Tìm hiểu tín ngưỡng của dân tộc Mường

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
PH N

U : KHI QUT

Cú th núi r ng v n v n hoỏ núi chung v tớn ng

ng núi riờng, l m t

OBO
OK S
.CO
M

v n h t s c quan tr ng trong i s ng tinh th n c a nhõn dõn ta, c bi t l
c a cỏc dõn t c mi n nỳi vựng sõu, vựng xa. Vỡ ch a
t

c giỏc ng y v t

ng v c s v kinh t - xó h i cũn y u kộm, vỡ v y mu n nõng cao i s ng

tinh th n c ng nh i s ng v t ch t c a nhõn dõn ta c bi t trong dõn t c
M

ng

m t s n i trong t n

i s ng tinh th n c a dõn t c M

c ta thỡ c n i sõu vo quan sỏt, nghiờn c u
ng m t cỏch khoa h c.

V i tớnh ch t l b n bỏo cỏo khoa h c c p Khoa - Tr

ng, h n n a l sinh

viờn n m th nh t c ng v i tri th c khoa h c cũn ch a y , v y em mong cỏc
th y cụ cho nh ng ý ki n úng gúp bỏo cỏo khoa h c

KIL

ti n cho giai o n sau ny.

c t t h n v lm



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
PH N M
1. LÝ DO CH N

th n

TÀI .

ng c ng nh t t c các dân t c khác s ng và t n t i trên lãnh

KIL

OBO
OKS
.CO
M

Dân t c M

U

c ta, ngồi nh ng nhu c u s ng t t y u (c m, áo…) thì dân t c M

ng

còn ln ln t n t i m t v n đ đó là : Làm th nào đ có m t đ i s ng v n hố
mang đ m b n s c dân t c mà khơng “b quan to c ng”.
đang đ t ra cho dân t c M
kinh t th tr

ó là m t v n đ l n

ng trong giai đo n phát tri n hi n nay. Th i bu i

ng th i bu i c a vi tính và cơng ngh sinh h c.

- Tín ng

ng là m t ph n nh c a Tơn giáo, nó nh đ

sóc qua ti n trình phát tri n c a l ch s .

hi u đ

c nâng nui ch m

c đ i s ng v n hố nói

chung (v n hố v t ch t và v n hố tinh th n) thì c n hi u r ng ngồi v n hố
v t ch t c a dân t c M
giáo, tín ng
nó t n t i

ng thì còn t n t i song song là v n hố tinh th n (tơn

ng, th cúng…) do v n đ tín ng
trong m i con ng

xã h i v i nh ng hi n t

i. Mà tín ng

ng là m t v n đ tinh th n mà

ng th

ng là v n đ xu t phát t

ng t nhiên.

- M t khác v n đ tín ng

ta nói chung và c a dân t c M

ng là m t v n đ b c xúc c a các dân t c n
ng nói riêng, c ng chính nh

c

ng và Nhà

n

c ta đã nh n đ nh r ng v n đ dân t c là m t v n đ c c kì quan tr ng c a

n

c ta trong giai đo n phát tri n ti n lên xã h i ch ngh a.
- Tín ng

dân t c M
đ ađ tn
tín ng

ng dân gian là m t trong các lo i tín ng

ng khá ph bi n c a

ng, v i nh ng đ c đi m, vai trò, ý ngh a c a nó trong cơng cu c
c ta ngày m t đi lên hồ nh p v i các n

c trên th gi i. Mà v n đ

ng là v n đ n i lên trên c trpng l nh v c k ti p truy n th ng th cúng

các thành hồng làng và t tiên v i ý ngh a c n cho m t cu c s ng n vui, mùa
màng t

i t t, b i thu.-H n n a tín ng

ng dân gian là m t tín ng

ng đ

c

du nh p t t nhiên. Nh ng do q trình phát tri n c a các hình th c kinh t xã h i và s phát tri n c a khoa h c, k thu t, đ i l p v i các thành t u đó thì nó
c ng n y sinh hàng lo t các v n đ v v n hố mang tính ch t phi th c t .
1



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
gi i quy t
ng

c cỏc v n khú kh n ny v phỏt huy

c tớnh tớch c c c a tớn

ng dõn t c thỡ v n t ra l r t khú kh n v mang tớnh c p thi t. S ng

cũn cho v n dõn t c v phỏt tri n c a t n

c.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

-M t khỏc khi em ch n ti ny t c l mu n d a trờn c s khoa h c ó
cú v nh n th c
cỏc cỏch, cỏc ph

c trong quỏ trỡnh h c trong nh tr

ng phỏp, ph

Cú th núi r ng tớn ng

ng h

ng v xó h i a ra

ng gi i quy t v n ny.

ng l m t v n h t s c h p d n, vỡ tớn ng

ng

l m t ph n c a i s ng xó h i mang m ch t chớnh tr , nõng cao nh n th c
chớnh tr trong cỏc dõn t c thi u s
v n tớn ng
M

vựng cao, thỡ tr

c h t ph i quan tõm n

ng. Vỡ v y c ng nh cỏc v n khỏc thỡ tớn ng

ng c a dõn t c

ng l m t v n c n quan tõm gỡn gi v b o t n cỏc giỏ tr v n hoỏ, m

ú l m c tiờu cho s phỏt tri n m t ý th c, m t xó h i.
2. M C

CH, NHI M V C A

TI.

-Do õy l m t bi nghiờn c u khoa h c v i n i dung, th i l
ch , nờn
b n sau :

õy em i tỡm hi u v n tớn ng

ng cũn h n

ng gi i quy t m t s v n c

+ Do tỡnh hỡnh chớnh tr trờn th gi i ngy cng ph c t p, nh ó hỡnh
thnh cỏc t ch c kh ng b , cỏc lo i hỡnh chuyờn nghiờn c u v tỡm cỏch ch ng
phỏ cỏc n

c XHCN nh : CIA,v cỏc t ch c bớ m t khỏc Nh ng c bi t

h n c ú hỡnh th c dựng cỏc truy n n, tuyờn truy n b ng mi ng c a cỏc t
ch c ny cho nhõn dõn ta ch ng phỏ nh n

c m c bi t l i v i cỏc dõn t c

thi u s , do ớt cú hi u bi t,ớt cú c h i ti p c n v i cỏc i u ki n k thu t hi n
i. vỡ v y chỳng dựng nhi u chớnh sỏch lm ngu dõn, d d nhõn dõn ta
ch ng phỏ l i nh n

c ta.

ng dựng ch ng phỏ n
khoa h c ny mu n tỡm h

ú l m t chớnh sỏch c c kỡ nguy hi m m b n ph n
c ta, ú l m t trong nh ng m c tiờu m bỏo cỏo

ng gi i quy t.

+ Do quỏ trỡnh nh n th c chớnh tr c a nhõn dõn ta cũn y u, l i c ng v i
s du nh p hng lo t cỏc lo i v n hoỏ m i v i hai chi u h

ng (tớch c c v tiờu
2



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
c c).

ti p t c gỡn gi b n s c v phỏt huy h n n a cỏc b n s c dõn t c ó cú

v ti p thu cỏc lo i v n hoỏ cú tớnh tớch c c cho dõn t c mỡnh. M t khỏc ú c ng
l quỏ trỡnh nh n th c - tớn ng

ng tr i qua quỏ trỡnh phỏt tri n c a xó h i Vi t

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Nam núi riờng v xó h i th gi i núi chung thỡ nú ó phỏt huy

c nh ng gỡ ?,

vai trũ c a nú ra sao i v i s phỏt tri n c a kinh t - xó h i, ý ngh a c a vi c
úng gúp ú, cỏc ph

ng th c - lo i hỡnh tỏc ng. Nh ng c ng ph i hi u r ng

nú c ng cũn t n t i nh ng m t ch a t t, m qua õy c n v ch ra, ch rừ tỡm
bi n phỏp kh c ph c d n, a n m t k t qu t i u.

+Tỡm hi u v v n ny chớnh lm sỏng t cỏc ngu n g c tớn ng
t i sao l i cú lo i tớn ng

ng y ? tớn ng

ng y nú

c ti n hnh nh th

no Nú cú tỏc ng gỡ i v i i s ng c a cỏc dõn t c thi u s
vựng sa, c th l dõn t c M

ng,

vựng sõu

ng.

+ M t khỏc tỡm hi u v v n ny kh ng nh v trớ c a dõn t c
M

ng so v i cỏc dõn t c khỏc, thụng qua hỡnh th c so sỏnh l Tớn ng

gian.

ng dõn

+ M c ớch cu i cựng c a bỏo cỏo khoa h c l nõng cao i s ng tinh
th n cho ng bo dõn t c mi n nỳi v t ú c ng c i s ng tinh th n, a con
ng

i i ỳng qu o c a mỡnh v lm sao mỡnh - cỏ nhõn m i con ng

i cú

th úng gúp vai trũ c a mỡnh trong s nghi p ti n lờn ch ngh a xó h i c a
n

c ta.


ú l m t s m c tiờu m bỏo cỏo khoa h c ny s gi i quy t, tuy nú

cũn h n ch nh ng do cú tớnh ch t th i l
NHI M V

C A

ng v nh n

ú.

TI:

* Bỏo cỏo ny nh m t l i c nh bỏo, tr
n a l i v i

ng, nờn m i d ng l i

c h t l i v i t ng cỏ nhõn cao h n

c hóy chỳ ý h n t i i s ng c a dõn t c thi u s

vựng cao, vựng sõu vựng sa, c bi t l dõn t c M

ng v i i s ng h t s c

khú kh n khụng ch v v t ch t m c v tinh th n, c bi t cũn su t hi n nhi u

3



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
hi n t

ng mờ tớn d oan, ngõy nhi u t n th t tr
M

ng,sau ú nh h

c h t l cho dõn t c

ng n an ninh qu c gia.

* Nú cũn nh m t ng n c c nh bỏo nhõn dõn ta v tinh th n c nh giỏc i
cỏch tiờu di t cỏc n

l

ng i l p bờn ngoi ang tỡm

KIL
OBO
OKS
.CO
M

v i cỏc th l c ph n ụng bờn trong v cỏc l c l

c XHCN trong ú cú Vi t Nam, m n i tr i l chi n

c"Di n bi n ho bỡnh" c a m mu n thụn tớnh c th gi i.

4



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
PH N N I DUNG :

th

Vi t Nam là m t n

c đa dân t c, theo s li u đi u tra c a b lao đ ng

nh binh xã h i thì n

c ta có t i 54 dân t c cùng sinh s ng. theo s li u
c ta là 76 tri u ng

i, trong đó các dân t c

KIL
OBO
OKS
.CO
M

th ng kê n m 1999 thì dân s n

thi u s chi m 15% trong (76) còn dân t c M

ng chi m 30% trong(15%).

a bàn sinh s ng c a dân t c M
Th ,S n la…,th

ng th

ng ng

iM

ng th

ng th

ng là

Hồ Bình, Phú

ng s nh cùng ng

i kinh,ng

i

Thái nên đ i s ng v n hố đã có nh u thay đ i, đ c bi t là v v n hố tinh th ntrong đó n i nên là tín ng

ng c a dân t c M

tr ng trong đ i s ng tâm linh c a dân t c M
nhà n

c đã đ ra qua các k đ i h i c a
1.1. KHÁI NI M V TÍN NG
-Tín ng

ng

ng, kh ng đ nh vai trò to l nc a

ng.

NG .

ng dân gian hay còn đ

ng dân gian hay tín ng

ng đó là m t y t t r t quan

c g i là “tín ng

ng dân dã”* Dù là tín

ng dân dã thì ý ngh a c a chúng v n là m t. ó là

ni m tin c a qu n chúng nhân dân vào m t lo i tơn giáo nào đó. T đó mà nó
hình thành lên m t câu h i : V y thì tín ng
tín ng

ng là gi? Theo t đi n ti ng Vi t thì

ng là “tin theo m t tơn giáo nào đó”*. Nh v y tín ng

ng ch là m t

ni m tin tơn giáo. M i tín đ c a m t tơn giáo nào thì đ u có ni m tin riêng c a
mình, khác v i ni m tin c a các tơn giáo khác. Hi n nay do q trình du nh p
nhi u lo i tín ng
t

ng khác nhau vào đ t n

ng hi u ch a đúng v thu t ng này, th

giáo (tín ng

ng dân gian là tín ng

c ta, nên đã hình thành m t s t

ng coi tín ng

ng s khai). Tín ng

ng c ng là m t tơn

ng khơng có ý chí là

m t tơn giáo, mà ch là m t ni m tin có tính ch t tơn giáo. Hi n pháp n
ghi r ng : “M i cơng dân đ u có quy n t do tín ng

c ta có

ng”, đi u đó nói lên r ng

m t cơng dân có th t mình ch n cho mình m t tơn giáo riêng mà khơng ph i
ph thu c vào ai, và h t c gì. T c là m i ng

i có m t ni m tin tơn giáo riêng

Nguy n Minh San : Ngày xn v i t c hái l c vay ti n bà Chúa kho - t p chí VHNT.Hà
N i, s 6/1993.
*

Vi n Ngơn ng h c: T đi n ti ng Vi t - NXB à N ng-Trung tâm t đi n h c Hà N ià N ng 1997-tr 960
*

5



THÖ VIEÄN ÑIEÄN TÖÛ TRÖÏC TUYEÁN
nào đó. Nói cách khác nhà n
tôn giáo nào đó.

c ta không c m m i ng

i đa s các dân t c thi u s

i tin theo m t ni m tin

Vi t Nam đ u tin theo tôn giáo

s khai mà nh ngành dân t c h c g i là “đa th n giáo” xu t phát t quan ni m

KIL
OBO
OKS
.CO
M

“v n v t h u hình” - m i v t sinh ra đ u ph i có linh h n. M t khác c ng v i
m t s nhà khoa h c thì các dân t c thi u s cho r ng m i s v t và hi n t
xung quanh ta và c b n thân con ng

M g i là “Anima”- s c s ng). Nh ng

i đ u có s s ng (ng
các n

ng

i Angonkin - B c

c ông Nam Á thì l i cho đó là

h n, vía. Nh ng “s c s ng” đó đ u mang tính ch t hai m t (có m t có l i, có
m t có h i) cho con ng
th

i gia súc và cây tr ng… Vì th , mà các dân t c thi u s

ng t ch c th các s c s ng có l i đ c u xin phù h đ trì và cúng t cho

các s s ng có h i. Nh m ng n ch n nhân lo i tr nh ng tác h i c a chúng.
Chính nh ng s th cúng này đã sinh ra các nghi l , nghi th c c a tín ng
dân gian.

hi u rõ h n các tín ng

sau :

Ngày x a ng

ng

ng này thì chúng ta cùng đi phân tích ví d

i ta quan ni m m a là do m t s s c s ng c a th l c t

nhiên và ta v n quen g i là “t pháp”. (Pháp vân - mây, pháp v - m a ; pháp lôi
- s m ch p ; pháp đi u - s ) làm ra đó là t pháp r t ph bi n c a các dân t c
thi u s nói chung và c a dân t c M
lúc g p h n chúng ta th

ng nói riêng. Cho nên, hàng n m hay là

ng cúng c b n th l c t nhiên này đ c u m a, xin

m a. C ng v i ni m tin nh th thì khi l t l i, m a nhi u quá thì các dân t c
thi u s M

ng l i c u tr i kh n ph t cho t nh. M t khác, do đ c tin t tiên có

th phù h , đ trì cho con cháu, cho nên chúng ta c ng th

ng xuyên t ch c

th cúng t tiên vào nh ng d p c n thi t. T đó kh ng đ nh r ng tín ng

ng là

ni m tin c n thi t trong đ i s ng tâm linh c a t ng cá nhân trong t ng dân t c,
mà

đây đ i di n là dân t c M
Tóm l i, tín ng

giáo đ

ng.

ng không ph i là m t tôn giáo mà ch là m t ni m tin tôn

c th hi n qua các hình th c c a m t dân t c c th .
1-2. KHÁI NI M TÍN NG

NG DÂN GIAN :
6



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
-V i nhu c u s ng v t n t i c a m i ng
m i th i i, con ng

i v phỏt tri n chớnh mỡnh,

i luụn ph i nh n th c cỏc hi n t

m mỡnh ang s ng, kh ng ch con ng

c nh ng ng x phự

ng s ng c a mỡnh, khụng th tho món nhu c u c a

KIL
OBO
OKS
.CO
M

h p, thớch nghi v i mụi tr

i khụng th cú

ng t nhiờn v xó h i

mỡnh. Nh n th c hi n th c m t cỏch ỳng n (phự h p) chớnh l c s tớch lu
trớ tu , s phỏt minh cỏc h c thu t, khoa h c v ngh thu t, nh ng y u t vụ
cựng c n thi t cho s t n t i c a ng
ng

i.

i, c ng nh s ti n b c a xó h i loi

-Do ch a cú quỏ trỡnh tớch lu trong nh n th c, nờn nh ng nh n th c
ph n ỏnh trong tớn ng
ch

ng c a ng

c

i nguyờn thu cũn cú nhi u h n ch . S h n

y khụng ph i vỡ ch s thụng minh c a ng

i hi n i, m n gi n nh ó

núi, ch l do h ch a cú quỏ trỡnh tớch lu cỏc nh n th c c a mỡnh. Nh ng nh n
th c c a h m i ch l nh ng c m giỏc, tri giỏc ban u v cỏc hi n th c. Nh ng
c m giỏc tri giỏc y ch l nh ng c m giỏc, tri giỏc n l , ch a ph n ỏnh
s liờn h m t thi t gi a s vi c v hi n t

c

ng c a th gi i khỏch quan. Chỳng

(c m giỏc v tri giỏc) ch a s c giỳp h (ng
quy lu t c a t nhiờnc ng nh c a xó h i. Ng

i ti n s ) khỏm phỏ v nh ng

i ti n s khụng th hi u n i vỡ

sao tr i n ng, vỡ sao tr i m a, vỡ sao tr i cú giú, cú bóo, vỡ sao l i cú t, vỡ sao
con ng

i l i m t (ch t) H cng ng c nhiờn, ho ng s h n khi th y trong

gi c m lỳc ng , hỡnh nh, dỏng núi, ý ngh a, tỡnh c m c a ng

i ó ch t hi n v

v i h (trong ý th c - gi c m ), t ú a h n c m giỏc trong b t c sinh v t,
s v t noc ng cú m t cỏi gỡ ú khụng nhỡn th y. Th gi i xung quanh h g m
vụ s nh ng th c th sinh ng khỏc nhau, cú cỏi h u hỡnh, cú cỏi vụ hỡnh,
nh ng t t th y u cú m t ph n tinh th n, m t ph n v t ch t, hai ph n ú k t
h p v i nhau m t cỏch bớ m t*. Chớnh s ho t ng c a cỏi vụ hỡnh ú, m h
th
c

ng g i ú l cỏi vụ hỡnh, cỏi linh h n, h n linh hay th n linh lm ng
i, vui, khúc, au kh

i

nhi u tr ng thỏi khỏc nhau.

*

Trớch d n c a Powý Jahn cowper - the mcating of culture - Will Durant Xu t b n n m
1974.

7



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
V tr y thõn linh! ú l m t thuy t, l m t ph m trự c a tri t h c
dựng núi v tớn ng

ng. M t khỏc v tr th n linh ! t m i tinh c u, c a

m i phi n ỏ, phỏt ra m t hi u th , ta hoang mang c m th y vụ s n ng l c g n

KIL
OBO
OKS
.CO
M

nh l th n l c, m nh cú, y u cú, l n cú, nh cú, h t th y u v n chuy n trong
kho ng tr i - t, t i m c tiờu lỳ m t c a chỳng*
-Ngoi ra d a trờn s nh n th c c a ng
quan, ó ph n ỏnh rừ trong cỏc tớn ng

i ti n s v hiờn jth c khỏch

ng, m ngy nay chỳng ta th

ng th y

nh ng l u t n trong cỏc l nghi, cỏc trũ ch i (l h i) c a m t l h i c truy n
c a cỏc dõn t c thi u s

vựng cao. Nh ng m t nh nghiờn c u

ó i vo nghiờn c u v c i ngu n c a cỏc tớn ng
nh ng hỡnh thỏi tụn giỏo

khai v ó

giai o n ny

ng nguyờn thu nh l

c th c t ch ng minh v cho r ng :

chớnh cỏi ch t l c i ngu n sõu xa nh t c a cỏc tỡnh c m tụn giỏo.
Vớ d nh : ụng Malinowski ó kh ng nh r ng : cỏi ch t l s kh ng
ho ng t i quan tr ng v cu i cựng c a cu c s ng(3) hay nh Frazer ó ch ng
mỡnh s bi ai, s hói, kinh hong c a c ng ng v i cỏi ch t trong tỏc ph m :
N i lo s c a cỏi ch t trong tụn giỏo s khai.

- i sõu h n n a, Frazer u cho r ng : cỏc t c ng

i hoang dó khụng tỡm

cỏch che d u n i hói hựng m s hi n di n c a vong linh g i ra v c ng khụng
tỡm cỏch che d u s s s t m h c m th y khi ngh n vong linh cú th quay
tr v v nú cú m t hỡnh th c hi n thỏi gỡ ú vo m i ng
ó c u vi n n m t lo t cỏc cu c hnh l luụn tin t
i

i ho c m t ng

ih

ng r ng nú s tỏch xa

con ng

i, xua u i nú ra kh i con ng

r ng ng

i hoang dó au kh vỡ s linh h n c a h tr thnh qu d v ó c t

(1)

cũn i v i W. Wundt thỡ cho

ngh a taboo b ng s s hói ma qu (2).

*

Trớch d n c a Powys - John cowper - the meating of culture - Will durant, n m xu t b n
1974.
(3)
Trớch d n c a Nguy n Huy Dinh, trang 14
(1)
Xem S.Freud- trang 126
(2)
Trớch W.Wundt - trang 127.

8



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Nh ng c Wundt v Westermark u cho r ng qu th n c ỏc l nguyờn

nhõn gõy nờn t t
ng

i ch t v ng

ng v qu th n núi chung. T nh ng liờn h r t rừ r t v

i s ng, thỡ Wundt l i vi t : Trong s cỏc hnh ng m

v

KIL
OBO
OKS
.CO
M

huy n tho i c a m i dõn t c gỏn bu c cho quy th n, thỡ s hnh ng tỏc h i
t h n h ng nh ng hnh ng tỏc phỳc, n m c ó tr thnh hi n nhiờn

trong tớn ng
lnh

(4)

ng c a cỏc dõn t c, qu th n c ỏc l c x a h n qu th n t t

cũn i v i Westermark trong tỏc ph m Ngu n g c v s phỏt tri n

c a ý ni m luõn lý c a mỡnh thỡ ó phỏt bi u nh sau : Nh ng s ki n tụi cú

trong tay cho phộp tụi i n k t lu n chung r ng, nh ng ng

i ch t th

ng l i

coi l k thự h n b n h u, v r ng Jevons v Grant Allen ó l m khi hai ụng
kh ng nh ngy x a ng

i ta tin r ng tớnh tn ỏc c a ng

i ch t h

ng vo

ngoi l chớnh, khi y h l i tr i m lũng õn c n b trờn i v i con chỏu h v
thnh viờn trong th t c h (5) .

-T t c nh ng gi i thớch nh trờn thỡ chỳng m i lý gi i
thỏi s s t - m t ph n n n t ng hỡnh thnh tớn ng
lý gi i

c s sựng kớnh c a ng

i nguyờn thu tr

cm tm tc a

ng dõn gian ch ch a

c cỏi ch t. C ng chớnh nh

S. Freud ch b ng nh ng lý gi i c a mỡnh trong phõn tõm h c cho r ng : b n
ch t c a thỏi i v i ng

i ch t l m t c m th c hai m t v

c ti n hnh

b ng m t c ch tõm th n c bi t, trong phõn tõm h c quen g i l ngo i phúng.
ễng vi t : chỳng tụi dỏm ch c nh ng c m th c cú tớnh ch t y, t c v a õu y m
l i v a thự ch, tỡm cỏch t bi u th , t di n t trong cựng m t lỳc vo khi cỏi
ch t di n ra, d

i hỡnh th c au th

ng v tho món. M t xung t gi a hai c m

xỳc i l p y l khụn trỏnh v vỡ m t trong hai tớnh thự ch, i b ph n nú l
vụ th c, nờn xung t ch cú th gi i quy t b ng m t s tr i gi a hai c

ng

v s ch p nh n h u th c hi u s . Thớ d nh trong tr

ng h p ng

cho ng

i yờu d u h n. M t khỏc

i yờu d u ph m ph i m t b t cụng i v i ng

i ta tha th

di n trỡnh k t thỳc b ng s vo cu c c a c ch tõm th n c bi t trong phõn
tõm h c g i l ngo i phúng.
(4)
(5)

Trớch d n trong Freud - trang 140.
Trớch d n c a Frend trang 128

9



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
-V i t cỏch l hnh ng vỡ s t n t i c a ng


i, tớn ng

ng nguyờn thu

c th c hi n b ng s th cỳng cỏc th n linh. Vỡ thõn linh cú nh ng n ng l c

m h ngh l con ng

i ph i cú nh ng vi c lm t rừ s tụn vinh, s kớnh tr ng c a mỡnh i

KIL
OBO
OKS
.CO
M

con ng

i khụng th cú, nờn c u xin s che ch c a th n linh,

v i th n linh. M i l i núi, c ch , hnh ng trong th cỳng u
hoỏ mang tớnh bi u t

ng cao : L i c u xin

nh ng l i núi tr c ti p thụng th

ng, m khụng

c cỏch i u

c th c hi n khụng ph i b ng
c núi ki u vớ von v i nh ng

hi n v t v hỡnh nh c th , g n g i v i cu c s ng. Cỏc cõu c u xin
hi n d

c th c

i cỏc hỡnh th c v n v n giu õm i u (ch ng h n, c u mựa mng,

phong phỳ, dõn lng qu c th

c thỡ

Yờn L p - Phỳ Th cú cõu vớ nh sau :

C u cho :

Cõy m lng ta t t nh dõu
Lỳa t t b ng u

Bụng cỏi b ng bụng lau

Bụng con b ng bụng s y(1)

m i u c u xin c a bivớ ny c a dõn t c M
gi ng c u xin tr thnh nh ng i u x
cỏc ng tỏc c u xin t

ng

Phỳ Th lm cho

ng ca v a tr tỡnh, l i v a trang nghiờm,

ng ng c ng khụng phm t c nh nh ng ng tỏc sinh

ho t hng ngy, m chỳng ó cỏch i u hoỏ thnh cỏc chu i ng tỏc nh y

mỳa T t c nh ng hỡnh th c bi u hi n nh v y u cú trong cỏc l h i c
truy n, m ngy nay khi quan sỏt chỳng ta luụn nh n th y

c m t cỏi gỡ ú

cỏc l h i ny, ng ngh a v i vi c th cỳng thỡ l ho t ng song song l tớn
ng

ng th cỏc v th n c a dõn t c hay m t vi v th n linh no ú. Cú th núi

r ng, n i dung chớnh c a m t l h i l th cỳng cỏc v th n linh, nh ng m i v
th n l i di n t m t mong mu ng
con ng

(1)

c v ng r t riờng, bi u hi n nh n th c c a

i v m t mỏnh hi n th c. Do v y m i núi r ng, l h i l n i th c hnh

Trớch v n hoỏ dõn gian Vi t Nam trong b i c nh ụng Nam ỏ - inh Khỏnh

10



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
các tín ng

ng nó đ

c ra đ i và hình thành đ th c hi n m t tín ng

ngu n g c t các tín ng

ng.

-Có th nói r ng, v th c ch t, tín ng

ng y là s ph n ánh nh ng nh n

i v các hi n th c t nhiên và xã h i

KIL
OBO
OKS
.CO
M

th c ban đ u c a lồi ng

minh c a l ch s (nên nó còn đ

ng

bu i bình

c các nhà nhân h c, dân t c h c… g i là tơn

giáo s khai, ho c t nhiên…). M t s ng

Jfrazen, E.B Tylor,

ng, nó có

i theo thuy t ti n hố lu n nh :

.Wundt… thì cho r ng v b n ch t thì tơn giáo và tín

ng khơng có gì khác nhau v b n ch t vì chúng đ u là nh ng ph

nh n th c hi n th c tác đ ng tr l i hi n th c đ
ki m thú vui và b i s l a ch n đ i t

ng th c

c đ c đ nh b i s t b tìm

ng bên ngồi ph thu c vào nh ng l

thói và nh ng u sách c a hi n th c. Tr

c nh ng l i gi i thích nh v y thì

chúng ta có th ti n hành mơ hình hố c a nh ng quan ni m v th gi i nh sau
:

Quan ni m v s phát tri n c a ý th c trong th gi i
Quan ni m v
th gi i.

Quan ni m h n
linh

Các giai đo n

Các giai đo n

phát tri n c a

c a đ i s ng tâm

con d c cá nhân

th n c a nhân

Các k x o

lo i

- T đ ng h ng
d c

-Tho mãn d c
v ng b ng o
gi c

-Tính tồn n ng
c a th t

ng

- o giác v n

đ ng đ

c quy

phó cho tính

Ma thu t (v i t
cách là cách s
d ng t ng h p,

tri t đ tính tồn
n ng t t

ng)

tồn n ng t
t

ng

T si mê

Quan ni m tơn

-Khách th hố

-Quy phó b n

-H th ng nghi

giáo

-C m ch t con

thân cho ch

th c, nghi l (tơn
11



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
d c vào cha m

th n

giáo(1)

L a ch n đ i

Khơng còn ch

Th c nghi m

cho tính tồn

khoa h c

Quan bi m khoa
h c

t

ng bên ngồi

-Nh v y v b n ch t tín ng
trên) là ph

ng

KIL
OBO
OKS
.CO
M

n ng t t

ng c ng nh tơn giáo (m t l n đã nói

ng th c nh n th c và “c i t o” hi n th c (ý th c) đ

h não con ng

c thơng qua

i, qua tr i nghi m th c ti n. Nh ng gi a chúng c ng có s khác

nhau, nh ng ch là nh ng đ c đi m mang tính cách l ch s , v i ngu n g c ra đ i
(ngun nhân nào d n t i s ra đ i) đ i t

ng c a chúng là gì? k x o, ph

th c v n đ ng ra sao ? đó là c m t q trình nh n th c mà đ

ng

c ơng t ng h p

thành m t b ng sau: (mơ hình hố).
c đi m
C i ngu n

Tín ng

ng

Thuy t h i linh

Tơn giáo

-Thuy t h i linh c a v t t ,
ho c thuy t v m t đ ng

siêu nhân khác nh : (mana
ch ng h n)

it

ng

sùng bái
K x o
(ph

ng

th c th c
hành)
Thi t ch

-V n v t h u linh

-Nh t th n

- a th n

- Ma thu t

- L nghi tơn giáo

-Ch a hồn ch nh (đi n th

-Hồn ch nh (có thi t ch

Ơng đã đ a ra m t vài ví d đ ch ng minh cho nh ng lu n đi m trên : “N u tơi mu n
tr i m a tơi ch vi c làm m tcái gì đó gi ng nh m a hay nh c nh đêbns m a, motj

b c cao h n c a v n minh, ng i ta s thay th th t c ma thu t y b ng nh ng đám
r c xung quanh m t ngơi đ n và b ng nh ng th nh nghi m nh ng ch h u c trú t i đó
và sau h s t b k s o tơn giáo y và tìm tòi xem b ng nh ng tác d ng nào đ n b n
thân khí quy n thì có th gây nên m a móc. Trích Freud- tr 168-169.
(1)

12



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
đ n gi n, khơng có gi i t ng

v t ch t, có gi i t ng l , h

l mà ch có m t s ít ng

th ng nghi th c, nghi v t,

i

trung gian, nghi th c, nghi
ng đ n gi n

ng hồn ch nh, có

h th ng kinh d ch ) l ch s

KIL
OBO

OKS
.CO
M

v t, nghi t

nghi tr

thi u h th ng, ni m tin đ

c

và giai lý tơn giáo) có đ o

hình thành trên c s tr c

đ c v ni m tin có tình c m

c m cá th (ch a có h th ng

c ng đ ng v ni m tin)

kinh)

Ph m vi nh
h

ng và

khung c nh

xã h i

-H p

- R ng

ng là các c ng đ ng t c -C ng đ ng t c ng

-Th

ng

i

gia th gi i

- các xã h i ch a có nhà
n

i, qu c

- các xã h i nhà n

c

c

 Nh v y, các tín ng

ng v b n ch t là nh ng h th ng tri th c, chúng

khơng ch gi i thích các hi n t

ng riêng bi t, mà còn cho phép nh n th c th

gi i nh m t tồn th , mà nói nh Wundt thì chúng là “s di n đ t trí tu v
tr ng thái t nhiên c a nhân lo i”. B ng phép lo i suy, chúng ta có th cho r ng
: Ng

i ta ngh th nào thì hành đ ng th

nh n th c mà con ng
thì t

i có ph

y, t c là, tu theo s phát tri n c a

ng th c hành đ ng t

ng ng. (nh

b ng trên

ng ng v i ba trình đ nh n th c là h n linh lu n, tơn giáo, khoa h c, thì

có ba ph

ng th c tác đ ng là ma thu t, l nghi tơn giáo và khoa h c).
n đây chúng ta th y rõ r ng : so sánh tín ng

m t vi c làm thi u tính ph

ng, tơn giáo v i mê tín là

ng pháp. S d nh v y là vì ng

trong khi so sánh cái t ng th (tín ng

i ta đã nh m l n

ng, tơn giáo), v i cái b ph n mà

đây

là (k x o và ma thu t). Em xin d n m t ví d đ c th hố v n đ này : đ o th
m u

n

c ta là m t tín ng

ng ? m t tơn giáo ? hay m t mê tín ? N u theo lý

thuy t trên, ít nh t chúng ta có th kh ng đ nh đ

c đ o m u là m t hình thái

tơn giáo b n đ a. Còn n u ai đó cho r ng các th th t (th c ch t là cái k x o
th c hành tín ng

ng) nh h u đ ng, múa hát, vàng mã… v.v.

ó là nh ng
13



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
hành vi mê tín đ đánh giá tồn b đào m u khơng ph i là tín ng
b n đ a thì đó là m t s nh m l n.
h

i u này s làm nh h

ng c a chúng ta khi chúng ta ng x v i m t tín ng

ng dân gian

ng x u đ n nh

ng dân gian b n đ a.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

M t y u t quan tr ng trong n n v n hố dân t c c a chúng ta. C n ph i quan

ni m m t cách khoa h c r ng, mê tín là th c ch t bi u th s suy thối (khơng
đ y đ ) c a các hình thái tơn giáo s khai (k c m t tơn giáo đ

ng đ i).

Tóm l i, b ng nh ng hi u bi t c ng v i s khám phá c a khoa h c nh
em đã đ

c d n ch ng

dân gian có các ph
đ này.

trên thì ta có th kh ng đ nh r ng khái ni m tín ng

ng

ng th c riêng khác nhau, và có nhi u khái ni m trong v n

Là nh ng hình thái tơn giáo s khai, chúng đ

c hình thành trên c s

nh ng tâm cách ngun thu (Primitive mentality) đ nh n th c hi n th c và tác
đ ng đ n hi n th c b ng các k x o (các bi n pháp ma thu t) c a thuy t h n
linh. Tín ng

ng “dân gian”

đây nh m phân bi t v i tín ng

chính th ng c a nh ng xã h i đã có nhà n

c (tr

c khi có nhà n

phân bi t gi a v n hố dân gian và v n hố nhà n
tín ng

ng dân gian và tín ng

2. TÍN NG

ng chính th ng).

NG C B N NH T

NG LÀ T C TH TH N VÀ T TIÊN.

D a trên k t qu đã ch ng minh (c a các nhà khoa h c
th kh ng đ nh r ng. M i tín ng
h c a ng

c ch a có s

c ch a có s phân bi t gi a

NG DÂN GIAN - HAI LO I TÍN NG

C A DÂN T C M

ng, tơn giáo

trên) thì ta có

ng đ u là k t qu c a s đúc k t các m i quan

i v i hi n th c khách quan c a h . Chính nh ng đ c đi m c a đi u

ki n t nhiên và xã h i là c s đ hình thành nên các lo i tín ng
th i k s khai, khi mà cu c s ng c a con ng
nhiên, con ng

i th

thiên nhiên là đ i t
v i t nhiên, đ

ng… Nh

ir tg ng iv iv nv tc at

ng xun tr c ti p ph i đ i phó v i thiên nhiên, vì v y

ng nh n th c c a chính h . Và m i quan h gi a con ng

c coi là m i quan h th y u, chi ph i nh h

i

ng đ n m i quan

h xã h i khác. Khi dùng tên các lo i đ ng v t đ t tên cho các lồi th t c c
x a, cùng v i s th cúng các lo i đ ng - th c v t (t tiên) là y u t chi ph i đ i
14



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
s ng có tính đ nh h

ng c a mơi tr

ng t nhiên. V i đ i s ng xã h i c a ng

i

c x a.
B

c vào th i ti n s , khi lồi ng

h

ng đ n các quan h c a ng

i, v i mơi tr

ng t nhiên quy đ nh mơi tr

nơng nghi p (ch n ni, tr ng tr t) và do đó nó đ nh h
c dân làm náyinh nh ng tín ng
-Do đ t n

ng

ng cách ng x cho các

ng đ c thù cho t ng vùng t ng dân t c.

c ta n m trên bán đ o

nh ng nó dài, đ c bi t là đ

m sang

ng t nhiên v n là y u t quy t đ nh, nh

KIL
OBO
OKS
.CO
M

ch n ni, tr ng tr t thì mơi tr

i chuy n t s n b n, hái l

ơng D

ng, v iđ a hình nh , h p,

ng b bi n r t dài trên 3000 Km2, có tính ch t đ c

thù c a m t bán đ o, c ng v i khí h u gió mùa, m,… t đó t o ra m t mơi
tr

ng Vi t Nam r t đ c bi t, r t phù h p cho vi c phát tri n các lo i sinh v t

riêng bi t. Do v y khi nơng nghi p n
tr t đã đ

c ta ra đ i, t s n b t hái l

m thì tr ng

c ph bi n trên tồn th lãnh th Vi t Nam. R t nhi u d li u c a

ngành kh o c h c cho th y t xa x a, c dân Vi t Nam đã bi t thu n hố các
lồi đ ng v t khác nhau đ ph c v cho cu c s ng c a mình, nh ng viên đá cu i
đ

c ghè đ o hai m t, c ng v i mài đ t o rìu, búa, chày… Vi t Nam (đ t

n

cvn) nói chùng thì là minh ch ng khá rõ nét cho nên rau, c , qu trên lãnh

th này. Nh ng đ c bi t h n là đ

c xu t phát tr cái nơi c a dân t c M

v i truy n thuy t dân gian. M t khác do phát hi n đ

c v ch u

ng

các bình g m

(gò num) thì đã kh ng đ nh r ng, ngồivi c thu n hố các cây tr ng khác thì con
ng

i đã thu n hố đ

c cây lúa và tr ng lúa đ

c đ y lên v trí hàng đ u c a

n n nơng nghi p. Ngồi ra còn có m i quan h h u c c a con ng

i v i th c

v t nh các cây cho c , qu , h t, r … t đó mà t o ra m m m ng c a cách ng
x , t c m m m ng c a tín ng

ng.

S t n t i đ n t n ngày nay c a nh ng câu chuy n huy n tho i gi i thích

v s hình thành v tr (qu m tơ m
tiên, đ t, n
ng

c, thành hồng…

ng, đ đ t đ n

c…) đ c bi t là t c th t

trong các l h i thì ta d dàng nh n th y ng

i Vi t Nam x a đã s d ng quan ni m h n linh đ di n t các nh n th c

c a mình v hi n th c khách quan mà h đang s ng, xu t phát t quan ni m h n
15



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
linh, khi nơng nghi p tr ng lúa tr thành ph
các l nh v c khác, thì tín ng

ng th c kinh t chính, bao trùm

ng c a c dân Vi t Nam, đ

c d a trên s nh n
i nơng dân Vi t

Nam x a quan ni m r ng, m i cây lúa có m t h n lúa trú ng

trong đó. H n

KIL
OBO
OKS
.CO
M

th c t cây lúa và q trình tr ng và ch m bón ; m t khác ng
làm cây lúa t t t

i đâm bơng, tr h t.

H n chính là s s ng c a cây lúa, h n r i kh i nó thì nó s h t, vì th
ng

i ta ph i ln v v , nâng niu đ ln gi h n

lúa t t, đ

c mùa, b i thu. Vào mùa g t lúa ng

l i đ c u mong cho cây

i dân thi u s th

ng làm

nh ng cái l u nh đ g i th n lúa v đó trú ng (m t mua chu c” th

ng trên

các th a ru ng thiêng là nh ng th a ru ng reo đ u tiên và g t sau cùng.
n i mà ng

y là

i ta d n th n lúa v nên khi g t lúa ph i r t c n th n vì đây khơng

ph i là m t th n riêng mà có nhi u th n lúa. N u s ý làm ph t ý thì s làm cho
th n lúa b đi, h t lúa
sau. Khi b
m y, r

ru ng thiêng đ

c c t gi t t và làm gi ng cho n m

c vào v tr ng lúa m i, ng

c quanh đ ng đ h n lúa

i ta l i ch n trong s lúa thiêng to,

nh ng cây y bay ra “nh p” vào nh ng cây

m m i c y, v i hi v ng làm cho chúng n y m, m và phát tri n nhanh và cho h
nh ng h t thóc to kho .

Rõ ràng các hành đ ng trên đ u b t ngu n t t c th m lúa c a dân t c
M

ng, t c kh n c a lúa… Nh ng quan ni m nh v y (quan ni m cây lúa có

h n) đ

c coi là tín ng

ng h n linh, t đó mà nó đã d n đ n m t h th ng ch

d n liên quan đ n cách ch m sóc cây lúa.
màng t t t

ó là nh ng ma thu t c u cho mùa

i, c u cho m a thu n, gió hồ (th

ng đ

c thơng qua các l h i

nơng nghi p. Chính các ma thu t v c u mùa màng là h qu c a tín ng
chính là s th c hành c a tín ng

ng

ng h n linh trong v n v t t nhiên.

M c dù có m t chút h c h i, ti p ki n v n hố nh ng ph i nói r ng, tín
ng

ng c a dân t c M

ng là m t tín ng

ng mang đ m b n s c riêng bi t v i

nh ng hình th c th cúng r t đ c bi t, riêng bi t mà làm cho chúng ta khơng th
nào khơng chú ý đ n. Ngồi ra khi nh c đ n tín ng

ng dân gian thì t đ t ra

16



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
cõu h i r ng, cỏc hỡnh thỏi tớn ng

ng c a dõn t c M

ng ra sao ? hỡnh th c no

l hỡnh th c c tr ng, n i tr i, riờng bi t cho dõn t c M

hi u rừ thờm v v n ny thỡ em li t kờ m t s lo i tớn ng

dõn t c M

ng v t c s c a th c t m cú th ch n ra

c tr ng.
+ Tớn ng
+ Tớn ng
+ Tớn ng
+ Tớn ng
+ Tớn ng
+ Tớn ng
+ Tớn ng
+ Tớn ng
+ Tớn ng
+ Tớn ng
+ Tớn ng
+ Tớn ng
+ Tớn ng

KIL
OBO
OKS
.CO
M

-

ng ?

ng th th n nỳi -

ng

c thnh t n viờn.

ng th th cụng

ng th th n nụng nghi p

ng th t tiờn

ng th th n chng vng

ng th thnh hong lng

ng th tỏo quõn (vua b p)
ng th vua khỳ
ng th m m
ng th ph t

ng th th n t nhiờn

ng th b chỳa thỏc.

ng ny thỡ em ch i sõu vo hai tớn ng

ng th t tiờn, tớn ng

c tr ng v cũn gi
2.1. TI N
LO I TN NG

c hai tớn ng

ng h n lỳa.

Trong cỏc lo i tớn ng
b n : Tớn ng

ng c a

ng c

ng th thnh hong lng l hai tớn ng

ng

c nhi u nột riờng bi t.

RA

I V DI N TRèNH PHT TRI N C A HAI

NG TRấN.

-T c th htnh hong lng v n l c a Trung Qu c, nh ng do cú ý ngh a l
v th n b o h thnh v ho, do quỏ trỡnh sinh s ng nú d n du nh p vo Vi t
Nam vo n hngx n m B c thu c v n th k XIV tr v sau ng tr trờn i n
17

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
th c a các đình chùa Vi t Nam. Nh ng thành hồng
nét khác v i thành hồng
n

Vi t Nam l i có nh ng

Trung Qu c, ph n l n là các v th n có cơng v i

c có nghãi v i dân t c th thành hồng nó đã du nh p vào dân t c M

c” ph n ánh r t nhi u các v th n

KIL
OBO
OKS
.CO
M

ngay sau đó. Th hi n qua s thi “đ đ t đ n
chi ph i đ i s ng tâm linh c a dân t c M

ng

ng nh : Cây si, chim Ây cái a,

lang đá c m, m d d u vua d t dàng… Nh ng các v th n hi n di n trên đ n,
mi u th trong c ng đ ng làng xóm M
th p đ

c

vùng M

ng thì khơng nhi u. V i các t li u thu

ng Hồ Bình cho bi t ng

huy n tân l c th ơng Keo Heng - ng
cây thu c b t t c a dân M
đ n giúp ng

i M

i M

ng xã

nh ghiáo,

i anh hùng sáng t o v n hố đã tìm ra

ng và th ơng i lý, i lo là ng

ng bi khai con m

ng là d n n

i Thái có cơng

c t su i kun t

cánh đ ng nóng cho cum khang t o kh ng m . Khi làm l dân M
h

i cho
ng dân

ng h n ơng i Lý, i Lo m t mâm c có m t con v t lu c v i hàm ý t

nh con ng

i thích s ng g n mơi tr

à B c làm m t ngơi đ n
M

ng n

c. Ng

iM

làng cơng th c t Sa Q

ng xã tu Lý, huy n

a, ng

ng t M c Châu v khai thác đ t đai vùng Tu Lý. Ng

n
M

inh có cơng xây d ng b n M

c và b hy sinh(1) .
ng th vua

l ch, r

c ki u, đi đ u đám r

th xã

ng truy n là ba

ng và giúp vua ch ng gi c gi
i

c t ch c vào ngày 13 tháng 11 âm

c là trai đình vác c , c m lêu đ u nh ng cán c là

ng nh và truy n l i s ki n vua kéo c bơng lau kéo

qn đi d p lo n 12 s qn th ng nh t s n hà. Ng
huy n Tân L c l p đ n th ơng bà ng
Th Liên

ng

đình Xác Bái, xã n Bơng, huy n L c Thu , ng

inh Tiên Hồng, h i đ

nh ng bơng lau, đ t

i đã đem dân

iM

Th nh Lang, th xã Hồ Bình có đình th ba v thành hồng “t
cho con nhà h

ng

gò ch ng Kh

iM

ng

xã L ng vân,

i Thái ch ng là Hà Cơng Lý, v là Hà

ng đã có cơng đ u tiên khai phá vùng đ t M

ch m. Vào th i k lúa đ ng cái, ng

iM

ng ch m v gò ch ng kh

ng

ng cúng

t ơng bà, v n t nh t thi t ph i b ng ti ng Thái. M t khác theo m t nhà khoa
h cn

c ngồi Pierregrossin thì

làng Khênh thu c Kim Bơi, ng

Trích “Nghi l ru ng đ ng” c truy n c a ng i M
Hà S n Bình - S VHTT Hà S n Bình s 2/1991.
(1)

iM

ng có

ng xã Th nh Lang in trong v n ngh

18

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
mi u th m t đơi tình nhân ng
là nàng

i làng H Bì, chàng là B ng H

ng, còn cơ gái

m u nhau nh ng cha m hai bên khơng cho l y nhau, nên c hai đã

cùng nhau t t i (2).

ng truy n là 3 v qu n cơng ng

iM

ng nh ng ch a rõ th i

KIL
OBO
OKS
.CO
M

hồng làng, t

n Trung Báo, xã Cao Th ng, huy n Kim Bơi th thành

nào

xã Cao Phong thu c M

là v

n hoa núi cói, t

ng Thàng, huy n K S n có m t khu đ t đ p g i

ng truy n

đây Tr

ng lý vi hành (quan lang m

ng

thàng) đã l y m t cơng chúa th i lý và sinh s ng t i đó. H m t đi thì dân làng
l p đ n th làm thành hồng. H n n a h còn h c u thành thiên tình s truy n
th v

n hoa núi c i.

nhi u vùng Kim Bơi, L c S n, L

ng S n- Hồ Bình

xu t hi n đình th , mi u th v i tên g i là “Thành hồng b n th ”, v th n có
cơng khai phá đ t đai, đ ng ru ng cho ng
Còn

r ng

Xn

iM

ng s t i.

ài, huy n Thanh S n, t nh Phú Th ngày nay t

c T n Viên sau khi đánh th ng gi c

và cho qn ngh chân

ng truy n

phía Tây B c (Lào) thì đã v đây

đây- gi a ru ng đ ng. Vì v y nhân dân M

đã l p đ n th đ c T n Viên

ng

đây

xã Xn

ài, huy n Thanh S n, t nh Phú Th .

Kèm theo còn có các ho t đ ng l h i đ

c t ch c vào ngày 10 tháng giêng

(âm l ch), th

ng đ

c t ch c

gi a cánh đ ng t 11h30  13h30 tr a, trong

l h i d t khốt ph i m trâu, đi kèm v i nó là các ho t đ ng ca hát, v i nhi u
qu n áo M

ng c ng v i chiêng, kèn, tr ng… Ngồi ra th

ng g i đây là l

khai h (Khánh h ) d t khốt ph i có l này song thì nhân dân m i b t đ u đ

c

làm l ng m i vi c (lên r ng, c y lúa, xây nhà, c t m …), l p các đ n th v i ý
ngh a c u cho mùa màng t
C ng

đây trong kho ng t tháng 1 đ n tháng 7 (m i m t tháng m t

l n)có l c u thành hồng, th

và tháng 6 th

i t t, b i thu, c u cho m a thu n gió hồ…

ng đ

ng là m i xóm đ u có thành hồng riêng; tháng 1

c g i là tháng phán t

c (m đ u), còn tháng 2 và tháng 7

thì m i là ngày cúng - th chính c a nhân dân M
b t sâu b , lúa t t t

i, th ng

ng

đây

i có cơng khai phá ru ng n

m t n m đó vào kho ng tháng 10 (âm l ch) thì dân t c M

ng

đây thì c u gi m
ng. Ti p trong
đây t ch c “l

xem :Tính M ng Hồ Bình - Pgierregressin - Nxb Lao đ ng - S VHTT Hồ Bình, Hà
N i 1994, trang 99.
(2)

19



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
c m m i cỏc th tự, th lang s huy ng l c l
ru ng cụng c a lng) th

ng l nhõn dõn i g t lỳa (

ng m i lng cú m t ru ng riờng sau ú jang v nh

th tự, th lang v p sỏt v v sau ú t lm c m th thnh hong cú cụng
c. Cũn

cỏc gia ỡnh sau khi ó n c m m i

KIL
OBO
OKS
.CO
M

v i vi c tr ng v ch m súc lỳa n

c a lng song thỡ v nh mỡnh c ng ph i t ch c l c m m i t i nh ; ph i m
l n (10 - 30 kg), g, v t cỳng t tiờn. L h i ny di n ra kho ng t 2 - 7 ngy
thỡ k t thỳc. Ngoi l h i th
iV

ng, t

c T n Viờn thỡ cún cú l h i c u (th ) thỏi gia

ng truy n r ng ụng ny i ỏnh gi c

Lo v n quóng s ng

B a (nay thu c xó M Thu n, huy n Thanh S n) thỡ ụng ta b quõn gi c chộm
thnh 3 ph n, nh ng v n c

i

c ng a, sau ú g p m t ng

b sụng v h i B i cho tụi h i, li u m t ng
th s ng


i ph n i ỳp cỏ

i b chộm thnh 3 ph n li u cú

c khụng? v b tr l i r ng Ch t thnh 3 ph n thỡ s ng lm sao

c. Sau ú ng

i ụng ó r i nhau v d i thnh 3 khỳc trụi

trờn sụng.

+ Khỳc u : trụi v V n Lang (nay thu c Vừ mi u, huy n Thanh S n)
ng

i dõn M

ng

õy ó l p n Vừ

c a sụng th ụng. Ngoi ra 3 n m

õy cũn t ch c l h i m t l n, c u cho mựa mng xanh t t, gia ỡnh m no,
h nh phỳc.

+ Khỳc gi a : trụi v t i cu i Xuõn
Thanh S n) ng
a), th

ng

i dõn M

ng

i (nay thu c xó Minh

i, huy n

õy ó l p mi u th v l y tờn l (mi u g c

c th vo cỏc ngy l t t.

+ Khỳc cu i : trụi v m c vo m t hũn o, nay thu c xó Quang Hỳc, t nh
Phỳ Th ,
õy h

õy v l p n th Thỏi Gia i V

ng

c dõn M

ng

ng ng r t m nh m .

Cú th núi r ng tớn ng

ng dõn gian c a dõn t c M

s c v ch a bi t bao i u ti m n, m
quy t

ng v th

ng c c kỡ l c

ti ny do cú h n nờn m i ch gi i

c ph n no.

2.2. TN NG

C A LO I TN NG

NG TH

NG NY

T

TIấN V QU TRèNH

NH H

NG

I V I CU C S NG HI N NAY.

20



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

C ng nh ng

i Kinh chúng ta, thì tín ng

đã in d m trong tâm th c ng

ng t r t lâu r i. Ng

iM

ng

ng quan ni m

i ch t th xác hố thân vào v tr (tr i đ t), nh ng linh h n v n t n t i nh

v n i

c . Vì v y b n ph n c a ng

i s ng ph i ph ng s linh h n no đ đ

KIL
OBO
OKS
.CO
M

ng

iM

ng t tiên c a dân t c M

linh h n phù tr cho ng

i s ng n n, kho m nh, làm n phát đ t.

Trong ngơi nhà ng
gian gi a nhà. Ng

iM

i con tr

th hi n b ng m t bát h

ng bàn th t tiên th

cđ t

vóng

ng ph i th cúng t tiên 5 đ i (ng đ i). M i đ i

ng x p theo hàng ngang. Ng

bát nhang th tr c ti p b m sinh ra minh, khác v i ng
nhà ch ng thì khơng đ

ng đ

i con th ch l p m t
i Kinh (con gái đã v

c l p bàn th th cha m đ ), ng

i ph n M

ng sau

khi đã v nhà ch ng cha m ch ng qua đ i khơng có con trái th cúng thì nhà
ch ng cho phép h l p m t bàn th cha m đ

nhà ch ng

c a vóng khách,

nh ng bàn th ph i nh h n bàn th c a nhà ch ng.
Ng
ng

iM

ng

L

ng S n, L c Thu , n Thu là nh ng n

i ti p giáp

i kinh có duy trì vi c cúng gi t tiên (ơng bà, cha m ). N u ng

i kinh l y

ngày ch t c a t tiên làm ngày gi thì ng

iM

ng l i khác. H l y ngày ng

i

ch t r i kh i nhà đ a đi chơn (đ a ra đ ng) làm ngày gi chính. H cho r ng
ng

i ch t con n m

nhà ngh a là s i dây tình c m gi a ng

ch t trong gia đình ch a c t lìa nhau. Ch khi ng
chơn ch t
ng

d

i đ t (ng

iM

i ch t đ

i s ng và ng

c đào chơn sâu,

ng khơng có t c c i táng) thì ng

i ch t m i th c s xa nhau. Vì l đó, tr

c n m 1945,

có h cha m ho c m ch t, gia ch qn quang tàn gi đ

i

i s ng và

nhi u vùng M

ng

trong nhà hàng n m

đ i đ n khi chu n b đ y đ đi u ki n v t ch t m i g i là thân t c, dân làng đ n
làm ma cho ng

i ch t và đ a ng

ch t trong con m t ng

i ch t ra đ ng, lúc y ng

i ch t m i th c s

i s ng.

T nh ng t li u mà nh Lê Thanh Hoa trong cu n “tín ng
Vi t Nam” cho r ng : Ngồi nh ng tín ng
đ

c bi t nhi u h gia đình

ng nh trên thì ng

ng dân gian
iM

ng Bi

vùng này trong nhà l p hai nhà th bên n i và bên

ngo i. M t làm bàn th đ t g n cáng ngồi th t tiên bên n i, còn m t bàn th
21



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
đ t g n vóng phía bên trong th t tiên h ngo i. Ng

iM

t t c th cúng t tiên theo nga m t trong n m mà th

ng Bi khơng duy trì

ng l y ngày l t t, ngày

c m m i, ngày làm vía, ngày c u mát cúng g i t tiên. Vi c cùng t n t i trong
iM

ng hai bàn th bên n i bên ngo i ch ng t trong xã h i

KIL
OBO
OKS
.CO
M

ngơi nhà c a ng

ph quy n c a ng

iM

ng tr

c đây ch a đ m nh đ g t b m i d u tích ghi

nh n vai trò c a m u quy n trong đ i sóng v n hố c a dân t c M
M

ng. Ng

i

ng đã ch n cho h m t l i ng x m m d o đ dung hồ hai th đ i l p

này, t o ra th l
gi i cai qu n.

ng h p ngay trong chính v ngơi nhà có vai trò do ng

Trong đ i s ng xã h i thì tín ng
đ ng và vai trò c a nó d n đ
hút ng

i ta và khi n ng

ng nó có nh h

c phát huy, tín ng

i nam

ng khá sâu r ng, tác

ng là gì mà có ma l c cu n

i ta sùng tín mãnh li t nh v y ? đó là m tcâu h i l n

đ t ra cho các nhà khoa h c, và đang tìm cách gi i đáp.

T th i ngun thu cho đ n nay là có m t kho ng th i gian dài d ng d c
v i nh ng khác bi t v l nh v c kinh t , v n hố, xã h i… nh ng, ni m tin c a
con ng

i v n khơng m y thay đ i đ i v i các l c l

ng t nhiên và xã h i t n

t i xung quanh mình. Lúc đó do trình đ nh n th c th gi i xung quanh còn l i
h n ch , nh t là trình đ khoa h c k thu t còn th p kém, con ng
thu đ t ni m tin và c u mong s phù h c a các l c l
đi u d hi u. Nh ng đ i v i con ng

ng t nhiên và xã h i là

i hi n đ i c ng v i s nh n th c khoa h c

k thu t nhanh chóng, nh y bén, th m chí
và làm ch đ

i Ngun

m t góc đ nào đ y có th c i t o

c thiên nhiên v i n n khoa h c hi n đ i mà l i v n còn tin. N u

khơng nói là ngày càng tin t
đ ch a d gì lý gi i đ

ng h n vào các th l c siêu nhân qu là m t v n

c.

-Cho t i nay, đã có nhi u ngành khoa h c c g ng đi tìm con đ

ng gi i

đáp v n đ đó, nh ng, nh ng l i gi i đáp đó v n ch a có s c thuy t ph c cao.
Có ý ki n đ ng v m t ch c n ng đ gi i quy t v n đ đó và có ý ki n l i nhìn
nh n t góc đ b n ch t c a nó t m t nh nthwcs lu n và cho r ng tín ng
s n ph m c a s u mê, ngu d t, là s ph n ánh méo mó, h

ng là

o cái th gi i khách
22



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
i, th m chớ l th gi i quan ti n khoa h c, i

quan vo trong b nóo con ng

l p v i khoa h c. Nh ng nh ng ý ki n ú cho r ng, cựng v i s phỏt tri n c a
khoa h c k thu t, xó h i v n minh, nh ng ni m tin ú s b thu h p d n v i

ng khụng hon ton sai,

KIL
OBO
OKS
.CO
M

t i ch di t vong. Cỏch nhỡn nh n nh v y v tớn ng

nh ng c ng khụng ph i l ỳng v thi u s c thuy t ph c. B i vỡ, trong th c t t
x a nhi u ng

i sựng tớn t nhiờn khụng ph i h

th c, th m chớ trong s ú cú ng

trỡnh th p kộm v nh n

i ang v ó tỡm cỏch kh ng ch t nhiờn,

b t t nhiờn ph i tuõn theo ý mỡnh. Nh ng ni m tin c ah
ph i vỡ th m b suy gi m, vớ d nh tr

cỏc th l c khụng

ng h p sựng bỏi - th cỳng

c thỏnh

T n Viờn khỏ ph bi n nh ng nhi u khi c ng khú gi i thớch m t s cỏc hi n
t

ng sayra trong ú.

Nh ng cỏi gỡ nú u cú tớnh ch t hai m t. Tuy nú c ng t

c nh v y

nh ng nú c ng cũn t n t i nh ng m t i l p, ú l s l nh nh t d n i trong
m i quan h gi a ng

i v i ng

khỏc, s phỏt tri n c a l c l

i v c ch th tr

ng tỏc ng, chi ph i. M t

ng s n xu t ó t o ra nh p c ng th ng trong

cu c s ng xó h i, s cụ n vụ nh c a con ng

i bờn c nh cỏi kh i l

ng v t

ch t s so mỡnh t o ra c bi t l trong lỳcang v n ng v tỡm cỏch
kh ng ch t nhiờn, b t t nhiờn ph i ph c v cho con ng

nhi u h u qu t i h i, nh t l vi c hu ho i mụi tr

i, chỳng ta ó gõy ra

ng sinh thỏi v ph i h ng

ch u nhi u ũn giỏng tr c a t nhiờn. V i nh ng tõm tr ng v h ng ch u ú
ụi khi ng
s

i ta mu n quay v l nh v c tõm linh, i tỡm ni m an i, tỡm ch

ng g i s ph n mỡnh

m tl cl

ch a h n h ó hon ton tin t

ng siờu nhõn phi v t ch t no ú

ng vo cỏc l c l

. Tuy

ng ú.

-Th c tr ng xó h i trờn õy cú th chớnh l m nh t tớn ng
t i, phỏt tri n. S phỏt tri n ú ó khi n m t s ng

(1)

ng t n

i Núi n c n s t tụn giỏo

trờn ph m vi ton c u(2) , cho dự cũn nhi u ý ki n khỏc nhau v v n ny,
nh ng nh ng ho t ng tụn giỏo (tớn ng

ng) v i s sựng tớn c a con ng

iv n

Trớch trong sỏch : Tụn giỏo v i s ng hi n i c a Vi n thụng tin khoa h c xó h i
(TTKHXH), H N i 1997.
(2)
Vi n thụng tin khoa h c k thu t Tụn giỏo v i s ng hi n i, H N i 1997.
(1)

23



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
còn gi đ

c nhi u giá tr trong xã h i lồi ng

thi u và đ c bi t là c a dân t c M

i nói chung c a các dân t c

ng- Vì đó là các ch c n ng xã h i c n thi t

mà các ch c n ng xã h i khác khơng th thay th đ

c.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Vì v y cùng v i s phát tri n c a xã h i, chúng ta v n ch p nh n s t n
t i th m chí ngày càng phát tri n c a các ho t đ ng tín ng

ng đ t đúng v trí

c a nó và c n thi t hi u bi t đúng đ n vai trò c a nó trong xã h i các dân t c. T
đó có th h n ch các tác đ ng tiêu c c, phát huy các m t tích c c c a nó nh m
xây d ng m t xã h i v n minh, hi n đ i nh ng đ m b o s phát tri n hài hồ,
cân đ i c v đ i s ng v t ch t l n đ i s ng tinh th n, đ c bi t là trong đ i s ng
tâm linh. Ch ng nào con ng

i là con ng

th hi n qua các lo i tín ng
ng

i v n mong n

phúc.

i và có niêm tin vào tơn giáo, đ

c

ng c th còn t n t i trên cõi tr n th này, thì con

c s ng trong m t xã h i cơng b ng, nhân ái m no h nh

ó là khát v ng mn thu c a lồi ng

i, song h l i b t l c, đành tin

v ocí “ o nh” c a th gi i khác, tin vào s phù h đ trì c a các l c l

ng siêu

nhân. Song, nh ng ni m tin tơn giáo đó n u ch a đáp ng m t cách h o khát
v ng c a h thì ch c ch n nó s khơng t n t i đ ng t khi lồi ng
ra cho đ n nay. Th c ra tín ng
s ki n l ch s , m t hi n t
đ i s ng con ng

c sinh

ng khơng ch là m t ni m tin tơn giáo mà còn là

ng v n hố, nó là nhu c u c n thi t và có ích cho

i.

Cho nên mu n h n ch đ
ng

iđ

c tiêu c c và phát huy m t tích c c c a tín

ng thì ph i có s hi u bi t tồn di n, sâu s c v tín ng

đ ng c a nó, đ ng th i ph i n m đ

ng và các h ot

c vai trò, v trí, l ch s c a nh ng tác đ ng

đó trong q kh và hi n t i, t đó đ ra đ

c con đ

ng đúng, đáp ng đ

nguy n v ng c a th gi i tâm linh, phù h p v i cơng cu c xây d ng đ t n
2.3. Ý NGH A C A TÍN NG

NG

I V I DÂN T C M

c

c.
NG

(KINH T , CHÍNH TR , XÃ H I…)

Nh l i ch t ch H Chí Minh đã nói : “
đúng đ n, cho nên đã phát huy đ

ng ta có chính sách dân t c

c truy n th ng đồn k t và u n

cr tv
24