào kết
quả đào tạo ở Tiểu học. Điều 28 Luật giáo dục nêu ra yêu cầu cụ thể về nội dung,
phương pháp dạy học ở Tiểu học là : “Giáo dục Tiểu học phải đảm bảo cho học sinh
có những hiểu biết đơn giản, cần thiết về tự nhiên, xã hội, con người ” [12,17].
Muốn làm được điều này chúng ta cần tiến hành đồng bộ những vấn đề của bậc
Tiểu học, tiến hành đổi mới tồn diện trong đó đổi mới phương pháp dạy học là xu
thế tất yếu để nâng cao chất lượng dạy học hiện nay. Đổi mới cần có chiến lược lâu
dài và biện pháp đúng đắn để đưa nền giáo dục nước ta đi lên theo kịp các nền giáo
dục tiên tiến trên thế giới.
Thực trạng đổi mới phương pháp dạy học hiện nay chưa đáp ứng được nhu
cầu giáo dục trong nước và hiệu quả đem lại không cao. Một trong những nguyên
nhân chính là việc sử dụng phương pháp dạy học chưa hợp lí. Các phương pháp
dạy học nói chung và các phương pháp dạy học tích cực như : phương pháp dạy
học theo nhóm, phương pháp gợi mở vấn đáp… nói riêng chưa được vận dụng tốt
vào quá trình dạy học ở Tiểu học trong đó có dạy học Địa lí. “Phương pháp dạy
học về cơ bản vẫn theo lối truyền thụ một chiều, đòi hỏi người học phải ghi nhớ
máy móc, khơng phát huy được tư duy phê phán, tư duy sáng tạo và tinh thần tự
học của người học” [3,6]. Hơn nữa, sự hiểu biết của học sinh Tiểu học ngày nay
đã cao hơn rất nhiều so với trước đây. Nếu chỉ vận dụng các phương pháp dạy học

1


truyền thống sẽ không đáp ứng được nhu cầu nhận thức của các em, do đó giáo
viên cần đổi mới phương pháp dạy học để khai thác được hết tiềm năng, vốn sống
của mỗi học sinh.

Đến lớp 4 học sinh Tiểu học mới thực sự có mơn học Lịch sử và Địa lí qua
đây các em mới được làm quen và học tập chính thức với 2 mơn học mới mẻ này.
Mơn Địa lí lớp 4 có vị trí đặc biệt quan trọng trong dạy học Địa lí ở Tiểu học cũng
như các cấp học trên vì đó là những kiến thức căn bản, nền tảng và mở đầu cho q
trình học tập mơn học. Nội dung của mơn Địa lí so với chương trình cũ đã thay đổi
rất nhiều và theo hướng tăng cường thực hành, rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo cho học
sinh. Trong đó nội dung mơn Địa lí lớp 4 là cung cấp cho học sinh những kiến thức
cơ bản ban đầu và thiết thực về dân cư, đời sống, các hoạt động kinh tế, văn hóa ở
địa phương, đất nước Việt Nam và một số địa điểm tiêu biểu của một số quốc gia
châu lục trên thế giới , ở lớp 4 nội dung sẽ dừng lại ở việc tìm hiểu địa lí Việt Nam.
Địa lí lớp 4 khơng phải là một mơn học dễ tiếp thu với học sinh độ tuổi 910 khi mà nhận thức của các em cịn non nớt, chưa hồn thiện và kiến thức môn
học lại vô cùng phong phú, sâu rộng và nếu giáo viên không sử dụng các phương
pháp dạy học thích hợp thì sẽ làm cho mơn học trở nên khô khan và kém hấp dẫn
với học sinh. Tuy nhiên việc vận dụng các phương pháp tích cực nhằm phát huy
vai trò tự giác, chủ động của học sinh trong việc tiếp thu bài học lại không được
quan tâm đúng mức. Phương pháp dạy học theo nhóm là một phương pháp nằm
trong nhóm các phương pháp dạy học tích cực. Đây là một phương pháp phổ biến,
vận dụng dễ dàng rất thích hợp với dạy học các mơn học có nội dung gần gũi, thân
quen với cuộc sống của trẻ trong đó có mơn Địa lí. Mặt khác, nhiều nội dung Địa
lí địi hỏi sự hợp tác của một nhóm học sinh để giải quyết vấn đề do bài học đặt ra
và cá nhân học sinh khó thực hiện. Dạy học Địa lí lớp 4 có sự vận dụng phương

2


pháp dạy học theo nhóm là phù hợp với xu hướng đổi mới phương pháp dạy học
trong nhà trường ở tất cả câc bậc học.
Xuất phát từ những lí do trên nên đề tài của luận văn được chọn là: “Tìm hiểu
thực trạng việc sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm trong q trình dạy học
mơn Địa lí lớp 4 của giáo viên các trường Tiểu học huyện Sóc Sơn- Hà Nội ”.

2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
Phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm đã được nhiều nhà giáo dục
nghiên cứu và được biết đến trong xu thế dạy học theo quan điểm dạy học lấy
học sinh làm trung tâm. Một số cơng trình nghiên cứu về học tập theo nhóm có
thể kể đến một số tác giả sau :
- J. Dewey khi nghiên cứu về học tập theo nhóm đã cho rằng: chỉ có sự
làm việc chung mới giúp cho học sinh có thói quen trao đổi những kinh nghiệm
thực hành, có cơ hộ phát triển lý luận và năng lực trừu tượng hóa [1,73].
- Roger Cousinet lại cho rằng : Nếu học sinh có làm việc chung thành
từng nhóm thì sẽ lµ sù phù hợp về mặt tâm lí cũng như là về mặt giáo dục học
[1,74].
Hai tác giả trên đã đề cập đến phương pháp học tập theo nhóm tuy nhiên ở
thời điểm đó phương pháp học tập nhóm chỉ được nhìn nhận ở bình diện tổng
quát, đề cập phương pháp này trong một sinh hoạt chung của một cơ cấu mới là
“nhà trường hoạt động”.
Các nhà giáo dục học sau này đã kế thừa những kết quả nghiên cứu đó để
tiếp tục nghiên cứu về học tập theo nhóm. Các nội dung : khái niệm nhóm, cách
thành lập nhóm, cách phân loại nhóm và những yếu tố chi phối sinh hoạt của
nhóm…đã được học đưa ra và trở thành cở sở lí luận quan trọng cho các cơng
trình nghiên cứu tiếp theo.

3


Các tác giả Việt nam cũng đã kế thừa kết quả nghiên cứu nêu trên và đã thu
được những kết quả nhất định về phương pháp dạy học theo nhóm.
- Năm 1999, khi bàn về dạy học theo nhóm, Phùng Như Thụy đề cập đến
khái niệm, bản chất, các bước tổ chức dạy học theo nhóm trong nhà trường [18,34]
- Khi tìm hiểu về phương pháp dạy học theo nhóm, năm 2003, Ngơ Thị
Dung đã có một số bài về lí luận và khả năng học theo nhóm của học sinh. Trong

đó tác giả đề cập đến đặc điểm, ưu điểm, một số hạn chế của phương pháp dạy học
theo nhóm và khả năng, hứng thú học tập theo nhóm của học sinh [5,36].
- Nguyễn Hữu Châu trong cơng trình nghiên cứu của mình đã đưa ra khái
niệm dạy học hợp tác, các bước tiến hành và đưa ra một ví dụ minh họa về dạy
học hợp tác [2,21].
- Năm 2005, khi nghiên cứu dạy học theo nhóm, Nguyễn Thị Kim Dung đã
tìm hiểu một số tiêu chí đánh giá chất lượng việc dạy học theo nhóm như khả năng
hiểu bài của học sinh, số lượng học sinh ảnh hưởng đến chất lượng dạy học theo
nhóm [4,32].
- Năm 2007, khi nghiên cứu về việc đổi mới phương pháp dạy học, chương
trình và sách giáo khoa, Trần Bá hồnh có đưa ra các phương pháp dạy học tích
cực lấy học sinh làm trung tâm trong đó có dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ [7,57].
Như vậy, vận dụng những kết quả nghiên cứu của các tác giả trên vào
nghiên cứu quá trình dạy học Địa lí, luận văn tiếp tục đi sâu nghiên cứu việc sử
dụng phương pháp dạy học theo nhóm trong dạy học mơn Địa lí lớp 4 nhằm phát
hiện thực trạng sử dụng phương pháp này của các giáo viên 3 trường Tiểu học
huyện Sóc Sơn, trên cơ sở đó đề xuất những giải pháp phù hợp, góp phần nâng cao
hiệu quả dạy học môn học này ở Tiểu học.
3. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

4


Trên cơ sở tìm hiểu thực trạng việc sử dụng phương pháp dạy học theo
nhóm trong dạy học mơn Địa lí lớp 4 của giáo viên 3 trường Tiểu học : Thị Trấn
Sóc Sơn, Phù Linh, Phù Lỗ A , đề xuất những giải pháp phù hợp nhằm nâng cao
chất lượng dạy học mơn Địa lí ở Tiểu học.
4. KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU
Q trình dạy học mơn Địa lí lớp 4 ở Tiểu học.
5. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

Phương pháp dạy học theo nhóm trong dạy học mơn Địa lí lớp 4 của giáo
viên ở các trường Tiểu học huyện Sóc Sơn – Hà Nội.
6. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC
Hiệu quả sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm trong dạy học mơn Địa lí lớp
4 của giáo viên các trường Tiểu học huyện Sóc Sơn phụ thuộc vào các yếu tố sau :
- Kĩ năng sử dụng phương pháp của giáo viên.
- Các điều kiện để thực hiện phương pháp dạy học theo nhóm: chuẩn bị giáo
án, chuẩn bị học liệu và các phương tiện dạy học cần thiết khác (bảng biểu, phiếu
học tập, lược đồ, bản đồ, máy tính…)
7. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
- Tìm hiểu cơ sở lí luận của việc sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm
trong quá trình dạy học mơn Địa lí lớp 4.
- Tìm hiểu cơ sở thực tiễn của việc sử dụng phương pháp dạy học theo
nhóm trong q trình dạy học mơn Địa lí lớp 4 của giáo viên ở các trường Tiểu
học huyện Sóc Sơn – Hà Nội.
- Tìm hiểu ngun nhân và đề xuất giải pháp khắc phục

5


8. GIỚI HẠN VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Luận văn tập trung nghiên cứu việc sử dụng phương pháp dạy học theo
nhóm trong q trình dạy học mơn Địa lí của giáo viên ở các lớp 4 thường thuộc 3
trường Tiểu học :
- Trường Thị Trấn Sóc Sơn lớp 4A, 4B
- Trường Phù Lỗ A lớp 4A1, 4A3
- Trường Phù Linh lớp 4B, 4C
Luận văn sẽ tập trung nghiên cứu việc sử dụng phương pháp dạy học theo
nhóm trong q trình dạy học mơn Địa lí lớp 4 của giáo viên các trường Tiểu học
huyện Sóc Sơn với loại bài :

Lĩnh hội tri thức mới
9. CÁC PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu sau:
9.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận :
Trên cơ sở sử dụng các thao tác của tư duy : phân tích, tổng hợp, so s¸nh,
khái qt hóa… để nghiên cứu các tài liệu liên quan nhằm thu thập thông tin cần
thiết làm cơ sở lý luận cho đề tài nghiên cứu.
9.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn:
9.2.1. Phương pháp quan sát sư phạm
Dự giờ, quan sát hoạt động của giáo viên, học sinh để tìm hiểu thực trạng
cách tiến hành, tác dụng của phương pháp, hứng thú học tập của học sinh từ đó
đưa ra nguyên nhân của thực trạng.
9.2.2. Phương pháp đàm thoại

6


Trị chuyện với giáo viên, học sinh để tìm hiểu hiệu quả của phương pháp,
những khó khăn khi sử dụng phương pháp, việc thực hiện những yêu cầu khi sử
dụng phương pháp, những điều kiện cần thiết để phát huy tối đa hiệu quả sử dụng
của phương pháp, việc phối hợp sử dụng các phương pháp để nâng cao chất lượng
dạy học Địa lí từ đó tìm ra ngun nhân của thực trạng và đề xuất giải pháp khắc
phục thực trạng.
9.2.3. Phương pháp điều tra giáo dục
Tiến hành điều tra bằng bảng hỏi với những câu hỏi đóng đối với giáo viên
dạy mơn Địa lí và học sinh lớp 4 nhằm thu thập những thông tin về thực trạng việc
sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm của giáo viên các trường Tiểu học huyện
Sóc Sơn.
9.2.4. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động giáo dục
Dùng phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động giáo dục để nghiên cứu

giáo án của giáo viên dạy mơn Địa lí ở những tiết học có sử dụng phương pháp
dạy học theo nhóm nhằm tìm hiểu xem giáo viên định sử dụng phương pháp dạy
học hợp tác theo các bước nào, ở loại bài học nào và hình thức dạy học nào.
9.2.5. Phương pháp thống kê toán học
Dùng phương pháp thống kê toán học để lượng hóa thơng tin thu được, trên
cở sở đó rút ra những kết luận cần thiết.
Trong các phương pháp trên thì phương pháp điều tra giáo dục, phương
pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động giáo dục là những phương pháp chủ đạo
phục vụ cho việc hồn thành khóa luận.

7


10. CẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN
Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, luận văn được chia làm 2 chương:
Chương 1: Cơ sở lí luận của việc sử dụng phương pháp dạy học theo
nhóm trong q trình dạy học mơn Địa lí lớp 4
Chương 2: Thực trạng việc sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm
trong q trình dạy học mơn Địa lí lớp 4 của giáo viên các trường Tiểu học
huyện Sóc Sơn - Hà Nội

8


NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC SỬ DỤNG
PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO NHĨM TRONG Q
TRÌNH DẠY HỌC MƠN ĐỊA LÍ LỚP 4
1.1. Các khái niệm cơng cụ của đề tài
1.1.1. Khái niệm sử dụng

Theo Hoàng Phê : “ Sử dụng là đem dùng vào một mục đích nào đó” [16,876]
1.1.2. Khái niệm phương pháp
Theo Heghen : “Phương pháp là ý thức về hình thức của sự tự vận động bên
trong của nội dung” [17,6].
Trần Kiều đưa ra định nghĩa về phương pháp như sau : “Phương pháp được
hiểu là hệ thống các nguyên tắc, các thao tác có thể nhằm từ những điều kiện nhất
định ban đầu tới một mục đích định trước” [13,27]
Theo Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt : “Phương pháp là con đường, cách thức
để đạt được mục đích nhất định” [15, 227]
Theo Hồng Phê : “Phương pháp là cách thức nhận thức, nghiên cứu hiện
tượng của tự nhiên và đời sống xã hội ” [16,793]
Còn nhiều quan niệm khác nhau nữa về phương pháp, tuy nhiên các tác giả đều
cho rằng phương pháp là cách thức, là con đường để thực hiện một mục đích nào đó.
Do vậy, chúng tơi đồng ý với quan niệm của tác giả Hà Thế Ngữ và Đặng Vũ Hoạt về
định nghĩa phương pháp như sau: Phương pháp là con đường, cách thức để đạt được
mục đích nhất định.

9


1.1.3. Khái niệm phương pháp dạy học
Theo Ba-ban-xki : “Phương pháp dạy học là cách thức tương tác giữa thầy
và trò nhằm giải quyết các nhiệm vụ giáo dưỡng, giáo dục và phất triển trong quá
trình dạy học” [13,27]
Theo Đi-a-chen-co : “Phương pháp dạy học là hệ thống những hành động có
mục đích của giáo viên, nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và thực hành của học
sinh, đảm bảo học sinh lĩnh hội nội dung học vấn ” [13,28]
Theo Phan Trọng Ngọ : “Định nghĩa chung nhất về phương pháp dạy học là
những con đường, cách thức tiến hành hoạt động dạy học” [14,145]
Ngoài khái niệm trên Phan Trọng Ngọ còn đưa ra một khái niệm khác về

phương pháp dạy học : “Phương pháp dạy học là cách thức tiến hành các hoạt
động của người dạy và người học nhằm thực hiện một nội dung dạy học đã được
xác định” [14,146]
Theo Hà Thế Ngữ, Đăng Vũ Hoạt : “Phương pháp dạy học là tổ hợp cách
thức hoạt động của cả thầy và trị trong q trình dạy học, mà thầy và trị sử dụng
để đạt được mục đích dạy học” [15,229].
Theo Nguyễn Ngọc Quang : “Phương pháp dạy học là cách thức làm việc
của thầy và của trò trong sự phối hợp thống nhất và dưới sự chỉ đạo của thầy,
nhằm làm cho trị tự giác, tích cực, tự lực đạt tới mục đích dạy học ” [17,23]
Mỗi một nhà giáo dục lại có những quan niệm khác nhau về phương pháp
dạy học, theo cách hiểu của Ba-ban-xki, Đi-a-chen-co phản ánh những quan niệm
cũ về vai trò của người giáo viên trong q trình dạy học, theo đó thì giáo viên là
nhân vật trung tâm, chủ đạo, học sinh thụ động thực hiện những điều thầy dạy.
Quan niệm của Phan Trọng Ngọ, Đặng Vũ Hoạt, Hà Thế Ngữ và Nguyễn Ngọc
Quang có những nét tương đồng khi cho rằng đó là cách thức phối hợp của cả thầy

10


và trị nhằm đạt được mục đích dạy học. Như vậy quan niệm về phương pháp dạy
học này phù hợp với quan điểm dạy học lấy người học làm trung tâm, chúng tơi
đồng tình với quan điểm của 2 tác giả Hà Thế Ngữ và Đặng Vũ Hoạt cho rằng:
“Phương pháp dạy học là tổ hợp cách thức hoạt động của cả thầy và trị trong q
trình dạy học, mà thầy và trị sử dụng để đạt được mục đích dạy học”.
1.1.4. Khái niệm phương pháp dạy học theo nhóm
1.1.4.1. Khái niệm về nhóm
Theo Trần Bá Hồnh : “Nhóm (đội, ekip) là một tập thể nhỏ được hình thành
để thực hiện một hiệm vụ nhất định trong một khoảng thời gian nhất định” [7,56]
Theo J. Fichter : “Nhóm là những kết hợp với nhau bởi những hành động
tương hỗ dựa trên mơ hình hành vi xác định” [10,155].

Theo Hồng Phê : “Nhóm là tập hợp gồm một số ít người hoặc sự vật được
hình thành theo những nguyên tắc nhất định” [16,722]
Theo W.King Robert : “Nhóm là một hiện tượng xã hội, một sự tập hợp
của hai hay trên hai người trở lên có sự tác động lẫn nhau” [4,32]
Trong điều kiện khác nhau, các nhóm rất khác biệt nhau, tất cả định nghĩa
trên đều tương đồng ở một điểm coi nhóm là một tập hợp. Chúng tơi quan niệm :
“Nhóm là một sự tập hợp của nhiều cá nhân, cùng hợp tác với nhau trong cơng
việc, có phản ứng tương hỗ với nhau trong sinh hoạt chung”.
1.1.4.2. Khái niệm về phương pháp dạy học theo nhóm
Theo Trần Kiều, Phạm Gia Đức : phương pháp dạy học thảo luận nhóm là
một phương pháp dạy học trong đó lớp học được phân chia thành các nhóm nhỏ từ
4 đến 6 người. Tùy vào mục đích sư phạm hay yêu cầu của các vấn đề học tập mà
nhóm được chia một cách ngẫu nhiên hoặc có chủ định; được duy trì ổn định trong

11


cả tiết hay được thay đổi trong từng hoạt động; từng phần của tiết học, được giao
cùng một nhiệm vụ hay nhiều nhiệm vụ khác nhau, thực hiện trong một thời gian
nhất định để đạt được hiệu quả học tập nhất định. Kết quả làm việc của mỗi nhóm
sẽ đóng góp vào kết quả học tập chung của cả lớp [5,36].
Theo Đào Thái Lai, Đỗ Tiến Đạt : “Hoạt động dạy học theo nhóm là hoạt
động trong đó giáo viên tổ chức cho học sinh hoạt động hợp tác với nhau trong
các nhóm nhằm đạt được mục tiêu học tập” [11,90]
Theo Phan Trọng Ngọ : “Thảo luận theo nhóm nhỏ là phương pháp trong
đó nhóm lớn (lớp học) được chia thành những nhóm nhỏ để tất cả các thành viên
trong lớp đều được làm việc và thảo luận về một chủ đề cụ thể và đưa ra ý kiến
chung của nhóm mình về vấn đề đó ” [14,223].
Quan niệm của Trần Kiều, Phạm Gia Đức về nhóm là việc chia nhỏ lớp học
thành nhóm và hoạt động của nhóm thay đổi tùy theo phần học, quan niệm mang

tính cụ thể và chỉ ra nhiều vấn đề, 2 quan niệm Đào Thái Lai, Đỗ Tiến Đạt, Phan
Trọng Ngọ dựa trên dấu hiệu đặc trưng của nhóm. Trên cơ sở những ý kiến trên,
quan niệm của chúng tôi về dạy học theo nhóm là: “Phương pháp dạy học mà trong
đó dưới sự hướng dẫn của giáo viên, học sinh làm việc phối hợp cùng nhau trong
những nhóm nhỏ để hồn thành mục đích chung của nhóm đã được đặt ra ”.
1.1.5. Khái niệm quá trình dạy học
Theo Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt : Quá trình dạy học là một quá trình,
trong đó, dưới tác dụng chủ đạo (tổ chức, điều khiển, lãnh đạo) của thầy, học sinh
tự giác, tích cực tự tổ chức, tự điều khiển hoạt động nhận thức, nhằm thực hiện tốt
các nhiệm vụ dạy học.[15,155]

12


1.1.6. Khái niệm q trình dạy học Địa lí
Dựa vào quan niệm quá trình dạy học của Hà Thế Ngữ, Đặng vũ Hoạt,
chúng tôi đưa ra quan niệm về quá trình dạy học Địa lí như sau : “Q trình dạy
học Địa lí là một q trình, trong đó, dưới tác dụng chủ đạo (tổ chức, điều khiển,
lãnh đạo) của thầy, học sinh tự giác, tích cực tự tổ chức, tự điều khiển hoạt động
nhận thức, nhằm thực hiện tốt các nhiệm vụ dạy học Địa lí”.

1.2. Phân loại phương pháp dạy học
1.2.1. Cơ sở của việc phân loại phương pháp dạy học
Việc phân loại phương pháp dạy học có nhiều quan điểm khác nhau, mỗi
quan điểm dựa trên một cơ sở nhất định song chúng không mâu thuẫn với nhau mà
nó cho phép chúng ta nhìn nhận q trình dạy học theo một cách tồn diện. Có các
cơ sở phân loại phương pháp dạy học như sau:
- Căn cứ theo nguồn gốc, cách chuyển tải và đặc điểm tri giác tài liệu của
học sinh, Petropxki, Golant phân loại thành 3 nhóm phương pháp : phương pháp
dùng lời, phương pháp trực quan và phương pháp hoạt động thực tiễn

- Skatkin, Lerne căn cứ theo mức độ sáng tạo trong nhận thức chia ra: phương
pháp giải thích minh họa, phương pháp tái hiện, phương pháp tìm kiếm bộ phận.
- Căn cứ theo cấu trúc hoạt động, Babanxki chia ra : phương pháp tổ chức
hoạt động nhận thức, phương pháp kích thích động cơ, phương pháp kiểm tra và tự
kiểm tra kết quả học tập.
- Exipov, Danilov có cách phân loại dựa vào đối tượng lĩnh hội có phương
pháp tổ chức tìm tịi tri thức mới, phương pháp hình thành kĩ năng kĩ xảo, phương pháp
kiểm tra đánh giá kĩ năng kĩ xảo.

13


- Căn cứ vào đặc điểm, tích chất của hoạt động học có phương pháp giải
thích băng lời, phương pháp hoạt động tìm kiếm tri thức mới, phương pháp vận dụng
tri thức để hình thành kĩ năng, kĩ xảo, phương pháp kiểm tra đánh gía tri thức.
Cơ sở phân loại phương pháp dạy học phù hợp nhất là dựa vào nguồn gốc,
cách chuyển tải và đặc điểm tri giác tài liệu của học sinh.
1.2.3. Phân loại phương pháp dạy học
Dựa vào nguồn gốc, cách chuyển tải và đặc điểm tri giác tài liệu của học
sinh, các phương pháp dạy học được chia thành các nhóm phương pháp sau:
- Nhóm 1 : nhóm các phương pháp dạy học bằng lời
- Nhóm 2 : nhóm các phương pháp dạy học trực quan
- Nhóm 3 : nhóm các phương pháp dạy học thực tiễn
Phương pháp dạy học theo nhóm nằm trong nhóm phương pháp dạy học
thực tiễn nằm trong cách phân loại dựa vào nguồn gốc, cách chuyển tải và đặc
điểm tri giác tài liệu của học sinh.

1.3. Phương pháp dạy học ở Tiểu học
1.3.1. Đặc điểm của phương pháp dạy học ở Tiểu học
Phương pháp dạy học ở Tiểu học phụ thuộc vào nội dung dạy học. nội dung

dạy học quy định phương pháp dạy học. Khi nội dung dạy học thay đổi kéo theo
sự thay đổi phương pháp dạy học.
Phương pháp dạy học Tiểu học phụ thuộc vào đặc điểm tâm sinh lí của học
sinh. Với học sinh Tiểu học tư duy cụ thể phát triển, con đường nhận thức từ trực
quan sinh động đến tư duy trừu tượng vì vậy phương pháp dạy học trực quan rất
phù hợp với học sinh Tiểu học.

14


Phương pháp dạy học Tiểu học phụ thuộc vào điều kiện cở sở vật chất
trường học.
Phương pháp dạy học Tiểu học cịn phụ thuộc vào trình độ, khả năng, năng
lực của giáo viên.
1.3.2. Các phương pháp dạy học ở Tiểu học
1.3.2.1. Nhóm 1: Các phương pháp dạy học bằng lời
- Phương pháp kể chuyện
- Phương pháp giảng giải
- Phương pháp vấn đáp
- Phương pháp dùng sách giáo khoa và các tài liệu khác
1.3.2.2. Nhóm 2: Nhóm các phương pháp dạy học trực quan
- Phương pháp trình bày trực quan
- Phương pháp quan sát
1.3.2.3. Nhóm 3: Nhóm các phương pháp dạy học thực tiễn
- Phương pháp làm thí nghiệm
- Phương pháp luyện tập
- Phương pháp ơn tập
- Phương pháp trị chơi
- Phương pháp kiểm tra đánh giá
- Phương pháp dạy học theo nhóm (thảo luận nhóm; dạy học hợp tác)

15


1.4. Phương pháp dạy học theo nhóm ở Tiểu học
1.4.1. Bản chất của phương pháp dạy học theo nhóm
Phương pháp dạy học theo nhóm nhỏ là một trong những phương pháp dạy
học tích cực nhằm hình thành ở học sinh khả năng giao tiếp, đặc biệt là giao tiếp
bằng miệng, khả năng hợp tác, khả năng thích ứng và khả năng độc lập suy nghĩ.
Xét về dấu hiệu bên ngoài, đây là hình thức học tập theo nhóm nhỏ. Xét về
bản chất thì đây chính là phương pháp học tập hợp tác, ở đó học sinh phải trao
đổi với nhau, chia sẻ kinh nghiệm để hình thành kiến thức, kĩ năng.
- Trong nhóm nhỏ, mỗi thành viên đều được hoạt động tích cực, khơng
thể ỷ lại vào một vài thành viên năng động và nổi trội nào trong nhóm. Nhóm sẽ
tự bầu nhóm trưởng nếu cần. Các thành viên trong nhóm sẽ thay nhau làm nhóm
trưởng. Sự lãnh đạo của nhóm trưởng là rất quan trọng. Nhiệm vụ chính của
trưởng nhóm là phát huy tinh thần trách nhiệm và những sáng kiến của các nhóm
viên để đặt thành những cơng tác chung. Dưới sự chỉ huy, điều khiển của nhóm
trưởng, các thành viên trong nhóm giúp nhau giải quyết vấn đề trong khơng khí
thi đua với các nhóm khác. Kết quả là việc của mỗi nhóm sẽ đóng góp vào kết
quả chung của lớp. Tuy nhiên, giáo viên cần phải lưu ý, học sinh thường coi thảo
luận trong nhóm như một hình thức cạnh tranh mà trong đó họ chiến thắng bằng
cách đánh bại ý kiến của người khác, nhóm khác. Do đó, cần khuyến khích tính
hợp tác của các em trong cùng một nhóm và giữa các nhóm với nhau, thi đua
nhưng không cạnh tranh.
- Haines và Mkeachie (1967) đã chỉ ra rằng phương pháp thảo luận mang
tính cộng tác thúc đẩy công việc hiệu quả hơn và đạo nghĩa hơn phương pháp
thảo luận mang tính ganh đua. Ngồi ra, trong những thí nghiệm về tâm lý giáo
dục và tâm lý chung, Gruber và Waitman (1962) đã phát hiện rằng những học

16


sinh được học tập trong nhóm nhỏ (những nhóm thảo luận) dưới sự điều khiển
của học sinh mà không cần giáo viên thì khơng những làm bài tốt như học sinh
được nghe giáo viên thuyết trình mà cịn trội hơn ở sự tò mò ham hiểu biết (thể
hiện qua hành vi đặt câu hỏi) và thích thú hơn với mơn học. Vì thế, để nhóm có
thể hoạt động đúng với yêu cầu thảo luận, giáo viên cần phải tập cho học sinh
các kĩ năng điều hành của một nhóm trưởng. Đó là các kĩ năng : trình bày câu
hỏi hoặc vấn đề thảo luận thật rõ ràng, chỉ định người phát biểu, hạn định thời
gian phát biểu của các thành viên trong nhóm một cách hợp lý, biết lắng nghe,
biết ghi chép, tổng hợp ý kiến... Các kỹ năng này khơng chỉ quyết định kết quả
học tập của nhóm mà còn rất ý nghĩa trong cuộc sống sau này của học sinh .
Như vậy, phương pháp hợp tác trong nhóm nhỏ cho phép các thành viên
trong nhóm chia sẻ những suy nghĩ, băn khoăn, kinh nghiệm, hiểu biết của bản
thân, cùng nhau xây dựng nhận thức, thái độ mới. Bằng cách nói ra những điều
mình đang nghĩ, mỗi người có thể nhận thức rõ trình độ hểu biết của mình về vấn
đề học tập được nêu ra, thấy mình cần học hỏi thêm những gì. Bài học trở thành
sự học hỏi lẫn nhau chứ không phải là sự tiếp nhận thụ động từ giáo viên. Thành
công của lớp học phụ thuộc vào sự nhiệt tình tham gia của mọi thành viên. Vì
vậy, phương pháp này cịn gọi là phương pháp huy động mọi người cùng tham
gia hoặc ngắn gọn là phương pháp cùng tham gia. Chúng ta có thể tiến hành cho
học sinh thảo luận nhóm theo quy trình các bước như sau:
Bước 1 : Giáo viên đưa ra chủ đề thảo luận
Bước 2 : Tổ chức thành lập các nhóm
Bước 3 : Đề ra nhiệm vụ
Bước 4 : Các nhóm thực hiện nhiệm vụ
Bước 5 : Đại diện các nhóm trình bày kết quả, nhận xét, bổ sung, đánh giá

17

Theo phương pháp này, mọi học sinh sẽ dễ hiểu, dễ nhớ hơn vì họ được
tham gia trao đổi, trình bày vấn đề nêu ra, cảm thấy hào hứng khi được đóng góp
một phần cơng sức của mình trong sự thành cơng chung của lớp. Điều này thực
sự có ý nghĩa khi phương pháp này được thực hiện trong các lớp học có trình độ
học sinh khơng đồng đều.
1.4.2. Ưu điểm và nhược điểm của phương pháp dạy học theo nhóm
- Ưu điểm: Hoạt động lao động hợp tác theo nhóm, hoạt động giao tiếp và có
tính tích hợp là đặc điểm nổi bật của công vệc lao động trong tương lai. Hình thành
và phát triển một số kĩ năng xã hội và phẩm chất cần thiết chuẩn bị cho HS biết
sống hợp tác, biết cùng chung sống. “ Học để cùng chung sống” là một trong bốn
trụ cột của hoạt động học tập mà UNESCO đã tuyên bố vào cuối thập niên 90 (Học
để biết, học để làm, học để cùng chung sống vời nhau và học để làm người).
 Tăng cơ hội thảo luận, trao đổi, hợp tác để từ đó hiểu sâu sắc kiến thức
hơn, nâng cao chất lượng học tập của từng học sinh.
 Tăng cường sự đồn kết trong cơng việc chung, đem lại bầu khơng khí
sơi nổi, hứng thú học tập.
 Tin tưởng và có ý thức tương trợ bạn, học sinh có điều kiện học hỏi lẫn nhau.
 Dạy học theo nhóm giúp các em nhút nhát, rụt rè, khả năng diễn đạt
kém có điều kiện để tập dượt, luyện tập. Ngồi ra hoạt động này còn giúp cho
học sinh tự khẳng định bản thân, tự tin vào khả năng của mình trước các bạn.
 Tạo môi trường để học sinh giúp đỡ nhau trong học tập. Học sinh chưa
đạt yêu cầu có điều kiện học các bạn trong nhóm, có điều kiện tiến bộ trong q
trình liên tục hồn thành các nhiệm vụ được giao.

18


 Tăng cường tính tích cực trong học tập, phát triển sự sáng tạo của học

sinh. Tạo cơ hội cho học sinh có được khả năng phát biểu, phân tích, phê phán,
trình bày, tranh cãi, hoạt động,…
 Việc tổ chức dạy học theo nhóm tạo điều kiện cho giáo viên có thể nắm
được đặc điểm của từng học sinh về năng lực học tập, năng khiếu và mối quan hệ
của từng học sinh trong tập thể lớp. Từ đó giáo viên sử dụng tính tập thể trong lớp
học, tạo được khơng khí học tập, có tổ chức, có trách nhiệm giữa các thành viên
trong một nhóm học sinh.
- Nhược điểm: Dạy học hợp tác có rất nhiều lợi ích, phát huy vai trị trách
nhiệm, tính tích cực xã hội trên cơ sở làm việc hợp tác, rèn luyện và phát triển kĩ
năng làm việc, giao tiếp tạo điều kiện cho học sinh học hỏi lẫn nhau…Tuy nhiên
khơng có bất kì một phương pháp dạy học nào là tối ưu và phương pháp dạy học
theo nhóm vẫn tồn tại một số hạn chế.
 Nếu sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm 1 cách tùy tiện khơng có
lựa chọn và tổ chức thích hợp sẽ khơng đạt được mục tiêu đề ra.
 Trong hoạt động hợp tác theo nhóm chỉ có một số em tham gia, một số
em khác không tham gia hoặc tham gia khơng tích cực.
 Nhóm có thể lạc hướng hoặc có thể bị một cá nhân làm rối loạn.
 Các thành viên trong nhóm có thể khơng lắng nghe ý kiến của nhau; có
hiện tượng lấn át hoặc chấp nhận ý kiến của nhau một cách miễn cưỡng.
 Vai trị của các thành viên trong nhóm khơng thay đổi (chỉ 1,2 người
thường xuyên làm nhóm trưởng, thư kí,…).
 Nếu giáo viên tổ chức khơng tốt có thể gây mất thời gian dẫn đến không
đảm bảo nội dung bài học.

19


Như vậy dạy học theo nhóm là hình thức dạy học mới. Đó là một trong
những phương pháp dạy học có khả năng phát huy tốt vai trị tích cực tự lực của
học sinh. Thu hút học sinh vào các hoạt động học, thu lượm, lĩnh hội kiến thức

bằng chính khả năng của mình dưới sự tổ chức tốt của giáo viên.
1.4.3. Yêu cầu khi sử dụng phương pháp dạy học theo nhóm
Phương pháp dạy học theo nhóm là hướng trung tâm vào học sinh nhưng
khơng có nghĩa là khi đó vai trị của người thầy giảm sút mà trái lại cao hơn
nhiều. Giáo viên cần có trình độ chun mơn sâu rộng, trình độ sư phạm vững
vàng để tổ chức, hướng dẫn các hoạt động theo nhóm của học sinh để giúp học
sinh chiếm lĩnh tri thức bài học. Mặt khác, giáo viên cần có sự chuẩn bị bài soạn
tốt, đầu tư cơng sức và thời gian, có thể sử dụng phiếu học tập đã được chuẩn bị
trước. Học sinh cũng cần có đủ đồ dùng học tập, tài liệu, dụng cụ cần thiết để
thực hiện hoạt động theo nhóm.
Học sinh tự tin mạnh dạn, quen với việc học tập theo nhóm sẽ là điều kiện
thuận lợi để dạy học theo nhóm thành cơng.
Nhóm học sinh cũng cần đồng đều về trình độ, nhiệm vụ đặt ra phải vừa
sức và phù hợp với nội dung bài học. Có thể mỗi nhóm thảo luận một vấn đề
hoặc tất cả các nhóm cùng thảo luận một vấn đề.
Có nhiều cách chia nhóm: Nhóm cặp 2, nhóm 4, 5 học sinh, ghép nhóm,
gọi số, nhóm kim tự tháp, nhóm biểu tượng… Tùy vào nội dung bài học và vấn
đề cần thảo luận, giáo viên lựa chọn cách chia nhóm cho hợp lí nhất nhằm phát
huy hứng thú học tập của học sinh.
Tổ chức thảo luận: Tùy nội dung thảo luận mà thời gian thảo luận có thể
dài hay ngắn. Trong q trình thảo luận, giáo viên cần tạo ra khơng khí vui vẻ

20


cởi mở tạo môi trường học tập hợp tác giữa trị- trị, trị- thầy từ đó học sinh sẽ là
trung tâm của q trình học tập.
Khi thảo luận nhóm phải đảm bảo giáo viên theo dõi được hoạt động của
các nhóm, có sự giúp đỡ kịp thời với nhưng nhóm gặp nhiều khó khăn. Giáo
viên cần thu thập những thơng tin phản hồi từ phía học sinh để có sự đánh giá

chính xác nhất.
Người báo cáo kết quả có thể là nhóm trưởng hoặc bất kì thành viên nào
trong nhóm.Trong q trình tổ chức các nhóm báo cáo kết quả thảo luận, giáo
viên phải linh hoạt tổ chức các nhóm trao đổi, chất vấn tổng kết, đánh giá các kết
quả giúp học sinh nhận biết ý kiến đúng sai. Sau đó giáo viên khẳng định giải
pháp tối ưu để giải quyết vấn đề bài học.
Yêu cầu với cơ sở vật chất : Bàn ghế học sinh cần được thiết kế phù hợp với
hoạt động nhóm, dễ di chuyển. Ngồi ra cần phải có đày đủ phiếu học tập. tranh
ảnh, vật… phù hợp với yêu cầu thảo luận. Có được những trang thiêt bị phục vụ
học tập trên thì việc thảo luận thành cơng hơn.

1.5. Mơn Địa lí lớp 4 với việc sử dụng phương pháp dạy học
theo nhóm
1.5.1. Đặc điểm mơn Địa lí lớp 4
1.5.1.1. Chương trình mơn Địa lí lớp 4
Sách giáo khoa Lịch sử và Địa lí gồm 2 phần Lịch sử và Địa lí. So với sách
cũ (xuất bản trước năm 2000) khổ sách được tăng lên đáng kể tạo điều kiện cho
việc trình bày trang sách thống hơn, tăng cỡ chữ, kênh hình nhất là tăng kích
thước lược đồ, sơ đị tạo điều kiện cho các em tiếp thu bài học tốt hơn.
Cấu trúc nội dung sách giáo khoa gồm 3 phần:

21


- Phần mở đầu gồm 3 bài sơ lược nội dung yêu cầu và một số kiến thức kĩ
năng chung dạy học mơn Lịch sử và Địa lí
- Phần 2 là phần Lịch sử
- Phần 3 là phần Địa lí: Gồm 32 bài tính cả bài ơn tập. Phần Địa lí sẽ cung
cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản, tiêu biểu về tự nhiên, xã hội. con người
với cách thức sinh hoạt, sản xuất của vùng miền trên đất nước Việt Nam.

Nội dung phần Địa lí lớp 4 gồm 3 phần nhỏ:
- Thiên nhiên và hoạt động sản xuất của con người ở miền núi và trung du
- Thiên nhiên và hoạt động sản xuất của con người ở miền đồng bằng
- Vùng biển Việt nam.
1.5.1.2. Mục tiêu dạy học mơn Địa lí
- Cung cấp cho học sinh một số kiến thức cơ bản, bàn đầu và thiết thực về:
Các sự vật, hiện tượng và các mối quan hệ địa lí đơn giản ở Việt Nam và
một số quốc gia trên thế giới.
- Bước đầu hình thành và phát triển ở học sinh kĩ năng :
 Quan sát sự vật, hiện tượng và thu thập, tìm kiếm tư liệu địa lí từ
nguồn khác nhau.
 Nêu thắc mắc, đặt câu hỏi trong q trình học tập và chọn thơng tin để
giải đáp.
 Nhận biết đúng các sự vật, hiện tượng địa lí.
 Trình bày lại kết quả học tập bằng lời nói, bài viết, hình vẽ, sơ đồ…
 Vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống.
- Góp phần bồi dưỡng và phát triển ở học sinh những thái độ và thói quen :

22


 Ham học hỏi, ham hiểu biết thế giới xung quanh.
 Yêu thiên nhiên, con người, quê hương, đất nước.
 Tôn trọng, bảo vệ cảnh quan thiên nhiên gần gũi với học sinh.
1.5.2. Ưu thế của phương pháp dạy học theo nhóm vứi việc dạy học mơn
Địa lí lớp 4
Nội dung mơn Địa lí lớp 4 khá đa dạng và phong phú. Để truyền thụ đầy đủ
và chính xác kiến thức địa lí tới học sinh địi hỏi người giáo viên cần có sự phối
hợp vận dụng nhiều phương pháp dạy học khác nhau vì mỗi một phương pháp có
những ưu điểm và hạn chế nhất định. Trong quá trình dạy học không nên phủ định

hoặc quá lạm dụng một một phương pháp nào.
Để giảng dạy nội dung môn Địa lí lớp 4 chúng ta thường sử dụng một số
phương pháp:
- Phương pháp trực quan
- Phương pháp vấn đáp
- Phương pháp hình thành biểu tượng địa lí
- Phương pháp sử dụng bản đồ
- Phương pháp quan sát
- Phương pháp trò chơi học tập
- Phương pháp giảng giải
- Phương pháp thảo luận nhóm
Trong đó phương pháp dạy học theo nhóm là một phương pháp đem lại hiệu
quả cao trong giảng dạy bởi lẽ :

23


- Phương pháp dạy học theo nhóm giúp học sinh tham gia tích cực, chủ động
vào trong q trình học tập đồng thời tạo điều kiện để học sinh trao đổi, chia sẻ những
hiểu biết cho nhau khi giải quyết một vấn đề nào đó.
- Mơn Địa lí lớp 4 là một mơn tương đối khó với học sinh Tiểu học. Nó bào
gồm nhiều kiến thức tổng hợp, khơ khan và khó hiểu với học sinh, địi hỏi học
sinh phải suy nghĩ, tìm tịi…Một cá nhân học sinh khơng thể hoàn thành những
yêu cầu do bài học đặt ra. Do đó rất cần huy động sự tham gia của tập thể học sinh
để giải quyết vấn đề vì vậy việc tổ chức cho học sinh thảo luận nhóm trong q
trình dạy học Địa lí lớp 4 là một cách làm đem lại hiệu quả rõ rệt. Việc tổ chức
dạy học thảo luận nhóm sẽ làm tăng hứng thú của học sinh với những kiến thức
của bài học và các em sẽ tiếp thu bài học một các tự nhiên, tự giác. Ngồi ra, một
số nội dung địa lí rất gần gũi với cuộc sống của các em, trong khi thảo luận các em
hoàn toàn được tự do để trao đổi những kinh nghiệm bản thân, vốn hiểu biết của

mình với các bạn để cùng nhau xây dựng kiến thức mới. Từ đó q trình học bài
học mới trở thành q trình học hỏi lẫn nhau chứ khơng phải là sự tiếp nhận thụ
động từ phía giáo viên. Thành cơng của tiết dạy phụ thuộc và sự nhiệt tình tham
gia của mọi thành viên trong nhóm dưới sự tổ chức điều khiển của giáo viên.

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1
Qua chương 1, đề tài đã đề cập tới các vấn đề như : một số khái niệm công
cụ của đề tài, việc phân loại các phương pháp dạy học, một số phương pháp dạy
học ở Tiểu học, đi vào chi tiết tìm hiểu phương pháp dạy học theo nhóm và tìm
hiểu phân mơn Địa lí lớp 4 với việc sử dụng phương pháp này. Làm sáng tỏ được
cở sở lí thuyết của việc dạy học theo nhóm trong dạy học mơn Địa lí ở Tiểu học sẽ
làm tiền đề cho việc tìm hiểu thực trạng sử dụng phương pháp này đến đâu để từ
đó có thể đưa ra một số giải pháp khắc phục thực trạng.

24


CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VIỆC SỬ DỤNG
PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO NHĨM TRONG Q
TRÌNH DẠY HỌC MƠN ĐỊA LÍ LỚP 4 CỦA GIÁO VIÊN
CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC HUYỆN SÓC SƠN – HÀ NỘI
2.1. Vài nét về các trường Tiểu học ở huyện Sóc Sơn - Hà Nội
2.1.1. Vài nét về giáo viên
- Trường Tiểu học Thị Trấn Sóc Sơn:
Do đặc thù của nhà trường nằm trên địa bàn trung tâm huyện nên giáo
viên và học sinh trong trường có đầy đủ điều kiện để dạy và học. Cở sở vật chất
nhà trường khang trang, hiện đại có đày đủ phong chức năng và các phịng bộ
mơn: Phịng tin, phịng nhạc, phòng họa, phong thư viện đủ tiêu chuẩn.
Giáo viên trong trường đều có trình độ đạt chuẩn và trên chuẩn. 80% giáo
viên đã từng đạt danh hiệu giáo viên dạy giỏi cấp huyện trở nên. Trường có 4 lớp

4, trong các giáo viên chủ nhiệm khối 4 có 2 giáo viên trình độ Đại học ( giáo
viên chủ nhiệm lớp 4A và 4C), 2 giáo viên trình độ cao đẳng (giáo viên chủ
nhiệm lớp 4B và 4D ). Các giáo viên khối 4 đều là những giáo viên có nhiều
kinh nghiệm giảng dạy, u nghề, nhiệt tình trong cơng tác.
- Trường Tiểu học Phù Lỗ A :
Trường Phù Lỗ A nằm trên địa bàn Thị trấn Sóc Sơn, là một khu vực kinh
tế phát triển, dân cư đông, phụ huynh học sinh rất quan tâm đến việc học tập của
con. Trường Phù Lỗ A cũng là một trương chất lượng cao của huyện Sóc Sơn, là
một trường có bề dày thành tích.

25