sự hình thành và phát triển hệ thống ngân hàng tại nam kỳ (1875 – 1945)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Dương Tô Quốc Thái

SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG
NGÂN HÀNG TẠI NAM KỲ (1875 – 1945)

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

Thành phố Hồ Chí Minh – 2012


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Dương Tô Quốc Thái

SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG
NGÂN HÀNG TẠI NAM KỲ (1875 – 1945)

Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam
Mã số: 60 22 54

LUẬN VĂN THẠC SĨ LỊCH SỬ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS HÀ MINH HỒNG

Thành phố Hồ Chí Minh – 2012

LỜI CÁM ƠN
Để hoàn thành được luận văn này, chúng tôi nhận sự giúp đỡ hết sức
nhiệt tình của quý thầy cô và các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nhà trường.
Vì vậy chúng tôi xin gửi lời cám ơn sâu sắc đến:
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Hà Minh Hồng, Trưởng Khoa Lịch sử, Trường
Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Thành phố Hồ Chính Minh đã tận tình
hướng dẫn, giúp đỡ chúng tôi trong suốt thời gian qua để đề tài được hoàn
thành đúng tiến độ, theo quy định của nhà Trường.
Thạc sĩ Nguyễn Thanh Minh, Trưởng bộ môn Thẩm định - Khoa Tín
dụng, Trường Đại học Ngân hàng Thành phố Hồ Chí Minh đã giúp đỡ chúng
tôi rất nhiều về tư liệu lịch sử để chúng tôi viết thành luận văn này.
Quý thầy, cô Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ
Chí Minh đã truyền đạt cho chúng tôi những kiến thức khoa học hết sức cần
thiết để chúng tôi dùng làm cơ sở lý luận vận dụng vào nghiên cứu viết luận
văn này.
Phòng Sau Đại học, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh
đã tổ chức chương trình đào tạo Cao học để chúng tôi có điều kiện học tập,
nghiên cứu khoa học đóng góp công sức của mình vào sự phát triển chung của
bộ môn khoa học xã hội và nhân văn.
Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II, Thư viện Khoa học Tổng hợp Thành
phố Hồ Chí Minh, các tác giả, nhà nghiên cứu của những công trình nghiên
cứu khoa học mà chúng tôi đã sử dụng trong nghiên cứu luận văn này.
Chúng tôi xin chân thành cám ơn.
Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 27 tháng 09 năm 2012
Dương Tô Quốc Thái


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan những gì ghi chép trong luận văn này, là hoàn toàn

do chúng tôi thực hiện. Các số liệu, hình ảnh, trích dẫn trong luận văn là trung
thực. Nếu có gian dối, chúng tôi xin chịu trách nhiệm hoàn toàn trước Hội
đồng Khoa học nhà Trường và trước pháp luật.

Tp. Hồ Chí Minh, ngày 28 tháng 09 năm 2012
Học viên thực hiện

Dương Tô Quốc Thái


MỤC LỤC
LỜI CÁM ƠN .................................................................................. 3
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................ 4
MỤC LỤC ........................................................................................ 5
DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU TRONG LUẬN VĂN ................. 7
MỞ ĐẦU ........................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài và mục đích nghiên cứu ................................................... 1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 8
4. Phương pháp nghiên cứu và nguồn tư liệu ................................................... 8
5. Nguồn tài liệu nghiên cứu ............................................................................. 9
6. Đóng góp khoa học của luận văn ................................................................ 10
7. Bố cục luận văn ........................................................................................... 11

CHƯƠNG 1: NHU CẦU THÚC ĐẨY SỰ RA ĐỜI CÁC NGÂN
HÀNG TẠI NAM KỲ (1875 - 1945) ............................................ 13
1.1. Những vấn đề chung về Ngân hàng ......................................................... 13
1.1.1. Khái niệm Ngân hàng .................................................................................13
1.1.2. Một số thuật ngữ về Ngân hàng ..................................................................16
1.1.3. Điều kiện thành lập Ngân hàng ..................................................................18

1.2. Bối cảnh Nam kỳ cuối thế kỷ XIX........................................................... 19
1.3. Những điều kiện thúc đẩy sự ra đời các tổ chức Ngân hàng ................... 22
1.3.1. Về kinh tế ....................................................................................................22
1.3.2. Về chính trị .................................................................................................30
1.3.3. Về an ninh - quốc phòng .............................................................................34
1.3.4. Về xã hội .....................................................................................................41

CHƯƠNG 2: SỰ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN HỆ HỐNG
NGÂN HÀNG TẠI NAM KỲ (1875 -1945) ................................ 51
2.1. Sự thành lập Ngân hàng Đông Dương (Banque de l’Indochine)............. 51


6

2.1.1. Hoàn cảnh và sự ra đời của Ngân hàng Đông Dương tại Sài Gòn 1875 ....51
2.1.2. Cơ cấu tổ chức Ngân hàng Đông Dương ....................................................68

2.2. Hoạt động của Ngân hàng Đông Dương ở Nam kỳ từ 1875-1945 .......... 78
2.2.1. Sơ lược hoạt động nghiệp vụ Ngân hàng Đông Dương .............................78
2.2.2. Những nghiệp vụ của Ngân hàng Đông Dương .........................................83

2.3. Sự hình thành các Ngân hàng khác tại Nam Kỳ từ 1875-1945 ............. 115
2.3.1. The Hongkong and Shanghai Banking Corporation (HSBC) ..................116
2.3.2. The Chartered Bank ..................................................................................118
2.3.3. Ngân hàng Pháp - Hoa (Banque Franco-Chinoise) ..................................119
2.3.4. Việt Nam Ngân hàng (Banque de Cochinchine) ......................................121
2.3.5. Chinh nhánh Ngân hàng Thương mại và Công nghiệp Pháp-Trung (Banque
Franco-Chinoise pour le Commerce et l'Industrie).............................................123
2.3.6. Chi nhánh ngân hàng Thương mại và Công nghiệp Quốc gia Pháp (Banque

Nationale pour Commerce et l'Industrie .............................................................124
2.3.7. Ngân hàng Truyền thông Trung Quốc (Communications banques
chinoises) ............................................................................................................126

CHƯƠNG 3: VAI TRÒ VÀ TÁC DỤNG CỦA HỆ THỐNG
NGÂN HÀNG TẠI NAM KỲ..................................................... 131
3.1. Vai trò của các ngân hàng đối với Nam Kỳ ........................................... 131
3.1.1. Đối với tài chính, tín dụng ........................................................................131
3.1.2. Đối với khai thác kinh tế...........................................................................135
3.1.3. Đối với bộ máy chính quyền.....................................................................137

3.2. Tác dụng của hệ thống ngân hàng .......................................................... 145
3.2.1. Thúc đẩy phát triển tư bản chính quốc .....................................................145
3.2.2. Thúc đẩy khai thác thuộc địa ....................................................................148
3.2.3. Thúc đẩy kinh tế, tài chính bản xứ ...........................................................151

KẾT LUẬN .................................................................................. 154
PHỤ LỤC ..................................................................................... 165
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................... 215


DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU TRONG LUẬN VĂN
Trang
Bảng 2.1: Số lượng tiền tệ phát hành và tồn quỹ kim khí đảm bảo
dùng trong lưu thông tiền tệ tại Đông Dương từ năm (1913-1920)

86

Bảng 2.2: Tỷ giá hối đối của đồng bạc Đông Dương so với các ngoại
tệ khác tại Sài Gòn (1939-1941)

87

Bảng 2.3: Chỉ số giá sinh hoạt của người Âu và người Việt tại hai
thành phố Sài Gòn và Hà Nội (1940-1945)

88

Bảng 2.4: Chỉ số bán lẽ các thực phẩm cơ bản tại hai thành phố Sài
Gòn và Hà Nội (1940-1945):

89

Bảng 2.5: Chỉ số bán sỉ các sản phẩm của Đông Dương (giá: 100 kg)

90

Bảng 2.6: Chỉ số giá bán sỉ tại thành phố Sài Gòn (1925-1941)

90

Bảng 2.7: Số lượng tiền giấy lưu hành trên lãnh thổ Đông Dương từ
(1876-1945):

93

Bảng 2.8: Các dịch vụ tài chính của ngân hàng Đông Dương (1919)

112

Bảng 2.9 : Danh sách các công ty tại Đông Dương có mặt trên thị
trường chứng khoán Paris (năm 1931)

129

Bảng 3.1: Các loại công thải (còn gọi là: công trái, trái phiếu chính
phủ) phát hành tại Đông Dương từ (1896-1939)

144

Bảng 3.2: Chỉ số giá sinh hoạt các mặt hàng tiêu dùng thiết yếu tại
Sài Gòn và Hà Nội (1940-1945)

147

Bảng 3.3: Cán cân ngoại thương Đông Dương thời kỳ (1929-1938)

152


1

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài và mục đích nghiên cứu
Cho đến ngày nay, vấn đề “tài chính”, “tín dụng” và “ngân hàng”
trong thời kỳ Pháp thuộc vẫn còn là một “khoảng trống” ít được các nhà
nghiên cứu quan tâm, tìm hiểu. Cũng vì lý do đó khi tiếp cận vấn đề trên,
không ít các nhà nghiên cứu đã không hiểu được cơ chế hoạt động của hệ
thống tài chính, tín dụng và ngân hàng nên việc các nhà nghiên cứu đưa ra

những nhận định, đánh giá thiếu khách quan và tương đối lệch lạc về hệ thống
này là điều khó tránh khỏi! Chính vì vậy vô hình đã làm cho mọi người không
mấy thiện cảm đối với tổ chức này của Pháp dựng lên trên đất nước ta.
Thêm vào đó các tài liệu có liên quan đến hệ thống tổ chức này đến nay
còn lại rất ít, lại viết không đầy đủ và hết sức rời rạc. Một số nằm ở trung tâm
lưu trữ của Pháp, số ít nằm ở các trung tâm lưu trữ của Việt Nam, Lào và
Campuchia. Số còn lại đã thất thoát ra bên ngoài hoặc bị đốt cháy do chiến
tranh, hỏa hoạn,… nên việc sưu tầm các tài liệu này là điều không hề dễ dàng.
Các tài liệu này đến nay phần lớn đã cũ và rách nát, một số đã được Nhà nước
ra lệnh thiêu hủy, số ít còn lại đang được chờ xử lý. Song song đó là sách, báo
các loại được bài bán trên thị trường hầu như rất ít đề cập đến hệ thống tài
chính, tín dụng và ngân hàng trong thời kỳ Pháp đô hộ nước ta.
Bên cạnh đó một số trường đại học của nước ta hiện nay như: Đại học
Ngân hàng, Đại học Kinh tế, Đại học Tài chính, Đại học Kế toán,… và kể cả
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cũng chưa có được tài liệu nào hoàn chỉnh đề
cập đến hệ thống tài chính, tín dụng và ngân hàng trong thời kỳ Pháp thuộc và
nếu có chăng thì cũng chỉ nói khái quát và vắn tắt mà thôi! Các trường Đại
học hiện nay chỉ chú trọng đến công tác đào tạo “nghiệp vụ” cho sinh viên,


2

chứ không quan tâm lắm tới việc nghiên cứu hệ thống tài chính, tín dụng và
ngân hàng trong thời quá khứ. Đây là một thiếu sót hết sức nghiêm trọng và
ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo. Trong khi đó ở một số nước phát triển,
việc nghiên cứu và giảng dạy hệ thống tài chính, tín dụng và ngân hàng trong
thời quá khứ rất được Chính phủ và các trường đại học quan tâm. Ở những
quốc gia này, họ xem đây là việc làm rất cần thiết và quan trọng, sẽ giúp ít rất
nhiều cho việc hoạch định chính sách phát triển kinh tế của quốc gia, nên việc
tìm hiểu và nghiên cứu hệ thống này được dễ dàng và thuận lợi. Vì vậy những

sinh viên được đào tạo ở các trường đó có phần “nhỉn” hơn so với sinh viên
được đào tạo trong nước.
Đứng trước những khó khăn đó, trong những năm gần đây việc nghiên
cứu hệ thống tài chính, tín dụng và ngân hàng trong thời kỳ Pháp thuộc cũng
có được một số thuận lợi nhất định. Trước hết là Đảng và Nhà nước tạo nhiều
điều kiện thuận lợi cho các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước được dễ dàng
tiếp cận với các tài liệu lưu trữ ở các trung tâm lưu trữ quốc gia. Từ đó giúp
cho việc nghiên cứu được thuận lợi và dễ dàng, nhiều vấn đề chưa được khai
thác đã được các nhà nghiên cứu nói tới. Một số nhà trí thức, học giả thời
Chính quyền Sài Gòn (cũ) đã có không ít những công trình nghiên cứu về hệ
thống tài chính, tín dụng và ngân hàng trong thời kỳ Pháp thuộc mặc dù còn
rất “tản mạn” nhưng phần nào cũng giúp ít rất nhiều cho việc dựng lại toàn bộ
hệ thống tài chính, tín dụng và ngân hàng trong thời kỳ Pháp thống trị nước
ta. Đặc biệt trong thời gian gần đây, khi yếu tố kinh tế ngày càng giữ vai trò
chủ đạo và chi phối các hoạt động khác của quốc gia, thì các nhà nghiên cứu
trong nước cũng đã bắt đầu quan tâm, tìm hiểu tới lĩnh vực kinh tế. Nhờ vậy
đã có một số công trình nghiên cứu viết về hệ thống tài chính, tín dụng và
ngân hàng, trong đó có thời kỳ Pháp cai trị nước ta.


3

Trước những khó khăn và thuận lợi đó đã thúc đẩy tôi lựa chọn một
vấn đề nhỏ trong hệ thống tài chính, tín dụng và ngân hàng thời kỳ Pháp cai
trị nước ta, đó là “Sự hình thành và phát triển hệ thống ngân hàng tại Nam
Kỳ từ (1875 - 1945)” để làm đề tài nghiên cứu. Hy vọng qua đề tài này, sẽ
làm sáng tỏ toàn bộ hoạt động của hệ thống ngân hàng tại nước ta, cụ thể là ở
Nam Kỳ trong thời kỳ Pháp cai trị. Đồng thời còn cung cấp thêm tư liệu cho
lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn.
Với việc lựa chọn đề tài “Sự hình thành và phát triển hệ thống ngân

hàng tại Nam Kỳ từ (1875-1945)” để làm công trình nghiên cứu nhằm mục
đích:
- Làm sáng tỏ thêm những nhận định, đánh giá của các nhà nghiên cứu
trong và ngoài nước khi nói hoạt động của toàn bộ hệ thống ngân hàng này tại
Nam Kỳ. Từ đó giúp cho chúng ta thấy được vai trò của các ngân hàng đối
với sự ổn định và phát triển kinh tế tại Nam Kỳ.
- Cung cấp thêm tư liệu cho các nhà nghiên cứu khi muốn tìm hiểu về
hệ thống các ngân hàng tại Việt Nam, cũng như muốn tìm hiểu, nghiên cứu
các lĩnh vực khác có liên quan.
- Việc nghiên cứu về lĩnh vực mới này sẽ là cơ sở giúp cho việc nghiên
cứu về tổ chức ngân hàng ở các giai đoạn sau dần được hoàn chỉnh và quy mô
hơn. Thông qua đó sẽ đóng góp ít nhiều cho việc xây dựng hệ thống ngân
hàng ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. Đó là mục đích nghiên cứu của đề
tài.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Trước khi lựa chọn đề tài này để làm công trình nghiên cứu, trong
những năm gần đây đề tài nghiên cứu của chúng tôi đã được nhiều nhà nghiên
cứu, học giả trong và ngoài nước đề cập tới với những mức độ và phạm vi
nghiên cứu khác nhau, như sau:


4

Trước tiên là công trình của Giáo sư Đinh Xuân Lâm với quyển sách
Đại cương lịch sử Việt Nam, tập 2, do Nhà xuất bản Giáo dục phát hành vào
năm 2005. Trong công trình nghiên cứu này tác giả chủ yếu trình bày về tình
hình Việt Nam từ khi nước ta rơi vào ách đô hộ của thực dân Pháp đến khi
Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời và lãnh đạo cách mạng Việt Nam đấu tranh
giành độc lập bằng cuộc cách mạng tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945.
Trong giai đoạn Pháp đặt ách thống trị lên đất nước ta, tác giả trình bày kĩ về

chương trình khai thác thuộc địa của Pháp trong hai lần, chính sách đầu tư của
tư bản Pháp vào Việt Nam, chính sách thâm độc chia để trị của thực dân Pháp
đối với đất nước ta,… Qua đó cũng có ít nhiều nhắc đến sự ra đời của các
ngân hàng tại Việt Nam và hoạt động chi phối kinh tế của ngân hàng này đặc
biệt là ở Nam Kỳ.
Trong quyển Việt Nam thời Pháp đô hộ, của Nguyễn Thế Anh (chủ
biên) được Nhà xuất bản Văn học, Tp. Hồ Chí Minh phát hành năm 2008.
Trong quyển này tác giả trình bày về toàn bộ chính sách của Pháp đối với
Việt Nam, từ việc soạn thảo quy chế cai trị cho ba xứ đến các hoạt động đầu
tư khai thác của tư bản Pháp vào Việt Nam, đời sống của nhân dân Việt Nam
dưới ách cai trị của thực dân Pháp đến khi cách mạng tháng Tám diễn ra,…
Trong đó khi nói về hoạt động đầu tư tác giả đã trình bày về sự ra đời của các
ngân hàng tại Việt Nam, những hoạt động kinh doanh của các ngân hàng đặc
biệt là ở Nam Kỳ.
Còn trong quyển Lịch sử Tín dụng nông nghiệp Việt Nam (1875-1945)
của tác Phạm Quang Trung viết và được nhà xuất bản Khoa học Xã hội phát
hành năm 1997 thì trình bày về các hình thức cho vay trong hoạt động nông
nghiệp của các tổ chức tín dụng, việc cho vay mang tính chất theo mùa và lãi
suất mà các tổ chức tín dụng này giành cho lĩnh vực nông nghiệp tại Việt
Nam đặt biệt là tại Nam Kỳ tương đối cao. Thông qua công trình này, ít nhiều


5

tác giả cũng đã đề cập đến mục đích ra đời của các ngân hàng tại Việt Nam và
những hoạt động cho vay của các ngân hàng này giành cho Việt Nam.
Một công trình khác của nhà nghiên cứu Nguyễn Anh Huy là quyển
Lịch sử Tiền tệ Việt Nam sơ truy và lược khảo, xuất bản năm 2010, tại Thành
phố Hồ Chí Minh, do nhà xuất bản Văn hóa Sài Gòn bảo trợ. Trong công
trình này tác giả trình bày về những kết quả nghiên cứu của tác giả về lĩnh

vực tiền cổ của Việt Nam mà tác giả đã sưu tầm được. Bên cạnh đó tác giả
cũng trình bày về tiền tệ Việt Nam qua các thời kì lịch sử, trong đó cũng có đề
cập đến sự xuất hiện của ngân hàng Đông Dương và các ngân hàng khác tại
Việt Nam.
Gần đây trong Hội thảo Khoa học Lịch sử Việt Nam tổ chức tại Cần
Thơ vào năm 2008 với chủ đề Một số vấn đề lịch sử vùng đất Nam Bộ thời kỳ
cận đại được nhà xuất bản Thế giới phát hành vào năm 2009. Trong hội thảo
này các nhà nghiên cứu trình bày về vùng đất Nam Bộ dưới thời Pháp thuộc,
chính sách cai trị của thực dân Pháp đối với vùng đất Nam Bộ, chương trình
khai thác thuộc địa của thực dân Pháp đối với vùng đất Nam Bộ,… Nhờ đó,
giúp cho chúng ta thấy được tiềm năng của vùng đất này và sự ra đời của các
ngân hàng tại đây là một nhu cầu tất yếu.
Còn tác giả Phạm Thăng với biên khảo về Tiền tệ Việt Nam theo dòng
lịch sử, Tập 1: Từ thời Đinh Tiên Hoàng (968) cho đến 1975, được xuất bản
tại Toronto, Canada vào năm 1995. Ở tác phẩm này tác giả trình bày về các
loại tiền được lưu hành tại Việt Nam qua các triều đại phong kiến; các loại
tiền được lưu hành trong thời kì Pháp thuộc và các loại tiền khác được lưu
thông cho đến năm 1975. Với công trình này, tác giả cũng ít nhiều đề cập đến
sự ra đời của Ngân hàng Đông Dương, cách thức phát hành tiền tệ của Ngân
hàng Đông Dương, màu sắc trang trí trên tiền giấy và các đồng tiền,...


6

Một tác phẩm khác của tiến sĩ Jean Pierre Aumiphin là công trình Sự
hiện diện tài chính và kinh tế của Pháp ở Đông Dương (1859-1939), được
một nhóm tác giả: Đinh Xuân Lâm, Ngô Thị Chính, Hồ Song, Phạm Quang
Trung dịch và được nhà xuất bản Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam phát hành
năm 1994. Trong tác phẩm này, tác giả trình bày về những hoạt động đầu tư
của tư bản Pháp ở ba nước Việt Nam, Lào và Campuchia. Nhịp độ đầu tư này

bao gồm hai lĩnh vực: đầu tư nhà nước và đầu tư của các công ty vô danh vào
Đông Dương. Nhờ có hoạt động đầu tư này mà nền kinh tế Nam Kỳ có sự
chuyển biến nhanh chóng.
Còn tác giả Philippe Devillers trong tác phẩm Người Pháp và người
Annam Bạn hay Thù? được nhà xuất bản Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh
dịch và phát hành vào năm 2006 thì trình bày những nguyên cớ khiến Pháp
xâm lược Việt Nam, hoạt động ngoại giao chuột lại ba các tỉnh Nam Kỳ của
Vương triều, chính sách cai trị của các Thống đốc quân sự và dân sự đối với
vùng đất Nam Kỳ. Những hoạt động khai thác kinh doanh thương mại, quá
trình cải tạo, xây dựng vùng đất Nam Kỳ của Pháp,… Thông qua đó cho
chúng ta thấy được sự phát triển của kinh tế Nam Kỳ trong thời kỳ Pháp thuộc
và sự ra đời của các ngân hàng ở giai đoạn sau là điều có thể hiểu được.
Trong khi đó thì học giả Lê Đình Chân phụ trách diễn giảng về Tiền tệ
và Ngân hàng tại Học viện Quốc gia Hành chánh của chính quyền Việt Nam
Cộng hòa với công trình Lược sử Tiền tệ, xuất bản tại Sài Gòn, trình bày sơ
lược sự phát triển của tiền tệ Việt Nam qua các thời kỳ từ chế độ phong kiến,
đến thời Pháp thuộc cho đến khi đất nước bị chia cắt làm hai miền với hai chế
độ khác nhau. Trong công trình này tác giả còn đề cập đến các cổ phiếu, chi
phiếu, hoa chi ở các sòng bạc, các trái, trái phiếu,… Bên cạnh đó, tác giả cũng
nói đến vai trò của hệ thống các ngân hàng đối với nền kinh tế miền Nam.


7

Hoặc ở Viện nghiên cứu Kinh tế Tiền tệ, Tính dụng và Ngân hàng
thuộc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, tác giả Phan Hạ Uyên sưu tầm được
một số tư liệu viết về Lịch sử Tiền tệ Đông Dương và Ngân hàng Đông
Dương từ cuối thế kỷ XIX đến giữa thế kỷ XX, với những tư liệu này tác giả
trình bày về sự ra đời của đồng tiền Đông Dương, tiền Đông Dương được bảo
đảm bởi chế độ ngân bản vị, sau đó là kim bản vị, rồi đến tiền giấy, Tiền

Đông Dương gắn với đồng phrăng của Pháp, tiền Đông Dương bị lạm phát,…
Còn Ngân hàng Đông Dương thì tác giả nói về sự ra đời của ngân hàng Đông
Dương, cơ cấu tổ chức của Ngân hàng Đông Dương, nhiệm vụ và chức năng
của ngân hàng Đông Dương, các giám đốc của ngân hàng Đông Dương qua
các thời kỳ, hoạt động kinh doanh của ngân hàng, mối quan hệ giữa ngân
hàng Đông Dương với các ngân hàng khác và các công ty, các tổ chức tín
dụng, những hoạt động phi pháp của ngân hàng Đông Dương,…
Bên cạnh một số công trình vừa được liệt kê trên, còn có rất nhiều công
trình khác cũng nói ít nhiều về hệ thống các ngân hàng tại Nam Kỳ, hoặc nói
về các lĩnh vực có mối liên hệ với các ngân hàng như: kinh tế, chính trị, xã
hội, an ninh-quốc phòng. Song song đó còn có rất nhiều bài báo, tạp chí, các
trang website, tài liệu lưu trữ ở các trung tâm lưu trữ quốc gia Việt Nam,… đề
cập rất nhiều đến lĩnh vực ngân hàng tại Việt Nam trong đó có Nam Kỳ.
Nhìn chung những công trình nghiên cứu trên của các tác giả trong và
ngoài nước tuy nói đến các vấn đề khác nhau nhưng ở những công trình
nghiên cứu đó, có một vài điểm chung là đều đề cập đến sự ra đời và phát
triển của các ngân hàng tại Việt Nam, vai trò của các ngân hàng này đối với
nền kinh tế của Việt Nam trong đó có Nam Kỳ. Chính những điểm chung này
là cơ sở để tôi đi đến lựa chọn đề tài “Sự hình thành và phát triển hệ thống
ngân hàng tại Nam Kỳ từ (1875-1945)”. Đồng thời các tài liệu trên còn là


8

nguồn tư liệu vô cùng quý giá và hết sức phong phú, tạo điều kiện thuận lợi
cho việc hoàn thành đề tài nghiên cứu của tôi.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối với đề tài “Sự hình thành và phát triển hệ thống ngân hàng tại
Nam Kỳ từ (1875-1945)” thì đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu là:
- Về đối tượng nghiên cứu: Sự ra đời và phát triển của hệ thống ngân

hàng tại Nam Kỳ, cụ thể là:
+ Sự ra đời và phát triển ngân hàng Đông Dương và các chi nhánh của
nó tại Nam Kỳ.
+ Sự hình thành và phát triển các ngân hàng khác ở Nam Kỳ.
+ Quá trình hợp thành hệ thống ngân hàng ở Nam Kỳ và tác dụng của
hệ thống hệ thống này đối với sự phát triển kinh tế Nam Kỳ.
- Về phạm vi nghiên cứu:
+ Không gian nghiên cứu: tại vùng đất Nam Kỳ nay được gọi là vùng
đất Nam Bộ của Việt Nam bao gồm phần đất liền, vùng biển, vùng trời và các
hải đảo được Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam xác định rõ vị
trí địa lý và được công nhận về mặt pháp lý.
+ Thời gian nghiên cứu: Từ năm 1875 đánh dấu bằng sự kiện chi nhánh
Ngân hàng Đông Dương mở tại Sài Gòn cho đến năm 1945 khi nước ta giành
được độc lập, kết thúc thời kỳ đô hộ của thực dân Pháp.
4. Phương pháp nghiên cứu và nguồn tư liệu
Đối với đề tài này, phương pháp nghiên cứu chủ yếu là;
- Phương pháp lịch sử.
- Phương pháp logic.
Song song với hai phương pháp trên, chúng tôi còn kết hợp một số
phương pháp khác như: phương pháp so sánh, đối chiếu, sưu tầm, thống kê,


9

phân tích các tài liệu,… nhằm giúp cho đề tài mang tính khách quan và thể
hiện được chiều sâu của công trình nghiên cứu.
5. Nguồn tài liệu nghiên cứu
Đối với đề tài “Sự hình thành và phát triển hệ thống ngân hàng tại Nam
Kỳ từ (1875-1945)” nguồn tư liệu phục vụ cho quá trình nghiên cứu chủ yếu
bao gồm các nguồn sau:

- Tài liệu sách báo: bao gồm các công trình nghiên cứu của các học giả
trong và ngoài nước đã được Nhà nước thẩm định và cho xuất bản như: Đại
cương lịch sử Việt Nam tập 2 của Giáo sư Đinh Xuân Lâm; Nguyễn Thế Anh
với tác phẩm Việt Nam thời Pháp đô hộ; Phạm Quang Trung với Lịch sử tín
dụng nông nghiệp Việt Nam; Phạm Thăng với Tiền tệ Việt Nam theo dòng lịch
sử, Philippe Devillers, với tác phẩm Người Pháp và người Annam Bạn hay
Thù?; Jean Pierre Aumiphin, với luận án tiến sĩ Sự hiện diện tài chính và kinh
tế của Pháp ở Đông Dương (1859-1939), Lê Quốc Sử với công trình Một số
vấn đề về lịch sử kinh tế Việt Nam,…
- Tài liệu lưu trữ: bao gồm các tài liệu được sưu tầm tại các Trung tâm
lưu trữ sau:
+ Tại Trung tâm lưu trữ Quốc gia II: tài liệu để nghiên cứu đề tài này
bao gồm các Phông tiếng Pháp của Thống đốc Nam Kỳ, một số công báo,…
+ Tại Thư viên Khoa học Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh: tài liệu
của phòng hạn chế đọc bao gồm một số công trình nghiên của các học giả
miền Nam thời chính quyền Sài Gòn (cũ) như: Lược sử tiền tệ của Lê Đình
Chân; Đồng bạc Việt Nam và các vấn đề liên hệ của Nguyễn Bích Huệ; Tư
liệu lịch sử Tiền tệ Đông Dương và Ngân hàng Đông Dương từ cuối thế kỷ
XIX đến giữa thế kỷ XX của Phan Hạ Uyên,...
+ Tài liệu tạp chí, báo chí: bao gồm các bài viết, bài nhận định, đánh
giá, phê bình,… của các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước được đăng tải


10

như: Linh Quang với bài viết Lịch sử tiền tệ ở Đông Dương, Tạp chí Tri Tân,
số 6/1941; Nguyễn Thế Anh với bài Vấn đề lúa gạo ở Việt Nam trong tiền
bán thế kỉ XIX, Tập san Sử - Địa, số 6/1967; Nguyễn Công Bình (bài viết),
Hoạt động kinh doanh của tư sản dân tộc Việt Nam dưới thời Pháp thuộc,
Tập san nghiên cứu Văn Sử Địa, số 04/1955; Văn Tạo bài nghiên cứu Hoạt

động của tư bản Pháp ở Việt Nam từ 1918 đến 1930, Tập san nghiên cứu Văn
Sử Địa, số 13/1956; Trần Văn Giàu (bài viết) Thái độ của các tầng lớp phong
kiến đối với Thực dân Pháp, Tập san Đại học Sư phạm, số 04/1955,…
- Tài liệu tiểu sử, hồi ký, phỏng vấn: bao gồm một số tiểu sử sưu tầm
được của các cá nhân, những hồi ký có liên quan đến lĩnh vực ngân hàng tại
Nam Kỳ. Song song đó còn sử dụng thêm tài liệu phỏng vấn trực tiếp của một
số nhân vật lãnh đạo ngân hàng.
- Tài liệu trên các website: bao gồm những bài viết, bài nghiên cứu, các
tranh, ảnh, bản đồ, sơ đồ,… của các trang web có liên quan đến lĩnh vực ngân
hàng.
6. Đóng góp khoa học của luận văn
Việc nghiên cứu đề tài “Sự hình thành và phát triển hệ thống ngân
hàng tại Nam Kỳ (1875-1945)” có ý nghĩa khoa học hết sức to lớn:
- Thứ nhất, cho đến nay việc nghiên cứu lĩnh vực “tài chính - tín dụng
và ngân hàng” vẫn chưa nhận được sự quan tâm, tìm hiểu của các nhà nghiên
cứu thuộc phân ngành khoa học xã hội và nhân văn. Do đó, khi nói về lĩnh
vực “tài chính - tín dụng và ngân hàng”, không ít các nhà nghiên cứu đã có
những nhận định, đánh giá thiếu khách quan về lĩnh vực này là điều khó tránh
khỏi. Vì vậy đã làm cho việc nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn còn gặp
nhiều hạn chế. Trước thực tế đó, chúng tôi nghiên cứu đề tài này nhằm xóa
lấp khoản trống giúp cho việc nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn được
hoàn thiện hơn.


11

- Thứ hai, giúp khôi phục lại một phần nào đó về sự hình thành và phát
triển ngân hàng trong suốt thời kỳ Pháp cai trị nước ta.
- Thứ ba, cung cấp thêm tư liệu lịch sử phục vụ cho công tác nghiên
cứu, giảng dạy bộ môn lịch sử và các chuyên ngành khoa học xã hội có liên

quan.
- Thứ tư, thông qua việc nghiên cứu đề tài này, chúng ta rút ra một số
nhận định để làm cơ sở, định hướng cho việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống
ngân hàng trong tương lai.
7. Bố cục luận văn
Luận văn ngoài phần mở đầu, phần kết luận, tài liệu tham khảo, phụ
lục, luận văn còn có ba chương với nội dung chính như sau:
Chương 1: Nhu cầu thúc đẩy sự ra đời của các ngân hàng tại Nam Kỳ
(1875-1945). Trong chương này chủ yếu nói về một số khái niệm về ngân
hàng, các thuật ngữ về ngân hàng mà chúng ta thường nghe nói hằng ngày để
phân biệt được các loại ngân hàng có mặt trên đất nước ta trong thời Pháp
thuộc cũng như giúp nhận diện các loại hình ngân hàng ngày này; những điều
kiện để thành lập ngân hàng. Bối cảnh vùng đất Nam Kỳ cuối thế kỷ XIX;
những điều kiện thúc đẩy sự ra đời của các tổ chức ngân hàng bao gồm: kinh
tế, chính trị, an ninh - quốc phòng và xã hội. Chính những yêu cầu này đã
thúc đẩy các ngân hàng lần lược ra đời tại Nam Kỳ.
Chương 2: Sự hình thành và phát triển hệ thống ngân hàng tại Nam Kỳ
(1875-1945). Trong chương này, chúng tôi sẽ tập trung làm rõ: sự ra đời và
phát triển của Ngân hàng Đông Dương bao gồm: hoàn cảnh ra đời; cơ cấu tổ
chức; những nghiệp vụ của Ngân hàng Đông Dương diễn ra tại Nam Kỳ trong
khoảng thời gian (1875-1945). Trình bày thêm sự ra đời của một số ngân
hàng khác có mặt tại Nam Kỳ: The Hongkong and Shanghai Banking
Corporation (HSBC); The Chartered Bank; Pháp - Hoa ngân hàng; Việt Nam


12

ngân hàng; Chi nhánh ngân hàng Thương mại và Công nghiệp Pháp - Trung;
Chi nhánh ngân hàng Thương mại và Công nghiệp Quốc gia Pháp; Truyền
thông ngân hàng Trung Quốc. Qua đó, giúp cho chúng ta thấy được sự ra đời

và phát triển của các ngân hàng trong thời gian này là phù hợp với những nhu
cầu đặt ra tại Nam Kỳ.
Chương 3: Vai trò và tác dụng của hệ thống ngân hàng tại Nam Kỳ. Ở
chương cuối cùng này, chúng tôi cung cấp đến các bạn đọc giả, nhà nghiên
cứu,... những cách tiếp cận về hệ thống các ngân hàng. Thông qua đó, chúng
ta sẽ thấy được vai trò và tác dụng của hệ thống ngân hàng đối với sự phát
triển chung của xứ Nam Kỳ trong thời kỳ thực dân Pháp cai trị đất nước ta.


13

CHƯƠNG 1: NHU CẦU THÚC ĐẨY SỰ RA ĐỜI CÁC NGÂN
HÀNG TẠI NAM KỲ (1875 - 1945)

1.1. Những vấn đề chung về Ngân hàng
1.1.1. Khái niệm Ngân hàng

Cho đến nay khi nghiên cứu về lĩnh vực ngân hàng các nhà nghiên cứu
đưa ra rất nhiều khái niệm. Thiết nghĩ cần dẫn ra đây một vài khái niệm để
làm cơ sở cho việc nghiên cứu đề tài được dễ dàng hơn.
Theo khái niệm ngân hàng của Luật các Tổ chức Tín dụng Việt Nam
được Quốc hội Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ban hành tại văn
bản Luật số: 47/2010/QH12 ghi như sau: “Ngân hàng là loại hình tổ chức tín
dụng có thể được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng theo quy định của
Luật này. Theo tính chất và mục tiêu hoạt động, các loại hình ngân hàng bao
gồm ngân hàng thương mại, ngân hàng chính sách xã hội, ngân hàng hợp tác
xã” [48; tr.9]. Ở văn bản luật này, Quốc hội nước ta chỉ rõ chức năng của
ngân hàng là cung cấp tín dụng cho người dân và được thực hiện tất cả các
hoạt động của ngân hàng. Các hoạt động của ngân hàng theo quy định của
Luật Tín dụng bao gồm: huy động vốn, nhận tiền gửi, cho vay thế chấp, chiết

khấu chứng từ, đầu tư,… Để thực hiện được chức năng này, đòi hỏi ngân
hàng phải được chia ra làm ba loại: ngân hàng thương mại, ngân hàng chính
sách xã hội và ngân hàng hợp tác xã. Như vậy, với khái niệm trên, Quốc hội
nước ta đã phân biệt rõ chức năng của ngân hàng ở đất nước ta là kinh doanh
thương mại chứ không phải là phát hành tiền tệ.
Khái niệm này chỉ đúng một phần nào đó, nhưng chúng ta không thể
dùng nó để làm khái niệm cho nghiên cứu đề tài này. Vì hệ thống ngân hàng
nước ta dưới thời Pháp thuộc, đặc biệt là ngân hàng Đông Dương có nhiều


14

chức năng và nhiệm vụ hơn, so với khái niệm mà Quốc hội nước ta đã nói. Vì
vậy chúng ta đi tìm hiểu thêm một số khái niệm ngân hàng khác có liên quan.
Theo trang mạng Wikipedia thì đưa ra khái niệm “Ngân hàng hay nhà
băng là tổ chức tín dụng thực hiện các hoạt động tín dụng như nhận tiền gửi,
cho vay và đầu tư tài chính, các hoạt động thanh toán, phát hành các loại kỳ
phiếu, hối phiếu, v.v... và một số hoạt động khác. Một số ngân hàng còn có
chức năng phát hành tiền”[147]. Khái niệm ngân hàng của Wikipedia có
phần sát với đề tài hơn, nhưng ở khái niệm này nói lên tính chất hiện đại của
các ngân hàng trong giai đoạn hiện nay. Trong khi đó khái niệm ngân hàng
mà đề tài chúng tôi cần là trong giai đoạn Pháp thuộc. Vì vậy chúng ta chưa
thể sử dụng khái niệm này được.
Một khái niệm khác cho rằng “ngân hàng là tổ chức hoạt động kinh
doanh, cung cấp các dịch vụ ngân hàng để tìm kiếm lợi nhuận”[149]. Khái
niệm này cũng gần giống với khái niệm mà Quốc hội nước ta đã nêu ở trên.
Nhà kinh tế học Peter S. Rose trong công trình nghiên cứu Commercial
Bank Management năm 2001 đã đưa ra các khái niệm về ngân hàng như sau:
“Ngân hàng là loại hình tổ chức tài chính cung cấp một danh mục và dịch vụ
tài chính đa dạng nhất – đặc biệt là tín dụng, tiết kiệm và dịch vụ thanh toán

– và thực hiện nhiều chức năng tài chính nhất so với bất kỳ một tổ chức kinh
doanh nào trong nền kinh tế”.
“Ngân hàng là loại hình tổ chức chuyên nghiệp trong lĩnh vực tạo lập
và cung cấp các dịch vụ quản lý cho công chúng, đồng thời nó cũng thực hiện
nhiều vai trò khác trong nền kinh tế”[149]. Các khái niệm về ngân hàng của
nhà kinh tế học Peter S. Rose đưa ra ám chỉ những ngân hàng thời hiện đại.
Chỉ có những ngân hàng này, mới có thể cung cấp đầy đủ các dịch vụ theo
yêu cầu của khách hàng. Khái niệm này cũng không thể sử dụng cho khái
niệm nghiên cứu đề tài.


15

Từ điển của Đại học Oxford lại đưa ra một khái niệm về ngân hàng như
sau: “ngân hàng là một cơ sở tạm giữ hộ tiền và sẽ hoàn trả theo yêu cầu của
khách hàng”. Khái niệm ngân hàng của quyển từ điển Đại học Oxford quá
đơn giản nó chưa thể hiện hết chức năng của ngân hàng. Đặc biệt là trong thời
kỳ khủng hoảng kinh tế thế giới 1929 - 1933, chính phủ các nước đã cho phép
các ngân hàng ngưng việc chuyển đổi tiền giấy sang tiền kim loại. Ở Việt
Nam trong thời kỳ Pháp thuộc cũng diễn ra tương tự. Ngân hàng Đông Dương
được Chính phủ Pháp và Phủ Toàn quyền Đông Dương ký quyết định cho
tạm hoãn việc chuyển đổi tiền giấy sang tiền kim loại. Đến khi cuộc khủng
hoảng kinh tế qua đi, ngân hàng Đông Dương nhân cơ hội đó áp đặt luôn
quyết định này đối với nhân dân Đông Dương. Như vậy khái niệm trên còn
rất hạn chế và chưa chặt chẽ. Khó có thể sử dụng được cho đề tài.
Một khái niệm khác trích từ trang wed tuitien.vn nói về ngân hàng như
sau: “Ngân hàng là một tổ chức tài chính nhận tiền gửi, cho vay và thực hiện
các dịch vụ liên quan khác. Nó nhận tiền từ những người muốn tiết kiệm dưới
dạng tiền gửi và cho vay tiền cho những ai cần”[145]. Khái niệm này nêu lên
được chức năng của ngân hàng là nhận tiền gửi của các khách hàng muốn tiết

kiệm. Sử dụng tiền này cho những ai có nhu cầu vay vốn. Khái niệm này, tuy
sát với chức năng, nhiệm vụ của ngân hàng nhưng nó chưa phù hợp với thời
kỳ Pháp thuộc.
Trang library.thinkquest.org đưa ra khái niệm ngân hàng “là một tổ
chức tài chính, là nơi để mọi người gửi tiền và giữ nó một cách an toàn - A
bank is a financial organization where people deposit their money to keep it
safe”[139]. Khái niệm này cũng đơn giản như khái niệm của quyển từ điển
Đại học Oxford nên cũng không thể sử dụng nó làm khái niệm cho nghiên
cứu đề tài của chúng tôi.


16

Tiếp thu những khái niệm ngân hàng mà các chuyên gia, học giả, nhà
nghiên cứu đã đưa ra, chúng tôi đề ra một khái niệm mới về ngân hàng để làm
cơ sở cho việc nghiên cứu đề tài như sau:
Ngân hàng là một tổ chức tài chính có tư cách pháp nhân được chính
phủ công nhận, chuyên hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực tiền tệ, bao gồm:
nhận gửi tiền từ phía nhân dân, cho vay tín dụng và cung cấp các dịch vụ tài
chính cần thiết cho các khách hàng. Ngoài ra ngân hàng còn được chính phủ
giao nhiệm vụ phát hành tiền tệ để điều tiết nền kinh tế đất nước khi có yêu
cầu.
1.1.2. Một số thuật ngữ về Ngân hàng

Bên cạnh khái niệm ngân hàng còn có một số thuật ngữ khác cũng nói
về lĩnh vực này. Xin trích dẫn ra đây một vài thuật ngữ có liên quan.
- Thuật ngữ “ngân hàng thương mại”, theo Luật các Tổ chức Tín dụng
Việt Nam được Quốc hội nước ta ban hành tại điểm 3, điều 4, Luật số:
47/2010/QH12 giải thích thuật ngữ này như sau: Ngân hàng thương mại là
loại hình ngân hàng được thực hiện tất cả các hoạt động ngân hàng và các

hoạt động kinh doanh khác theo quy định của Luật này nhằm mục tiêu lợi
nhuận [48; tr.9].
Còn Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phan Thị Cúc trong công trình nghiên cứu
của mình với đề tài Tín dụng ngân hàng thì đưa ra khái niệm về thuật ngữ
ngân hàng thương mại như sau: “Ngân hàng thương mại là một doanh nghiệp
kinh doanh tiền tệ, là một tổ chức tín dụng thực hiện huy động vốn nhàn rỗi từ
các chủ thể trong nền kinh tế để tạo lập nguồn vốn tín dụng và cho vay phát
triển kinh tế, tiêu dùng cho xã hội”[19; tr.11].
Đạo Luật ngân hàng của Pháp (1941) cũng đã định nghĩa: “Ngân hàng
thương mại là những xí nghiệp hay cơ sở mà nghề nghiệp thường xuyên là


17

nhận tiền bạc của công chúng dưới hình thức ký thác, hoặc dưới các hình
thức khác và sử dụng tài nguyên đó cho chính họ trong các nghiệp vụ về chiết
khấu, tín dụng và tài chính”[30; tr.74].
- Thuật ngữ “ngân hàng trung ương”, theo nghiên cứu của Tiến sĩ Lê
Thị Tuyết Hoa giải thích rằng: “ngân hàng trung ương là cơ quan độc quyền
phát hành tiền và thực hiện chức năng quản lý nhà nước về tiền tệ và hoạt
động ngân hàng nhằm ổn định giá trị tiền tệ góp phần đảm bảo an toàn hoạt
động ngân hàng và hệ thống các tổ chức tín dụng, thúc đẩy phát triển kinh tế
xã hội”[30; tr.88].
Trang wed Wikipedia giải thích Ngân hàng trung ương “là cơ quan đặc
trách quản lý hệ thống tiền tệ của quốc gia và chịu trách nhiệm thi
hành chính sách tiền tệ. Mục đích hoạt động của ngân hàng trung ương là ổn
định giá trị của tiền tệ, ổn định cung tiền, kiểm soát lãi suất, cứu các ngân
hàng thương mại có nguy cơ đổ vỡ. Hầu hết các ngân hàng trung ương thuộc
sở hữu của Nhà nước, nhưng vẫn có một mức độ độc lập nhất định đối
với Chính phủ”[147].

- Ngân hàng thương mại quốc doanh: là ngân hàng do Nhà nước thành
lập, toàn bộ vốn hoạt động do Nhà nước đầu tư nhằm góp phần thực hiện các
mục tiêu kinh tế Nhà nước.
- Ngân hàng thương mại cổ phần: là ngân hàng được thành lập dưới
hình thức công ty cổ phần, vốn hoạt động do các cổ đông là các doanh nghiệp,
các thành phần kinh tế, các tổ chức tín dụng, các tổ chức khác và các cá nhân
cùng đóng góp theo quy định của pháp luật.
- Ngân hàng liên doanh: là ngân hàng được thành lập bằng vốn góp của
hai quốc gia khác nhau trên cơ sở hợp đồng liên doanh. Ngân hàng này là một
pháp nhân của nước sở tại, có trụ sở, có tư cách pháp nhân, có đầy đủ điều
kiện theo quy định của luật pháp nước sở tại.


18

- Chi nhánh ngân hàng nước ngoài: là tổ chức đại diện phụ thuộc của
ngân hàng nước ngoài mở tại nước sở tại được ngân hàng nước ngoài đầu tư
vốn, bảo đảm chịu trách nhiệm đối với mọi nghĩa vụ mà pháp luật của nước
sở tại quy định được hoạt động theo sự cho phép của pháp luật nước sở tại.
- Ngân hàng 100% vốn nước ngoài: là ngân hàng được thành lập bằng
100% vốn của nước ngoài và hoạt động theo luật tại nước sở tại, có trụ sở, có
tư cách pháp nhân, có đầy đủ điều kiện theo quy định của luật pháp nước sở
tại [19; tr.14-15].
- Ngân hàng Đầu tư và Phát triển: là ngân hàng chuyên cho vay để đầu
tư xây dựng cơ bản bằng nguồn vốn do phát hành trái phiếu hoặc nguồn ngân
sách.
- Ngân hàng đặc biệt: là ngân hàng được thành lập để phục vụ cho mục
đích xã hội là chính [30; tr.65-66].
Trên đây là một số thuật ngữ về ngân hàng mà chúng ta thường nghe
nói. Những thuật ngữ này có ý nghĩa quan trọng đối với quá trình nghiên cứu

của đề tài. Nhờ có những thuật ngữ này, giúp cho công trình nghiên cứu của
chúng tôi phân biệt được các loại hình ngân hàng có mặt ở Nam Kỳ trong thời
kỳ Pháp thống trị nước ta. Song song đó còn biết được cách thức hoạt động
của các ngân hàng này. Đồng thời còn giúp cho chúng ta giải thích được một
số ngân hàng đang hoạt động trên đất nước ta hiện nay.
1.1.3. Điều kiện thành lập Ngân hàng

Một ngân hàng muốn hình thành và phát triển phải hội đủ các điều kiện
như sau:
- Thứ nhất, phải có một số tiền cơ bản để đảm bảo việc cho vay.
- Thứ hai, phải có một tầng lớp trung gian chuyên lấy nghề kinh doanh
tiền bạc làm phương tiện sống.